kyka

kyka

moe. kyka. mat_moe. kyka. mat 05.06.12 14.46 Side 1

karin moe | KykaKriminell romanfor ei stemma og kor/kai

samlaget | oslo 2012


Internt notatv/førstebetjent johnsen, kripos

I forbindelse med etterforskningen av mordet påMariken Vibe, funnet død i havnebassenget i Her-mannsvik 23.6.1955, er det fremkommet en serie rødeskrivehefter, illustrert av et par barnetegninger.

Sidene er fylt av en tett, hastig skrift som vår grafo-log ikke med sikkerhet har kunnet bekrefte er identiskmed avdødes håndskrift. Heftene forteller historierom en jentunge med det besynderlige navnet Kyka, etkjælenavn for Katarina. Denne jentungen, KatarinaLønvik, skal ha levd i øysamfunnet der Mariken Vibevikarierte som lærer fra januar 1955.

På øya med senteret Hermannsvik finnes en familieLønvik, bestående av fru Hilde Lønvik, Robert Lønvikog barna Ingri, 8 år, og Ove, 4 år.

Imidlertid er alle spørsmål vedr. Katarina Lønvikblitt møtt med total taushet og uforstående blikk,såvel i familien Lønvik som i øysamfunnet forøvrig.

Det merkverdige er at jentungen i fortellingen gir ennøyaktig beskrivelse av mordvåpenet, og flere faktiskeforhold og hendelser på stedet bekrefter opplysningergitt i manuskriptet.

7


I første omgang bør historiene derfor gjøres til gjen-stand for intensiv etterforskning, om nødvendig, kon-ferer med litterært sakkyndige. Sannsynligvis kan detogså bli aktuelt å offentliggjøre manuskriptet, medtanke på konfrontasjon med lokalbefolkningen ogmulige mistenkte.

I margen er tatt med notater og nedtegnelser frasamtaler i kaiområdet samt referat av hendelser be-folkningen har henvist til eller festet seg ved i det ak-tuelle tidsrommet.

bergen politikammer, 3.7.1955


a

Alltid. Kjærestane seier det har alltid medpuling å gjera. Enten er det før eller så er detetterpå eller det er feil eller det er for lite ellerfor mykje eller det er feil folk som pular.

Mor mi har blå sko med reimar og smygetestemma. At ho. Dei er så vidt begynt.

Eg står bak forhenget.Eg har anna å gjera enn å stå bak det

stikkete forhenget. Eg må ned på kaien og sjåpå den nye vinsjen og snakka medkommunisten om han har vore i Junaiten.Men eg kan ikkje gå fram når det.

– Ka ska eg vera så helsikes blid for forhelvete, kan du sei meg det? Du så veit alt!

– Du kan halda husafred, du som andreher. Eg har ikkje gjort deg noke!

Stilt. Forhenget går ikkje heilt bort tildørhandtaket. Og den andre døra er påandre veggen. Der sit mannen i huset likeframfor, ytst i sofaen. Eg må venta til dei.

– Nei, du gjer meg ikkje noke. Du gjer megmindre og mindre, Hilde. Ute støtt, aldri vildu …

– Ka er det? Ka er det du prøver å snakkarundt? Du veit eg har nok å gjera, du veit egsit i kommunestyret, eg må på møte, eg har åfølgja med, fekk eg ikkje ordføraren inn i

9

Å, men seier du det?Ho? nei kan det verasant, då … med henna?hadde treft i byn … neiingenting nytt, Moste-mannen blir visst ikkjeverre … «Nago» kom igår ettermiddag fra kon-tinentet med salt til Bra-lands boder på Nordnes,hvor man er i full gangmed å gjøre klart til is-landsflåten, som bl.a.skal ha med de forskjel-lige sorter krydring avsilden osv … «Andenes»som skal ha oppsynetfor flåten også i år, er idag i Laksevåg tørrdokkfor ettersyn. Grunnettåken ved kysten i gårnatt og morgentimenekom «Abro» ikke førved middag til Dokkenfor lossing av de ca. 500


departementet og til møtet i fiskeriorgani-sasjonane, om prisen på Islandssild …

– Slutt å mas! Har du ikkje nett fått pengartil poplinskåpa og sko til ungane …

– Eg klagar ikkje! Men eg veit du kjemparmed utrustingo til fiskjet, me er uti juni og duhar ikkje fullt mannskap heller …

– Det er ikkje det … jo men … for helvete!– Sei det då mann!Stilt lenge. Foten til mannen i huset er i full

fart opp og ned. Han ser mellom mor mi sinekne. Ho begynner igjen. Ho luktar ikkjeparfyme.

