T ARTIŞMALI İLMI TOPLANTILAR DiZİSİ -42

A •

KUR' AN ve TEFSIR

ARAŞTIRMALARI-VI (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi-Il)

Tartışmalı İlrrli Toplantı

11-12 Ekim 2003

Dr. Salime Leyla GÜRKAN * Doç. Dr. Mustafa SİNANOÖLU .Yrd. Doç. Dr. Ahmet YILDIRIM * Prof. Dr. Vecdi AKYÜZ

Osman DEMİR * Prof. Dr. Ahmet T ABAKOdLU Prof. Dr. Mustafa ÇAÖIRICI * Doç. Dr. İlhan KUTLUER

Dr. Mehmet DALKILIÇ * Prof. Dr. Süleyman ULT,JDAÖ Do . Dr. Mahmut Erol KILIÇ * Prof. Dr. Sefa SA YGILI

Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

O&m.No.

Tes.No. ?-t>j:}' f k' !J({l,-

İstanbul 2004

ffl3D ~

ENSAR NEŞRİYAT Ticaret Anonim Şirketi

© Eserin Her Türlü Basım Hakkı Anlaşmalı Olarak Ensar N eşriyat' a Aittir.

isLAMİ İLİMLER ARAŞTIRMA VAKFI Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi: 42

ISBN : 975-6794-24-0

Kitabın Adı

Kur'an ve Tefsir Araşbrmalan -VI (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi - ID

Tebliğlerin,

Bilim ve dil bakımından sorumluluğu tebliğ sahiplerine aittir.

Editör Prof. Dr. Bedrettin ÇETİNER

Yayın Hazırlık

Dr. İsınail KURT, Seyit Ali TÜZ

Baskı

Karmat Kale İş Merkezi No: 51 Davutpaşa

Topkapı - İstanbul Tel: (0212) 482 29 70

ı. Basım

Ağustos 2004

isteme Adresi Ensar NeşriyatTic. A.Ş.

Süleymaniye Cad No: 13 Süleymaniye 1 İstanbul Tel: (0212) 513 43 41 - 513 03 09

Faks : (0212) 522 46. 02

HIRİSTİYAN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB İNAN CI

Doç. Dr. Mustafa SİNANOGLU TDV, İslam Araştl1111alan Merkezi (İSAM)

"Fakat o gün ve o saat lıakkmda ne göklerin melekleri, ne de O­ğul, yalmz Baba' dan başka kimse bir şey bilmez" (Matta 24/36)

İnsan yaratılışı/yapısı gereği bilinmeyen, görünmeyen ve esraren­giz olana karşı daima ilgi duymuş ve bu ilgi onu devamlı görünenin öte­siyle ilgileurneye yöneltmiştir. İnsanlık tarihi boyunca farklı din, mede­niyet ve felsefi kanaatiere sahip bulunan milletierin büyük çoğunluğu­nun gayb telakkileri birbirinden farklı olmakla beraber gayba, gaib ola­na iman konusunda genellikle olumlu bir tavır ortaya konmuştur. Dü­~~çeşitli <!i_~Rlinler g.!!Yb konusunu genellikle birva:r:=­Iık ve bilgLQrob~_ıni olarak değerlendirmişlerdir. Bu t~ğde de Hıg~_ tiyan_!mtsal metinlelliıde gay6-manc1varfıFve-bilgl boyutu üzerinde

- d~u:ularaiaııih_~l;:~-ylaele alinacalill~

Hııistiyan teolojisini Yeni Ahid metinleıinin şekillendirdiği, Eski Ahid'in Isa Mesih'in mesajı ve misyonu perspektifinden anlamlandınl­dığı ve bir önceki tebliğin konusunu da zaten Eski Ahid'e temellen­

CITi=riiiş olduğu hususları göz önünde bulundurularak konu, Yeni Ahid metinleıi esas alınarak ve gerektiğinde Eski Ahi d' e göndermelerde bu­Iunularak işlenecektir.

Bir tebliğ hacminde herhangi bir dinin kutsal metninde gayb i­.nancını ele almak oldukça iddialı bir işe girişrnek olsa da bu tebliğde Hıristiyanlığın kutsal metinlerinde gayb inancı Tann-insan hatta Tann­alem ilişkisi bağlamında başta Tann olmak üzere metafizik varlıklar ve onların fiziki alemle ilişkikil.mn nasıl kunıldugu, ·ı ann 'nın ıra:aesrnı in­sanllli~--nasır-!Tettiğl,--kutsalrriefinferdeki gaybi' ·bilgiler ve insaniann gaybffliigileriefdeetm-eye-yÖnelik çabalan-mn nas1ll<arŞilandiğlnuslls_-' ·ıan Çei:Çeves1l1de-orulmeye'5ir· oakımada inşa edilme)le-çaliŞilacalüır. Çünkü Hıristiyan kutsal metninde Kur'an'da olduğu gibi homojen bir

62 İSLAM DÜŞÜNCESiNDE GAYB PROBLEMİ-II

gayb anlayışı ve onu doğrudan ifade eden kelimeler söz konusu değil­dir.

Fizik Ötesi Varlıklar

Tanrı: Yeni Ahid metinlerindeki Tann inancıyla ilgili olarak İ­sa'ya nispet edilen ifadelerle Pavlus'a ait ifadeler arasında farklılıklar bulunmakta, Hıristiyan geleneğinde Teslis anlayışına kadar varan bir a­çılıma zernin teşkil edecek bölümlerle karşılaşılmaktadır. Isa tebliğinde insanları bütün yürekleri, canları, fikirleri ve kuvvetleri ile s~vmeleri gereken1 kendisinden başka Rab olmayan bir Tann'ya itaat etmeye ça­ğırmaktadır}:.O'nun Tannsı kainatı yaratan3

, her şeye gücü yeten4, gö­

ğün ve yerin Rabbidir.5 Her şeyden üstün ve mutlak iyi de O'dur. Isa kendisine "İyi muallim" diye hitap eden birine de "Niçin bana iyi diyorsun? Bir'den başka kimse iyi değildir, O da Tann'dır"6 şeklinde cevap vermiştir. Isa'nın Tann inancının temel özellikleri itibariyle Eski Ahid metinlerindeki yaratıcı tek Tann inancının bir devamı olduğu, hat­ta bazen Eski Ahi d' deki ilgili ifadeleri tekrarladığı görülmektedir./

Pavlus'a ait metinlerde de " ... birden başka Tanrı yoktur"7 ifade­sinde olduğu gibi tek Tann inancını dile getiren kısımlar bulunmakla birlikte onun Baba Tann yanında Rab olan oğul Isa'ya vurgusu semavt dinler geleneğindeki tevhid inancıyla uyuşmamaktadır. Pavlus'un " .. Bizim için bir Tann Baba vardır ve biz O'nun içiniz ve bir Rab Isa Mesih vardır. Her şey onun vasıtası iledir ve biz onun vasıtası ileyiz"8

,

" ... görünmez Rabbin sureti, bütün hilkatin ilk doğanı odur. Çünkü gök­lerde ve yeryüzünde görünen ve görünmeyen, gerek tahtlar, gerek ha­kimiyetler, gerek riyasetler, gerek hükümetler bütün şeyler onda yara­tıldı. Bütün şeyler onun v~sıtası ile ve onun için yaratılmıştır. Hepsin­den evvel olan kendisidir ve bütün şeyler onda kaimdir"9

, " ... o cümle üzerinde ebediyen mübarek Rab'dır" 10, "Büyük Tann ve Kurtarıcıımz

1 bk. Markos 12/30 krş. Tesniye 6/4-5. 2 bk. Markos 12/29. 3 b k. Markos I 0/6. 4 bk. Markos 10/27. 5 bk. Matta 12/25; Luka 10/21. 6 Markos 10/18. 7 Pavlus'un Korintoslularai. Mektubu 8/4. 8 Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 8/5-6. 9 Pavlus'un Koloselilere I. Mektubu l/14-17. 10 - -

Pavlus'un Romalılara Mektubu 9/5.

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GAYB iNANCI 63

Mes!h Isa'nın izzetinin mübarek ümidini ve zuhurunu bekleyerek ... "ıı şeklindeki ifadelerden Pavlus'un Yaratıcı Baba Tann yanında Isa Me­sih'in tanrılığını da dile getirdiği görülmektedir. Ona göre Isa Mes!h "Tann suretinde olduğu halde, Tanrı'ya müsavi olmayı bir ganimet bilmemiş, fakat kul suretini almıştır" .ı 2 B u noktada dikkat edilmesi ge­reken husus Pavlus'un Isa'nın şahsında iliihlliği metafizik aşkın boyut­tan çıkararak daha nesnel bir hale getirmiş olmasıdır.ı 3 Halbuki Isa'nın tebliğ ettiği Tann inancının varlık kategorileri açısından değerlendi­

rildiğinde metafizik/aşkın ve aym zamanda tek olduğu görülmektedir.

Öte yandan Yeni Ahid'in hiçbir yerinde teslis anlayışı doğrudan ifade edilmese de özellikle "Şimdi siz gidip bütün milletleri şakirt edi­nin, onlan Baba, Oğul ve Ruhu'I-kudüs ismiyle vaftiz eyleyin ... "ı 4 şek­lindeki kısımla birlikte "Rab Isa Mesih'in inayeti ve Tanrı'nın muhab­beti ve Ruhu'I-kudüs'ün müşareketi hepiniz ile beraber olsun" ıs gibi bazı ifadeler ı 6 Hıristiyan geleneğinde somadan Tanrı inancını temsil edecek olan Teslis anlayışının da habercisi olmuştur. Isa Mesih'in ölü­mü, tekrar diriltilmesi ve yükseltilmesinden sonra Ruhu'I-kudüs Hıristi­yanlar arasında Isa Mesih aracılığıyla Tanrı'nın temsilcisi konumunda anlaşılmıştır.ı 7

Yeni Ahid metinlerinde İsa'nın şahsında ilah! olanın nesnelleş­ınesi bir başka ifadeyle Tann'ya çağıran peygamberin iliihlleşmesi se­mav! dinlerin bilinen varlık mertebeleri açısından problemli görünmek­tedir. Her ne kadar Katalik geleneğinde Baba, Oğul ve Kutsal Ruh bir tek Tanrı ve bu da "Çok Kutsal Üçlü-Birlik" olarak izah edilse ve bu da "Hıristiyan hayat ve imanının en temel sım" olarak nitelendirilse de ıs Üçlü-Birliğin unsurlanna yüklenen fonksiyonlann tevhid! bir Tanrı i­nancını oldukça zorladığı ortadadır. Isa Mesih'in Tanrı'nın ete kemiğe bürünmüş ezell ve ebed! kelamı (logos) olduğu anlayışı da Hıristiyan kutsal metinlerindeki gayb inancının hem antolajik hem de epistemolojik boyutuyla ilgili bir inancı oluşturmaktadır ki ileride tama-

11 Pavlus'un Titusa Mektubu 2/13. _

12 Pavlus'un Filipililere Mektubu 2/6-7. 13 Pavlus'un Tanrı anlayışıyla ilgili daha geniş bilgi için bk. Şinasi Gündüz, Pavlus: Hı-ristiyanlığm Mimarı, Ankara 2001, s. 214-216.

