khoshonat,zanan va eslam-farsi

خشونت، زنان و اسالم

نادره افشاری

http://www.ebook.newgoo.net

http://www.ebook.newgoo.net4/10

www.nadereh-afshari.com

٢

گفتار پيش

ه حقان ین بررس ي در ا دارم ب ا ن دم حقان ي ت و ي بن ن، ي ت د ي ا عب، آئ ذهبين يمكت ردازمیا م دارم مواضع عق . بپ ا ن ا بن ن ي ایدتيحت

دام ا ر آ د ـ در ه ال ـ الب ر ح ه ه ه ب را آ شكافم؛ چ ا را ب ن يباورهه شهياند ا رگ ا ه تيحق« از يیه ت م ي» !ق ت یاف سته اس ه توان ده آ ش

ده داآار یا ع رحد ف ا س ا ت اه حت ود، گ ال خ ه دنب از ی را ب ی و جانبه ش يبكشاند؛ بلكه قصدم ا ار متول ی وهين است آ ان اسالم را، از ي رفت

ا د ي ت ا ي همان اوان اعالم موجود از ي گران و دگراند ين مكتب ب شان بنم هي ایبررس. آ ا ن نمون اریه ر اهمي از ایخي ت ه ين نظ ت دارد آار اسالم ی نظر یها نهيزم روز ا ي گرا رفت ا ي ان ام ه نم م ب ش يران را هذارد یم شان م . گ ع ن ه ا یدر واق د آ ه منبع يده ه ي تغذیشان از چد؛ یشان م ي دگراند یپروا به حذف و نف ین ب يشوند آه چن یم ا ي پردازن

ه ي ثروت ا قدرت و یها هيتواند پا ی چگونه م یشيمثال دگراند شان را به يان ي ن متول ي ا ی برا ی جد یديت تهد يلرزه درآورد، و در نها شناس ك

ا تك ی شود؛ قدرت و ثروت یتلق] موحد[ ه ب ر خشونت و جهل و ي آ ه ب . شده استی جمع آوری ملتی مذهبیاستفاده از باورها

ا د ي در تار ا شمش ي خ تمام مذاهب، تنه ه ب ر و ين اسالم است آذف دگرا شورهايندح دن پیشان، آ رده، ي متم صرف آ ونش را ت رام

ه ز مردم فرهنگ شانده است ي ر مهم ي ساز آن را ب چ يه . ز خشونتش آشر يدر تمام طول تار » یري و چه اساط یديچه توح «ینين و آئ يد خ ب

ه چن ت آ وده اس از ينب ت ب شتار دگراندین دس افران، [شان ي در آ آشت يحيان، مس يهوديمشرآان، ان و ي ان، بهائي ان، بابي ائان، بوديان، زرت

ر دگراند يد ته، ا ] شاني گ ر ملت ين چن ي داش ا ن ب ان ي دیه ا هم گر ـ حتدو د یاعراب ب از آن ه . ـ دست تصرف ب ار ی فاجع شتار ت ١١ یخي آ

. آند یتر م لير را تكمين تصوي ا٢٠٠١سپتامبر




٣

ا ا ي را ب یخي تار یها ن نمونه يام ا دهي آوش ران ي شتر در رابطه با اويب ان فعل يرم تا مستند بودن ادع ا حاآم ه ي ا یم را در رابطه ب ران ب

وان . اثبات برسانم ان ياز نظر ق ناخته شده و جه شر ه ین ش وق ب چ ي حقژاد، عق سيده، ملين وميت، جن ر دیتيت و ق ر اي ب ريگ واع برت ین ان

سان يك ب ي سوم، داستان تفك ی ندارد؛ چرا آه در هزاره ه سر ن ان ا ب هتيرس ت، و وق ه در ا ده اس ازهيز تعريران ني آن است آ از یا ف ت

ا سان و باوره وع ان ه م . ش داديموض تان، یالبت ژاد پرس ه ن ود ب ششتارها …پرستان و دهي مردساالران، عق ا آ م در رابطه ب ه در يی ه آار ول ت ام ط ردهيخ زيتم شان آ رچم اعتقادات ا ر پ ت؛ ام د پرداخ ان

ه زم ين تار ي ا یگستردگ رداختن ب ه يخ، ما را از پ ه در ی مشخص ی ن آروز درگيا ازمير آنيران ام ر. دارد یم، ب ر عم ات، یاگ ود و امكان ب

ا یمنابع، اسناد قابل استناد و بهتر ود، ش ه ي هم در دسترس ب دها ب د بع . خ آشور پرداختميت تارين موضوع هم در آلي ای گستره

ر ا م ب رض را ه ت ین مي ف ده، دس ه خوانن ذارم آ م ا گ ن يآرار یشان م یخي تار ی شان را در نام و سابقه يددگران شناسد، و چون ق

سفه ين ه در فل ای ست آ ويشان دقي ای باوره ا پيق ش ر يم، ب روان هوان گروهيجر ه عن سانیان، ب ا برخورد م از ان ه در ايآن یه ن يم آ

دگ يسرزم ا آس ین حق زن د، و قانون دارد ا ی دارن شان را از ي اجازه ن . شان محروم آند ی و قانونیعين حق طبيا

ه تاآ ه ي الزم ب ه رابط ت آ شونت و ی د اس وع خ دو موضسيغن ذهبیرهايمت در تف ل تفكی م م ني، قاب شونت، يك از ه ستند و خ

را یاساسا ظرف ه ز ی است آه ب ردم و در نها ير سلطه آش ي ب ت ي دن متر است آه یل هم منطق ين دل يشان پرداخته شده است؛ به هم ياستثمار ا

ه ظرف ن يان اي نگرش متولی وهي خشونت و شیعنيو مظروف؛ ب . تر پرداخت یجد] ا چپاولي[مت ي غنی دهين به پديد

مستند و موثق یها در آتاب : د آنم آه يجا تاآ نيست در ا ي بد ن درك در زم يتار ه يخ اسالم، آنقدر سند و م ه ی ن خشونت وجود دارد آ

ه يمك را ز ي ماند آه آدام یگاه انسان درم رار ی بحث و بررس ی ن اش قد؛ در ع نادين ايده ه اس ه در اختین آ م آ شوري ه ا خارج آ ان يار م

س س ياست، بخش ب ابع اسالم یار آوچك يار ب ق و ی از مآخذ و من موث




٤

ت ستند اس ا. م ر ايش ود ميد اگ ان وج ناد ین امك ه از اس ت آ داشه ، آتابیها، مرآز اسناد رسم دانشگاه یها خانه آتاب و ی مرآز ی خان

هيد ا گر مجموع اریه ود، ایخي ت تفاده ش ابي اس ه آت ا ارزش ن گون هار ا اي ی میشتري بیخيت د؛ ب ه با نيافتن تيهم ر آس : د گف ه اگ در خان

! ن حرف هم بس استياست، هم ـ زمستان ی نادره افشار

١٣٨٠ـ ٢٠٠١




٥

يادداشت اول

یحتا برخ» یاله« در متن مذاهب یسم جار يت و دگمات ي جزم

ار ين اسالم و مذهب ش ي ، بخصوص در د یرالهيمكاتب غ یعه، رفته ا یرا م د آ ل دگرانديطلب دم تحم ه آن خشونت، ع ا ب ن، شاين روزهاتور يسم، د ي سم، فاندامنتال يفانات ذهب یكت تبداد د ی م ا ا واژه ي ین ي، اس یهازه ن يا. نديگو ین دست م ي از ا یگريد ه ي ن حرف چندان ت ام : ست آ تم