– Er det ungane, eg vil vita kva det er, vilikkje ha deg sånn. Klenger dei på deg? Kykaer jo nesten aldri i hus og Ingri sit jo mest pårommet og les, Ove går i beino på meg støtt,Mosto har han når eg er ute …

– Ungane? Nei, Kyka rek på kaien, snakkarikkje til meg, reine gullungen for tido, ingengandabyer denne veka, mot normalt … kor isnyden den der har all faenskapen frå, veit faenikkje kem som er … ka du har mellom beinanår eg er av øya, om ikkje den satans ungen …

– Den kan du spara deg, Lønvik! Har hattmeir enn nok av det sølet ditt til å befolkaheile Hermannsvik, så den kan du eta i degigjen, du så slengjer med pipen på kvart nes,så sant der finst kvinnfolk under åtti!

10

tonn sukker … åja …annenstyrmannen haddetreft fru Prebensen iLondon … levde bong?!ja hadde eg valget mel-lom … nei men me harein søknad inne til kom-munestyret om ute-platting ved ungdoms-huset til St.Hans … detgår ikkje på Simens-kaien fleire år, alltid eineller annan rakkar somgår på trynet i … å? sahan det? han? han veitvel ingenting om det,når har han fått utlevertsåpass rotasjon oppi …eg for min del likte bedredei gamle gardinenedine, nei dei grøne medblå … å? du syns hanmåtte ut med … dei seierhan får doktarsprit, heileflasker og på etikettenstår det «mot kløepå penis», doktaren erjaggu optimist, ja … jo


Dei er så vidt begynt. Det er aldri så nøyepå ka det er om. Kjærestane seier at det haralltid med puling å gjera, enten er det før ellerså er det etterpå eller det er feil eller det er forlite eller for mykje eller det er feil folk sompular.

Men det er ikkje det det er om. Mannen ihuset prøver seg på noke. Det har meir medpengar å gjera. Mor mi har peiling på pengar.Eg trur ting har meir med pengar å gjera ennmed puling. Han er feig, han vågar ikkje seidet. Det han er sur for. Og når han ikkjevågar å sei ka han er sur eller forbanna for,må han pula for å få fred. Det er sånn det erseier Willyen. Det er heilt vanlig. Mor mi skuvore som på kommunemøte, eg får vera medav og til viss eg lovar kors på halsen å sitjasteinsens under bordet og ikkje klypa dei somsnorkar i skinnleggen.

– Hilde, ålrait, eg er ikkje alltid lika beine,men eg er så forferdelig … Hilde, ver ikkje såkalde då … du … ska alltid til å gå du …

Han går på kne bort imot mor mi, hivhåret ned på skoreimane hennes. Nevanebegynner på anklane og hukar tak bak påleggene og pressar seg inn og opp på inn-sidene av låra forbi mellomrommet og inn ikjolerukkene, fingrane tyner seg inn mellomunderkjolen og stolen. At ho vil det. At ho

11

… det minsta du kunneha var nye gardiner …hadde han fått det der,ka heitte det sa du …Manillas rose … gjordedet, ja! kan tenkja megdet, ja … ja så veit medet … meinte med? …nei ingenting spesielt,vel … kaffor gjekk ho?… blir det ikkje preik,nei … nei, det ska visstvera koldbrann han harfått … huskar du ikkjefor to år si då eg skudøypa … nei, det blir ik-kje lett å få det til å gåopp i år, etter at subsi-diane på reiskapen fallvekk … ja og omset-tingsavgifta på all utrus-ting … nei, men det blirvel ei råd, jo eg har fåttutan kausjon før viss detsku bli nødvendig, detblir å minsera … har dulese i Bergens Tidende idag om saken … jo, det


kan vera så tossen. Han der. Han kjem til årakna nylonsokkane. Kluren! At ho vil. Hanhar så haspete fingrar. At ho! Der har hanfått skjegget i fanget og snakkar så blubbetesom Oven då han hadde fått knebelen ikjeften og pusten kom på kvar sida mensindianarane pinte han, så Ingri sprang heimog fisla.

– Hilde … eg må få … få kjenna på deg …sleikja der … kom fram, meir … ta på han,du … må på holet … å så varmt … skrev …eg må heilt inn, vekk … å så deilig …kusefitta du har … eg har …

Eg er lei. Det har nettopp begynt. Eg går rett fram

forbi stolane og sofaen og bort til skjenken.– Eg vil berre ta eit eple.Eg tar eit stort grønt eple i glasskåla, snur

og går ut den andre døra. Høge stemmer.Ramling og banning. Eg gidd ikkje høyra. Pådør og opp til Liabråtet og klatrar opp i eiraun.