14Matta 28/19. 15 Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu 13114. 16 bk. Pavlus'un Koıintoslulara I. Mektubu 12/4-6; Pavlus'un Efesoslulara Mektubu 4/4-

7; Pavlus'un Selaniklilere II. Mektubu 2/13-14; Petrus'un I. Mektubu 1/1-2. 17 bk. C. F. D. Moule, "God, NT", lnterpreter's Dictionary of the Bible, II, 434-435. 18 bk. Geoffrey Chapman, Cateclıism oftlıe Catlıolic Clıurclı, Avon 1994, s. 55-57.

iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-Il 64

jik boyutuyla ilgili bir inancı oluşturmaktadır ki ileride tamamen gaybi bir bilgi olan ve Tanrı' nın kendi iradesini bilinir hale getirmesi olarak tanımlanabilecek vahiy anlayışında ele alınacaktır.

Kutsal Ruh (Rfilıu'l-kudüs): Yeni Ahid metinlerinde Tanıı'nın kelamı yani ilahi vahyi olan Isa'dan sonra O'nun gayb1 bilgisinin açılı­mını sağlayan, onu insanoğluna ulaştıran bir diğer tabiarnstü varlığı o­luşturmaktadır. Kutsal Ruh Eski Ahid'de olduğu gibi Yeni Ahid'de de Tanrı-insan ilişkisi ve hatta Tanrı-kainat ilişkisi açısından önemli bir konuma sahiptir. O, Eski Ahid'de evrenin yaratılışına aracılık eder 19 , Tanrı'nın gücünün mümessilidir20 ve iliih1 vahyin de taşıyıcılanndan bi­ridir.21 Tanrı'nın Ruhu'nun tesiıi altında kalmak peygamberliğin işaret­lerinden biri sayılır.22 Ancak Kutsal Ruh'un Yeni Ahid'de yukaııda be­lirtilenlere benzer olmakla birlikte daha faı·klı fonksiyanlarına rastlanır. Tanrı Kutsal Ruh'ta insanoğluna yaklaşır; Tanrı Ruh'ta, Ruh sayesinde, gerçekte Ruh olarak hazır olur. Tanrı'nın yanına yüceltilen Isa'nın ina­nanlara, inanmış topluluğa nasıl yaklaştığı sorulacak olursa, Pavlus bu­na Isa "Hayat veren Ruh oldu"23 cümlesiyle cevap verir.

Gerçekte "Rab Ruh'tur"24 cümlesi Tanrı'nın Ruhu aynı zamanda Tanrı'ya yükseltilenin de (Isa'nın da) Ruhu'dur, demektir.25 Isa, Kutsal Ruh'u "tesellici" anlamına gelen Paraklit (Paraclete) kelimesi ile isim­lendiriyor26 ve bazen de onun yerine "hakikat Ruhu" tabirini kullanı­yordu.27 Resullerin İşleri'nde ve Pavlus'un Mektuplannda "Kutsal Ruh" tabiri yanında "Vaadin Ruhu"28

, "Oğulluk Ruhu"29, "Mes1hin Ruhu"30

19 bk. Tekvin 1/2; Mezmurlar 33/6; Hezekiel 3711-10 .. 10 bk. Hezekiel 36/27. 11 bk. Sayılar 11125-27; Tesniye 34/9; II.Samuel 23/2; II. Tarihler 15/1; 20114; 24/20; İşaya42/l; 43111; 59/21; 6111.

22 Thomas R. W. Longstaff, "The Holy Spirit", Hwper's Bible Dictionary (ed. Paul J. Achtemeier), New York 1985, s. 401; Robert Kocl1, "Spirit", Encyclopedia of Biblical Theology (ed. Johannes B. Bauer, Almanca'dan tre. Joseph Blenkinsopp-David J. Bourke-N. D. Smith-Walter P. Van Stigt) London 1970, Ili, 869-875.

23 Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 15/45. 14 Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu 3/17. 15 Hans Küng, CJ·edo the Aposri es' Creed E.ı:plained for Taday ( Almanca'dan tre.

Bowden John), London 1993, s. 125-126. 16 bk. Yuhanna 14/16, 26; 15/26; 1617. · 17 bk. Yuhanna 16/13. 28 bk. Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 3114; Pavlus'un Efesoslulara Mektubu 1/13. 19 bk. Pavlus'un Romahiara Mektubu 8/15; Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 4/6. 30 b k. Pavlus'un Romahiara Mektubu 8/9.

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 65

"Rabbın Ruhu" 31 ve "Tanrı'nın Ruhu" 32 tabirleri de kullanılır. Petrus Mektuplannda ise Kutsal Ruh için "İzzetin Ruhu"33 tabiri geçmektedir.

Melek: Yeni Ahid metinlerinde vahye aracılık etmekte baskın bir unsur olmasa da sadece peygamberlere değil insanlara da Tanrı'nın me­sftjını ileten diğer fizik ötesi varlıklar olarak meleklerden bahsedilmek­tedir. Yeni Ahid'de ve dolayısıyla Hıristiyanlık'taki melek düşüncesinin Yahudilik'teki anlayışın bir devamı olduğu kabul edilir. İsa'nın "Zira kı­yamette onlar ne evlenirler, ne de kocaya verilirler; ancak gökte olan melekler gibidirler"34 cümlesi onların cinsiyetinin olmadığı, insanlardan farklı bir yapıya sahip bulundukları ve ruhanı varlık özelliği taşıdığına delil getirilir.35 Yeni Ahid'de meleklerin pek çok vazifelerinden bahse­dilir. Şeriatın onların aracılığıyla insanlara ulaştırıldığı36, İsa Mesih'e ve havanlerine hizmet ettikleri37 aktarılır.

Şeytan/Kötü Ruhlar: Yeni Ahid'de insanlan Tanrı'ya karşı gel­meye teşvik ettiği, bu yönde İsa'yı dahi denemeye teşebbüs ettiği bildi­rilen ve şerir38 , ayartıcı 39 , itharn edici40

, cinlerin reisi Beelzebul41 ve dünyanın reisi 42 gibi nitelemelerle bahsedilen Şeytan'ın (Satan, Grk. Diabolos)43 yanı sıra insaniann bedenlerini işgal eden, psikolojik veya fiziki' rahatsızlıklara sebep olan kötü ruhlar ve cin gibi ruharn varlıklar­dan da bahsedilmektedir.

Eski Ahid metinlerinde de kötü ruhlardan bahsedilmektedir. An­cak Yahudi geleneğinde böyle bir anlayış sürgün sonrası geç dönem-

31 b k. Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu 3/I 7. 32 bk. Pavlus'un Romahiara Mektubu 8/9, 14; 15119; Pavlus'un Korintoslulara I. Mek-

tubu 6/11; 7/40. 33 b k. Petrus'un I. Mektubu 4114. 34 Matta 22/30; ayrıca bk. Markos 12/25; Luka 20/35-36. 35 Ali Erbaş, Melekler Alemi: İlfilıf Dinlerde Melek inancı, İstanbul 1998, s. 133-153;

Christopher Rowland, "Angel, angeology", A New DictionaJ}' of Christian Theology (ed. Alan Alan Richardson-John Bowden), London 1983, s. 19.

36 bk. Resullerin İşleri 7/53; Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 3/19; Pavlus'un İbranllere . Mektubu 2/2. 37 bk. Matta 4/11; Luka 22/43; Resullerin İşleri 5119; 12/7-10; Pavlus'un İbranllere

Mektubu 1114. 38 b k. Matta 6/13. 39 bk. Matta 4/3. 40 bk. Vahiy 12/10. 41 bk. Luka 11/15. 42 bk. Yuhanna 12/31. 43 bk. James M. Efird, "Satan", Hmper's Bible Dictionmy, s. 908-909.

66 iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GAYB PROBLEMİ-Il

lerde oluşmaya başlamış, sonraki dönemlerde ise bu tür tabiatüstü var­lıklara ait anlayış, farklı unvanıarı bulunmakla birlikte, başlannda Şey­tan olarak isimlendirilen bir liderin bulunduğu şer ruh! güçler şeklinde oluşmuştur. Bu anlayış Yeni Ahid metinlerinde de ana hatlarıyla devam etmiştir.44 Isa Mes1h'in insanları bu kötü ruhlardan kurtarmak şeklinde gösterdiği bazı mficizev1 haller de sıralanmaktadır.45

Gaybın/Fizik Ötesinin Bilgisi

Hıristiyan kutsal metinlerinde de diğer semav1 dinlerin metinle­rinde olduğu gibi metafizik alemle fiziki filem arasındaki bilgi akışı,

Tanrı'mn kendi iradesini, belirlediği yollarla, insanlara bildirmesi şek­linde gerçekleştiği gibi insanlara göre gayb olan her türlü biİginin yega­ne kaynağımn da yine Tanrı olduğuna vurgu yapılmıştır. Nitekim İsa et­rafındakilere kıyamet gününü çeşitli alametleri ve o günün sıkıntılarıyla tasvir ederken "Fakat o gün ve o saat hakkında ne göklerin melekleri, ne de Oğul, yalnız Baba'dan başka kimse bir şey bilmez"46 şeklindeki ifa­desiyle Baba Tanrı' dan başka hiçbir kimsenin bunun bilgisine sahip bu­lunmadığını da özellikle vurgulamaktadır.

Ancak Yeni Ahid metinlerindeki İsa'nın mabede giderek tebliğde bulunduğunda Yahudilerin bu adam yazılan nasıl biliyor diye sormaları üzeline "Öğrettiğim benden değil fakat beni gönderenindir'.47 şeklindeki ifadesi yanında '.'Babam her şeyi bana emanet etti. Oğul'u, Baba'dan başka kimse tanımaz. Oğul'dan ve Oğul'un Baba'yı tanıtmayı dilediği kişilerden başkası da Baba'yı tanımaz"48 cümleleri Tanrı'mn bildirdiği şekliyle İsa' mn da vakıf olduğunu göstermektedir. ·

Nitekim İsa "Beni sever misin?" diye sorduğunda Petrus'un "Sen her şeyi bilirsin, seni sevdiğimi de bilirsin'.49 diye cevap vermesi, ayrıca İsa'nın da "Tanrı'nın melekfitünün sırlarını bilmek size verilmiştir. Başkalarına ise mesellerle söylenir ... "50 şeklindeki· ifadeler, etrafındaki insanların İsa'ya her şeyi bilmek gibi bir özellik atfettiklerini, onun da kendisine inananlara ilaru sırları açtığını dile getirmektedir.