سان ت یآ ه دس ار ی آ ار ي در ت صوص ت د، با ي خ اديخ و بخ د ي ان دارنند د هين را از يبكوش افی ك مقول ست یكيزي مت ه درون نش ا و ب ه

ار یستي حتا ژورنال روزانه، یها بحث ان آ شانده، هم ه ی آ د آ را بكننسان ریر علي نظیآ اني، سیعتي ش م طي و دیدمحمود طالق ر ه ان يگ ف

د ي توجین بار نه براياند؛ اما ا شان آردهيا ه ي ن دي س ايه و تق ه ب ن ـ آم ين متروك تبديك دي به ینوع را يچن ل شده بود ـ ه ه ب ه آن ني این ن آاه د يمف ه و ق ا زرورق را دریميم آهن روزیه اب دل ی ام سند ب پ

ده، ين عق ي آنند، تا از مرگ محتوم ا یبند خودشان و هوادارانشان بسته ه ي آنند؛ بلكه به ا یرينش جلوگ يشين نسل پ يهمراه با معتقد ن منظور آ

ام زوا ! ی از هر گونه انگ و بنگین را ـ بدون نگران ين ديا ا ي ـ از تمه م ا ن دايب دیه اش ی ج شانده، دال بحث و آنك ديآ ميل تق ن يچن س، هودن آن را در دا ي و غیآهنگ تفاده ب ل اس ومتی رهيرقاب ، در ی حك . ش بگذارندي سوم به نمای هزاره

ه پ یك ين در ي ن د يان ا ي آار متول ی وهي استفاده از ش ش ي دو دهدرت رس ه ق المياز ب ت اس وعیدن حكوم ه ن شی، ب ت در ی واآن اس

اه یها دنيچيها و در زرورق پ ه آردن يوه توج يرابطه با آن ش م ي آن مف ! آهنه و از مد افتاده

اوش ني د در نظر داشت آه هدف از ا ين را هم با ي ا ه آ ا، گون هومتي ایبررس كل حك ذهب در ش تثمارین م ه ی و اس ت و ن آن اسد م ي آه ش ی مردم ی در باورها یا یدستكار . شوند یعه و مسلمان متول

ن و ي ن و مذهب ـ و هر د ي ن ديان و باورمندان به ان گونه دوستداريا




٦

م یگر يمذهب د د ه ا ـ حق دارن ه باوره ان ب د یچن ا یمي ق د یشان پ بنذهب، ي ن و ا ي ن د ي جا آه ا اما آن . ستي ن یشان آار يمرا با ا . باشند ن م ی واقعی د چهرهيپوشد، با ی ملت میف براين تكلييئت حكومت و تع يه

ك ـ آن را به نقد يزي از تقدس و متافيیها لهده در هايچير پيـ و نه تصو . نشستیو بررس

آه ] ن خلقيسازمان مجاهد[ شناخت ی درون سازمان ی جزوه «ا یاء بود، تالش م ي، تكامل و راه انب ی متدولوژ یها شامل بخش رد ت آ

ر اصول علم ی مذهب یدئولوژيا ه ی را منطبق ب ل ي و تحلیشناس جامعار د و يت شان ده اند خ ن اس منطق بپوش ذهب، لب ه م ه يا. ب زوه آ ن ج بود آه ی همان آاری سازمان بود، ادامه یكيدئولوژين اثر ا يتر نيسنگ

د ا ح ان و ت دس بازرگ بال مهن ان تي آیق ش از آن شروع ي، پ یاهللا طالقد رده بودن ان، در پ . آ ه یبازرگ ا هم ود ت اد ی آن ب ول اعتق و ی اص

ر منطق يا عق ه به آن یرا آه و ] یا[یدستورات فقه ده داشت، سوار بشرها یعلم ه ق د ی ب ه بقبوالن نفكر جامع را! روش ار، وي ایب ین آ

ا نهي دانشمندان روز را در زم ی و دستآوردها یاصول علم ست ي ز یهار م يناميك و ترمود يزي، ف یشناس ا حقان یك به آ ادات ي گرفت ت ت اعتقو الم[ش يخ من ا ] اس د؛ ض ت آن ارزه نيرا ثاب ان در مب ه بازرگ ی آه م شاه، الهام يرش با رژ يگ یپ نفكر جامع ا ی بخش قشر جوان و روش م

ود ـ و ا وفقيب رایتين م مار می وی ب ه ش سانس ی ب ا رن د ـ ام [!] آمذهب/یعلم دان موفقیم وديت آمي او چن ات حقانيتوج. ز نب ت يه و اثب

ساله ارت “ی م ه ش ” طه تاوردها يعه، از طريدر فق ه دس شبث ب یق تسائل دلگرم روز، یكرب شناس يم ه آن م دان ب یگرچه ظاهرا به معتقز نم یم ا هرگ ست وس یداد؛ ام ات حقانی لهيتوان ن و يت دي اثب

سائل فقه . باشد یخداشناس ا اصول علم یتطابق م ا ی ب يی، اگر در جس ی داشت، در جاها يیخوانا ود ي برانگ سوال یگر يار د ي ب اهللا تي آ. ز بم در چن یداهللا سحاب ي و دآتر یطالقان ه ي زم ني ه د ی تالش م یا ن . آردنه سبك ير آ يدند تا با تفس يآوش یها م آن رآن ب رآن ي د، د ي جد یات ق دگاه قتآوردها يرامون آفر يپ وم جد ینش انسان و جهان را با دس ق ي د تطبي عل

د د و ب ا هي له پاين وس يدهن رآن را در ب یه ه ق اد ب شر ي اعتق ن ق )١(» .نديت نمايآرده تقو ليتحص




٧

ا نص ین بررس ي آنچه از ا سلمانان يب چن يه شود، در ی م ین مه يب خوش ر نان اه، شناخت پد يت د و در یا دهي ن نگ ه آن مومنن ه ب است آ

ه ز ي ا ی حذف و نف ی است برا ی عصب یاش، واآنش یشق منف ر ي ن گونتن نيب ذره اش گذاش ا، آنك ا و بررس ه ا یه ار . ه ا ت ا، س يام ر يخ اروپد آه برداشتن حجاب تقدس و سم، و بعدها هم رنسانس نشان دا يرفرم

ره شان دادن چه ت ي دی واقعی ن س[ن در حكوم زان و ياز م] تيحيم تقدس ی ن نكاسته است؛ حتا هالهين ديان و باورمندان به ا يحيتعداد مس

ره یآن را هم چندان زخم سته است چه ا توان ه تنه ی نكرده است؛ بلكت ومتين ديراس این حك ه نم د ي را ب شان بده ته، ن ه اش گذاش ه نيآ گون

ا در نها ه یت ميباوره د در باورخان ا توان ردیه دی ف وظ يني مت ن محفصاد نيبماند؛ در ع م از دخالت در حكومت و سرنوشت اقت ، یحال ه

اع ه یاسي و سی، فرهنگیاجتم را آ ود؛ چ ته ش ار گذاش ردم آن مر د يد ه ا یا یدئولوژين و اين ـ ه ا ي دل ني در حكومت ـ ب ه تنه ل آ

ودش را م ق مخ ق و برح د، نم یطل ا پد یدان د ب ام یا دهيتوان ه ن باريدگراند سانیشان، رفت د ي و مداراگرای ان ته باش ه داش ا . ان اساسسه از سو ي آه پس از انقالب آب یميمفاه نفكران یر فران ر ي نظی روش

ا طرح شد، يو و ديولتر، منتسك روغ در اروپ گر روشنگران عصر فوع ه ن ارزهیب ر یا مب ود در براب ساني ب از ك از كي و یس ت س یدسومت ي د ی ، تحت سلطه يیاي جغراف ی ك محدوده ي آه در یمردم ، ین حك

