numero 217 (2007:1)

ISSN

0023-3

692

saluton!2 numero 217 (2007:1)

<ENHAVO>Saluton!Estas ¤iam mia ßojo, plezuro kaj honoro

saluti vin, karaj legantoj kaj aªtoroj, en launua numero de la jaro! Dankon pro viamembrißo aª abono – aª re-membrißo kajre-abono – kaj viaj ¤iam bezonataj kon-tribuoj!Tiu ¤i numero ne havas fortan ¤efan

temon – vi trovos artikolojn pri diversajtemoj: ekzemple, ligite al la temo “Mitoj”,atendas vin informoj pri la misterreligio,

kiu havis la Ùancon farißi unu el la ¤efaj religioj de la mondo. Vi trovosankaª originalan prozon el Nißerio, Kaza§io kaj Ukrainio, vojaßajn rakontojnel Urugvajo, Vjetnamio kaj Benino, la komikson pri Rat-Man, recenzon, enig-mon kaj “bumerangojn” al la antaªaj artikoloj. Krome, atendas vin novarubriko – “Anguleto” (p. 15).

Malfacilas kredi, sed baldaª estos jam du jaroj, ekde kiam mi loßas enUsono. Dum tiu ¤i tempo mi edzinißis, multe plibonigis mian anglan, vizitiskelkajn urbojn kaj nekalkuleblajn interesajn lokojn, konatißis kun multajusonaj samideanoj (kelkaj el kiuj e¤ kontribuis al KONTAKTO!), trovis laboronen la Usona Rußa Kruco kaj e¤ sukcesis baldaª promociißi al la posteno desekciestro. Kaj nun antaª mi staras iom malfacila tasko: konvinki la estro-jn de la organizo pri la neceso de alternativa transporto al la malfacileatingebla loko, kien translokißas mia laborejo.

Eble por vi tio estos malkovro, sed la publika transporto funkcias mal-bone en la plej ri¤a (supozeble) lando de la mondo pro diversaj, ¤efe, poli-tikaj, kialoj. La granda plejmulto de la usonanoj posedas aªtojn, kaj la plej-parto de la “senaªtuloj” revas finfine havi ilin kaj a¤etas je la unua okazo.Ãi tie mi ne parolos pri la konsekvencoj de tio ¤i – ili ja estas konataj...Kompreneble, iuj homoj (kiel ni) intence elektas senaªtan vivstilon, sed iliestas vere manpleneto. Do, kampanjante pri la alternativa transporto enmia laborejo, venis al mi la ideo dividi la spertojn pri aktivado en diversajsferoj – ¤u ekologia, homrajta, lingvorajta aª iu alia – ja ni esperantistoj ofteaktivas en plej diversaj sociaj sferoj. Mi nepre skribos pri la sukcesoj (aªmalsukcesoj) de tiu ¤i mia iniciato, kaj mi elkore invitas vin kontribui perartikoloj pri viaj spertoj kaj viaj kampanjoj – ¤u sukcesaj aª malsukcesaj.Tiel ni povu lerni unu de la alia – kaj kunlabori! Ni publikigos viajn artikol-ojn en diversaj numeroj tra la jaro aª eble e¤ faros specialan numeron“Kune – por pli bona mondo”.

Ni tre atendas (kaj antaªßuas) ¤iujn viajn kontribuojn – ¤u pri la anonci-taj temoj aª ne, ja ¤iuj kontribuoj estas bezonataj! Agrablan legadon!

¥enja

KONTAKTO: Dumonata socikultura revuo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO), eldonata de Universala Esperanto-Asocio (UEA). Fondita en1963. N-ro 217 (2007:1), 44-a jarkolekto. ISSN 0023-3692. Legata en ¤. 90 landoj. TTT-paßo: <http://www.tejo.org/eldonoj.jsp>. Eldonanto (administrado,abonoj, anoncoj): UEA: Nieuwe Binnenweg 176, NL-3015 BJ Rotterdam, Nederlando; tel.: +31 10 436 10 44, fakso: +31 10 436 17 51; ret-adreso:<uea@inter.nl.net>. Redakcio: KONTAKTO, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA 30004 Usono; ret-adreso: <kontakto@tejo.org>. Redaktoro, grafikisto: EugeniaAMIS (Ukrainio/Usono). Vic-redaktoroj: Joel AMIS (Usono) kaj Paªlo MO¢AJEV (Ukrainio). Ãef-korektisto: Paªlo Mo¢ajev (Ukrainio). Presado: Skonpres, Bydgoszcz(Pollando), ret-adreso: <skonpres@poczta.onet.pl>. Konstantaj kunlaborantoj: Joel Amis (Usono), Tatjana Auderskaja (Ukrainio), Daniel Richard BebelacquaAcosta (Urugvajo), Daniele Binaghi (Italio), Olivier Gaudefroy (Francio), Etsuo Miyoshi (Japanio), Olubunmi Osho-Davies (Nißerio), Maksim Petrov (Kaza§io),Saliko, (Finnlando), Aneta Ubik (Germanio), Jefim Zajdman (Ukrainio). Facillingvaj artikoloj estas verkitaj en la niveloj tre facila kaj facila, laª la vortolisto deKONTAKTO. Tiu listo aperas kun la unua numero ¤iujare. Anonctarifo: Tutpaßa 350 EUR, 1/2-paßa 190 EUR, 1/4-paßa 100 EUR, 1/8-paßa 55 EUR, 1/16-paßa30 EUR. Anoncoj sur kovrilpaßoj kostas duoble. Por E-organiza¢oj 50% da rabato. Varbantoj de ekstermovadaj anoncoj ricevas maklera¢on de 30 %. Por anon-coj bv. kontakti UEA. anoncetoj: por Anonctabulo kostas tri internaciajn respondkuponojn por dek vortoj. Bv. sendi rekte al la redakcio aª al UEA. Abontarifo:varias laªlande. Petu informojn de UEA. Malfortvidantoj: povas ricevi vo¤legitan eldonon senpage. Sendu du 60-minutajn kasedojn al Elise LAUWEN, FortAlexanderstraat 16, NL-5241 XG Rosmalen, Nederlando. KONTAKTO en radioj: Regiono / tempo (UTC) / metroj / frekvencoj (kHz)): Radio Havano (Kubo)Okcidenta kaj Norda Ameriko kaj Pacifika Azio/ 7:00/31/9 820; Tuta Ameriko kaj Karibio / 15:00, 23:30/25/11 760; Eªropo Mediteranea/ 19:30,22.00/21/13 715; <http://216.138.240.229/rc4> (je la 15a horo UTC), <http://roi.orf.at/esperanto/es_demand.html> (laª mendo tra la servilo de AustriaRadio Internacia). Pola Radio: elsendoj:13:30/41,23/7 275; ripetoj: 18:00/42.07/7 130; 20:00 kaj 9:30 sekvan tagon (nur per satelito). La satelita ricevoeblas per: Eutelsat II F – 6 – Hot Bird – 13 gradoj de la orienta latitudo; frekvenco 11,474 GHz, polarizado horizontala (H); subportanto 7,38 MHz.<http://www.wrn.org/ondemand/poland.html>, <http://www.radio.com.pl/polonia/esperanto_eo.asp>, <http://start.at/retradio> La redakcio kaj la eldonanto ne respondecas pri la opinioj de unuopaj aªtoroj.

Kiel sendi kontribuojn al KONTAKTO?sendu prefere tekston originale verkitan en Esperanto aª

foton/bildon memfaritanse vi sendas tradukon, bv. indiki la originajn fontojn, lingvon

kaj aªtoron. Ãe fabelo indiku, ¤u ßi estas popola (kaj de kiupopolo) aª verkita de vi

KONTAKTO ne estas movada revuo, do ne sendu al ßi pri-movadajn rapor tojn!

indiku, ¤u via ar tikolo jam aperis, aª estas proponataal alia revuo

fotoj devas esti bonkvalitaj, ne gravas ¤u nigrablankaj,¤u koloraj. Ne forgesu aldoni la nomon de la ar tisto aª dela fotinto!

dikajn kover tojn prefere sendu registritaj.rete bv. sendi vian ar tikolon kiel kutiman retmesaßon

aª RTF (bv. uzi x-kodon por supersignaj literoj); bildojn –kiel JPEG (150-300 dpi)

ilustra¢oj kaj adresoj en la interreto, kiuj rilatas al viatemo, estas tre bonvenaj! Koran antaªdankon!

Temoj de KONTAKTO en 2007

2007:2. LIBERO. 2007:3. PARANORMALA¥OJ/MISTEROJ DE LA MONDO

(1-a de majo, 2007). La homaro dum sia tuta historio provas trovirespondojn al la misteroj de la vivo kaj postmorta vivo, la naturo,la universo... Ni ser¤as Atlantidon kaj provas trovi la respondojnal multaj demandoj de la homa ekzisto. Skribu al KONTAKTO pri lamisteroj de la mondo, kiuj aparte intersas vin!

2007:4. (eble) “KUNE – POR PLI BONA MONDO”.La temoj de la sekvaj numeroj ankoraª ne estas deciditaj.Proponu vian temon! Ãiuj viaj artikoloj, ideoj, konsiloj, rimarkojestas pli ol bonvenegaj kaj tre bezonataj! Kontaktu la redakcionlaª la adreso: KONTAKTO, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA 30004Usono; ret-adreso: <kontakto@tejo.org>.

“Se iu plago estus bremsinta la disvastißon de la kristanis-mo, la mondo farißus mitraisma” (Olivier Gaudefroy,Francio; Elena Plisko, Ukrainio/Rusio) ..........................3-4Zam, kreinto de Esperanto (Christian Lavarenne, Francio).........................................4La Verda Mondo (Olúbùnmi Gabriel Òshó-Davies, Nißerio) ..........................5£losita seruro (Maksim Petrov, Kaza§io) .......................6-7£i (Maksim Petrov, Kaza§io) ...........................................7Ekkonu Urugvajon! (Daniel Richard Bebelacqua Acosta, Urugvajo).............8-11Por Ùatantoj de sudoko (Dmitrij Cibulevskij, Ukrainio)......11Bonvenigaj ridetoj: invito al Vjetnamio – la lando de la 63a IJK (Hong Hac, Vjetnamio) ................12La Ùanßo kiu (ne) gravas (Olúbùnmi Gabriel Òshó-Davies, Nißerio) ........................12Brila juvelo en iom modesta munta¢o (Paªlo Mo¢ajev, Ukrainio) ..............................................13Bumerange: Jam alia esperantißinta Ekotopio (Christian Lavarenne, Francio).......................................13Bumerange: Metafanismo? (Wendel Teles Pontes, Brazilo) ......................................13Rat-Man: mitoj kaj veroj pri la musa itala super-antiheroo ...........................................14Anonce........................................................................14Angulego: Magia altiro (Aneta Ubik, Germanio)...............15Gratule, informe...........................................................15La festa etoso en Benino (François Hounsounou, Benino).....................................16

Fotoj sur la kovrilo: kompleze de Hai Ly LAI THI. Supre: golfo Halong,(maldekstre): Granda Teatro, (dekstre): Templo de Literaturo.

numero 217 (2007:1) 3mitoj

Olivier Gaudefroy, Francio;Elena Plisko, Ukrainio/Rusio

La unuaj skribaj menciioj pri laveda dio Mitrao estas datitaj de1400 a.K. La adorado deMitrao disvastißis de Hindio alPersio, kaj post la venko dePersio fare de Aleksandro laGranda, la Mitraa kulto dis-vastißis al la tuta helena, kajposte – al la romia mondo.Konata kiel “Mitras” en laRomia Imperio, li reprezentislojalecon al la imperiestro.Resta¢ojn de mitraaj sanktejoj(“mitraejoj”) oni trovas en plu-raj landoj de Eªropo kaj Azio –ekzemple, baziliko de SanktaKlemento en Romo, apudKoloseo, estas konstruita sur laloko de antikva mitraejo.

La devenojEn la hindeªropa pralingvo,

la vorto “mitrao” signifas“interligo”, “kontrakto”,“¢uro” – aª “amiko”. Mitraoestis bonvola dio, protektantode la justeco kaj prizorgantode la ordo en la mondo, kajsamtempe li estis ankaª la diode ¢uro kaj de alianco. Laª leg-endo, Mitrao naskißis de vir-gulino en groto la 25-an dedecembro kaj estis perantointer Ahura Mazda, la ¤efdiode la antikva Persio, kaj lahomaro. Li promesis sen-mortecon de la animo kaj estiskonsiderata ankaª kiel resani-ganto kaj saßulo – oni nomislin “la bona paÙtisto”, “laMesio” kaj “la savinto”. Liasankta tago estis diman¤o kajli praktikis kun siaj dis¤iplojritojn de bapto kaj de komunioper pano kaj vino.

