kırsal kalkınma el kitabı

8/6/2019 Krsal Kalknma El Kitab

1/100

KIRSAL KALKINMAEL KTABI

AYLN RNEK


2/100

KIRSAL KALKINMA EL KTABI

Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliinn Caddesi, Hac Hanm Sk. No: 10/12

34439 Gmflsuyu - stanbul+90 212 249 15 54

Birinci baskstanbul, Ekim 2007

Proje sorumlusuDr. Ulrike Dufner

Aylin rnek

Kapak tasarmUmut Pehlivanolu, Myra

Sayfa uygulamaMyra

DzeltiNihal Boztekin

Fotoraflarfiaban DayananSevil zrek

BaskSena OfsetII. Matbaaclar Sitesi, B BlokKat: 6, No: 39 Topkap - stanbul

ISBN 978-975-00954-4-3


3/100

NDEKLER

nsz 5

I. BLM: HBSD VE KIRSAL KALKINMA 7

Heinrich Bll Stiftung Dernei ve Krsal Kalknma Program 9Neden Bir Krsal Kalknma Yaklaflm 9Dier Heinrich Bll Stiftung e.V. Brolar ve Bu Alandaki alflmalar 11Birlik 90/Yeflillerin Krsal Kalknma Politikas 12Krsal Kalknma ve Toplumsal Cinsiyet 14

II. BLM: AVRUPA BRL 17Krsal Kalknma Politikalar ve Avrupa Birlii 19Avrupa Birlii: OTP ve Sorunlar 19Gndem 2000 Reformlar: Bir zm Arayfl 202003 OTP Reformlar 202007-2013 Periyodunda Avrupa Birliinde Krsal Kalknma 21PREPARE 26Baz LEADER Projelerinden rnekler 26

Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalarna Ynelik Eksiklikler 30

III. BLM: TRKYE 33

Krsal Kalknma Politikalar ve Trkiye 35Trkiyenin Krsal Kalknma Deneyimi 35Ky Enstitleri Deneyimi 361950ler Sonras 36Trkiyede Krsal Kalknmada Kadn 38

AB Uyum Srecinde Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalar 42IPARD (Katlm ncesi Yardm Arac-Krsal Kalknma Bilefleni) 43Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi 44Ulusal Krsal Kalknma Strateji Belgesinin Deerlendirmesi 46Trkiyede Gereklefltirilen Krsal Kalknma Projelerinden rnekler 47Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarna Ynelik Yaplmas Gerekenler 53

3


4/100

4

IV. BLM: TRKYEDEN GRfiLER 57

Tarm Politikasnn Dnflm ile Krsal Kentsel veSiyasal Yaflama Etkileri zerine Bir Deerlendirme 59

Cenk YTER

AB, Trkiye Tarm ve Kalknma 77Abdullah AYSU

Heinrich Bll Stiftung Dernei Tarafndan Sorulan Sorulara liflkin Cevaplar 84Trkiye Ziraat Odalar Birlii

Krsal Kalknma Tartflmalar ncelikle Krsal Kalknmann Nedenlerizerinde Younlaflmal; Krsal Kalknma Politikalar,

Bu Nedenlerin Ortadan Kaldrlmas Amacna Ynelik Olmaldr! 91Ycel ALAR


5/100

NSZ

Hem Avrupa Birlii iinde hem de Trkiyede krsal kalknma konusu maalesef bugne kadaryeterince destek bulmad. Ayrca krsal kalknma ounlukla tarm politikalarndan farkl al-glanmyor.

ABye girifl srecinde bulunan Trkiye, yakn gelecekte krsal alanda birok deifliklik yapmakzorunda kalacak. Krsal kalknma yaklaflm bu adan byk bir nem taflyor: bu balamdakrsal alan cazip bir yaflam alan haline getirmek, insanlar iin krsal alanda yeni imkan vefrsatlar yaratacaktr. Buna karfln arlkl tarm politika yaklaflmna devam edilirse krsalnfusun byk ounluu kentlere g tek alternatif olarak grecektir.

Trkiyede krsal kalknma yaklaflm sz konusu olduunda daha ok tepeden belirlenen birpolitikayla karfl karflyayz. Dolaysyla bu politikann yerelde duyulan ihtiyalar zmekte ol-duka yetersiz kaldn grmekteyiz. Oysa krsal kalknmaya ynelik politikay baflarya ka-vuflturabilmek iin krsal alanda yaflayanlarn grfl ve ihtiyalarndan bafllamak gerekir.

Avrupa Birlii krsal kalknma konusunda Trkiyenin nne frsatlar ve riskler sunmaktadr.Bu frsatlar iyi deerlendirmek ve risklerle de bafletme yollarn bulmak iin krsal kalknmayaklaflmnn ne olduunu ve de ne olmasnn istendiini deerlendirmek ok nemlidir. Trki-ye ancak kendi ihtiya ve flanslarnn ne olduunu bilerek ABnin bu alanda sunduu politika-

lardan faydalanabilir.Bu kitapta, ABnin krsal kalknma anlayfl ve bu alanda geliflen ve deiflen politikalar analizedilmektedir. Ayrca Trkiyede bugne kadar edinilen krsal kalknma deneyimlerine ve AByolundaki gereksinimlere deinilmektedir.

Kitabn en son blmnde ise bu alanda faaliyet gsteren farkl kurum ve kiflilerin krsal kal-knma konusundaki fikirleri yanstlmaktadr. Bylece Trkiyedeki eflitli kurumlarn hemABnin krsal kalknma politikas hem de Trkiyenin bu alanda atmas gereken admlar hak-kndaki fikir yelpazesi sunulmaktadr.

Bu kitapla AB ve Trkiyede krsal kalknma konusunda tartfllan en nemli noktalar sundu-umuzu ve krsal kalknma politikasnn avantaj ve dezavantajlar hakknda bilgi vermifl oldu-umuzu umuyoruz.

stanbul, Ekim 2007

Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii

5


6/100

6


7/100

I. BLMHEINRICH BLL STIFTUNG DERNEVEKIRSAL KALKINMA

7


8/100

8


9/100

HEINRICH BLL STIFTUNG DERNE VE KIRSAL KALKINMA PROGRAMI

Heinrich Bll Stiftung Dernei (HBSD) Almanya tabanl bir STK'dr ve Birlik 90/YeflillerPartisi'yle yakndan balantldr. Yirmi lkede faaliyetlerini yrtmekte olan dernein ana

amac gerek Almanyada gerekse yurtdflnda politik eitimi desteklemektir. Bu sayede de-mokratik katlm, toplumsal ve politik konularda aktif tavrlar gelifltirmeyi ve kltrler arasanlayfl gelifltirmeyi hedeflemektedir. HBSD bnyesinde gereklefltirilen alflmalar, fliddetekarfl olma, srdrlebilir kalknma, demokrasi ve dayanflma gibi ilkeler zerine odaklanmfl-tr. Dernein Trkiyedeki faaliyetleri ise zellikle cinsiyetler aras demokrasi, demokratiklefl-me, srdrlebilir kalknma, srdrlebilir enerji ve evre politikas konularna younlaflmak-tadr. Tm bu alanlarda yaptmz alflmalar uluslararas iliflkilere ve Trkiye-AB iliflkilerinezellikle vurgu yapmaktadr.

Trkiye brosu kurulduu gnden bu yana evre alannda birok faaliyete imza atmfl ve eflit-li kurumlarla ortak faaliyetler dzenlemifltir. 2005 yl sonunda gereklefltirdiimiz, Trkiyeve Avrupa Birliinin tarm politikalar zerine younlaflan ve konuyla ilgili aktrleri bir ara-ya getiren Trkiye-AB-Tarm Politikalar konulu uluslararas konferansta yaplan tartflma-lardan yola karak zellikle krsal kalknma alannda alflmalar yrtmeye baflladk. Bu ala-na ynelik alflmalarmz derneimiz bnyesinde krsal kalknma program altnda gereklefl-tiriyoruz.

Bu konferansn hemen ardndan oturum sonularn bir yayn haline dnfltrerek ilgili kurum

ve kiflilerin kullanmna sunduk. 2006 ylnn hemen baflnda ise zellikle krsal kalknma ko-nusunda ilgili aktrleri bir araya getirerek, krsal kalknma fikrini ve alflmalarmzn strate-jisini birlikte gelifltirmeyi salamaya alfltk.

2007 ylndan itibaren Heinrich Bll Stiftung Dernei bu alanda faaliyetlerini artrarak de-vam ettirecektir. alflmalarmzla arlkl olarak Trkiye ile AB arasnda gerek resmi gerek-se sivil dzeyde bilgi ve deneyim paylaflm salamay, Trkiyede sivil toplumun bu alandakialflmalarn ve a yaplarn desteklemeyi hedefliyoruz. Elinizde bulunan kitap bu srecin ilkadmdr. 2009 yl sonuna kadar olan dnemde krsal kalknmaya ynelik atlye alflmalar

ile birlikte kk lekli burs program yine dernek faaliyetleri arasnda yerini alacaktr. Der-neimiz 2009 yl sonunda bu alanda gereklefltirdii yllk alflmalarnn sonularn der-leyip toparlayaca uluslararas bir toplanty da hayata geirmeyi planlamaktadr.

NEDEN BR KIRSAL KALKINMA YAKLAfiIMI

Krsal kalknma politikalar, tarm politikalar ile birlikte Avrupa Birlii srecinde Trki-yenin nnde zor bir sre olarak durmaktadr. Trkiyede ve dier birok lkede kentler eko-nomik ve sosyal olarak birer ekim merkezi haline getirilmifltir. Buna karfln krsal alanlarnitici gc krsal ve kentsel alanlardaki dengenin gittike bozulmasna, krsal alanlarn tarm

dflnda ifl imkn yaratamamas nedeniyle sosyoekonomik ynden gerilemesine neden olmufl-tur. Krdan kente doru dengesiz g, kentlerde de artan sorunlar beraberinde getirmifltir. Busorun sadece Trkiyenin deil, byme srecini olduka hzl yaflayan Avrupa Birliinin desorunudur. Krsal ve kentsel alanlardaki dengenin yeniden salanabilmesi iin krsal kalknma

9


10/100

konusundaki alflmalarn srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda gelifltirilmesi, krsalalanlarn kentlere alternatif ve partner olarak, ifl olanaklar salayan, sosyal ve ekolojik ola-rak yaflanabilir yerler haline dnfltrlmesi zorunludur. Bu nedenle HBSD olarak Trkiyedekrsal alana ynelik alflmalarmzda arl tarm konusundan ok krsal kalknma alanna

vermeye nem gsteriyoruz.

Avrupa Birliinde, 2007de ye olan iki lkeyle birlikte, nfusun yarsndan fazlas krsalalanlarda yaflamaktadr. Bu nfusun ok byk bir ounluu ekonomik olarak tarm, orman-clk gibi aktivitelere bamldr. Fakat ekonomik gelir farkllklar ile i ve dfl pazardaki re-kabet koflullar yeni ifl olanaklar ve gelir kaynaklar yaratmak iin krsal ekonominin ve alt-yapnn eflitlendirilmesini zorunlu klmaktadr.

AB iinde reforme edilmifl Ortak Tarm Politikas (OTP) tarmn yeniden yaplandrlmas,

evresel kaynaklarn ynetilmesi ve krsal ekonomilerin gelifltirilmesi ve eflitlendirilmesi ko-nusunda tutarl neriler sunmaktadr. Uyum, rekabet edebilirlik ve srdrlebilirlik AvrupaBirliinin gelecekteki krsal kalknma politikalarnn ayrlmaz hedefleridir.

Uyum, Avrupa Birlii iinde sadece varln zengin blgelerden fakir blgelere datlmas de-ildir. Bilgi ve teknoloji deiflimi, ekonomik ve sosyal altyapnn gelifltirilerek blgeler arasfarkllklarn azaltlmasdr. Krsal alandan kentsel alana doru gn nlenmesi iin krsalalanda yaflayan milyonlarca insan etkileyen sosyal ve ekonomik zayflklarla bafl etmek uyumiin zorunluluktur.

Rekabet edebilirlik konusu retim miktar ve dflk cret kriterlerinden bamsz olarak kalite,

kken, retim ve servislerin iflgc salamaya ynelik etkisiyle ilgilidir. Avrupa Birliindeki

milyonlarca mikro, kk ve orta lekli yerel ve blgesel pazara hizmet eden iftlik ve ifllet-me Avrupa ya da dnya pazarlarna alamamaktadr. Bu nedenle AB iindeki krsal kalkn-maya ynelik proje ve programlar yerel ve blgesel lekte iflletilen bu iftlik ve iflletmeleri dedikkate almaldr.

Srdrlebilirlik ilkesi ise iftilik, ormanclk ya da baflka trl arazi ynetimlerinde topra-

n, suyun, biyolojik eflitliliin ve dier ortak varlklarn dikkatli kullanlmasn esas alr.Srdrlebilirlik ayn zamanda sosyal devamlln garanti altna alnmasn ve yerel ekono-milerin uzun sreli yaflama kabiliyetini salamay hedefler.

Avrupa Birlii, Trkiyeye de krsal kalknma alannda frsatlar sunarken baz riskleri de be-raberinde getirmektedir. Trkiyede yetkili ve ilgililer krsal alann ekonomik ve sosyal olarakmarjinalleflmesine ynelik geliflmelere karfl nlemlerini almak ve krsal alanda srdrlebilirgeliflmenin salanmas iin gerekli politikalar retmek zorundadr. Gerek anlamda bir kal-knma krsal alanda yaflayanlarn bulunduklar yerde istihdam edilmesini, yaflam kalitelerinin

artrlmasn, kendi yaflam alanlar ile ilgili karar alma mekanizmas gelifltirmelerini, doal vekltrel kaynaklarn srdrlebilir bir biimde kullanlmasn salamaldr. Bu nedenle Trki-yede krsal alan iin yeni perspektifler gelifltirilmesi, evre ve yerel kltrn korunmasylabirlikte yksek yaflam kalitesinin salanmas, istihdam ve eitim frsatlarnn yaratlmas vebtn bu alanlarda cinsiyetler aras frsat eflitliinin dikkate alnmas zorunludur. Btn bu

10


11/100

politika ve programlarn baflarl olabilmesi iin de krsal alanda yaflayan nfusun krsal kal-knma programlarna aktif olarak katlmas gerekmektedir.

