kuresellesen dunya yonetiminde yerel yonetimler a sosyal politika social policy in terms of local...
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
1/239
Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsalma Ekonomisi ve Endstri likileri Anabilim Dal /
Ynetim ve alma Sosyolojisi Bilim Dal
KRESELLEEN DNYA YNETMNDE
YEREL YNETMLER BALAMINDASOSYAL POLTKA
Engin KARAKI
Yksek Lisans Tezi
Tez DanmanProf. Dr. Nevzat GLDKEN
SivasMart 2009
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
2/239
KRESELLEEN DNYA YNETMNDE
YEREL YNETMLER BALAMINDASOSYAL POLTKA
Engin KARAKI
Cumhuriyet niversitesiSosyal Bilimler Enstits
Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin alma Ekonomisi ve Endstrilikileri Anabilim Dal Ynetim ve alma Sosyolojisi Bilim Dal in ngrd
YKSEK LSANS TEZOlarak Hazrlanmtr.
SivasMart 2009
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
3/239
KABUL VE ONAY
Engin KARAKIn hazrlam olduu Kreselleen Dnya Ynetiminde, Yerel YnetimlerBalamnda Sosyal Politika balkl bu alma, 23.02.2009 tarihinde yaplan savunma snavsonucunda baarl bulunarak jrimiz tarafndan, alma Ekonomisi ve Endstri likileriAnabilim Dal, Ynetim ve alma Sosyolojisi Bilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarakkabul edilmitir.
Prof. Dr. Nevzat GLDKEN (Bakan, Danman)
Yrd. Do. Dr. Mehmet ARSLAN (ye)
Yrd. Do. Dr. Recep MAKAS (ye)
Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.23/02/2009
Prof. Dr. Zafer CRHNLOLU
Enstit Mdr
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
4/239
I
ZET
KARAKI, Engin., Kreselleen Dnya Ynetiminde, Yerel YnetimlerBalamnda Sosyal Politika, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2009.
ok boyutlu bir deiim srecini kapsayan kreselleme olgusu yerelleme
tartmalarn da beraberinde getirmektedir. Kreselleme kamu ynetimi anlayn
yeniden ekillendirmekte, merkez karsnda yerel ynetimleri glendirmektedir.
Kreselleme srecinde yerel ynetimler, ynetimde etkinlik ve ekonomik verimlilik
salama yannda demokratiklemenin de nemli yaptalar olarak grlmektedir.
Yeni ynetim anlay ile yerel ynetimlerin sosyal politikalarnn da ierik
deitirdii grlmektedir. Bu deiim sreci lkemiz kamu ynetimi politikalarn
dolaysyla yerel ynetimleri ve yerel ynetimlerin sosyal politikalarn
etkilemektedir.
Bu almann konusu Yerel ynetimlerin, Kamu Ynetim Sistemi
ierisindeki yerinin aklanmas ve Sosyal Politika reten ve uygulayan birimler
olarak yerel ynetimlerin sosyal politika sorunlarna getirdii zmlerdir.
almada Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika bilim dal asndan nemi
vurgulanarak yerel ynetimlere sosyal politika disiplini asndan bakmaya
allmaktadr.
almann birinci blmnde yerel ynetim kavram zerinde durulmutur.
Yerel ynetimlerin tarihsel deiimi, ynetim sistemi iindeki yeri ve temel ilevleri
ortaya konmaya allmtr. kinci Blmde Trk Yerel Ynetimlerinin tarihsel
deiimi, Osmanldan gnmze gelinceye kadar genel olarak incelendikten sonra
gnmz yerel ynetim kurulular hakknda bilgiler verilmitir. nc blmde
sanayileme sonrasnda ortaya kan Sosyal Politika bilim dalnn douu, amalar
ve bu amalara ulalmasnda sosyal politikann aralar aklanmtr. almann
drdnc ve son blmnde Kreselleme olgusu aklanarak bu olgunun ekonomik,
sosyal ve siyasal yaamda ortaya kard deiim ve dnmler saptanmaya
allmtr. Bu blmde kresellemeye bal olarak devletin ilevlerinde ve kamu
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
5/239
II
ynetimi anlaynda yaanan deiimler ortaya konarak yaanan ekonomik ve
siyasal deiimlerin yerel ynetimlerin sosyal politikalarna yansmalar
belirlenmeye allmtr.
Anahtar Szckler
Yerel Ynetimler, Sosyal Politika, Kreselleme, Yerelleme.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
6/239
III
ABSTRACT
KARAKI, Engin., Social Policy in terms of Local Managements In theGlobalizing World Management, Sivas, 2009.
The globalization concept which includes a multi-dimensional
differentiation process, also arise the localization arguments together with itself.
Globalization reshapes the public management understanding and strengthens the
local managements against central managements. The local managements in the
globalization process, are considered as important building stones of democracy as
well as effectiveness in management and economical efficiency. Together with
globalization and new public management understanding, the change in the social
political content of local managements can be observed. This period of change,
effects the public management policies of our country and accordingly the local
managements and social politic functions of the local managements.
The subject of this study, is to explain the place of local managements
within the public management system and the solutions that local managements bring
to social policy problems as units that produce and apply social politics. In the study,
the importance and function of local managements in means of social policy was
emphasized and the local managements were considered from the social policy
discipline point of view.
In the first part of the study, the local management concept was
evaluated. The historical change of local managements, their place in the
management system and their basic functions were explained. In the second part, the
historical change of Turkish Local Managements was examined from Ottoman
period until today and information is given about actual local management
institutions. In the third section, the birth of the social policy after industrialization,
its purposes and the means to achieve these purposes were explained. In the fourth
and final section of the study, the globalization concept was explained and the
changes and transformation it caused in economic, social and politic life. In this
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
7/239
IV
section, the changes in state functions and public management understanding were
evaluated and the reflections of the economic and politic changes to the social
politics of the local managements were determined.
Key Words
Local Managements, Social Politics, Globalization, Localization,
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
8/239
V
NDEKLER
ZET I
ABSTRACT III
NDEKLER V
TABLOLAR VE EKLLER LSTES IX
KISALTMALAR X
GR 1
BRNC BLM
YEREL YNETM KAVRAMI, TARHSEL GELM
VE TEORK EREVE
1.1. YEREL YNETM KAVRAMI 61.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM 9
1.2.1. Feodalite ve Ortaa Kentleri 10
1.2.2. Komn Gelenei ve Ortaada Yerel Ynetim 14
1.3. YEREL YNETM TRLER 19
1.3.1. Ynetsel Yerinden Ynetim 19
1.3.1.1. Hizmet Ynnden Yerel Ynetim 19
1.3.1.2. Yer Ynnden Yerel Ynetim 20
1.4. MERKEZ YNETM VE YEREL YNETM LKLER 21
1.4.1. Yetki Genilii 25
1.4.2. dari Vesayet (Ynetsel Denetim) 26
1.4.3. zerklik 29
1.5. YEREL YNETMLERN LEVLER 31
1.5.1. Ekonomik levleri 33
1.5.2. Siyasal ve Ynetsel levleri 35
1.5.2.1. Yerel Ynetimler ve Demokrasi 36
1.6. YEREL YNETMLERDE LEK SORUNU 40
1.7. YEREL YNETMLERN KALKINMADAK ROL 44
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
9/239
VI
1.7.1. Yerinden Ynetimin Yararlar 46
1.7.2. Yerinden Ynetimin Sakncalar 47
KNC BLM
TRKYEDE YEREL YNETMLER, GELM
VE YEREL YNETM KURULULARI
2.1. TRKYEDE YEREL YNETMLERN KISA TARHES 512.1.1. Osmanl Devletinde Yerel Ynetimler 53
2.1.2. Cumhuriyet Sonrasnda Yerel Ynetim 60
2.2. TRKYEDE YNETSEL RGTN YAPISI 61
2.3. TRKYEDE YEREL YNETMLERN ANAYASAL EREVES 63
2.4. TRKYEDE YEREL YNETMLERN DAYANDII LKELER 64
2.4.1. Merkezden Ynetim 64
2.4.2. Yerinden Ynetim 65
2.4.3. Ynetsel Denetleme (dari Vesayet ) 65
2.4.4. darenin Btnl 65
2.5. TRKYEDE YEREL YNETM TRLER 66
2.5.1. Kyler 67
2.5.2. l zel daresi 70
2.5.3. Belediyeler 76
2.5.4. Bykehir Belediyeleri 82
2.6. YEREL YNETMLERN BTELER 86
2.6.1. ller Bankas 92
NC BLM
SOSYAL POLTKA KAVRAMI,
SOSYAL POLTKANIN DOUU VE GELM
3.1. SOSYAL POLTKA KAVRAMI 953.2. SOSYAL POLTKANIN ORTAYA IKII 99
3.2.1. Klasik Ekonomi Dncesi ve Liberal Devlet 103
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
10/239
VII
3.2.2. Keynezyen Ekonomi Dncesi ve Mdahaleci Devlet 1053.3. SOSYAL POLTKANIN KONUSU VE KAPSAMI 107
3.4. SOSYAL POLTKANIN AMALARI 108
3.2.3. Sosyal Refah ve Sosyal Gelime 1093.2.4. Sosyal Adalet 1103.2.5. Sosyal Bar ve Sosyal Btnlk Hedefi 111
3.5. SOSYAL POLTKANIN ARALARI 112
3.5.1. Kamu Mdahalesi 112
3.5.1.1. Yasa Yapc Olarak Devletin Piyasaya Mdahalesi 114
3.5.1.2. Kamu Giriimcisi Olarak Devletin Piyasaya Mdahalesi 115
3.5.1.3. Kurumsal Dzenlemeler Yolu le Devletin Piyasaya
Mdahalesi 116
3.5.2. Sendikalar 117
3.5.2.1. Toplu Pazarlk ve Toplu Szleme le Dzenleme 121
3.5.2.2. Bask Grubu Olarak Sendikalar 122
3.5.3. Kooperatifler 123
3.5.4. Uluslar Aras Kurulular 124
3.5.4.1. Uluslar Aras alma rgt ( ILO) 125
3.5.4.2. Birlemi Milletler (BM) 127
DRDNC BLM
KRESELLEME VE
YEREL YNETMLER BALAMINDA SOSYAL POLTKA
4.1. KRESELLEME KAVRAMI 128
4.1.1. Ekonomik Boyutuyla Kreselleme 130
4.1.1.1. retimin Kresellemesi ve ok Uluslu
irketler(U) 131
4.1.2. Kreselleme ve Kamu Ynetiminde Dnm 134
4.2. KRESELLEMEY DOURAN VE HIZLANDIRAN
FAKTRLER 1364.2.1. Teknolojik Gelimeler 136
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
11/239
VIII
4.2.2. Skan Pazarlar ve Azalan Karlar 137
4.3. KRESELLEME BALAMINDA YERELLEME 138
4.4. YEN KAMU YNETM 141
4.4.1. Yeni Kamu Ynetimi ve Yerel Ynetimler 143
4.4.2. Avrupa Birlii zerklik art ve Subsidiarite lkesi
(Hizmette Halka Yaknlk) 145
4.5. KRESELLEME SRECNDE SOSYAL DEVLET VE YEN
SOSYAL POLTKA ANLAYII 147
4.5.1. Neoliberal Politikalar 149
4.5.1.1. Bireysel Sorumluluk 150
4.5.1.2. Sivil Toplum rgtleri 152
4.5.1.3. Sosyal Politikadan Sosyal Yardma Dnm 153
4.6. SOSYAL DEVLET LKES VE YEREL YNETMLERN
SOSYAL POLTKA UYGULAMA GERE 156
4.6.1. Yerel Ynetimlerde Sosyal Politikadan Sosyal Yardmlara 158
4.6.2. Avrupada Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika Uygulamalar 159
4.6.2.1. Fransa 161
4.6.2.2. svire 163
4.7. YEREL YNETMLERDE SOSYAL POLTKALAR VE
SOSYAL YARDIMLAR 166
4.8. BELEDYELERN SOSYAL POLTKALARI VE
UYGULAMALARI 170
4.8.1. Belediye ktisadi Teebbsleri ve stihdam (BT) 173
4.8.2. Konut Politikas 176
4.8.3. Piyasa Denetimi ve Tketicinin Korunmas 178
4.8.4. evre Politikas ve evre Denetimi 179
4.8.5. Sosyal ve Kltrel Hizmetler 181
4.8.6. Sosyal Yardm ve Salk Hizmetleri 184
SONU 196
KAYNAKA 201
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
12/239
IX
TABLOLAR VE EKLLER LSTES
Tablo - 1 Trkiyede Yerel Ynetim Trleri ve Organlar
Tablo - 2 Trkiyede Kent ve Kr Nfusu
Tablo - 3 Trkiyede Belediye Says
Tablo - 4 Yerel Ynetim Gelirlerinin GSMH indeki Oran
Tablo - 5 Mahalli darelerin Gelir ve Harcamalarnn Yzde Dalm
Tablo - 6 Fransada yerel Ynetimler ve Merkezi Ynetimin Yetki ve
Grev Paylam.