Mannen i huset vågar ikkje slå meg. Eg bit.Eg kan peisa til han med ein hammar menshan søv og gryntar som ein gris. Eg har sagtdet.

Eg må tenkja.Mannen i huset er redd.Mor mi veit ikkje.

12

fæla mordet på ho der,ka var det no ho heitte… akkurat! AmandaBrun … har du lese ver-re … funnen splitter na-ken … ja er det ikkje einherifrå som ska inn somvitne, ein som låg medbåten ved hamnelageret… «denne sak er megetvanskelig», begynte ak-tor sitt foredrag og be-budet at han ville gålangsomt fram i den de-taljrike materien. Aman-da Brun ble funnet sentpå kvelden i en jern-banevogn som var delvislastet med sekker avtotanin, et biproduktved cellulosefarikasjon.I vognen ble liket avkvinnen funnet, iførtbare et halskjede og medrøde merker på halsen.Ellers ble det funnet enhvit og en svart knapp,noen mynter og noen


b

Berre lyg. Eg heiter ikkje Kyka. Men dei seieralltid Kyka. kyka kom her! kyka ha degvekk! kyka ikkje slå!

Eg heiter Katarina, eg kan skriva det òg. Påskulen er eg ikkje begynt. Søster mi, Ingri,går der. Eg likar at ho ikkje er her når ho erder, går i andreklassen for lærinna.

Spør eg mor mi kaffor eg heiter Kykanår eg heiter Katarina, ler ho og seier detbegynte med at fru Sandersen sa fy! Katja– ho hadde vore i Leningrad med båten tilchiefen – for eg sølte så og skitna meg så nåreg åt og drakk og sto og gjekk og leikte ogtegna og hermte Kyka få! Kyka gå! Kyka ut!Kyka ha! Berre noke ho har funne på, eg trurikkje på det, fru Sandersen kom her då egfekk den nye gule kjeladressen og hadde allepå geburtsdag og fekk femten kroner i alt, førmannen i huset blei galen av alt bråket ogheiv alle ut og måtte sova i kjellaren.

Eg kan lyga sjøl.Eg er begynt å kunna lyga. Før kunne eg

ikkje lyga. Visste ikkje det var andre ting enndet som var sant. Det er blitt så mykje meirno eg kan lyga, sjå mor mi beint mellomaugene og sei eg har vore på kaien når eg harvore i hyttene med kjærestane. Det med

13

avbrente fyrstikker …hadde ikkje han der fy-sakkjen … var han ikkjekelnar … fått kloremer-kje i ansiktet … haddehan først? … godt hofekk merkt han før … atho var utilnærmelig nårho var full? … ho fórom bord i båtane … tilpass!? … og du, du ervel fullt ut villig til å blidrepen når du tar deg eitnyp på Reperbahn …dempa meg?! … ka stårdet i Bergens Tidende,berre ein lort av sannhe-ten som vanlig … menho hadde ei fæle vennin-na … «En stor del avvitnene er det man kal-ler løse eksistenser, ogdet har vanskeliggjortpolitiets etterforskningbetraktelig» … han ergrøne i år, vinteren … ja,han kunne knapt voregrønare … du var tidlig


Kyka, at eg kunne finna på det før eg kunnelyga, før eg kunne gå, før eg begynte å bli såredd at eg måtte lyga meir og meir, det er lyg.

Mor mi lyg.Lyg for mannen i huset òg. Når han er på

fiskjet. Slangar seg på sofaen i morgonkjolenog sutlar sherry med fru Sandersen, Holmeni lagerskuret og Prebensen med silke bak påvesten. Plystrar på kjøkenet med pengari morgonkjolelomma. Den fekk ho til jul,mannen i huset hadde vore i byn medsnurparen og fått ny motor, m-e-r-c-e-d-e-s.Den var byblom. Bygasi. Bokstavane sto påmotormagen, i gult. Dei finaste bokstavaneeg har sett er på mannen i huset sinelommetørkle. Dei har mor hans brodert medblått perlegarn. Henne kjenner eg ikkje, hobur på ei øy langt vekke. Det er bra, her ermødrer nok, nok mødrer. Eg likar ikkjemødrer. Dei seier står du der og glor no igjen,ha deg vekk!