HBSD, yukarda bahsedilen kriterlere ulaflabilmek iin sivil toplum, yerel otoriteler, kamu

otoritesi ve zel kurulufllarn birlikte alflabilmesini, bu dorultuda politikalar gelifltirilmesinedestek olmay, bylece krsal kalknma konusunda tartflma alannn gelifltirilmesini, bu tartfl-malara ve politika srelerine sivil toplumun katlmnn salanabilmesini hedeflemektedir.

DER HEINRICH BLL STIFTUNG e.V. BROLARI VEBU ALANDAK ALIfiMALARI

Trkiye brosu gibi yirmi lkede faaliyetlerini srdrmekte olan Heinrich Bll Stiftung e.v.brolar dernein yukarda bahsettiimiz ana ilkeleri dorultusunda alflmalarn yrtmekte-dir. Brolar kendi corafyalarnn zel koflullar dorultusunda ana ilkelerden uzaklaflmadan

kendi programlarn belirlemektedir. Dolaysyla her bronun faaliyetleri birbirinden farkllkgsterebilmektedir. Bu dorultuda farkl Heinrich Bll Stiftung e.V. brolarnn bu alandakialflmalar afladaki gibi zetlenebilir.

Polonya Brosu: Polonya brosu zel olarak krsal kalknma konusunda alflan ilk brodur.alflmalarn Entegre Edilmifl Krsal Kalknma program altnda yrten bro, bu alandaki fa-aliyetleriyle krsal kalknma konularna iliflkin tartflmalarn gelifltirilmesi ve bu tartflmalarahalkn, ilgili sivil toplum rgtlerinin katlabilmesi iin aba harcamaktadr. Bronun bualanda gereklefltirdii projeler yannda (atlyeler, sempozyumlar, eitim alflmalar vb.) ni-

versite rencilerini krsal kalknma konusunda alflmaya teflvik etmek amacyla burs progra-m uygulamaktadr. Programn kendisi de akademik seminerler, atlye alflmalar, krsal kal-knma konusunda pratik faaliyetleri iermektedir.

Washington Brosu: Washington brosu bu alandaki faaliyetlerini temel program bazndagereklefltirmektedir. Global evre Ynetimi ve Srdrlebilir Kalknma program altnda mev-cut evre sorunlar ve srdrlebilir kalknma ilkelerine ulaflma konusunda alflmalar yapl-maktadr. kinci program alan ise Ticaret ve Srdrlebilir Makroekonomidir. Bu programnana amac ticaret organizasyonlar anlaflmalaryla birlikte global makroekonomik politikalar

etkileyen uluslararas kurulufllarn nasl daha etkili bir flekilde reforme edilebilecei sorusunacevap aramaktr. Washington brosunun programlarndan bir ncs Transatlantik liflkileri-dir. Bu programla bro transatlantik iliflkilerini diyalog ve bilgi deiflimi ile gelifltirmeyi he-defler. Bro direkt krsal alan konusunda alflmamakla birlikte ilk iki program dahilinde,zellikle Dnya Ticaret rgtnn tarm anlaflmalarn elefltiren alflmalar ile bu alana bilgiaktarlmasnda nemli rol stlenmektedir.

Latin Amerika Brosu: Latin Amerika brosu alflmalarn Ekoloji ve Srdrlebilir Kalknmaprogram altnda srdrmektedir. Bro bu alanda blgesel sreleri gelifltirmenin yan sraKuzey-Gney ve Dou-Bat diyaloglarn da desteklemektedir.

Gney Afrika Brosu: Gney Afrika brosu bu alandaki alflmalarn evre program altndayrtmektedir. Bu program altnda faaliyet alan bulunmaktadr. Bunlardan ilki Srdrle-bilir Kalknma in Bir Anahtar Faktr Olarak Yenilenebilir Enerjidir. Bu program srdrlebi-

11


12/100

lir enerjiyi onaylayan politikalarn gelifltirilmesi ve makro ekonomik politikalarla birlikte a-lflmas salanacak politik zmlere, politik uygulamalara ynelik deneyim analizlerine odak-lanmaktadr. Bronun ikinci faaliyet alan Srdrlebilir Kalknma ve Suya Eriflme Hakkdr.Bu programda su konusu, su sevkiyat konusundaki politikalara ve snr tesi su ticaretine

odaklanr. nc alflma alan Biyoeflitliliin Korumasdr. Programn ana amac, bu alan-da alflan sivil toplum rgtlerinin politika srelerinde yer almalar iin kapasitelerinin ge-lifltirilmesidir.

in Brosu: in brosu bu alandaki alflmalarn Ekoloji ve Golobalizasyon programlar altn-da yrtmektedir. Globalizasyon konusunda, sregiden srelerin daha iyi ve daha srdrle-bilir bir dnya iin gelifltirilmesine ynelik alflmalar yaplmaktadr.

srail Brosu: Bro Srdrlebilir Kalknma ve Ekoloji konusunda projeler yrtmektedir.

Ortadou Brosu: Ortadou brosu bu alandaki alflmalarn Srdrlebilir Kalknma progra-m altnda yrtmektedir.

Beyrut Brosu: Beyrut brosu bu alandaki alflmalarn Srdrlebilir Kalknma program al-tnda yrtmektedir.

Dou Afrika Brosu: Dou Afrika brosu bu konudaki faaliyetlerini evre program altndaDou Afrikada Srdrlebilir Kalknma erevesinde yrtmektedir.

Rusya Brosu: Rusya brosu alflmalarn Ekoloji program altnda yrtmektedir.

BRLK 90/YEfiLLERN KIRSAL KALKINMA POLTKASI

Daha nce de belirttiimiz gibi HBSD Birlik 90/Yefliller Partisi'yle yakndan balantldr. Bunedenle dernein alflmalar partinin politika ve talepleriyle paralellik iermektedir.

Yefliller AByi sregiden ve srekli yapm aflamasnda olan bir barfl projesi, geniflleme sreci-ni de buna ulaflmak iin temel bir ara olarak grmektedir. Avrupay evre koruma, barfl ve

12


13/100

sosyal adalet, adil kreselleflme, kltr ve insan haklar konusunda gerek bir g olarak gr-mek isteyen Yeflillerin temel hedefi Avrupa ktasnda srekli barfl ve dayanflmay temin et-mek ve global ekonomide pozitif etki yaratmaktr.

Yefliller, politik ve ekonomik adan entegre olmufl, kilit politika alanlarnda ve yeflil politika-da vazgeilemez bir aktr olan Avrupaya ihtiya duyulduunu vurgulamakta, bu amaca ula-flabilmek iin etkili, fleffaf, demokratik karar verici yaplarn ulusal, blgesel ve yerel dzeydeoluflturulmas gerektiini vurgulamaktadr. Bu dorultuda lkelerin ve blgelerin kendi kal-knma stratejilerini belirlemeleri nemlidir.

Avrupa Parlamentosu Yefliller grubu 2004 ylnda yaymlamfl olduu Avrupa in Yeflil Kon-trat 2004-2009 belgesi ile Yeflillerin Avrupa Parlamentosundaki nceliklerini belirlemifl,kalknma ve krsal kalknma ile ilgili ncelikler Srdrlebilir Kalknma in Avrupa Sosyal

Sermaye Fonu bafll altnda verilmifltir. Bu belgede Avrupann ifl olanaklar yaratmak iinyeni yollar bulmak zorunda olduu ifade edilmekte, srdrlebilir kalknma projelerinde yerelve blgesel yatrmlarn teflvik edilmesi iin bir Avrupa sosyal sermaye fonu yaratlmas ge-rektii vurgulanmaktadr. Dier bir bakfla gre Avrupa Birlii ekonomik temellerini ki bura-da Ortak Tarm Politikas (OTP) nemli bir yer teflkil etmektedir market ekonomisinin ekolo-jik ve sosyal prensipleri dorultusunda yeniden tanmlamaldr. Srdrlebilir Avrupa iin ya-flam kalitesinin artrlmas ve ekici hale getirilmesi ve bunun salanmas iin de sivil toplu-mun ve o alanda yaflayan nfusun yaygn desteinin alnmas zorunludur.

AB kendi ekonomik hedeflerini evrenin ve kamu yararnn korunmasna ynelik olarak yeni-den tanmlamal, adil kreselleflmenin salanmas ynnde global bir aktr olmaldr. nsanla-rn kendi blgelerinde, zellikle nfus azalmasnn ve iflsizliin youn olduu dezavantajl kr-sal alanlarda yatrm yapmalar teflvik edilmelidir. Mevcut fonlar yenilenebilir enerji, korumanlemleri, kaliteli gda, tarmsal turizm, srdrlebilir bilgi ve eitim teknolojileri ile bu bl-gelerin ekonomik ve sosyal istikrar iin cazip yatrm frsatlar yaratmak iin kullanlmaldr.

2006 ylnda Avrupa Birliinin 2007-2013 btesinin Avrupa Parlamentosunda onaylanma-s srasnda Yefliller Grubu birka konuda itirazda bulundu. Bu itirazlarn baflnda ABnin

dnyada en bilgi temelli toplum olmas hedefine ulaflmak iin insan kaynaklar ve bilim yerinebirok harcama kaleminin hl tarm ve yapsal fonlar alanna ayrlmfl olmas gelmektedir.Nitekim 2007-2013 yllar aras iin yaplan dzenlemelerde btenin sadece %15i tarmda-ki evresel nlemler, eitim ve altyapnn modernlefltirilmesine, % 85i ise tarm politikasnnbirinci kalemi olarak bilinen sbvansiyon ve dengeleme mantna ayrlmfltr.

Gelecee ynelik olarak srdrlebilir bte planlamas iin uzun erimli stratejiler belirlemekgerekliliine vurgu yapan Yefliller Grubu, Avrupa Birliinin tarm politikasnda ekolojik re-tim, hayvan refah ve adil rekabet dorultusunda radikal deifliklikler yapmas ve tarm rn-

leri iin ihracat primlerinin durdurulmas gerektiini savunmaktadr. Grubun yeflil Avrupasosyal modeli, ekolojik ve ekonomik geliflme arasnda dengeyi ve daha ok ve daha iyi iflle tamistihdam ve daha iyi sosyal uyumu hedefleyen Lizbon hedeflerine karfllk gelen politikalararmaktadr. klim deiflikliini snrlayan, srdrlebilir ulaflm yapsn gelifltiren, biyoe-flitlilii koruyan ve gelifltiren, srdrlebilir tarm gelifltiren, yeflil global perspektifi dikkate

13


14/100

alan ve daha fazla srdrlebilir kalknmay salamak iin arafltrma politikalarn destekle-yen istekli politikalara ihtiya vardr.

AB ierisinde srdrlebilir tarm faaliyetleri, srdrlebilir pazarlama altyaps ile birlikte

organik tarmn gelifltirilmesi, genetii deifltirilmifl organizmalardan arndrlmfl bir kuflangelifltirilmesi, bu anlamda corafi ve ekolojik haritalamann yaplmas, sistematik etiketleme

ile genetii deifltirilmifl rnler konusunda fleffafla gidilmesi Yeflillerin nemli bir talebidir.

Yine Avrupa Parlamentosu iinde Yefliller Grubu srdrlebilir krsal-kentsel iliflkiler iin ye-niliki sivil toplum srecine ynelik Kentsel ve Krsal Avrupa Konvansiyonu CUREu gelifltir-meye alflmaktadr. Bu konvansiyonla Avrupa apnda sivil toplum rgtleri ve ulusal ve Av-rupa dzeyinde karar vericilerin bir araya getirilerek krsal ve kentsel alanlarn srdrebilirli-ine ynelik iyi dflnlmfl politika nerileri ve somut nlemler gelifltirmeyi hedefler.

Tm bunlarn tesinde Yeflillerin tm politikalarnda gz nne ald en nemli konu cinsi-yetler aras eflitliktir. Yefliller her alanda kadn haklarnn ve cinsiyetler aras eflitliin salan-masna ynelik her trl program ve projeyi destekler.

KIRSAL KALKINMA VE TOPLUMSAL CNSYET

Kadn-erkek eflitlii Avrupa Birliinin temel ilkelerinden biridir. Birliin 1999 ylnda yrr-le koyduu Amsterdam Anlaflmasnn 141. maddesi1 eflitliin salanmas iin kadnlarazel avantajlar salanmas gerektiini vurgular. Bu anlaflmayla Birlik kadn-erkek eflitlii il-kesini tm plan ve programlarnn iine almakta, zellikle alflma, yatrm ve eitim konula-rnda kadn ile erkee eflit frsatlar meselesine zel nem vermektedir. Eflit frsatlar ilkesinintm ye devletler ve Avrupa Birlii kurumlarnda desteklenmesi ynnde gl bir yasal ze-min ve teflvik vardr. Bu taahht tm AB politika ve etkinliklerinde kadnlar ve erkekler iinflartlar, durumlar ve ihtiyalar arasndaki farklar sistematik olarak dikkate alan toplumsalcinsiyet prensibinin uygulanmasyla gereklefltirilir.

Toplumsal cinsiyet ilkesi her trl alanda eflitlii desteklerken kadnlarn karar srelerinekatlmna ve her trl plan ve projeden eflit yarar salamalarna yardmc olmak iin plan ve

projelerin bu ilke gz nne alnarak tasarlanmasn, uygulanmasn, izlenmesini ve zelliklespesifik nlemlerin deerlendirilmesini gerektirmektedir. Dolaysyla Avrupa Birlii ierisindeher trl plan ve programn kadnlar ile erkekler arasndaki eflitlii salayacak flekilde plan-lanmas, bu etkiyi hem etkinlik srasnda hem de etkinlik sonrasnda grnr klmaya katkdabulunmasna zel nem gsterilmesi beklenmektedir.