Tablo - 7 svirede Yerel Ynetimler ve Merkezi Ynetimin Yetki ve Grev
Paylam.
Tablo - 8 5393 Sayl Belediye Kanununda Belediyenin Grev Alanlar
Tablo 9 Sivas Belediyesi Sosyal Yardm leri Mdrl Performans Raporu
ekil - 1 Ynetsel Yapnn Genel Grnm
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
13/239
X
KISALTMALAR
AB Avrupa Birlii
ABD Amerika Birleik devletleri
BT Belediye ktisadi Teekklleri
BM Birlemi Milletler
U ok Uluslu irketler
DB Dnya bankas
DPT Devlet Planlama TekilatDT Dnya Ticaret rgt
GSMH Gayri Safi Milli Hasla
ILO Uluslar aras alma rgt
IMF Uluslar aras Para Fonu
IULA Avrupa Konseyi ve Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii
KGK Kar Gtmeyen Kurulular
NGO Hkmet D Organizasyonlar
OECD Ekonomik Kalknma ve birlii rgt
SYDV Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakf
TODA Trkiye Ortadou ve Amme daresi
TK Trkiye statistik Kurumu
TSAD Trkiye Sanayici ve Adamlar Dernei
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
14/239
1
GR
Devlet, stlendii ilevler ve kapsad alan bakmndan insanln gelitirdii
en st ve en gelimi ynetim aygtdr. Siyasal ve ekonomik bir rgtlenme biimi
olan devletin ynetim sistemleri zaman iinde toplumlarn retim biimlerine siyasal,
sosyal ve kltrel yaplarna bal olarak deimitir. Gnmzde kamu ynetimi
sistemleri merkezi ynetim ve yerel ynetimlerden olumakta ve kamusal fayda
dncesiyle almaktadr. Merkezi ynetimler ile yerel ynetimler arasndaki g
paylam, yetki ve grev dalm tarihsel sre ierisinde deiime uramtr.
Tarihi ok eskilere dayanan yerel ynetimlerin gnmzdeki biimiyle ortaya k
sanayileme ve modern devletlerden sonra olmutur. Kamu ynetim sisteminin
nemli bir paras olan yerel ynetimler merkezi ynetime bal, merkezi ynetimi
ynetsel ve ilevsel olarak tamamlayan ynetim birimleridir. Yerel ynetim
birimlerinin says ve trleri lkeler arasnda farkllklar gstermektedir. Sosyal
Politika reten en nemli aktr olan devlet, sosyal politikalarn merkezi ynetim ve
yerel ynetim dzeyinde oluturmaktadr.
Sanayileme ile birlikte dnyann retim merkezleri kentler olmaya balam,
krdan kente gler hzlanm ve dnya nfusu kentlerde toplanmaya balamtr.
Buna karn krsal alanlarn nfusu, tarmsal retimde makineleme, topraklarn
srekli blnerek klmesi, kentlerin birok bakmdan cazibesini artrmas nedeni
ile azalmaya balamtr. Dnyada kentlerdeki nfusun artmasna bal olarak bu
alanlarn ynetiminin nemi de srekli artmtr. Kentlerde nfus artarken kentlerin
ekonomik sosyal, kltrel, sorunlar da artmtr. Sanayileme srecinde gerek
kentsel yerleim yerlerinin says gerekse bu kentlerde yaayan insan nfusu
artmtr. Kentleme demografik verilerden daha kapsaml ve ok boyutlu bir
kavramdr. Kentleme tarmsal bir retim biiminden daha ileri bir retim dzeyini
ifade ederken ayn zamanda retimde iblm, uzmanlama salayan, toplumsal
yapy olduka deitiren bir olgudur. Kentlerde hzla artan nfusla birlikte kentlerde
barnma, isizlik, yoksulluk, evre ve gda sal, ulam, gibi sorunlarn domasna
neden olmutur. Kentler retimin, datmn, blmn yapld yerler olmutur.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
15/239
2
almada kentlemenin kazand hz ve kentlerin nemli yerleim yerleri olarak
ne kmas nedeniyle kent yerel ynetimleri olan belediyeler ne kmtr.
Bu almann konusunu Yerel Ynetimlerin sosyal politikalar
oluturmaktadr. Bata Ynetim Hukuku olmak zere bir ok bilim dalnn
konusunu oluturan yerel ynetimler, ekonomik ve sosyal kalknma yannda
demokratik kltrn gelitirilip, halk tarafndan benimsenmesinde nemli ilevleri
olan kurululardr. almada yerel ynetimler, kamu ynetimi sistemini
tamamlayan, ekonomik, toplumsal, ynetsel ilevleriyle kamu ynetimi sisteminin
nemli bir alt paras olarak deerlendirilmitir. Yerel ynetimler ile merkezi
ynetimler birbirilerinin yerini alamayan, ilevleri ayr olan, ancak bu ilevleri
birlikte ve ibirlii iinde almalar durumunda gerekletirebilecek ynetim
kurululardr.
almann dayand temel dnce olan ynetimin, merkezi ve yerel
birimleri ile bir btn oluturduu dncesi erevesinde, yerel ynetimlerin sosyal
politika alanndaki rolleri ve nemi ortaya konmaya allmtr. Kamu ynetimini
oluturan merkezi ynetim ve yerel ynetimler arasndaki btnlk siyasal,
ekonomik, ynetsel alanda olduu gibi sosyal politika alanndaki uygulamalarda da
etkinliin nkouludur. Kamu ynetimi kurulular arasnda yetki ve grev
dalmnda gelenekler yannda ilevsellik, ekonomiklik, demokratiklik ltleri son
derece nemli etkenler olmutur. Yerel kamusal gereksinmelerin ve genel kamusal
gereksinmelerin karlanmas gerei, kamu ynetimi kurulularnda etkinlik ve
verimlilie dayal ilevsel grev dalmn zorunlu klmtr.
Kamusal gereksinimlerin hangi ynetim dzeyinde karlanmasnn daha
uygun olaca tartmalarnda sz konusu kamusal gereksinimin nitelikleri, kamusal
gereksinimin hangi corafi lekte ortaya kt, bu gereksinmelere hangi ynetsel
kademenin daha hzl ve ekonomik zm retecei, retilen zmlerin
dsallklarnn neler olabilecei, nemli noktalar olarak ne kmaktadr. Sosyal
politikalarn nitelikleri ve bu politikalarn hangi ynetim dzeyinde retileceitartmas dier kamusal mal ve hizmet tartmalarnda olduu gibi teknik bir
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
16/239
3
tartma olma yannda siyasal bir bak as ve siyasal bir tartma alan olarak da
ortaya kmaktadr. Bu balamda kamu ynetiminin ve onun sosyal politikalarnn
btnsel bir bak asyla deerlendirilmesi doru bir yaklam olacaktr.
Kamu ynetim sisteminin nemli bir ynetim kademesi olan yerel
ynetimlerin sosyal politika retmeleri zorunluluu bulunmaktadr. Yerel ynetimler,
sosyal politika reten nemli bir aktr olan devleti tamamlayan, onun bir paras ve
alt birimi olmas nedeniyle bu ilevleri yerine getirmek zorunda bulunan
kurululardr. Ekonomik ve sosyal olarak kalknmann salanmasnda yerel
ynetimler ok etkin ilevler yklenmektedir. Ekonomik ve sosyal politikalarn
baarl olabilmesi, merkezi ynetimin ve yerel ynetimlerin sosyal politikalarnda
etkinliin salanabilmesi iin, yerel ynetim birimleri ile merkezi ynetim birimleri
arasnda egdm ve ibirlii salanmas gerekli ve zorunludur. Bununla birlikte
devletlerin siyasal , sosyal, ynetsel yaplar ve ekonomileri, yaanan kreselleme
srecinden nemli lde etkilenmekte deiime uramaktadr.
Kreselleme sreci sosyal politika alannda nemli deiimleri beraberinde
getirmektedir. Kreselleme ayn zamanda yererlemeyi artran, yerel ynetimlerin
ne kt bir sretir. Sosyal Politika asndan bakldnda ekonomi ve ekonomi
politikalar kresel bir boyut kazanrken, sosyal politika alan yerel dzeyde
kalmaktadr. Kreselleme olgusu bir yandan bir btnlemeyi ifade ederken dier
yandan kreselleme iinde ekonomik ve sosyal alan btn olmaktan karak kk
blmlere, kk paralara ayrlarak yerellemektedir. Kamusal dzenlemeler,
kamusal giriimler azalrken kamusal kurulularn ve kamusal dzenlemelerin yerine
sivil toplum kurulular toplumsal sistemde yer almaktadrlar. Sivil toplum
kurulularnn olumlu sosyal grevler stlenmelerine karlk bu srete yoksulluun,
eitsizliin ve gvencesizliin byk sosyal kesimler iin artt grlmektedir. Bu
deiim karsnda devlet, merkezi ynetim ve yerel ynetim birimleri ile ekonomik
ve sosyal ileyie birbiriyle uyumlu politikalar gelitirerek ve birbirini tamamlar
biimde mdahale etmek zorundadr. Devlet ekonomik ve sosyal sisteme gerek yasal
erevenin izilmesi gerek kurumsal dzenlemeler, gerekse kurduu ekonomik vesosyal giriimleri ile mdahalede bulunmaktadr. Bata cretli alan emek kesimi
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
17/239
4
olmak zere korunmas gereken kesimlerin de bu srece, rgtleri aracl ile
ekonomik sistemin dourduu olumsuzluklara kar kendi kendine yardm
mekanizmalarn altrarak katlmak zorunluluu bulunmaktadr.
Yerelleme eilimleri kreselleme ile artarak devam etmektedir. Ulusal
lekte rgtlenen ekonomik, sosyal ve siyasal sistemler daha kk bir lekte
rgtlenme eilimine girmektedir. Kreselleme srecinde devletlerin uluslar aras
kurulularla olan ilikileri artarken, bunun yannda yerel birimler de nemli bir
ynetim birimi olarak belirmektedir. Bu deiimin sosyal politika alannda da nemli
deiimler getirdii grlmektedir. Bu deiim makro lekte sosyal politikalarn
uygulanmasn olumsuz etkilemektedir. retim srelerindeki deiimler sonucunda
igcnn esnekletirilmesi ile yerelleme eilimleri igcnn danklna neden
olmutur. Bu dankln nemli bir etkisi de iilerin ortak yararlarn kavrama ve
bu yararlar savunma bilincindeki zayflama olmutur. Bu srete gcnn
sendikal rgtlenme dzeyi bu srete gerilemitir. gcnn yerel lekte skt
buna karn ekonomi ve ekonomi politikalarnn kresel lekte olutuu
grlmektedir. gcnn esnek ve paral yaps geni rgtlenmelere dayal
muhalefet olanan ortadan kaldrmaktadr. Bu lek kaymas ekonomik ve sosyal
nedenlerin ve sonularn sosyal olarak oluturulduu gerei dnda yerel ve
birbirlerinden bamsz olarak alglanmas ve aklanmaya allmas sonucunu
dourmaktadr.
Yerinden ynetim ve merkezi ynetim tartmalar bir ynyle de ynetimin
ynetilmesi tartmalar ierisinde de deerlendirilmektedir. Ademi-i merkeziyetilik
olarak da ifade edilen yerelleme ve merkeziyet tartmalar arlkl olarak
kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmas kavramlar etrafnda toplanmaktadr.
Kaynak etkinliinin salanmas ve demokratiklemenin yerel dzeyde
gerekletirilmesi tartmalar kreselleme olgusu nda birlikte deerlendirilmesi
gereken, btncl bir bak asna ihtiya duyan tartmalardr. Kamu ynetiminin
kaynak kullanmnda etkinliin ve verimliliin salanmas yannda ynetim birimleri
arasnda ibirlii ve koordinasyonu dier bir ifadeyle, ynetimin ynetimini veetkinliini de salamas sz konusudur.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
18/239
5
BRNC BLM
YEREL YNETM KAVRAMI,TARHSEL GELM VE TEORK EREVE
Ynetim kavram ile ilgili olarak farkl tanmlamalar yaplmakla birlikte
ynetim genel olarak, belli bir amac gerekletirmek zere bir topluluun
bireylerinin birlikte hareket etmeleri, ibirliine gitmeleri olarak ifade edilebilir.
