FILOZOFSKI FAKULTET U SARAJEVUODSJEK ZA FILOZOFIJU I SOCIOLOGIJU

Predmet:

Osnove političke ekonomije

Seminarski rad:

PROIZVODNI ODNOSI FEUDALIZMA

Student:

Maida Mistrić

U Sarajevu, 10.01.2014 g.

SADRŽAJ

SADRŽAJ..................................................................................................................................2

1. Uvod.......................................................................................................................................3

2. Feudalizam.............................................................................................................................4

2.1. Nastanak feudalnog društva.........................................................................................42.2. Osnovna obilježja feudalizma......................................................................................5

3. Ekonomska misao feudalizma.............................................................................................7

3.1. Skolastika.....................................................................................................................7

4. Proizvodni odnosi feudalizma..............................................................................................9

4.1. Razvoj proizvodnih snaga u feudalizmu......................................................................94.2. Odnos proizvodnje i društvenog uređenja.................................................................104.3. Stanje i razvoj proizvodnih snaga u feudalizmu........................................................11

5. Zaključak.............................................................................................................................15

6. Literatura.............................................................................................................................16

2

1. Uvod

U ekonomskoj metodologiji razlikujemo nekoliko vrsta pristupa, odnosno prilaženja nekom

objektu ili problemu koji razmatramo. To su povijesni pristup koji istražuje prošlost

ekonomije, pozitivistički pristup koji istražuje ekonomsku sadašnjost i normativni pristup koji

istražuje moguću i poželjnu budućnost ekonomije u uvjetima rizika i neizvjesnosti. Spomenuti

pristupi nisu zamjena jedan drugome već su komplementarni. Ja za zadatak imam da na

nekoliko načina, a posmatrajući specifično određen vremenski period, pokažem ekonomske,

tj. proizvodne odnose u feudalizmu.

Dakle, cilj ovog seminara je da jasno i precizno pokaže proizvodne odnose u

feudalizmu, te da pokuša približiti ekonomske prilike feudalizma.

3

2. Feudalizam

Feudalizam je naziv za oblik društvenog odnosa koji je prevladavao u srednjem vijeku, a

činili su ga feudalci (zemljoposjednici - nasljednici robovlasnika u robovlasničkim društvima

odnosno plemenskih poglavara u plemenskim zajednicama), zakupnici i feudi - zemlja koju su

seljaci zakupljivali od feudalaca.

Feudalizam je bio oblik društva u kojemu su se razlikovale dvije klase: feudalci (plemići)i

kmetovi (seljaci). Feudalci su vlasnici zemljišta, a kmetovi im obrađuju zemlju i daju dio

(uglavnom devetinu) uroda. Feudalno društvo nastalo je na ruševinama robovlasništva.

Feudalizam je u većem dijelu Europe konačno ukinut 1848. godine.

2.1. Nastanak feudalnog društva

Razvoj feudalnih odnosa u zapadnoj Evropi nastao je kao rezultat istinskih promjena, koje su

se dogodile kao posljedica izrođavanja antičkog robovlasništva i germanskih (barbarskih)

osvajanja. Srednji vijek ili feudalni poredak u historiji evropskog društva počinje pojavom

Germana, Slavena i Arapa.

Za evropsko društvo na prijelazu iz robovlasničkog u feudalno vrijeme od najvećeg značaja je

bila seoba barbara, naročito Slavena i Germana. U periodu od IV do VII vijeka, oni su harali

ogromnim prostorom koji je tada bio pod kontrolom Zapadnog Rimskog Carstva i Bizantiji.

Dok su se germanska plemena naselila na području Zapadnog Carstva, Slaveni su u svojim

dugotrajnim naseljavanjima zauzeli najveći dio srednje, istočne i jugoistočne Evrope.

„Na temeljima robovlasničkog društva, u zapadnoj Evropi se razvilo feudalno društvo i

srednjovjekovna kultura. Na slavenskim prostorima bizantinski uticaj će, sa svojom moćnom

privredom i kulturom, biti dominantan faktor.