AB ierisinde global ekonominin de etkileriyle deiflen ekonomik yap, kadnlarn ifl yaflamnakatlmn zellikle etkilemektedir. zellikle krsal alanda kadnlarn iflsizlik oran erkeklerin-kinden daha yksek olduu gibi, profesyonel stat, finansal bamszlk ya da sosyal gvence-

leri yoktur. Kadn hem ev ifllerinde hem de dflarda alflmakta, kendi hayatn etkileyen kararsrelerine katlm konusunda sorunlar yaflamaktadr. Btn bunlar kadnn yetenek, fikir ya

14

1 Amsterdam Anlaflmas, Madde 141: Kadn ve erkek arasnda gerek eflitliin salanmas amacyla, ye lkeler tarafndan

eksik katlm yaflayan cinsin dezavantajlarn ortadan kaldracak zel nlemlerin alnmas eflit davranfl ilkesine uygundur.


15/100

da enerji bakmndan erkeklerden daha geride olmasndan deil, frsatlarn onlara ynelik ola-rak gelifltirilmemesinden kaynaklanmaktadr. Oysa zellikle krsal kalknma alannda frsateflitliinin ve kadnlarn karar srelerine katlmlarnn salanmas insan kaynan maksimi-ze etmek, krsal alandarda sosyal yaplarn srdrlebilir olmasn salamak ve yerel ekono-mileri canlandrmak asndan nemlidir. Katlm, kadnn yerel ve toplumsal geliflimini g-lendirmektedir. Sadece bu nedenle bile kadnlarn krsal kalknma srelerine aktif katlm vebu katlmn salanabilmesi iin eflit frsatlarn yaratlmas nemlidir.

Oysa Trkiyede olduu gibi Avrupada da krsal alanda kadn toplumsal anlamda belirlenmiflrol nedeniyle karar verme ve planlama srelerine aktif olarak katlamamakta ya da aznlk-ta kalmaktadr. Kadnlarn yani nfusunun neredeyse yarsnn katlm srelerinin dflndakalmas krsal alana ynelik gelifltirilen her trl faaliyette sapmalarn yaflanmasna neden ol-maktadr; oysa srelere erkeklerle birlikte eflit katlm yerel demokrasi, krsal toplum ve kr-sal ekonomilerin gelecei iin hayati neme sahiptir.

Katlmda esas olan, birlikte hareket etme fikrinin gelifltirilmesidir. Bu nedenle Avrupa Birliibirok alanda olduu gibi krsal alanda da kadnlar arasnda a yaplarn ve bu alarn ku-

rumsallaflmasn, mevcut kadn kurulufllarnn krsal kalknmaya ynelik faaliyetlere katlm-n, kalknmaya ynelik her trl proje iin finansal destek alabilme kapasitelerinin gelifltiril-mesini ve en nemlisi kadn kurulufllarnn kalknma kurulufllar ile iflbirlii yapmasn, mevcutiflbirliklerinin gelifltirilmesini ve kadn kurulufllarnn kalknma programlar konusunda bilgi-lendirilmesini desteklemenin nemli olduunu vurgulamaktadr.

15


16/100

Kadnlarn karar srelerine katlmnn salanabilmesi iin kapasite gelifltirme aktiviteleriningelifltirilmesi ve bu alandaki engellerin kaldrlmas zorunludur. Krsal alanlarda kadnlara o-cuk bakm, yafll bakm gibi sosyal servis hizmetlerinin sunulmas, erkeklerin ev ifllerine kat-lmnn artrlmas ynnde politika ve programlar gelifltirilmesi, kadn ve erkek rollerini boz-

maya ynelik aba sarf edilmesi, kadnlar iin yksek kaliteli ifl imknlarnn artrlmas, uy-gun, ulafllabilir ve gereki eitim programlarnn gelifltirilmesi, kadnlarn her trl finansve krediye ulaflmalarnn salanmas nemlidir.

Farkl aktrler tarafndan krsal alanda eflit frsatlara ynelik sarf edilen abalar kadnlarngeliflmeleri yannda erkekler ve ocuklar iin de nemlidir. Avrupa iinde krsal ekonomilerinve toplumlarn srdrlebilirlii ancak bu flekilde salanabilir.

16


17/100

II. BLMAVRUPA BRL

17


18/100

18


19/100


20/100

problemiyle yz yze kalmfltr. Bu dnem politikalar arlkl olarak yukardan aflaya yak-laflmlarla sektrel desteklere ve taraflarn sbvansiyonuna odaklandndan youn ve gittikeartan tarmsal faaliyetlerden kaynaklanmfltr. Bu sorunlarn ortaya kmas 80lerin sonu ve90larn baflnda tarm politikasnda beklenmedik deiflikliklerin geliflmesine neden olmufltur.

Youn tarm fazlasnn iftlik harcamalarnn artflna yol amas pazar ynetim politikalar-nn Avrupann tarmsal problemlerini zmek iin yeterli olmadn, iftliklerin sosyal yapsile evrenin ve rn eflitliliinin dikkate alnmas gerektiini gstermifltir. Bu nedenle1992de OTPde yeniden dzenlemeler yaplarak sosyal ve evresel nlemler kuvvetlendiril-mifltir. Tarm-evre uygulamalarna ynelik nlemler 1992 ylndan itibaren ABnin ana des-tekleri arasnda yer almaya bafllamfltr.

GNDEM 2000 REFORMLARI: BR ZM ARAYIfiI

Bu problemlerin ortaya kmas ve merkez ve Dou Avrupa lkelerine ynelik genifllemeningndeme gelmesi OTPde bir dizi reform yaplmasn zorunlu klmfltr. Geniflleme hem iflgc,hem krsal alan hem de olduka fazla sayda gda tketicisinin i piyasaya girmesini gndemegetirmifltir. 1997 ylnda reform srecine ynelik bafllayan alflmalar 1999 ylnda Gndem2000 Stratejisinin son fleklini almasyla sonulandrlmfltr. Gndem 2000, destekleme poli-tikalar yerine dorudan demeleri temel almfl ve krsal kalknmaya ynelmifltir. Bu anlamdayapsal, sosyal, blgesel ve evresel politikalar nem kazanmfltr.

Bu reformlarla krsal kalknma, OTPnin birinci aya olan pazar nlemleri yannda mekn

boyutunu ne karan ikinci aya olarak kabul edilmifltir. Reformlarn temel hedefi vardr.Bunlar;

Krsal alanlarn bafllca dayana olan tarm ve ormanclk sektrn glendirmek;

Krsal alanlarn rekabet edebilirliini glendirmek, bylece ifl olanaklar ve kaliteli yaflamkoflullarn salamak;

Avrupann evre, doal gzellik ve krsal mirasn korumaktr.

Bu reformlara ulaflmak iin ise drt temel prensip belirlenmifltir. Bunlar;

Tarma okfonksiyonlu yaklaflm;

Krsal ekonomiye entegre edilmifl oksektrl bir yaklaflm;

Krsal kalknma iin esnek destek;

Kalknma ve ynetim programlarnda saydamlktr.

Krsal kalknma konusu Gndem 2000 reformlar ile topluluk politikas ierisinde temel biranlayfl haline gelmifltir.

2003 OTP REFORMLARI

1999 ylnda Gndem 2000 reformlarnn erevesi belirlendiinde 20022003 yllar arasn-da bir ara deerlendirme yaplmasna karar verilmifltir. Bu ara dnem deerlendirmeleri so-

20


21/100

nucunda ve Gndem 2000 reformunun evre dostu yaklaflmlarna paralel olarak 2003 ylndaBakanlar Konseyi OTPde kkten reformlar yaplmas konusunda hemfikir olmufllardr. 2003reformlarnn flekillenmesinde tketicilerin evre, gda gvenlii ve hayvan refah konularnda-ki youn ilgisi de etkilidir. Reform srecindeki ana fikir, tarm sektr iin uzun sreli btn-

cl bir perspektif yaratmaktr.

Bu refomlar srasnda iki temel deifliklik gndeme gelmifltir. Bunlardan ilki, iftlik baflnatek bir dorudan demenin bafllatlmasdr. Destein rnden reticiye kaydrlaca bu uygu-lama ile plan kapsamndaki iftliklerin retimle ilgili kararlarda daha byk bir esneklie sa-hip olmas hedeflenmifltir.

kinci hedef OTPnin birinci stunundan (pazar ve gelir destekleri) ikinci stununa (krsal kal-knma) kaynak transferiyle krsal kalknmann gelifltirilmesidir. Bylece AB tarmsal destek-

lerde mdahaleci politikalardansa krsal kalknma gibi retimden bamsz aralara ynelmifl,mevcut krsal kalknma aralarnn kapsam gda gvenlii, evre koruma ve hayvan refahnkarfllamaya ynelik olarak geniflletilmifltir. Bylece Gndem 2000 reformlar ile topluluk iintemel bir anlayfl haline gelen krsal kalknma yaklaflm 2003 reformlar ile birlikte geniflletil-mifltir.

zellikle 2004 ve 2007 yllarndan yaflanan geniflleme sreci ile birlikte Birliin krsal alanla-rnn sosyoekonomik yaps ciddi anlamda deifliklie uramfltr. Bu nedenle Birliin tarm vekrsal kalknma politikalarnn kesin ve net politikalar olduunu sylemek zordur. Bunun en

nemli nedenlerinden biri, AB 15 lkeleri ile Birlie 2004 ve 2007 yllarnda ye olmufl 12lkenin krsal alanlarna sorunlarnn birbirinden ok farkl olmasdr. Bu farkllklar ABninpolitikalarnda dzenlemeler yaplmasn gerekli klmaktadr. Bu nedenle politikalar dinamikolmak zorundadr.

ABnin tarm ve krsal kalknma politikalarnn btn ve uygulamalar dflnldnde ar-lkl konunun hl retimin younlafltrlmas ve konsantrasyonunun teflvik edilmesi olduu vedestein bu alana younlaflmas gerektii sylenebilir. OTP hl gerek anlamda st dzeydeevre koruma, yksek standartlarda gda gvenlii, gda kalitesi ve hayvan refah ile doal g-

zelliklerin ve biyoeflitliliin korunmasn ieren srdrlebilir, okfonksiyonlu bir tarm mo-delini desteklemede yeterli deildir. Tm dnyada topran yapsnn srekli bozulmas, aflrsu kullanm, biyoeflitliliin kaybedilmesi, tarmsal kapasitenin dflmesi ve iklim deiflikliikayg verici geliflmelerdir. Tm bu sreler nmzdeki yllarda ok ciddi sorunlarn yaflan-masna neden olacaktr.

Bu nedenle hem AB yesi hem de aday lkelerde daha srdrlebilir evre ve krsal kalknmahedefine ulaflmak iin istihdamn, sosyal gvenliin ve eitimin gelifltirilmesi ortak kardr.

2007-2013 PERYODUNDA AVRUPA BRLNDE KIRSAL KALKINMA

21 Haziran 2005 tarihinde Avrupa Konseyi 2007-2013 dnemi iin krsal kalknmann KrsalKalknma iin Tarmsal Fonlar vastasyla desteklenmesine ynelik dzenleme konusunda poli-tik anlaflmaya varmfltr. 20 fiubat 2006da Tarm Konseyi krsal kalknma iin AB stratejikilkelerini kabul etmifltir.

21


22/100

21 Haziran 2005 tarihli dzenlemenin temel unsurlar flunlardr:

Mevcut tm nlemler Avrupa Tarmsal Krsal Kalknma Fonu ad altnda tek bir fonlamave programlama enstrman altnda yeniden gruplandrlacaktr;

AB ncelikleri (byme, istihdam, srdrlebilirlik) ile tutarllk ve koordinasyonu gven-ce altna almak, piyasa destei reformuna (birinci ayak) efllik etmek ve ulusal stratejilerve programlara bir temel olarak hizmet etmek zere yeni bir stratejik yaklaflm devreyesokulacaktr;

Politikann tm paydafllar asndan daha fleffaf ve grnr klnmasnn salanmasn ola-nakl klacak birlefltirilmifl ve glendirilmifl bir izleme, deerlendirme ve raporlama me-kanizmas mevcuttur;

Eksen baflna asgari harcama oranlar ve daha az ayrntl uygunluk kurallar, ye devlet-

lere deneyimin yaflayabilir krsal alanlar asndan gerekli olduunu gsteren politikalardengeli bir biimde uygulanrken belirli eksen ve nlemler zerinde odaklanmalar iin da-ha fazla hareket serbestisi alan brakacaktr;

Avrupa krsal alanlarnn iinde olduklar durumun eflitliliine ve ihtiyalarna daha iyiyant vermek zere yerel kalknma stratejilerine daha fazla vurgu yaplmas desteklenmek-tedir;

Avrupa krsal alanlar arasnda a alflmalar ve iflbirliine ynelik daha azimli bir rol oy-nanmas iyi pratiklerin transferini kolaylafltracak ve krsal politikalara bir Avrupa boyutu

kazandracaktr;

ye devletler ile Komisyon arasndaki sorumluluk dalm daha ak biimde tanmlan-mfltr.

Avrupa Birliine ye devletler 20 Eyll 2005 tarihli ve 1698/2005 sayl konsey tz uya-rnca 1 Ocak 2007-31 Aralk 2013 tarihleri arasn kapsayan planlama dnemi boyunca ken-di kurumsal dzenlemelerine uygun blgesel dzeylerde krsal kalknma programlarnn yr-tlmesinden ykml olacaktr. Buna gre;

lkelerin krsal kalknma politikalar OTPnin piyasa ve gelir politikalarna efllik etmeli vebu politikann hedeflerine katkda bulunmaldr.

Her bir ye devlet krsal kalknma programlarnn hazrlanmasna ynelik referans ere-veyi oluflturacak olan krsal kalknma ulusal strateji plann hazrlamaldr.

