madencİlİk faalİyetlerİnde

Dr. Caner ZanbakTürkiye Madenciler Derneği, Çevre Koordinatörü

Türkiye Madenciler DerneğiMadencilikte Atık Yönetim Uygulamaları Semineri

26 Haziran 2019, ÇarşambaMovenpick Otel, Ankara

MADENCİLİK FAALİYETLERİnde

GEOSENTETİK KULLANIM ALANLARI

Maden Atıkları Yönetim Direktifi ile İlgiliGüncel AB Gündem Konuları

ve

ATIK OLUŞUMU

1

CEVHER HAZIRLAMA ve İZABE 2

Underground MineYeraltı İşletmesi

Açık İşletme

Kırma

Öğütme

Cevher Hazırlama

Metal Üretimi -Rafinasyon

ÜRÜN

Atık ve Atıksu Arıtımı

PASA DEPOLAMA

Atık Barajı

Su Havuzu

Su Kullanımıve geri kazanımı

ARITILMIŞ SU DEŞARJI

(gerekirse)

Tipik bir

Metalik Maden İşletmesi Faaliyetleri

3

MADENLERDE ATIK YÖNETİMİ ÇALIŞTAYI – Türkiye Madenciler Derneği 26 Haziran 2019, Ankara C. Zanbak

Madenlerde ATIK YÖNETİMİ açısındanÇevresel Yönetim Sorunları

• Tozuma

• Gürültü ve Titreşim (Patlatma)

• Üretim Sürecindeki Atıklar

• Sulu Katılar (Teyling)

• İşlenmiş Katılar (Yığın Liçi malzemesi)

• Kuru Katılar (Örtü malzemesi,Yantaş, Pasa)

• Asidik Süzüntü Suları (Asit Maden Drenajı olasılığı)

• Görüntü Estetiği (Çalışma ve Kapatma süreçlerinde)

• Su Temini

Bu konuların TÜMÜ MEVCUT EN İYİ TEKNİKLER uygulanarak YÖNETİLEBİLİR...

(Bkz. AB-IPPC BREF Dokümanı, 2009 – Madencilik Faaliyetlerinden Kaynaklanan Teyling ve Pasa Yönetimi)

• Üretim Sürecindeki Atıklar

• Sulu Katılar (Teyling)

• İşlenmiş Katılar (Yığın Liçi malzemesi)

• Kuru Katılar (Örtü malzemesi,Yantaş, Pasa)

• Asidik Süzüntü Suları (Asit Maden Drenajı olasılığı)

ATIK YÖNETİMİ açısından


Madenlerde Genel

ATIK YÖNETİM (Depolama) Konuları

SORU: Cevherden (doğal kaynağından)

elde edilecek METAL miktarı ile karşılaştırılırsa,NE KADAR YÖNETİLECEK ATIK ÇIKAR ?


VYantaş(n x VCevher )

İzabe ve Metal Üretimi

VPASA

VYantaş(n x VCevher )

Cevher Üretimi ve Zenginleştirme

(n x VCevher )

VYantaş

Sadece Cevher Üretimi

VYantaş

(n x VCevher )

VCevher VCevher VCevher

(n x VCevher )

VYantaş

VKonsantre Cevher VMETAL

VMetal= VYantaş(1–γcevher/γmetal)

VtüvenanCevher

VPASA

VMA(Metalurji/İzabe Atığı)

ÖRNEĞİN, Cevherdeki metal Hacmi:Tenör: % 5 metal (ağırlıkça)

% 2- 2.5 (hacımca)

ÜRETİM:

ATIK YÖNETİMİ:

Sadece Yantaş Yantaş + Pasa Yantaş + Pasa + Cüruf

Kuramsal (Görsel) Yaklaşımla,Maden Cevheri ….. Metal Miktarı Gerekli KAZI Miktarı (Hacımsal)

YÖNETİLMESİ GEREKEN ATIK Miktarı (Hacımsal)


VYantaş = 3VCevher

VCevher = 40VMetalVPasa

VYantaş= 120VMetal

VMetal = 1

= 39VMetal

120.000 m3 Depolanacak Yantaş

39.000 m3 Depolanacak Pasa

1.000 m3

(1.000 x γmetal ton)

