kopernik i zydzi fragment

5/14/2018 Kopernik i Zydzi Fragment - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/kopernik-i-zydzi-fragment 1/13



Rozdział 1

Kpernk Ży

W czsch Mkłj Kpernk neb wszystk, c n nm jest, krążył wkółZiemi. Nie był to jakiś punkt widzenia, z którym można było dyskutować,

lecz po prostu powszechnie obserwowany akt. Codziennie Słońce wstawało nawschze skłnł sę ku zchw. Kżeg mesąc Ksężyc krążł Zemęw regularnym cyklu. Każdego roku gwiazdy przesuwały się po nieboskłonie i wracały punktu wyjśc.

Ludzie widzieli na własne oczy, że wszystko na niebie krąży wokół Ziemi. Naukow-cy, matematycy i flozoowie potwierdzali ten stan rzeczy, doktryna religijna również.

Był jenk pewen mły prblem. Otóż znne już wtey plnety pczs swej

węrówk p nebskłne ne psuwły sę rgą stnwącą rbtę wkół Zem.Czsm przesuwły sę tyłu zmst przu t w tku z neregulrnąprękścą. Ruch plnet był sprzeczny z nukwym ustlenm tmtych czsów,z telgą uśwęcjącą te ustlen ze zrwym rzsąkem.

Jednakże planety były tak niewielkie w porównaniu z ogromem nieba, że wła-ściwie można było ten problem pominąć. Obserwacja pozwalała przyjąć, że cały wszechświat unkcjonuje w zgodzie z kosmologią geocentryczną, która umiejscawiałaZemę w jeg centrum. Dlteg, chć plnety zbczły z „prwłwej” rg ne

zachowywały się zgodnie z matematycznym modelem, takie anomalie nie stanowiły pwu bw. Były zbyt młe, by pć w wątplwść cły system. P prstunleżł wprwzć pewne pprwk w blczench.

Uczeni tworzyli wielkie konstrukcje matematyczne, aby wyjaśnić zjawisko mi-gracji planet. Próbowali wykazać, że istotnie krążą one wokół Ziemi, nawet jeśliwyje sę, że tk ne jest. Mtemtycy znl już cły system byl przeknn, że jest n prwzwy. Musel p prstu w jeg rmch znleźć jkeś wytłumczenel zchwn węrujących plnet. Ne był t łtwe, lecz stteczne jkeż byłznaczenie tej drobnej nieprawidłowości w porównaniu z całością usankcjonowanego

brze ukumentwneg systemu?



6 Kopernik i Żydzi

Mtemtycy wynleźl sery hmcentryczne – czyl sery płżne wewnątrzinnych ser i posiadające wspólny z nimi środek. Proponowali również takie pojęcia,

jk epcykl eerens – czyl rbtę wkół punktu n nnej rbce. Zprjektwlteż ekscentryk – czyl rbty z przemeszczjącym sę śrkem. Gy wszystk tkzł sę newystrczjące, by ptwerzć blczenw zbserwwny ruchplanet, matematycy i astronomowie dokonali kreatywnej kombinacji swoich do-knń. Zprpnwl epcykle n epcyklch n eerensch rz ekscentryk nekscentrykch n eerensch.

Żadne akty nie usprawiedliwiały ich matematycznych konstrukcji – nikt nieuwerzyłby, że plnety pruszją sę w przestwny spsób – lecz mele te służy-

ły ptrzymnu złuzen, że nmle ne stneją.

Mtemtycy ne ptrfl wytłumczyć, lczeg pl-nety zchwywły sę tk zwne, le przynjmnejbyl w stne lć newygne wątplwśc.

Wielką zaletą takich matematycznych wynalazkówbył t, że pzwlły ne zchwć ntegrlnść c-łej ksmlg. Jencześne ły ne wszystkmniedźwiedzią przysługę. Obliczeniowe sztuczki dawa-ły złudzenie, że anomalie nie istnieją, co eliminowałokonieczność podważenia systemu jako całości. Ma-

tematyczne „rozwiązania” pomagały utrzymywaćłszywą ksmlgę w ten spsób unemżlwły luzm krywne prwy.

Rozwiązania te pomijały maleńką garść danychwykzu jących łsz cłeg systemu. Żn nrm-cja – nowa czy stara – nie mogła zakwestionowaćsystemu, ponieważ on sam dostarczał narzędzi, za

pmcą których nterpretwn tę nrmcję.