سان وق ان ام حق ار از تم ه اجب دنیب ان، ز ی و م وايش ن و ي دیر لا وهين ش ييتب. محروم شده بودند یني د یدئولوژيا و ی ساز سان كي یهاز كي سانیدست س ا، ز ان وايه ذهب شي دیر ل الم و م مين اس عه ه

را در ی است آه اگر به آن پرداخته نشود، امكان هرگونه تحول یآارسان ا رش ان اه و نگ سلمان میرانينگ وزاند ی م را. س ه ي رسیب دن ب

دون ه یراني آه ایطيشرا د ـ ب م بتوانن ه نگران چيها ه ار یگون ـ در آنه، ب یهم زندگ اد، آزاد، مرف ند، با یهراس و امن ی ش ه ي داشته باش د بور ز ايط ه ای مكتبیيربن ناخت آ ان را در اختي را ش ار ين امك

، یستي سعادت و بهز یها را برا انسان ی گذارد تا مبارزه یانش م يمتولگ ه جن ا ب هیه ذف و نف یا فرق از ي دگراندی و ح ه ب ا یشان و ب یه

. ل دهندي تقلیرخودي و غیخود




٨

ردم ا یطيافتن به شرا ي دست ی برا دون ي آه م د ب م بتوانن ران هه نگران چيه دني در امنی گون ادیت م اعی، اعتق ، ی، فرهنگی، اجتمصاد یاسيس دگ ی و اقت ا آسودگ ی زن د، و ب هراس از یال و ب ي خ ی آنن

ردن سطح آ » یقير و تفس يتكف«هر اال ب ه ب دگ ی و آم یف يب شان ی زنبعد هم . ر را شناخت يين تغ ي ا ی و حكومت ید موانع اعتقاد يبپردازند، با ان ی آوشد در هزاره یآه م یا دهيبا شناخت پد ه هم ا ب ا اتك سوم هم، ب

وان ال پ ١٤٠٠ن يق ان ي س ه امك رایش، هرگون ت ی را ب ه ي دس افتن بدن، ترق یآزاد ادی، تم وزانده؛ در هم ی، ش اه س ر و رف م، هن ن ي، عل

ازه ه، جن ه، روض گ، نوح رگ، جن شتار، م ا آ م ب تا ه ش راس ، یآي ه و ته ي ، تعز یدبازي، شه یدساز ي، شه یعزادار ذهب ج اي یحساسات مر یشان را در ب يمردم، ا شان ي دارد، و عمر و وقت ا آامل نگه یخب

را اول ب ارت و چپ ان غ ا امك رد؛ ت رز ب انيرا ه ود؛ با ش آس ر ش د يتم ي تئوری ده را در جنبه ين پد يبتوان ا ه ك، ه م در پهن ان ه ك ي پراتی زم

ار ي آه چن يیها هيآن شناخت؛ تا پا ر رو ین رفت ا شده ی ب ت، اس آن بنده، از ا ناخته ش دگ ي ش ت در زن ردم ـ ی جمعین راه از دخال ا ي م

. حكومت ـ باز داشته شود ی هم و غم ملت، صرف چگونگ ی آه تمام ید دوران يگر با ي د

ردم ا . خ سپرده شود يشود، به تار یشان م يرفتار با دگراند د ي ران باي ما ه ج ه ایب رداختن ب ا وهين شي پ رون ویه ادون ق ه و م طا آهن ؛ يیس

راس از هم یب ر » یدن «یاين دنيه ذاب و مك كنجه و ع ر از ش پان ین ب يچن ن، هم يان د يمتول ر از شكنجه ي دیواهمه از جه یگران گر، پ ی بهبود زندگ ی، به تالش برا ین حكومت اسالم يان امروز ير متول ينظ

طح آ ردن س اال ب دگیفيو ب م ی زن اهیدارين بيچن ، ه ان ی و آگ ش . بپردازند

ه در ایشاني دگراند م آ هي ه دگی ن پهن سترده زن د، ی می گ آنند بيبا ت ید بتوانن ه دس راس از هرگون رد ه ال و یب ان و م ه ج ب

اراج م یاني ن متوليوغ چنير يناموسشان ـ آه ز ه ت ا ب ه ی مرتب رود ـ بايز ت يیب سالمت آمیستي، همزی، دوس ل ي م رم يد كيز و تحم ر دلگ گ

د ا بتوانن ند؛ ت م، ا باش ال زده را از ايدست در دست ه ن دور يران بدان، ي وحشتناك مرگ، حذف، هراس، سانسور، عدم امن تسلسل ت، زن




٩

گ، ب اريجن شا یك ساد و فح ه يی، ف ه آارنام شخص ای آ ام ي م ن نظالم اگزیاس دمان ن ومتی وهين شير اي و ران ت، رهانی حك ه ي اس ده، ب

اور و اند شند آه شهروندانش ـ فارغ از يندي بیرانيا ـ یا شهي هرگونه ب خود و فرهنگ و ی سطح زندگیفي آی ارتقایدوش به دوش هم، برا

ان ي و ا . آشورشان بكوشند یخرد جمع ه یزي چ ن، هم ن، ب ه م است آ . آشم ی انتظارش را میراني ایكيعنوان

صر جديدر پا « از ع طا و آغ رون وس هيد، در نتيان ق ی جسف ی علم یها شهيفكار و اند ، ا یط اقتصاد يرات شرا ييتغ ن ي در ب ی و فل

م و ي ب ی در فاصله . افت ينظران غرب راه صاحب ا ده رن سوم ت ن قدتر یالديازدهم م ي ا ب ار ي، اروپ رد ی م ی خود را ط یخين دوران ت . آ

ا، جنگ ی حمله ا مداوم بربره ودال ی دائم یه ا، و آشفتگ فئ وضع یهم ي در ا . داد ی به مردم مجال تفكر نم ی و اجتماع یاقتصاد ن دوره، عل

ود ي و معرفت در انحصار آل ا ب ين مذهب مس يمبلغ . سا ب یرحم یح بد ار فرهنگی هي آلیديش اهر و آث شری مظ دن ب ه ی و تم وم ب را محك

ان ی و پژوهشیهر نوع فكر انتقاد. وقفه و رآود آرده بودند ه فرم ، بر يا“. شد ی م ی قربان ی خدا به وضع دلخراش ی شان در آستانه يآش مان ب

مرده م دم ش م مق د یعل ال…”ش ا س شتیه ون و يسيزي انكیزا وح ) ٢(» … شدیار سپري بسیها یآشتارها و آتابسوز

را ياز د « چرا آه اآنون، ب از ت اع دو ی اداره یر ب امور اجتمده ينظر ه یا ه و دو طرز فكر وجود داشته است؛ ع د آ ان “ معتقدن فرم

واالمر ست و جميرا با” اول ار ب ه آ ر مي دیعد ب ديگو یگ ا: ن ه ج یبه راه بحث و تحق ق را ي اطاعت از دستور فرد واحد، بهتر آن است آ

دام است و يحرف حق و طر ] آه[م ينيم تا بب يريش گ يدر پ ق صواب آرتجع. مي آنیروياز آن پ انيم ر دوره و زم ان “رو ي، پین، در ه فرم

، مقاصد یددند تا در پرتو قدرت فرد واح يآوش یبودند و م ” اولواالمرار یخود را اجراء آنند و از ماجرا چون و چرا و بحث و انتقاد برآن

.بمانندرخالف ا « ال و خيب ته، عق دار بحث و يراندين دس شان، طرف

ت د و گف ستند و معتقدن وده و ه و ب صول یا دهيه و عقينظر: گ ه مح آ




١٠

ر ي مطالعه و تحق رد واحد، رجحان و برت ر فكر ف » . دارد یق است ب)٣(

تا و در هم ي در ا ه، اين زمين راس اب روين ور ین آت محاز . م شده است يزه شده تنظ يا خشونت تئور ي خشونت یمشخص تئور