Elde Edilecek METAL

Kuramsal (Görsel) Yaklaşımla,Maden Cevheri ….. Metal Miktarı Gerekli KAZI Miktarı (Hacımsal)

ÖRNEK:

VCevher

(n x VCevher )

VYantaş

VMetal

VYantaş

VCevher= 3 ,

Cevherdeki METAL HACMİ:

Tenör: % 5 metal (ağırlıkça)% 2.5 (hacımca)

VMetal= VYantaş(1–γcevher/γmetal)

Görüleceği üzere:

Madencilik atıkları, işlemin doğası gereği,‘‘Elde edilebilir metal miktarı’’ ile karşılaştırıldığında, ‘‘Yüksek Miktar’’larda olmak durumundadır.


Sadece bir fikir vermesi için....

MADEN İŞLETMELERİNDE BOYUTLAR


İmalat sektörü ile karşılaştırıldığında,MADEN İŞLETMELERİ oldukça farklı FAALİYETLERDİR...

herbir kümede, yaklaşık 40-50 TON malzeme vardır...

Sadece bir fikir vermesi için....

MADEN İŞLETMELERİNDE BOYUTLAR


İmalat Sektörü, % 10,3

Tarım, Ormancılık ve Balıkcılık, % 0,8

Enerji, % 3,4

AtıksuÇamuru % 10,0

Evsel Atık% 8,5

Servis Sektörü(GK ve hurdalar hariç)

%4,6

Geri Kazanım ve hurdacılık

%1.0

AB-28’de, Ekonomik ve Beledi faaliyetlerin ATIK ÜRETİM yüzdeleri: 2016 yılı - EUROSTAT

Toplam Atık Miktarı: 2.533 milyon ton

Madencilik ve Taşocakcılığı, %25.0

~ 635 milyon ton

İnşaat/Hafriyat Atıkları, %36,4

~ 920 milyon ton

Genelde ortaya çıkan ATIK TÜRLERİNE bakıldığında:


Yukarıda görsel/şematik olarak belirtilen konular gözönüne alındığında,

Madencilik faaliyetlerinde kazılan/elleçlenen atık malzeme miktarlarının, diğer sektörlerce üretilen ve beledi atık miktarlarından (ülkelere göre farklı boyutlarda) ÇOK FAZLA olduğu görülür.


ÖRNEK (AB Ülkeleri):

606,4 milyon ton 734 milyon ton

800 milyon


Mavi kolonlar-Toplam Maden Atık Miktarı (Sol Eksen)

Kırmızı kolonlar-Tehlikeli atık % (Sağ eksen)

AB Ülkelerinde ortaya çıkan Maden ATIKları Miktarlarına

bakıldığında:

B. Oransallık İlkesi: Atık yığın/depolama tesislerinin tasarım ve inşasının:• İşletme/Kapatma sonrası süreçlerde ‘‘ÖNLEME İlkesi’’ için, madencilik

faaliyetlerine özgü, yeterli/uygun teknik mühendislik standardları düzeyinde yapılması (aşırı tasarım/inşa gereksinimine yol açmadan – CZ yorumu)…

• Sahaya (jeolojik ortam/lokasyon) ve tesise özgü Risk Değerlendirmesi

• İzleme programları, gözlem ve müdahale planları

AB Direktifinde (ve Maden Atıkları Yönetmeliği)

Madencilik Atıklarının Depolanma Esasları, iki temel ilke üzerine kuruludur:

A. Önleme İlkesi:

• Atık yığın/depolama tesislerinin YIKILMASININ Önlenmesi: • depolanmış atıkların heyelan/çamur akması nedeni ile fiziksel hasarın önlenmesi

• Bu tesislerden yayılabilecek atıkların alıcı ortamı kirletmesinin önlenmesi

• Atık yığın/depolama tesislerinden KİRLETİCİ SÜZÜNTÜ KAÇAKLARININ Önlenmesi:• depolanmış atıklardan alıcı ortama (toprağa ve yüzey/yeraltısularına) kirletici süzüntü

kaçaklarının önlenmesi


Madencilik Atıklarının Yönetimi, Miktarlarının Büyüklüğü (ve de yapılabilirlik kısıtları) nedenleriyle,

diğer atıklarla ilgili mevzuatdan ayrı olarak hazırlanmış ÖZEL Mevzuat kapsamındadır.