Srednji vijek je trajao od pada Zapadnog Rimskog Carstva 476. godine do kraja 18. vijeka. U

tih hiljadu i tri stotine godina su se stalno razvijali ekonomski, društveni i kulturni odnosi.

Prema stepenu razvoja, Srednji vijek se dijeli na:

rani feudalizam (od 5. do 11. vijeka)

razvijeni feudalizam (12. do 15. vijeka)

kasni feudalizam (15. do 18. vijek)

4

Nastanak feudalizma na prostoru bivšeg Zap. Rimskog Carstva je značio privremeni zastoj na

polju društva, kulture i privrede, jer je propast Rimskog Carstva praćeno uništavanjem svega

onog što je do tada na tom prostoru postignuto.“ 1

2.2. Osnovna obilježja feudalizma

U feudalizmu zemlja je osnovna vrijednost,pa se prema veličini zemljišnog prostora mjeri i

društveni utjecaj njegova vlasnika.Zbog toga,vladari,kao vrhovni gospodari

zemlje(seniori),želeći što čvršće vezati za sebe svoje velikaše,dijele im zemlju i pravo

iskorištavanja kmetova.Tako kupuju njihovu privrženost u obračunu s drugim vladarima i

feudalcima.No,veliki feudalci otimlju zemlju i jedan drugome.U tim borbama moraju imati

što više svojih pristaša koji će im priskočiti u pomoć.Na radu kmetova-seljaka temelji se

čitava zgrada feudalnog društva.Kmetovi su se bunili zbog iskorištavanja,a vladari i feudalci

krvavo su ugušivali pobunjenike.

Društveno raslojavanje je u novim germanskim državama teklo vrlo brzo. Nakon seobe

plemenske starješine i ugledniji članovi zajednice dobili su veće posjede. Tijekom 8. i 9.

stoljeća na takvim velikim posjedima radi raznolika radna snaga. Uređeni zemljišni posjed

nazivao se feud (lat. Feudum, starogermanski feod) i bio je podijeljen na dva dijela. Veći dio

je vlasnik feuda, feudalac, dao u zakup seljacima (naseljenik, zakupnik, lat. Colonus), a manji

dio na kome se nalazio i feudalčev dvor, ostavio je za sebe. Seljaci – zakupnici bi se obavezali

da će uz zakupljenu parcelu, određeni dio dana u godini raditi na feudalčevom dijelu posjeda s

kojeg je sav prihod pripadao feudalcu. Takav rad se nazivao tlakom.

U nemirnim vremenima sitni su posjednici tražili zaštitu moćnijih, a isto bi se događalo i za

nerodnih godina kakve su bile česte u uvjetima slabo razvijenog načina zemljoradnje.

Predajući se u zaštitu veleposjedniku, seljak bi mu predavao svoju zemlju. Odmah bi je i

dobivao nazad, ali ne više kao svoje vlasništvo. Tako bi stekao zaštitu, a veleposjednik ga je

pomagao sjemenjem, alatom i ostalim potrepštinama. Iako je ostao osobno slobodan, postao

bi ovisan o gospodaru. Takvi seljaci su nazvani kmetovima. Vremenom su i seljaci zakupnici

pretvoreni u kmetove pa je nestalo razlika u njihovom položaju.