Malgraª la religia reformo deZoroastro en la sesa jarcentoa.K., kiu deklaris ekziston de lasola dio – Ahura Mazda, kiuoponis al la malbona spirito –Mitrao tamen restis la dio demultaj homoj, ¤efe Ùafistoj kajmilitistoj. Laª zoroastrismo,Mitrao estis krea¢o de AhuraMazda, kvankam en la persakulturo Mitrao farißis kvazaªenkarnißo de Ahura Mazda, kiurolis kiel “Jußisto de la Animoj”– la premianto de la bonaj kaj

neniiganto de la malbonaj.Mitrao estis ¤ioscia, netrompe-bla kaj senerara, ¤io-observantakaj neniam ripozanta.

Kiam la persaj kredoj enmi-gris la Sudan Eªropon (plejverÙajne, importitaj fare de lasoldatoj dum la militoj en laOriento), ili facile asimilißis.Ekzemple, post la konkero dePersio fare de Aleksandro laGranda en la tria jarcento a.K.,Mitrao asimilißis al Apolono.Poste, sub la romianoj, Mitraofarißis bazo de granda mister-skolo – tiun trajton la kulto deMitrao ne havis dekomence.Ne eblas diri precizan daton,kiam aperis la mitraa mister-skolo. Laª Plutar§o, tio okazisen la unua jarcento a.K., sedekde la unua jarcento p.K.mitraismo havis pli kaj pli gra-van influon en Romio.Mitraismo atingis apogeon depopulareco en la 3-4-a jarcentojp.K., kaj ßi estis plej popularainter la soldatoj kaj nobeloj dela Romia Imperio. La kultoestis precipe urba, kaj ankaªsocie ßi havis rimarkindantrajton: malgraª tio, ke la persadio Mitrao dekomence prezen-tis kaj virajn kaj inajn principo-jn, virinoj ne estis akceptataj entiun ¤i misterskolon.

Post la akcepto de kristanis-mo fare de imperiestroKonstanteno la Granda en lafrua 4-a jarcento, mitraismorapide malkreskis, kaj ßi tutemalaperis post la dekreto deimperiestro Teodozio la Unuaen 391, kiu malpermesis ¤iujn“paganajn ritojn”.

PraktikojNiaj scioj pri mitraismo

estas bazitaj precipe sur la tro-vitaj pentra¢oj kaj skulpta¢oj,¤ar preskaª neniuj sanktaj tek-stoj alvenis al ni, kaj ¤iuj ritojestis sekretaj, kaj rivelitaj nural malmultaj inicitoj.

La religiaj praktikoj okazisen mitraejoj – speciale adapti-taj naturaj kavernoj aª artefar-itaj konstrua¢oj, imitantaj kav-ernon. Mitraejoj estis malhelajkaj senfenestraj, e¤ kiam lakonstrua¢o ne estis sub la tero.La konstrua¢oj konsistis elvestiblo (la “kaverno”), kunbenkoj ¤e la muroj por la ritakomuna manßado, kaj la sank-tejo ¤e la fino, kun la altaro(estas notinde, ke la mitraejojne estis grandaj: ili estis faritajpor 30-40 viroj). Oni trovasresta¢ojn de multaj mitraajsanktejoj en ¤iuj lokoj, kiujkonsistigis la RomianImperion. Iuj mitraejoj estistransformitaj en la kristanajnkriptojn. En ¤iuj mitraaj tem-ploj la honoran lokon okupasla bildo de Mitrao mortigantala sanktan bovon asociitan kunprintempo. En tiuj bildojMitrao portas frigian ¤aponkaj orientan pantalonon kajrigardas aliloken. Sur la bildoaperas ankaª serpento, hundo,skorpio, korvo, pokalo kajleono. Super Mitrao estas sim-boloj de la suno kaj la luno surla stelplena ¤ielo.

Laª la mita kredo, Mitraoestis la dio aperinta por luktikontraª la malbono kaj porproteki la mondon kontraª la

sekeco, do, iusence li estisagrikultura dio. Li estas lavenko de la lumo en tenebroj.Do multaj reprezenta¢oj deMitrao, kiu bu¤oferas lataªron, reprezentas la savon dela mondo. La bu¤ofero donasal la mondo la necesan vivo-forton. En la greko-romiamito, de la korpo de la mor-tanta taªro kreskas plantoj kajbestoj. Kontraste en la persamito, Ma (la luno) savas laesencon de la mortanta taªro,kaj ßi donas la vivon al ¤iujbestaj krea¢oj.

Aliflanke, tiu sceno estasankaª profunde kosmologia:David Ulansey en ScientificAmerican (1989:6) proponisastrologian klarigon: bovoreprezentas la konstelacionTaªro, Mitrao – la konstelacionPerseo, kaj ¤iuj aliaj figurojprezentas aliajn konstelaciojn:Hidro (serpento), Granda (aªMalgranda) Hundo, Korvo,Leono kaj Pokalo. Laª multajesploristoj, la mitraejoj estisfaritaj kiel “modelo de la uni-verso”. Mitraa esoterismo Ùajneradikas en la neoplatona ideo,ke la movißo de la suno de unusolstico al la alia paralelas al lamovißo de la animo de unu uni-verso al la alia, de antaªekzisto– en la homan korpon – kajtiam en la sekvan vivon.

La mitraismo: religio dela misteroj

De Oriento al Okcidento,mitraismo farißis, same kielmultaj aliaj kredoj, religio demisterskoloj. Dum sia inicado,

“Se iu plago estus bremsinta la disvastißon dela kristanismo, la mondo farißus mitraisma”

Mitrao: duflanka reliefo (Romio, 2-3 j.c. p.K., Luvro, Francio)VIK

IPED

IO

mitoj4 numero 217 (2007:1)

Christian Lavarenne, Francio

UEA kaj multaj esperantistoj propa-gandas, kaj eble e¤ daªre kredas, keEsperanton kreis Zamenhof. Sed mimalkovris en la Biblioteko HectorHodler, do en la Centra Oficejo memen Roterdamo, malnovan dokumenton,kiu klare pruvas, ke temas pri sufi¤enova mito, nur de la 19-a aª 20-a jar-cento. Jen la senÙanße reproduktitaeltira¢o el la f ino de la atesto, en 1911,de la usona samideano Henry H.Barroll:

“La lingvo marsa!”, – mi ekkriis, – “dooni parolas tiun ¤i lingvon sur Marso?”

“Certe, kaj ankaª sur Venuso. Sed kialtio surprizas vin? Vi ankaª parolas lamarsan lingvon.”

“Jen kial!”, – mi diris, mirigita, – “¤arßi estas nia internacia lingvo, elpensita deDoktoro Zamenhof.”

“Elpensita de Doktoro Zamenhof”, – liripetis, dum rideto aperis tra lia larßavizaßo. – “Aªskultu! La marsa kaj venusalingvo, kiun vi ¢us interparolis kun mi, jamekzistas neÙanßita de antaª dudek mil-ionoj da jaroj. Via Doktoro Zamenhofsupozas, eble, ke li ßin elpensis, tio nuratestas, ke li bone elfaris lingvon, kiu estisjam adoptita antaª milionoj da jaroj kiella sola perfekta lingvo.”

Lia trankvila, sed tute ßentila manieromin silentigis. Li sidißis sur la seßon de lamaÙino (…) kaj, tuÙinte ian puÙbutonon, lirapide supreniris kun la maÙino, kiubaldaª estis ne plu videbla sur la blua¤ielo.

P.S. Mi nenion elpensis, sed nur kopiis ella 31-paßa libreto Rakonto kaj aventuro,eldonita en VaÙingtono de AmericanEsperantist Co. La titolo de la novelomem, ¤arma, sed iom malnoveca, estas“La Aviadisto de Marso”, kaj eble temaspri la unua scienc-fikcia¢o en Esperanto.Mi nenion trovis en Esperanto pri laaªtoro. Laª la interreto, li tiam estis 60-jara, kaj li ankaª verkis DibrellGenealogy (Genealogio de Dibrell) en1915. Li verÙajne estis sufi¤e fama homo,¤ar estas almenaª 375 gazetartikoloj pri li(aª lia edzino), interalie, en TheWashington Post, 12-3-1910. Se iu sciaspli pri li kaj lia esperantisteco, li bonvolusendi la informojn al la listoehist@yahoogroups.com (antaªdankon).

* Christian Lavarenne estas esploristo priE-historio.

la neofito devis pasi de mallu-mo al la lumo, do morti sim-bole por renaskißi en la novavivo. La inicaj ritoj postuliskuraßon kaj persistemon –eble ßuste tio klarigas popu-larecon de mitraismo inter lamilitistoj. La inicitoj estis kon-sekrataj per siaspeca bapto kajmarkataj per rußa fero.

Inicado en la ritojn de Mitrao,same kiel inicado en multajnaliajn antikvajn filozofiajnskolojn, konsistis el tri gravajgradoj, preparado al kiuj kon-sistis el sinpurigado, kreskigode intelektaj kapabloj kaj regode sia besta naturo. La inicitojestis dividitaj en sep gradojn laªla hierarkio, verÙajne, ligitaj alla sep planedoj. Oni atendis, ke

¤iuj membroj progresos de launua al la kvara grado, sed nurmanpleno povis suprenißi al latri plej altaj gradoj. La mitraakomunumo estis estrata de laPatro, kiu portis ringon kajbastonon, same kiel katolikajepiskopoj. Pro la manko de his-toriaj rakontoj kaj ßeneralasekreteco en misterskoloj, ni nepovas esti certaj pri tio, kio estisrivelata al la inicitoj, sed oniscias, ke en la mitraejoj oniokazigis simbolajn komunajnmanßadojn kaj okazigis fes-tenon de senmorteco.

Influo sur kristanismo?Mitraismo havis konsiderin-

dan influon sur militistojn kajnobelojn de Romio tiel ke ßi

preskaª farißis oficiala religiode la Imperio, kiam la impera-toro Aªreliano (¤. 214-275)volis reunuigi la religian kon-scion ¤irkaª la sola sundio, la¤efa dio de la romia panteono.Aªreliano ne persekutis aliajnreligiojn kaj kredojn, sed liÙajne sekvis la principon: “unudio, unu imperio”. Li volisdoni al ¤iuj homoj de laImperio – ¤u civiluloj aª solda-toj – kredon je la sola dio, senperfidi iliajn proprajn diojn.

Ïuste tiurilate franca filozo-fo kaj historiisto Ernest Renan(1823-1892) diris: “Se iu plagoestus bremsinta la disvastißonde la kristanismo, la mondo far-ißus mitraisma”. Kristanismoanstataªis mitraismon, sed tiesinfluo sur kristanismon estastre granda. Ekde la jaro 600a.K., persa klerikaro de Mitraocelebris la diservon per vinokaj pano. “Tiu, kiu manßasmian karnon kaj glutas miansangon, loßas en mi kaj miloßas en li”, diras mitraismamaksimo, kiu similas al tiu deeªkaristio. Same kiel Kristo,Mitrao naskißis la 25-an dedecembro, la tago de la renask-ißanta suno en antikveco.Krome, la adeptoj festis ankaªla Renaskißon proksime al latempo, kiam oni nuntempe fes-tas Paskon, praktikis ritojn debapto kaj komunio kaj kredis jelasta jußado kaj resurekto. Jenkiel resumas EncyclopaediaBritannica la similecojn interkristanismo kaj mitraismo:

“La frateca kaj demokratiaspirito de la unuajkomunumoj, iliaj humila orig-ino; la identißo de la objektode la adorado kun la lumo kajla suno; la legendoj pri laÙafistoj kaj iliaj donacoj kaj laadorado, la inundo kaj laarkeo; la reprezentado de lafajra ¤aro en la arto, la elpre-mo de la akvo de la roko; lauzado de sonoriloj kaj kande-loj, la sankta akvo kaj lakomunio, la sanktigado dediman¤o kaj de la 25-a dedecembro; la insisto primorala konduto, la emfazo deabstino kaj sinregado, la dok-trino pri la paradizo kaj lainfero, la primitiva revelacio,la perado de la Vorto – Logos –elradiata de la sankteco, lapekliberiga ofero, la ¤iamabatalo inter la bono kaj la mal-bono kaj la fina venko de launua, la senmorteco de laanimo, la lasta jußo, laresurekto kaj la rekonstruo dela universo – tio ¤i estas nurkelkaj simila¢oj...”.

Tamen, malgraª ¤iuj simi-la¢oj, estas ankaª profundamalsimila¢o: se Mitrao sub-strekis militajn kaj virecajnvalorojn, Kristo substrekisneperforton kaj kompaton. Lakialo por preni simbolojn de laplej influa religio de la RomiaImperio eble estis ke, uzantetiujn ¤i simbolojn, la nova reli-gio povus pli bone reliefißi enla konscioj de la homaro.