Eg har meg vekk.Eg har seks kattar. Kvar gong det kjem

nye, legg mor mi dei i ein potetsekk ogmannen i huset slengjer kattungane overskuldra og kjem heim med tom sekk. Då harhan krepert dei, eg såg han. Han er ein sånnsom myrdar kattar. Mannane i andre hus ògdrep kattar. Noken kallar dei fedre.

14

på’an … han var så tjuk-ke, farr, at eg såg ikkje tetedna snaddo, farr … diprøve seg på vêrmeldin-gjen med litt laber bris,høyrde eg i dag, ja, ja,dei er betalt for da derinne i kringkastingjen ……………………………………………………………… innmarige! eihelgolands innmarigetussalus! …………………………………………… jo, me ventar hanheim i sommar, gamle-ordføraren … jo Annovar der og pusste glas …det er travelt der inne påTingjet før ferien har eghøyrt, eit fæla føykjemed alt så folk kankomma seg på ferie, jo,han har jo fått seg nykona då, var det ikkje eifrå Sunnfjord utan ong-ar, me har jo høyrt litt avkvart og sku han ikkje


Ein far er ein mann i huset som myrdarkattar. Fedre er ikkje så flinke til å lyga sommødre. For dei har pengar.

c

– Cirka 500 kroner til leikestativ og benkerog innehus på plassen bak pensjonatet …

– Kaffor har du blå merkje på armen?– Kor?– Der. Bak på armen.Mor mi ser det ikkje, så eg kjenner,

klemmer på det.– Her.– Åja, jo. Det er litt vondt.Ho vil sjå, så ho tar rakespeilet til mannen

i huset og stiller seg med ryggen til framforspeilet oppfor utslagsvasken.

– Ja, der ser eg det. Ikkje så stort, men detser stygt ut. Altså kan eg ikkje bruka den gulesolkjolen på møtet i husmorlaget, eg tardrakten.

– Kor har du fått det?Ho tar spytt på fingen og stryk over

augnebryna, lagar kvassare boger, kniphåra i hop til tynne striper. Står medmunnen halvopen og auger i femte veggeninn i speilet. Tar opp lebestiften frå

15

vitna i den der saken fråHamnelageret … ellervar det broren … Etannet vitne, en drosje-sjåfør, har fortalt at han20.44 kjørte tiltalte oget ungt par til båten«Berly» som lå ved kai-en. Han ville bli medbåten, men ble kastet iland igjen. Både styrman-nen om bord i «Berly»og det unge paret harforklart at tiltalte varsterkt opphisset oghadde friske klor i an-siktet. Påtalemyndig-hetene mener å kunneføre bevis for at AmandaBrun ble drept mellomkl. 18.30 og 19.30 27.okt. i fjor. Senere i sittforedrag kommer aktorinn på de «tause vitner»,med en opplysning somikke tidligere er offent-liggjort. Ved obduksjonkonstaterte man at det


forklelomma og smør på med tennene trekteinn.

– Kor har du fått det?Ei hand puffar opp håret, ho har det

mørkerødt med krøller frisørdama lagar.I begynnelsen er dei små og stive, no er deirunde og mjuke, kjem liksom dalande, harhengt seg laust fast, på veg ned halsen,skuldrene, magen, anklane.

Håret mitt er stritt og nesten like kvitt somMostemannen sitt, ijallfall om sommaren,det er sola, seier mor mi og tar på regnkåpa.Når det er opplett, tar ho ut solestolen. Nårdet er sol, sit ho der pal. Elskar å sola seg.Elskar. Drar e-l-s-k-a-r langt ut, dyttardet over lippene med tjukk tunga. Ho harseilt på England. Elskar sol. Elskar. Stor-elskar. Så ho er nesten brun alt. Solar segmed eit stramt sjal over brystet. Mor mi harikkje daiar, ho har passelige, det er alltidplass, samme ka ho har på seg. Finaste erden gule solkjolen, den har tynne kvitestenglar og spisse blad og blomar som ser utsom barberkostar.

– Kor har du fått det?Der ser ho meg.– Må vel ha komme borti noke. Eg får så

lett blå merkje, sjå desse som snart er heiltvekke på leggene. Forbaska greier, går vekk

16

var fullbyrdet samleieforholdsvis kort tid førdrapet fant sted. Viderekonstaterte man på til-taltes klær flekker somkunne skrive seg fra denavdøde … er ikkje Mostoi Brønnøysund og kokari sølvbrylluppet til Møks-teren og madammen …men var det ikkje trektfor der … å? ho var påPensjonatet og kokte forfru Persen var i byn ogskrapte … jaja det er noeit heilt år si grine-bitaren kom i jordo …ikkje ein dag for tidlig,nei … sku han ut her …var det han? … denIversen kom med idoktarskyssen, han medden rutete sixpenceneller var det håret …Amerikansk atomeks-pert vil finne uran iNorge, kommer medformelen til Pontecorvos


heldigvis. Betre når eg er brun. Og du, ska duikkje ha av kjeladressen, få på sjortsen?