-l4bk. a.mlf., "Demon", Harper's Bible Dictionary, s. 217. 45 bk. Matta 8/28-34; 12/22-32; Markos 3/22-27, 5/1-20; Luka 8/26-39, 11/14-23. 46 Matta 24/36; Ayrıca bk. Markos 13/32 47 Yuhanna 7/14-16. 48 Matta 1 1/28; Ayrıca bk. Luka 10/22. 49 Yuhanna 21/17. 50 Luka 8/10; Ayrıca bk. Matta 13111.

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB İNAN CI 67

Diğer sem~ivi' diniere nispetle Hııistiyanlık ve Hıristiyan kutsal metinleri söz konusu olduğunda Tann 'nın kendi iradesini insanlara bil­dinnesinin -metafizik i:ilemden fizik! aleme bilgi akışının- şekil ve muh­teva itibariyle köklü bir değişiklik yaşadığı görülmektedir. Bu sebeple korrunun daha iyi anlaşılabilmesi için Yeni Ahid teolojisinde Isa'nın ta­biatı ve misyonunun51 ve onunla bağlantılı olarak Yeni Ahid'deki vahiy anlayışının ana hatlarıyla da olsa ortaya konulması gerekmektedir.

Isa'nın Teolojik Tabiatı: Yeni Ahid'de de Tann, Eski Ahid'deki gibi kendi iradesini seçtiği şahıslar aracılığıyla insanlara bildirir. Ancak Yeni Ahid'de vahyin muhtevası değişmiş, Tanrı kendisini Isa'da vahyetmiştir.52 Isa'nın bu farklı konumu Hıristiyanlığın peygamberlik ve vahiy anlayışına değişik bir boyut kazandırmıştır. Bu sebeple Yeni Ahid'de Isa "Tanrı'nın oğlu"53 , "İnsanoğlu"54, "Meslh"55

, "Peygamber"56,

"Tann'nın keHiıru"57 ve "Rab"58 unvanlanyla anılır. Söz konusu nitele­meler onun sadece peygamber olmakla kalmayıp peygamberliğin de ö­tesinde bir statüye sahip bulunduğunu göstermektedir.59 Tanrı'nın ken­disine hult11 etmesiyle O'nun yaşayan keliiıru olan Isa, çarmıha gerilme­sinden ve semaya yükseltilmesinden sonra, havfuilerinin ve erken dö­nem kilisede "neb!" olarak isimlendirilen inananların kendisi adına bir tür nebevl faaliyetlerde bulundukları Rab konumuna getirilir.60

5{Yeni Ahid teolojisinde Isa'nın şahsiyetini, Unvanlarını, misyonunu ve onunla ilgili an­- layışiarı konu alan disipline.J<ristoloji" (Christology) denilir.) '

2 R. Martin Pope, "Prophecy, Prophet, Prophetess", Dictionary of the Apostolic C/ı u re/ı (ed. James Hastings), Edinburgh 1918, II, 279; E. Earle Ellis, "Prophecy in the New Testament Church and Today", Proplıetic Vocation in tlıe New Testamellf and Taday (ed. J. Panagopoulus) (Supplements to Novum Testamentum, XLV, 1977), Leiden 1977, s. 46-47.

53 bk. Matta 2/!5; 14/33; 16116; 27/40, 43; Markos lll, ll; 9/7; 14/61; Luka 1135; 22/70.

54 bk. Markos 2/27-28; Matta 12/32; Luka 12110. 55 bk. Matta 24/63-64; Markos 8/29; 14/61; Luka 22/67. 56 bk. Matta 11/3; Markos 6/4; 14,16; Luka 7116; Yuhanna 6/14. 57-bk. Yuhanna 111,2,3,14. 58 bk. Resullerin İşleri 1121; 2/36; 7/59; 8116; 9/29; 11120; 16/31; 19/10, 17; 20/35;

Pavlus'un Romalılam Mektubu 113-4; Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 1112,3; 12/3; Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu l/14; 4110; Pavlus'un Galatyalılara Mek­tubu 6/17; I.Sel. 2115; 4/1.2; Pavlus'un Korintoslulara Selaniklilere II. Mektubu 1/7; Pavlus'un İbranllere Mektubu 13/20; Petrus'un IL Mektubu l/2; Vahiy 22/20.

59 John F. O'Grady, ModeL\· of Jesus, New York 1982, s. 177-180. 60 M. Eugene Boring, Sayings of tlıe Risen Jesus Christian Proplıecy in tlıe Synoptic

Tradition, Cambridge 1982, s. 22-23.

68 İSLAM DÜŞüNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-II

Muhtevasını oluşturan kitapların farklılığı sebebiyle, Yeni Ahid'de nitelik itibariyle homojen, yani bir tek kristoloji anlayışı bul­mak mümkün değildir. Gerek İncillerin gerekse mektupların yazarlan kristoloji görüşleıini belli noktalara ağırlık vererek oluşturmuşlardır.61

Dolayısıyla Yeni Ahid'deki kitapların her birinden sistematik bir kıistoloji öğretisi geliştirmek mümkün değildir. Zaten kitapların yazar­larının da Isa ile ilgili ifadelerinde bir harmoni veya bütünlülük gös­terme çabasında olmadıkları görülür. Onlar bir anlamda Isa ile ilgili kendi tecrübeleıini veya o dönemdeki cemaatin konuyla ilgili inancını aktarmaktadır lar. 62

Kristolojik konuların Isa'nın tebliğ döneminden itibaren dile geti­rilmeye başlandığı görülür: "Ve Isa kendi şakirtleriyle Filipus Kayseriyesi'nin köylerine çıktı; yolda şakirtlerine sorup onlara dedi: Halkın dediğine göre ben kimim? Onlar da cevap verip dediler: Vaftizci Yahya; başkaları: İlya; başkalan da: Peygamberlerden biridir, diyorlar. O da onlara sordu: Ya siz, ben kimim dersiniz? Petrus ona cevap verip: Sen Mesfhsin, dedi. O da kendi hakkında kimseye söylemesinler, diye onlara sıkıca tembih etti."63 Bu paragı·af, halkın Isa'nın şahsiyeti ile ilgili bilgisini yansıtması yönünden ilginçtir. Isa ve halk ile her an beraber o­lan havarllerin cevaplannın farklılık arzetmesi de dikkat çekicidir. Buna rağmen bu farklı cevaplardan, Isa'nın normal bir insan kategorisine ko­namayacağı ve onun kendi nev'i şahsına münhasır özelliklere sahip bu­lunduğu neticeleri çıkanlır.64

Kristolojinin Isa'nın şahsıyla ilgili konular yamnda onun faaliyet ve misyonuna dair anlayışları da kapsadığı belirtilmişti. Yeni Ahid'in bu konudaki tavrı Yuhanna'nın ineili'nin ilk babında görülür: "Kelam baş­langıçta var idi ve Tanrı nezdinde idi ve Kelam Tanrı idi. O, başlangıçta Tanrı nezdinde ~di. Her şey onunla oldu ve olmuş olanlardan hiçbir şey onsuz olmadı."6) Burada Kelam'ın Tanrı ile olduğu ve onun T_ann oldu­ğu ifade edilir edilmez hemen ikinci bir cümle ile her şeyin onunla yara­tıldığı vurgulanarak yaratılıştaki aracılığı açıklanmaktadır. Yuhanna İn­cili'nin giıiş kısmını teşkil eden bu cümleler, aynca Tanrı'nın kelarnının onun bedenine hulCıl etmesiyle gerçekleşen Isa'nın vahy1 fonksiyonunu

61 John F. O'Grady. a.g.e., s. 179. 62 a.g.e., s. 178 63 Markos 8/27-30. 64 0scar Cullmann, The Clıristology oftlıe Neıv Testament (Alınanca'dan tre. Shirley C.

Guthrie-Charles A. M. Hall), Norwich 1980, s. 5. 65 Yuhanna 111-3.

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB İNAN CI 69

dile getiıir. Dolayısıyla Yeni Ahid'deki kristolojik ifadeler sadece Isa'­nın şahsiyeriyle ilgili açıklamalar getirmeyip aynı zamanda fonksiyanla­rına dair belirlemelerde de bulunmaktadır.

Isa'nın misyonu, yeryüzünde hayatta iken gerçekleştirdiği tebliğ dönemi, çarmıha gerildikten sonra Tanrı tarafından göğe yükseltilme­sinden itibaren başlayan dönem olmak üzere iki safhaya ayrılır. Yeni Ahid'de, "Davı1d'un oğlu" olarak Isa'nın yeryüzündeki fonksiyonundan söz edilirken, onun "yükseltildikten" sonra "Ruh"taki faaliyetlerinden bahsedilir. 66 Isa'nın misyonundaki bu iki ayrı dönem, Matta ve Luka için de önemlidir.67 Yeni Ahid'de Isa hakkındaki "Kul"68 tanımlaması da hemen hemen ilk dönem unvanıarından biri olan "Davı1d'un oğlu" tabiri kadar kullanılır.

Bu arada çok sık olmasa da özellikle Yahudi halka misyonunu anlatmak amacıyla onun "peygamber"69 (prophetes, Grk.) olduğu vurgu­lanır. Ancak Isa'nın fonksiyonlarından sadece biri olan peygamberliğin, onun misyonunu tümüyle açıklamakta yetersiz kalacağı açıktır.70 Çünkü tekrar diril tildikten sonra "Rab ve Mesih" olarak kabul edilen Isa71

, artık bazı yönleriyle Yahudilerin beklediği Mesih'e paralel bir konumdaydı. Ancak diğer tüm fonksiyon ve unvanlarıyla birlikte kristolojinin odak noktasını özellikle Pavlus'un Mektuplarında geliştirilen ve diğer

kristolojik ögelerle de uyum içinde olan "Rab':J..kyrios) anlayışı oluş­turmaktadır. Buna göre Isa, ölümünden sonra tekrar diriltilrnek suretiyle Tanrı katına yükseltilmiş, O'nun suretinde yaratılmış, evrenin yaratılışı­na ve her şeyin oluşumuna aracılık eden bir "Rab ve Mesih" konumun­dadır.72

Tanrı'nın Kelarnı Olarak Isa: Isa'nın "Tanrı'nın kelil.mı" olması, kristoloji anlayışındaki gelişimin Yuhanna'nın ineili'nde ulaştığı nok~ tayı göstermesi dışında Yeni Ahid'de vahiy anlayışına da ışık tutar. İsrailoğulları ile ilişki kuran, onlara kendi iradesini vahyedip bildiren Tanrı "asırların sonunda"73 tamamıyla yeni, nihai ve eskatolojik mahi-

· 66 b k. Markos 12/35; Resulleri n İşleri 4/25. 67 bk. Matta lll; 9127; 12/23; 15/22; 20/30; 21/9, 15; Luka 1132, 69; 2/4, 11. 68 bk. Matta 12/18; Resullerin İşleri 3/13, 26; 4/27,30. 69 bk. Yuhanna 6/14; 7/40; Resullerin İşleri 3/22; 7137. 70 Aloys Grillmeier, Clzrist in Christian Tradition (Aimanca'dan tre. John Bowden),

London 1975, I, 10. 71 bk. Resullerin İşleri 2/33-36. 71 01iver C. Quick, Doctrines of the Creed, London 1971, s. 88-94. 73 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 10/11.