„S dijela posjeda što ga je sam obrađivao, kmet je bio dužan vlastelinu davati određeni dio

proizvoda u obliku stalnih podavanja. Veličina podavanja ovisila je o pogodbi između

feudalca i kmeta. U ranom srednjem vijeku Europa je bila slabo naseljena, smrtnost

stanovništva je bila velika, a česte epidemije kuge te provale osvajačkih naroda 1 http://bs.wikipedia.org/wiki/Nastanak_feudalnog_dru%C5%A1tva

5

poput Mađara i Normana. Nerijetki su bili sukobi velikaša i pretendenata na kraljevsko

prijestolje, pri čemu su najviše stradavali seljaci. Zbog toga je na vlastelinstvima često

nedostajalo kmetova, pa su feudalci nastojali privući kmetove susjednih vlastelina, nudeći im

bolje uvjete.“ 2

Do kraja 11. stoljeća proces feudalizacije je bio uglavnom dovršen u Zapadnoj i velikom

dijelu Srednje Europe, pa se razdoblje od 9. do 11. stoljeća naziva razdobljem klasičnog

feudalizma.

Jedno od glavnih obilježja srednjovjekovnog društva činio je vazalsko seniorski odnos,

uzajamni odnos vjernosti između dvoje slobodnih ljudi. Činom stavljanja u zaštitu bila je

stvarana doživotna veza između moćnijeg pojedinca (senior) koji bi u zaštitu uzimao slabijeg

pojedinca (vazal). Senior bi se svome vazalu obvezao na razne vidova zaštite, primjerice

zastupanjem pred sudom, osiguravao pomoć u hrani i odjeći, često i stan ili zemljišni posjed.

Vazal bi zauzvrat morao slušati seniora i vršiti za njega razne druge usluge, točno određene

ugovorom, koje su uključivale i vojnu službu u slučaju potrebe.

Vazal je mogao imati i svoje vlastite vazale kojima bi on bio senior.

Vazalska je obveza značila podložnost senioru uz poštovanje koje se prvenstveno

manifestiralo kroz vanjske znakove štovanja. Kako u razdoblju ranog srednjeg vijeka nije bilo

novca, svaka se služba, osobito vojna, plaćala darovanjem zemlje. Tako bi, nakon položene

vazalske prisege, senior svome vazalu ustupio zemljišni posjed, feud. Veličina posjeda je

varirala u odnosu na moć seniora i važnost vazala. Najveće feude svojim vazalima je davao

kralj, ali bilo je i feuda sitnih plemića koji su imali jednog ili dva kmeta.

Sredinom XIII. stoljeća feudalni je poredak zapao u krizu razvojem gradova i jačanjem

kraljevske vlasti, a tijekom XV. stoljeća u Zapadnoj Europi postaje nestajati kao dominantna,

iako su se neki oblici zadržali do XVIII. stoljeća.

2 http://hr.wikipedia.org/wiki/Feudalizam

6

3. Ekonomska misao feudalizma

3.1. Skolastika

U srednjem vijeku dominira skolastička ekonomska misao, učenje koje se temelji na

interpretacijama Biblije, te Platonovog i Aristotelovog učenja. Najistaknutiji skolastik bio je

sv. Toma Akvinski koji je nastojao pomiriti proturječnosti između crkvene dogme i

ekonomskih realiteta.

Katolička crkva imala je monopol sve do renesanse. Gotovo svi intelektualci tog

vremena bili su redovnici ili fratri. U školama koje su osnovane od sedmog stoljeća naovamo,

svećenici su držali nastavu iz ostataka grčko-rimske znanosti i vlastite teologije i filozofskih

disciplina. Iz tih škola razvili su se u dvanaestom i trinaestom stoljeću samoupravni

univerziteti koji su se ubrzo grupirali u teološke, filozofske, pravne i medicinske fakultete.

Srednjovjekovni znanstvenici obično su nazivani ˝školnicima˝ ili ˝skolasticima˝.3

„Kapitalističko poduzeće je postojalo i ranije, ali od trinaestog stoljeća pa dalje počinje

postepeno napadati okvir feudalnih institucija koji je kroz stoljeća kočio, ali isto tako i branio,

zemljoradnika i obrtnika, i razvijati obrise ekonomske strukture. Rast kapitalističkog

poduzeća stvorio je ne samo novu ekonomsku strukturu i probleme , već i novi stav prema

svim problemima. Uspon trgovačke, financijske i industrijske buržoazije promijenio je

strukturu europskog društva. Buržoazija je stekla snagu da nametne svoje interese. Ta klasa

koja je bila u poslovima nije mogla gledati na svoje probleme s hladnoćom znanstvenika.