Eg blir brun utan å sola meg, eg. Du blirbrun i skyggen eller om natta, seier mannen ihuset. Så, har du vore ute og månt deg igjen,seier dei når dei har rista meg vaken når eghar vore ute og gått i søvne. Eg prøver åhalda dei inne. Set skyllebaljen i kjøken-disken framfor utedøra. Det er alltid handumme som kjem etter meg, fordi han søv sålett. Eg høyrer han ofte oppe, ute, nede igrusen, i trappa, på nettene. Kanskje han gåri søvne sjøl?

Månedyr, kallar mor mi oss. Eg vil ikkjeheita det samme som han der, vel! Eg er meg.

– Eg fekk blått merkje på låret dåPrebensen klaup meg.

– Ka seier du?! Klaup han!– Ja han klaup òg.– Ka hadde du gjort då?– Eg hadde sett om han hadde eit stikk bak

på låret, for han klødde så, eg sku finna detog klø.

– Ha deg unna den sleipingen, Kyka! Duødelegg tennene dine på all den snopen du fårder. Høyrer du?

Alltid. Ho har eit blått merke. Eg får kjeft.– Du er ikkje så brun som lærinna, tenk.

Ho solar seg ved sjøen, ho.

17

zeebombe i lommen.Oliver Vickery, mannensom reiser verden rundtmed en geiger for å finneuran, kom med «Stav-angerfjord» i går … blirvisst aldri skikkelig som-mar i år, alt er seint ute,eg syns til og med stove-plantene … tomater? …den kan du spara deg …grøne knortingar viss dui det heile tatt fårplantene opp frå bak-kjen, nei eg håpar det ereit hakk bedre der bortepå Østlandet då, nårdronning Elisabeth kjemheilt frå England, lurerpå kass hattar ho stillermed, er det kje like overSt.Hans ho kjem? synseg eg såg i Allers, kor hofår alle dei hattane frå,bøttehattar, klokkehat-tar, vide hengehattar, også han då, han som mågå to meter bak! arme


– Ikkje bry deg. Ha deg ut, eg har mitt å gjera!Eg vil grava makk og gå og fiska. Kanskje

fru Sandersen blir med? Ho kan mala og egkan fiska. Ho kan mala at eg fiskar og hengjadet på veggen så alle kan sjå.

d

Det kom ein mann som ikkje bur her og laseg inn på pensjonatet. Han fór med fingranegjennom den svarte luggen då han steig overlandgangen, bar på ein koffert og einverktøykasse. Det var det Guri i Kleivanesom såg. Eg såg berre den svarte jakka midttil livet, med glidelås, og brystlomma medrøykpakke. I halsen eit spraglete sjal. Spissestøvlar midt på sommaren! Ikkje paraply.

Ka sku han her? Kem sku ha han?Der kom Prebensen og Holmen stretande

med utrekte nevar, velkommen, velkommenog loste gjesten bak lagerskuret, forbitrappestøa, opp forbi den nymalte kvitebutikken, opp langs hekken og inn i hagen tilden svære villaen til Prebensen, inn påverandaen, inn dei farga glasdørene.

Det stemte ikkje, at han sat i ein bolletefløyelsstol og vogga gult brennevin i eitbulete glas.

18

krypen, men kjenner egmannfolk rett, tar handa nok igjen på kam-merset, strame fyr, egville ikkje akkurat hatthan to meter bak meg, tocentimeter hadde klartseg! … galne kvinnfolk,kjeften står ikkje på deiog her er ongar påkaien, men du kunnesnakka til låvedøro …elendige brisling-fiskje,høyrer eg. Olaien og deivar innover Skåneviks-fjorden og der, ikkje an-tydning … Tidi er innetil at det ordinære bris-lingfisket burde koma igang. Det ser dessverreut til å verta ein elendigsesong. Me hev i fyre-middag tala med Stein-svåg i Sild- og brislings-sentralen som skildrarsituasjonen soleis: – Detser so svart ut at me hevaldri nokon gong havt


kyka

Documents