Zam, kreinto de Esperanto

Mitrao mortiganta la taªron (Romio, 3-a j.c.p.K., arkeologia muzeo en Palermo)

VIK

IPED

IO

numero 217 (2007:1) 5beletre

Olúbùnmi Gabriel Òshó-Davies, Nißerio

Mi estas maljunulino. Mia nepo, kiu venishejmen por ferioj, kiuj daªros unu semajnon,decidas viziti kun mi la faman Verdan Mondon.Mi devas diri ion, eble iom malßentilan: se viankoraª ne aªdis pri la Verda Mondo, miopinias, ke vi ne estas moderna. E¤ en miaj las-taj sur-teraj monatoj mi scias pri ßi. Vizito al tiufama loko eble estas la lasta plej grava afero enla lastaj kelkaj tagoj aª monatoj de mia vivo. Mijam multe aªdis pri ßi, kaj Ùajnas ke mia vivoestus sen-signifa, se mi ne vizitus ßin antaª lamorto.

Antaª unu semajno mia nepo jam a¤etis niajnbiletojn, kaj pro tio ke ankoraª ne komencißis lasezono de aktiva ekskursado (¤ar ¤i-tempe nurstudentoj havis mallongajn feriojn) ne estis tromalfacile eniri la Verdan Mondon. Ãe la enirejogranda tabulo anoncas: “Helpu kulturi la VerdanMondon!”

Vere ßi estas verda mondo. Mi neniam vidision similan dum miaj sur-teraj vojaßoj. Ãi tietrovißas arboj, kies grandeco kaj aspekto mon-tras, ke ili estas kelkcent-jaraj. Trovißas ¤iajfloroj, e¤ tiuj, kiuj nature ne kreskas en nia partode la mondo. Ni vidis ankaª bestojn, e¤ tiujn,pri kiuj ni nur legis en libroj, tiujn, kiujn nevidis kelkaj antaªaj generacioj. Ni vidis hund-ojn kaj katojn, tiujn amikojn de homoj. Ni vidiselefantojn kaj leonojn, pri kiuj neniu el miageneracio kredis, ke ili vere ekzistis. Kiel onisukcesis re-viv-igi tiujn mal-aper-intajn bestojn– mi tute ne scias, sed mi tut-kore laªdas la reg-ist-aron pro la sukceso Ùanßi la naturon kaj re-aper-igi la bestojn.

Dum mi rigardas al ili, mia nepo montrasalian pord-egon kun anonco, ke oni ne en-iru,krom se pro specialaj kialoj. Kio estas specialakialo? La nepo demandis min, ¤u mi scias ionpri la loko. Mi respondis, ke mi tute ne scias, prikio temas. Li petas min ek-sidi kaj for-iras porek-scii ¤ion pri la loko!

Mi ne povas tro longe sidi. Mi a¤etis la bile-ton ne por veni kaj sidi. Mi ek-staras kaj al-proksim-ißas al iu fiÙ-lag-eto. Same kiel ¤e aliajlokoj en la Verda Mondo oni metis anoncon, kiupetas, ke oni ne kaptu fiÙojn. “Vere, la fiÙojestas speciale dresitaj”, – mi diras al mi postmal-longa pri-studo de la akvaj bestoj. La plejamuza afero estas la ritmo, laª kiu ili naßas. Mine certas, ¤u mi faris korektan kalkulon, sed Ùaj-nas al mi, ke la daªro, dum kiu ili naßas mal-supren kaj supren, estas ¤iam egala. Ãiu fiÙoÙajne ricevis specialan taskon movißi laª siapropra maniero, kiun la aliaj ne ripetu.

Re-ven-inte al la loko, kie sidas mia nepo,atendante min, mi demandas lin: “Kial oninomas tion la Verda Mondo, kvankam tio estasnur ßardeno? Nu, nepo, ne mis-komprenu min,mi ne mal-estimas ßin. Ïi estas bonega loko.Kaj mi pensas ke la loko, kiun ni ne povas en-iri, estas e¤ pli bona. Ãu ne?” Mia nepo ame al-premas mian kapon al si kaj ek-parolas:

“Pardonu avinjo, se vi estos sen-rev-ig-ita…”“Ne, tute ne!”, – mi levas mian kapon. “Mi ne

estos sen-rev-ig-ita. Ïi estas bonega projektokaj per miaj lastaj spiroj mi preßos por ßiasukceso. Nu, diru al mi ¤ion pri la alia loko,kiun oni ne rajtas eniri!”

Nu, mi Ùajne ne bezonas respondon de mianepo. Gvidata de iu ne-esprim-ebla instinktomi de-nove promenas preter la bestoj kaj vidas¤ion. Mi vidas ion, kion mi ne vidis antaªe.

Ho, mi jam estas tro maljuna por tia sperto.Mi ne povas el-teni tion. Dum mi re-venas almia nepo, mi ne povas ne krii plore: “Viamondo estas malfeli¤a, mia kara. Vi scias tion,sed vi ne konsentas. Mi rimarkis ¤ion: arte-far-itan kant-adon de la birdoj, la mekanikajnmovojn de la okuloj kaj piedoj de la bestoj. Jes,nepo, mi vidis ¤ion. Vi havis la teron, sed videtruis ßin. Vi nun kulturas plastan mondon, lamondon el kaª¤uko!”

“Ãu vi nun kulp-igas min pri ¤io?” – mia nepodemandas, iom kolere.

“Ne vin persone. Ãio komenc-iß-is jam gen-eraciojn antaª mia nask-ißo. Sed ¤iu avara gen-eracio volis, ke la malfeli¤o falu sur la estontajngeneraciojn!”

“Do, avinjo, mi devas diri al vi ion, ¤ar mineniel povos pardoni min, se mi ne faros tion. Viscias, ke mi en la lernejo studas besto-bredadon, kaj tie oni devas vidi verajn bestojnkaj kresk-a¢-ojn. La pordo, kiun vi vidas tie,kondukas al la ßardeno, kie trovißas la lastajkelkaj bestoj de nia malfeli¤a mondo. Estas e¤mal-facile en-iri. Tre multaj paperoj estasbezonataj”.

“Ho, kiel Ùanß-iß-is la mondo! Do nun lamondaj registaroj kulturas mondon el verdakaª¤uko, tiel Ùajn-ig-ante, ke ne estas proble-mo! Ho, mi ne planis pas-igi miajn lastajn tag-ojn tiel. Bonvolu, ni iru hejmen”.

Dum mia nepo gvidas min el la Kaª¤ukaMondo, mi ne scias kial li Ùajne ne timas. Lamondo, en kiu li loßas, jam for-pasis! Li eblejam akceptis la gravecon de la problemo pri lamondo kaj pri-pensas ßin, aª li tute ne rimarkasla problemon.

Kaj jen per miaj lastaj spiroj mi preßas por likaj lia mal-feli¤-ega generacio, ke ili ricevu la¤ielan kompaton.

generacio – ¤iuj homoj, kiuj naskißis proksimume en lasama tempo; ekzemple, fratoj apartenas al la samageneracio, dum la gepatroj kaj iliaj infanoj – jam aldiversajelefanto – la plej granda sur-tera bestoleono – granda kat-simila, “reßo de bestoj”laªdi – diri al iu bonajn vortojn pro bone farita laborodresi (bestojn) – instrui al bestoj iujn taskojn kaj spe-cialajn movojn, kiujn ili nature ne farasrevo – penso pri tio, kion oni ne havas, sed tre volashaviinstinkto – (¤i tie) kontraª-vola deziro fari ion, kion nine komprenasdetrui – neniigi, mal-fari, fari ion malbona, ne-uz-eblaplasto, kaª¤uko – modernaj nenaturaj materialojavara – kiu ne volas doni ion sian al aliaj homoj, havemabredado – zorgado pri bestoj, ke ili vivu bone kaj havumultajn idojn

La Verda Mondo Facila

beletre6 numero 217 (2007:1)

Maksim Petrov, Kaza§io

VerÙajne venis tempo rakonti pri okaz-inta¢o kun homo, kiun mi konis. Lia nomoestis Paªlo. Lige al tiu ¤i evento aperismultaj elpensa¢oj kaj onidiroj; se la histo-rio okazus en granda urbo, pri ßi jam sek-vatage skribus ¤iuj poramasaj gazetoj.Sed nia urbeto estas malgranda kaj ¤i tieoni eldonas nur unu gazeton – “La novavojo” (ßi estas jam sepdekjara, sed “lavojo” estas same “nova”), en kiu oni pub-likigas nur unuformajn edifajn artikolojnpri interna politiko de la Ùtato kaj krim-kronikon. La urbeto estas kvieta, provin-ca, tial ¤i-loke malofte okazas io neordi-nara.

Dum lernado en urba teknika lernejo mieksciis pri unu studento de energetikafakultato. Tuj post kiam li komencis lalernadon en ¤iuj grupoj aperis paroladojpri stranga¢oj de tiu ¤i junulo. La unuaatentinda afero estis lia parolmaniero. Liaparolo estis rigore kontrolita de la leksikavidpunkto: e¤ ne unu slanga kaj tiom pliinsulta vorto. Sed ni ja tiam estisadoleskantoj kaj permesis al ni grandanfamiliarecon – ni povis laªte ridegi,senßene gestadi, eldiri maldecajn Ùerc-ojn… Li tamen neniam permesis al si ionsimilan. Ankaª lia solecemo aspektisstrange: li ne ekhavis en la nova lokoamikojn, kiel faris la aliaj. Kiam ni devisatendi instruiston kaj staris apud fermitapordo, li preferis foriri ien en alian ejon aªe¤ etaßon.

Komence tio mirigis ¤iujn, kaj posteaparte viglaj sudentoj dum la interlecionajpaªzoj komencis la pridemandadojn,¤irkaªante lin. Mi ne scias, pri kio estis lademandoj, sed post iom da tempo mi

eksciis: kiam oni traktis Paªlon malßen-tile (tio komencißis post kiam oni kon-vinkißis pri lia toleremo al homoj) aª e¤pugnofrapis lin dum leciono, li ne rebatisresponde. Nur demandis: kial oni farastion? Sed niaj facilanimaj studentoj ree§isproksimume tiel: “Ãar vi estas… (kaj iukruda vorteto)”. Responde li nenion diris,forturnis sin kaj daªre okupißis pri pro-praj aferoj aª foriris. Estas interese, ke lineniam plendis al iu.

Nur nun, rememorante ¤ion, kio okazis,mi povas pli-malpli certe diri, kial li tielagis. £ajnas al mi, ke li estis tielindiferenta al ni pro du kaªzoj. Unue, ¤iesmalrespekto kaj mokoj igis lin rilati al nikiel al la homoj, kiujn ne meritas liankomunikadon. Tio estas natura kaj eviden-ta: kiam homo ne trovas komprenon en iumedio, li ser¤as alian komunikadon – aªkun aliaj homoj, aª okupißante pri la Ùata-ta afero, por ne senti sin soleca. Due…sed mi rakontos laª la ordo.

Tiel pasadis tempo, kaj ¤iuj jam alku-timißis al tio, ke ¤iutage Paªlon mokas ¤iudeziranto, kaj li toleras ¤ion. Certe li neeltenis tute rezignacie niajn “surprizojn”,kaj povis iufoje diri kelkajn frazojn pri nianepraveco… Sed ne pli, ¤ar la forton lineniam uzis. Kiel ¤io ¤i finißus, mi nescias, sed poste okazis io neatendita.

Komencißis somero, finißis la unuastud-jaro, kiam ni eksciis, ke mortis liapatro. Sed ne li mem diris tion; ni aªdistiun onidiron jam post la enterigo. Tamenlia sinteno ne Ùanßißis, kvankam aperiselpensa¢oj pri lia baldaªa foriro al inter-nulejo, ¤ar aliajn parencojn li ne havis. Nimalklare konsciis, kiel malfacila estis ¤io¤i por li: trafi fremdan medion, komenci¤ion denove – post ¤iuj malbonaj

okaza¢oj, spertitaj inter ni. Sed Paªlo, e¤se lin turmentis la timo pri propra futuro,neniel elmontris sian animstaton. Tamen,¤u bone ni konis lin?

Pasis ¤irkaª dek tagoj post tio. Niagrupo kolektißis antaª komenco deleciono en unu el klas¤ambroj; tie starisÙaltita televidilo. Tiutempe en televidoestis montrata iu japania animacia filmo –io fantazia, pri kosmo, pri paca futuro dela homaro… La filmo neniun el ni mal-trankviligis aª altiris: ordinara filmo, plipreferinda por infanoj, ol por ni, “verajviroj”. Sed Paªlo, kiel mi komprenas,simple enamißis al ßi kaj rigardis la ekra-non sen formovi la okulojn. Tiutempe la¤ambron komencis plenigi la grupanoj.Kreskanta bruo, senorda babilado, ridek-splodoj malhelpis Paªlon aªskulti, kaj lialsidißis pli proksime al la televidilo.Poste Paªlo ekstaris tute apud ßi. Ãiuj,certe, turnis la atenton al la interesißo prila porinfana amuza¢o. Kiel kutime, ekso-nis mokaj demandoj, krudaj Ùercoj priokaza¢oj en la ekrano. Komence Paªlopenis fiksaªskulti la televidilon, sed postesubite turnis sin al ni. Li rigardis sen siakutima apatia pacienco. Kun domaßo kaje¤ incitite li diris: “Mi tuj finrigardos!”Tuj aªdißis duonÙercaj-duonseriozajminacoj al lia adreso… sed li nurßibetißis, proksimißis al la televidilo kajapogis sin sur ßia korpo.