Jedan od najvažnijih rezultata bila je pojava svjetovnog intelektualca, a odatle i svjetovne

znanosti. Oduvijek su postojali svjetovni liječnici i pravnici, ali u renesansi oni su počeli

istiskivati svećenički elemenat. Polazeći od svojih stručnih problema i potreba, svjetovni

umjetnici i obrtnici počeli su razvijati fond instrumentalnog znanja koji je bio važan izvor

moderne znanosti ali je rastao izvan znanosti skolastičkog univerziteta. To ima svoju

analogiju u ekonomici. Poslovni čovjek i državni službenik, također polazeći od praktičnih

potreba i problema, počeli su razvijati fond ekonomskog znanja. Zatim, tu su se pojavili

humanisti. Njihov znanstveni rad sastojao se u kritičkom izdavanju, prevođenju i tumačenju

3 Doctores scholastici - katolički crkveni učitelji dominikanskog reda u 13. st.

7

grčkih i latinskih tekstova. Oni nisu unaprijedili ekonomiju ali su utjecali na opću

intelektualnu atmosferu svoga vremena.“ 4

Ekonomija nije bila odvojena disciplina. U početku je bila dio moralne teologije ili

etike, a kasnije, osobito u šesnaestom stoljeću, dio skolastičkog prava. Pojedina pitanja,

uglavnom novca i kamata, povremeno su tretirana odvojeno, ali nikad ekonomija kao cjelina.

Prema stupnju u kojem su ekonomski problemi privlačili pozornost možemo razlikovati tri

perioda u povijesnom razvitku skolastičke misli:

a) od devetog do kraja dvanaestog stoljeća dominirali su platonski utjecaji, izravno ili

posredno preko filozofije sv. Augustina. (nisu imali neke važnosti za ekonomiju)

b) trinaesto stoljeće naziva se klasični period skolastike. Stvara se znanost različita

od teologije i filozofije. Ta revolucija bila je djelo Halesa, sv. Bonaventure,

Scotusa i sv. Tome Akvinskog. Jedan aspekt koji je tu bio važan je ponovna

pojava Aristotelove misli. Ekonomska pitanja se dotiču samo tamo gdje se

postavljaju pitanja moralne teologije. Fizički rad smatrao se povoljnim za

kršćansku vrlinu. Trgovinu je sv. Toma formulirao kao djelatnost čija se dobit

može opravdati nužnošću da se zarađuje za život, željom da se steknu sredstva za

milosrdne namjere ili željom da se služi uz uvjet da je dobitak umjeren. Sv. Toma

je opravdavao privatno vlasništvo jer je smatrao da će ljudi voditi veću brigu o

onome što im pripada i jer će oni ulagati veće napore kad rade za sebe nego kad

rade za druge. To razmatranje je i Aristotel ranije definirao. Sv. Toma je otkrio

uvjet konkurentske trgovine koji je u devetnaestom stoljeću postao poznat kao

zakon troškova. Osuđivao je kamate, slično kao i Aristotel i nije se pitao zašto se

kamate ipak plaćaju.

c) Period od četrnaestog do sedamnaestog stoljeća obuhvaća cijelu povijest

skolastičke ekonomije. Najznačajniji predstavnici ovog perioda su Buridan i

Oresme. Značajno za ovaj period na polju ekonomije je metalistička teorija novca.

Smatra se da je glavna funkcija novca u tome da služi zamjeni dobara. Svaka

druga upotreba je neispravna i etički nedozvoljena. Oresme je prvi iznio problem

bimetalizma i postavio pravilo, da u bimetalističkom valutnom sustavu mora

zakonski odnos vrijednosti zlatnog i srebrnog novca odgovarati odnosu trgovačke

vrijednosti oba metala. Ta rasprava o novcu označava se kao prva rasprava

potpuno posvećena jednom ekonomskom problemu.