70 İSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEl'vlİ-II

yette İsa'da kendisini vahyeder. Böylece İsa'da yeni bir dönem başlamış veya bir başka açıdan bakıldığında uzun bir tarihe sahip olan Tanrı'nın kendisini insanlığa vahyetmesi niha.l noktasına ulaşmıştır. Bu durum "Tanrı eski zamanda çok parçalar ve tarzlarla peygamberlerde ecdada söylemiş olup bu günlerin sonunda her şeye varis tayin ettiği ve vasıtası ile alemleri yarattığı kendi Oğlunda bize söyledi"74 cümleleıiyle dile ge­tirilir. Böylece Tanrı'nın Eski Ahid'de cereyan eden vahyi ve -bir önce­liğe sahip olma.kla birlikte- o ana kadar vahyolunan vaadler de İsa'nın şahsında tahakkuk eder. O zamana kadar "Tanrı'nın ne kadar vaadi var­sa, 'evet'i on dadır." 75 Zaman artık vaadielin tahakkuk zamanı olup 76

,

Tanrı artık sadece konuşmaz, O şimdi bizzat "keHim" dır, kelam olarak ete kemiğe bürünmüştür.77 Tanrı'nın bu anlamda kendini vahyetmesiyle yeni bir dönem başlar. 78

Yuhanna'rnn ineili'nde İsa'nın Tanrı'nın kelamı (logos) olduğu "Kelam başlangıçta var idi ve Kelam Tann nezdinde idi ve Kelam Tanrı idi. O başlangıçta Tanrı nezdinde idi. Her şey onunla oldu ve olmuş o­lanlardan hiçbir şey onsuz olmadı. Ve hayat onda idi ve hayat insanların nuru idi. .. Ve Kelam beden olup inayet ve hakikatle dolu olarak aramız­da sakin oldu; biz de onun izzetini Babanın biricik Oğlunun izzeti ola­rak gördük"79 cümleleri ile ifade edilmeye başlarnr. 80 Yeni Ahid'de bir

74 Pavlus'un İbranllere Mektubu 111. 75 bk. Pavlus'un Koıintoslulara II. Mektubu 1120. 76 bk. Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 4/4. 77 bk. Yuhanna l/l4. 78 bk. Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu 5117. 79 Yuhanna l/1-4, 14. 80 "Logos" kelimesi Grekçe olup, kelam, Tanrı'nın kelamı, akıl anlamına gelir. Eski

Ahid'in Yetmişler Tercümesi'nde keHim anlamındaki İbranice "dablıar" kelimesi Grekçe'ye "Logos" ile aktarılmıştır. Yuhanna'nın, logos anlayışında E.Ski Yunan felse­fesinden ve Yahudi çevrelerden etkilendiği ileri slirUilir. Heraklcitos (ö. M.Ö. 480'den sonra) 1ilemdeki her şeyi bir bütünilik içinde organize eden insanüstü akıl olarak nitelendirdiği bir Logos anlayışı geliştirir. Fakat onun logosu ne bir insan ne de yaratı­cıdır. Diğer taraftan Stoa okulunun kainattaki tlim rasyonelliğin kaynağı olan Tanrı şeklinde ortaya koyduğu bir logos kavramı da mevcuttur. Yahudi tilozofu Philo ( ö. M.S. 50) da Yunan felsefesi ve Eski Alıid'in kozmaJojik verilerini uzlaştırır tarzda bir Logos anlayışı geliştirir. Ona göre logos Tanrı ile kainat arasında ilahi yaratıcılık ve vahyl fonksiyona sahip bir aracı konumundadır. Fakat hiç bir zaman Yuhanna'da ol­duğu gibi şahslleşmez. Dolayısıyla Yuhanna'nın logos anlayışının -diğerleriyle bazı ortak noktaları var gibi görlinUyarsa da- farklı bir mulıtevaya sahip olduğu anlaşıl­maktadır (G. B. Kerferd, "Logos", Encyc/opedia f!{ P!ıilosoplıy (ed. Paul Edwards), New York-London 1972, V, 83-84; D. Moody Smith. "Logos", Hcuper's Bible Dictionary, s. 572~573; Christopher Stead. "Logos", A New Dictionary of Christian

HIRİSTiY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 71

kaç yerde daha isa'nın "Logos" şeklinde isimlendirildiği görülür. 81

Yuhanna'nın burada, Tann'nın ebed1 ve ezell vahyinin kendisine hulfil ettiği isa anlayışını ifade etmek için o dönernin din! düşüncesinden fay­dalanmak suretiyle Logos (kelam) kavramını kullandığı belirtilir. ~Yuhanna, bu kavramın isa'nın hayat, misyon ve konumunu ifade etmek konusunda diğer kavramlardan daha uygun olduğu kanaatindedir. O, Logos anlayışının Eski Ahid'deki şeklini olduğu gibi almak yerine, bu kavrama Helen kültüründen kozmik ve fakat daha gelişmiş bir işlev ka­zandırmak suretiyle de dönernin güncel din anlayışı ile Hıristiyanlık a­rasında bir ilişki kurma yı tercih eder. Yuhanna bu kelimeyi kullanırken isa'da temsil edilen "aydİnlık" ve "hayat"ı tam anlamıyla ifade ettiğini düşünmektedir. Ancak o, ortaya koyduğu anlayışta Hıristiyam temanın gölgede kalmamasma da özen gösterir. Yani kelam isa ile yorumlanır, isa kelarnla değil. Bir bakıma bu kavramın muhtevası Yuhanna'nın isa hakkındaki bilgisi ve inancı ile doldurulmuştur.82 Burada Tanrı'mn ke­lamı olan isa'yla ilgili iki özellik mevcuttur:

( Birincisi vahiy getirmesi; ikincisi kendisinin bizzat vahiy olması­dır. isa, evrenden önce varolan ve kainata gönderilen vahiydir. O aydın- · lık verir ama aynı zamanda kendisi de aydınlıktır83 , hayat verir ama kendisi de hayattır84, gerçeği iddia eder ama kendisi bizzat hakikattir. 85

isa sadece tebliğ ettiği kelimeler sebebiyle değil, bizzat kelam olması sebebiyle "Logos" olarak isimlendirilir. O kelamı getirir, çünkü kendisi "kelam"dır.86 Yuhanna, kelamın evrenin yaratılmasından önce Tanrı'yla birlikteliğinden bahseder. Ancak onun asıl vurgulamak istediği, Logos­'un faaliyetidir. Logos'un asıl özelliği faaliyet olup, Tanrt'mn kendisini vahyetmesi, iradesini bilinir hale getirmesi bu faaliyet içinde cereyan edeÔ7

Theology, s. 339-340; Hans Conzelmann, An Outline of tlıe Theology of tlıe New Testament (Almanca'dan tre. John Bowden), London 1969, s. 334).

81 bk. I.Yuha. 1/1; Vahiy 19/13. 82 H. R. Mackintosh, Tlıe Doctrine of the Person of Jesus Christ, Edinburgh 1920, s.

117-118. 83 bk. Yuhanna 1/4-5. 84 bk. Yuhanna 1/4. 85 bk. Yuhanna 17117; 14/6. 86 Edwin Lewis, A Plıilosoplıy of the Christian Revelation, London 1948, s. 49-50;

Oscar Cullmann, a.g.e., s. 258-259; Aloys Grillmeier, a.g.e., I, 26-27; H. R. Mackintosh, a.g.e., s. 118-119.

87 Aloys Grillmeier, a.g.e., I, 27; Oscar Cullmann, a.g.e., s. 265.

72 iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-II

Yuhanna'nın kelfunın ezeli'liğinden ve Tanrı nezdinde olduğundan bahsederken Tann'dan ayrı müstakil bir varlığı kasdetmediği belirtilir.

. . O' 1 b b d' SS;ıy k ı~ T 'd'" 89 KeHim Tanrı'ya aıttır ve nun a era er ır. , e e am ann ı ı

cümlesinde de kelfunın yani Isa'nın ila!illiği ilan edilir. Bu ifadeyle "Tanrı kendısını onda vahyettiği sürece o iHihidir" anlamının kastedil­diği ileri sürüise de, Yuhanna'nın bu cümleyle, Logos'un Tanrı değil fa­kat ilahi tabiatlı olduğunu vurgulamak istediği belirtilir. Tanrı ile Logos arasında bir ayınma gitmenin imkan dahilinde bulunmadığı, bu sebeple keHimın ilahi tabiatlı olduğu düşünülmüştür.90 Ancak burada apaçık bir paradaksun varlığı dikkat çekmektedir} Nitekim R. Bultınann da, "Lo­gos Tanrı idi ve Logos Tanrı ile birlikte idi" ifadesinin bir paradoks teş­kil ettiğini belirtir.91 Öte yandan ifadenin bir paradoks şeklinde algılan­masına Logos'un muhtevasının iyice belirlenmemesinin, Yuhanna'nın İncil'inde bununla ilgili yeterli kozmolojik ve antropolojik verilerin bu­lunmamasının s~bep olduğu hususu da öne sürülür.92

Logos bir anlamda Tanrı 'nın kendisini vahyettiği, insanoğluna

kendisini. açtığı faaliyet olarak da nitelenmişti. Yuhanna, "Her şey onun­la oldu ve olmuş olanlardan hiçbir şey onsuz olmadı"93 derken, Tanrı'­nın kendisini bilinir hale getirmesinin ilk defa yaratılışta gerçekleştiğine işaret eder. Yeni Ahid'de yaratılış ve kurtuluşa ermeni n birbirine bağlı olarak işlenmesinin sebebi de budur. Çünkü her ikisi de Tanrı'nın kai­natla iletişim kurmasıyla ilgilidir. Isa'nın bedeninde tecessüm eden Lo­gos yaratılışa da aracılık eder. Logos, Tanrı'nın ifadeye dökülen gücü ve iradesidir. O Tanrı'yla beraber tüm yaratılanlara öncülük etmiştir. Yara­tılanlada Tanrı arasında, ezelden beridir Tanrı'yla birlikte olan, O'nun yaratılış için iradesine aracılık eden, O'nun gücünü tezahür ettiren kelam vardır.94

88 Perkins Pheme, "The Gospel according to John", The New lerome Biblical Commelltary (ed. Raymond E. Brown- Joseph A. Fitzmayer- Roland E. Murphy), Landan 1991, s. 951; OscarCullmann, a.g.e., s. 265.