ه خشونت س ی نگاه يیسو ر يستماتي گذرا هم ب ال شده ب » زن«ك اعم .ها را نشان داده باشم ن انواع خشونتي از ایگرياندازم تا وجه د یم

ه ث يتاآ الزم ب ه بح ت آ ا د اس ار ي از ايیه ت، آ در ین دسهيح اری ط ار خي ت وع ي نینگ ه ن ه ـ ب س یست؛ بلك ایري ـ تف ع ي از وق

ار اریخيت ده در ت ته ش ت استيخ ي نگاش سيچن. ك مل در يیرهاين تفرا انی ژهيط ويش اری زم اص ت شوري خ دي ی ضرورت میخ آ در . ابرار یا ژهيط و يگر هم، بنا بر شرا ي د یها ن راستا نسل يهم ه در آن ق آا يگ یم ار یگر يع د يرند، وق س ي از ت ه تف شند؛ هر یر م يخ آشور را ب آ

فانه ا ه متاس د آ اع در ايچن درت يد[ران ين اوض الم در ق ك ي] ن اس . ساله را پشت سر دارد١٤٠٠ یخيست و تاريالساعه ن ت خلقيوضع

درآ ی وهين شي در ا ند و م ر س تفاده از ه ار، اس ای آ ؛ حتته ا نوش شونت، توج یه داران خ م هي طرف شونت، ه دگان خ ن يچن آننوع یآسان ه ن ه ب ول ی آ واع د ی مت ثال غ ي ان ذهب يگر خشونت ـ م ـ یرم

ستند، انيه ه در میا آن هي آ ندلی ان ری دو ص رزان فك ق ی ل ، معلم ضرور يآو د ه ا ماهیزانن ت؛ ت تگاه و شي اس نگرش ی وهيت، خاساور ا يا سان شان ـ به موضوع انسان و ب ه تصو ن ا ـ ب . ده شود ير آش يه

ا روش یقي تطب یا سهين آه مقا ي ا یبرا م ب ا ه ال شده در ی فعل یه اعمان حال يران امروز بشود، به ه يا شابه در زم ل حوادث م چ رو از نق

. نشده استیخوددارد ن ار چن يست اي ب ه رفت نم آ از آ م ب ز را ه ن ين پرانت

د، آه داشته ی ناشادی آودآید برمبناي را نبا يیها كتاتوريد ه ني ا اي ان آوع ه ن ود ب انیخ ودهی قرب شونت ب د، خ و وضع یتيا ضعف تربيان

انوادگيفج ا ي، یع خ رايتيا حت ودن و ش ین دست بررسي از ایطيم به چن د آ رد؛ هرچن ريآ ا ن ب ار چن يیداره اين دي در رفت يیكتاتوره

اث یب م نيت ا ا. ستير ه ل از ا يام ار، قب ه نين رفت ا ناش آ از یاساسودآ یها تيمحروم ه يك زم ي ن عناصر باشد، ي ا ی دوران آ ك ي تار ی ن




١١

ه ا يیها دارد و آن هم آموزش یخيتار ذهب ي ن متول ي است آ ، در یان مد؛ يگ یشان فرا م ی مذهب یها دوران آموزش ] مثال[ا ي یدوران طلبگ رن

م اهيچن ه وع نگ ه این ن ب ي است آ الم[ن مكت ه پد] اس سان ی دهيب ان . ددار

ومي ا اب، س ار از اين آت هين آ ه دگم ه ب ا ن دست است آ یهامپ پرده ميآ ه. شود یوتر س ه روزن د آ ه سویا باش د ب شودن ی باش گرا یراه ا ی، ب ر ی جهل و ب ی طرهي از س يی ره ه ی ملت یخب ١٤٠٠ آ

ال است نم ه چن یس را ب د چ ین باليدان دام ي ت آ ده و عقوب ار ش دچ ! نيهم! د؟پرداز یاش را م یبدآردار




١٢

!بازگشت به سرچشمه

فانه « ه خشونت س ي با» متاس ن اسالم ي ك در ديستماتيد گفت آم ا ي است؛ به ا ی سنت ی دهيك پد ي ان صدر اسالم ه ه از هم ا آ ن ي ن معنر يد ل ز یم ي ن ن اساسا با اسباب خشونت توانست ب ان قاب ست ي از جه

راهم ی استمرار حكومت اسالم یها نهيافته، زم يآن دوران تفوق را فم . آورد از ه فانه«و ب ه پ » متاس د ده ان ين، متوليش از اياز چن

طالح رفرم را يست ايباص ذهب، ب ه تفر ین م شان دادن وج ق ي ن یخي تلخ تاری ا خاطرهي در حكومت، یخودشان از اسالم مصطلح فعل

، یز به سرچشمه، متون اصل يش از هر چ ي اسالم، ب ی تحت سلطه ملل ار خود پ رآن، رفت ردهیامبر و عليق تناد آ د اس م ايتوج. ان شان ه ن يه

شمه اس و سرچ ل، اس ه در اص ت آ كال ي ای اس ذهب اش ود ین م وجا دارد و راه ره بختيین ه ي و رسی، خوش ل«دن ب و » تكام

ل، پاك ي اص یها شمهن سرچ يدن از ا يق نوش يتنها از طر » یرستگار«ه جر ي ن دي سر است، و آن چه ا يو منزه م ، ضد ی ارتجاع یاني ن را ب

، ضد تخصص، ضد ی، ضد علم و دانش، ضد آتاب، ضد ترق یآزاددن ي شرفت، ضد انسان، ضد دگراند يپ ت، ضد زن و ضد يشان، ضد م

ن ي ا یان بعد ي متول ی ل آرده است، ساخته و پرداخته يمردم محروم تبد ان غا ن مين و ايد ام زم ثال ام ر م رده، يذهب است و اگ ور آ ب ظه

ینيه را طرح آند، انگار آه مكتب نو يهمان اساس و اصول اسالم اول سان ي ن دل يرا عنوان آرده است؛ به هم م توسط آ ان ي ر متول ي نظ یل ه

روز ومت يام الم حك اره ین اس رح دوب الم اولي دی ، در راه ط ه ين اسه چن یم» ديشه« را آ اني، ایانين متوليشود؛ چ ه دآ ذهب را ب ین م یتيچ سنخ ي رفتار، ه ی وهين ش ياند، و ا ل آرده يدن مردم تبد ي دوش یبرا

نت ي و سا یامبر، عل يبا رفتار خود پ ران س دارد و ي ایر راهب ن مكتب نم و يبه اصل و سرچشمه بازگرد » شتنيبازگشت به خو «بهتر است با

ا اسالمما يا و جوشان بنوش ي پو ی از آن سرچشمه ی ن در محاصره م ت




١٣

ن از ي ش از ا يب » دجاالن «ن ي و ا » طان صفت يش «یان بعد ين متول يا !دست نرودا ا ه ي ن تاوي ب ان س «ل آ د دجمالياز زم دآباد يال یعني ـ ین اسال پ د يصد س ه ش ست يش ـ متوج ه ه ه آن است آ الم، ن ه اس و . م آ

س يافتيدر ا ب اد یاريم آه در ذهن م س ی از اصول اعتق ا و ب از یاري مون هست ـ ا مبهميد ما، يشعائر و عقا ل آنچه اآن وط ي است ـ مث ا مخل

ا اصال مجهول است، و اصوال خودش ي، و یاست با عناصر خارج ه. ستين ال در ا ب ال اخ يهرح د س د ين ص د ش ه معتق ا ير هم ه م م آ