Ynetim, amalar, yaplar ve byklkleri ne olursa olsun her rgt iin sz
konusudur. Gnmzde toplumlar modern devlet rgtnn ynetiminde mal vehizmet retmek amacyla sosyal, ekonomik, siyasal rgtlenmelerini kurarlar. Devlet
belirli bir retim biiminin varl ve geliimi iin gerekli olan koullar toplumsal
apta salama uradr(Eroul, 1999:42). Devlet bu rgtlenmeyi kurabilmek iin
toplum adna g ve meruiyete dayal otoritesini kullanr. Dier bir ifadeyle devlet
tm toplum zerinde ynetsel, yargsal ve siyasal stnln srdrr.
Gnmzdeki biimiyle modern devletin kurulmasna kadar geen tarihselsrete devlet, sosyal, ekonomik, siyasal ve kltrel zellikleri farkl toplumlarda
farkl siyasal rgtlenmeler olarak grlmtr. Devletin farkl toplumlarda
birbirinin ayn olmayan bir yap gstermesi devleti oluturan alt ynetim
birimlerinde de farkllklar dourmutur. lkelerin tarihi, sosyo- kltrel yapsnn
yan sra iktisadi imkan ve aralar, yerel ynetim birimlerinin yaps ve faaliyetlerini
belirlemektedir(Toprak, 2006:3 ).
Modern devlet ekonomik ve sosyal sorunlarn zmnde ve toplumsal
ihtiyalarn karlanmasnda nemli ilevler stlenmitir. Kamu ynetimi, kamu
yarar gzeterek ekonomik ve sosyal politikalar oluturmakta, mal ve hizmetler
retmektedir. Devlet kamusal hizmetleri ok farkl tzel kiilikleri eliyle yerine
getirmektedir. Toplumsal ihtiyalarn giderilmesi iin devlet en etkin ve en uygun
ynetim sistemini ve ynetim organizasyonunu kurmak ve gelitirmek
durumundadr. zerinde tam bir gr birliine varlamayan kamusal ve yar
kamusal nitelikli mal ve hizmetlerin, en etkin ekilde retilebilmesi kamu ynetim
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
19/239
6
sistemlerinin balca amalarndan birini oluturmutur. Kamusal hizmetlerin
grlmesinde toplumlar merkezden ynetim ve yerinden ynetim sistemlerini
uygulamaktadrlar. Merkezden ynetimde kararlar tek bir merkezden alnrken
yerinden ynetimde ise kararlar yerel ynetim birimlerince alnmaktadr. Yerel
ynetimler, merkezi ynetimle birlikte kamu ynetimi btnn oluturan nemli bir
ynetim ve karar birimidir.
1.1. YEREL YNETM KAVRAMI
Kamu Ynetimi Merkezi Ynetim ve Yerinden ynetim olmak zere ikiye
ayrlmakta ve incelenmektedir. Yerel Ynetimler Kamu ynetiminin nemli bir
parasn oluturmakta organlar seimle ibana gelen, lkelerin ynetsel btnl
iinde yer alan zerk demokratik kurumlardr. Yerel ynetim ya da yerinden ynetim
gnmzde demokrasinin gelime sreci iinde giderek nem kazanmaktadr. Kamu
ynetim sistemi, kamusal mal ve hizmetlerin retiminin tek merkezden salanmasn
ifade eden merkezi ynetim ve kamusal mal ve hizmetin farkl merkezlerden
retilmesini ifade eden yerel ynetim olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Merkezi
ynetim kavram dar anlamyla ynetsel fonksiyonlarn merkezi otoritede
toplanmasn ifade ederken geni anlamda yasama, yrtme ve yarg gcn elinde
bulunduran siyasal otoriteyi anlatmaktadr.
Bir devletin lkesi iindeki tm kamu hizmetlerinin bir elde devlet tzel
kiiliinde toplanmas durumunda merkezden ynetim ilkesi, kamu hizmetlerinin
belli blmlerinin devletin dnda, baka kurulular eliyle yrtlmesine de
yerinden ynetim ilkesi denir(Gzbyk, 2006:36). Yerinden ynetim ya da
yerel ynetim, Ynetim Biliminde adem-i merkeziyet olarak bilinen bir
kavramdr(Kele, 2006: 21). Devlet ynetimi srecinde kamu gcnn merkezde
toplanmasn savunan merkeziyetilik dncesi ile kamu gcnn yerel birimlere
aktarlmasn savunan adem-i merkeziyet dncesi atmtr.
Yerel ynetim kavram ile ilgili tanmlamalarda Yerel ynetimin vurgulananortak zellii, belli bir yerde yaayan insanlarn ortak ihtiyalarn karlamak zere
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
20/239
7
kendi aralarnda oluturduklar organlar aracl ile ortak amalar ve ihtiyalar
dorultusunda o topluluu ynlendirmeleri ve ynetmeleridir. Bu kurulularn temel
olarak a) tzel kiilie, b) merkezden ayr mal varlna ve bteye, c) seimle i
bana gelen karar organlarna, d) snrlanm da olsa belli bir zerklie sahip
bulunmalar zorunlu birer n koul olarak kabul edilmektedir(Nadarolu, 2001: 17).
Yerel hizmetlerin merkezi ynetimce karlanmaya allmas zaman ve
kaynak kaybna yol aaca iin lkelerin ynetim sistemlerinin merkezi ynetim ve
yerel ynetim birimlerine ayrld grlmektedir. Yerel ynetimlerin varlk
nedenlerine ilikin olarak ileri srlen nedenlerin banda ekonomik etkinlik
gelmektedir. Merkezi ynetimin avantajlarna ramen yerel nitelikli ortak
ihtiyalarn gerek tespiti gerekse karlanmas konusunda etkin bir biimde faaliyet
gsteremez. te devletler, hem bu sebepten, hem de demokratik dzenin
gereklerinden tr merkezi ynetimin yan sra ondan ayr olarak yerel ynetim
rgtlerini kurmulardr(Nadarolu, 2001: 3).
Merkezi ynetim ile yerel ynetim birimleri arasndaki ilikiler Anayasa ve
yasalarla oluturulmaktadr. Yasalarla gsterilen bu iliki hiyerarik bir nitelik
gstermez. Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki iliki zerklik niteliinde
ve merkezi ynetimin denetimine ak bir ilikidir. Yerel ynetimin kulland yetki
ve g merkezi ynetim tarafndan yasalarla verilen yetkilerin ve gcn kullanmdr.
Bu yetkinin devri, snrlar ve kapsam bata Anayasalar olmak zere yasalarda yer
almaktadr. Merkezi ynetimin kendi organlar ve kurulular arasnda hiyerarik bir
iliki varken merkezi ynetimin, yerel ynetimler zerinde yetkilerin yerinde ve
uygun kullanlp kullanlmadna ilikin bir denetim yetkisi bulunmaktadr. Yerel
ynetimler merkezi ynetimden ayr grev ve yetkilere sahip yasama yetkisi ve
yargsal yetkileri bulunmayan sadece kendisine tannan yerel nitelikte yrtme
yetkileri bulunan ynetim kurululardr. Merkezi ynetim bu yetkilerin ieriini ve
kapsamn istedii biimde dzenleyebilmektedir.
Her devlette varolmas doal olan yasama, yrtme ve yargya ilikin tmyetkileri ksaca kamu gcnn tamam merkezi bir otoritede toplanr. Yerinden
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
21/239
8
Ynetim (Adem-i Merkeziyet) ise, ksaca yerel nitelikteki kamusal hizmetlerin
devletin tzel kiilii dndaki kamu tzel kiilerince gerekletirilmesi iin bir
ksm kamu glerinin daha az yetkili bir otoriteye transfer edilmek amac ile
merkezi otoriteden geri ekilmesini ifade eder(Nadarolu, 2001: 20).
lkeler kamu hizmetlerini merkezi ynetim ve yerel ynetimlerden yalnzca
birinin hakim olduu bir ynetim sistemi ile kamusal hizmetlerin yrtlmesinin
olanakszl karsnda bu iki ynetim dzeyine gereksinim duymulardr. lkeler,
Yerel ynetimlerin g kazanmas orannda merkezi ynetimin gcnn ve
grevlerinin azald, merkezi ynetimin g ve yetki artna bal olarak da yerel
ynetimlerin zayflad, merkeziyetilik ve yerelleme eilimleri arasnda farkl
uygulamalara sahiptirler. Baz lkelerde merkezi ynetim arlkl bir ynetim
grlrken bazlarnda ise merkezi otorite yetkilerinin daha ok yerel ynetimlere
verildii biimler grlmektedir.
lk a devletleri merkezden ynetimi en geni ekilde uygulamlardr.
Zaten bu devletlerin yaplar bir iblmne yer vermeyecek kadar ilkel ve devletten
beklenilen hizmetlerde son derece snrl idi. Fakat ilk alardan orta alara
geerken merkezden ynetim eski durumunu muhafaza edememitir. Bu devirde
hkmdar merkezin lke ierisinde gvenlik ve dzeni temin edemediini, grnce
kuvvet ve yetkilerini derebeyleri ile paylamak zorunluluunu duymutur. Bylece
grlyor ki ortaa devletleri merkezden ynetimi tamamen kaybetmilerdir.
Ortaadan yeni alara geince merkezden ynetimin yeniden ortaya ktn
gryoruz(Versan, 1990: 73).
Yerel ynetim kavram ile mahalli idare kavramlarnn birbirinin yerine
kullanld grlmektedir. Ancak mahalli idareler kavram yer ynnden yerel
ynetimleri anlatan bir kavram olup, mahal yer, blge, alan anlamlarn ifade eden
Arapa kkenli bir kelimedir. Bu nedenle mahalli idare kavram ile anlatlan yer
ynnden yerel ynetim kurulular olduu anlalmaktadr. Dolaysyla yerel
ynetim kavram mahalli idareleri de iine alan daha geni bir kavramdr. leridedeinilecei gibi fonksiyonel ya da teknik yerinden ynetim olarak da ifade edilen
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
22/239
9
hizmet yerinden ynetimde belirli bir kamu hizmetinin yerine getirilmesi merkezin
dnda zerk bir kuruma braklmtr. Burada yer ynnden deil hizmet eidi
bakmndan alana bal kalmakszn bir yerinden ynetim sz konusudur.
Sonu olarak yerel ynetimler; Belirli bir corafi alanda(kent, ky, il vb)
yasayan yerel topluluun bireylerine, bir arada yasamak nedeni ile kendilerini en ok
ilgilendiren konularda hizmet retmek amac ile kurulan, karar organlar(kimi
durumlarda yrtme organlar) yerel topluluka seilerek greve getirilen, yasalarla
belirlenmi grevlere ve yetkilere, zel gelirlere, bteye ve personele sahip, merkez
ynetimi ile ilikilerinde ynetsel zerklikten yararlanan kamu tzel
kiileridir(Yalnda, 1991:123).
1.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM
Yerel ynetimler tarihsel olarak eskilere dayanmaktadr. lk kentlerin ortaya
k ile yerel ynetimlerin ortaya kt sylenebilir. Yerleik hayat uygarln
balangc olmakla birlikte yerel nitelikli ihtiyalarn da ortaya kmasna neden
olmutur. lk kentlerin ortaya knn tarmsal rn artna bal olarak belirmeye
balayan iblm sonucunda olduu ifade edilir. Bu artk rnnn ortaya k ile
tarmsal ara-gere yapmna ynelik olarak ilk zanaatln balad grlr.