89 Yuhanna lll. 90 0scar Cullmann, a.g.e., s. 265-266; Aloys Grillmeier,'a.g.e., I, 28. 91 Rudolf Bultmann, lesus Clırist and Mytlıology, New York 1958, s. 79-80; Ayrıca bk.

Hans Conzelmann, a.g.e., s. 335;. 92 a.g.e., s. 335-336; Oscar Cu liman n, a.g.e., s. 266. 93 Yuhanna l/3. 94 Marcus Dods, "The Gospel of St. John", An Exposition oftlıe Bible, Haıtfdrd 1907, V,

120; Perkins Pheme, a.g.m., Tlıe New lerome Biblical CommellfGJ)', s. 951; Henry Vander Goot, "Christ as Pattern and Agent of Creation", Clıristology (ed. F. K. Flinn), New York 1989, s. 35-37. Yuh_anna ineili'nin ilgili bölümü ile evrenin yaratılışında

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 73

Tanıı'nın kelamı olan İsa'nın yaratılışa aracılık etmesi Pavlu_s'un mektuplannda "Bizim için bir Tann Baba vardır, her şey O'ndadır. Ve biz O'nun içiniz. Ve bir Rab İsa Mesih vardır, her şey onun vasıtası ile­dir. Ve biz onun vasıtası ileyiz"95 şeklinde dile getirilir. Dolayısıyla İsa'­nı'h yaratılışa ve ilahi vahye aracılığı Yuhanna'dan önce açıklanmış ol­makla birlikte Logos anlayışı içinde nihai şeklini alması onun İncil'inde gerçekleşmiştir. 96

İlahi vahyin Isa'da tezahürünün teolojik yansıması, Tann'nın onda kendisini vahyettiği sürece İsa'nın Tamı olduğu telakkisi şeklinde belir­ginleşir. Eğer Tann kendisini Isa'nın hayatında vahyetti ise ilahi izzet tamamıyla bu hayatta görünür hale gelmiştir.97 O halde Tann kendisini bilinir kıldıkça, İsa Tanndır. Binaenaleyh kim Tarın'yı düşünmüşse, İ­sa'yı da düşünmüştür.98

Kutsal Ruh ve Vahiy!İlham: Yeni Ahid'deki vahiy anlayışını kronolojik bir yaklaşımla ele almak gerekmektedir. İsa'nın Tann'dan al­dığı ve kendisiyle özdeşleşen vahyi havarilerine ve ilk cemaata sunduğu dönemle~ ondan sonra Ruhu'I-kudüs'ün vahyi/ilhamı altında havarilerin ve kilisenin -dolayısıyla peygamberlerin- İsa'nın öğretilerini bütün milletiere tebliğle görevlendirildikleri ikinci dönemi -bu denli teorik bir

Tanrı'nın keliimının kozmik gücUnUn işlendiği Eski Ahid'in Tekvin kitabının başlan­gıcı arasında bir benzerlik kurmak mümkündür. Gerçi Eski Ahid'de de Tanrı'nın kela­mına kozmik ve vahyl fonksiyon yüklenmiş fakat Yuhanna'da olduğu gibi kelamın şa­hısta tecessUmünden söz edilmemiştir. Bu durum Yuhanna'nın Logos kavramının Eski Ahid'e dayanmadığını ortaya koymaktadır (Aioys Grillmeier, a.g.e., I, 28).

95 Pavlus'un Korintoslulara L Mektubu 8/6. Bu husus, Pavlus'un Koloselilere mektu­bunda "Bizi kutsalların ışıktaki mirasına ortak olmaya yeterli kılan Baba'ya şükretme­niz için dua ediyoruz. O bizi karanlığın hükümranlığından kurtarıp sevgili Oğlunun egemenliğine aktardı. O'nda kurtuluşa, günahlarımızın bağışına sahibiz. Görünmez Tanrı'nın görüntüsü, bütün yaratılışın ilk doğanı O'dur. Nitekim gökte ve yeryüzünde, görünen ve görünmeyen şeyler, tahtlar, egemenlikler, yönetimler ve hükümranlıklar,

· her şey O'nda yaratıldı. Her şey O'nun aracılığıyla ve O'nun için yaratılmıştır. Her şeyden önce var olan O'dur ve her şey varlığını O'nda sürdürmektedir" (Pavlus'un Koloselilere Mektubu 1112-17) şeklindeki cümlelerle dile getirilmektedir; ayrıca bk. Vahiy 3/14; Pavlus'un İbranllere Mektubu 1/2.

96 Oscar Cullmann. a.g.e .. s. 267; Geraint Vaughan Jones, Clıristology and Mytlı in tlıe New Testamelll, London 1956, s. 69.

97 bk. Yuhanna 1114. 98 H. R. Mackintosh, a.g.e .. s. 118-119; Edwin Lewis, a.g.e., s. 53-54; Geraint Vaughan

Jones, a.g.e., s. 70-72; Oscar Cullmann, a.g.e., s. 267; Aloys Grillmeier, a.g.e., I, 31.

74 İSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-ll

konuyu işlerken dahi- periyodik olarak ayrı değerlendirmek durumun­dayız. 99

Yeni Ahi d' de, Kutsal Ruh'un aracılığı ile de vahyinlilhamın ta­hakkuk ettiği görülür. Isa'nın doğumu, annesi Meryem'in üzerine RG­hu'l-kudüs'ün gelmesi ve Tamı'nın kudretini üzerine bırakmasıyla mu­cizevi bir şekilde gerçekleşir. ıoo Doğumundan itibaren Ruh onun üze­rine güvercin gibi iner 10 ı ve Yahya tarafından vaftiz olunmasıyla da Tanrı, Ruhu ve kudretiyle onu takdis eder. 102 Ruh'un sevkiyi e çöle inip orada şeytan tarafından imtihan edilmesinden soma Isa tekrar nebev1 faaliyetlerini icra etmek için Ruh'un kuvvetiyle Galile'ye döner. ı oJ Ora­daki tüm tebliğ faaliyetlerinde Rabbın Ruhu'nun üzerinde olduğunu, onunla kuvvet bulduğunu bilir. ı04 Mucizelerini de Tanrı'nın Ruhu saye­sinde aercekleştirir 105

ö , .

Vaftiz olması ve havarllerinin yanında iken mucizevi bir tarzda şeklinin değişmesi ·olayı Isa'nın Tamı'nın oğlu olduğunu ortaya koydu. 106 Çarmıha gerilerek öldürüldüğünde de ezell Ruh sayesinde107

insan tabiatının ölümlülüğünü ve sınırlılığını da aşmış oldu. ıos Daha soma da Tanrı'nın yaratıcı gücü olan "hayat veren Ruh" 109 onu tekrar diriltir: "Fakat eğer Isa'yı ölülerden kıyam ettirenin Ruhu sizde duıu­yorsa, Mesih Isa'yı ölülerden kıyam ettiren sizin fan1 bedenierinizi sizde duran kendi Ruhu vasıtası ile diriltecektir." 110

Isa tekrar Tanrı'nın Ruhu tarafından diriltilmesinde Tanrı'nın oğ­lu ı ı ı ilan edilmiş ve yeryüzünde fiziki şartlara göre yaşarken diriltilişin­den soma -Tanrı'nın Ruhu'nun tabiatıyla uygunluk arzeder tarzda- ruh!

99 Norbert Brox, "Revelation", Encyclopedia of Biblical Tlıeology, II, 772-773; Kevin McNamara, "Divine Revelation", Irisiz Tlıeological Quarterly, Belfast, XXXIV (1967), s. 17-19.

100 b k. Matta 1118-20; Luka 1135. 101 bk. Yuhanna 1132; 3/34; Luka 4/1. 102 bk. Resulleri n İşleri 10/38. 103 bk. Matta 4; Luka 4/1-14. lo.ı bk. Matta 12/18-21; Luka 4/18. 105 bk. Matta 12118, 20, 28; Luka 4/36; 5117; 6119. 106 bk. Matta 1711-13; Markos 9/2-13; Luka 9/28-36. 107 bk. Pavlus'un İbranllere Mektubu 9114. 108 bk. Matta 26/41. . 109 bk. Yuhanna 6/63. 110 Pavlus'un Romahiara Mektubu 8/11; ayrıca bk. Petrus'un L Mektubu 3/l8. 111 bk. Pavlus'un Romahiara Mektubu 114.