ه يمسلمانان، ن د ب ذهب ي ك اصالح عم ي ازمن ر درست م یق و طرز فكه سرچشمه یايازمند به اح يم و ن يهست ه ی زالل ی اسالم و بازگشت ب آده١٤ رن از آن دور ش الم، در يم و هميا ق ه اس ده است آ بب ش ن س

بهم تجل ان دور و م د ی مینظرم ه هم […آن ر حساس] لين دليب ن، يت طرز فكر ی هيتصف: ن است يت ما هم ين مسئول يتر ین و فرد يتر یاتيح

رون يو ب” ليالم اص زالل اسی سرچشمه“ بازگشت به آن ی برا یمذهب ) ٤(» ...ی خارجراندن و دور آردن عناصر

ار س «: گر ي د یلي و در تاو ده و ياز روزگ د عب ال و محم د جمواآب ه ا ي و رشیآ شان ـ آ عار يد رضا و همفكران ه [ن ش بازگشت ب

ا در جامعه ] یشتن اسالم يا بازگشت به خو ين ياسالم راست ی اسالم یهش ي آه پ ی ما هر تحولی زندگی لحظه در لحظهعنوان شد ـ تا امروز

دتر شده است و احساس فور ياز ن ين ن يآمده ا صف ي رومن طرز ی هيت ته يم به اسالم اول يدتر؛ تا بتوان ي و اصالح مذهبمان شد یتفكر مذهب ه و ب

ازگرد ین و زالل اعتقادات مذهب ي نخست یها آن سرچشمه م؛ ي خودمان بز ] چرا[ ه در اسالم، هرگ ذهبآ ه معنیاصالح م د نظر در ي تجدی ب

ه م مذهب ي د نظر در ب ي تجد“مذهب نبوده، بلك وده است و ” نش و فه بت “ الم راس ه اس شت ب ناخت حق“و ” نيبازگ الم ی روح واقعیقيش اس

) ٥(”» نينخستا ا ه توص ي ن پ ي من شخصا ب وافقم و ب ا ي ا ی هيشنهاد م ین علم

نشان دادن شكل یبرا» شتنيخوان بازگشت به يمتول« و یا سرچشمهود ان مدرن، از سرچشمه گل ين متولي ای آه به ادعایني دیو محتوا آل

ه بررس اه یشده است؛ ب ان ی آوت ان مب ار یا سرچشمه ی در هم و رفت




١٤

ا دگرانديانگزاران ايبن ن يشان، موضوع خشونت، در همين مكتب بر سپاسگزارم ايان هم بس ين متول ياز ا . پردازم یرابطه رفتار با زنان م

ا را مطرح آرده يیبها شنهاد گران ين پ يآه چن رداختن یاند تا ما به ج په ] مثال[ ه «ب س » عالم اقر مجل د ب اد، ش ي، م یمحم ا يردام ا يیخ به ، حت

رده، اصل و اساس یان فقه جعفر يمتول ه آ ، به خود سرچشمه مراجعار يري ن مكتب را در برابر آفتاب بگ يا ا ت ودگ یكيم؛ ت ا و آل ا یه آن یهول ا [ ار زده شده، تصو ] اني ن متول ي به ق ت یر واقع يآن ن، ي اسالم راس

الم واقع الم حق یاس اب، اس الم ن د یقي، اس الب محم شی، انق ع ي، و ت .ش گذاشته شوديل به نماي و اصیعلو

ه م نيا « ه گفت ود یآ ه[ش اب جد ] آ ان آت ام زم ن يد و ديامان اسال یعني است؛ ین معن يآورد به هم ی م یديجد ا هم رآن را ب م و قان اهیمع ه در صدر اسالم داشت یمي و مف ن يمگر هم]. آورد یم[ آ

ما مطرح آند، آار یني د یها قرآن را مستقال در حوزه یاالن اگر آس ازه ت یا ت الم راس ر از اس ت؟ و اگ رده اس خن بگوي نك ن يد از دين س )٦(» سخن نگفته است؟یا تازه

د يچن ن مكتب، هم يتند ا خ ثبت شده و مس ي اما تار ار مقل ن ين رفتن را ي ن د يآنچه ا : دهد ین مذهب نشان م ي ا ینان راهبران اصل يو جانش

س یبه خشونت س ي ب ان دوران اعراب يار غيار ب ا در هم ارف ـ حت رمتعرده است، دستورات د یبدو امبر ي پی صادر شده از سو ین ي ـ بدل آد ه اص ياش قرآن، در توج »یآسمان«ن و آتاب ين د يا خشونت یميل ق

م ده يچن است؛ ه ا ن وع ه از سو يیه ر ی است آ ه ي ا ی رهب ب، ب ن مكتشده ی تجاوزآارانه داده م یها ا جنگ ي» غزوات«شرآت آنندگان در

ا ياست؛ به ا ه » ري نظ ی ب یشجاعت «ن معنا آه سربازان اسالم ب ه ب آ یها آنند، شرآت در جنگ ین آسب م ين د ي ا ی ژهي و یها ل آموزش يدل

اوز ه را طل تج د«بان سن یاح عادتیكي[» نيالح ا از س یابيارز] ها ي و دست یروزيا به پيت، تالششان يآنند؛ آه در نها یم ه غن م يافتن ب

درت و زن و ي ـ از قب یجنگ تم م …ل ثروت و ق د يا شه ي شود، ی ـ خه ا يها در جهان د ین برخوردار يدن به هم يشدن و رس ه ي گر؛ ب ن بهان

ه ا رآت آ[ان ين غازيآ گش دگان در جن ا نن ذهبیه اداش ا] ی م ن يپ . آشند یگر انتظار ميدر جهان د» اهللا«شان را از »ريعمل خ«




١٥

شت … « ان به ه ي ی از آن جمله است موضوع جوان ان آ ا غلمد و دوش یبه خدمت مومنان آمر م پ يبندن اه چشم ي و س ید رو يزگان س

شتيا حوري ا …یان به شوقگان مومن مت مع ت، س ه در جن ن را آل و ی هم بهشت را باغ ی مولفان مسلمان بر رو …خواهند داشت مجل

ده و یسارها دانند؛ با رودها و نهرها و چشمه یه م يپر سا ه آنن زمزمه ی بهشت یبايزگان ز ير دوش ي تصو …اري بس یها درختان انار و نخل ب

ه ي ر شد و دل از ا يگ ی مسلمانان جا ی توده یها در دل یحد رد آ شان ب ) ٧(» .ز زنده ماندي نی بعدیها نسلی لهيدر مخ

وا ي ل مختلف عرب، در ز ي قبا یطين شرا يدر چن « اسالم یر لامطلوب یو چون از لحاظ اقتصاد . متحد و متشكل شده بودند ی وضع ن

را تند، ب ل همجوار را ـ یداش ود وضع خود، هجوم و غارت مل بهبا ـ وس ني ر عنوان مسلمان آردن ايز رار داده يه اه شعار له ق ، و در پند “ ا اح سن یلن تح م ي” نيالح ت م يم و غنيآن یا ف ر یم شته يم و يب ا آم يم، با شور و هيرو یم و به بهشت م يشو یم سخ یري نظ جان آ ه ت ر ي ب

) ٨(» .ممالك همجوار همت گماشتندا ياهم « سب غن راب آن يت آ گ اع ه در م در جن ود آ ان ب چن

د حن [ها از جنگ یبعض ش ] نيمانن دون ه يكرل رام و يان اسالم ب چ احته ر پیا مالحظ ر م ي در براب رايا یغمب ونگیستادند، و ب سی چگ م ي تق