„Nuczycele Kpernk werzyl jeszcze, że struktur Wszechśwt jest mnejwęcej tk, jk t przestwł Arystteles Ptlemeusz, przeknne t umejsc-wiało ich w ramach tradycji starożytnej. Ale ich postawa wobec tego przekonania niebył już strżytn. Schemty pjęcwe utrzymują sę pprzez pklen, które chbrną. W pczątkch XVI weku luze uznwl nl strżytny brz Wszech-śwt, le nczej g cenl. Trzymn sę tej smej kncepcj, lecz strzegn jej nwe zlety słbśc”.

T. S. Kuhn, Przewrót kopernikański: astronomia planetarna w dziejach myśli, tłum. Sten

Amstermsk, wy. II, Wrszw 2, s. 25.

Wielką zaletą takich

matematycznych

WynalazkóW było

to, że pozWalały

one zachoWać

integralność

całej kosmologii.jednocześnie oddały

one Wszystkim

niedźWiedzią

przysługę



7Kopernik i Żydzi

Strżytn psl mąrść, lecz w ch ksmlg wcąż tkwł pewen nerz-wązywlny prblem. C, którzy nślwl strżytnych męrców, pzstwl n

pzycjch trycyjneg melu ksmlgczneg, le przy tym knywl my-fkcj nektórych jeg spektów mernzwl g. Te zmny czynły g brzejdokładnym, lecz nigdy nie dotykały sedna problemu. Sam system, kosmologiai schemat koncepcyjny z Ziemią jako centrum kosmosu – cała starożytna trady-cj – wszystk t był błęne t błęne u smych pstw. Żn myfkcj nusknlen ne mgły teg zmenć.

W każdej epoce i w każdej dziedzinie – czy to w astronomii, czy medycynie,hstr, telg, lterturze, bznese, czy też w sprce – brz newele sób nter-pretwł bszr swch włsnych zntereswń rz psujący g system nczej

nż współcześn. Nektórzy wzą pewne zleżnśc lub kty lepej nnych. Ne-którzy równeż lepej je rzumeją mgą sę nm eektywnej p sługwć, lecz nekwestionują samego systemu ani jego poszczególnych składników. Nie umieją wyjśćpz ten bręb.

Większość „ekspertów” i „autorytetów” podtrzymuje dominujący pogląd dlatego,że są „ekspertami” – czyli znają się na tym, co dotychczas ustalono. Są „autorytetami”,pnewż zstl z tkwych uznn przez nnych specjlstów, którzy pzeljąch pgląy, lecz ne ptrfą ch równe brze zgłębć, wyrżć emnstrwć.Pzstją ekspertm „w swjej zezne”, ne gląjąc jej jenk z zewnątrz.

Kopernik szanował tradycję starożytną, ale nie dał się zwieść urokowi mate-matycznych sztuczek. Był natomiast zainteresowany znalezieniem prawdziwegowyjaśnienia zależności pomiędzy niebem a ziemią. „Jak sprowadzić złożony i zmien-ny ruch plnet ruchu prsteg uprząkwneg?”2.

Ne używł swch nukwych mtemtycznych umejętnśc umcnnstrżytnej trycj, lecz bn któw. Szukł pwez n pytn, którychnkt nny już ne zwł. Kpernk zczął renterpretwć ne w nze nle-zen spójneg wyjśnen prblemu3.

Sprzecw pjwł sę ze strny tych, którzy ne mel zmru przucć stregi niewystarczającego modelu kosmologicznego. Najsilniejsze protesty dochodziły ze

2 Ib., s. 2.3 „Sam Kopernik był specjalistą w określonej dyscyplinie. Zajmował się astronomią ma-

tematyczną w celu doskonalenia specjalnych metod, z których korzysta się przy układaniutblc kreśljących płżene plnet (…). Mm, że zeł (O obrotach sfer niebieskich) skłsę główne z wzrów mtemtycznych, tblc wykresów, t przyswć je mgl sbe tylkluze zln ksztłtwn nwej fzyk, nwą kncepcj przestrzen nwej e stsunkuczłwek Bg”, b., s. 5-. Był t ten sm rzj mtemtyk, lecz mógł n być przyjęty jeyne przez tych, którzy byl gtw wyjść pz trycję ntyczną, nezlną wyjśnen

nml w ruchu plnet.