HIRİSTİYAN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB İNAN CI 75

varlık haline gelmiştir. ı 12 Rab (Isa) kendisi de Ruh olmuştur. ı ı 3 O, Tan­rı'nın Ruhu'nun kuşatıcı ve hayat verici gücü ile dolmuştur. Pavlus, in­sanoğlunun Isa'da veya Ruh'ta salih kılınacağını ı ı 4, takdis edileceğini ı ıs ve kıı.rtuluşa ereceğiili 1 ı 6 belirtir. O, Tanrı'nın kendi oğlunun ruhunu gönderdiğinden117 , Isa Mesih'in Ruhu'nun cemaate yardımından118 bah­sederken Isa'yı "ruh olan Rab" 119 şeklinde ifade eder. Hatta Isa hakkında daha açık bir dille,"Ve Rab Ruh'tur ve Rabbın Ruhu nerede ise hürriyet oradadır" 120 der. 121 Fakat bunun yanında Isa ile Ruh'un özdeşleştirilme­mesine de dikkat çekilir. Çünkü aktarılan ifadeler, Isa'nın da Kutsal Ruh gibi -ve bazen onun aracılığıyla- kiliseyle ve Hıristiyanlarla bağlantı ku­rabileceğini vurgular. Dolayısıyla Yeni Ahid'deki birtakım ifadeler Kutsal Ruh'un hem Tanrı'dan hem de Isa'dan gönderildiğini ortaya ko­yar. Yani Kutsal Ruh kilisede Tamı'nınki gibi Isa'nın varlığını ve faali­yetlerini de temsil eder. 122

Tebliğ döneminden önce Zekeriya 123, eşi Elisabet 124

, oğulları Yahya125 ve Şimeon126 isimli karizmatik şahsiyetlerin Tanrı'nın Ruhu ile güç bulmalarını ve Isa'nın havarileri için Tanrı'nın Ruhu'nun yardımını vaadetmesini 127 bir tarafa bırakacak olursak Isa, tebliği döneminde Kut­sal Ruh'u taşıyan tek kişiydi. 128

112 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 15/45. 113 bk. Pavlus'un Korintoslulara ll. Mektubu 3117. 114 bk. Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 2117; Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu

6/ll. 115 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu l/2: 6/11. 116 bk. Pavlus'un Efesoslulara Mektubu 1/13; 4/30. 117 bk. Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 4/6. 118 bk. Pavlus'un Filipililere Mektubu l/19. 119 bk. Pavlus'un Korintoslulara IL Mektubu 3/18. 120 Pavlus'un Korintoslulara ll. Mektubu 3117. 121 Joseph A. Fitzmyer, Pauline Theology, Tlıe New lerome Biblical Commentary, s. · .1396; Robert Koch, a.g.m., Encyc/opedia of Biblical Tlıeology, III, 869-875;

Thomas R. W. Longstaff, a.g.m., Haıper's Bible Dictio11ary, s. 401. 122 John Ziesler, Pauline Clıristianity, Oxford 1991, s. 46-48; Thomas R. W. Longstaff,

a.g.m., Harper's Bible Dictionary, s. 401. 123 bk. Luka l/67. 124 bk. Luka 1/41. 125 bk. Luka l/15. 126 bk. Luka 2/25. 127 bk. Matta 17119; Markos 16/17; Luka 21115. 128 Robert Koch, a.g.m., E11cyc/opedia of Biblical Tlıeology, III, 881.

76 iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-Il

Sinoptik İnciilere ve Resullerin İşleri kitabına göre İsa'nın, Vaf­tizci Yahya'nın daha önceden haber vermiş olduğu 129 Tanrı'nın Ruhu'nu Pentikos;,gününe 130 kadar ha varllerine bahşetmediği ileıi sürülür. Isa havfui:lerini: "İmdi siz gidip bütün milletleri şakirt edinin, onları Baba, Oğul ve Ruhu'I-kudüs ismiyle vaftiz eyleyin; size emrettiğim her şeyi tutmalarını onlara öğretin ve işte, ben bütün günler, dünyanın sonuna kadar sizinle beraberim" 131 cümleleriyle tebliğle görevlendiıir. Luka İll­eili'nde Isa'nın diıiltilmesinden sonra havatilerinin yanına gelerek, "İşte ben, Babamın vaadini üzerinize gönderirim. Fakat yukarıdan size kuv­vet giydirilinceye kadar, siz şehirde oturun" 132 şeklindeki ifadesiyle de havarllerinin Tanı1'nın Ruhu'nun kendilerine gelmesini beklemeleıine işaret edildiği belirtilir. 133

Yuhanna'ya göre ise Isa'yı ve Baba'yı temsil eden Tanrı'nın Ru­hu'nun gönderilişi Isa'nın tekrar diriltilmesi ile ilgilidir: "Isa durup çağı­rarak dedi: eğer bir kimse susarsa, bana gelip içsin. Kitabın dediği gibi, bana iman edenin içinden diri su ırmaklan akar. Fakat bunu kendisine iman edenlerin alacaklan Ruh hakkında söyledi; zira Ruh henüz veril­memişti; çünkü Isa henüz taziz olunman11ştı." 134

Daha sonra Isa'nın havarllerini görevlendirişi de "Isa yine onlara dedi: Size selamet! Baba beni gönderdiği gibi, ben de sizi gönderiyo­rum. Bunu dediği zaman onlara üfledi ve: Ruhu'I-kudüs'ü alın, dedi" 135

cümleleriyle dile getirilir. Böylece havarller Isa'yı tüm dünyaya temsil etmek üzere gerekli otorite ve gücü Tann'nın Ruhu'ndan alırlar. 136 Bu misallerin dışında, Isa'nın hayatta iken havar1lerine, ele verildikleri ve sorguya çekildikleri zaman ne cevap vereceklerine dair hiç sıkıntıya

129 bk. Matta 3111; Markos 118; Luka 3116; Yuhanna 1122-23. 130 Pentikost,_Yahudi gelenecrine ait olmakla birlikte sonradan H1risti anlarca da kurla­

nan dini bir hayramdır. Hıristiyanlık'ta en meşhur Pentikost günü ise Isanın ö up tekrar dirilrilmesinden sonra Kutsal Ruh'un havarllerle birlikte diğer insanların da üzerine geldiği gündür (bk. Resullerin İşleri 2/4, 33; 2117ş ayrıca bk. B. Joseph Tyson, "Pentecost", Hmper's Bible Dictionary, 769).

131 Matta 28/19-20. 132 Luka 24/49; ayrıca bk. Resullerin İşleri 11116. 133 Robert Koch, a.g.m., Encyclopedia of Biblical Theology, III, 881; C lifford Hill,

Prophecy Pası and Preseııt, East Sussex 1989, s. 196-197. m Yuhanna 7/37-39. 135 Yuhanna 20/21-22. 136 Plıeme Perkins, "The Gospel according to John", The New lerome Biblical

Commeııtmy, s. 984; Robert Koch, a.g.m., Encyclopedia of Biblical Tlıeology, III, 881.

HIRiSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 77

düşmemeleıini, Baba'nın Ruhu'nun onlar adına söyleyeceğini 137, ifade

ederek Tanrı'nın Ruhu'nun yardımını vaadettiği belirtilir. 138 Böylece Pentikost bayramında havariler, İsraill peygamberlerin fonksiyonunu bir anlamda yüklenmiş oldular. Tanrı'nın kelamını tebliğ etmek ve kiliseyi yönetmek için yine Tanrı'nın Ruhu ile gerekli gücü ve otoıiteyi elde et­miş oldular. Tanrı'nın Ruhu önceki "peygamberlerin ağzı ile konuş­tuğu'"39 gibi şimdi de onlardan sonra gelen havarllerin ağzı 140 ile konu­şur. O kendilerine geldiğinde diriltilmiş ve yüceltilmiş olan Rabbın mesajının önemini kavrarlar. 14~ Tann'nın Ruhu onların aracılığıyla 142

kiliseyi yönetiyordu. 143 Bu arada havarller, kilise içinde Isa'nın misyo­nunu devam ettirmekle öncelikle .görevli insaniardı ama bunu sadece onlar yerine getirmedi. Kilisede görevli şahıslar önce havariler, ikinci sırada nebller ve üçüncü olarak da muallimler144 şeklinde bir sıralamaya tab! tutulmuşlardı. Nebller de aynen havariler gibi Tann'nın Ruhu'nun otoritesi ve yardımı ile vazifelerini yerine getiriyorlardı)

Yuhanna'nın Vahy'indeki "Rabbın gününde Ruh'ta oldum'"45 ve "Ruh beni alıp götürdü'"46 şeklinde yer alan ifadeler, neb!nin Tanrı'nın Ruhu'nun gücü ve kontrolü altında bulunduğunun delili kabul edilir. Ki­lisede cereyan eden vahiy/ilham olayında Kutsal Ruh, yüceltilmiş olan Isa'nın temsilcisi olarak faal durumdadır. O farklı bir aracı olmayıp, doğı·udan Isa'yı temsil ettiği icin Tannilsa-aracı Ruh-nebi-kilise şek­linde sıralanan vahiy/ilham halkası fonksiyonel olarak Isa-nebi-kilise sı­ralamasına dönüşmüştür. Dolayısıyla neb!, Isa ile kilise arasında bir ko­numda, Isa'nın otoritesini kazanmış, kendi aracılığıyla Rab Isa'nın kili­seye hitap ettiği şahıstır. 147 Yuhanna'ya göre nebllere ilah! vahyi ulaştı-

137 bk. Matta 10119-20; Markos 13/11; Luka 12/11-12; 24/14-15. 138 Richard A. Edwards, "Christian Prophecy and the Q Tradition", SEL (Seminar

Papers) Missouri 1976, s. 124. 139 bk. Matta 22/43; Markos 12/36; Resullerin İşleri 1116; 4/25; 28/25; Pavlus'un İbran!­

lere Mektubu 3n; 9/8; 10/15; Pavlus'un Timoteosa Il. Mektubu 3/16; Petrus'un II. Mektubu 1/21.

1 ~0 bk. Resullerin İşleri 5/39; 11112; Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 12/28; · Petrus'un I. Mektubu 1/11.

141 bk. Resullerin İşleri 118; 2/33; 4/8; 6/5, 10; Vahiy 19110. 1 ~ 2 bk. Reı:ullerin İşleri 118; 13/2; 15/28; 20/28-31. 1 ~ 3 Robert Koch. a.g.m., Encyclopedia of Biblical Tlıeology, III, 881-882. ıM bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 12/28. w Vahiy 1110; ayrıca bk., 4/2. 146 Vahiy 17/3; ayrıca bk. 21110. 147 M. Eugene Boring, "The Apocalypse as Christian Prophecy/ A Discussion of the

Issues Raised by the Book of Revelation for the Study of Early Christian Prophecy",

78 İSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-II

ulaştıran, Rab adına konuşmalarını sağlayan ve onlara bu yetkiyi veren Kutsal Ruh'tur. 148

Resullerin İşleıi kitabında, Luka için de Tann'nın Ruhu peygam­berliğin vazgeçilemez ögesidir. Üstelik Kutsal Ruh sadece nebllere de­ğil diğer insanlara da gelerek tesirini gösterir. Petrus'un konuştuğu ikin­ci Pentikost bayramında Tanrı'nın Ruhu orada bulunan herkesin üzeıine gelir. 149 Luka Tanrı'nın Ruhu'nun bu tür faaliyetini neblliğe has bir refe­rans olsun olmasın, Tann'dan insanlara bir nev'i ilahi mevhibe olarak kabul eder. Luka, İstefanas'un 150

, Filipus 151 ile dört kızının 152, Barna­

bas'ın153, Yahuda ve Silas'ın 154 ve Agabus'un Tanrı'nın Ruhu sayesinde bir tür ilham aldıkiarım bildiıir. Ona göre Kutsal Ruh tebliğ için gerekli otorite ve gücün kaynağı olup, Tann'nın varlığını ve faaliyetini temsil eder. 155

Pavlus da nebllik için Tann'nın Ruhu'nun yardımını kaçınılmaz görür. 156 Ancak onun için nebllik Kutsal Ruh'un mevhibelerinden biri­dir. O bu mevhibeleri ve dolayısıyla peygamberlikle ilgili görüşlerini ana hatlarıyla ifade ettiği Korintoslulara birinci mektubunda 157 ruhanı mevhibeleri şöyle sıralar: "Ve mevhibelerin çeşitleri var, fakat aynı

Ruh'tur. Ve hizmetlerin çeşitleri var ve aynı Rab' dır. Ve işlerin çeşitleri var, fakat hepsinde her şeyi işleyen yine aynı Tanrıdır. Fakat herkese Ruh'un ızharı menfaat için veriliyor. Çünkü kimine Ruh vasıtası ile hikmet kelarru ve diğerine aynı Ruh'a göre ilim kelamı, başkasına aynı Ruh'la iman ve diğerine aym Ruh'la şifa mevhibeleri ve diğerine kud­retli işler yapmak ve diğerine peygamberlik ve diğerine ruhiann tem-

SBL (Seminar Papers), Washington 1974, II, 54; David Hill, "Christian Prophets as Teachers Or lnstructors in the Church", Proplıetic Vocation in tlıe New Testament and Taday (ed. J. Panagoulos), Leiden 1977, s. 90-91.