Directive 2006/21/EC of the European Parliament and of the Council on the Management of Waste from the

Extractive Industries (Mine Waste Directive) (MWD / EWD)

Maden Atıkları Yönetmeliği (RG: 15 Temmuz 2015 tarih ve 29417 sayı), Yürürlük: 15 Temmuz 2017

Çevre Mevzuatı AçısındanMadenlerde Atık Depolama Tesisi (Atık Barajı/Pasa Yığını)

TASARIM İLKELERİ

• Yığın/Atık havuzu/baraj malzemesinin Yüzey ve yeraltısu kalitesini olumsuz etkileme olasılığı(Atık Karakterizasyonu)

2. Toprak ve Su (Yüzey/yeraltı) Kalitesine olumsuz etki yapmaması• Depolanan atık içindeki kimyasalların (ağır metaller) eriyiğe

geçmesi ve

• Yığın(Depolama ünitesi Tabanından süzülme/sızma

• Yığın/Depolama ünitesinin oturduğu jeolojik ortamın:

• Malzemesi (kaya, killi veya kumlu toprak)

• Geçirimliliği

• Absorblama/adsorblama özelliği (killi malzemeler için)

• Yeraltısu seviyesine varlığı/yakınlığı

• Etkilenebilecek insan/fauna/flora varlığı

Atık (Pasa ve/veya Teyling) Yığın/Depolama ünitesinin:

1. Duraylılığı (Yıkılmaya karşı sağlamlığı/stabilitesi) • Yığında kayma/heyelan• Atık havuzu/barajında yıkılma

GEOTEKNİK:


Maden Atıklarının Yönetiminde‘‘Döngüsel Ekonomi“ Kılavuzu

Teyling Depolama Tesislerinin TeftişiKılavuzu (Komisyona Özel)

Maden Atık Tesislerinin Uzun-SüreliDuraylılığı Kılavuzu

Atık Tesislerinin GeoteknikUygulamalarına Yönelik CEN Standardı

AB Maden (Ekstraktif Sektör) AtıklarıDirektifi (EWD) UygulanabilirlikDeğerlendirilmesi

Mali Teminat – Kapatma

Maden TeylinglerininElleçleme/Depolama Standardları“

“Madencilik Operasyonları” içinMevcut En İyi Teknikler Dokümanı - JRC

Sadece Ansiklopedik (basit düzey) bilgi derlemesi niteliğinde….

2019’da revizyonu yayınlanacak; ancak:

bazı üye ülkeler “son revizyon metnine“ itiraz ediyor...

EUROMINES bu tür bir dokümanı “uygulanamaz“ buluyor“

Son halini Madencilik Sektörü Görmedi.

Bu doküman, AB Komisyonundaki uzmanlar için bir kılavuz olacağı ve de

içeriğinin Sektörle paylaşılmayacağı anlaşılıyor...

CEN Standardları grubuna inceleme ve onay için gelmesi

en az 1 yıl daha alacak…

Danışman şirket:

Üye Ülke mercileri ve EUROMINES üyelerinden

bilgi derlemeye çalışıyor;

ANCAK, her iki gruptan da yeterli veri/bilgi bulamıyor….

EUROMINES, 2019 sonuna kadar, (Ülke Gezileri de yaparak) ‘’Ülke Bilgi

Sayfaları” hazırlamayı planlıyor…. 2020’de Son haline getirecek.

Uygulanabilir Çözüm yaklaşımının bulunması AB’de hala

tartışılmaktadır.

Kısa vadede çözüm görünmüyor....

ICMM, UNEP ve diğer kuruluşlar bu konuda çalışmaya baişlamıştır.

EUROMINES bu proje gelişmeleri takip edecek ve katkı sağlayacaktır.