8 Kopernik i Żydzi

środowisk teologicznych i hierarchii kościelnej. Praca pod tytułem De Revolutionibus została opublikowana w roku 1543 i dedykowana papieżowi. „Sam Kopernik był

siostrzeńcem biskupa i kanonikiem katedry we Fromborku; ale w 1616 roku Kościółwyklął wszystkie książki broniące rzeczywistego charakteru ruchu Ziemi”4. Instytucja,która wedle własnego mniemania sama zapewniała Boży porządek na ziemi, stanęław pzycj prwzweg prząku Bżeg we wszechśwece.

Mm t, wy ptwerzjące terę kpernkńską zczęły sę kumulwć.Sporządzono dokładniejsze tablice obliczeniowe. Kepler zaprezentował dobrzeugruntwną, spójną wersję nwej ksmlg. Teleskp Glleusz twrzył nebprze luzkm wzrkem ukzł rzeczy nepsujące streg melu, lecz prze-widziane przez nowy. Newton odkrył prawa rządzące grawitacją i ogólne zasady

ruchu cł.Strżytn trycj nterpretcj był błęn. T, c kży wezł mógł zb-

serwwć głym kem, był złuzenem. Cły wszechśwt unkcjnwł nczej,nż myślel tą njwybtnejs njbrzej pwżn specjlśc. Zwsze unkcj-nwł nczej, lecz eksperc zęk swej wezy szcunkw, jkm sę ceszyl, bylw stne ukryć ten kt.

Historia nauki, tak jak dzieje wielu ludzkich osiągnięć, jest pełna ortodoksjii herezji; prawdziwych i ałszywych doktryn; prześladowanych i prześladujących;obrońców tradycji i innowatorów. Jest to akt obserwowalny i weryfkowalny. W taki

spsób unkcjnuje śwt.Jk psł Glleusz Kepler: „O welu lt jestem zwlennkem pgląu k-

pernkńskeg, gyż wskzuje n n przyczyny welu zjwsk nturlnych, które sącałkowicie niezrozumiałe w świetle powszechnie przyjętych hipotez. Zgromadziłemwele wów, by je blć, lecz ne publkuję ch z bwy prze pzelenemlosu naszego nauczyciela Kopernika, który – choć zyskał nieśmiertelną sławę wśródnielicznych – został wyśmiany i potępiony przez niezliczonych (albowiem liczbagłupców jest grmn)”5.

Wielu próbowało temu zapobiec, lecz ostateczna zmiana kosmologii spowodowałaprzełmwe zmny w życu n zem. Kpernk prwzł Newtn, Newtndo Einsteina. Współczesne społeczeństwo technologiczne powstało w wyniku zmianw pstrzegnu wszechśwt, zpczątkwnych przez Kpernk.

Zwrt w ksmlg pcągnął z sbą klejne – wększe, nż ktklwek mógłsbe wybrzć – zmny. Ne grnczły sę ne jeyne technlg. Gethewyjśnł: „Ze wszystkch kryć pn żn ne wywrł wększeg wpływu n

4 Ib., s. 3.5 Hermnn Kesten, Copernicus and His World , tłum. E. B. Ashtn N. Guttermn, NY, Ry

Publshers 45, s. 34.



9Kopernik i Żydzi

uch luzkeg nż nuczne Kpernk. (…) Nc zwneg, że jemu współcześnnie chcieli pozwolić, by doktryna ta ujrzała światło dzienne i stosowali wszelkie

mżlwe śrk, by zpbec upwszechnenu pgląu, który z pśrenctwemswch neftów pperł żął wlnśc myślen rz ujwnł ptęgę luzkegrzumu. Ptęgę jkej tychczs ne znn jkej nkt nwet ne mrzył”.

– Bardzo ciekawe, ale co z Kopernikiem i Żydami? Dobre pytanie. Jeszcze trochę cierpliwości.

Ostteczne przeceż chz zbne błęów we-lowiekowej tradycji. A tego nie można dokonać napodstawie zwykłych domysłów i osobistych opinii.

Nleży krk p krku zberć wy; prezentwćkolejne, coraz dokładniejsze dane, aby przedstawićkłną nlzę wreszce głsć tką ksmlgę,któr wyjśn zebrny mterł wwy przew-uje stnejące zjwsk, zmst m zprzeczć.