Ticaretle tccarlarn ortaya k da bu retim art ile balamtr. lk kentler
bugnk kentlerden daha kk ve nfusu daha az olan kentlerdir. Tarmsal artk
rn yaratmaya balayan kylerin ortasnda bu artk rnlerle beslenen tarmsal bir
yapdaki kasabalar ilk kentlerin oluum biimi olarak grlmektedir. Bugnk
kentler ise sanayi retiminin yapld, tketim ve blm ilikilerinin belirlendii
mekanlardr. Dier bir ifade ile nsanlar yerleik olarak ve belli bir yerde bir arada
yaamaktan kaynaklanan yerel nitelikli ihtiyalar insanlk tarihi kadar eskidir. Bu
yerel ihtiyalarn karlanmas gnmze kadar toplumlarda eitli kurulularca ve
farkl tekniklerle yerine getirilmitir.
lk yerleim yeri ve ilk uygarlk izleri dnyann farkl yrelerinde ve deiikzaman dilimlerinde grlmektedir. lk yerleim ve uygarlk merkezleri Msr-
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
23/239
10
Mezopotamya blgesinde rmak kenarlarnda kurulan kentler olmutur. Bu dnemde
kent devletlerinin ortaya k grlmektedir. Kentin oluumu iin gerekli olan
ekolojik temel teknoloji ve karmak organizasyonlarn saland ilk blge olan
Mezopotamya M.. 4000-3500 yllarnda Dicle ve Frat rmaklar kenarnda kylere,
kasabalara ve kentlere ev sahiplii yapmtr(Grmez, 1997: 19).
Antik ada Yunan site devletleri demokratik ynetim biiminin uygulan
ile dierlerinden ayrlmaktadr. Antik Yunanda Site olarak ifade edilen kent
devletleri, kendi kendini yneten ve siyasal karar alma yetkisi bulunan kent halknn
oluturmu olduu ynetim biimidir. Belirli bir toprak paras zerinde kurulu bu
kent devletlerinde snrl bir katlmla gerekletirilen demokratik bir ynetim ekli
vardr. Birbirinden bamsz site-kent devletleri ancak d tehlike durumunda bir
araya gelen kk devletlerdir.
Antik ada kendi kendini yneten, belli bir toprak paras zerinde yaayan
insanlarn oluturduu en kk demokratik ynetsel birim olarak kabul edilen site
Roma imparatorluu dneminde ynetsel zerklikten yararlanan municipe ve
Antik Yunan da toplumsal yaamn en gelimi rgtlenme biimi olarak kabul
edilen polis gnmzdeki anlam ile mahalli idarelerin ilk ortaya ktklar
rnekler olarak kabul edilmektedir(Tortop,Ayka, Yayman, zer, 2006:2).
Tarihsel olarak bakldnda yerel ynetimler antik ada devletle birlikte
ortaya kmtr. Kent hizmetleri ayn zamanda yerel ynetim olan bu devlet
rgtlenmesi tarafndan salanmaktadr. Ancak bu yerel ynetimler gnmzdeki
yapsndan fakl olarak, yasama ve yarg yetkilerine sahip, bamsz ynetimlerdir.
1.2.1. Feodalite ve Ortaa Kentleri
Antik a sonras Roma imparatorluunun ortaya k ile birlikte kent
devletleri dalmtr. Roma imparatorluu iinde geni zerkliklere sahip kent
ynetimleri ortaya kmtr. mparatorluk dnemi dier imparatorluklarda olduugibi merkeze bal ok sayda yerel birimden oluan dank bir yap gibidir. Roma
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
24/239
11
imparatorluunda da ekonomik gelimenin yeni topraklar kazanlmas ile saland
grlmektedir. Roma imparatorluunun barbar Germen saldrlar ile yklmasna
kadar Roma kentlerinin varlklarn srdrdkleri grlr.
Roma imparatorluu kentleri Atik-Yunan kentlerinin temeline dayal olarak
varlklarn srdrrler. ilerinde zerk ancak imparatorluk merkezine bal idiler.
Kentler zerinde roma imparatorluunun otoriter gc hissettirmektedir. Kentler
sivil sekin snfnn ynetimi altndayd ve ynetime katlma antik yunanda olduu
gibi snrl bir dzeydeydi(Pustu, 2006: 134).
Roma da imparatorlua yeni katlan topraklara municipe ad verilirdi.
Municipeler kimi yerel ve siyasal yetkileri olmakla birlikte, daha ok bir ynetsel
zerklikten yararlanrlard. Yeni kazanlan topraklar zerinde yaayanlara nce
tecimsel(ticari) etkinliklerde bulunma hakk tannyor; sonra da, kentin ynetimine
ilikin yetkiler bir lde braklyordu(Kele, 2006: 32).
Avrupada Bat Roma mparatorluunun ykl ile feodalite ortaya kmtr.
Bat roma imparatorluunun merkezilemi gcnn yklmas, kan balarna dayal
kabile topluluklarnn kitlesel olarak yer deitirmeleri sonucunda merkezi iktidarn
yok olduu karklklar ve gvensizlik ortamnn adeta yerletii ticaretin neredeyse
durduu kent yaamnn nemini yitirdii byle bir ortamda ne kmt
(Aaoullar, Kker, 2001:181). Germen istilalarndan sonra Bat Roma
mparatorluu k srecine girmi buna bal olarak ticari ve ekonomik yaam
sarslm Roma mparatorluunun ehir ynetim sistemi yklmtr.
Ortaada kilise nemli bir toplumsal, ekonomik ve siyasal gtr. Ortaa
boyunca din adamlarnn kentler zerinde etkisi grlmektedir. Kilise merkezi
ynetimlere kar olduka g kazanm geni topraklarn sahibi olmu hatta birok
kentte yarglama yetkilerine sahip olmutur. Onuncu yzyldan itibaren canlanan
ticaret ile g kazanan tccarlar kiliseye kar mcadeleye balamlardr. Ortaa
Avrupasnda Roma mparatorluunun k siyasal iktidarn merkezi ynetimdenyerel glere, derebeylere gemesine neden olmu, iktidar yerellemeye balamtr.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
25/239
12
Merkezi iktidarn boluunda oluan gvensizlik ve kargaada ticari yaam olumsuz
etkilenirken topraa bal serfliin yaygnlat grlr.
Kilise dinsel blgeleri imparatorluun ynetim blgelerinin modeline uygun
olarak dzenlemiti. Kilise rgt germen istilalar dneminde deiiklie
uramadndan fatihlerin kurduklar yeni krallklarda da bu ayrc zelliini
korumutur. Gerekten altnc yz yln balangcndan itibaren civitas szc
piskoposluk kenti piskoposluun merkezi anlamn kazanmtr. Bu yzden kilise
temelinin dayand imparatorluktan sonra varln srdrrken Roma kentlerinin
varlnn korunmasna byk lde katkda bulunmutur(Pirenne, 2006: 18 ).
Feodalitede Ortaa Avrupasnda otoritenin aralarnda paylald ok
sayda derebeyi ve krallarn hkm srd dank bir yap vardr. Feodal toplumda
retim topraa dayal olarak yaplp tarmsal bir niteliktedir. Bu tarma dayal
toplumsal dzende retim pazar iin yaplmamakta, tketim iin yaplmaktadr.
Toplumsal snflar; topra ileyerek retim yapan serfler, topran sahibi derebeyler
ve kilise mensubu olan ruhban snfdr. Daha sonra bunlara ekonomik ve sosyal
deiimler sonucu yine feodal toplum iinde doup byyen tccar(burjuva) snf
eklenmitir. Bu snf iblmnn artmas, parann kullanlmaya balamas
sonucunda ortaya kmtr. Bu yapda tarmsal retimin hakim olduu retimin
sonundaki rnlerin ve retimi salayan emein deiim deerinin olmad grlr.
retimi gerekletiren serf(kyl) topran sahibi olan derebeyine almakta ve
topraa bal olarak almaktadr. Serfler retimi gerekletirmekte ve topraktan
alnan rne feodal beyler el koymaktadr. Serfler derebeyi iin almakta, kendileri
sadece geimlerini srdrebilmektedirler. Serfler kleler gibi bir hukuksal stats
olmayp toprak zerine yerlemi, topraa bal ve snrlandrlm bir hareketlilie
sahip kyllerdi. Serfler her konuda derebeyinin ynetimi altnda idi. yle ki serfler
malikane sahibi derebeyinin yarglamasna dahi tabi olmulardr. Her derebeyinin
kendinden daha st bir soyluya bal olduu, hiyerarik bir yap grlmektedir.
Soylular sava zamanlarnda asker karlnda sahip olduklar topraklar mlkiyetine
almlardr. Bu hiyerarik zincir btn arazinin kendisine bal olduu bir stsoyluya kadar uzanmaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
26/239
13
Ticaretin gelimesi ve tccarlar ortaa Avrupasnda byk deiikliklere
yol amtr. Tccarlar ticari faaliyetlerini rahata srdrebilmek iin gvenli ve
ulam bakmndan stratejik yerler aramlardr. Feodal dnemde zenginliin ls
olan toprak dnda para, mal mbadelesini kolaylatrarak ticareti tevik etti
(Huberman, 2003:36). Ticaretle zenginleen ve gc artan tccar snf kendi
faaliyetleri zerindeki snrlamalarn kaldrlmas iin ve toplumsal dzenlemelerde
kendilerinin de sz sahibi olabilmeleri iin eitli taleplerle ortaya kt. Ykselen
tccar snf derebeylere ve krallara kar g elde ederken ehirlerin bymesine ve
byyen bu ehirlerde tccarlarn ynetimine katldklar ilk yerel ynetim biimleri
grlmeye balamtr.
Onuncu yzyldan itibaren parann yaygn kullanm, ticaretin canlanmaya
balamas ile komnlerin ortaya kt grlr. Feodal yap, tarma dayal kapal bir
toplumsal yaamn hakim olduu bir yapdr. Ortaada bu yap srerken bu
toplumsal yap iinden kilisenin ticareti ahlaki olmayan bir ura olarak grme
tutumunun deimesi ticaretin canlanmas ile ulamn kolay saland rmak ve
nehir kenarlarnda, ticaret dinamiine bal olarak yerleimler grlmtr. Tarmsal
rnlerin retiminin dnda bir tccar snfnn ortay k ve ticaretin geliimi ile
birlikte ortaa kentleri olumaya balamtr.
On birinci yzyln sonundan itibaren zanaatkar snf ve tccar snf hem
sayca bydklerinden hem de herkesin yaam iin vazgeilmez hale
geldiklerinden kentsel kadro iinde giderek daha gl bir konum kazanyorlard.
Herkesten nce tccar snf byk g kazanyordu. nk orta a ekonomisi bu
belirleyici yllarn byk dnne tank olmaya baladklar andan itibaren retici
tarafndan deil tccar tarafndan ynlendirilmitir. Bu insanlar iin kk bir yer
igal ettikleri eski ekonomik sistemin zerinde olumu bulunan eski hukuk artk dar
gelmekteydi. Uygulamaya dnk istekleri ve zihniyetleri onlar hukuk sisteminin
iinde sisteminin iine yeni bir kurucu unsur olarak katlmaya zorluyordu(Bloch,
2005:116).
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
27/239
14
Ortaa kentinin, on ikinci yzyldaki durumuyla, kale duvarlaryla evrili
bir kapal alann snanda yaayan; ona toplumsal, ayrcalkl bir kiilik
kazandran kendine zg bir yasa, ynetim ve hukuk bilimine sahip bir ticaret
olduunu syleyebiliriz"(Pirenne, 2006: 155 ). Kentler krallara, feodal beylere kar
zgrlklerin korunduu kendi kendini yneten ve ekonomik faaliyetlerin
eitlendii yerler olmutur. Bu dnemde ekonomik faaliyetler gvenliin
salanmasna paralel olarak srmekte ve artmaktadr. Gvenliin salanabilmesi iin
birlikte hareket edilerek gvenli mekanlar oluturuluyordu. Ulam kolay,
istilaclara kar ykseltilmi duvarlarla gvenliin saland, evrili kale kentler
doal olarak tccarlarn yerletikleri kentleri kasabalar oluturuyorlard. Zamanla
topraktan koparak gelen serflerin gleri ile kalabalklaan kentler da doru
genilemeye kale duvarlarnn dn doru tamaya balamtr.
Kentler her dnemde birlikte sosyo-ekonomik gelimeler sonucu
biimlenmitir. Bu biimleni her dnemdeki retim faaliyetlerinden nemli lde
etkilenmitir. Kentler ortaada kentsoylularn, burjuvalarn etkili olduu ve onlar
tarafndan ekillendirilen yerler olmutur. Hibir uygarlkta kent yaam ticaret ve
sanayiden bamsz gelimemitir(Pirene, 2006: 99).
1.2.2. Komn Gelenei ve Ortaada Yerel Ynetim
Yerel ynetimlerin ilk ortaya kn antik Yunan site devletlerine kadar
gtrenler olduu gibi gnmzdeki anlamyla yerel ynetimlerin ortaa komnleri
ile ortaya kt gr yaygndr. Bugnk anlamda organlarnn seimle
belirlendii ayr bir bteye sahip yerel ynetimlerin ortaya k ve geliimi
ortaa komnleri ile balamtr. Bugnk ekilde halkn geni kesimlerinin
ynetimine katld modern yerel ynetim dzenlemeleri ondokuzuncu yzyl
ortalarnda yaplan dzenlemelere dayanmaktadr.