Krsal kalknmann programlanmas topluluk nceliklerine ve ulusal nceliklerine uygunolmal ve zellikle de tarmsal pazar politikasn ve ortak balklk politikas gibi toplulukpolitikalarn tamamlayc nitelikte olmaldr.

Krsal kalknma programlar gen iftilere zel haklar verilmesi ile iflletmelerin kurulma-sn ve yapsal uyumunu teflvik etmelidir.

Krsal kalknma programlar iftilik faaliyetlerinin tarm dfl faaliyetlere doru eflitlen-dirilmesi, tarm dfl sektrlerin gelifltirilmesi, istihdamn salanmas, bilgi ve iletiflim tek-nolojilerine yerel eriflebilirlii salamay ieren temel hizmetlerin iyilefltirilmesi, krsal

22


23/100

alanlarn sosyal ve ekonomik dflfl ve nfuslarnn azalmas trendlerini tersine evirmekgibi konularda yardm yoluyla krsal alanlardaki deiflimlere efllik etmelidir. Ayrca bu ba-kmdan insan potansiyelinin artrlmas gerekmektedir.

Her bir krsal kalknma program, krsal kalknmann hukuki ihtiyalarn etkin bir flekildekarfllayabilmek iin, ye devletlerin ortaklyla birlikte oluflturulan ve yrtlen ortak birkontrol ve deerlendirme erevesi temelinde, bir kontrol komitesi tarafndan uygun birdenetlemeye tabi olmaldr.

Reforme edilmifl yeni krsal kalknma politikas drt ana eksene sahiptir. Bu eksenlerden so-nuncusu bir neri yaklaflm niteliindedir. Bunlar;

Eksen 1: Tarm ve Ormanclk Sektrlerinde Rekabet Edebilme Yeteneinin Gelifltirilmesi

Yenilenme ve yeniden yaplandrma stratejisi insani ve fiziksel sermaye ve nitelik boyutlarnaodaklanmaktadr.

ncelik 1: Bilgi birikimini ykseltme ve insan potansiyelini gelifltirme

nlemler: Mesleki eitim ve enformasyon faaliyetleri, yeni iftilerin ifl kurmas, erken emek-lilik, danflmanlk servisi kullanm, ynetim, yardm ve danflmanlk servisleri kurma

ncelik 2: Modernizasyon, yeniden yaplandrma ve fiziksel potansiyeli gelifltirme

nlemler: Tarmsal iflletmelerin modernizasyonu, ormanlarn ekonomik deerinin gelifltirilme-

si, tarm ve ormanclk rnlerinin deerini artrma, ormanclk sektrnde, gda sektrndeve tarmda teknoloji, yeni rnler ve srelerin gelifltirilmesi iin iflbirlii, tarm ve ormancl-n uyum ve gelifltirilmesiyle ilgili altyap

ncelik 3: Tarmsal retim ve rnlerin kalitesinin iyilefltirilmesi

nlemler: Birlik mevzuatndaki standartlar karfllama, iftilerin gda kalite programlarnakatlm, bilgilendirme ve teflvik faaliyetleri

ncelik 4: nsan kaynaklarna ynelik yatrm iin ncelikli sektrler

Eksen 2: Arazi ynetimi ve krsal evrenin iyilefltirilmesi

Tarmsal-evresel nlemler zorunludur. Eksen 2 nlemlerine ynelik genel bir koflul, yararlan-

clarn tarm ve ormancla iliflkin Avrupa Birlii ve ulusal gerekliliklere sayg gstermeleridir.

ncelik 1: Biyoeflitlilik ve tarmsal arazilerin srdrlebilir kullanm

nlemler: Dalk ve dier fiziki engelli arazilerde doal engel demeleri, Natura 2000 de-meleri, tarm ve evre demeleri, hayvan refah demeleri, retim dfl yatrmlar

ncelik 2: Orman arazilerinin srdrlebilir kullanm

nlemler: Tarm arazilerinin ilk aalandrlmas, tarmsal arazilerin zerinde tarm-orman-clk tesislerinin kurulmas, tarm dfl arazilerin ilk aalandrlmas, Natura 2000 demeleri,orman ve evre demeleri, ormanclk potansiyelini iyilefltirme ve nleme faaliyetlerini yerinegetirme, retim dfl yatrmlar

23


24/100

Eksen 3: Krsal alanlarda yaflam kalitesinin ve ekonomik eflitliliin gelifltirilmesi

Bu blmdeki nlemler iftileri, ailelerini ve daha genifl krsal nfusu hedeflemektedir. Dahaeflitlenmifl emek piyasalar ve daha iyi hizmet sunumu krsal alanlarda yeni byme ve istih-dam olanaklar yaratacaktr. Bu da krsal nfusa istikrar kazandrlmasna katkda bulunupiftiler ve aileleri iin dflsal ekonomiler yaratacaktr. eflitliinin ve hizmetlerin yrrlekonulmasnn en baflarl biimi yerel kalknma stratejilerinden gemektedir.

ncelik 1: Krsal ekonominin eflitlendirilmesi

nlemler: Tarm dfl faaliyetlere ynelik eflitlendirme, yeni ifl olanaklarnn yaratlmas vegelifltirilmesi iin destek, turizm faaliyetlerinin desteklenmesi

ncelik 2: Krsal alanlardaki yaflam kalitesinin iyilefltirilmesi

nlemler: Ekonomi ve krsal nfus iin temel hizmetler, krsal nfusun korunmas ve glen-dirilmesi

ncelik 3: Meslek eitimi, yetenek edindirme ve canlandrma

nlemler: Mesleki eitimi ve bilgilendirme, yetenek edindirme, canlandrma ve uygulama

Eksen 4: LEADER

Bu eksen krsal kalknmaya yerel bazl afladan yukarya yaklaflm ifade etmektedir. 1989ylndan beri uygulanmakta olan LEADER yaklaflm 2006 yl sonuna kadar dnem geir-mifltir. Bunlar Leader I (1991-1993), Leader II (1994-1999) ve Leader+ (2000-2006) d-

nemleridir. 2005 ylnda Krsal Kalknma in Avrupa Tarmsal Fonu tarafndan yeni nlem-ler tahsis edilmesi konusunda grfl birliine varld. Bu dzenlemede LEADER inisiyatifinin programlama dneminden sonra bir olgunlaflma seviyesine ulaflt, krsal alanlarn LEA-DER yaklaflmn krsal kalknma programlarnn iinde genifl bir flekilde gereklefltirmeye im-kn tand vurguland. Bu yzden LEADER yaklaflmnn temel prensiplerinin krsal kalkn-ma programlarna transfer edilmesi ve bu programlarda temel bir eksen olarak yer almasnngereklilii vurguland. Buna bal olarak LEADERi destekleyecek olan yerel gruplarn ve ted-birlerinin, ortaklk kabiliyetinin, yerel strateji uygulamalarnn, iflbirlii ve alar gibi tanmla-

rn programlar ierisinde yer almas nerildi.LEADER yaklaflmnn ana hedefi yerel kamu-zel ortaklklar olarak tanmlanan yerel kal-knma stratejilerini destekleyerek yenilik, istihdam ve krsal alandaki bymeye katkda bu-lunmaktr. Bu yaklaflm tamamen yerinden ynetimi ve yerel nfusun aktif olarak politikalarave bu politikalarn oluflum srecine katk salamasn, kendi yaflamlar zerinde karar vermeyetkisini gelifltirebilmesini temel alr. ster ifti, ister ormanc, isterse yerel giriflimler olsun,tm krsal aktrleri ieren btnleflmifl yaklaflmlar, belirli bir blgenin kendi doal ve klt-rel mirasndan srdrlebilir yararlar elde etme yeteneine ciddi katklarda bulunabilirler. Bu

durum ayn zamanda, zellikle yenilenebilir enerji ve iklim deiflimini ele alan abalar asn-dan, turizm ve evresel farkndalk noktalarnda nem taflmaktadr.

LEADER yaklaflmnn kendisi bir Topluluk inisiyatifi olarak yukardan aflaya bir politikanerisi olmasna ramen, planlama ve kararlarn uygulanmas anlamnda afladan yukarya

24


25/100

yaklaflmlarn gelifltirilmesini hedeflemektedir. Yerel ortaklklara ve yerinden ynetime vurguyapan LEADER yaklaflmnn amac, krsal alana ynelik problemlere yeniliki ve btncl yada oksektrl zmler retmektir.

LEADER yaklaflmnn birka prensibi vardr. Bunlar; Yerel Eylem grubu (YEG) olarak adlandrlan yerel bir partnerliin, bir eylem plannn

(yerel oyuncularnn katlmyla) tanmlanmasndan ve uygulanmasndan sorumlu kkbir srekli uygulamaclar ekibiyle birlikte rgtlenmesi;

Belirli saylardaki krsal alanlarda kalknma projeleri iin eflitli ncelikli mdahale hatla-rn belirleyecek olan bir yerel eylem plannn gelifltirilmesi ve uygulanmas;

Btnleflmifl bir kresel stratejinin paras olarak, oksektrl bir yaklaflm ve eylemlerarasnda balantlarn kurulmas iin sistemli bir arafltrma;

Bu eylem planlarnn Avrupa Komisyonu, ye devletler ve/veya blgeler tarafndan, belirlisaydaki sektrel bte hatlar biiminde deil, kresel bir mali datm biimi iinde or-tak finansman;

Sz konusu krsal alanlar arasnda, Brkselde bulunan ve alanda Ulusal Koordinasyon Bi-rimleri tarafndan desteklenen, LEADER Avrupa Gzlemevi (LEADER+ iin KrsalAlanlar Avrupa Gzlemevi) tarafndan kolaylafltrlacak a alflmalar yaplmasdr.

LEADER ve Birlik 90/Yefliller Partisinden Almanyann bir nceki dnem Tketiciyi Koruma,Gda ve Tarm Bakan Renate Knastn bafllatt Aktif Blgeler gibi krsal kalknmada afla-dan yukarya destek ngren programlarn dier programlarla karfllafltrldnda, kstl fi-nansal kaynaklarna ramen, belediyeler, sivil toplum rgtleri ve firmalar arasnda eflit biriflbirlii sayesinde yeni bir alm ve yenilenme atmosferi yaratt sylenebilir. Bu destek,yurttafla yakn ve destekleme prensibine uygun olarak plan ve projelerin gereklefltirilmesi so-rumluluunu ve baflarsn tekrar sz konusu blgeye devretmektedir. Nitekim ABnin krsalkalknma politikalarndaki deiflimleri krsal alandaki sivil toplumu ciddiye almadan ve des-teklemeden gereklefltirmek mmkn deildir. Dier yandan yereldeki ilgili aktrlerin olufltur-

duu alar da krsal kalknma politikalarn desteklenmesi ve hayata geirilmesinde son derecenemli giriflimlerdir.

Tm Avrupada rgtlenmifl olan PREPARE a (Krsal Kalknma in Ortaklk/Partnershipfor Rural Development) gibi son derece nitelikli krsal alar, projelerin bafllatlmasn ve koor-dinasyonunun byk blmn gereklefltirecek ve farkl karlar olan krsal aktrler arasn-da arabuluculuk yapabilecek kapasiteye sahiptir. Avusturya, Finlandiya, Baltk lkeleri ve s-ve, krsal kalknma programlarnn byk bir blmn zaten bu tr rgtlere devretmifl vedevletin ynetsel grevlerini azaltmfl durumdadr. Sivil toplumun bu konudaki kapasitesi yeni

ye lkelerde de giderek artmaktadr.

25


26/100

PREPARE

PREPARE (Krsal Avrupa in Ortaklk) 1999 ylnda kurulmufl bir oluflumdur. Bu oluflum,zellikle birou 2004te Birlie katlan Merkez ve Dou Avrupa lkelerinde sivil toplumun

desteklenmesini ve krsal kalknma konusunda lkeler aras deneyimlerin paylafllmasnamalar; Avrupa Birlii ierisinde zellikle Merkez ve Dou Avrupa lkelerinde krsal kalkn-ma alannda alflan STKlar destekler ve lkeler arasnda bilgi deiflimini salar. PREPAREulusal ve yerel olarak gl bir iflbirlii ve yerel aktrlerin srece aktif katlm salandtakdirde krsal kalknmann baflarl ve srdrlebilir olacana inanr. Oysa krsal alanlarnounda sivil toplum, hkmetlerle ortaklk kurabilecek kadar gl deildir. Bu nedenlePREPARE;

Krsal alanda sivil toplumun glendirilmesine;

Krsal alandaki tm partnerler arasnda diyaloun, gvenin ve iflbirliinin gelifltirilmesine;

Krsal kalknma konusunda deneyim ve baflar yklerinin paylaflmna;

STKlar ile hkmet kurulufllar arasnda gven duygusunun ve diyaloun gelifltirilmesinealflr ve

Krsal topluluklarn glendirilmesini ve karar mekanizmalarna katlmasn destekler.

Bu hedeflere ulaflmak iin PREAPERE yol izler. Bunlar;

lke baznda ulusal programlar: Bu programlar krsal kalknmadaki farkl aktrler arasndadiyalog ve iflbirliinin gelifltirilmesi iin tasarlanmaktadr. Programlar her lkenin ihtiyalar-na gre deiflkendir. Ulusal seminerler, blgesel seminerler ve dier bilgi deiflim kanallarolabilir.

lkeler aras deneyim paylaflm: PREPEARE lkeler aras deneyim paylaflmn salamakzere uluslararas atlye seyahatleri dzenler. Ama lkelerin birbirlerinin deneyimlerindenfaydalanmasn salamaktr.

Uluslararas a: Avrupa apnda krsal kalknma konusuyla ilgilenenler arasnda bilgi deifli-

mi ve karfllkl destei salayabilmek iin PREAPERE a oluflturulmufltur.

Avrupa dzeyinde Avrupa kurulufllaryla da alflan PREPARE aday lkelerde de hem siviltoplum hem de hkmetlere bu anlamda katlm ncesi srete destek olur.