Tiumomente la lumo estingißis. En fal-inta duonmallumo akute ekkriis la knabi-noj, ekbabila¤is la buboj. Iu elkuris en lakoridoron por reÙalti elektron. Kiel evi-dentißis, okazis bagatelo – pro superÙargomalÙaltigis la aªtomata gardilo. Kiam (nurpost dek minutoj) la lumo reaperis, evi-dentißis, ke la televidilo montras jamnenion plu. Nur tiam oni rememoris, ke lalasta rigardanto estis Paªlo. Kaj tuj post laßojo pri la trovo de la kulpulo, oni subitekomprenis, ke li malaperis. Li reaperis enla lecionoj nek tiutage, nek sekvatage, nekpost semajno. Paªlo forißis por ¤iam.

Oni ser¤is lin dum kelkaj monatoj. Laversio pri lia forkuro altrudißis per simem: kaj lia patro mortis, kaj al la inter-nulejo li devis transiri, kaj ankaª la telev-idilon li difektis… Aliflanke, ¤iuj sciis, kePaªlo havis kvietan, modestan karakteron,kaj jen tiel subite ekkuri neniu scias kien– tio estus nekredebla. Kien kaj por kiomda tempo li povus foriri sen mono, sendokumentoj? Tamen, oni neniam trovislin, li malaperis senspure. Tiam, en kabi-neto, li e¤ lasis propran librosakon, kaj tiuago ne estis karakteriza por li.

Onidiroj cirkulis longe, kaj en la tekni-

£losita seruro

numero 217 (2007:1) 7beletre

ka lernejo, kaj en la urbo. Iufoje estiseldirita tute fantazia supozo – kvazaªPaªlo tiam “foriris” trans la televidilon enalidimensian mondon. Tion, certe, kredisneniu; la plimulto emis akcepti la opinion,ke li simple forkuris. Se paroli pri mi…mi foje pretas ekkredi, ke Paªlo “foriris”en ekranon de la televidilo – kaj jen kial.

Kio mirigis ¤iujn en lia sinteno rilate alla ¤irkaªuloj? Lia rezigneco, apatiemo,indiferenteco. Oni pri li ridis, onihumiligis lin, sed Paªlo ne reagis al tio.Certe, li ofendißis, sed ne tiom forte porrestarigi la perditan dignon per fizikaforto. Tamen tiam, en sola kaj lasta fojo,ni rimarkis en lia sinteno ian mal-trankvilecon, allogißon, e¤ pasion – kajpro kio? Pro iu filmo?

Lia konscio estis strange “renversita” –al realo li rilatis kiel al nerealo kaj inverse.Li pli fidis elpensa¢ojn, ol realecon. Jumalpli li certis pri realo, des pli mergißisen revon. Eblas, ke tio estis revo pri lamondo, kie li vivus inter bonaj homoj,estus egala al ili, fine trovus veran libere-con, amikecon, feli¤on… ¤ion, kion li nehavis ¤i tie. Tiam lia racio, rompetita farede vico de malfacila¢oj, jam rezignisakcepti kaj pripensi pluajn malsukcesojn.Kaj lia koro, kaÙita de ¤iuj, forbrulinta proneefektivigeblaj deziroj pri konsolo,subite eksplodis, ekardis je varmegadeziro pri liberißo. Tiu ¤i impeto estis tielforta, ke ßi disfaligis la murojn, kiuj lin¤irkaªis.

Mi ne kredas je lia morto. Li foriris

ien… Ãu vere en tiun mondon, unu el aroda eblaj, kiuj iam ajn ekzistis aª ekzistosen realo aª en ¤iuj homaj elpensa¢oj, e¤ enla plej nekredeblaj?

Ãiuj ni, homoj, ¤iam hastantaj en van-taj persekutoj de la plej necesaj (kiel al niÙajnas) a¢oj, neniam aª preskaª neniame¤ malklare komprenas iluziecon de niaekzistado. Necesas io surdiga, faliga, porke ni vekißu kaj provu ekvidi la mondonveraspekte. Kio bezonatas por ekkoni lasencon de la vivo? Ãu la morto, ßiaalproksimißo? Ïi estas ja tro kruda pro-cedo rememorigi pri la eternaj veroj…Sed estas tiaj homoj, kiuj dekomencesentas kaj komprenas propran ekzistadon;ili scias, kial kaj por kio ili vivas, ne per-dante el vido inter ¤iuj ventoj kaj nebulojla eternan celon ie trans horizonto de lavivo. Ili scias, ¤ar ili kredas. Tiaj homojestas tre malmultaj. Kaj jen la vortoj nurpri unu:

“Per la fido °ano§ estis transportita,por ne vidi morton; kaj li ne estis trovata,¤ar Dio lin transportis.” (Hebreoj, 11:5).

Certe, foriro for de la realo atestas pripropra senforteco antaª malamikamondo. Kaj se Paªlo ne humilißus, ne¤esus lukti, li certe venkus! Tamen, kionmi scias pri li por paroli tiel? Li havismaloftan talenton – kapablon sincere kajsenrezerve kredi. Se tiam iu subtenus lin,li verÙajne povus krei multon en sia vivo.

Mi tre kulpas antaª vi, Paªlo.Kia estus vi, se vi revenus?

Maksim Petrov, Kaza§io

Mi scias certe – Ùi amas min.Kiam mi venas en Ùian hejmon, Ùi tuj

eliras renkonten al mi, emocie kajatendante rigardas min. Mi eksidas surfotelon kaj Ùi iras al mi por eksidi ¤emian sinon. Premißante al mi tutkorpe,Ùi kviete kaj kareseme paroladas al miion, kaj mi karesas Ùiajn kapon, dor-son, admirante Ùiajn verdajn okulojn.Responde al miaj tuÙoj Ùi ofte kisasmiajn manojn. Ankaª mi rakontas al Ùipri io, kaj Ùi silente aªskultas, fermet-inte la okulojn.

Kiam mi kuÙißas en liton por dormi,Ùi jam apudas. £i metas sian kapetonsur mian bruston kaj petas kareson. Mine igas Ùin atendi min. £i kuÙas apudmi, plilongißinte tutkorpe, kaj mikomencas karesi Ùiajn Ùultrojn, brus-

ton… £i ege Ùatas, kiam mi ame tuÙasÙian ventron. Ãi-momente Ùi simpleßemas pro ßuo. Foje ni Ùerce luktaskune. Kaptinte Ùin, mi forte ekpremasÙin en mia ¤irkaªpreno. £i elÙirißas,gratante min per siaj maldikaj, sed for-taj fingroj, mordas miajn manojn. PosteÙi kisas la mordlokojn, kvazaª petantepardonon. Fine ni endormißas. £ikuÙas, alpreminte sian varman korponal mi. Matene Ùi vekas min per siajtuÙetoj, vokante min por matemanßo.

Antaªe mi vizitis Ùin ¤iusemajne, sednun, pro la okupiteco, malpli ofte, olunufoje dum monato. Certe, mi scias,ke Ùi havas aliajn virojn. Sed nur apudmi Ùi sentas sin virino, sed ne simpleino por siaj amorantoj. Kaj tutegale Ùiatendos min, kaj ¤iufoje ree§os kunßojo, ekaªdinte, ke mi vokas Ùin per lanomo. £i ne vidas miajn difektojn,Ùatante min simple pro tio, ke mi estas¤e Ùi. Mi tre bedaªrus se Ùi subitemalaperus por ¤iam.

Jen tia estas Ùi – mia amata katino.

£i “Metafanismo”?Wendel Teles Pontes, Brazilo

Mi volus opinii pri la artikolo “Mistero:vitro, kiu venas... el la kapo?” Se la priskribi-ta fakto ne estas trompo, ni povas konsiderißin parapsikologia fenomeno. En tiu scienco,kiam homo elpuÙas objektojn el sia proprakorpo, la okaza¢o nomißas “metafanismo”(ßi ne estas PIV-a vorto – Red.). Fakte,metafanismo inkluzivas ankaª aliajn fenom-enojn: kiam homo malaperas kaj aperas enalia loko, kiam sango aª aliaj substancoj deiu homo aperas en aliaj objektoj proksime alli/Ùi. Tiuj viroj aª virinoj, kiuj respondecas(ofte senkonscie) pri tiuj nenormalaj faktoj,nomißas PSI-agentoj (“psi” devenas de laradiko “psiko”, kiu signifas menso), aª, laªkelkaj kredoj, mediumoj. En la parapsikolo-gia verkaro estas multaj mencioj pri tiuj neor-dinaraj fenomenoj. Bedaªrinde, mankasfakvortoj en Esperanto, kiuj permesas disku-ti tiajn ideojn. Sed la cirkonstancoj gvidas ninal tiu klarigo.

Bumerange

¤irkaª la mondo8 numero 217 (2007:1)

Daniel Richard Bebelacqua Acosta,Urugvajo

Hodiaª mi invitas vin konatißi kun miapatrujo – Urugvajo, eta lando en SudaAmeriko. Unuavide Urugvajo aspektaskiel normala eta lando, sed kiam oniekkonas ßin, oni trovas, ke ßi estas mult-flanke kontrasta lando.

Urugvajo: Kio ßi estas? Kie ßiestas?

Havante la areon de ¤. 177 mil kv. km,Urugvajo estas la plej eta lando deSudameriko. Tamen la landoj-najbarojestas la plej grandaj: okcidente Urugvajonlimas Argentino, norde kaj oriente –Brazilo. Sude la limoj estas la AtlantikaOceano kaj la Río de la Plata (Rivero deMono aª Rivero de la Arßento – en mialando familiare oni nomas monon arßen-to). La limon inter Argentino kaj Urugvajoformas du riveroj: la jam menciita Riverode la Arßento kaj Rivero Urugvajo, kiualfluas la Riveron de la Arßento kaj kiudonas la nomon por la tuta lando (la plenalandnomo estas Orienta Respubliko deUrugvajo). Fakte la Rivero de la Arßentoestas tro larßa por nomi ßin rivero, sed ßiankaª ne estas maro. La indißenojnomadis ßin antikve “Paraná Guazú”, tiosignifis “rivero tiel larßa kiel maro”. Tiurivero alfluas la Atlantikan Oceanon.

Geografie kaj ekonomieUrugvajo ne havas montojn. La plej alta

monteto estas proksimume 520 metrojnalta. BonÙance, urugvajanoj konas nektertremojn, nek martremojn, nek vulkan-ojn, nek uraganojn. Nur unu aª du fojojndum la antaªa jarcento falis iomete daneßo en iu eta loko de nia lando. La kli-mato estas varmeta: en la suda parto de la

lando vintre la temperaturo nur maloftefalas sub nulon, kaj somere la plej altajtemperaturoj estas 36-37 gradoj C. En lanorda parto pro la pli seka klimato la vin-tro estas iom pli malvarma, kaj someroestas iom pli varma, ol en la suda parto.

Malgraª la relative granda areo de lalando (nur laª la eªropaj mezuroj, ¤ar porSudameriko tio tute ne multas), la tutaloßantaro estas malpli ol 4 milionoj dahomoj.

Administre Urugvajo estas dividita en19 partojn (departementojn). Ãiu departe-mento havas kelkajn urbojn kaj urbetojn.La plej eta departemento estasMontevideo, kies unusola urbo ankaªnomißas Montevideo. Malgraª la areaeteco de la departemento, Montevideoestas la plej granda urbo kaj la ¤efurbo dela lando, kaj ¤i tie aperas la unua kon-trasto: Montevideo (urbo) havas ¤irkaª1,5 milionojn da loßantoj: preskaªduonon de la tuta urugvaja loßantaro.

La dua kontrasto: la ¤efaj eksporta¢oj deUrugvajo estas produktoj de agrikulturokaj bestobredado, tamen preskaª 90% dela loßantaro vivas en urboj, kaj ¤iutage plikaj pli da homoj movas sin de la kamparoal la urboj.

Socie kaj edukadeAnkaª ¤i tie oni facile trovas kontrast-

ojn. Urugvajo ne estas disvolvißintalando, sed oni trovas en ßi kelkajn tipajntrajtojn de la evoluintaj landoj.Proksimume 99% de la loßantaro (sekalkuli la personojn, pli aßajn ol 6-jaruloj)scipovas legi. La relativa kvanto dekuracistoj estas granda, tial la atendatavivo-daªro estas apenaª malpli granda olen multaj eªropaj landoj. Pro tio la pligranda parto de la loßantaro de Urugvajone estas juna.

En Urugvajo ekzistas privata kaj publi-ka edukado. La Ùtata (publika) edukadoestas senpaga kaj konsistas el kelkajÙtupoj: prizorgado de 4- kaj 5-jarajinfanoj, baza kaj meza lernejoj kaj univer-sitato. La vizitado de la baza lernejo (kiela studado daªras 6 jarojn) estas deviga.Bazaj kaj mezgradaj lernejoj ekzistas enla tuta lando, multas ankaª diversaj liceojkaj teknikaj lernejoj, tamen universitato,bedaªrinde, ekzistas nur en la ¤efurbo.