Henüz başlamadı…; Sektöre Yararlı olacağı (??)

EUROMINES Çevre Komisyonu – Atık Çalışma Grubunun Güncel Gündem Konuları

CZ görüş / yorumları

geogridlergeotekstillergeomembranlargeosentetik kil örtülergeokompozitler,geomatlar, drenaj levhasıgeotüpler

Temel Kimyasal Polimer Geosentetik Türü

Etilen Polietilen (PE)Geotekstil, geomembran, geogrid, geotüp, geonet, geokompozit

Propan Polipropilen (PP)Geotekstil, geomembran, geogrid, geokompozit

Vinil Klorür Monomer PoliVinilKlorür (PVC)Geomembran, geokompozit, geotüp

Etilen (+terafitalik Asit)

Poliester/PolietilenTeraFtalat (PET)

Geotekstil, geogrid

Kaprolaktam (Benzen) Poliamid (PA) - (Nylon 6/6)Geotekstil, geokompozit, geogrid

Stiren Polistiren) (PS) Geokompozit, geoköpük

GEOSENTETİKLER

Hammaddeleri

PETROKİMYA ürünü olan

• Isı ile şekillendirilebilen• Katkı maddeleri ile Mekanik

Özellikleri Değiştirilebilen• Metal/Ağaç ve Doğal Elyaf malzeme

yerine kullanılabilen• Geri Kazanılabilme özelliğine sahip

genel olarak:

PLASTİK (Polimer)

olarak tanımlanan MÜHENDİSLİK MALZEMELERİ’dir

MADENCİLİK FAALİYETLERİ ve GEOSENTETİKLERİN KULLANIM ALANLARI – Panel-8. Ulusal Geosentetikler Konferansı, Boğaziçi Üniversitesi, 16 Mayıs 2019 C. Zanbak

Pasa Stok Alanları

Atık Barajları, …

Yığın Liç Sahaları

MADENCİLİK PROJELERİNDEGEOSENTETİK KULLANIM ALANLARI

ve … HER TÜR ‘‘Donatılı Geoteknik Proje Uygulamaları’’

geogridlergeotekstillergeomembranlargeosentetik kil örtülergeokompozitler,geomatlar, drenaj levhasıgeotüpler

Derivasyon Kanalları,Erozyon Kontrol,

Drenaj, ve …..

İstinat Yapıları


MADENCİLİK FAALİYETLERİ ve GEOSENTETİKLERİN KULLANIM ALANLARI – Panel-8. Ulusal Geosentetikler Konferansı, Boğaziçi Üniversitesi, 16 Mayıs 2019 C. Zanbak

PANEL İÇİN, TARTIŞMA KONU ÖNERİLERİ

Maden Atık BarajlarındaGeosentetik (Geomembran) Kullanımı

• Her yer için gerekli mi?

• Malzeme Standardları?

KİRLETİCİLİK RİSKİ ??

AŞIRITASARIM ??

• Uygulama Etkinliği?

― Jeolojik Yapı― Hidrojeolojik (alıcı/yayılıcı) ortam― Çözülmüş metal taşınımı/Jeokimya― …….

― Uygun / Yeterli / Eksik ?― Yurtiçi Temin Olanakları/Kalitesi ?― İkame için Değişiklik Önerileri ?― …….

― QA/QC - Uygun / Yeterli / Eksik ?― Yurtiçi Ekipman / Eleman ?― Kullanım Sürecinde Gözlem ?― …….

GERÇEKTEN GEREKLİ

mi ??

Mevzuata Göre, (Neredeyse) GEOMEMBRAN KULLANILMASI ŞART; ancak:

Dr. Caner ZANBAK

1971 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezun olan Dr. Zanbak, doktorasını A.B.D. University of Illinois, Champign-Urbana’datamamlamıştır. 1971’de İTÜ’de başladığı akademik kariyerini 1981 yılından itibaren A.B.D.’de Kent State University, Ohio; South Dakota School ofMines, Rapid City (Doç. Dr.) ve part-time olarak Civil Engineering Department, Illinois Institute of Technology, Chicago’da (Prof. Dr.) 1994 yılınakadar sürdürmüştür.