BAZI LEADER PROJELERNDEN RNEKLER4

Aflada LEADER yaklaflm dahilinde gereklefltirilen rnek verilmifltir. Bu rnekler, Tr-kiye iin de uygulanabilme potansiyeli olan rnekler olarak grld iin seilmifltir.

26

4 European Communities, Leader+Magazine, talya, 2007.


27/100

27

TM BLGE N TURST ROTALARI

ye lke: talyaYerel Eylem Grubu: Sviluppo Valli di Ponente

Toplam Bte: 556.500 AvroAB katks: 167.000 AvroDier Kamu Fonlar: 167.000 Avrozel Fonlar: 222.500 Avroweb: http://www.galriviera.it

Fransz snrndaki Liguria blgesinde bulunan Sviluppo Valli di Ponente isimli yereleylem grubu, afladaki hedeflerle kendi yerel kalknma stratejisine sahiptir:

Geleneksel olmayan konaklama alarnn yaratlmas; Blgenin doal miras ile yerel rnlerine dayal tematik rotalarn gereklefltirilmesi;

Yerel reticilerin desteklenmesi iin pazarlama ann iyilefltirilmesi;

Topran ve yerel rnlerinin teflvik edilmesi;

icekler dahil, bu rnlerin ekolojik olarak sertifikalandrlmas.

Yerel Eylem Grubunun toprak alan dier talyan krsal toprak alanlarnn tipik birokkarakteristiini; yani nfus g, tarmsal etkinliin terk edilmesi, istihdam olanaklarn-da genel eksiklik, yerel nfusa ve ticarete kt hizmet sunumu ile zayf a alflmas ve ifl-birlii zelliklerinin ounu sergilemektedir.

Yerel rnlere ve tipik gdaya dayal iki tematik rota zaten gereklefltirilmifltir. Proje, bun-

larn nihai biimde uygulanmasn ve bu iki farkl rotann, drt farkl rotay bir arada top-

layacak bir a yaklaflmnn bir paras olarak btnlefltirilmesini salamakta, bu biimde

tm blgeyi bir anda teflvik etmektedir. alflma tamamlandnda, toprak alan toplam

drt rotaya sahip olacaktr: flarap ve ya rotas; tadlar ve renkler rotas; (niflasta ve

mandra rnlerine dayal) beyaz mutfak rotas ve zeytinya rotas.

Yerel rnler ve kltrel kaynaklara odaklanan bu rotalar, turizmi teflvik etme yollarn

oluflturmaktadr ve blgenin mal ve hizmetlerine ynelik talebi artrmak zere tasarlan-

mfllardr. Ancak, bu rotalarn yaratlmas kolay gerekleflmemifltir. Yerel Eylem Grubu bu

tematik rotalar zaten gelifltirmifl olanlar iindeki en iyi pratik deneyim zerinden gitme

konusunda baflarl olmufltur. Bu da rota tanmn, koordinasyon ve destek iin kamusal y-

netimle birlikte alflmay, mevcut hizmetlerin mkerrer klnmasndan nasl kanlabile-

ceinin anlafllmasn ve zel sektr ile kamusal sektr arasndaki iflbirliini iermektedir.


28/100

28

KADINLARIN KIRSAL KALKINMAYA KATILIMI

ye lke: BelikaBlge: Wallonia

Yerel Eylem Grubu: Botte du HainautNfus: 29.285Toplam Bte: 187.400 AvroAB katks: 84.330 AvroDier Kamu Fonlar: 84.330 Avrozel Fonlar: 18.740 AvroNot: Proje ky yaflamnda kltr ve krsal kalknmann koordinasyonu projesinin birparasdr.

Yerel eylem grubu, De la Bottle tarafndan kapsanan Walloon blgesinin batsndaki Ha-inaut Elinin gney blmnde bulunmaktadr. Blge temelde orman ve meralardan olufl-makta, kk kylerde yerleflik olan yaklaflk otuz bin sakini kapsamaktadr. Kyler tipikbiimde merkezde kurulmufl olup dflarya doru kk, daha genifl biimde yaygn tesisgruplarndan oluflmaktadr.

Proje kadnlarn iinde olduklar yaltlmfll aflmalarna, refahlarn korumalarna vebylelikle de yaflam kalitelerini iyilefltirmelerine katkda bulunmay hedeflemektedir. Buda bir araya gelip deneyimlerini paylaflacaklar bir yerin salanmasn ve birbirlerinin ki-flisel geliflmelerine katkda bulunmalarn desteklemeyi iermektedir.

Proje erevesinde kadn sorunlaryla ilgili olan ve onlarn beklenti ve zlemlerine yantveren inisiyatifler, tematik toplantlar, yaratc atlye alflmalar gelifltirilmifltir. YerelEylem Grubu ayrca baflka blgelerden ve yurtdflndan kadnlarn gereklikleriyle ilgilibilgi salamay amalayan alan gezileri rgtleme yoluyla, dfl dnyadaki konularla il-gili farkndalk gelifltirmeyi gvence altna almaya alflmaktadr. Ayrca kadnlar tarafn-dan ynetilen ve desteklenen bir gazete krsal bir evrede alflan kadnlarn deneyimlediizorluklar tartflmaktadr.


29/100

29

ORGANK YEREL LEZZETLER

ye lke: YunanistanBlge: Bat Makedonya, Servia

Yerel Eylem Grubu: ANKO SANfus: 90.542Toplam Bte: 430.000 AvroAB katks: 215.000 AvroDier Kamu Fonlar: 43.000 Avrozel Fonlar: 172.000 Avroweb: http://www.anko.gr

Bu proje Bat Makedonya blgesindeki Kozani blgesinde gereklefltirilmektedir. Bu bl-

ge linyit rezervleri sayesinde elektrik retimiyle tannan bir blgedir. Ancak, blge aynzamanda aralarnda tahl, flarap, elma ve fleftalinin de bulunduu dier yerel rnlere deev sahiplii yapmaktadr. Ayrca zengin mandra eflitleri sunan nemli bir hayvanclk ta-rm da mevcuttur.

ANKO Yerel Eylem Grubu tarafndan yrtlen proje, genifl bir organik rnler yelpazesiretmeyi ve bunlar ticari olarak pazarlamay hedeflemektedir. Bu amala, Yerel EylemGrubu kalite ve yenilik flnda giriflimcilik ve evre konulu zel bir giriflim olarak ya-ratlmfltr. Nihai rn Bat Makedonya blgesinde genifl apl hasat yaplan ve organikkoflullarda elde edilen, yerel olarak retilen gdalardan hazrlanmaktadr.

retim kapasitesi hl tam olarak geliflmemifl olmakla birlikte, ilk baflar belirtileri ak-tr; bir yandan dier yerel ve kk reticiler arzc olarak alflrken daha flimdiden ultra-modern iflleme tesisinde 27 alflan mevcuttur.

Piyasaya sunulan nihai rnler eflitli pastalar, biber ve domates salalar, makarna, re-el, tatl, flarap ve baldr. Btn bu rnlerin blgenin gelenei, kltr ve tarihiyle iliflki-si vardr. Bu nedenle, paketler zerinde blgesel rnle ilgili ksa tarifler bulunurken, eti-

ket zerinde rnn retilme biimi ve iindekilerle ilgili bilgiler yer almaktadr.Gda rnleri piyasaya nihai tketiciler ve/veya organik gda rnleri satmakta uzmanlafl-mfl seilmifl dkknlarla dorudan grflen, zel olarak istihdam edilmifl satclar zerin-den datlmaktadr. Bu rnlerin marka ismi patentlenmifltir.

Bu projede, LEADER+ fonlamas temelde altyapya yatrm yapmak, iflleme tesisinin in-flas ve retim srecine bafllamak iin gereken makinelerin dorudan satn alnmas iinkullanlmfltr.


30/100

AVRUPA BRL KIRSAL KALKINMA POLTKALARINAYNELK EKSKLKLER

Avrupa Birliinin sre ierisinde gereklefltirdii politika deifliklikleri ile oluflturmaya a-

lflt krsal modelin amalar afladaki gibi zetlenebilir: Krsal ekonominin bafllca dayana ve srdrlebilirliin garantisi olan doal kaynaklarn

ve evrenin korunmas;

Yaflayan (mimari, yeme-ime, yerel rnler, kltr, gelenek vb.) ve tarihi kltrel mirasnkorunmas;

Yerel ihtiyalara ve i dinamizme ynelik proje bazl ekonomik dinamizm;

Krsal nfusa ynelik ulaflm, salk, eitim, ynetim gibi servislerin salanmas.

Btn bu nlemler krsal alanlarn duraan bir yapdan dinamik bir yapya evrilmesini, bir ya-flam ve ekonomik aktivite alan haline gelmesini, mevcut dinamiklerle ve kentsel alanlarla te-mas halinde olmasn amalamaktadr.

Buna ramen ABnin krsal kalknma yaklaflmlarnn halen baz eksikliklerin olduu yadsna-maz. Bunlarn baflnda AB iinde hl en arlkl konunun krsal kalknma politikalar deiltarm politikalar olmas gelir. OTPnin birinci aya olan pazar nlemleri btenin %85inikullanrken, ikinci aya olan krsal kalknma btenin %15ini kullanmaktadr. Dolaysylahl finansal destein byk ksm krsal kalknmaya deil, tarma aktarlmaktadr. Krsalkalknmaya aktarlmakta olan payn kkl, krsal alanlarda kalknmann tarm ve ifti-ler tarafndan kontrol edilir olmasna, krsal kalknma ile tarmsal retim arasnda bir reka-bete neden olmaktadr. Bu nedenle, daha fazla sbvansiyon konusunda srar eden iftilerinkrsal kalknmann kendi aleyhlerine olduu konusunda ikna edilmeleri zorunludur. nk kr-sal kalknma politikalar konusundaki mevcut dzenlemeler hl tarm dfl aktiviteleri yete-rince teflvik etmemektedir. OTPnin byk ounluu, zellikle yksek pazar fiyat destekleri,iftileri daha fazla retim iin teflvik etmektedir. Bu durum beraberinde su, biyoeflitlilik veyaban hayat konusunda sorunlar getirmektedir. Buna bal olarak OTPnin byk ksmnn

evreye olumsuz etkileri sz konusudur.

OTP bu nedenle zellikle tarmda istihdam edilen nfus oran ile tarmn GSMHdeki oranarasnda dengesizliklerin bulunduu ABye yeni ye olmufl lkelerin ihtiyalarna cevap vere-memektedir. OTPnin bu lkelerde de baflarl ekonomik politikalar uygulayabilmesi iin farkldzenlemelerin yaplmas, krsal altyapnn ve servislerin gelifltirilmesi gerekmektedir. AvrupaBirlii yeni ye lkelerin krsal alanlarna ynelik yapsal sorunlar gz nne almal, politika-larn bu dorultuda gelifltirmelidir.

Ayrca krsal kalknmay etkileyen farkl politikalar (OTP ve krsal kalknma bilefleni, LEA-DER, blgesel politika ve uyum politikas, ulaflm, iletiflim, teknoloji politikalar, evre politi-kas vb) arasndaki koordinasyon, ekonomik reform, uyum ve geniflleme balamnda yeterlideildir. Dolaysyla AB btnlefltirilmifl ve kapsayc bir strateji gelifltirmek zorundadr.

30


31/100

Avrupa Birlii ierisinde afladan yukarya yaklaflmn her yerde uygulanabilir olmas ile ilgilibir tartflma devam etmektedir. Bu yaklaflm sosyal dokusu dinamik olan blgelerde kolaycauygulanabilir; fakat, hl altyap sorunlar yaflayan blgelerde uygulama sorunlar yaflanabi-lir. Yapsal sorunlarn birbirinden farkllklar gsterdii alanlarda tek tip politikalarn uy-

gulanmasnn doru olmayaca aktr; fakat, hangi hedefe doru gidilmesi gerektii en temelsorudur. LEADER yaklaflmndaki ana dflnce, yerelde yaflayanlarn kendi yaflam alanlarzerine ve bu alanlarda gelifltirilecek politikalarla ilgili karar verme hakkna sahip olmasdr.Bu, yerelde kalknmay salayacak en nemli vurgulardandr.

Dolaysyla ABnin krsal kalknma politikalar revize edilmifl hali ile dahi srdrlebilir gelifl-me iin yeterli deildir. AB politikalarn bu dorultuda geniflletmeli ve nlemlerini almaldr.

31


32/100

32


33/100

III. BLMTRKYE

33


34/100

34


35/100

KIRSAL KALKINMA POLTKALARI VE TRKYE

Trkiyede krsal kalknma politikalar zellikle Avrupa Birliine girifl srecinde nem kaza-nan bir konu haline gelmifltir. Trkiyede ABye katlm sreci ncesinde de krsal kalknma

alflmalar yaplmfltr; fakat bu politikalar ve alflmalar ABnin bugnk politikalar ieri-sinde tanmlamfl olduu krsal kalknma politikalarndan olduka farkldr.

Trkiyenin katlm AB tarmsal alannda %23 orannda (39 milyon hektar) bir byme yara-tacaktr. kinci unsur, tarmda istihdam edilen nfusun bykldr. 2005 yl itibaryla ta-rmda alflan nfus oran %29,5tir. Krsal alanda tarm sektr dflndaki sektrlerde al-flanlarn oran ise %38,6dr.5 Tarmn GSMH iindeki pay 2004 yl itibaryla %11,2dir.6

Tarm topraklar kk ve ok paraldr.

Trkiyenin girifliyle ABnin krsal yapsnda byk bir deifliklik yaflanaca, bunun mevcut

OTPyi deifltirir nitelikte olaca aktr. Bu nedenlerle Trkiye ABye uyum srecinde tarmve krsal kalknma politikalarnda birtakm deiflikliklere gitmek zorundadr.