Lastatempe oni povas vidi, ke la regis-taro Ùajne volas, ke edukado iom post iomtransiru al privataj manoj. Dum unuflankemultaj instruistoj ne havas laboron, lanunaj reguloj diras, ke lerneja klaso(grupo) devas enhavi ¤irkaª 35 aª 40 ler-nantojn. Pro tio multaj lernejoj, kie,laªdire, estas tre malmulte da lernantoj,estas fermataj. Tiu situacio igas la homojnsendi siajn gefilojn en privatajn lernejojn,kiuj ¤iam pli kaj pli multas. Sed de tago altago ili estas ankaª pli kaj pli kostaj.Tamen en la Ùtataj lernejoj la nombro delernantoj en klaso konstante pligrandißas,pro kio la edukad-kvalito falas.

HistorieLa historio de Urugvajo ne estas tro

longa. Antaª ol hispanoj malkovrisAmerikon, en la lando loßis nur kelkajindißenaj triboj. Ne temas pri evoluintajtriboj kiel inkaoj, majaoj aª aztekoj, – ¤itie loßis pli simplaj gentoj, famaj prokuraßo kaj amo al sia tero. Tamen, mal-graª la braveco, preskaª ¤iuj niajindißenoj estis mortigitaj. La lastaj el iliestis mortigitaj pro perfido de unu el niajunuaj prezidentoj dum la liberiga milito –

VIK

IPED

IO

VIK

IPED

IO

Tradiciaj karnavalaj stratmuzikistoj en Urugvajo

José Gervasio Artigas (desegn-ita de Juan Manuel Blanes)

Ekkonu Urugvajon!Ekkonu Urugvajon!

numero 217 (2007:1) 9¤irkaª la mondo

jen kontraªdiro, ja la indißenoj ¤iamhelpis batali kontraª la konkerintoj.Ankaª nia plej granda heroo, José [§ose]Gervasio Artigas, ¤iam apogis la libere-con kaj indecon de la indißenoj.

Antaª la sendependißo de Urugvajo lalando estis konkerita de hispanoj, portu-galoj, brazilanoj, angloj kaj aliaj koloniis-toj. Jam menciita heroo Artigas estris laluktadon kontraª la konkerintoj en 1811.Li instruis al la urugvajanoj la ideojn prilibereco, penis ebligi liberan ter-uzadonkaj edukadon por ¤iuj. Artigas volis farigrandan patrujon inter Urugvajo (kiu tiamnomißis “la orienta ter-strio”) kaj kelkajargentinaj provincoj, tamen li estis venki-ta kaj li kun siaj homoj iris for elUrugvajo dum la t.n. “Amaseliro de laOrienta Popolo”. Poste li revenis kaj daªrebatalis, sed post multaj perfidoj li defini-tive foriris en Paragvajon.

Tamen liaj ideoj kaj idealoj restis, kajkelkajn jarojn poste Juan [§uan] AntonioLavalleja [lavalje§a] kun malmultaj homoj(kiuj poste estis nomitaj “la 33 orien-tanoj”) denove eniris Urugvajon elArgentino kaj komencis la rekonkeron dela lando. Multaj homoj alißis al li kaj finela 25-an de aªgusto 1825 Urugvajo estisdeklarita sendependa. Kelkajn jarojn posteestis akceptita la unua konstitucio. De tiamßis nun multaj gravaj homoj agis en lalando. Kleraj urugvajanoj estis: José Batlley Ordónez [§ose batlje i ordonjes] – prezi-dento en la unua duono de la 20-a jarcento,respondeculo pri la labora reformo; JoséPedro Varela [§ose pedro varela] – politik-isto, kiu luktis por ke la publika urugvajaedukado estu senpaga, laika (nereligia) kajdeviga, almenaª por la baza lernejo; JoséEnrique Rodó [§ose enrike rodo] (verkistokaj filozofo) kaj multaj aliaj.

Dum la 20-a jarcento la lando spertiskelkajn diktatorajn reßimojn. La lasta kajeble la plej grava daªris de 1973 ßis 1984.Dum tiu tempo multaj homoj estis malape-rigitaj aª rekte mortigitaj. Nun la civitanojestas en la lasta fazo de reunuißo de lapopolo post la diktatora reßimo: la regis-taro kreis “komisionon pri la paco”, kiuintencas malkovri la destinon de ¤iu “mala-perinto”. La militistoj, kulpaj pri la antaªareßimo, rakontas al la komisiono ¤ion, kiookazis, sed ili ne estas jußataj. Kiel ni sciasnun, ¤iuj plenkreskaj malaperintoj estasmortaj, kaj multaj malaperintaj infanojestis donitaj al aliaj familioj (urugvajaj kajargentinaj). Iom post iom kelkaj geavojpovas konatißi kun siaj genepoj, kiuj loßaskun aliaj familioj. Malgaja historio, sedalmenaª kun trankvila fino.

Turisme: multaj vidinda¢ojPor tiuj, kiuj Ùatas maron kaj sunon,

Urugvajo havas multajn plaßojn. Elstaras laripoz-loko Punta del Este (“Pinto de laOriento”), kie somerumas tre konatajhomoj el la tuta mondo; la urbo havas ankaªaktivan noktan vivon. La urbo famas protio, ke ¤i tie unuißas la Rivero de la Arßentokaj la oceano. Ãe la okcidenta marbordo dePinto de la Oriento, la plaßoj havas dol¤ajnkaj trankvilajn akvojn el rivero, dum ¤e laorienta marbordo plaßoj havas salan akvonel oceano kaj grandajn ondojn. En ladepartemento Rocha [ro¤a] (kie, interalie,oni parolas la hispanan lingvon plej bone enla lando) trovißas fama ripoz-loko LaPaloma (“La Kolombo”). En la norda partode la lando trovißas multaj banejoj kunnature varmaj akvoj, varmigitaj de labonkora patrino Tero.

Antaª nelonge en la lando aperis novajturismaj proponoj: ekologia turismo kaj tur-ismaj kampobienoj. Temas pri kampobienojaranßitaj por ßui la etoson de la naturo. Iujel ili funkcias kvazaª hoteloj, kie loßantojpovas ßui komforton, trovißante meze dekampara medio. La aliaj proponas diversajnaktiva¢ojn por amuzi turistojn (rajdadojn,promenadojn, naßadon); aldone, en multajbienoj oni povas por amuzo provi sin en iujkamparaj laboroj (ekz., melki bovinojn,kapti fiÙojn, haki ligna¢on aª partopreni¤as-ekskursojn).

Malgraª tio, ke la lando estas relativejuna kaj la konstrua¢oj estas plejpartemodernaj, ankoraª restas vizitindaj lokojkun malnovaj konstrua¢oj de la tempoj,kiam eªropanoj komencis loßi ¤i tie. Ladepartemento Colonia [Kolonja] havaskelkajn urbojn kun multaj antikvaj kon-

strua¢oj. La urbo Colonia Suiza [kolonjasuisa] (“Svisa Kolonio”) estis fondita dela unuaj svisoj, kiuj loßis ¤i tie. La kon-strua¢oj estas tipe svisaj kaj multaj el iliajloßantoj konservas la svisajn tradiciojn(inkluzive bongustajn svisajn manßa¢ojn).

Aparte vizitinda loko por esperantistoj(kiuj havas inklinon al internacia vivo)estos, verÙajne, la Internacia Placo, kiutrovißas norde de la departemento Rivera.Tiu granda placo apartenas duone alUrugvajo, duone al Brazilo kaj estas partode granda strato, kiun la loßantoj nomassimple la línea (“la linio”). Se vi transirasLa Linion de unu trotuaro ßis la alia, vivojaßas de unu lando al la alia. La vojaßopovas okazi ankaª en la tempo: somereBrazilo antaªigas siajn horloßojn je unuhoro, tial, se vi ekiras de la urugvaja tro-tuaro je la 5-a horo, kiam vi post kelkajsekundoj atingos la brazilan trotuaron jamestos la 6-a horo.

Festoj kaj okaza¢ojEn Urugvajo estas multaj festoj, tamen

jen la plej interesaj por la landanoj kaj porturistoj.

Karnavalo: tiu festo estas populara enmultaj landoj, sed en Urugvajo ßi estas laplej longa – kutime ßi daªras de 45 ßis 60tagojn. Oficiale oni rajtas ne labori nurdum la unuaj tri tagoj, sed la festo kunvi-vas kun labortagoj dum pli ol unu mona-to. La ¤efaj eventoj okazas en la ¤efurbo,Montevideo. Dum la unua tago la kar-navalaj grupoj kantante paradas en belajkostumoj en la ¤efa aleo. Ãiuj grupoj par-toprenas en la konkurso kaj ricevas poen-tojn pro kantado, dancado, aktorado; laplej bonaj grupoj poste prezentas sin en la

Placo Gomensoro en Pocitos (Montevideo)

VIK

IPED

IO

¤irkaª la mondo/beletre10 numero 217 (2007:1)

(daªrigo. Komenco estas enKONTAKTO 215-216, 2005:5-6)

Dmitrij Cibulevskij, Ukrainio

Merkredon, la 6-an defebruaro

Pasis ankoraª unu monato.Jam finißis vintra sesio, miaunua ekzamensesio en la insti-tuto, dum kiu mi sukcesis farises ekzamenojn. Mi ricevis e¤ne unu malbonan poenton, nurla bonajn kaj perfektajn.Ankaª Nikolaj Petrovi¤ estisunu el la ekzamenintoj. Kun lini pli multe parolis pri diversajproblemoj, sed ne pri la temode la demandoj.

La dusemajnaj ferioj samepasis iel nerimarkeble rapide.Kaj jen denove komencitajlecionoj, seminarioj, lekcioj.Kiel oni kantas en popularakanto “...kutima vivo kaptisnin...”

Tamen, ankoraª pri unuafero mi nepre devas noti.Evidentißis, ke tiu miarefera¢o, kiun siatempe laªdisNikolaj Petrovi¤, estis prezen-

tita por la tuturba konkurso destudentaj verkoj kaj okupis tiela unuan lokon. Kiel sinsekvoestis propono prezenti ßin porla tutlanda konkurso. Kaj mi,kiel aªtoro, kun NikolajPetrovi¤, kiel mia edukanto-instruisto, devos kune veturien la ¤efurbon. De unu flanko,tio tre pla¤is al mi, de la alia –iom timigis. Mi la unuan fojondevas veturi ien en alian urbonne kun la gepatroj, sed kun iuviro. Certe, mi jam ne estasinfano, sed ankaª ja neplenkreska virino.

Nikolaj Petrovi¤ demandismin, ¤u mi hazarde ne verkasversojn aª rakontojn. Kaj kiamli ekaªdis la jesan respondon,li proponis kunporti ion.

- Eble, se estos libera tempo,pri kio mi esperas, ni tie viz-itos literaturistojn.

¥aªdon, la 7-an de martoDum la tuta monato mi

nenion metis en la taglibron.Certe mi ne kunportis ßin en lavojaßon, ¤ar mi opiniis, ke porion enskribi mi ne havos latempon. Kaj tiel estis.

Unue, pri la konkurso. Ãu laaliaj laboroj de studentoj el lalando estis ne tiom bonaj, aªvere mia refera¢o ion signifis.Mi ne atendis tian sukceson,sed mia laboro okupis la duanlokon, kaj mi e¤ ricevis, kromdiplomon, monpremion.

Mi neniam ßis nun vizitis la¤efurbon. Mi fakte ne povasdiri, ke mi malofte vojaßis –multajn urbojn mi vizitis, estisen monta regiono, veturisperÙipe. Sed viziti la ¤efurbonmi ßis nun ne bonÙancis.

Eksciinte tion, NikolajPetrovi¤ dedi¤is la tutan tagonal ekskurso tra la urbo. Nitamen ne uzis la servojn de ofi-cialaj ekskursejoj. NikolajPetrovi¤, anticipe min demand-inte, proponis sian helpon. Mine povas kompari, sed Ùajnas almi, ke pli bone povus ekskursi-gi e¤ ne unu ¤i¤erono – tiombone Nikolaj Petrovi¤ konis laurbon. Kvazaª li estis denaskalokano. Li sciis e¤ etajn nuan-cojn, kaj ¤ion ¤i rakontis al mi.

Vendredon, la 8-an demarto

Hodiaª estas la festo.Internacia Virina tago. Kajekde mateno, uzante la libere-con, mi daªrigas la hieraªanpriskribon. Hieraª mi ja nepovis finskribi – la okuloj fer-mißis, kvazaª mi ne dormis latutan semajnon. Sed eblehodiaª mi sukcesos priskribi¤ion, kio estis en la ¤efurbo.