Dr. Zanbak çevresel yönetim politikaları, atık yönetimi ve atıklarla kirlenmiş yerlerin ıslahı projeleri ve inorganik kimyasal üretimi projeleri ile ilgiliolarak iş geliştirme ve proje grubu yönetiminin konularının yanısıra mühendislik jeolojisi, geoteknik yer seçimi incelemeleri, açık işletme şev stabilitesi,baraj yeri incelemeleri, atık barajları, yeraltı yapılarının tasarım ve uygulaması konularında da güçlü bir yurtiçi ve uluslararası düzeyde 47 yılı aşkınakademik ve profesyonel deneyime sahip bir mühendistir.

Dr. Zanbak 1984-1994 yılları arasında, A.B.D.’de atık bertaraf için yer seçimi, tehlikeli atıkların yönetimi ve tehlikeli atıklarla kirlenmiş sahalarıntemizlenmesi projeleri üzerinde hem Amerikan Çevre Koruma Teşkilatı (USEPA) ve hem de sanayi kuruluşlarına danışmanlık hizmetleri verenWoodward-Clyde Consultants (WCC) Şirketinde ortak-yönetici olarak çalışmıştır.

Dr. Zanbak, Türkiye ve AB çevre mevzuatı ve çevresel uygulama sorunları konularında, çeşitli sanayi ve devlet kuruluşlarına, mühendislik projelerininçevresel etkilerinin yönetimi projelerinde danışmanlık yapmakta ve sanayi kuruluşlarını temsilen Avrupa Birliği teknik ve mevzuat koordinasyontoplantılarına katılmaktadır.

Dr. Zanbak'ın 1972 yılından beri uluslararası ve Türkiye'de yayınlanan dergi ve kitaplarda, mühendislik Jeolojisi, kaya mekaniği, maden mühendisliği,çevre ve atık yönetimi, kimyasal güvenliği konularında, 130’un üzerinde teknik tebliğ ve makalesi bulunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde çevrepolitikaları, uluslararası ticaret engelleri, risk yönetimi ve kimyasallar güvenliği konularında 60’ın üzerinde "müşteriye özel" kapsamlı rapor hazırlamışolup, 180’in üzerinde davetli konuşmacı/moderatör olarak uluslararası konferans ve sempozyum sunuları bulunmaktadır.

Dr. Zanbak, 1994-2018 sürecinde, Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği tarafından yürütülen, İnsan Sağlığı, Çevre Koruma ve Teknik Emniyetkonularında “Responsible Care - Üçlü Sorumluluk®” programının koordinatörlüğünü ve İstanbul Sanayi Odası Çevre İhtisas Komitesi BaşkanVekilliği ve 1995-2003 sürecinde de Çevre Bakanlığı “Atık Komisyonu” üyeliği yapmıştır.

Dr. Zanbak, halen çeşitli üniversitelerde ve meslek kuruluşlarında Çevresel Etki Değerlendirmesi, Atık Yönetimi ve Kimyasallar Güvenliğikonularında ders ve konferanslar vermektedir.

Dr. Zanbak’ın görev almakta olduğu kuruluşlar: Türkiye Madenciler Derneği Çevre Koordinatörü EUROMINES-Brüksel, Çevre Komitesi Üyesi TÜRKTAY-IREMCON Atık Yönetim Platformu Yönetim Kurulu Üyesi Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği Çevre Danışmanı (1994-2018) Istanbul Sanayi Odası Çevre İhtisas Kurulu Başkan Vekili (1994-2018) İTÜ Maden Fakültesi ABET Akreditasyon Danışma Kurulu Üyesi MÜDEK Mühendislik Programları Değerlendiricisi Balkan Environmental Association (B.EN.A.) Uluslararası Başkan Vekili’dir

e-mail : [email protected]

mailto:[email protected]

23 Mayıs 2012 fotografı

Balıkesir – Balya, tarihi Kurşun-Çinko Flotasyon Atıkları – Jeomembransız Depolama Tabanı

madencİlİk faalİyetlerİnde

Documents