Rewolucja kopernikańska rozpoczęła się w mo-mencie, w którym ktoś zapragnął zmierzyć sięz problemem anomalii w ruchu planet – anomaliiniezgodnych z modelem geocentrycznym wszech-

śwt. Anmle mją t sebe, że ch stnene jest rozpoznawalne, ale nie da się ich wytłumaczyćw zgodzie z powszechnie przyjętym modelem. Wy- jaśnienie ich istnienia jest wyzwaniem, którego niemżn pjąć, pzstjąc wewnątrz systemu psu-

jąceg cłść zjwsk.Planety wzęły swją nzwę greckeg słw znczjąceg ‘węrwców’. Z-

stły nzwne planetami, pnewż węrwły p nebskłne. W umysłch luz

żyjących w czsch trycj strżytnej, we cł nebeske rzeczywśce sprwły wrżene węrujących, mm ż wcle tk ne jest. Ich ruchem rzązą nne prwnż te, które w czch strżnków trycj ntycznej bejmwły cłą resztę wszech-świata. Kosmologia zgodna z rzeczywistością mogła zostać sormułowana tylko przy rzucenu złżeń, które zbuwł cły pprzen system.

Jeśli chodzi o życie na ziemi, jest taki naród, którego przedstawiciele równieżzostali nazwani ‘wędrowcami’ albo inaczej ‘tułaczami’. W Septuagincie, która jestnajstarszym greckim przekładem Pism hebrajskich, jakim dysponujemy, jest napisane,

Ib., s. VIII.

reWolucja

kopernikańska

rozpoczęła się

W momencie,W którym ktoś

zapragnął zmierzyć

się z problemem

anomalii W ruchu

planet – anomalii

niezgodnych

z modelemgeocentrycznym

WszechśWiata



10 Kopernik i Żydzi

że aż do czasu odrodzenia dzieci Izraela będą planetai en tois ethnesin, czyli ‘wędrow-cm (tułczm) wśró nrów (pgńskch)’ (Oz , ).

Rzymne zburzyl Jerzlmę w r. n.e., w 35 r. n.e. stłuml pwstne BrKchby – sttną rewltę przecwk mperum. Tk rzpczął sę kres przymu-sweg zelen nru Izrel zem Izrel.

W nstępnych stulecch Kścół ukuł kreślene „Ży – weczny tułcz”, którestało się obelgą. Żydzi – jak głosi nauczanie – są skazani na wieczną tułaczkę po całejzem z grzech, jkm był zmrwne Chrystus. Jn Chryzstm w jenej zeswoich mów przeciw Żydom porusza temat ich nadziei na odbudowanie Jerozolimy i stwierdza, że to „nigdy się nie stanie”, mówiąc następnie: „Stąd też udowodnimy raz jeszcze, że w przyszłśc n ne buują Śwątyn, n ne wrócą wnej plte.

(…) Dzwne jest t, Żyze, że ten któreg ukrzyżwłeś, p ukrzyżwnu zburzyłtwje Mst, rzpęzł twój lu, rzprszjąc g (p cłym śwece)”.

Luter pisał: „Krótko mówiąc, skoro widzicie, że po piętnastu wiekach nędzy (którejkńc ne wć ne wm, czy keyś nstąp) Żyz ne są złmn n n-wet śwm swjeg płżen, mglbyśce z czystym sumenem rzpczć nnm. Jest bwem rzeczą nemżlwą, by Bóg pzwlł swemu luw (jeślby nrzeczywśce nm byl) czekć tk ług bez pceszen prrctw(…). A czy my pwnnśmy werzyć w cś, w c n sm ne werzą werzyć ne mgą tk ług,

jak długo nie mają Jerozolimy i ziemi Izraela?”8. Aby nikt nie miał wątpliwości co do

prwzwśc teg przesłn, częst był n nesne n strzu mecz.Historyczne chrześcijaństwo zdefniowało samo siebie w opozycji lub przy-

njmnej w zelenu nru żywskeg. Jk system telgczny zstłoparte na odrzuceniu – chwilowym lub wiecznym – narodu żydowskiego przez Boga n e zstąpen Izrel przez Kścół. Hstryczne rzecz ujmując, n gruncetej efncj wyrsły wce Kścł.

Jestem śwmy, że stneje welu luz, którzy nzywją sebe chrześcjnmi nie określają siebie w opozycji ani w oddzieleniu od narodu żydowskiego. Ich życie,

czsm śmerć, btne tym śwczą. Mówmy tutj jenk systeme jk t-kim, a nie o zachowaniu małej garstki wierzących w obrębie chrześcijaństwa. Zresztą,zachowanie tych ludzi często jest dowodem na to, że oni sami nie akceptują systemu.