Do, pri la ekskurso. Ni tiu-tage trairis perpiede eble tridekkilometrojn. Nikolaj Petrovi¤mem Ùatas piediradi, des plidum similaj okazoj. Ja por boneekscii la urbon necesas ¤irkauirißin, sed ne uzi, kiel oni Ùatasmetroon, aªtobusojn aª aliajnspecojn de la urba transporto.Sed estante kultura homo, li¤iam interesißis pri mia laceco– ¤u mi ne lacas? Kaj ofte inici-atis diversajn haltojn por iontrinki, ripozi surbenke (feli¤e lavetero favoris!).

Ni rigardis la centron de laurbo. Memkompreneble, tionecesis. Sed ni vidis ankaª lalokojn, kiujn kutime ekskur-santoj ne vizitas.

Kaj jam vespere ni venis aliu domo, en kiu, kiel eviden-tißis, unufoje dum du semajnojkolektißas literaturistoj. En la¤ambro homoj ne multis –estis eble dudeko da divers-

El la taglibro

urba teatro, la aliaj faras prezentojn endiversaj urbokvartaloj. La partoprenantojplejparte ne estas profesiuloj, ili estassimplaj laboristoj, oficistoj ktp., kiuj volaskanti kaj festi karnavalon. Sed ¤iujare lanivelo de la prezentadoj plibonißas.Kelkaj grupoj ißis tiel famaj, ke por ili la

prezentado estas jamlaboro: ili prezentas sinen veraj teatroj diver-sloke kaj ankaª en aliajlandoj.

Dum la tiel nomataKreola Semajno multajkamparaj societojorganizas diversajntradiciajn kamparajnaktivadojn, ekz.konkursojn pri ¤eval-dresado, preparadon detradiciaj manßa¢oj ktp.Aparte interesa estas latiel nomata “contra-punto” [kontrapunto]:

ßi estas konkurso, dum kiu du kantistoj(nomataj “payadores” [pajadores]) kantasunu post la alia partojn de la samtempeelpensata kanto tiel ke la versoj de la duakantisto devas respondi al la versoj kajrimoj de la unua.

De antaª proksimume dek jaroj en la

lando estas tre populara la festo, nomata

“Noche de la nostalgia” [no¤e de la nos-

tal§ja] (“Nostagio-nokto”). Ïi estas la

nokto, kiam en diversaj dancejoj estas

prezentata malnova muziko por “ne-tro-

junuloj”.

Alia populara “nokta” festo estas la tiel

nomata “La noche de las luces” [la no¤e

de las luses] (“Nokto de la lumoj”). Ïi

okazas kelkajn tagojn antaª la Kristnasko

kaj dum tiu festo ¤e la marbordo de

Montevideo en la kvartalo Pocitos oni

aranßas multajn artfajra¢ojn. Dum proksi-

mume 15-20 minutoj la ¤ielo de

Montevideo plenißas je diverskoloraj

lumoj. Miloj da homoj speciale venas por

bone vidi la spektaklon.

Tiel finißas nia imaga vojaßo tra

Urugvajo. Mi esperas ke ¤i tiu vojaßo

estis agrabla por vi.

VIK

IPED

IO

La plej malnova preßejo en Urugvajo (urbo San Karlos)

numero 217 (2007:1) 11beletre/enigme

6 4 1 3 3 1 7 6 2 8 3 5 9 2 3 4 3 8 1 6

7 5 2 8 6 1 7 3 7 9

2 3 4 1

5 7 6 1 2 7 5 6 1 1 9 4 2 3 7 4 3 2

9 2 1 7 4 8 9 1 31 9 2 4 3 8 53 5 1 4 5 4 6 2 8 1 9

Por Ùatantoj de sudokoDmitrij Cibulevskij,

Ukrainio

Bonvolu plenigi liberajn

¤elojn per ciferoj de 1 ßis 9,

tiel ke en ¤iu linio, en ¤iu

kolumno kaj e¤ en ¤iu el 9

kvadratoj (3 x 3) ne ripetißu

e¤ unu cifero.

Respondoj trovißas sur p. 14

aßuloj. £ajnas, ke la gejunulojkaj pliaßuloj estis egalkvantaj.La pli aßaj kondutis kiel iaelito, preskaª malrespekterigardante la pli junan genera-cion. Ankaª kun ia “fiado” iliaªskultis novajn verkojn de lagejunuloj. Al mi tre pla¤is ver-soj de unu el la junaj poetoj,bedaªrinde mi memorfiksisnur kvar liniojn:

Li fanfaronas pri la venkoj,Pri amindumo, seksumad’.Sed en la lito tuj videblas,Ke tio estis falsbravad’.Ankaª mi kontraªvole, laª

la insisto de Nikolaj Petrovi¤tralegis la miajn, kie estis tiujvortoj:

Kutime am’ neatenditeAperas en dormanta kor’.Mi manßas jam senapetite,Pri li nur pensas kun angor’.Memkompreneble, miaj ver-

soj estis aªskultataj en plenasilento, ankaª post kiam mifinis legi dum ioma temporegis la sama silento. Mi bonekomprenis, ke la versoj estismalaltkvalitaj, sed mi ¤iamopiniis, ke indas almenaª iomsubtenadi novajn aªtorojn.

Nur Nikolaj Petrovi¤ jamalie min rigardis.

Entute mi estis tre kontentapri la vojaßo en la ¤efurbon –kaj la urbon mi rigardis, kaj lapremion akiris, kaj la literatur-istojn vizitis. Kaj certe mimulte pli bone ekkonis nianinstruiston pri literaturo,Nikolaj Petrovi¤.

Kaj certe mi neniam forge-sos la rean vojon. Ni por lareenveturo elektis trajnon, kioestis tre oportuna – vespere nienvagonißas, kaj jam matenevenas en nian urbon. Necesaspasigi en la trajno nur ununokton.

Ni estis en la kupeo kvarope:mi kun Nikolaj Petrovi¤ kaj iaduopo de mezaßuloj, kiuj pres-kaª tuj enlitißis.

Nikolaj Petrovi¤ proponisiom festeni pro la sukceso denia refera¢o. Fakte, la refera¢oestis mia, sed Nikolaj Petrovi¤diris ßuste “nia”, kaj mi nekontraªis. Ja ankaª li kon-tribuis kaj ¤efe influis al lalaboro.

El la negranda vojaßsakoNikolaj Petrovi¤ elprenis iajnmanßa¢ojn, grandan botelonda ia akvo aª suko kaj botelonda krimea vino. Ordinare mine trinkas alkohola¢ojn. Sed

hejme mi iam gustumis kajbrandon, kaj konjakon, kajvinon. Kaj poste mi decidis:se mi iam trinkos alkoholajntrinka¢ojn, mi trinkos nurbonajn desertajn vinojn, kiesgusto al mi pla¤is.

Nikolaj Petrovi¤ kvazaªsciis pri miaj sentoj, prenintekun si ßuste vinon. Kaj mi nerifuzis festeni.

Ãio estis perfekta. Ni multeparolis, pridiskutis la problemo-jn en nia grupo kaj en nia kurso.Ni e¤ tuÙis entute la problemojnde edukado en nia lando. Al miestis agrable, ke malgraª miaaßo kaj nesperteco NikolajPetrovi¤ pridiskutas kun mitiom gravajn demandojn.

Sed en la kapo konstanteestis la penso “Kiel li rilatas almi kiel al virino? Ãu entute lipensas pri mi?” Lastatempe mikonstante pensis pri li. Mikomprenis, ke mia sento al liplifirmißas kaj plifirmißas.Kion mi faru? Ial mi hontis e¤montri al li, kiel mi al li rilatas.

Sabaton, la 30-an demarto

Pasis ankoraª preskaªmonato. La lecionoj en la

instituto venis al sia fino.Hieraª oni anoncis, ke de la15-a de aprilo komencißos lavica ekzamensesio, kaj nidevos plenumi ses ekzamen-ojn, post kio oni anoncos, ¤u nisukcesos transiri al la sekvakurso. Vere, min neniamtimigis la ekzamenoj. Mi ¤iamstudis bone, pri kelkaj studob-jektoj, kiujn mi Ùatis, misukcesadis e¤ perfekte. Ankaª[...]

***Tio estis lasta vorto, ne tuÙi-

ta de la fajro. Kompreneble, almia bedaªro, mi ne povisekscii pri la postaj eventoj –kio okazis al la mastro de lataglibro, kiel evoluis la rilatojinter Ùi kaj la literaturistoNikolaj Petrovi¤. Ni pensu pritio, esperante memkom-preneble pri la feli¤a fino...

KorektoEn la redaktora enkonduko de lapasinta numero estis eraro en lafrazo pri "Eklaboru" (ßi estismalßuste nomita "Kunlaboru").Krome, "Eklaboru" estas ne pro-jekto de TEJO – ßi estas komercapersona projekto de Chuck Smithkaj aliaj teamanoj. Pli da detaloj –¤e www.eklaboru.com.

12 numero 217 (2007:1)IJK en Vjetnamio/beletre

Hong Hac, Vjetnamio

VerÙajne, iuj esperantistojde la maljuna generacio diros:“Vjetnamio? Tio estas batal-kampo de longdaªraj mili-toj… Ãu veni tien por rigardila spurojn de l’ milito?” Pri lahistorio ili pravas. Tamen nun,post du jardekoj da renovißo,la lando travivas nerezisteblandisvolvißon. La usona turismagazeto “Travel Leisure” klasi-fikis Hanojon la sesa en la listode 10 plej interesaj lokoj porla hodiaªaj turistoj. Hanojoestas ankaª la urbo de la IJK-63 en 2007.

Vjetnamio vere dum longatempo estis batalkampo de teru-raj militoj. Temas pri milito porakiri la sendependecon (1945-1954) kaj ankaª por defendi ßinkaj reunuigi la landon (ßis 1975)– la plej longa milito en la 20-ajarcento. Ne malmultaj homoj ella aßa esperantistaro iamsurstratißis por insiste petipacon al Vjetnamio. Sed jampost jardeko en tiu lando kunvigla vivoforto ne plu troveblisajna vundo de milito, ajna ruina

vida¢o. Militspuroj videblas nur¤e memor-monumentoj kaj surla medaloj, alpinglitaj al la brus-to de la batalintoj. Pliaj dudekjaroj pasis sub la signo de kom-pleta renovißo de la lando. NunVjetnamio ißas pli moderna, pliindustriigita, konservante tamensian nacian identecon.

La homo, kiu vizitosVjetnamion komence de la 21-ajarcento veturos sur novaj vojoj,sur novaj pontoj, konstruitaj laªla plej modernaj teknologioj.Dezertaj teralta¢oj, montetoj aªsenhomaj marbordoj nun trans-formißas en pitoreskajn turism-ajn ripoz-regionojn kun belatropika pejzaßo. Tamen, la landozorge konservas sian historion.La turistoj povas malkovri laantikvan belecon de lignajdomoj de la malnova urbeto HoiAn, aª rigardi la InternanCitadelon kun tomboj de la reßojel la Nguyen-dinastio en la mal-nova ¤efurbo Hue. Multaj antik-vaj kutimoj estas revivigataj spe-ciale por turistoj: noktaj akti-va¢oj, raraj noktaj bazaroj kun¤estrataj manßa¢-budoj, maljunajkleruloj side praktikantaj

kaligrafion, hejmecaj stratetojsub rußa lumo de lanternoj.

Multaj ekzotikaj (por la oku-loj de eksterlanda gasto) bildojobserveblas ¤iutage: jen knabosidanta sur la dorso de bubalokaj lernanta sian lecionon aªlan¤anta kajton, jen bazaro de¢onkoj plenaj je floroj kaj fruk-toj sur la Mekong-riverego ¤e ladelto Nam Bo, jen “ambazaroj”okazantaj ¤iusabate vespere en£apa, kie gejunuloj el etnajminoritatoj alvenas por kanti kajkonatißi unu kun la alia. Multoalloga estas ankaª en Hanojo:vespera prezentado de surakvamarioneta trupo; surakvaj bat-aloj konfuze videblaj pro fumo;bruo de eksplodantaj petardoj,de disÙprucanta akvo; dancoj dela kvar fabelajbestoj – drako,unukornulo, tes-tudo, fenikso –sub trembrila kajf a n t a s m a g o r alumo.

Ãiu homo viz-itanta Vjetnamionne povas neadmiri la ao zaj-jn– longajn tradicia-jn virinajn robojn,kies baskoj flirtaslaªlonge de lavojoj de la loß-kvartaloj; lastratetojn kiuj iamestis la rezidejo demeti-artaj korpo-racioj de la centraHanojo; la stele-ojn, kiuj staras enla Templo de la

Literaturo (la unua universitatode la lando), sur kiuj estas gravu-ritaj la nomoj de doktoroj,laªreatoj de naciaj konkursoj; kajankaª la belecon de miloj dadiversformaj kalkaj insuletoj enla golfo Ha Long, monda here-da¢o agnoskita de UNESKO.