Komn bir arada yaayan doal topluluklar olarak ifade edilebilir. Toplu
halde yaamak zorunda kalan insanlar kendilerine elverili gelen belli bir yredeyerleip ortak karlarn korumak ve ihtiyalarn gidermek zere rgtlenirler. Bir
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
28/239
15
anlamda ve adeta kendiliinden ortaya kt iin doal bir zellie sahip olan bu tr
topluluklara komn ad verilir(Falay ve Varcan 2007: 3). Yerel ynetim geleneinin
tarihi komn geleneinin tarihidir. Belirli bir uzam(mekan) zerini yaamn
srdren bir toplum birlikte yaamaktan kaynaklanan sorunlarn zmlemek ve
toplu gereksinimlerini karlamak amacyla oluturulmu birlikteliklere ve
rgtllklere komn ad verilmektedir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta
komnn tarihinin modern devletin tarihinden eski oluudur. Komnlerin tarihi
ortaaa kadar inmektedir(Ertan, 2002: 23). Yerel ynetimler balangta tarihsel ve
sosyal bir olgu olarak komn biiminde ortaya kmtr. Bu tr klasik mahalli
idarelerin temelinde, belli bir insan topluluunun bir arada ve komuca ilikiler
iinde yasamasnn ortaya kard ihtiyalarn kendileri veya kendilerinin setii
organlar vastasyla giderilmesi olgusu yatar(Nadarolu, 2001: 18). Merkezi
devletlerin zayflamas ile ortaada ortaya kan komn ynetimleri batl anlamda
gnmz mahalli idarelerinin de temelini oluturmutur. Komnler doal bir biimde
olumu dardan bir g tarafndan kurulmamlardr.
Ortaa monarilerinde komnlerin ilk yerel ynetim hareketi biiminde
douu ile ynetilenlerin ynetime katlmaya balamasn salamtr. Ortaan
soylular, serfler snfna daha sonra katlan burjuvazi komnlerde siyasal iktidara
ortak olmulardr. Burjuvazinin iktidara gelme istei ve gc burjuvazinin geliimine
ve toplumsal yap ierisinde gcn artrmasna paralel olarak glenmitir.
Balangta kent; senyr, piskopos gibi bir ya da birka senyrn blgesi zerinde
kurulmu olan bu kentlerin sakinleri, yani burjuvalar kentlerin ilk sahipleri ile bazen
savaarak bazen de anlaarak farkl bir oluumun ortaya kmasna n ayak oldular.
Ortaa kentleri zenginleip kuvvetlendike, tccarlar ve kent halk bazen merkezi
devletle birlik olarak, bazen de Kiliseye kar savaarak beratlarn(charte) aldlar
(Grmez, 1997: 25).
Komnler onuncu yzyldan itibaren kilise ve feodal beylere kar krallarn
desteinde gelimitir. Monarinin kar feodalizmin dmanlar olan burjuvalar
desteklemeyi gerekli klyordu. Kilise ve beylere kar oluan bu ittifak komnlerin
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
29/239
16
douunda etkilidir. Komn kentsel sistemi gvence altna alan ve dzenleyen,
derebeylie kar domu bir rgtlenme olarak Ortaada olumu bir yerel
ynetim birimi kimliindedir. Komn zaman iinde derebeyi ya da kraldan alnan
komn charterlar ile glenmi ve bamsz bir birim olma yoluna
girmitir(Ertan, 2002:25).
Komn charterlar ile siyasal iktidar elinde bulunduran derebeyi ve krallar
komn kabul etmi ve tanmlardr. Dier bir ifadeyle bu tanma belgeleri
komnn hukuksal ve siyasal geliiminde nemli belgelerdir. Komne katlan
burjuvalar yemin ederek komn yesi olmaktadrlar. Komn zaman iinde
derebeyinin ve kraln sahip olduu yarglama bata olmak zere mali ve idari birok
yetkileri stlenmitir. Komnlerin yetkilerinin ve gcnn art karsnda
derebeyleri ve krallarn yetkileri ve gc azalmtr.
Komnlerin ortaya k modern devletlerin ortaya kndan ncedir. Bu
anlamda komn bir kurulum deil bir oluumu ifade etmektedir. Komnler devlet
tarafndan kurulmamtr. Komnler devlete kurulmam ancak daha sonra merkezi
ynetimin glenmesi ile devlet tarafndan hukuki stat kazandrlm topluluklardr.
Belirli bir yerde bir arada yaayan ortak ihtiya ve karlar olan topluluklar olarak
komn kavram bugn de kapsayacak ekilde yerleim alanlarndaki topluluklar
ifade eder. Ancak ortaa komnleri gnmzdekinden farkl olarak yasama
yrtme ve yarg erkine sahip doal oluumlar olduu grlmektedir. Tarihsel
srete yerel ynetimler askeri rgtlenme yoluyla savunma, sulularn yarglanmas
ve cezalandrlmas ve yasal ve idari dzenlemeler yapan yasama organna sahip
olmu gnmz modern devletlerinin stlendii grevleri yerine getirmilerdir.
Merkezi devletin geliip glenmesi sonucunda komnler zamanla bu yetkilerini
brakp merkezi devlete balanmak zorunda kalmtr.
Komnler bugnk bat demokrasilerinin ve ynetim sistemlerinin
geliiminde etkili olmu kaynaklk etmi kurululardr. Komnler Merkezi ynetime
kar yerel zgrlklerin savunulduu ve yerel ynetim ve kararlara katlmn ilkbalad demokratik gelenei balatan kurululardr. Bu anlamda bat uygarlnda
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
30/239
17
grlen bu zgn kurulular bat uygarlnn temel talar gibi deerlendirilip
incelenmektedir. Douda ise byle bir gelenein olmad grlmektedir. Douda o
dnemde ortaa feodal Avrupasndan farkl olarak daha merkeziyeti ve zel
mlkiyetin snrl ve merkezi otoritenin ok gl olduu daha kat ve kapal bir yap
grlmektedir.
lkemizde batdakine benzer bir komn geleneini yoktur. lkemizde
merkeziyeti yapnn devam olarak yerel ynetimler, devlet tarafndan oluturularak
hukuki stat kazandrlm kurulular olmulardr. Osmanldan gnmze gelen
doal topluluklar kyler olmutur. Kyler dnda belediye ve dier idare birimleri ve
kurumlar oluturulurken Tanzimat dnemi ile birlikte bat kurumlar rnek alnarak
oluturulmutur.
Halkn kendi kendini ynetmesi olarak tanmlanabilen klasik demokrasi
komnlerde yaayanlarn alnan kararlara katlm istekleri ile hayata geirilmitir. Bu
nedenle yerel ynetimler halka en yakn birimler olarak ifade edilip halkn ynetime
katlmas, alnacak kararlara katlmnn salanmas iin en uygun lekler olarak
grlmektedir. Hizmetin halka en yakn olan birim tarafndan salanmas ve halkn
katlmnn salanmas ilkesine doru giden deiim bu temel dnceden
kaynaklanmaktadr. Bu temel ilke Avrupa Anayasasnda(Subsidiarity) kincillik
ilkesi olarak da yer almtr. Birliin yetkilerine ilikin (AB- Anayasa; Balk III,
md. 1-11 ) temel ilkelerden birisi de Subsidiarity ilkesidir. Yerellik ilkesi ile sahip
bulunduklar yetkiler yeterli olmak kouluyla, her zaman, st basamaklardaki
ynetimlere deil, alt basamaklarda bulunan halka en yakn bulunan ynetimlere
ncelik tannmas ngrlmektedir(Toprak, 2006: 16 ).
Ortaan sonlarna doru yaanan ekonomik ve siyasal deiimler sonucu
yerel ynetimler merkezi otoritelerin etrafnda toplanmlardr.16. yzyldan itibaren
merkezi idarelerin glenmesi ile komn ynetimleri zerkliklerini kaybederek
merkezin otoritesi altna girmilerdir. Bat Avrupa ortaann yerel ynetimleri 16.
yzyldan balayarak sanayi-ticaretin yerel ayrcalklar sisteminin snrlarn zorlayangelimesi ile kar karya kalmlardr. Btnlemi ve bir rnek bir i pazar, tek
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
31/239
18
l tart sistemi, bireysel feodal balardan kurtulmu igc, eit haklara sahip alc
ve satc, vb. talep eden kapitalist retim btn bunlar iin merkezilemi bir devlet
gc talep etmitir(Ayman Gler, 2003:91-92). Btn bu taleplerin yaama
geirilmesi dank ve her biri vergilerden ynetim yetkilerine kadar farkl
uygulamalara sahip kent ynetimlerinin ortadan kalkmasn getirmitir. 17. ve 18.
yzyldan itibaren glenen ulus devlet anlay ile yerel ynetimler bugnk ulus
devlet modelinde merkezi ynetimlerin alt birimleri haline gelmilerdir. Burjuva
snfnn glenerek ortaa boyunca toplumsal yapda stlendii dntrc rol
ile yerel ynetim geleneinin balangcn oluturmas srecinin devamnda bugnk
yerel ynetim anlaynn ilk rnei ngilterede 1835 ylnda bir yasayla
getirilmitir. Bu dnemde seme ve seilme hakk sadece mal sahipleriyle
snrlandrlmtr. Daha sonra ise mal sahipleri olmayanlarn seilebilmesi
salanmtr.
Mekanlarn ekillenmesinde temel retim faaliyetlerinin, ekonomik
faaliyetlerin etkili olduu grlmektedir. Yerele dayal iktidar yapsnn zl ve
ulus-devlet leinin hakimiyetine doru ortaya kan ynelimin arkasndaki temel
itki, yerel lein kapitalist retim ve birikim sreleri asndan snrl kalmasdr.
Bir kez yerele dayal toplumsal rgtlenme zldnde ortaya daha byk lekte
bir mekansal sabitin kmas kanlmazdr. Kapitalist retim ve yeniden retim
sreleri bu tr bir dzenleme olmadan yaayamaz. Bu erevede, ulus-devletin bir
lek olarak ortaya kmas, kapitalizmin kendi yaratt mekansal eitsizliklere, belli
leklerde zorlanm ya da dlenmi bir homojenlik kazandrma gereksiniminden
domutur. Ortak bir para birimi, ortak bir mal ve emek pazar yaratmak, zel
mlkiyeti gvence altna alacak hukuksal yaplar belli bir lekte yaratmak
kapitalizm iin gereklidir. Ksaca, verili bir tarihsellik iinde ve teknolojik dzeyde,
bu tr bir homojenlik iin ehir devlet lei kk, kresel lek ise byk gelmi,
bu sreten, ulus-devlet lei karmak siyasal mcadelelerin sonucunda baat
lek olarak kmtr(engl, 2000:127). Gnmzde ise yaanan teknolojik
gelimeler, ekonomik faaliyetlerin mekana olan balln azaltrken mekansal
leklerin gemie gre neminin daha zayflad grlmektedir. Mekansal lekleriinde en byk lek olan kresel lek gnmzde nemli hale gelmitir. Zaman
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
32/239
19
ve mekanda daralma yaratan kreselleme pazarn nndeki engellerin almasnda
nemli bir rol oynamaktadr. Bu yeni lekte yeni g ilikileri ve siyasal iktidar
ilikileri domaktadr. Yerel gnmzdeki kresel pazarda kendiliinden bir aktr
olarak hareket edebilmektedir. Kresel ekonomi ile dorudan iliki kurmakta, kendi
st leinden ayr iliki kurabilen bir lek olarak nemini devam ettirmektedir.
1.3. YEREL YNETM TRLER
Yerel ynetimleri hukuki yaps, organlarnn oluturulmas, ilevleri ve
verdii hizmetlerin nitelikleri yannda kurulu bulunduklar yerin bykl gibi
kriterlere gre farkl ekillerde snflandrmak mmkndr. Yerinden ynetim
kurulularn snflandrmada temel hareket noktasn ynetsel ve ilevsel ayrmlarn
oluturduu grlmektedir.