1 ~ 8 Marie E. Isaacs, "The Prophetic Spirit in the Fourth Gospel", HJ, XXIV (1983), s. 392. .

149 bk. Resullerin İşleri 10/44. 150 bk. Resullerin İşleri 6/3, 5; 7/1-53. 151 bk. Resullerin İşleri 8/4-8, 26, 29. 152 bk. Resullerin İşleri 21/8. 153 bk. Resullerin İşleri 11/24. 15~ bk. Resullerin İşleri 15/32. 155Max Turner, "The Spirit of Prophecy and the Power of Authoritative Preaching in

Luke-Acts: A Question of Origins", NTS, XXXVIII (1992), s.66-70; David Hill, a.g.e., s. 94-98. ·

156 bk. I.Sel. 5/19; I.Kor 2/9,16; 12/4-11;14/1, 31-32, 37. 157 bk .. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 12-14.

HıRiSTiYAN KUTSAL METiNLERİNDE GAYE iNANCI 79

yizi; başkasına dillerin cinsleıi ve diğerine dillerin tercümesi veriliyor; fakat murat ettiği gibi herkese ayrı ayrı tevzı ederek hep bunlan bir ve aynı Ruh işliyor. "158

Dolayısıyla peygamberlik kilise üyeleıine Kutsal Ruh'un verdiği bir İnevhibedir. Ancak bu üyelerin hepsine peygamberlik verilmez. Bu­nun yanında o, diğer Yeni Ahid yazarları gibi ara sıra da olsa tüm kilise üyelerinin potansiyel olarak bir tür nebevı fonksiyon icra edebilecekle­rini kabul eder. 159 Fakat bu, tüm Hıristiyanların dar anlamda peygamber olduklarını ifade etmez. Pavlus'un mektuplarına bakıldığında gerçek peygamberler, kilisede peygamberlik mevhibesini devamlı icra edebi­lenlerdir. 160 Peygamberlik ve diğer ruh ı mevhibeler İsa adına yapılır161

ve kiliseye mahsusturlar. 162

Petrus da mektubunda "Önce bunu bilmelisiniz ki, kitabın hiçbir peygamberliği hususı tefsirden değildir. Çünkü peygamberlik asla insa­nın iradesiyle gelmemiştir, fakat insanlar Ruhu'I-kudüs tarafından sevk olunarak Tann'dan söylediler" 1

c;3 cümleleriyle Kutsal Ruh'un nübüvvet­

teki önemli rolünü vurgular.

Pavlus'un mektuplarında "Bunları insanı hikmetin öğrettiği söz ile değil, ancak ruhanı şeyleri ruhanı sözlerle birleştirerek Ruh'un öğret­tiği söz ile söylüyoruz" 164 şeklinde ifade edildiği gibi Kutsal Ruh, ilahi vahyi getirmesi sebebiyle Yeni Ahid yazarlannın kutsal metinleri oluşturmalarında da yegane yardımcıdır.

Hıristiyan akidesine göre, İsa'dan sonra Pentikost bayramından itibaren165 kiliseye hayat veren Kutsal Ruh'un onu koruduğuna, Tann'­nın ve İsa'nın izzetini orada ızhar ettiğine 166, kilisenin bulunduğu yerde Tanrı'nın Ruhu'nun da bulunduğuna ve Tann'nın Ruhu nerede ise orada

158 Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 12/4-11. 159 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 11/5. 160 M. Eugene Boring, Sayings of the Risen Jesus Christian Prophecy in tlıe Synoptic

Tradition. s. 123. 161 bk. Resulielin İşleri 3/6; Pavlus"un Korintoslulara I. Mektubu 12/3. 162 bk. E. Earle Ellis. "Propiıecy in tlıe New Tesramelll Clıurclı and Taday", Prophetic

Vocation in the New Testament and Taday (ed. J. Panagopoulus) (Supplements to Novum Testamentum, XLV, 1977), s. 48-50.

163Petrus'un Il. Mektubu 1120-21. l6-l Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 2113; ayrıca bk. Petrus'un II. Mektubu 1/21. 165 bk. Resullerin İşleri 2. 166 bk. Yuhanna 14/26; 15/26; 16/13, 14; Resulleıin İşleri 5/32; 20/27-35; Pavlus'un İb­

ranilere Mektubu 10/15, Yuhanna'nın I. Mektubu 2/27.

80-iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-II

kilisenin de var olduğuna inanılır. 167 Şüphesiz bu inanç, miHl.ttan sonra 381 yılında gerçekleştirilen I. İstanbul Konsili'nde Kutsal Ruh'un Teslis inancını oluşturan iHihi varlıklardan biri olarak kabul edilmesiyle de ya­kından aH1kalıdır. Çünkü bu konsilde Kutsal Ruh'un, Baba ve Oğul gibi ezell ve aynı tannsal tabiattan J~omoousios) olduğu kabul edilmiştir. 168

Melek ve Vahiy/İlham: Yeni Ahid'de meleklerin pek çok vazi­felerinden bahsedilir. Şeıiatın onların aracılığıyla insanlara ulaştırıl­dığı169, Isa Mesih'e ve havfuilerine hizmet ettikleri 170 aktarılır. Melekle­rin konumuzia ilgili fonksiyonları insanlara Tanrı'nın vahyini ulaştırma­larıdır.171 Fakat meleklerin Tanrı'nın mesajım sadece peygamberlere ge­tirmedikleri diğer insanları da ilah] vahiyle/ilhamla yönlendirdikleri gö­rülür. Cebrail isimli melek Isa'nın annesi Meryem'e gelerek hamile ola­cağını ve Tanrı'nın Oğlu ismini alacak bir çocuk dünyaya getireceğini bildirir. 172

Yine Tanrı'nın meleğinin rüyada Meryem'in nişanlısı Yusufa gö­rünerek onunla evlenmekte tereddüt etmemesini 173 , doğumdan sonra çocukla annesini alarak Mısır'a gitmesi~i ve bir müddet sonra tekrar İs­rail'e dönmelerini emrettiği aktarılır. 174 Isa'nın doğumunun bir melek ta­rafından çabanlara haber verildiği 175 , Filibus isimli bir şahsa Rabbın meleğinin yol gösterdiği 176

, Korueli us adında dindar bir askere emirler

167 P. Xavier Jakob; P. Luigi Iannitto; Nilay Hid1roğlu, Hıristiyan inancı, Kutsal Kitup­lara, Kilise Babaları ve Belgelerine Göre Açıklanan Hıristiyan Gerçekleri, s. 118-119; Louis Berkhof, Systematic Tlıeology, Edinburgh 1976, s. 97 ,98; Jannes Reiling, "Prophecy, The Spirit and the Church", Proplıetic Vocation in tlıe New Testament and Taday (ed. J. Panagopoulos) (Supplements to Novum Testamentum, XLV, 1977), Leiden 1977, s. 64-65; Robert Koch, a.g.m., Encyclopedia of Biblical Tlıeology, III, 882-883.

168 Francis Dvornik, Konsiller Tarihi İmik'ten ll. Vatikan'a (İngilizce'den Fransızca'ya tre. Jean Soeur Marie; Fransızca'dan Türkçe'ye tre. Mehmet Aydın), Ankara 1990, s. ll; P. Xavier Jakob; P. Luigi Iannitto; Nilay Hıdıroğlu, a.g.e., s. 397.

169 bk. Resullerin İşleri 7/53; Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 3/19; Pavlus'un İbranl­lere Mektubu 2/2.

170 bk. Matta 4/ll; Luka 22/43; Resullerin İşleri 5/l9; 12/7-IO; Pavlus'un İbranllere Mektubu 1114.

171 bk. Matta 1/20; 2/13, 19; Luka I/ll 172 bk. Luka 1/26-38. 173 bk. Matta l/20. 174 bk. Matta 2/l3, 19. 175 bk. Luka 2/8-14. 176 bk. Resullerin İşleri 8/26.

HIRİSTİY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 81

verdiği 177 ve İtalya yolculuğunda Pavlus'a Tann'nın bir meleğinin mesaj getirdiği 178 belirtilir. Bunların dışında Yeni Ahi d' de meleğin peygam­berler için de vahiy getirdiği ifade edilir.

Musa'ya Sina dağı çölünde meleğin göründüğü ve ona ilam vahyi getirdiği 179 , Zekeriya'ya da meleğin gelerek Tanrı'nın mesajını ilettiği aktarılır. 18° Fakat Isa'ya meleğin vahiy getirdiğine dair açık ifadelere rastlanmamaktadır. Meleklerin ona hizmet ettiğini, kuvvet verdiğini ve doğı·udan seslenme şeklinde değil de gökten bir sesin duyulması üzerine etraftaki insanların Isa'ya meleğin seslendiğini belirten bölümler mev­cuttur.181 İncillerin dışında Pavlus da mektuplarında Isa, havaıiler ve di­ğer peygamberler için vahiyde aracı olarak melekler üzerinde durmaz. Denilebilir ki, meleğin Tanrı'dan mesaj getirme gibi bir fonksiyonu bu­lunsa da Yeni Ahi d' deki vahiy anlayışında baskın öge değildir. 182

Yeni Ahi d Metinlerindeki Gaybi Bilgiler: Yeni Ahi d metinle­rinde gerek Isa gerekse havfuilerin geçmiş, gelecek ve hatta bazen hill ile ilgili gayb! bilgiler verdikleri görülmektedir. Geçmişe ait gayb! ha­berleıi genelde İsrailoğulları ve önceki peygamberler hakkında iken ge­leceğe dair haberleri Isa'nın ölümü, tebliğ faaliyetlerinde havanlerin karşılaşacağı zorlukların yanı sıra dünyanın sonu, Isa'nın ikinci defa gelmesi ve "Tanrı'nın Krallığı"yla ilgili eskatolojik hususlar oluştur­maktadır.