Vjetnamio estas lando kunjuna loßantaro, adoleskantoj kajjunuloj estas pli multnombraj, olmaljunuloj, tial la vivo okazanta¤e la stratoj kaj vojoj deVjetnamio estas vere bolanta.Tamen ne nur la vjetnama esper-antista junularo ßojos gastigi vinen la IJK-63. Gastamo kajamikeco estas karakterizaj traj-toj de ¤iuj vjetnamoj. Ridetojvideblas ¤ie. Vjetnamaj ridetojalvokas vin!

Olúbùnmi Gabriel Òshó-Davies,Nißerio

Mi jam aªdis (kaj vidis), ke seoni perdas unu el siaj antaªajdentoj, la perdo povas iomÙanßi la vizaß-aspekton. Ãefekiam la persono ridetas onirimarkas, ke io jam ne pluestas. Tamen eble ne ¤iuj tujrimarkas la mankon de la dentokaj la Ùanßißon de la vizaßo, ¤arla Ùanßo ¤iam estas nur mal-granda.

Tiu ¤i fakto foje estas veraankaª pri skriba¢oj. Vidu unuekzemplon. Kiam tra la fene-stroj de iu malrapide movißantaaªtobuso mi legis unu skriba¢onen la angla lingvo ¤e la en-ir-ejode iu malgranda vendejo, mimiris, ke tian varon oni vendasen tia parto de la urbego. Vere,en la en-ir-ejo de la vendejo oniskribis pri la varo en la nacialingvo por la nacianoj, kaj por laali-land-anoj – en la angla:“MINI HOES”. Mi ne tuj kompre-

nis la sencon de la skriba¢o kajne scipovis la nacian lingvon,sed io tuj helpis: tra la tra-vid-ebla kurteno mi ekvidis la var-ojn, kiuj ne estis tio, pri kioparolis la skriba¢o. Ili estis nehoes, sed shoes [Ùuz] – ili estisne sarkiloj, sed Ùuoj.

Kiam de-falis la unua litero de“shoes” (la angla vorto por“Ùuoj”), la komercisto eble pen-sis, ke tio ne gravas, ¤ar la pli-multo de la a¤etantoj ne scipo-vas la anglan; aª, se al li gravisla perdo de la litero, li eble kon-stante mal-fru-igas la re-nov-

igon. Aª li eble simple pensis:nur unu litero mankas.

Do por multaj ali-land-anoj,kiuj iras ¤e la vendejo kaj vidasla skriba¢on kaj la varojn, teoriela komercisto jam farißis ankaªvendanto de sarkiloj, kvankamen vero li restas vendanto denur Ùuoj.

La Ùanßo (ne) estas grava, ¤une?

varo – io vendata, vend-at-a¢okurteno – granda peco de Ùtofo, kiupendas sur fenestrosarkilo – speciala ilo porlabori en legom-ßardeno

Facila

La Ùanßo kiu (ne) gravas

Bonvenigaj ridetojInvito al Vjetnamio – la lando de la 63a IJK

KO

MPLE

ZE D

E H

AI LY

LAI TH

I

KO

MPLE

ZE D

E H

AI LY

LAI TH

I

Vjetnamaj fraªlinoj

Lago de Redonita Glavo

numero 217 (2007:1) 13recenze/bumerange

Christian Lavarenne, Francio

Mi volus bumerangi pri la alia, pli fruaEkotopio, kiu ankaª estis Esperanta. En lajaro 1990 ßi okazis en Hungario. Antaª ßiEYFA (la ¤efa organiza¢o, kiu planas laaranßon) organizis biciklan karavanon elBergen (Norvegio). En la sama jaro BEMIplanis biciklan karavanon al Litovio, seddevis rezigni pro la interveno de rusiajtankoj en Vilno. Do kvar BEMI-anojdecidis anstataªe partopreni la karavanonde EYFA al Ekotopio. Unu franco kaj unudanino startis de la pleja komenco kaj ni(unu norvegino kaj alia franco) alißis al lakaravano en Nurenbergo. Krom ni estisankaª rusa biciklanto, kiu tute neatenditescipovis Esperanton.

Do kiam ni ekbiciklis, esperantistojformis preskaª 10% de la karavano! Ãiutageokazis kunveno por decidoj pri la sekva tagokun tradukoj en kvin lingvojn: la anglan,

germanan, francan, rusan kaj ¤e§an. Ãiujvidis, ke ni kvin, el kvar landoj, senprob-leme babilas, kaj ni kunportis kvarlingvajnflugfoliojn pri Esperanto kaj ekologio,sufi¤e trafajn. Post nur kelkaj tagoj ni povisproponi spontaneajn E-kursojn en kvarlingvoj: la angla, germana, franca kaj rusa.Dudeko da kunbiciklantoj eklernetis (pres-kaª la triono de la tuta karavano).

Kiam ni atingis la landlimon interGermanio kaj Aªstrio, okazis problemopri du rusoj, kiuj eble ne havis vizojn portrapasi tiun landon. La atendo daªris,kelkaj komencis enui kaj malpacienci.Subite iu proponis kapti la okazon por E-leciono en ombro de arboj: sesdeko dapartoprenantoj (fakte, ¤iuj krom tiuj, kiujhelpis solvi la problemon)!

Kiam ni finfine alvenis 140-ope alEkotopio, ni trovis tie nederlandanon, kiu¢us lernis Esperanton, sed ßis tiam anko-raª ne havis la okazon paroli ßin, kaj rusi-non, kiu kantis en Esperanto akompanantesin per gitaro. Sed la plej stranga aferoestis, ke hindo, invitita eble por instruijogon, faris en la angla paroladeton pri lalingva problemo kaj pledis kontraª laangla, i.a. jene: “Vi skribas bo u to, viprononcas “bat”, vi skribas co u to, viprononcas “kat”, sed vi skribas po u to kajvi prononcas… “put” – ne, tiu ¤i lingvone taªgas…” Kaj li e¤ finis parolante priEsperanto (kiun li fakte ne lernis).

Ni kaptis la okazon, ke la programo

komencißis nur sekvatage, por proponi kun

konsento de la organizantoj E-lecionon, al

kiu venis pli ol 200 alvenintoj! La saman

posttagmezon, kiam la organizantoj ne

sciis, kiel nomi la grandajn tendojn ¢us sta-

rigitajn, iu proponis, ke ni donu Esperantajn

nomojn! Bedaªrinde, ni ne povis resti dum

tri semajnoj, tamen ni aranßis, ke la angla

BEMI-ano loßanta en BudapeÙto venu kun

E-materialoj por daªrigi la kurson.

Bedaªrindas ankaª tio, ke post tiu jaro

esperantistoj ne partoprenis tiel amase la

EYFA-bicikladojn al Ekotopio. Estus do

ege bone, se pluraj biciklademaj esperan-

tistoj denove partoprenus, kaj ke eble la

biciklado al Portugalio survoje vizitus la

iaman organizinton de la jam mita 20 mil-

kilometra Biciklado tra Eªropo kontraª la

lingvaj baroj (1987) Jorgos Comte, nun

loßanta inter Castelnaudary kaj Mirepoix,

kaj min en Saint-Girons (Ariège). Ni

ambaª estas en la Pasporta Servo.

La plurpaßa artikolo pri la unua bicikla-

do aperis en la monata gazeto de la

departementa asocio de verduloj “Verts 17

Ecologie” (numbero numbero 16, marto-aprilo

1991, La Rochelle, Francio).

Paªlo Mo¢ajev, Ukrainio

“Arkeo de Noa”, aªdo-diskokun 20 titoloj, 51 min., tek-stolibreto, eld. Kieva Societo“Espero” (Ukrainio), 2006.

VerÙajne por ¤iuj esperantis-toj la internacia karaktero de lalingvo Esperanto estas ekster¤ia dubo. Tiu internacieco kajenestas en la unua nomo memde la lingvo, kaj rivelißas en lainternaciemo de ßiaj parolan-toj, kaj tute nemalofte okulfra-pas en diversaj arta¢oj origi-nale kreitaj en Esperanto.Tamen ¤i-foje temas pri vereunika, vere internaciegakrea¢o. La disko kun la simbo-la nomo “Arkeo de Noa”prezentas en Esperantatraduko dudek kantojn dedudek popoloj! Centprocentaindico pri la internacieco!

Inter la prezentitaj kantojestas kaj jam vaste konatajEsperantaj tradukoj (kiel,ekzemple, la slovaka kanto“MariÙa”, la pola “Knabineto”aª internacie fama itala¢o“Sankta Lu¤ia”), kaj vere orig-inalaj kaj e¤ ekzotikaj armena,kartvela kaj cigana kantoj.Inter tiuj polusoj trovißasdiversaj, krom du esceptoj(temas pri la usona kanto“Suzanna” kaj pri la kuba“Guantanamera”) eªrop-deve-naj kantoj, ekzemple la ger-mana kanto “Pacvespero”, laangla “Mia Bonni”, la hungara“Hundo”, la rusa “Lipoj mal-benitaj” kaj multaj aliaj. Lakantoj estas divers-humoraj –estas kaj gajaj, kaj Ùercaj, kajiom meditaj, sed ili ¤iuj elra-dias optimismon, humanismonkaj saßecon, kiuj, kiel facilascertißi dank’ al la disko, estas

naturaj por ¤iu popolo.La prezentado de ¤iuj kantoj

estas kelkvo¤a kaj altnivela(nur unufoje aªdeblas iomamalglata¢o), tamen simpla kajsenartifika. La akompanado,miaopinie, estas iom modesta:preskaª ¤iuj kantoj estas akom-panataj de sintezilo, kies tem-broj sonas foje iom nenature,kvazaª produktataj de infanamuzik-skatolo; la sola kanto,akompanata gitare, sonas multepli “popole”. La lingva¢o estasßenerale simpla kaj bona, nurkelkfoje troveblas iom neglatajfraz-konstruoj; en la teksto-libreto mi trovis nur kelkajnnegravajn mistajpojn. Tamen¤io ¤i neniel povas malbonigi laimponan enhavon de la disko,ßi estas bonega ilustra¢o por laideo kaj celo de Esperanto: ¤iujpopoloj estas egalaj kaj ¤iujmeritas estimon kaj admiron.

La disko certe estas brilajuvelo, e¤ se en iom modestamunta¢o. La laboro de la Kievaensemblo “Espero elUkrainio” certe meritaslaªdojn. Mi sincere esperas, kela disko ßuos intereson de laEsperanta popolo, ßi certemeritas tion.

La diskon distribuas s-ro M.Lineckij. Kontaktu lin pormendi la diskon:<ml@espero.kiev.ua>, poÙte:p.k. 91, Kievo-201, UA-04201,Ukrainio. La prezo (sensendokostoj) estas 10 eªroj.

Brila juvelo en iom modesta munta¢o

Jam alia esperantißinta Ekotopio

REP

RO

DU

KTI

TA E

L LA

BU

LTEN

O H

EJM

OJ N

-RO

3 K

UN

LA

AFA-

BLA

PER

MES

O D

E H

IK F

OYE

R D

E CU

LTU

RE

INTE

RN

ATIO

NAL

E

14 numero 217 (2007:1)komikse/anonce

6 7 9 2 5 4 1 8 35 8 3 9 1 7 6 4 21 2 4 6 8 3 5 9 79 1 6 8 2 5 3 7 44 3 8 1 7 9 2 5 67 5 2 4 3 6 8 1 98 6 1 7 9 2 4 3 53 4 7 5 6 1 9 2 82 9 5 3 4 8 7 6 1

8 3 5 7 6 1 2 9 42 7 4 9 5 3 8 6 16 1 9 8 4 2 5 3 77 5 1 4 3 6 9 2 89 2 3 1 8 7 4 5 64 6 8 2 9 5 1 7 31 9 2 6 7 4 3 8 53 8 7 5 1 9 6 4 25 4 6 3 2 8 7 1 9R

espo

ndoj

al la

eni

gmo

sur

p. 1

1

Daniele Binaghi, Italio

Rat-Man, la musa italasuperheroo, kiu fakte ja estasmito por multaj (inter ili,ankaª mi), renkontis dum sia“kariero” multajn mitojn,kutime el la komiksa mondo;fakte, ßi vere naskißis kiel par-odio, kaj ßiaj unuaj historiojrakontis ßuste tiujn renkon-tißojn: la aªtoro, LeonardoOrtolani, estis kaj ankoraªestas arda subtenanto de lakomiksoj de tiu periodo,

precipe de la bildstrioj deseg-nitaj fare de Jack Kirby.

Jen do kelkaj bildstrioj, enkiuj Rat-Man videblas flankede tiaj famuloj, kiel Spider-Man (la Homo-Araneo),Doctor Doom (la DoktoroDestino), kaj Reed Richardskaj Susan Storm, el la grupoFantastic Four (Ekster-ordinaraj Kvar); en la lasta,Rat-Man mem flugas tra lasteloj kiel Silver Surfer (laArßenta Glittabulisto).

Ïuu ilin!