1.3.1. Ynetsel Yerinden Ynetim
Yerel ynetim, yer ynnden yerinden ynetim kurulular ve hizmet
ynnden yerel ynetim kurulular olarak ikiye ayrlr. Yer ynnden yerel ynetim
kurulular bir arada yaamaktan kaynaklanan ortak nitelikli yerel ihtiyalarn
karlanmas iin faaliyet gsterirken Hizmet Yerinden Ynetim kurulular hizmete
bal olarak o hizmetin teknik bilgi ve uzmanlk gerektiren, daha karmak kamu
hizmetlerinin verilmesi iin faaliyet gsteren kurululardr(Kele, 2006: 23).
1.3.1.1. Hizmet Ynnden Yerel Ynetim
levsel yerinden ynetim olarak da adlandrlan hizmet ynnden yerinden
ynetim kurulular, uzmanlk ve teknik bilgi gerektiren ilerin ve hizmetlerin
sunulmasnda merkezi ynetim dnda bu hizmetleri sunan ve yerine getiren zerk
kurululardr. Bu kurulular lkenin tamamna hizmet verebildii gibi belli bir
blgesine ya da bir ksmna da hizmet sunabilmektedirler. Bu kurulularn kendi
bteleri ve ayr ve zerk ynetimleri vardr. niversiteler, Sosyal gvenlikkurulular, Ticaret ve sanayi odalar, bu kurululara rnek olarak verilebilir.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
33/239
20
Hizmet yerinden yerel ynetim kurulular teknik zellikler tayan kamusal
mal ve hizmetlerin retimi iin oluturulan ynetsel zerklii olan kamu tzel
kiileridir. Bu kurulular bir alan, bir meslek ya da bir yerle ilgili bamszlk ve
egemenlik yetkileri tamazlar yetkilerini yasalar erevesinde kullanan
kurululardr. Merkezi ynetimin yer ynnden yerel ynetim kurulularnda olduu
gibi hizmet yerinden ynetim kurulular zerinde de denetimi sz konusudur.
Hizmet ynnden Yerel Ynetim (levsel Yerinden Ynetim), teknik bilgi
ve uzmanlk gerektiren belli kamu hizmetlerinin zein dnda, merkezi ynetimin
denetimi altnda anacak bamsz bir rgte yerine getirilmesidir(Kele, 2006: 23).
1.3.1.2. Yer Ynnden Yerel Ynetim
Yer ynnden yerel ynetimler belli bir yerdeki topluluk temel alnarak ve
bu topluluun yerel nitelikteki ihtiyalarnn karlanmas amacyla oluturulan
ynetsel zerklii bulunan kurululardr. Yer ynnden yerel ynetimlerde belli bir
yerdeki topluluun semi olduu ve onlarn temsilcisi olan ynetim organlarnn
zerklii sz konusu iken hizmet yerinden ynetim kurulularnda hizmete bal bir
zerklik sz konusudur. Yer Ynnden Yerinden Ynetim(Mahalli Adem-i
Merkeziyet) biiminde ise, bir yerde yaayanlarn ortak ve yerel nitelikteki
gereksinmelerini yeterince karlayabilmek ve bunlar kendi organlar eliyle
gerekletirebilmek iin zerklik tannmas sz konusudur.
Baz yazarlarca siyasal anlamda yerel ynetim ayrm yapld da
grlmektedir. Ancak bir yerel ynetimden bahsedebilmek iin o yerel ynetimi
yasal olarak, corafi olarak kuatan ve tek merkezde toplanm yasama, yrtme ve
yarg erkine sahip olan bir merkezi ynetimin olmas gerekir. Bu yetkilerin bir kamu
tzel kiiliine verilmesi ise bir merkezi otoriteye bal olan tzel kiiliin bamsz
ve merkezden ayr bir tzel kiilik oluturmasn ifade eder. Byle bir oluum ise
siyasi, idari ve mali anlamda bir merkezi ynetime bal olan ynetimin bu yetkilerle
yerellikten karak merkez konumuna gemesini ifade eder. Bu ayr bir siyasal rejimve siyasal oluumdur. Bu durumda bata yasal dzenleme yapma yetkisi olan yasama
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
34/239
21
ve buna dayanlarak yaplan, idari, mali ve hukuksal dzenleme yapma yetkisi
bamsz olarak kullanlmakta ve bamszl ifade etmektedir.
1.4. MERKEZ YNETM VE YEREL YNETM LKLER
Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda hizmet, yetki ve kaynaklarn
blm sz konusu olduu iin iliiklerin siyasi, mali ve ynetsel boyutlar vardr.
Hizmet ve yetki blm doal olarak ynetsel kurulular arasnda kaynak
blmn de zorunlu klmaktadr. Yerine getirilmesi gereken hizmetlerin belirli
bir gelire bal oluu nedeniyle bu ilikilerlin belirleyici ve daha ok zerinde
durulan ynnn mali ililikler olduu grlmektedir. yle ki ynetsel zerkliin,
tek bana zerklilii salayamayaca bunun mali zerklik ile tamamlanmas
gerektii, zerkliin tam olarak bu ekilde salanaca ifade edilmektedir. Gelir
paylam maliye bilimince incelenirken yetki ve grev paylam ynetim hukuku
bilim dal tarafndan incelenmektedir.
Yerel ynetimlerle merkezi devlet ilikisini betimlemesi asndan Birlemi
Milletler, Avrupa Konseyi ve Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii (IULA)
belgelerinde yer alan ve Trkiyenin de onaylad evrensel nitelikler olduka
nemlidir. yle ki, bu belgelere gre yerel ynetimler lkenin ynetim sisteminin
btnl iindeki bir kurulutur ve yerel ynetimlerin kurulu ilkeleri, grev ve
yetkileri, gelir sistemleri yasama organ tarafndan belirlenir. te yandan, yerel
ynetimler merkezi ynetimin hiyerarik denetimi altnda olmamakla birlikte
merkezi ynetim, lke ynetiminde birlik ve btnl salamak amac ile yerel
ynetimlerin de uymalar gereken ulusal amalar, hedefleri, ilkeleri ve standartlar
belirler(Ersz, 2005:761).
Merkezi ynetimle yerel ynetimler ilikisinin birincisi, temsilci, dieri
ortaklk modeli olmak zere temelde iki ekilde ele alnd grlmektedir.
Merkezi ynetimin temsilcisi konumundaki yerel ynetimlerin, merkezi ynetimin
yerel dzeydeki bir temsilcisi gibi faaliyet gsterdii eklinde ele alnrken, ortaklkta
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
35/239
22
ise yerel ynetim merkezi ynetim dnda daha ok kararlar alabilen bir karlkl
ibirlii ve bamllk sz konusudur. Yerel ynetimlerle ilgili politika ve hedefler
ulusal dzeyde merkezi ynetimce belirlenmektedir. Ancak her iki bak asnda da
daha nce vurguladmz gibi bir btnden sz edilmektedir. Yerel ynetimler kamu
ynetimi sisteminin bir parasdr. Merkezi ynetim yerel ynetimlere ynelik
politikalaryla bu kurumlarn rol yap ve ilevlerini belirleyebilmekte ve
deitirebilmektedir.
Merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikilerin dzenlenmesi gerekli venemlidir. Aksi halde ynetim birimleri arasndaki egdm, uyum ve btnlk
yerini karmaaya ve kamu hizmetlerinde aksamaya brakr. Ynetimler arasndaki
ilikiler genel olarak u nedenlerle dzenlemelidir;
- Kamu dzeninin korunarak ynetimin btnlnn salanarak ve
ynetimler arars ekimelerin nlenmesi
- Kaynak kullanmnda etkinliin salanmas ve kaynak verimliliininsalanmas
- Kamu ynetim birimleri ararsnda rekabet ve yetki atmalarnn
nlenmesi dolaysyla ynetsel ve kaynak etkinliinin salanmas
- Ynetimler arasnda ve hizmetlerde eitlik salanarak iller ve blgeler
ararsndaki gelimi farklarnn ortadan kaldrlmas
- Grev, yetki ve kaynak dalmnda aklk salanarak sorumluluk
bilincinin kazandrlarak ve denetimde kolaylk salanmas
Mali tevzin olarak da ifade edilen ynetimler ararsnda gelirlerin paylam
konusunda temel yaklam, yklenilen grevleri salayacak olan kaynaklara ynetim
kurulularnn kavuturulmas gerei ynndedir. Bu konuda grev ve kaynak
dengesi ve uyumunun salanmas gerektii aktr. Bu iki unsur arasndaki bir
uyumsuzluk kamu hizmetlerinin aksamas ve kaynak kaybna yol aacaktr. Ayn
ekilde grev ve yetki paylam konusunda da bir uyum ve dengenin gzetilmesi
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
36/239
23
gereklidir. ok grev yklenmi ancak yetki sknts ynetsel birimde kilitlenmeye
az grev ok yetki ise ynetsel birimde savurganlk ve sorumsuzlua neden olacaktr.
Gnmzde oulcu demokrasilerde egemen olan anlay yerel zerkliin
salanmas ve idari vesayetin yerine hukuka uygunluk denetiminin getirilmesi
ynndedir. Ynetimler ararsndaki ilikilerin dier boyutlarn da etkileyen grev
blm yaplrken kullanlan ltler hizmetlerin ekonomik ve sosyal nitelii
hizmet verilen alann genilii ve bu alandaki nfus bykl ve hizmet veren
ynetim kuruluunun nitelikleri olarak ne kmaktadr. Bu ltler siyasal,
ekonomik ve ynetsel ltlerdir. Bu ltlerin birbiri ile elitii de olmaktadr. Bir
grevin hangi birim tarafndan gerekletirileceine karar verilirken bir ya da birka
lt salanrken dier bir lt salanamayabilmektedir. rnein demokratiklik
lt bazen etkinlik ve lek ekonomisi lt ile eliebilmektedir.
Etkinlik lt kamu hizmetinin en uygun, en az maliyetle en ok fayday
salayacak ekilde karlanmasn ifade eder. Buna gre kamusal hizmetler etkinlik
maliyet analizi olarak ortaya kmaktadr. Merkezi ynetim baz hizmetlerde yerel
ynetime gre daha etkin ve daha az maliyetle faaliyet gsterirken bazlarnda ise
merkezi ynetim daha az maliyetle daha etkin olabilmektedir.
Kamu Hizmetleri ulusal kamu hizmetleri ve yerel kamu hizmetleri eklinde
ayrlmaktadr. Merkezi idareler genellikle tam kamusal mal ve hizmet sunarken yerel
ynetimlerde yar kamusal mal ve hizmet sunumunu yapmaktadrlar. Hizmetlerin
blnebilirlii ile ekonomik olarak anlalmas gereken mal ve hizmetlerin
fiyatlandrlabilme zelliidir. rnein ulusal savunma adalet gibi kamusal mallar
tam kamusal mallar olarak tanmlanrken sokaklarn temizlii su ve kanalizasyon
hizmetleri sokak aydnlatmalar yar kamusal mallara rnek olarak verilebilir. Burada
tam kamusal mallarn faydalarnn blnemez nitelikte yar kamusal mal ve
hizmetlerin ise blnebilir olduklar grlmektedir. Faydann blnebilmesi mal ya
da hizmetin fiyatlandrlabilmesidir.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
37/239
24
Faydann blnebilir olmas ya da fiyatlandrlabilirlik dsallk kavram ile
de ilikilidir. Dsallk retilen mal ve hizmetin fayda ya da maliyetinin tamasn
ifade eder. Ynetim birimlerince retilen mal ve hizmetlerde maliyet tamalar
pozitif ya da negatif dsal etkiler gsterebilmektedir. rnein bir fabrikann atklar
negatif dsal bir etki yaparken Eitim hizmetlerinin tm topluma yaylan pozitif
dsal etkileri sz konusudur.
Baz durumlarda Kamusal hizmetlerin lekleri kk olan yerel
ynetimlerce yerine getirilmesi kaynak kaybna yol amakta ortalama maliyetlerin
yksek seyretmesine engel olunamamaktadr. rnein eitim, salk, enerji
hizmetlerinin merkezi ynetimce verilmesi maliyetleri azaltmakta iken yerel
ynetimlerce retilmesi maliyetlerin artmasna neden olabilmektedir. Yani bu
durumda lek ekonomisinden faydalanlamam olunmaktadr.