Bugn tm dnyada olduu gibi Trkiyede de krsal alanlarla ilgili sorunlar vardr. Bunlar;

Tarm dfl sektrlerin tarmdan ayrlacak iflgcn hazmetme kapasitesinin dflkl;

Genlerin krsal alandan kentsel alanlara akmas ve nfusun yafllanmas;

Krsal alana ynelik kamu hizmetlerinin yetersizlii;

yi yaflam koflullarn salamaya ynelik tarm dfl ekonomik aktivitelerin yetersizliidir.Btn bu sorunlara zm bulmak iin krsal kalknma politikalarnda ciddi bir yaklaflm de-iflikliine ihtiya vardr. nsanlarn refah ierisinde yaflamasnn salanmas iin ekonomik vesosyal aktrlerin srdrlebilir ilkeler dorultusunda btncl olarak yeniden planlanmas ge-rekir. Ayrca kaynaklarn srdrlebilirliinin salanmas, karar alma ve uygulama srele-rinde afladan yukarya yaklaflmla katlmc demokrasiye olanak salanmas zorunludur.

TRKYENN KIRSAL KALKINMA DENEYM

Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra, modernleflme ve adafllaflma hamleleriyle kr-sal alanlarn kalknmasna ynelik abalar artmfltr. 1924 ylnda yrrle giren 442 saylKy Kanunu ile kylerin idari yaps ve kylere gtrlecek hizmetler belirlenmifltir. Krsalnfusun younluu ve arlkl ekonomik faaliyet alannn tarm olduu bir dnemde kalknmaabalar arlkl olarak tarm sektr zerinden gelifltirilmifl, ancak bu kalknma alflmalar-nn baflars snrl kalmfltr. Sz konusu baflarszln temel sebepleri katlmn kstl kalma-s, yerel ve blgesel flartlara uygun olmayan projelerin gelifltirilmesi, nceliklerin doru belir-lenememesi ve koordinasyonsuzluktur.

35

5 Dokuzuncu Kalknma Plan 2007-2013, Krsal Kalknma Politikalar zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2006, s. 19.

6 Trkiye Cumhuriyeti Baflbakanlk Planlama Teflkilat, Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi, Ankara, 2006.


36/100

KY ENSTTLER DENEYM

1930larn sonlarnda geliflen ky enstitleri deneyimi Trkiyede krsal kalknma faaliyetleriasndan nemli bir deneyimdir. 1935 ylnda CHPnin 4. kongresinde kyn kalknmas iin

ky enstitleri fikrinin gelifltirilmesi gndeme gelmifltir. Ky enstitlerinin amac kylerin kal-knmas iin gerekli retmenleri yetifltirmek ve bu retmenler sayesinde yurttafllk haklarnkullanan, savunan adafl bir toplum yaratarak ky canlandrmaktr. retmenin sadeceokuma yazma retmekle kalmayp, kylye modern tarm tekniklerinden marangozlua, m-zikten hasta tedavisine kadar her konuda eitim vermesi, bir anlamda yerel nder aydnlar ye-tifltirilmesi ve bylece kylerin kalknmasnn sorumluluunun o blgenin iinden yetiflmifl ay-dn kyllere emanet edilmesi hedeflenmifltir. Bu, hem geri kalmfl blgeleri toplumsal, klt-rel ve ekonomik olarak kalkndracak hem de olas g hareketlerini nleyecek bir projedir.Enstitler bulunduklar evreye ynelik her trl faaliyeti de katlm ve sorumluluk ekseninde

yrtmfltr. Krsal kalknmada, bununla birlikte lkenin kalknmasnda nemli bir ara ol-mufl ve Trkiyede birok aydnn yetiflmesinde rol oynamfl ky enstitleri 1954 ylnda kapa-tlmfltr.

1950LER SONRASI

Trkiye 1950li yllardan sonra bir sanayileflme ve kentleflme sreci yaflamaya bafllamfltr. Busrele birlikte kr-kent arasndaki geliflmifllik farknn artmaya bafllamas krsal kalknmayaynelik yeni arayfllar beraberinde getirmifltir. Sanayileflme sreci ile birlikte krsal alandan

kentsel alana yaflanan g dalgasna ramen tarmn ekonomideki rol 1970lere kadar arl-n korumufltur. Bu srete tarm sektr eflitli politikalar araclyla korunmufl ve sektrngeliflimi desteklenmifltir.

Yaflanan g sonucunda hem kentsel hem de krsal alanda yaflanan sorunlar zmeye ynelikarayfllar planl dnemle birlikte bafllamfltr. 1963-1967 yllarn ieren Birinci Befl YllkKalknma Plannda krsal kalknma toplum kalknmas olarak alglanmfltr.

1963-1965 yllar arasnda pilot olarak rnek ky uygulamalar hayata geirilmifltir. Buuygulamalarda ama, kye gtrlen hizmetlerde eflgdm ve aktrler arasnda iflbirliini

salamak ve hizmetlerden evre kylerin de faydalanmasn salamaktr. 1965-1970 yllararasnda kyn kendine yeterli bir yerleflim birimi durumuna gelmesi ve ky-kent ayrmnnazaltlmas amacyla alt ilde okynl krsal alan planlamas uygulamaya konulmufltur.nc Befl Yllk Kalknma Plan dneminde (1973-1977) ise ky kmelerinde merkezi biryerleflim birimini hizmet istasyonu olarak gelifltirerek krsal toplumu gelifltirmeyi amalayanmerkez ky yaklaflm benimsenmifltir.

1977 ylnda ky-kent modeli hkmet program ile benimsenmifl ve merkez ky alflmala-rnn yerini almfltr. Bu uygulamalar sadece iki yl srmfl, 1980li yllarda merkez ky niteli-

indeki yerleflmeler belirlenerek krsal alanlara bu merkezler araclyla hizmet gtrlmeyealfllmfltr. 1983-1990 dneminde merkez kylerdeki alflmalarda anlaml geliflmeler g-rlmfltr. 1970li yllarn sonunda uygulanan ky-kent modeli 2000 ylndan itibaren Ordu iliMesudiye ilesi avdar Kynde yeniden uygulamaya konulmufltur.

36


37/100

te yandan 1970lerden itibaren nemli blm dfl kaynaklarla finanse edilen btncl kr-sal kalknma projeleri uygulanmfltr. Hemen hemen btn uygulamalarda krsal kalknmadageri kalmfl yrelerde ekonomik faaliyetin eflitlendirilmesi ve yaflam kalitesinin ykseltilmesihedef olarak seilmesine ramen, uygulamalar arlkla tarmsal retimle balantl olmufltur.

Gereklefltirilen alflmalarda ncelikler her zaman sistemli politikalarn nne gemifl, ar-lkl olarak yol, elektrik, su gibi esas olarak tarmsal rnn gelifltirilmesi ve taflnmasna y-nelik altyap desteklenmifltir.

Dfl kaynakl gelifltirilen projelerde ise arlkl olarak yoksulluk ve cinsiyet konularna youn-lafllmfltr. Kalknmann tarmsal retimle balantsnn kurulduu bu projeler yukardan ge-lifltirilmifl olmann tesine geememifltir. Gelifltirilen projeler dflnda krsal alana yatrm o-unlukla bir seim vaadi olarak kalmfl, krsal alanda istihdam artrmaya ynelik faaliyetlerdesteklenmemifltir. Ayn zamanda planl dnem boyunca blgesel geliflmeye ve blgesel gelifl-

mifllik farklarnn azaltlmasna zel bir nem verilmifl, bu dorultuda plan ve programlar ha-zrlanmfltr.

Trkiyede bugnk krsal kalknma projeleri dfl kaynakldr. Bu projelerden en kapsamls,ierisinde krsal kalknma bilefleni de olan Gneydou Anadolu Projesidir.

Trkiyede 2001 ylndan bu yana Dnya Bankas destekli Tarm Reformu Uygulama Projesiyrtlmektedir. Ana bilefleni dorudan gelir destei olan projenin alt bileflenleri alternatifrn program, tarm satfl kooperatifleri ve birliklerinin yeniden yaplandrlmas ve krsalkalknmadr. Krsal kalknma bilefleni altnda 2004 ylndan bu yana ky bazl katlmc yat-rm program, arazi toplulafltrmas, ifti rgtlerinin kurumsal glendirilmesi baznda pro-jeler yrtlmektedir. Proje zellikle mevcut servislerin glendirilmesi ve yeniden dzenlen-mesinde ve krsal alana ynelik analizlerin kalitesinin artmasnda etkili olmufltur.

Yine 2001 ylndan itibaren Sosyal Dayanflma ve Yardmlaflma Genel Mdrl tarafndanyrtlmekte olan Krsal Alanda Sosyal Destek Projesi ve Sosyal Riski Azaltma Projesi(SRAP) zellikle ekonomik krizle younlaflan yoksulluu nlemeye ynelik alflmalardr.

Bu ve buna benzer projelere ramen Trkiyede esas sorun krsal kalknma alflmalarnn bir

politika gelifltirme sreci olmaktan ziyade proje bazl ilerlemesidir. Bu alflmalarn sonulargenel bir model gelifltirmekten uzak olup sonularn ve etkilerin deerlendirmesi yaplmakta-dr. Dier yandan Trkiyede krsal alandaki tek aktivite alannn tarm olmas, krsal kalkn-ma politikalar ile tarm politikalarnn birbirinden farkllaflmamasna neden olmaktadr. Oysazellikle son dnem Avrupa Birlii krsal kalknma politikalarnda temel yaklaflm krsal alan-larn tarmsal retim dflnda da yaflanabilir yerler olmasnn salanmasdr.

Bugne kadar uygulanagelmifl politikalar/projeler ile ilgili tespit edilen temel sorunlar afladasralanmfltr.

1. Projelerin dier krsal kalknma bileflenlerini dikkate alan btncl bir yaklaflm benimse-memesi, rn ve retim baznda daha ok ekonomik aktivite olarak planlanmas;

2. Tarmsal rnlerin nerede, nasl ifllenecei ve pazarlanaca konusunun yeterince dflnl-memesi;

37


38/100

3. retim baznda rgtlenmenin desteklenmemesi;

4. Projelerin hazrlanmas ve uygulanmasnda katlmc yaklaflmn benimsenmemesi, karar-larn merkezi karar organlar tarafndan alnmas, kamu kurulufllar arasnda eflgdmn

salanamamas;7

5. Proje uygulayclarnn yeterli donanma sahip olmamas, kaynaklarn dzgn kullanlma-mas;

6. Projelerde yer seimi ve nceliklerin siyasi tercihlerle belirlenmesi;

7. zleme, denetleme ve deerlendirme mekanizmalarnn gelifltirilmemesi.

Oysa bugnk flartlarda krsal kalknma sadece tarma dayal olmaktan ziyade iletiflimden ei-time, doal kaynaklardan istihdama kadar ok kapsaml bir politika alan olmaldr. Dolay-

syla dokuzuncu kalknma plan krsal kalknma politikalar zel ihtisas komisyonu raporundada belirtildii zere, kalknmadan anlafllmas gereken insanlarn insanca yaflam koflullarnaeriflim olanaklarnn artmas, gelir dalmnn iyileflmesi, gelir dzeyinin ykselmesi, sosyal vekltrel alanlarda yerele uygun geliflmelerin salanmas, doal kaynaklarn korunarak kulla-nlmas ve zenginliklerin bireyin hayatna yansma srecidir.8 Bu srete krsal blgelerinfarkl sorunlar ve farkl ihtiyalarnn olduu zellikle dikkate alnmas gereken bir husustur.Bu nedenle krsal blgeler iin strateji gelifltirirken bu farkllklarn gz nne alnmas birzorunluluktur. Tm bunlarn gelifltirilmesi srecinde ise ortaklklar kurma, birlikte hareket et-me ruhunun geliflmesi hayati neme sahiptir.

TRKYEDE KIRSAL KALKINMADA KADIN

Krsal alanda kadn, reten, deerlendiren, pazarlayan, ev ii rolleri asndan da hem retenhem de tketen bir bireydir. Kadn tarmsal retimde yer alrken aile iinde gda teminindende sorumludur. Bu emek-youn kimliine ramen Trkiyede kadnn krsal alan yaflamna et-kin ve erkeklerle eflit dzeyde katlmnn nnde tarmsal ve sosyokltrel engeller ve yasaleksiklikler durmaktadr.

Trkiyede krsal alanda yaflayan kadnlarn en byk sorunu eitimsizlik ve salktr. Bunlarayn zamanda dier sorunlarn da kayna niteliindedir. 2003 ylnda yaplan nfus ve salkarafltrmasna gre krsal yerleflimlerde yaflayan kadnlarn %31i herhangi bir eitim alma-mfltr.9 Bu sorun lkenin batsndan dousuna gittike artfl gstermektedir. 1998 ylnda ya-plan nfus ve salk arafltrmasna gre dou blgelerinde hi eitim almamfl kadn oran%46 iken bu oran bat blgelerinde %7 ile %17 arasnda deiflmektedir.

38

7 Trkiyede krsal alanlarla ilgili hizmet veren bafllca kurulufllar: Merkezi Ynetim Kurulufllar: Tarm ve Kyiflleri Bakanl,

evre ve Orman Bakanl, iflleri Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Salk Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kltr

ve Turizm Bakanl, Bayndrlk ve skn Bakanl, alflma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Devlet Su flleri Genel Mdrl,Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, Sosyal Yardmlaflma ve Dayanflma Genel Mdrl, Gneydou Anadolu Projesi Blge

Kalknma daresi Baflkanl; Yerel Ynetim Kurulufllar: valilikler, kaymakamlklar, il zel idare, belediyeler, kyler.

8 Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Krsal Kalknma Politikalar zel htisas Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 2006,

s. 12.

9 Trkiye Nfus ve Salk Arafltrmas 2003, s. 4. (http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/data/ozetrapor.pdf).


39/100

Krsal alanda eitimin nndeki temel sorun ekonomidir. Krsal kesimde okul andaki o-cuklarn birou okul eitiminin en youn olduu aylarda mevsimlik ifli olarak alflmak iinbaflka yerleflim yerlerine gitmektedir. Bu durum, ocuklarn eitim srelerinin yarm kalma-sna neden olmaktadr.