Kaj jen lastmomenta neofi-ciala nova¢o: la itala televidakanalo RAI2 jam dissendis 14epizodojn de la televida serio deRat-Man (kelkaj troveblas enretejoj kiel UTube), kaj oniantaªvidas eldonon de DVD-oj;mi proponis al la eldonistojaldoni esperantlingvajn subti-tolojn, kaj ili respondis, ke tiuebleco ekzistas... Pli da informojkaj aktualigojn vi trovos en lapaßoj de la Projekto RoMEo(http://www.pecorElettriche.it/esperanto/RoMEo/).

© LeoOr to l an i ,2007Trad. enEsperanton deD a n i e l eBinaghi

41-jaraßa esperantisto el Kongoser¤as korespondamikojn en diver-saj landoj de la mondo. RogerMambuene Mbunga, P. B 29, Av.Shaba, n. 8, Mbanza-Ngungu, Bas-Congo, D.R. Kongo. Retadreso:rogermambuene@yahoo.fr. Tel:OO243 81-2O2O-685.

***La fama lingvoscienca eldonejoBUSKE-Verlag en Hamburgo,Germanio, en aprilo 2007 aperigosGrandan Vortaron Germanan-Esperantan kompilitan fare deProf. Erich-Dieter Krause, membrode Akademio de Esperanto. La vor-taro ampleksos pli ol 160 milser¤vortojn kaj parolturnojn sur1679 paßoj grandformataj. Ïi doestos la (ßis nun) plej ampleksaEsperanto-vortaro en la mondo.Informißu ¤e www.buske.de auinfo@buske.de (germanlingve).

*** Ãu vi scias, ke la ¤i-jara UK oka-

zos en Japanio? La kongresurboJokohamo estas bela havena urbo,kiu situas ¤. 50 km suden deTokio. La kongreso daªros de la 4-a ßis la 11-a de aªgusto. Ni elkoreatendas viajn partoprenojn en ßi,e¤ post la IJK en Hanojo!

Kiel kutime, kompreneble, oka-zos junulara programo dum la UK:muziko, koncertoj de la litovagrupo Asorti, okinava muziko, aliajEsperantaj kantoj kaj diskotekonokte (filmejo kaj gufujosamtempe). Vi povas konatißi kunjapanaj kulturoj per amuzaj ludoj,dancoj kaj gustumadoj. Atendasvin ankaª malmultekostaj intere-segaj ekskursoj (e¤ nokta!).Informißu! http://www.k2.dion.ne . j p/~dsn/uk/ index .h tm l ;respondeculo_ junularaprogramo@yahoogroups.jp

Anonce

Rat-Man: mitoj kaj veroj pri la musa itala super-antiheroo

numero 217 (2007:1) 15anguleto/gratule/informe

FARIÏU KONSCIA SUBTENANTO DE TEJO!farißu patrono de TEJO

Pagante trioblon de vialanda MJ(-T)-kotizo vine nur subtenas la esperantistan junularon;

de TEJO vi ankaª ricevas:– revuon KONTAKTO

– bultenon TEJO Tutmonde (oficiala organo deTEJO)– akcepton dum la ¤iujara Universala Kongreso– aliajn laªokazajn servojn kaj publikiga¢ojn

JUNA AMIKO – internacia e-revuo de ILEI por lernejanoj kajkomencantoj

– aßas 30 jarojn kaj aperas 3-foje jare (aprilo, septembro, decembro)sur po 52 plurkoloraj paßoj kun plenkoloraj kovriloj;– havas kunlaborantojn el ¤iuj kvin kontinentoj;– rabato ßis 50%!Karakterizas ßin:modela stilo kaj facila lingva¢o (1500 vortradikoj sen glosoj), enhavotre varia: rakontoj, fabeloj, raportoj, informoj, interesa¢oj, enigmoj,kvizoj, versa¢oj, ludoj, kantoj, humuro, lingvaj konsiloj, interkulturo,kurioza¢oj, vo¤o de legantoj k.a. kun multaj ilustra¢oj.JUNA AMIKO estas fonto de taªgaj legaßoj por komencantoj, fidindahelpilo por E-kursgvidantoj.Vizitu nian TTT-ejon: <www.junaamiko.inf.hu> aª en <www.lernu.net>!

Ãu vi ser¤as korespondamikon?Sendu al Koresponda Servo Mondskala jenajn detalo-jn: nomo, adreso, sekso, aßo, profesio, geedza stato,kiom da korespondantoj vi deziras, en kiuj landoj kaj prikiuj temoj. Kunsendu 2 internaciajn respondkuponojn,aª, se ili ne estas a¤eteblaj en via lando, neuzitan poßt-markon. KSM pludonos viajn informojn al alia(j) kore-spondemulo(j), kiu(j) konformas al viaj deziroj. Viricevos rektan respondon. KSM estas servo de UEA. Skribu: Koresponda Servo Mondskala, B.P. 6, FR-55000Longeville-en-Barrois, Francio

Kotiztabelo de UEA por 2007Lando/valuto MG MJ(-T) MA(-T) SA Kto SZAªstralio/dolaro 15 38 95 57 34 190Aªstrio/eªro 9 23 57 36 22 114Belgio/eªro 9 23 57 36 22 114Brazilo/eªro 5 12 29 17 10 58Britio/pundo 6 16 39 24 15 78Ãe§io/krono 200 490 1220 770 460 2440Danio/krono 70 170 425 270 160 850Estonio/eªro 5 12 31 20 12 62Finnlando/eªro 9 23 57 36 22 114Francio/eªro 9 23 57 36 22 114Germanio/eªro 9 23 57 36 22 114Greklando/eªro 9 23 57 36 22 114Hispanio/eªro 9 23 57 36 22 114Hungario/forinto 1700 4300 10750 6850 4100 21500Irlando/eªro 9 23 57 36 22 114Islando/eªro 9 23 57 34 20 114Israelo/eªro 7 18 45 27 16 90Italio/eªro 9 23 57 36 22 114Japanio/eno 1400 3400 8500 5100 3000 17000Kanado/dolaro 14 34 86 52 31 172Malto/eªro 6 16 39 24 15 78Nederlando/eªro 9 23 57 36 22 114Norvegio/krono 75 190 470 280 170 940Nov-Zelando/dolaro 18 45 112 67 40 224Pollando/zloto 20 50 122 76 46 244Portugalio/eªro 9 23 57 36 22 114Rusio/eªro 5 12 29 17 10 58Slovakio/krono 230 570 1425 910 550 2850Svedio/krono 80 210 530 340 200 1060Svislando/franko 14 36 90 54 32 180Usono/dolaro 11 27 67 40 24 134

TARIFO A/eªro 6 16 39 23 14 78TARIFO B/eªro 5 12 29 17 10 58ALIAJ LANDOJ: Luksemburgio laªBelgio; San-Marino laª Italio; Kipro kaj Sloveniolaª Malto; Li§tenÙtejno laª Svislando; Bulgario, Latvio, Litovio kaj Rumanio laªEstonio.TARIFO A: Honkongo, Korea Respubliko, Singapuro, Sud-Afriko, Tajvano.TARIFO B: Ãiuj ceteraj landoj ne jam menciitaj.

MALLONGIGOJ:MG – Membro kun GvidlibroMJ – Membro kun JarlibroMJ-T – MJ malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaª la revuonKONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)MA – Membro-Abonanto (ricevas la Jarlibron kaj la revuon Esperanto)MA-T – MA malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaª la revuonKONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)SA – Simpla abono de revuo Esperanto sen membrecoKto – Simpla abono de revuo KONTAKTO

SZ – Societo Zamenhof (subtena kotizo aldone al membrokotizo)PT – Patrono de TEJO: 3-oblo de MJ (ricevas KONTAKTO kaj TEJO Tutmonde)DM – Dumviva Membro: 25-oblo de MA (ricevas dumvive la samon kiel MA)DMJ – Dumiva Membro kun Jarlibro: 25-oble de MJ (ricevas dumvive la samon kielMJ)Kiel individuaj membroj de TEJO (MJ-T aª MA-T) por 2006 estos registritaj tiuj indi-viduaj membroj de UEA, kiuj estos malpli ol 30-jaraj la 1an de januaro 2006 (t. e.kiuj naskißis en 1976 aª poste). Ankaª Dumvivaj Membroj samtempe membras enTEJO, dum ili estas malpli ol 30-jaraj.Eblas aboni ankaª al TEJO tutmonde sen membreco en TEJO. La abonprezo estasduono de la MJ-kotizo por la koncerna lando.Oni povas pagi pere de la perantoj de UEA, aª rekte al UEA per ßiro al ßia bankaaª poÙta konto, per ¤eko aª poÙtmandato, aª per kreditkarto.

Magia altiroAneta Ubik, Germanio

Laceco. Mi estas laca. La okuloj estas pezaj, la kapo zumas. Lakapo lulbaskulas, la lito magie altiras la korpon. Kio okazas, semi simple malÙaltas la racian pensadon? Mi instinkte movißas kajfaligas min en la liton, anßele ridetante, sentante la korpan plipez-ißon, observante la trapasantajn pensojn. Observante iliajn mala-perojn, observante la malaperon, la sento-kapablo malaperas,nur ioma konscio restas; restas nur: Mi estas.

Karaj legantoj!Per tiu ¤i rakonteto ni starigas novan rubrikon – “Anguleto”. En tiu¤i rubriko ni aperigos simplajn, pensigajn, foje amuzajn etajn tek-stojn. Kaj ni kore invitas desegnemulojn – se vi volus farißi ilus-tranto de tiu ¤i rubriko (en kiu ajn stilo kaj maniero), bv. skribi alla redakcio – kontakto@tejo.org.

Anguleto

Gratule

La 30-an de septembro 2006 en la familio de Tahmina kajSaidnabi Saidilhomzoda naskißis filineto Marjam, kaj la 19-ande decembro 2006 naskißis en la familio de Olga °romova (iamaGribovan) kaj Vladimir °romov naskißis filineto Anastasija.Gratulojn al la feli¤aj gepatroj, kaj bonvenon en la mondon – kajEsperantujon – al etaj Marjam kaj Anastasija!

François Hounsounou,Benino

La loßantoj de la vilaßoAguidahoué organizis latradician feston porrenkonti la Novan Jaron2007. Matene la infanojkaj la plen-kresk-uloj kan-tis, dancis kaj iradis tra lavilaßo de domo al domopor esprimi sian ßojon.Tag-meze en multaj familioj¤iuj familianoj renkontißis¤e la famili-estro por kunemanßi kaj trinki, kio neestas kutima en la aliajtagoj pro la afrikaj tradicioj.Ãiuj manßis per la manoj.

Post-tag-meze eksonisla tradiciaj tamtamoj, kajla homoj ekdancis. Pormultaj dancoj estas nece-sa la granda forto, tial lage-mal-jun-uloj ne tre volisdanci. Ili trankvile sidis ¤ela tablo mal-antaª la dan-cantoj kaj kuraß-igis la

junulojn. La homoj estisvestitaj per la tradiciavesto, nomata bohouba,kiun oni povas vidi sur lafotoj.

Je la deksesa horopost-tag-meze okazis lapied-pilka ludo, aranßitainter la vilaßanoj kaj eks-vilaßanoj, kiuj nun loßasen la urbo. La vilaßanojvenkis kaj ricevis la pre-mion. La vilaßanoj ludisen la rußaj ¤emiz-etoj, kiujestis donacitaj de unu ella politikistoj; la junuloj,kiuj loßas urbe, havis blu-blankajn ¤emiz-etojn. Lavilaßanoj uzis la festonankaª por solvi kelkajnproblemojn kaj mal-pac-ißojn kun la gejunuloj.

Krom la nov-jar-festo enBenino ¤iu-jare la 1-an deaªgusto okazas la festode sen-depend-eco. Lavilaßanoj kun-labore kunla urb-estro organizas la

pied-pilkajn ludojn inter lavilaßanoj. Alia grava festoestas la festo de vuduo,kiu ¤iu-jare okazas la 10-an de januaro. Ïi estastre interesa por la sub-ten-antoj de vuduo enBenino. La ¤efaj aktiv-a¢ojde tiu festo okazas enOuidah, kiu estas la famaturisma loko pri vuduo kajsklaveco.

En la sama vilaßo lalingvo Esperanto estasakceptita por instru-adoen la baz-lern-ejo. Sed prola manko de la instru-isto,kiu povus sen-page gvidila kurson, la Esperanto-

movado tie stumblis, sedne mortis. La gepatroj kajla lern-ej-estro volus re-aktiv-igi la tieanEsperanto-movadon.

tamtamo – bat-muzik-iloaªgusto – la lasta monatode somerodependi (de iu) – ne estiplene libera; obei iunsendependeco – plenalibereco de la landovuduo – tradicia religio enAfrikojanuaro – la dua monato devintrosklavo – la homo, kiu tutene havas personan libere-con kaj povas fari nur tion,kion permesas lia mastrostumbli – preskaª fali promis-paÙo

La festoj en BeninoK

OM

PLE

ZE D

E F

RAN

ÇO

IS H

OU

NS

OU

NO

U

KOMPLEZE DE FRANÇOIS HOUNSOUNOU

KO

MPLE

ZE D

E F

RAN

ÇO

IS H

OU

NS

OU

NO

U

Facila