Yerel Ynetimler ve merkezi ynetim arasnda grev ve yetki paylam
yntem kullanlarak yaplmaktadr. Bunlar Genellik ilkesi, Yetki lkesi, Liste ilkesi
olarak ifade edilmektedir. Genellik ilkesine gre yerel ynetimler yasalarn aka
gstermese dahi yasaklamad ve baka bir kuruma vermedii grevleri yerine
getirebilirler. Liste ilkesine gre ise yerel ynetimler aka kendilerine verilen ve
tek tek belirtilen grevleri yapabilirler. Yetki ilkesi sistemde ise yerel ynetimler
yapmak istedikleri her grevle ilgili olarak merkezi ynetimden yetki alnmak
durumundadr. Yerel ynetimlerin grevleri saylmakla beraber saylan grevler
dndaki grevleri de yasaklanmad ve baka bir kuruma verilmedii srece yerine
getirebilmektedirler. Yani yerel ynetimlerin grevleri konusunda hem genellik
ilkesi hem de liste ilkesi grlmektedir.
Yerel ve Merkezi ynetimin birimleri ararsnda yetki ve grev paylam
yaplrken kullanlan farkl ltler yannda bu ynetimlerin yarar ve sakncalarnn
karlatrlarak deerlendirilmesi de tartmalara katk salayacaktr. Ynetimlerin
birbirlerine kyasla yarar ve sakncalarna ilerde deinilecektir. Yerel ynetimlerle
ilgili kavramsal ereveyi daha iyi izebilmek iin baz kavramlarn anlalmasyararl olacaktr.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
38/239
25
1.4.1. Yetki Genilii
Merkezi ynetim grevlerini merkezi ynetim rgt ve merkezden uzaktaki
ynetim birimlerine tannan yetki genilii ile yrtr. Merkezi ynetimlerin lkenin
her yanndaki kamusal mal ve hizmetin salanmas ve toplumsal dzenin
kurulmasnda rol almas eitli sorunlara yola aabilmektedir. Bu nedenle merkez
dndaki yerlerde merkezi ynetimin yetkilerini kullanan ve merkez adna grev
yapan eitli ynetim birimleri kurulur. Bu birimler yetki genilii erevesinde
kamusal hizmetleri salarlar. Bylece hizmet retiminde ve sorunlarn zmnde
yaanan gecikmeler nlenerek daha hzl zm salanabilmektedir. Yetki genilii
merkezden ynetimin baz sakncalarn gidermek iin merkez tarafndan kendi
memurlarna baz yetkilerin devredilmesinden ibarettir(Nadarolu, 1994: 22).
Merkez adna ve merkezin onay ile grev yapan, ynetim birimlerinin kullanm
olduu bu yetki, yetki genilii olarak ifade edilir. Yetki genilii ile merkezi
ynetimin yereldeki temsilcisi olan yneticilerin hzl karar alabilme ve sorunlara
zamannda zm bulabilme olana artarak brokrasi azaltlr. Yetki genilii ile
yereldeki kamu yneticisinin karar alma yetenei artrlarak kamu ynetimine
esneklik kazandrlm olmaktadr. Yetki genilii il ynetimlerinde yaygn
uygulama olana bulmakla birlikte merkezi ynetim rgt iindeki birimlerde de
yetki devri sz konusu olabilmektedir. Yetki devri corafi uzaklkla ilikili ancak
tamamen bu uzaklkla ilgili bir kavram deildir. Ayn bina iinde de yetki genilii
ilkesi uygulanabilmektedir. Yerel ynetimler kendilerine yasalar erevesinde
tannan yetkileri olan, seilmi organlar aracl ile ynetilen yetki geniliinin
dndaki kurululardr.
Yetki genilii, merkezi ynetim tarafndan salanan ve merkezi ynetimin
bir uygulamas olduu iin tm yetkiler merkezi ynetime aittir. Yerel ynetimin
kendi adna ve bamsz hareket etme serbestisi yoktur. Yetki genilii ad verilen bu
sistemde, merkezi ynetimin tara tekilatnda grev yapan yksek dzeyde kamu
grevlilerine belirli konularda kararlar alma ve uygulama yetkisi tannr.
(Gzbyk, 2006 : 41).
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
39/239
26
Yetki genilii ile yetki devri kavramlar zamana zaman biribirlerinin yerine
kullanlmakla birlikte bu iki kavram farkl anlamlar ifade eder. Merkezi ynetimin
yerel nitelikteki faaliyetlerini, o yerde kurduklar ynetim birimleri ile yrtmeleri
yetki geniliine dayanan bir uygulamadr. Yetki genilii, merkezi ynetim
etkinliini ve esnekliini arttrmaktadr. Yetki devrinde yasalar hangi konularda
hangi yetkilerin, hangi makama devredilebileceini ngrlr. Bu gibi durumlarda,
ynetsel bir ilemle yetki devredilebilir. Yetki devri ile birlikte hem karar alma
yetkisi hem de sorumluluk yetki devredilene geer(Gzbyk,2006:41). Valilerin
kullanm olduu yetkiler yetki genilii uygulamasna rnek olarak verilebilir. l
idarelerinin banda bulunan valilere, merkezi hkmet ve onun temsilcisi olan bakan
adna yasalarda belirtilen konularda karar alma, uygulama yetkisinin verilmesi bir
yetki geniliidir.
Yerel ynetimler yetki genilii dnda kendi yetkilerini kullanan
kurululardr. Belediyeler yetki genilii dnda yasalarla belirlenen ve erevesi
izilen grev ve yetkileri seilmi organlar aracl ile kullanan zerk kurululardr.
Yetki genilii merkezi ynetim rgtnn merkez dndaki birimlerine kamusal
grevlerini yerine getirebilmeleri amacyla merkezi ynetimce verilen yetkilerdir.
Yerel ynetim kurulular yetki genilii dnda kalan, kendilerine ait olan yetkileri
kullanan kurululardr. Yetki geniliinde merkezdeki kurulular merkezden uzakta
bulunan bir rgte, belli ilevlerin yerine getirilmelerine yetecek yada daha ok
yetkiyi, kendi adlarna kullanmak zere devrederler. Merkezdeki kurulularn, kimi
etkinliklerini, tarada kurduklar rgtler eliyle yrtmeleri, yetki geniliine
dayanan bir uygulamadr(Ulusoy, Akdemir, 2002:21).
1.4.2. dari Vesayet (Ynetsel Denetim)
Yerinden ynetim bir lkenin ynetim sisteminin bir parasdr. Kamu
ynetimi merkezi ynetim ve yerinden ynetimden oluan bir btn olduuna gre
ynetsel btnln, siyasal btnln ve her adan etkinliin salanabilmesi iin
yerel ynetin ve merkezi ynetimler arasnda uyum ve birliin olmas gereklidir. Bunedenle yerel ynetimlerin merkezi ynetimden ayr ve merkezi ynetimin
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
40/239
27
tamamyla kontrol dnda olmalar olanakl deildir. te bu btnln ve
etkinliin salanmasna ynelik olarak yerel ynetimlerin denetimi gereklidir.
Yerel ynetimlerde denetimi kendi organlar ile denetimini ifade eden i
denetim ile devletin dier birimleri ve organlarnca denetlenmesini ifade eden d
denetim olarak ikiye ayrlabilir. Yerel ynetimlerde, denetim dnda Saytay
tarafndan mali denetim, yarg organlarnca yaplan yargsal denetim, parlamento
tarafndan yaplan siyasal denetim ve merkezi idare rgtnce yaplan, idari
vesayet denetimi olarak da ifade edilen ynetsel denetim uygulanr.
Kamu hizmetlerinin yrtlmesindeki temel ilkelerden biri de uyum ve
birliin salanmasdr. Buradaki uyum ve birlik, hizmet alan itibari ile lkenin
tmn kapsamaktadr. Ademi merkeziyet, dolaysyla mahalli idareler, bu uyumu ve
birlii bozabilecek niteliktedirler. nk mahalli idarelerin her biri, kendine tannan
zerklikten farkl ekilde faydalanabilirler ve dolaysyla hizmetleri hem blgeler
arasndaki ekonomik ve sosyal eitliksizler de sebep olabilir. rnein, geri kalm
blgelerin seenleri de, seilenleri de evre sal, kanalizasyon, park vb. konulara
gereken nemi vermek hususunda gelimi blgelerin seenleri ve seilenleri kadar
bilinli ve bilgili olmayabilirler. Baz blgelerde de politikaclar duruma hakim olup
parti karlar asndan tercihlerin saptrlmasnda etken olabilirler. Btn bunlara
karlk unutmamak gerekir ki, lke idare asndan bir btndr(Nadarolu,
1994:25-26).
Vesayet denetimi merkezi ynetimden ayr ve zerk olarak alan yerinden
ynetim kurulularnn merkezi ynetim tarafndan yasalarla belirlenen snrlar
ierisinde denetlenmesidir. Bu denetimin amac yerel ynetimlerin yasalarla
belirlenen snrlar ierisinde belirlenen kurallar ierisinde almasn salamaktr.
Denetim ynetimin kanunlara uygun olarak almasn ve lke ynetiminde
btnln salanarak, zerkliin ama dnda kullanlmas nlemek amacyla
yaplr.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
41/239
28
Anayasann 127. maddesinin hkmne gre, merkezi ynetime yerel
ynetimler zerinde u nedenlerle vesayet hakk tannmtr:
- Yerel hizmetlerin idarenin btnl ilkesine uygun biimde yrtlmesi,- Kamu grevlerinde birliin salanmas,- Toplum yararnn korunmas,- Yerel ihtiyalarn gerei gibi karlanmas (Cokun, 1996:37).
Kamu ynetimleri etkinliin ve yasalara uygunluun salanabilmesi amacyla
denetlenirler. Merkezi ynetim kendisine bal olan alt birimlerini hiyerarik denetim
yoluyla denetler. Hiyerarik denetim st makamlarn alt makamlar, ast st ilikisi
ierisinde denetlemesini ifade eder. Hiyerarik denetim mahalli idarelerin idari ve
mali zellii ile badaamaz(Nadarolu, 1994:26).
Yerel ynetimlerin gelirleri ile ilgili olarak merkezi ynetimin yerel
ynetimler zerinde kaynak salama bakmndan bir mali denetim olana
bulunduu da ifade edilmektedir. Yerel ynetimlerin nemli gelir kaynaklarndan
biride merkezi ynetimden aldklar mali yardmlardr. Mali yardmlar merkezi
ynetimin yerel ynetimler zerindeki denetim yollarndan birisini oluturmaktadr.
Bu denetimi ynetsel denetim olarak dnmek de olanakldr. Mali yardmlar
yoluyla denetim kaynaklar yetersiz olan yerel ynetimler zerinde uygulanan en
etkili denetim yollarndan birisi olmaktadr. Mali yardmlar, belirli bir hizmetin
yerine getirilmesi iin verilen artl yardmlar ve artsz yardmlar olmak zere ikiye
ayrlmaktadr. artl yardmlar tahsis edildikleri amacn dnda kullanlamaz, artl
yardmlarn verilmesinde objektif kstas bulunmamaktadr. Yardmn verilmesi ve
miktar merkezi ynetimin takdirine baldr. Genel kural gerei yardmlar,
kullanaca alanla ilgili bakanln o yardma ihtiya duyduu konusunda ikna
edilmesine baldr. Dzenleme ve talimat verme yoluyla denetim, Avrupada yerel
ynetimlerin grev alanlar ok geni olduundan dolay yerel ynetimlere ilikin
yasalarda, genellikle bu yasalarn nasl uygulanaca hususunda dzenleme yapma
yetkisi ilgili bakanla braklmaktadr. Yasalar genel ilkeler koymakta ve ayrntlar
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
42/239
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
43/239
30
ynetim karsnda zerk olmalar sz konusudur. Ancak yerel ynetimlerin
kararlarndan bamsz oluu bu ynetimlerin merkezi ynetimin kontrol dnda
bamsz hareket etmelerini ifade etmez. Yerel ynetimler yasalarda belirtilen
konularda yasalarla izilmi ereve ierisinde zerktirler. zerklik hizmetlerde ve
ynetimde etkinlik ve verimliliin bir aracdr. zerklikten ynetimlerde beklenen
balca fayda retkenlik ve yaratcln artmasdr. zerklik kurulularn ve
yneticilerinin siyasal otoriteden bamsz onun etkisi altnda kalmadan rahat
alabilmelerinin de bir yntemi olarak grlmektedir.
zerklik yneticiler ve kurumlar zerindeki politik basklarn nlenmesi ve
rahat almalarn salamann bir yntemidir. zerklik nitelikli ve nesnel insanlarn
elinde yarar ortaya kan bir yntemdir. zerklik kavramsal olarak bir anlam ifade
etmemektedir. Uygulama nemlidir. Uygulayclarn tutumlar nemlidir. zerk
kurumlarn yetkileri bu yetkilerini iyi kullanmazlar ise, zerklikten beklenen yararlar
salanamayaca gibi byk bunalmlara neden olabilir. zerklik bu adan baklrsa
tek zm ve seenek deildir. zerk olmad halde etkin ve tarafsz bir denetim
sayesinde baarl almalar yapm ve zerksizlikten hi zarar grmemi
kurumlarda vardr(Tortop,1991:5). zerklik uygulamas gerekli olan ancak amaca
uygun olarak kullanlmadnda beklenen yarar salayamamaktadr. zerklik doru
kullanld zaman ve yetenekli yneticilerin elinde beklenen yarar salayan bir
uygulamadr. zerkliin salanabilmesi iin zerk kurulularn bamsz organlara
sahip olmasna, bu organlar aracl ile karar alma yetkisine ve alnan kararlarn
uygulanmas iin bte olanaklarna sahip olmalar gerektii vurgulanmaktadr.