4 Lunaček, Valdemar: Povijest ekonomskih doktrina, Zagreb, 1998. str. 23.

8

4. Proizvodni odnosi feudalizma

4.1. Razvoj proizvodnih snaga u feudalizmu

Robovlasništvo je u zadnjim fazama svoga razvoja bilo zapalo u opštu krizu kao

posledicu krupnih suprotnosti koje su ga razarale i potkopavale. To je bila prije svega kriza

datih, tj. robovlasničkih odnosa proizvodnje. Oni su postali neodrživi jer se razvoj

proizvodnih snaga više nije mogao vršiti u njihovom okviru. Na dnevni red se postavilo

pitanje smenjivanja tih odnosa odnosima nekog višeg oblika pogodnog za dalji razvoj

proizvodnih snaga i društva uopšte. Nastala je historijska revolucionarna kriza jednog

poretka, koja se prije ili kasnije, ovako ili onako, morala završiti njegovim raspadom.

Rješenje te krize se spontano nalazilo u obliku izrastanja novih načina rada i proizvodnje,

novih oblika društveno-proizvodnih odnosa. Konkretno govoreći nastajali su društveni

odnosi. Formirao se postupno kolonat kao nova forma društvene-proizvodne djelatnosti. On

je predstavljao različitu i razvojno višu formu od prethodnog klasičnog robovlasničkog

gazdinstva i odnosa zasnovanih na njemu. I to višu i u ekonomskom i u društvenom pogledu.

To zato što je kolonatski odnos nastajao na liniji pokušaja i potreba da se riješi problem

ekonomske zainteresovanosti osnovnih proizvođača za rad i proizvodnju, zašto je bilo nužno

da dođe i do izmjene u društveno-proizvodnim odnosima. Naime, radeći na tuđoj zemlji

kolon, tj. zavisni seljak je imao ekonomskog ličnog interesa da radi i proizvodi kakvoga rob

nije imao, a s druge strane i njegov odnos zavisnosti prema gospodaru zemlje postoji,ali ne

više u onakvom obliku kao što je bio odnos zavisnosti roba od robovlasnika.

U robovlasničkom poretku nastajala je, dakle, nova društvena struktura. Osnovna

proizvodna snaga sve više postaje sitni, zavisni seljak, a osnovna forma društvene-proizvodne

djelatnosti sitno zavisno seosko gazdinstvo, vezano ekonomski i pravno za gospodara zemlje,

ali već drugačijem, razvojno višim vezama od klasičnih robovlasničkih veza i odnosa.

Kolonatski sistem se razvijao u sve više tipični, pa i preovlađujući sistem u onoj fazi

kada se robovlasništvo raspada, kada robovlasnička Rimska imperija gubi bitke i biva

pokorena od osvajačkih germanskih plemena.

9

4.2. Odnos proizvodnje i društvenog uređenja

Osvajačka germanska plemena se nalaze u jednom specifičnom obliku društvenog uređenja

karakterističnom za „varvarska“ plemena toga doba uopšte Germane, Slovene i dr.

Ta plemena, naime, nisu ni bila ušla u robovlasnički društveni sistem u njegovom klasičnom

razvijenom obliku. Usljed specifičnih uslova svoga života,ona se nalaze u stadijumu prelaska

prvobitne zajednice u fazi patrijarhalnog ropstva. Njih naročito karakteriše vojna organizacija

i hijerarhija koja ovoj odgovara. Ova organizacija je uslovljena prije svega time, što su ova

plemena često vodila ratove seleći se i osvajajući nove teritorije koje bi naseljavali.