Żyz t planetoi, pkzujący – brzej lub mnej śwme – że telgcznkosmologia Kościoła, czyli system jako taki, odbiega od prawdy. Możliwe, że wszyscy g kceptują; mżlwe, że zrwy rzsąek wszystke utrytety ptwerzją jeg

7 Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom. Przeciwko Żydom i Hellenom,Wywnctw WAM, Krków 2, s. 3-3.

8 Weimarer Ausgabe 50, 336,1-6; 50, 323,36 – 324,8 [w:] Heiko Oberman, Te Roots of

Antisemitism in the Age of Renaissance and Reformation, Frtress Press, Phl. 3, s. 4.



11Kopernik i Żydzi

prawdziwość; lecz mimo to, wciąż odbiega on od prawdy. Jest daleki od biblijnejwiary. Jest oparty na kombinacji teologicznej inwencji, kiepskich tłumaczeń tekstów

rygnlnych mnemnej śwętśc strżytneg systemu, unewżnjąceg tesme Psm, n których rzekm zstł zbuwny.W śwece chrześcjńskm stneją różne wyznn bzy. Są ktlcy, prw-

sławni i protestanci; anabaptyści, ewangelicy i zielonoświątkowcy. Są liberałowie,zwolennicy wyższej krytyki Biblii oraz undamentaliści. Jednakże wszyscy oni wywo-zą sę z tej smej strżytnej trycj. Nleżą zwlczjących sę nwzjem szkółprezentujących wspólną kosmologię, z których każda umieszcza Kościół w centrumBżych celów n zem. Tke pejśce temtu unemżlw kryce prwz-wego centrum i budowanie na tej wiedzy całości systemu, a tym samym przeszkadza

w relzcj Bżych celów n zem.Różne trycje gnrują, bąź mnmlzują znczene nml wypełnjącej

krty Bbl, Ksęg Rzju p Apklpsę. Anml t ne bęze krążyć wkółKścł, przesuwjąc sę wstecz n kścelnym nebskłne. Są ną Żyz, którzy ne eją w ncść, lecz nl bęą sę pruszć sprzeczne z prwm nuk, pl-tyk nnych zezn współczesnśc, tkże wbrew telg uśwęcjącej te prw.

Tak jak w przypadku planet, ich ruchy rządzą się prawami innymi, niż wyobrażająto sobie najwięk sze autorytety. Lecz to, czy raczej Ten, który kieruje ich ruchem,zarządza również całym wszechświatem. Reszta świata także nie działa zgodnie

z wybrżenm utrytetów.Rosyjska poetka Marina Cwietajewa uchwyciła tę zasadę w wierszu Jewrejam/Do

Żydów. Tytuł rsyjsk jest entyczny z nzwą bbljnej ksęg zwnej zwykle Lstem Hebrjczyków. Ot klk wersów teg zeł:

DO ŻYDÓW

W kżym z ws (…)Chrystus slnej przemw nż w Mrku,

w Mteuszu, w Jne w Łukszu.(…)W sttnm z twch synów, Izreluzprwę pgrzebemy Chrystus.

Cwietajewa mówi tu, że poprzez samo swoje istnienie naród żydowski głosi Bożąchwałę i Jego plan odkupienia całej ziemi. Głosi to, kim jest Chrystus i dlaczego

9 Marina Cwietajewa , Do Żydów [w]: Księga świadków: martyrologium ekumeniczne, Edycja

Śwęteg Pwł, Częstchw 24.



1 Kopernik i Żydzi

przyszeł, w spsób ne psujący żnej telg chrześcjńskej. Jeśl pgnm(ne-Żym) ułby sę pgrzebć sttneg Ży, t wrz z nm pgrzeblby

Chrystus. On ne stneje bez nch.Ne m Chrystus bez Izrel lb brzej pprwne: bez Izrel ne stnejepjęce Mesjsz. Jeszu żył n tym śwece jk Izrelt, ł swje życe jkIzrelt pwróc jk Izrelt. Mesjsz jest z efncj królem Izrel, reprezentu- jącym, broniącym i władającym swoim ludem. Jego życie przenika się z życiem tegonru, życe nru jest w Nm.