Yerel ynetimleri demokratiklemenin vazgeilemez kurulular olarak
niteleyen Avrupa Konseyi, Avrupa yerel Ynetimler zerklik artn yrrle
sokmutur. 1980li yllarn banda yrrle giren ve Trkiyenin 1988 tarihinde
imzalad bu art temel olarak demokratik bir Avrupa iin yerel ynetimlerde halkn
katlmnn nemini vurgulamaktadr. Yerel ynetimlerin alabilmesi iin
zerkliklerinin salanmas, yetki ve mali olanaklara kavuturulmas gerekliliini
vurgulayan art yerel ynetimlerin glendirilmesi konusunda dzenlemeleriiermektedir. artta Yerel ynetimlerin denetiminin yalnzca belirlenen yntemlere
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
44/239
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
45/239
32
ekonomik ve sosyal kalknmann salanmasnda da nemli ilevleri alan
kurululardr. Ortak ihtiyalar ekonomik ve sosyal yapda yaanan deiimlere bal
olarak srekli artmakta ve eitlenmektedir. nsanlarn yerel ynetim kurulularndan
ve dolays ile merkezi ynetimden beklentileri, deien yaam koullar, ekonomik
ve sosyal sorunlar karsnda srekli art gstermektedir. Yerel ynetimler bir
yredeki su, temizlik, kanalizasyon yapm, gibi geleneksel ilevler yannda
sanayileme ile ortaya kan, kent imar, ocuklarn ve yallarn bakm, eitim
hizmetleri, salk hizmetleri, sosyal yardm ve sosyal hizmetler gibi sosyal nitelikli
olduu kadar gelirin yeniden datlmasn salayan ekonomik nitelikli ilevler de
stlenmektedirler. Yerel ynetimlerin stlendikleri ilevleri ekonomik, siyasal ve
sosyal deimelerden etkilenmektedir. Yerel ynetimlerin var olu sebepleri
hakknda kesin eyler sylemek mmkn deildir. Ayrca sayabileceimiz sebepler
arasnda hangisinin daha etkili olduunun belirlenmesi de zor bir itir. stelik yerel
ynetimler var olduktan sonra ou zaman yeni ilevler de yklenmilerdir
(Grmez, 1997. 43).
Yerel ynetimin varl ile amacn gerekletirilmek istendii sylenebilir.
Bunlardan birincisi insanlarn temel haklarndan birini kullanmaya olanak
vermesidir. Kiilerin mali gleri olanak verdii lde piyasa mallarn
tketebilmekte zgr olduklar kabul edilince, ayn kiilerin birlikteki
gereksinmelerini karlayabilmek iin bir araya gelerek kamu mal ve hizmetleri
retiminde ve dolaysyla tketiminde de zgr olduklar kabul edilmek zorundadr.
Byle bir kurumdan gerekletirmesi beklenen ikinci ama etkinliktir. Toplumda
devletin retecei tm kamu hizmetlerinin merkezi ynetimce retilmesi gerekte
ok pahal bir zmdr. Kamu hizmetlerinin sunulmasnda, hem ekonominin, hem
de retilen hizmetin yerel taleplere uyumluluunun salanmas, merkezi ynetimle
yerel ynetim arasnda bir iblmnn yaplmasn gerektirir. Ama yerel ynetim
olgusu sadece teknik bir iblm sorunu olarak alglanamaz. Bu iblmnn de
tesinde yerel ynetim anlay iinde gerekletirilmek istenilen son ama
demokrasidir(Tekeli, 1983: 3). Organlar seimle belirlenen yerel ynetimler olan
mahalli idareler demokrasi ile yakndan ilikilidir. Mahalli idareler btn lkelerdekamu ynetiminin nemli ve vazgeilmez unsurudur. Mahalli idarelerin gc ve
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
46/239
33
etkinlii sz konusu lkedeki demokrasinin dzeyi ile yakndan ilikilidir. Mahalli
idareler demokrasi asndan nemli olduu kadar, yerel hizmetlerde verimlilii ve
etkinlii salamada da vazgeilmez kurumlardr(Ulusoy, Akdemir, 2002 :18) .Yerel
ynetimlerde halkn ynetime katlma istei yerel ynetim birimlerinin saysnda
art gerektirmekte bu ise yerel ynetim birimlerinin ok kk yerlerde de
kurularak kaynak dalmnda etkinlikten uzaklamaya neden olabilmektedir.
1.5.1. Ekonomik levleri
ok geni bir bakla yerel ynetimler etkin, demokratik, doru ekonomik
kararlar alnmasn ve hizmetlerin hzl olmasn salarlar. Yerel ynetimler
ekonomik ve sosyal gelimenin birer aracdrlar. Dolaysyla kt kaynaklarn
kullanm asnda yerel ynetimler zellikle az gelimi lkelerde son derece nemli
ekonomik ilevler stlenmilerdir. Yerel ynetimler, merkezi ynetimler tarafndan
ulusal lekte planlanan ekonomik ve sosyal programlarn uygulanmasnda nemli
aratrlar. Ekonomik ve sosyal planlar ulusal nitelikli olmalarna ramen,
programlarn uygulanmas iin yerel dzeyde alacak olan yerel ynetimlerin
varl zorunludur.
Yerel ynetimlere kanunlarda verilen ilev ve grevlerin ekonomik ve sosyal
niteliklerinin birbirinden kesin izgilerle ayrlamad grlmektedir. Yerel
ynetimler alt yap hizmetleri yannda konut, eitim salk alannda hizmet
vermektedirler. rnein belediyelerin, dzenli kentlemeyi salamak amacyla imarlve altyapl arsa ile konut ve toplu konut retme ve yaplan konutlar satma veya
belediye konutu olarak kiralama yetkisi vardr. Yerel ynetimlerin birok faaliyeti
gibi konut yapm ekonomik olduu kadar sosyal bir nitelikte tamaktadr.
Yerel ynetimler ekonomide ok nemli birer karar birimi olarak yer alrlar.
Yerel ynetimler toplumlardaki retim, blm ilikileri iinde yer alrlar. Yerel
ynetimler bir toplumda retim iin gerekli olan altyapnn salanarak retiminyaplamasn salayarak ok temel bir ilev grrler. Kentsel hizmetlerin verilmesi
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
47/239
34
ile igcnn verimlilii ve kendini yeniden retime hazr hale getirmesini salarlar.
Yerel ynetimler imar yetkileri, piyasay dzenleme yetkileri, ekonomik giriimleri
yoluyla piyasadaki alc ve satc konumlar, altrdklar personel bakmndan
istihdam salayc konumlar gibi birok faaliyetleri ile retimde ve blmde son
derece etkindirler.
1929 ekonomik krizine kadar yerel ynetim kurulularnn rolleri, piyasa
ekonomisinin gelitirilmesi dorultusundadr. Kriz ve ardndan gelen dnemde
gelien refah iktisad yaklam erevesinde Krizin II. Dnya savann ortaya
kard sorunlar iin sosyal programlarn nem kazanmas nedeniyle, merkezi
ynetim ile yerel ynetimler ararsnda ekonomik ibirlii dnemi balamtr. Yerel
ynetim kurulular bu dnemde zellikle sosyal politikalarn uygulanmasnda rol
alm ve olduka eitlenmi bulunan kamu hizmetlerinin yerel dzeyde uygulaycs
konumuna gelmilerdir(Sarolu, 2007: 22).
Liberal dnceye gre yerel ynetimler kamusal hizmetlerin piyasa
koullarnda retilmesini salamal ve zel kesimin gelir-gider ve kar mant
ierisinde etkinlik gstermesi gereken kurululardr. Bu dnce dorultusunda
sadece yerel ynetimler deil dier kamu ynetim birimleri de piyasa mant ile
hareket eden kurulular olarak deerlendirilmektedir. Liberal anlay erevesinde
gelitirilen Tiebout tezi bu savunusu ile dikkat ekicidir. Bu teze gre vatandalar
kendilerine en uygun ve en kaliteli hizmet veren yreleri ve ynetimlerini buralara
g ederek bu hizmetleri dier birimlere tercih etmektedirler. Ayn siyasal karar
mekanizmalarnn oluturulmasnda olduu gibi baz yerel ynetimleri dierlerine
tercih ederek ayaklar ile oylama yapmaktadrlar. Yani tam rekabet varsaym ille
hareket edilmektedir. Bu teze gre yerel ynetimler en maliyetsiz bir ekilde hizmet
sunarak kaynak kullanmnda etkinlii salayacaklardr. Bu bak asna gre yerel
ynetimler piyasaya en uygun ynetim birimleri olarak yani piyasa mant ile
etkinlik salamaya en uygun birimler olarak yerel ynetimleri grmektedirler.
Bylece tketici dengesi ve retici dengesinin salanaca ifade edilmektedir.
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
48/239
35
Yerel ynetimlerin piyasa mant iinde almas iin serbeste karar
almalar halinde eitli yerel ynetim birimleri arasnda tam rekabet koullarnn
bulunmay nedeniyle ekonomik etkinlikten uzaklalaca ifade edilerek Tiebout
tezi eletirilmitir. Bu durumda hizmetlerin dzenlilii ve standartlarnn ynetim
birimleri arasnda farkllaaca ifade edilmitir. Bylece kamusal hizmetlerde
standart kalite dzeyinin yakalanmas olanakl olmayacaktr. Farkl gelir dzeyine
sahip vatandalar arasnda vergi ve hizmet fiyatlarnn farkll nedeniyle sosyal
faydann adil datlmas olanakl olamayacaktr.
Yerel ynetimlerin ekonomik etkinlik salanmasnda nemli bir ynetim
birimi olmalar yannda, gelimi lkelerde yerel ynetim reformlarnn daha ok
siyasal ilevlerde odakland grlmektedir. Bu nedenle gelimi ve gelimekte
olan lkelerde lkelerin kendine zg koullarn gz ard ederek deerlendirme
yapmak ve yerel ynetimleri deerlendirmek, yerel ynetimlerden beklenen
yararlarn alnamamas sonucunu dourabilir. Gelimekte olan lkelerin gelime
srecinin balangcnda piyasa ekonomisi ile uyumlu bir ekonomik ve idari yap
oluturmak zere aadan yukarya(yerelden merkeze) doru kamu ynetimi
reformlarna girimeleri, gelimi lkelerin pek ounun gelime yolunda kulland
aralardan mahrum kalmalar anlamna gelmektedir. Bu nedenle gelimekte olan
lkelerin ncelikle piyasa ekonomisinin temel hedefleri olan kitle retimini ve bunu
en dk maliyetle gerekletirmek zere retimin belli merkezlerde toplanmasn
salamak gibi tercihlerde bulunmalar ekonomik gelime asndan makul bir tercih
olarak deerlendirilebilir(Sarolu, 2007: 27).
1.5.2. Siyasal ve Ynetsel levleri
Yerel ynetim kurulular ekonomik ilevleri yan sra ok nemli siyasal ve
ynetsel ilevler stlenen kurululardr. Merkezi ynetim merkezden uzaktaki
birimlerine ilevlerini yerine getirebilmeleri iin yetkiler devreder. Bu rasyonel
nitelikli bir ynetim rgtlenmesinin sonucu ve gereidir. Yetki geniliinin
temelinde, merkezden ynetim nedeniyle oluacak sakncalar gidermek amac vardr.Yerel ynetimler ynetimin rgtlenmesini salayan kurululardr. Yerel ynetim
-
8/6/2019 Kuresellesen Dunya Yonetiminde Yerel Yonetimler a Sosyal Politika Social Policy in Terms of Local Managements in t
49/239
36
kurulular devlet organizasyonunda pe