„Takva plemena, dakle, osvajaju Rimsku imperiju. Tu pronalazi društvo koje ima

razvijenije i historijski progresivnije proizvodne snage, pa time i odgovarajuće odnose

proizvodnje nego što sama ona poseduju odnosno ima. I razumije se to što je historijski već

postignuto nije moglo biti ni vraćeno nazad niti zanemareno. Nastaje jedna historijska

specifična situacija: osvajačka plemena nameću svoj oblik političko-društvene organizacije, a

primaju ono što zatiču u osnovnim društveno-proizvodnim odnosima, prije svega kolonatsku

formu proizvodnje.

Mješavina ovih dvaju elemenata daje nešto historijski novo — feudalni odnos

proizvodnje i društvenog uređenja uopšte. Osvajačka plemena, dakle , djele zemlju tako da

ona dobrim, ako ne i većim djelom,pripada vojnim plemenskim starješinama. I to prema

njihovom starješinstvu. Ukoliko je neko zauzimao viši položaj u vojnoj hijerarhiji ovih

plemena, on je dobivao više zemlje, dok konačno najviši poglavar nije dobio najviše. U

stvari taj najviši poglavar je i djelio zemlju svojim vojskovođama, koji su bili podređeni u

jednoj hijerarhijskoj skali, kojoj je na vrhu stajao on sam. Taj poglavar je bio kralj, odnosno

car i sl.“ 5

Tako je zemlja bila razdjeljena na plemenske glavare — gospodare. Sa zemljom su ovim

pripali i svi oni koji su se na njoj nalazili — dakle koloni koji su već bili izdiferencirani. To

znači da se zadržala kolonatska forma proizvodnje s tim što su koloni sada bili vezani za

zemlju i preko nje za njenog gospodara — vlasnika zemlje.

5 Bloch, Marc: Feudalno drustvo. Zagreb 1958. , Naprijed

10

U tome je suština zasnivanja, nastanka i postojanja feudalnih odnosa proizvodnje.

Kolonatski odnos, uklopljen u novu političko-društvenu organizaciju koju su donjela i

nametnula pobjednička germanska plemena, postaje osnovni proizvodni odnos novoga

društvenog sistema koji time nastaje. Spoj ovih,inače različitih elemenata,doveo je do

kvalitativno novog načina društvene proizvodnje i društvenog uređenja uopšte.

4.3. Stanje i razvoj proizvodnih snaga u feudalizmu

„Novi društveno-proizvodni odnosi, tj. feudalni odnosi proizvodnje,su se u odnosu na

robovlasničke,kao niže, morali odraziti i na razvoju materijalnih proizvodnih snaga, u čemu i

leži njihovo historijsko opravdanje za datu epohu i date uslove. U cjelini gledano feudalni

sistem je postigao dalje razvijanje društvenih proizvodnih snaga. No, do toga nije došlo

odmah, već tek u višoj razvojnoj fazi feudalizma.

Poznato je, naime, da je u raspadu robovlasništva dolazilo do propadanja i razaranja

mnogih rezultata materijalne i duhovne kulture i uopšte dostignuća do kojih je bilo došlo ovo

društvo. Feudalizam čitavih nekoliko prvih vjekova svoga postojanja nije uspio ni da

dostigne, a kamoli da prevaziđe onaj stepen razvoja, koje je bilo dostiglo robovlasništvo kao

svoj najviši domet.“ 6

Tek u višoj fazi svoga razvoja, počev uglavnom od X vjeka, feudalizam je ispoljio svoje

prednosti i razvio svoje proizvodne snage. U čemu se ogleda taj razvoj, a prije svega čime je

on bio uslovljen?

Polazna činjenica je, kako smo već istakli, u novom karakteru društvenih odnosa

proizvodnje. Feudalna forma privređivanja, dakle, feudalni društveno-pravni odnos, povukla

je zainteresovanost osnovne proizvođačke klase za rad i proizvodnju. Ona je, dakle, bila

stimulativna, te je taj podsticaj i rezultirao u pravcu razvoja proizvodnih snaga.