) ٩(» .آردند ی مم با محمد مجادلهيغنارآن و بخصوص سوره ي دلپذ یها ن وعده ي ا تح ی ر در خود ق ف !د شده استيد و تائين بار تاآيهم چند

تح آشكار « ه ف و را ب الم ف د یما ت ردان یروز م ي ر ع تح (م يگ فه نصرت ) ١هيآ ا عزت و آرامت یو خدا تو را ب رد یاري ب د آ خواهد ی آن بود آه خدا م یبرا) ٣( ا اب ومن را ت ان م ردان و زن خواست م

ا جار ي آه ز يیها در بهشت انش نهره د و یر درخت است داخل گردانه حق ي گناهانشان را تماما ببخشد و ا دا ف ين ب زد خ زرگ یزروي قت ن ب

ه يو ن ) ٥(است ان و مشرآان را از زن و ی ز خدا خواست تا هم منافقه آن د آ ذاب آن رد ع ورت م د، در ص دگمان بودن دا ب ه خ ا ب ه یه آها بود، و خدا بر آنان خشم و لعن خود آنیروزگار بد و هالآت برا

را یار بد يآرد و جهنم را آه منزلگاه بس ا ساخت ي شان مه ي ا ی است ب




١٦

س ن و آسمان يزمو سپاه ) ٦( دا ب ه يها لشكر خداست و خ در و ب ار مقتتاد ) ٧(ر عالم داناست يتدب ه شاهد ن يما تو را به عالم فرس د ي م آ ك و ب

و از قهر و ی و خلق را به لطف و رحمت حق بشارت ده یامت باش ان ن يو هر آه به خدا و رسول او ا ) ٨ (یعذاب او بترسان ا ي م اورد، م

را م ب ذابیه افران، ع اختهي آتش دوزخ را مه آن آ یا) ١٣(م يا ا سرا یبزود: آه تخلف آردند بگو یرسول به اعراب وم ی ب ا ق ی جنگ ب

ه جنگ آن يشو یرومند دعوت م يشجاع و ن ا وقت ي د آ سل ید، ت ه ت م ي آوند ر ا. ش وت را اطاعت آردياگ اداش ن ين دع ما پ ه ش دا ب و يد، خ ك

ان ر نافرم د داد و اگ اني آردیخواه ه پ د، چن ت يش از ايآ ن مخالفرد ید، خدا شما را به عذاب يآرد د آ دا ) ١٧( دردناك مجازات خواه خ

س یها متي گرفتن غن ی به شما وعده ه ي ب از ) ٢٠ (…ار داده آ دا ب و خوز از آن ب یگر ي د یها متي غن ی وعده ه هن دا از ي خبر ی داده آ د، و خ

) ١٠(» )٢١ه يآ(آن آگاه است سان يچ عمل غ ي، ه یخي تار یها ن نمونه ي در ا ی از سو یا یران

شتار دگرانديا ذف و آ ا ح ه ب سلمانان در رابط مين م ن يچن شان، هه یازي ن یا یگر، نه تنها به حسابرس ي د یتصرف آشورها دارد، بلك ن

ا دروازه شتیه وردار ی به ر از برخ ه رو ی پ م ب شان ي ای را هصاعد یبين مسلمانان، ضر يل هم خشونت ا ين دل يد؛ به هم يگشا یم ی تاال یار باالتر از مردم يار بس يهاشان بس زهيافته، انگ ي ه دست ب است آ

ومتگران دان آمده ي به م ی دفاع از آب و خاآ یبرا اند آه با شاهان، حكاالتر ی چندان ینورانش، ارتباط عاطف يو د د و ب ه ين زم ي هم ندارن ا ن یه

یدي شود، نه ام یر م ي تعب یدوست وطن یشان، حداآثر به نوع یمبارزاترا ت یب ه ي دس د«افتن ب سن یاح اي» نيالح ر دو یم جنگيا غن در ه ! جهان

ه م در هم رآن ه شور ي ای ق د و من ك محم ه آم وارد ب ن من خشونت را ي ا ی اعتقاد یها نهي مقدس زم یاتيد و با آ يآ یخشونت او م

ی ن نوشته ين بازتابش را در ا يتر يی آه ابتدا یخشونت. آند یتر م ليتكم ! ديتوان د ی میآوب به روشن نين زرير عبدالحسشادروان دآت

ر س « وم تازيدر براب ه يل هج هرها و قلع ا ان، ش س یه ار ي با و نعمت. برباد رفت ] ی[ادي ز یها ها و دودمان خاندان. ران گشت يو ه




١٧

ران و . اموال توانگران را تاراج آردند و غنائم و انفال نام نهادند دختبا ي مد را در بازار یرانيزنان ا د و س ه فروختن د ين از . ا و اسرا خواندن

رفتند ـ باج و ساو گران، ين اسالم را نپذيوران و برزگران ـ آه د شهيپ . ه نام نهادنديبه زور گرفتند و جز

ا ي ا ی همه « ا ي ع و جنا ين فج ه ير و تازي شمش ی هيات را در س انام م د یانج ر ا . دادن ز در براب كارا آ يهرگ الم، آش یاراي یسن مظل و ] سنگسار آردن [و رجم ] شالق زدن [حد . نداشت یاعتراض و قترق وزاندن[ح واب ] س ا ج رب یتنه ه ع ود آ سلمان[ ب ه] م ه ب هرگون

ل ا . داد ی م یاعتراض رآس در مقاب اي ه س ين فج الم، نف ع و مظارج یبرم افر و خ در م ی میآورد آ د و خونش ه ش. گشت یش ر يشم را خفه و خاموش ی اعتراضیهرگونه صدا حكام، ی انهيان و تازيتاز ) ١١(» .آرد یم

تم م رن هف اور ي ایالدي در ق شور پهن ام یران آ ه تم ود آ بك و ب یصحرا ا بخش آوچ ستان تنه سترهي از ایتياهم ی عرب ی ن گ

وام يقبل از اعراب و بعد از ا . داد یل م ي را تشك یامپراطور شان هم اقه ا ي آشور ا یت و آبادان به طمع ثرو یگري د یوحش ستره ي ران ب ی ن گ

د صباح پهناور حمله وبره ي انگ ن خاك دل ي ا یها آردند و چن ه ت ز را بش باح يآ د ص ا چن دارا و یدند؛ ام گ م ه فرهن ت آ ل « نگذش تحم

تگاه گوارشي، ایرانيا» شانيدگراند اجم را در دس وام مه ود ین اق خا قوم از ده یل برد و به بخش يتحل اگون ا ي ه ستره ي ا یران يت گون ی ن گ

دام چين است آه ه يد فراموش شود ا يآنچه اما نبا . پهناور بدل ساخت آه ا ين جسارت را ن ي ا ین اقوام وحش يا د آ ا ي افتن ر غرور و ب ن ملت پ

ائيفرهنگ را از خو د نيشتن پ رار دهن ر ق شان س نيهم. ت ه شكم ر يآد یم از م يش ان ب ر صحراهاش ه قع اره ب شتند یا دوب دن يگ و ا در تم

ذ ل يران ـ ا ير ايفرهنگ دلپ تم ـ ح رن هف ان در ق دن جه د تم ن مهدتو يگر از ا ي د یشدند و به قوم یم دپهلو ین ملت چن ژاد و ی چن د ن چن

. افتندي یر مييمتمدن تغتان سلمان را داس ود یگر م ي د ی اما اعراب م ه دل ي ا. ب ل ي شان ب

وم بر یكي تئور ی ژهي و یها آموزش تند، خود را ق ه داش دا ی دهي گز آ خسلمان ساز یم ار م ه ب ل د یشمردند آ ه هرق ي مل ر یمت يگر را ـ ب ـ ب