Son dnemde eflitli devlet kurumlar, uluslararas rgtler, sivil toplum kurulufllar ve zelsektr destei ile yrtlen kampanyalarda ok ciddi baflarlar elde edilmifl olmasna ramen,hl kz ocuklarnn okullaflma oran dflktr. rnein Milli Eitim Bakanl ile UNICEFtarafndan yrtlen Haydi Kzlar Okula kampanyas dahilinde 2003-2006 dneminde222.800 kz ocuunun okula bafllamas salanmfltr.10 Buna ramen hem ocuklarn okul-laflmasnn salanmas hem de eitim kalitesinin ykseltilmesi iin baflka birok admn atl-mas gerekmektedir.

Eitim dzeyinin bu kadar dflk olmas krsal alanda yaflayan kadnn nnde farkl engelleroluflturmaktadr. Bunlardan en nemlisi kadnn alflma hayatna yneliktir. Trkiyede top-lam istihdamn %25,9unu (5.700.000 kifli) kadnlar oluflturmaktadr. Kadnlarn iflgcnekatlm oran olduka dflktr ve bu oran 2005 ve 2006 yllarnda dflmeye devam etmifltir.alflan kadnlarn yarsndan fazlas tarm sektrnde alflmaktadr. Tarm sektrnde al-flan toplam iflgcnn ise yarya yakn kadndr. Krsal alanda alflma hayatna youn bir bi-imde katlan kadn esas olarak cretsiz aile iflisi olarak alflmakta ve tarmsal retiminnemli miktarn gereklefltirmektedir.

39

10 www.haydikizlarokula.org/uygulama_sonuclari.php.


40/100

Krsal alanda retimdeki arlkl rolne ramen, kadn her trl kamusal ve yerel mekaniz-malara ulaflma, finans olanaklarndan yararlanma, retim srelerindeki kararlara katlma,pazarla iliflkiye geme konularnda erkein arkasnda ikinci aktr olarak yer almaktadr. Oysazellikle krsal alandan kentsel alana doru youn gn yafland Trkiyede krsal alanda

kadnlarn yk erkeklerden daha fazladr; nk g esas olarak nce erkein g etmesiylebafllar ve bu srete kadn hanenin tm sorumluluunu yklenir. Buna ramen kadnn rolsosyal olarak erkein arkasnda ikinci plandadr. Erkein ardndan kyden kente gen kadn,eitiminin yetersizlii nedeniyle kentlerde alflma imknndan uzaklaflmakta ya da marjinalsektrlere ynelmekte, retim srecinden kopmaktadr. Bu nedenle retim srecine erkekleeflit oranda katlan kadnn retimden pazarlamaya kadar her aflamada var olmasn salaya-cak mekanizmalar gelifltirilmelidir. Bu mekanizmalarn gelifltirilmesi ancak krsal alanda ka-dnn kapasitesinin gelifltirilmesi ile mmkndr.

retime ynelik olarak, kadnlarn her trl mekanizmaya ulaflmalarn kolaylafltrmak ve c-retsiz aile iflilii dflnda hane dfl istihdam olanaklar yaratma kapasitelerini gelifltirmeknemlidir. Dolaysyla kadnlarn inisiyatif gelifltirme kapasitelerini glendirecek ve kalkn-mann aktif bilefleni olmalarn salayacak mekanizmalar gelifltirilmelidir. Bugne kadar ya-plan alflmalarda afladan gelen talepleri deerlendiren uygulamalarn baflarl, yukardangelen taleplerin karflland uygulamalarn baflarsz olduu grlmfltr. Bu nedenle zelliklekrsal alanda yerel dinamiklerin ve taleplerin dikkatle incelenmesi baflar iin temel neme sa-hiptir. Dolaysyla krsal alana giderek kalknmak iin neri sunmaktan ziyade, afladan gelen

taleplerin ne olduunu belirlemek nemlidir.Trkiyede krsal alana ynelik gelifltirilen alflmalarn birou esas olarak tarm modernlefl-tirmeyi, retimi artrmay ve bylece hanelerin gelir seviyesini ykseltmeyi hedeflemifltir. Bu-na ramen, zellikle Birleflmifl Milletler Kalknma Program, Avrupa Komisyonu, Uluslararasalflma rgt, Kadnn Stats Genel Mdrl ve Trkiye fl ve fli Bulma Kurumu tara-fndan kadnlarn glendirilmesi ve kalknma srelerine dahil edilmesine ynelik birokprogram gelifltirilip uygulanmfltr. Bu programlarn arasnda kadnlara mikro finans desteisalamak da vardr.

Bu ve benzeri uygulamalarda kadn giriflimcilii, zellikle krsal alan baz alndnda yoksul-lukla mcadelede ve dezavantajl gruplarn sorunlarnda zm yolu olarak benimsenmifltir.Bu alflmalarda ana sorun yoksulluu nlemeye ynelik alflmalarn gerek anlamda bir ve-rimlilik artfl ve cinsiyet eflitliini salamaya ynelik perspektiften uzak oluflu ve kadn bireyolarak glendirmenin neminin vurgulanmamfl olmasdr. Bu nedenle bu projeler ve prog-ramlar gerek anlamda ifl gelifltirici faaliyetler olmaktan ok, gelir getirici faaliyetler olarakkalmaktadr. Ayn zamanda mikro krediler kadnlarn borlanmasna neden olmaktadr. Kad-nn istihdamna ynelik temel bir politikann olmamas nedeniyle, uygulanagelen bu projelerin

bir anlamda politik malzeme olmasnn nne geilememektedir. Plan ve projelerin birbirin-den bamsz, kopuk gelifltirilmifl olmas bu alandaki dinamizmi de kesintiye uratmfltr.

Kadnn katlm salanmadan krsal kalknmann gerek anlamda baflarya ulaflmasnn mm-kn olmad aktr. Krsal alanda Trkiye ortalamasna gre olduka yksek bir ortalama ile

40


41/100

41


42/100

alflan kadnlar iin temel problem istihdam artrmak deil, istihdamn niteliini deifltirmekve insanca yaflam koflullarna kavuflturmaktr. Okuma-yazmadan bafllayarak kadnlara yenibeceriler kazandrmay salayacak, halen yapageldikleri iflleri daha verimli klmay salaya-cak, bilinlendirilmelerine ve bilgilendirilmelerine olanak salayacak her trl eitimin veril-

mesi ve eitim sisteminin gelifltirilmesini salamak, bu yolla kadnn bireysel anlamda glen-mesini salamak nemlidir.

Dier yandan kadnlarn krsal alanda birlikte hareket etme kapasitesinin gelifltirilmesi, kadnsorunlarna ynelik i alarn gelifltirilmesi nemlidir. Bu konuda kadn kurulufllarnn abasarf etmesi gereklidir. zellikle krsal kalknma ve kadn konularna kanalize olan organizas-yonlarn geliflmesini salayacak sistemler retilmelidir.

Trkiyenin deiflik blgelerinde kadnlarn toplumsal yaflama katlmlarnn nnde farkl

problemler olabilmektedir. Bu toplumsal veriler dikkate alnmadan gereklefltirilen her trlprogramn baflarsz olmas muhtemeldir. Bu projelerin ayrca baflka toplumsal sorunlara yolamamas iin ok dikkatle alfllmas zorunludur.

Kadnlara ynelik kapasite gelifltirme alflmalarnn yaplabilmesi ve kadnlarn bu tr etkin-liklere katlmlarnn salanabilmesi ancak kadnn ifl ykn azaltacak, kendine daha ok za-man ayrabilmesini salayacak sistemlerin devreye sokulmasyla mmkn olabilir. Bu sreteerkein de eitilmesi, erkeklerde bu konuda duyarllk yaratlmas da nemlidir.

AB UYUM SRECNDE TRKYENN KIRSAL KALKINMA POLTKALARI

AB, Trkiyeden ABnin tarm politikalarn benimsemesini talep etmektedir. Bu politikalardatemel olan krsal alanlarn ekonomik, sosyal ve evresel adan ve srdrlebilir kalknma a-sndan dengeli geliflmesi ve bu geliflmeye yerel nfusun aktif katlmdr. Her fleyden nce Tr-kiyenin nndeki ekonomik, sosyal ve evresel zorluklarla bafl etmesi gerekmektedir. Bu zor-luklar afladaki gibi tarif edilebilir.

Ekonomik Zorluklar

Trkiye krsal alanna, zellikle daha az geliflmifl blgelere gelir ve istihdam asndan yeni

kaynaklar bulmak zorundadr.

Krsal alann byk ounluunda yksek iflsizlik veya ksmi iflsizlik sorunu ve krsal yok-sulluk problemi vardr. Bununla birlikte, krsal alandan kentlere akan nfus, kentsel alan-lardaki birok sosyoekonomik problemin kaynadr.

Trkiyede krsal alan birinci dereceden tarma bamldr; fakat paralanmfl ve kk l-

ekli toprak yaps ve yksek retim giderleriyle tarm sektr rekabet edebilirlikten uzaktr.

Geimlik ve yar geimlik retim yaygndr ve verim dflktr.

Tarmsal rnler kalite ve standartlar ynnden yeterli deildir.

Tarm-sanayi entegrasyonu zayftr.

Sermaye ve mali kaynak yetersizlii sz konusudur.

42


43/100

Sosyal Zorluklar

- Krsal alanlarda eitim dzeyi olduka dflktr. Bununla birlikte mesleki eitim, rgt-lenme ve iflbirlii yeterince geliflmifl deildir.

- Krsal alanda nfus azalmas, beraberinde bu alanlarda yafll nfusun younlaflmasn ge-tirmektedir.

- Kamu hizmetlerinden, salk hizmetlerinden ve eitimden yararlanmaya ynelik mekaniz-malar yeterince geliflmifl deildir.

- alflmak iin flehirlere giden nfus, krsal alandaki yerel halk ile iletiflim iinde deildir.

- Yetersiz sosyal yaplar birok baflka sosyal sorunun nedenidir.

evresel Zorluklar

- Srdrlebilir tarm faaliyetleri yeterli deildir.

- Kirlenme ve erozyon ciddi bir sorundur.

- Srdrlebilir kalknma politikalarna ynelik finansal destek yeterli deildir.

- evrenin korunmasna ynelik uygulamalar kstldr.

Bunlarn dflnda kamu rgtlenme yapsndaki danklk yetki karmaflasna ve koordinasyon-suzlua neden olmaktadr.

IPARD (KATILIM NCES YARDIM ARACI-KIRSAL KALKINMA BLEfiEN)

AB, aday lkelere katlm srecinde krsal politikalarn Birlik politikalar ile uyumlafltrmala-r iin finansal destek salamaktadr. IPA ismi verilen Katlm ncesi Yardm Arac (Instru-ment for Pre-Accession Assistance) araclyla 2007-2013 dneminde destek verilecek beflayr alandan biri de krsal kalknma olacaktr. IPAnn krsal kalknma bilefleni IPARD olarakadlandrlmaktadr. Bu bileflenin temel amac Trkiyenin yelik sonras kullanaca yapsalfonlara ynelik yaknsama salamak, Birlie girifl ncesinde krsal kalknmaya ynelik prog-ramlama yapabilme ve kapasite geliflimine destek vermektir. IPARD kapsamnda ncelikler:

- Pazar verimliliinin gelifltirilmesi,

- Kalite ve salk standartlar,

- Krsal alanlarda yeni ifl olanaklarnn gelifltirilmesidir.

IPARDn dier bir nemli zellii, uygulamann komisyon tarafndan deil tamamyla Trki-ye tarafndan gereklefltirilecek olmasdr. IPARD fonlarnn kullanlabilmesi iin Trkiye2007-2013 dnemine ynelik krsal kalknma plann hazrlamal ve uygulama ve deme ajan-

s olan IPARD Ajansn oluflturmaldr. IPARD kapsamnda desteklenecek projeler IPARDAjansna baflvuracaklar ve bu baflvurular nceden belirlenmifl seim kriterleri erevesindekontrol edilecektir.

43


44/100

Dolaysyla Trkiyenin bu fonlardan yararlanabilmesi iin atmas gereken admlar flunlardr:

Krsal Kalknma Programnn (IPARD Program) hazrlanmas ve bu plann AB Komisyo-nu tarafndan onaylanmas;

deme ve uygulama fonksiyonlarn icra edecek bir deme kurumunun (IPARD Ajans) ku-rulmas;

Kurumsal kapasitenin gelifltirilmesi.

ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJS

Devlet Planlama Teflkilat 4 fiubat 2006 tarihinde bir krsal kalknma stratejisi yaynlamfltr.Bu belge, Krsal Kalknma Planna esas teflkil etmek ve uluslararas kaynaklarla finanse edi-lecek krsal kalknma program ve projelerinin hazrlanmasnda ilgili kesimlere perspektif sa-

lamak zere hazrlanmfltr. Bu plann hazrlna ynelik alflmalar Efllefltirme Projesi kap-samnda bafllamfltr. Planda zellikle, Trkiye iin ncelikli sektrler, yatrm konular, fay-dalanc kriterleri, blgelerin ve finansman akflnn belirlenmesi gerekmektedir.

Bu strateji belgesinde krsal kalknma11 krsal alanda, srdrlebilir kaynak kullanmn esasalarak, bir taraftan krsal kesimin gelir dzeyinin ve yaflam kalitesinin ykseltilmesi yoluylageliflmifllik farklarnn azaltlmas amacna ynelen, dier taraftan evresel ve kltrel deer-lerin korunmasn ve gelifltirilmesini gzeten, yerelde farkllaflan sosyal, kltrel ve ekonomikzellikleri, ihtiyalar, potansiyelleri ve dinamikleri dikkate alarak oksektrl yaklaflmla

planlanan faaliyetler btn olarak kabul edilmifl, bu dorultuda krsal kalknmann temelamac;

Temelde yerel potansiyel ve kaynaklarn deerlendirilmesini, doal ve kltrel varlklarnkorunmasn esas alarak, krsal toplumun ifl ve yaflam koflullarnn kentsel alanlarla uyum-lu olarak yresinde gelifltirilmesi ve srdrlebilir klnmas,

Kamu hizmet ve destekleri, temel amaca ynelik ncelikler erevesinde btncl, tutarl,uygun ve ngrlebilir bir flekilde planlanarak krsal toplumun yararna sunulmas olarakbelirlenmifltir.