Krupni feudalni zemljoposjedi sa zavisnim seoskim (kmetovskim), gazdinstvom kao

svojom osnovnom ćelijom, omogućili su za date uslove napredniju i racionalniju proizvodnju

i pokazali niz svojih prednosti:

6 Brandt, Miroslav: Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka. Zagreb 1995, Školska knjiga

11

Došlo je do dalje i specijalizovanije društvene podele rada.

Zemljoradnja je unaprijeđena i vođena na ekonomičniji i rentabilniji način.

Krupan napredak je prelaz na višepoljni sistem. Razvilo se ratarstvo,

povrtarstvo, vinogradarstvo itd.

Zanatstvo se veoma razvilo. Pojavili su se mnogi novi zanati. Zanatski oblik

privrede uz zemljoradnju veoma je značajan za feudalizam.

Trgovina se veoma razvila sa unaprjeđenjem zemljoradnje i zanatstva.

Postoji čitava jedna oblast društveno-ekonomske delatnosti — trgovački

kapital.

Gradovi su se takođe rađali, razvijali i cvijetali postajući centri ekonomskog

života, naročito zanatstva i trgovine.

Robna privreda se veoma brzo razvija, naročito u zadnjim fazama feudalnog

društvenog sistema. Ona povlači povećanje trgovine, razvoj zanatstva i

orijentaciju zanatske proizvodnje na tržište, razvoj i sve veću ulogu tržišta.

Ona vrši uticaj i na razvoj poljoprivredne proizvodnje sa težnjom da je

preorijentiše od pretežno naturalne na robnu privredu. Ona dovodi do jačanja

i širenja ekonomske moći gradova.

Oruđa za rad su još uvek dosta primitivna, ručna. No, na osnovi feudalnog

odnosa proizvodnje učinak društvenog rada je ipak veći nego ranije, rezultati

su značajniji :— a to i dovodi do ovoga razvoja proizvodnih snaga.

Veliki i značajni pronalasci u zadnjim fazama feudalizma osobito pospešuju razvoj

proizvodnih snaga, a prije svega razvoj i jačanje robne privrede. Tako npr., pronađen je i

primenjivan tkački razboj, predilica, napravljena je i korištena visoka peć, pronadena je

štampa i otpočela je proizvodnja hartije, pronađen je barut, napravljen je kompas itd. itd. Svi

su ovi pronalasci predstavljali sobom nove mogućnosti za povećanje proizvodnje i to u prvom

redu robne proizvodnje a time i za razvoj trgovine, tržišta, saobraćajnih veza i sredstava itd.

Nauka i kultura je, kako je već ranije rečeno, dugo vremena stagnirala i to prije svega

zbog položaja, moći i uloge koju je tada imala crkva. Npr., u zadnjim fazama dolazi do tzv.

„renesanse“, koja predstavlja vrlo snažan polet i razvoj kulture prije svega na liniji

12

obnavljanja, oživljavanja i produžavanja velikih tradicija i dostignuća robovskog društva.

Oživljavaju nauke, a naročito umetnosti (slikarstvo i dr.). Rađaju se veliki umjetnici koji će

ostati zabilježeni kao veliki ljudi društvene historije (Leonardo da Vinči, Mikelanđelo i dr.).

Sve ovo, a prije svega razvoj robne privrede, čini od feudalnog načina proizvodnje

historijski progresivnije društvo od prethodnog, robovlasničkog. A u osnovi toga progresa

leži upravo ovaj viši stepen razvoja društvenih proizvodnih snaga koji je ostvaren u

feudalnom društvu.

Dakle, Osnovna obilježja treba uočiti u proizvodnom odnosu koji počiva na eksploataciji

kmetova od feudalaca - postoje dvije suprotstavljene klase. Osnovni oblik proizvodnje bio je

vezan uz zemljište, a vlasnik je bio feudalac, kmet koji ju je obrađivao bio je prisiljen

feudalcu ustupati rentu.