١٨

ادهيدوش ا د شان نه ازه. ان رور ی اج وآت و غ روت و ش اول ث چپم هد ي د یها نيسرزم د در ازا ی هي گر ه سلمان شدن ی خاص خداون م

ود، ي ح خود پ ي آه نص صر یدگاهين د ين چن يا. ن اعراب بود يا امبر بساوت ل، ب ين قوم ذل يا درت و ق ان ق ه ي بخش یدبخت و گرسنه را چن د آ

ا ار ی هيدر س رن ت د ق ستند چن ا م يخ خاورمي آن توان ا ت ه، حت هيان ی انه ین سو ي ده، قرون وسطا را در ا ياروپا را به خون آش ر لب الم ب ی ع

دل سازند يز شمش يت شتارگاه ب ه آ ن نگرش از ي در تكامل ا . رهاشان بز ي ن یا انهيار وحش ي بس ی نژاد یه برتر اسالم ب ] رانيفاتح ا [زمان عمر د وده ش تا ايدر هم. آل رايرانين راس دن از ایان ب ا ش ه ني ره گون

اوليتحق ا و چپ ا ره داوم و تئوریه ستمر و م المي م ه یك اس بر عل يار بس ي بس يیها جنگ شان یه هر آس ي ار مستمر و مداوم ب ه ن ی آ .داشت، آشانده شدند یت ميت و اسالمياز عربور د «یتئ ا اح سن یلن و» نيالح م از س ا ه ه مرتب ان ي متولیآ

ا ي د شده است، ا يد و تاآ ي سال تشد ١٤٠٠ن ياسالم، در تمام ا ن روزها ي یا رهي زنج یده است آه آمران و عامالن ترورها ي انجام یطيبه شرا

الف يچن هم» یعام درمان قتل ی پروژه« رور مخ در ین نظام اسالم ين تر «ا ي خارج از مرزها ار ی فرنگ ی وژهپ ه » ی آ ران ب دان و آم مجاهروف و ناه ر تعريمع اتل یف ميان از منك ه ق وند و ن ه ینيش آ

سان ا ان رور از حق حيیه كنجه و ت ا ش دگیاتي را ب ان محروم ی زن ش حكومت ی در قانون اساس یبه نوع » نيالحسن یاحد«ن يحتا ا . اند آردهانون ي در ا ی فعل یاسالم اب ق م بازت ه اس ي یران ه و یت و دادگستر افتل يتواند آمران و عامالن ا یه ـ اگر هم بخواهد ـ نم ي قضائی قوه ا ن قت ه

.را به محاآمه بكشاندا قتل ی تهران، متهمان پرونده ی دادستان نظام ی بنا به گفته « ه

ا“ ه با يیادعاه د آ والن دارن ورد مقت اده ي در م اس م ر اس ٢٢٦ ی د بانند ها آن یقانون مجازات اسالم ات برس ه اثب ه [” .را ب زن، ی روزنام

فند اده] ١٣٧٧اول اس انونی م ور م ی ق س، در “: ديگو ی مزب ل نف قت موجب قصاص است آه مقتول، شرعا مستحق آشتن نباشد یصورت

واز د استحقاق قتل اويو اگر مستحق قتل باشد قاتل، با ن ـ ي را ـ طبق م یزدي مصباح ی آه آقا ینون قا ی ن ماده يبنا بر ا ” .در دادگاه اثبات آند




١٩

خته شود و يد خونش رياهانتگر به اسالم با“: رش آهيز با سخنان اخينه ن د یز نميمحاآم هيپ[” .خواه ه ی ش خطب از جمع ران، ی نم ١٢ ته

هر را] ١٣٧٨ور يش ا“ آن یب ادي تئوریمبن رده ” یك و اعتق راهم آ فور ا ین نمياست، به قاتل راد مزب ه خاطر آشتن اف وان ب ت؛ راد ي ت گرف

ول يز ه مقت د آ ت آنن ه ثاب ت در محكم ن اس شتن يرا ممك ستحق آ ن م ) ١٢(» …اند بوده

اد ي تئور یمبنا « ه شر یا» یك و اعتق م آ ر ي نظ یعتمداراني هشان ـ الگو وار ي آشتار دگراندیبرا[!] یزدياهللا مصباح تيحضرت آ

ه صورت د، ب سیـ در نظر دارن دي ب اریار ج ستند، در ت ت خ ثبي و مدرن و يگرا ست آه اسالمي نیازي اسالم درج است و اصال ن ی شده ان م . ها بپردازند وهين شيه ايا توجيل يطلب، به تاو ست و اصالحيرفرم

ق یه آنقدر علن ي قض ر طب ه ي است آه حتا ب ش ي از پ ی ك برنامست وزارت اطالعات و امن » حاآمان شرع «ن شده ييتع ت ي را در پ

ا از بابت ارتكاب یه به آار م ي قضائ ی ست قوه ايا ر يآشور گمارند؛ تايات، زين جنايا وان فتواه ذهبیر عن انون ی م ثال ق شكل م ار م ی دچ

ه دل ين ترفند، ا يبا هم . نشوند ان شرع ب وان، ي ل داشتن ا ي ن حاآم ن عنا ی از هرگونه بازخواست یگونه نگران چيبدون ه ه هر جن ه آن یتي، ب آ

اب د«ن ي از همیكيرا بازت سن یاح د، دست ی میابيارز» نيالح آنن .ازندي یم

اختار س يا « ا س ه ب ارات آ شك/یاسين اظه وزارت یالتيتان ی تام و تمام دارد، می و هماهنگيیاطالعات، خوانا ه متهم رساند آ

ه جمهور یمسلمانان] یا رهي زنج یها قتل[ د ب ا ی اسالم ی معتق هستند ته م د آ دان ح د در جريگو یب رآت يعملان ين ا وضو ش ذف، ب ات ح

ام ي اند و عمل آرده یم ا ن را “ات را ب د يآغاز یم ” حضرت زه گر يد. دنشته يا وثر و آارآ ان، از عناصر م ه متهم شك ی ن آ یالتي منضبط و ت

یت ينظام امن ” محارم “ی ها در زمره باشند و سال یوزارت اطالعات م را در یريخط یها تيو مامور. اند آمده ی به شمار می اسالمیجمهور

، هرگز به ین عناصريچن. اند ران به انجام رساندهيداخل و خارج از ا ا رانه و غیآاره شكي خودس ت نم یالتيرت دي ی دس ق چن . ازن ن يمنط

.آند یجاب مين ايچن] یا[يیايمه مافي نیها محافل و شبكه




٢٠

ه ] یا[یالتيتشك/كيدئولوژيا/یاسين ساختار س يدر چن « است آر آه ي وز یالتي هرم تشك ی از سو یستي، با یمذهب/یدتيقع” حذف“حكم از یك يق ي هم هست، صادر شود و از طر ” حاآم شرع “حال نيدر ع

ان و د یمعاون ه م یران اجراي، ب ردد ي الغ گ ه ياز ا. اب ت آ ن روسوده ي، هرگز نه با وزیاتي عمل یها ميت ا ر در تماس ب ه ب د و ن از یك يان

ان وزارت اطالعات ونين و رئيشيدادستان پ ” یازين“. معاون یس آنضائ ازمان ق اي نیس ست یروه م در نخ سلح ه صاحبهي م ی ن م

اده ي اش تاآ یمطبوعات ه م تناد ب ا اس ان ب ه متهم رد آ انون ٢٢٦ ی د آ قدع یمجازات اسالم را ی م ه ب ل ی هستند آ ام قت ا مجوز شرع انج یه