Ulusal Krsal Kalknma Strateji Belgesinde drt stratejik ama ve bu amalara ynelik nce-likler belirlenmifltir.

lk stratejik ama, ekonominin gelifltirilmesi ve ifl imknlarnn artrlmasdr. Bu amaca y-nelik ncelikler;

Tarm ve gda sektrlerinin rekabeti bir yapya kavuflturulmas;

Krsal ekonominin eflitlendirilmesidir.

kinci stratejik ama, insan kaynaklarnn, rgtlenme dzeyinin ve yerel kalknma kapasitesi-nin gelifltirilmesidir. Bu amaca ynelik ncelikler;

44

11 Trkiye Cumhuriyeti Baflbakanlk Planlama Teflkilat, Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi, Ankara, 2006.


45/100

Eitim ve salk hizmetlerinin glendirilmesi;

Yoksullukla mcadele ve dezavantajl gruplarn istihdam edilebilirliinin artrlmas;

Yerel kalknma kapasitesinin glendirilmesidir.

nc stratejik ama, krsal alan fiziki altyap hizmetlerinin gelifltirilmesi ve yaflam kalitesi-nin artrlmasdr. Bu amaca ynelik ncelikler;

Krsal altyapnn gelifltirilmesi;

Krsal yerleflimlerin gelifltirilmesi ve korunmasdr.

Drdnc ve son stratejik ama ise krsal evrenin korunmas ve gelifltirilmesidir. Bu amacaynelik ncelikler;

evreci tarm uygulamalarnn gelifltirilmesi; Orman ekosistemlerinin korunmas ve orman kaynaklarnn srdrlebilir kullanmnn

salanmas;

Korunan alanlarn ynetimi ve gelifltirilmesidir.

Bu nceliklere ynelik alnacak nlemler strateji belgesinde sralanmfltr. Bu nlemler esasolarak flunlardr:

Tarmsal kapasitesi dflk olan yerlerin ve orman kylerinin yerel kaynaklara dayal ola-

rak alternatif faaliyetlere ynlendirilmesi;

Tarmdan ayrlacak iflgcne, genlere ve kadnlara yeni ifl imknlar yaratlmas, gelirkaynaklarnn eflitlendirilmesi;

Eitime ynelik hizmetlerin gelifltirilmesi, yeni hizmetlerin sunulmas, kamu kurumlar,zel sektr ve sivil toplum iflbirlii ile beceri ve meslek kurslarnn dzenlenmesi;

Eitim hizmetlerine eriflimde cinsiyet eflitliine nem verilmesi ve dezavantajl kesimlerinsorunlarna zm retilmesi;

Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin ekonomik ve sosyal amalarla kullanmnn yaygnlafltrl-mas;

Kadnlarn gelir getirici faaliyetlere ynlendirilmesi;

STKlarn etkinliinin artrlmas ve kamu-STK iflbirliinin gelifltirilmesi;

Yerel katlmclk ve sahiplenmenin artrlmas;

Sosyal gvenliin salanmasna ynelik alflmalarn hzlandrlmas;

Gda yoksulluu ile mcadele kapsamnda hassas gruplarn (yaflllar, engelliler, ocuklar,kadnlar ve iflsizler) gda gvencesinin salanmasna ynelik tedbirlerin alnmas;

rgtlenme dzeyinin artrlmas;

45


46/100

Yerel rgtlerin program hazrlama, uygulama, izleme ve deerlendirme konusunda kapa-sitelerinin gelifltirilmesi;

Yerel kaynaklarn (kltr, rn, hizmet vb.) tantm ve faydaya dnfltrlmesi;

Blgesel, ulusal ve uluslararas dzeyde bilgi ve deneyim paylaflm salanmas;

Krsal yerleflimlerde yol, su, elektrik, kanalizasyon vb. fiziki altyapnn gelifltirilmesi;

Haberleflme, bilgi ve iletiflim teknolojisi altyap hizmetlerinin yaygnlafltrlmas;

Korunmas gereken ya da turizmin geliflmesi asndan potansiyeli bulunan alanlarn fizikikoflullarnn iyilefltirilmesi;

Konut arznn salkl modeller gelifltirilerek salanmas;

Tarmsal faaliyetlerin evre koruma tedbirleri ile birlikte gelifltirilmesi; Biyolojik eflitliliin korunmas ve biyolojik kaynaklarn srdrlebilir kullanm;

Ekoturizm olanaklarnn arafltrlmas ve uygulamaya konulmas.

ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJ BELGESNN DEERLENDRMES

Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi Belgesi incelendiinde, belgenin srdrlebilir kalknma il-keleri dorultusunda hazrland grlmektedir. Dier yandan ngrlen amalar ve ilkelerABnin krsal kalknmaya ynelik ilkeleriyle ok benzerdir. Fakat esas olan, bu stratejinin

zellikle Trkiye flartlarnda uygulanabilir olmasdr. Bu nedenle Krsal Kalknma Plannnhazrlanmas ve bu stratejinin nasl uygulanacann belirlenmesi hayati neme sahiptir. 2006ylnda hazrlanmfl olaca belirtilen uygulamaya ynelik bu belgenin hazrlanmas dorultu-sunda alflmalar devam etmektedir. IPARD Plan olarak da adlandrlan bu plann Tarm veKyiflleri Bakanl tarafndan DPT ile iflbirlii iinde koordine edilmesi ngrlmektedir. Ha-zrlanacak olan Krsal Kalknma Plan IPARD kapsamnda salanacak fonlarn kullanmnaynelik esaslar dzenleyecek, ayn zamanda Ulusal Krsal Kalknma Stratejisinde belirlenenstratejik amalar ve nceliklere ulafllmas ynnde tedbirleri, uygulama esaslarn ve bunlara

iliflkin mali hususlar ierecektir. Bu plan erevesinde Trkiyeye de 2007 yl itibarylaIPARD fonlarndan destek salanacaktr. Bu kapsamda krsal kalknma amacyla kullanla-cak bte kaynaklar, katlm ncesi AB fonlar ve dier uluslararas finansman kaynaklarnntemin, tahsis ve kullanm ile ilgili esaslar da Krsal Kalknma Plan ile tespit edilecektir.

IPARD Ajans: 4 Mays 2007 tarihinde Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu ku-rulmasn ngren yasa Meclis Genel Kurulunda kabul edilmifltir. dari ve mali zerklie sa-hip, zel bteli dzenlenen kurum, Tarm ve Kyiflleri Bakanlnn ilgili kuruluflu olarakdesteklerden yararlanabilmesi amacyla tantm, eitim, danflmanlk ve ynlendirme faaliyet-

lerini yrtecek, proje ve faaliyet baflvurularn alarak, n incelemeleriyle yerinde kontrolleriniyerine getirecektir. AB tarafndan krsal kalknma iin salanan mali kaynaklarn program-lanmas, kullanlmas ve mali ynetimi AB ile imzalanan anlaflmalar erevesinde belirlene-cektir. Kurumun yetki ve sorumluluklar da bu anlaflmalarla belirlenecektir.

46


47/100

Btn bunlardan grlen odur ki Trkiye zellikle 2006 yl sonunda AB Komisyonunca ha-zrlanan ilerleme raporu sonrasnda krsal kalknma alanndaki alflmalarn hzlandrmfltr.Gereklefltirilmekte olan deiflimlerin Trkiyenin krsal kalknma alanndaki politikalarndaciddi deiflimlere yol aaca aktr. Fakat nemli olan, bu politikalarn Trkiye iin gerek-

ten uygulanabilir ve sonu alnabilir politikalar olmasdr.

TRKYEDE GEREKLEfiTRLEN KIRSAL KALKINMA PROJELERNDENRNEKLER

Trkiyede blgesel bazda krsal kalknma programlar arlkl olarak uluslararas kurulufllardestekli olarak resmi kurumlar tarafndan yrtlmektedir. zellikle resmi kurumlar tarafn-dan yrtlen projelerin ieriklerine bakldnda, krsal kalknmaya ynelik ana konular he-def olarak belirlenmifl olmasna ve katlm konusuna zellikle nem verilmesine ramen uygu-

lama srelerinde katlmn salanmasna ynelik abalarn ok baflarl olduu sylenemez.Bu sorun projelerden istenen faydann salanamamasna yol amaktadr. Proje sresince kat-lmclk konusunda yeterli geliflim kaydedilemedii iin projelerin srdrlebilirlii konusundada ciddi sorunlar yaflanmaktadr. Yine projeler sonunda ciddi bir deerlendirme yaplmamasve projelerden elde edilen ktlarn ve faydalarn yeterince analiz edilmemesi projelerin sr-drlebilirliini asndan ciddi bir sorundur.

Oysa bu projeler uluslararas kurulufllarn da desteiyle krsal alana ciddi anlamda kaynaksalama zelliine sahiptirler. Daha katlmc projeler sayesinde bu kaynaklardan azami fay-

dann salanmas mmkndr.Dier yandan ulusal lekte sivil toplum kurulufllar da uzun yllardr krsal kalknmaya yne-lik projeler gereklefltirmektedir. Bu projelerde de temel sorun, projelerin yerinden ynetilmi-yor olmas ile birlikte katlmcln yeterince salanamamasdr. Proje uygulama srecindekatlmcln salanamamas ve krsal nfusun projelerin srdrlebilirliine ynelik yeterlidonanma sahip olmamas nedeniyle projelerin srekliliini salanamak zordur.

Fakat son yllarda hem yerel sivil toplum kurulufllarnn saysnn artmas hem de yerele yne-lik ilginin artmasna bal olarak daha fazla yerinden ynetilen krsal kalknma projeleri gn-

demdedir. Yereldeki STKlar blgelerindeki temel sorunlar hakknda bilgi sahibi kurumlarolarak yerelde yaflayan kiflilerle youn bir iliflki iindedir. Bu durum projelerde katlmc bireksen salanmas ve projelerin srdrlebilir olmas asndan nemlidir.

Sivil toplum kurulufllarnn bir ksm uluslararas fonlar kullanabilme ve bu fonlar ynetebil-me kapasitesine sahip olsa da birou finansal yetersizlikler ve yetiflmifl eleman eksikliklerisorunlar ile karfl karflyadr. Bu sorunlar projelerin geliflimini de etkilemektedir. zelliklekrsal kalknma alannda yaplan alflmalara ynelik bir eitim, bilgi paylaflm vb. olmad-ndan sivil toplum kurulufllar kendileri de uygulama srecinde krsal kalknmaya ynelik -

renme srecini birlikte yaflamaktadrlar. Aflada bu alflmalara ynelik tamamlanmfl ya dadevam etmekte olan rnek verilmifltir. Bu rneklerin seilmesinde deiflik blge kriteri, ta-rmsal geliflim yannda turizm gibi tarm dfl sektrlere ynelik alflmalar olmas, toplumsalcinsiyeti bakfl as gibi kriterler baz alnmfltr.

47


48/100

KIRSAL ALANDA KAPASTE GELfiTRME PROJES

Proje Yrtcs STK: Kalknma Merkezi Dernei/Diyarbakr

Proje Alan: Diyarbakr iline bal Eil ilesinin Yatr, Ordular, Baysu ve Polatlar yerleflimleri

Hedef Kitle: 4 yerleflimde 235 hane kapsamnda 1975 kifli (toplam nfusun %70i)

Bu yerleflim alanlarndaki temel geim kaynaklarn meraya dayal hayvanclk, kuru alanlar-da yaplan hububat tarm, baclk ve son yllarda baz alanlarda sulama imknlarnn ortayakmasyla bafllayan pamuk tarm oluflturmaktadr. Proje 2007 yl ierisinde bafllamfltr vetoplam sresi yldr.

Gneydou Anadolu Blgesi Trkiyenin en geri kalmfl blgesidir. Bu durum yaflamn birokalannda geerlidir. Blgenin genel anlamda geliflme trendi incelendiinde sosyal ve ekonomikalandaki geliflmenin GAP Projesine ramen her geen yl daha ktye gittiini sylemekmmkndr. Blgeye iliflkin ulusal dzeydeki politikalar ve gvenlie iliflkin yaflanan istikrar-sz durum geliflmenin nnde dier nemli bir engeldir.

Projenin gereklefltirilecei yl ierinde:

Teorik/uygulamal eitimlerin verilmesi ve gelir getirici faaliyetlerin gereklefltirilmesi;

nsan kaynann gelifltirilmesine katkda bulunulmas;

retici gelirlerinde artfl salanmas;

Yaflam kalitesinin iyilefltirilmesi hedeflenmektedir.

Projenin bir dier nemli amac ise bu uygulama sonucunda, eitim ve retim aralarnn birarada kullanlarak blge gereklerine uygun ve genele yaygnlafltrlabilir bir modelin ortayakonulmas ve bunun yerel kltrel zelliklerin korunmasna ve zenginlefltirilmesine katk sa-lanmasdr.

Proje uygulama sresince belli konularda bir erkek ve bir kadn olmak zere yerel liderlerinyetifltirilmesi planlanmfltr. Bylece, hedef gruplarn inisiyatif gelifltirip bu inisiyatifi hayata

geirecek mekanizmalar oluflturulmas beklenmektedir. Bu, projenin srdrlebilirlii iin ge-rekli ve glendirici bir unsurdur.

Projeden beklenen sonular flunlardr:

Yararlanclarn eitim ve retime iliflkin kapasitelerinde geliflme;

Hedef grubun toplam yaflam kalitesinde iyileflme;

retimde verim artfl, alter

kırsal kalkınma el kitabı

Documents