Postojala su tri oblika feudalnih renti.

U doba ranog feudalizma kmet je rentnu obvezu podmirivao svojim radom, pa se ta

renta i zove radna renta.

U periodu razvijenog feudalizma kmet jekao obvezu imao naturalnu rentu.

U završnoj fazi raspadanja i propadanja feudalizma kmet je morao feudalcu plaćati

novčanu rentu.

Za feudalizam se može konstatirati da je proizvodnja imala naturalni karakter.

Osnovna suprotnost ovog sustava počiva na odnosu kmeta i feudalca.Osnovne suprotnosti

umnog i fizičkog rada, te grada i sela i dalje su zadržane.

Feudalizam kao način proizvodnje napredniji je u odnosu na robovlasnički. Prosiruje podjelu

rada, a time daje zamah razvitku sredtava za proizvodnju, sto rezultira porastom ukupne

proizvodnje i napretkom znanja.

Dolazi i do niza novih pronalazaka i značajnih otkrića koja utječu na brži razvoj društva.

Raste i broj slobodaStvaraju se prva udruženja zanatlija (cehovi) i udruženja trgovaca (gilde).

U kasnijem razdoblju razvitka feudalizma na površinu dolazi jedan novi društveni sloj kojega

čine trgovci, zanatlije i bankari. Oni započinju s procesima koncentracije bogatstva.

Koristeći nezadovoljstvo seljaka i kmetova, uz podršku liberalizma koji se tada javlja, te nove

grupacije koriste proturječnosti sustava, te kao predvodnici protivnika feudalizma rade na

promjenama društvenog odnosa.

13

5. Zaključak

Feudalizam kao društveni sistem vlada u Evropi, tamo gdje je bio i najrazvijeniji, uglavnom

od V do XVIII vjeka. Prvo razdoblje predstavlja fazu kada je ovaj sistem tek nastajao u

izloženoj osobitoj simbiozi sa elementima prethodnog robovlasničkog društva. Drugo

razdoblje predstavlja doba kada je ovaj sistem bio razvijen i učvršćen, kada je on razvio svoje

proizvodne snage i društvene odnose, kada je ispoljio svoje preimućstvo u odnosu na

prethodni,prije svega,u daljem razvoju proizvodnih snaga društva.

Iz gore napisanog, može se zaključiti da feudalizam ustvari predstavlja jedan sistem

ekonomske, društvene i političke organizacije zasnovan na vezama čovjeka prema čovjeku, u

kojoj jedan sloj specijaliziranih ratnika – feudalne gospode – podčinjenih jedni drugima

hijerarhijom veza zavisnosti, gospodari seljačkom masom koja obrađuje zemlju i stvara im

uvjete života.

            „Feudalno društvo“ se uglavnom razvijalo u autarkičnoj (nezavisnoj) poljoprivrednoj

ekonomiji, odnosno karakteristično je za one tipove društava gdje je poljoprivreda

dominantan tip privređivanja. Još jedan aspekt feudalizma je lenski i seniorski sustav u kojem

seniori nad neslobodnim seljaštvom imaju niz različitih policijskih, sudskih, poreznih i drugih

prava.

Iako smatram da s pravom Srednji vijek nazivaju mračnim dobom čovječanstva,

mišljenja sam da je ono donijelo neke zaista korisne stvari. Udareni su temelji proizvodnih

odnosa, desilo se mnogo važnih otkrića i na kraju, ponovo se historija ispostavlja kao najbolja

učiteljica.

14

6. Literatura

LUNAČEK, Valdemar (1998): Povijest ekonomskih doktrina, Zagreb: Dom i svijet

BLOCH, Marc (1958): Feudalno društvo. Zagreb: Naprijed

BRANDT, Miroslav (1995): Srednjovjekovno doba povijesnog razvitka. Zagreb:

Školska knjiga

http://www.wikipedia.org

15