Nitekim lsa havarllerine ve etrafındakilere insanların eziyet ede­ceklerini bildirirken kendilerinden önceki peygamberlere de eziyet edil­diğini ifade etmiştir. 183

Markos ineili'nde havfuilerin mabedden çıkarken Isa'ya mabedin taşlarını ve binalarını gösterdikleri, onun da bunun üzerine "Bu büyük binaları görüyor musun? Burada taş üstünde yıkılınadık taş bırakılma­yacak" dediği belirtilmektedir. 184

177 bk. Resullerin İşleri 10/1-8. ı:s bk. Resullerin İşleri 27/23. ı 79 bk. Resullerin İşleri 7/30-35. ıso bk. Luka 1111-19. ısı bk. Markos 1110-13; Luka 22/43; Yuhanna 12/28-29. ısl Christopher Rowland, a.g.m., A New Dictionary of Christian Tlıeology, s. 19; Johann

Michl, "Angel", Encyclopedia of Biblical Tlıeology, I, 26-27; A. Jeffry, "Angels", Dictionmy oftlıe Bible (ed. James Hastings), Edinburg 1963, s. 33; James M. Efird, "Angel", Harper's Bible Dictionmy. s. 30; David Hill, a.g.e., s. 134.

ıs3 b k. Matta 5/11-12. ıs4 bk. Markos 13/l-2.

82 &LAM D~$UNCES~NDE GAYB PROBLEMLII

. Ote yandan fsil'nln ~ncillerde ve mektuplarda pek gok yerde ken- disinin yiikseltilmesinden sonra h a ~ ~ l e ~ i n i n teblig faaliyetlerinde kargllagacag~ zorluklan onceden haber verdig ve boyle durumlarda dik- kat etmeleri gereken hususlar~ slraladl@ qok say~da bolumler mevcuttur.

Matta fncili'nde bir yerde Is2 Galile'de hav3rfleriyle birlikte otu- rurken onlara kendisinin insanlann eline verilecegni, onlar tarafindan oldiiriilecegini ve uguncu gun luyam ettirile~egni'~' bildirirken bir b a ~ - ka yerde Kudus'e giderken on iki havusine bagkilhinlerin ve yazlclla- n n elinde muhakeme edilerek olume mahkum edilecegni, haga gerile- cegini ve uquncu gun tekrar diriltilecegini haber verir. IS6 Matta in- cili'nin 26. bablna ve diger h c i ~ ~ e r e gore ise fsil kendisinin ele veiilece- @ ve olduiulece~ haberini havilrlleriyle birlikte oldu@ Paskalya yeme- gnde verir."' fsb'n~n bu trajik haberi teyit eden "Petrus, sana diyorum. Beni tanldlgini ug kere sen inkar etmeden bu giin horoz ~ t m e ~ e c e k " ' ~ ~ ~eklindeki ifadesinin ertesi sabah aynen gergeklegtigi be~irtilmektedir.'~~

Yeni Alzid merinlerinde "Tann'n~n Kralll@", "isil'run tekrar ge- ligi" ve "dunyanln sonunu" ifade eden eskatolojik haberler de vardlr. Ozellikle Sinoptik (Matta, Markos, Luka) Inciller'deki bazi ifadelere gore Tann'nln ~ r a l h @ ' n i n ' ~ ~ , isi l 'n~n'~' ve hy2met guniinun gelmesi yahndir. Markos fncili'nde rnilletlerin, ulkelerin birbirine kargl dug- mesi, zelzeleler, lutl~klar'~" qegitli s~lunt~lar'" ve hatta gunegin karar- mas, ayln lgl@nl vermemesi ve ylld~zlann gokten dugmesi gibi kozmik olaylar ise "Goklerin Kralh@"nin geliginin albmetleri olarak takdim e- dilmiatir ki biitun bunlar Vahiy kitablndaki l u y b e t haberini gabg t~r - maktadlr. 19'

Ote yandan fsb'nln ve Tanrl'nln Kra lh@'~n herhangi bir alilmet soz konusu olmadan apanslz gelebilecegni bildiren hslmlar da var-

Is' bk. Matta 17/22-23. IS%k. Matta 20117-19. IS7 bk. Matta 26/21-25; Markos 14/17-21; Luka 22/7-23; Yuhanna 6/71; 1312 1-38. ISS bk. Luka 22/34. lSg bk. Luka 22/54-65. I" bk. Matta 4/17; Markos 1/15. "' bk. Matta 16/27-28; Markos 8139-911; Luka 9/26-27. "' bk. Markos 1 3 / 7 4 Ig3 bk. Markos 13/19.

bk. Vahiy 3/10.

HIRiSTiY AN KUTSAL METiNLERİNDE GA YB iNANCI 83

dır. 195 Kötüleıin ebed'i azaba gidecekleri 196, iyilerin de Tanrı'nın Krallı­

ğı' nı (MelekGtü) miras alacakları 197 bildiri1mektedir. 198

Pavlus'un Mektuplarında da İsa'nın tekrar gelişinin her an ger­çekleşebileceği ifade edilmiştir. 199 İsa etrafındakilerden "Ey göklerde olan Babamız, ismin mukaddes olsun, melekütün gelsin ... "200 şeklinde dua etmelerini istediği gibi Pavlus da ''Rabbimiz gel"201 diye dua et­mektedir. Onun tasavvur ettiği "Göklerin Krallığı" da gökte ve ruharn bir keyfıyet arz etmektedir.202

Sinoptik İnciller'deki bazı i fadelere göre Isa, tebliğine muhatap olanların Tanrı' nın Krallığı' nı n ve kendisinin ikinci defa geleceğine de dünya hayatlan içinde şahit olacaklarını ilan etmiştir.203 Pavlus'un mek­tuplarındaki bazı ifadeler de onun Tanrı'nın Krallığının Hıristiyan top­lulukların hayatında bir şekilde hazır bulunduğunu ima etmektedir.204

Öte yandan Pavlus da etrafındakilere istikbalde gerçekleşecek olumlu205

veya olumsuz 206 haberler vermekte, bazı alametleriyle birlikte kı­yametten, ölülerin diriltilmesinden bahsetmektedir.207

İnsanların İstikbali!Gaybı Bilemeyecekleri: Eski Ahid metinle­rinde olduğu gibi:!os Yeni Ahid metinlerinde de Tanrı'nın kendi irade­siyle İlahi Kelamı aracılığıyla ve Kutsal Ruh'un ilharruyla bildirdiği gayb1 bilgilerin dışında insanların fal, sihir veya kehanet yoluyla

195 bk. Matta 24/42-44; Markos 13/33-37; Luka 12/39-40; 2l/34-36. 196 bk. Matta 25/46. 197 bk. Matta 25/34. 198 Richard H. Hiers, "Kingdom of God". Harper's Bible Dictionmy, s. 528; a.mlf.,

"Eschatology", Harper's Bible Dictionary, s. 276-277. 199 bk. Pavlus'un Filipililere Mektubu 4/5; Pavlus'un Selaniklilere I. Mektubu 5/1-7. 200 Matta 6/9-10. 201 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 16/22. 102 bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 15/35-53; Pavlus'un Filipililere Mektubu

3/20-21. 103 "Doğrusu size derim: Burada duranlardan bazıları var ki, onlar İnsanoğlu'nun

· melekiltünde geldiğini görmeden ölliınü asla tatmayacaklardır" (Matta 16/28); Ayrı­ca b k. Markos 9/1; Luka 9/27: lVIatta 24/32-36; Markos 13/28-32; Luka 2l/29-33.

1o.ı bk. Pavlus'un Korintoslulara I. Mektubu 4/20; bk. Pavlus'un Romahiara Mektubu 14/17.

105 bk. Pavlus'un Korintoslulara II. Mektubu 12/9. 106 bk. Pavlus'un Seliiniklilere l. Mektubu 3/4. 107 bk. Pavlus'un Korintoslulara J. Mektubu 15/51-52; Pavlus'un Selaniklilere I. Mek-·

tubu 4/16-17. 108 bk. Tesniye 18/10-12, İşaya 8/!9; 44/25; 47/12-15.

84 iSLAM DÜŞÜNCESiNDE GA YB PROBLEMİ-II

aaybtan bilgi elde etmeleri reddedildiği gibi mümkün de görülmemiş­tir.209 Pavlos Efesos'ta ilk Hıristiyanlara yaptığı konuşmada "kötü ruh­Iarla" baD-lantı kurmak suretiyle sihirbazlık yapanlan uyardığı zaman onlardan 'iman edenlerin kitaplarını yaktıklan aktaıılmaktadır.2 ıo

"Şunu diyorum:( Kutsal Ruh'un yönetiminde yaşayın. O zaman benliğin arzularını asla yerine getirmezsiniz. Çünkü benlik Ruh'a, Ruh da benliğe aykırı olanı arzular. İstediğiniz şeyleri yapmayasınız diye bunlar birbirine karşıttır. Ruh'un yönetimindeyseniz, Yasa'ya bağımlı değilsiniz. Benliğin işleri açıktır. Bunlar cinsel ahlaksızlık, pislik, sefa­hat, putperestlik, büyücülük, düşmanlık, çekişme, kıskançlık, öfke, ben­cil tutkular, ayrılıklar, bölünmeler, çekememezlik, sarhoşluk, çılgınca eğlenceler ve benzeri şeylerdir. Sizi daha önce uyardığım gibi yine uya­nyorum, böyle davrananlar Tann'nın Egemenliğini miras alamayacak­lar. Ruh'un meyvesi ise sevgi, sevinç, esenlik, sabır, şefkat, iyilik, bağlı­lık, yumuşak huyluluk ve özdenetimdir. Bu tür nitelikleri yasaklayan yasa yoktur. Mesih İsa'ya ait olanlar, doğal benliği, tutku ve arzulanyla birlikte çarmıha germişlerdir. Ruh sayesinde yaşıyorsak, Ruh'un izinde yürüyelim. Boş yere övünen, birbirleıine meydan okuyan, birbirlerini kıskanan kişiler olmayalım.~11

209 bk. Resullerin İşleri 8/9-24; 13/6-11; Vahiy 21/8; 22/15. 210 bk. Resullerin İşleri 19/13-20. 211 Pavlus'un Galatyalılara Mektubu 5116-26.