Cwietajewa, wywodząca się z tradycji rosyjskiej, wydaje się nie rozumieć, że Marek,Mteusz Jn byl Żym. Łuksz, jeśl sm ne był Żyem – c wcle ne jest tkepewne – przekzł w swch psmch t, c trzymł Żyów. On mówą przez

niego. Jeśli pozwolilibyśmy im przemawiać właśnie jako Żydom, wtedy moglibyśmy powiedzieć, że Chrystus mówi poprzez nich, tak jak przez pozostałych braci wedługciała. Przyjmując jednak, że zwykle nie pozwala się im przemawiać w imieniu swegonru, t – jk zuwżył Cwetjew – mżn wyrźnej usłyszeć Chrystus p-przez pozostałych Jego braci według ciała, niż w teologicznie wypaczonych wersjach

ewngel.Wielkie konstrukcje teologiczne, będące

odpowiednikami epicykli, deerensów i ekscentryków,przesłoniły jedynie prawdziwy problem chrześci-

jństw. Przy cłej swjej pmysłwśc, przy cłejmnpulcj nym telgm uł sę g zlewezgłuszyć. Tymczsem cły system jk tk beg prwy.

Żadna teologiczna modyfkacja ani żadne ulepsze-n ngy ne zmeną teg stnu rzeczy. System nzawsze pozostanie błędny. A Jerozolima nadal będzie –zdaniem Boga Biblii – centrum dla Jego celów na całej

zem Jeg pstępwn wbec wszystkch luz.Jednakże niniejsza książka nie posiada charakterureligijnego, mimo iż porusza tematy przez wielu tak postrzegane. W niektórychmejscch pzrne bęzemy sę kncentrwć n telg, le t tylk pzry. Tk nprwę jest t ksążk relcjch męzynrwych rz eknm, eukcj sprwelwśc. O nwym prząku śwtwym ustnwnym przez luz, n-wym prząku ustnwnym przez Bg. Dtrce tych sprw zjme trchęczsu, n rze, nczym gruz, leży mnóstw przeszkó.

Nnejsz ksążk przestw ksmlgę, któr zstne przyjęt jeyne przez

tych, którzy są gtw przyswć sbe „nwą fzykę, nwą kncepcję przestrzen

różne tradycje

chrześcijańskie

ignorują, bądźminimalizują

znaczenie anomalii

Wypełniającej

karty biblii, od

księgi rodzaju po

apokalipsę



1Kopernik i Żydzi

i nową ideę relacji między Bogiem a człowiekiem”. Kosmologia ta nie jest nowa.Została opisana dawno temu, w czasach, które, szczerze mówiąc, wielu uważa za

prymtywne.Nektórzy pwezą zpewne, że jest t ter etncentryczn, skncentrwnn jenym, brz nelcznym nrze, stnwącym kł ćwerć prcent św-twej ppulcj. Ne tylk Kścół uwż eę wybrn Izrel z rżjącą. Jestn równe brźlw l śwtwych przywóców, welkej fnnsjery, scjlgów wszystkch nnych luz żyjących w śwece, który przestłby stneć neług pusunięciu tego, co oni sami uważają za centrum. Niektórzy utrzymują, że sama Biblia jest etnocentryczna, ponieważ prawie cała mówi o relacjach Boga z tym jakże nielicz-nym narodem. Cokolwiek mówią inni, nie jest to ani zarozumiałość, ani uprzedzenie,

lecz sblw met wybrn przez Bg w celu kupen wszystkch nrów.Czy owo koncepcyjne przesunięcie w kierunku prawdziwego centrum będzie

miało jakieś znaczenie w prawdziwym życiu? Ono zmieni wszystko. W czasachKpernk nkt ne był w stne wybrzć sbe knsekwencj przesunęc ksm-lgczneg śrk wszechśwt. Dl nektórych był t bluźnerstw, l nnychbezczelność. Większości wydawało się zapewne, że jedy ną aberracją wymagającąusunięcia są procesy myślowe zachodzące w głowie Kopernika. W dodatku całasprw pzrne ne mł żneg zwązku z czennym życem wększśc luz.Wszyscy jenk byl w błęze.

To koncepcyjne przesunięcie prowadzi do przemian daleko większych niż te,które nstąpły w wynku rewlucj kpernkńskej. On wyzwl ten śwt z ne-doli, choroby i śmierci, a wprowa dzi w stan uzdrowienia, wolności i żywotnościwłścwych urzeczywstnnemu Królestwu Bżemu. On zmen nturę życ jktkeg. A t wszystk bęze czymś wele wększym nż pstęp klejnych weków nwych technlg.

kopernik i zydzi fragment

Documents