) ١٣(» .اند داشتهتا ت، ا ي همی در راس ه مل رش ب هن نموين نگ اری ن از یخي ت

دیكي رور قاجار مي از مجته د انگ ین معروف عصر مالپ زه و يتوان : ش بگذاردي به نمای را به روشنیانين جاني پرش چنیسكو

ابن « اگردان سیكي، یتنك فتي از ش ود یدباقر ش اب خ در آتك ي چي اطهار تا آن عهد، هی از زمان ائمه“: سدينو یم” العلماء قصص“

ا تند يمام ایاز علم ت نداش روت و مكن دازه ث ه آن ان فت ” .ه ب ه ش یآال ي بنا بر تحق …داشت فت : ق عباس اقب ن ي از راه اغوا و زور، چن یشفت “: سدينو یم] همو. [ را گرد آورد یثروت وم ن [ن ي، متهم یش ست ي معل

ن آه خودم يق ايمت و به تشويرا ابتدا به اصرار و مال ] یبه چه جرم رار و يفش جدم ش يامت، پ يدر روز ق ه اق ان شما خواهم شد، ب ع گناه

ا گر یاعتراف وام ا ب زده، و یشان را گردن م ي ه ا ي داشته، سپس غالبشته از م ی خود بر آ ان نم زارده ی آن اه . گ م در ح یگ از غش ي ه ن نم

) ١٤(» ]ادگاري ی اقبال در مجلهی نقل از مقاله. [آرده است یمر گفت شيپ « ه يت فت] دباقريس[م آ صول دوران ي ا،یش ن مح

دانجا آش یمالپرور فتحعل ه در اصفهان ـ يشاه، رفته رفته آارش ب د آا یبا آمك انبوه لوط ام یها و آدمكشان ـ ادع ه ن ا ب رد و حت استقالل آ

ذ ی آشت ی و مقابله یستادگيو تنها ا . او خطبه خواندند و سكه زدند ر يناپاج م تیرزا آقاسيح ا ذل ه او را ب ود آ اه ب د ش وار و محم ی و خش ه دروازه یوقت. ديفروآ ك توپخان ه آم اه، ب د ش ان محم ه فرم ا ب یه

ول ي شهر اصفهان را گشودند، لوط ه ق تند و ب رار گذاش ه ف ا ب ك ي ان پ




٢١

اظر فرنگ ه آنج ین د ب ضي خزی، مجته هي از مالید و بع ی ان روانتم شد و ني گرفتار آمدند و بد ی لوط ٣٠٠زندان شدند و گونه غائله خ ) ١٥(» .ها بازگشت به صاحبان آنیاموال غصب

روت یآور جمع ی در رابطه با چگونگ د ي در صدر اسالم، با ثوم بخصوص يتاآ ا ید آرد آه حكومت در اسالم مفه ا ب ه اساس دارد آستند جار يمفاه دن یم م اوت ي غرب، زم ی در جوامع م ا آسمان تف ن تا زان غارت ي ن تفاوت را در م يما ا . دارد ومت اني متولیه ی اسالم حكو ي م یمجتب . ميا و خوانده دهيش شن يران، آم و ب ي حاآم بر ا یفعل م ین ه

ان ي متول ی حكومت ی وهي در رابطه با ش یا شبهه یآه جا ني ا یبرا] البد[ه ي را ا یف حاآمان اسالم ي نگذارد، وظا ی باق یاسالم د ن گونه طبق یبن

: آرده است[!] ابرا « هين خليبن ر ي پی ف ش[غمب رين پيجان ط وظ] غمب هيفق ی ف

س يیايدن ات و تق رفتن زآ اي دارد و آن گ ردن غن ه یدگيم و رسيم آ به سلمانان و تعی مرافع ي م رآوب ي ه س تادن ب شكر فرس ام و ل ین حكرد ه يمتم ازه و اقام اط ت ردن نق تح آ دود ی ن و ف د زدن و یعني ح ح

» .آنند ی است آه بر خالف احكام اسالم عمل م یمجازات آردن آسان )١٦ (

ا سخن ي ن مي م آه در ا ينيب ی م رورش یان اساس از آموزش و پ امت اسالم، یا مثال رفاه و خوشبخت يشان، يمردم، بهداشت و درمان ا

ازندگ ي ا س ت ا یا حت ل اقام ار ن ي مح تور آ ام يشان در دس ست و تما الم يوظ ان اس ه زمیف حاآم هي، در س د و تعز ی ن ارت، ح ر، و ي غ

ل د ا مل ده است يجنگ ب ر خالصه ش ا چن. گ الم یافتين دريم از اسومت ا هم یحك ستان و ز ي را ت م در آشور افغان ی ر سلطهي ن امروز ه

م آه مردم مسلمان يا دهيم و د يا تجربه آرده یطالبان افغانستان به روشن ات ا و الهام ان در پرت نت يافغ ران س ه فالآت ین رهب الم، چ را ی اس

د و ا یشتآنند، زنانشان چه سرنو یتجربه م ان اسالم ي دارن ، ین حاآمالم صد صدور حكومت اس ه ق افر یب ه غرب آ ان ب ا [!] ش ه ب چگون

اريعمل اني، بیات انتح هیگناه ل تي ملی را از هم ه قت ا ب اه ه گ !فرستند یم




٢٢

هي زم ری ن ه چن ي ا ی نظ م آ ب ه از ين مكت ت ب ه ین دس را برايشر شتار دگراندیعتمداران، ب د، دق یشان مي آ ا در ايده ات ين آيق

اب آسمان يگر ا يات د ي از آ یاريو بس » ميقرآن آر « . ثبت است ین آته یاتيات از آ ين آ ياتفاقا ا . هم به آشف و شهود ندارد یازيو ن است آه شك و ترد جيه وزش در آنیديگون ق آم دارد و طب ود ن ا وج ا ه یه

. شناخته شده استیدتي و عقینين قرآن، از محكمات ديمفسر )٨٢توبه. (اد آننديه زيد خنده آم و گريبا] آافران[ «

ر در راه د ي بدان « ه اگ را ي د آ دا، ب اد بین خ شوي جه د، يرون نذاب ه ع ما را ب دا ش ومیخ رد و ق د آ ذب خواه اك مع گر را ي دی دردن

)٣٩توبه . (نديگز ی شما برمی جهاد، به جایبراا « سيدر م[م ش جنگ و] انيحيان م منآت ا قی دش ت ي را ت ام )١٤مائده . (ميبرافروخت )٣٧توبه . (ت نخواهد آرديخدا هرگز آافران را هدا « )٣٨توبه . (دنديد آه مشرآان نجس و پليمحققا بدان «گاه مشرآان را هر حرام درگذشت، آن یها آه ماه پس از آن «

د، و هر ي ر و محاصره آن يها را دستگ آند، و يد، به قتل برسان يابيجا ب )٢٦ و ٥توبه . (ديها باش ن آنيسو در آموارا . ديد بخور يابيمت ب يپس اآنون از هرچه غن « یحالل و گ )٦٩انفال ! (شما باد

ه یاگر خدا م « ق را ی خواست هم ذاهب خل ل و م ك امت ي ملهيو ل. ديگردان یم م، هم وام و ملی كن دائ م در اختالف يل دن اق ا ه ا ب

)١١٨هود . (خواهند بودل ا « ما اه س ش ار ديپ ان، در آ ستيم د و ي روا مدارین س

)٣٥محمد ! (ديآافران را دعوت به صلح نكنه يزيبا آن آافران به قتال و آارزار برخ « ان را ب دا آن ا خ د، ت

)١٤توبه . (دست شما عذاب آند و خوار گرداندرادران خود را نبا ي اهل ا یا « دران و ب ان، شما پ د دوست ي م )٢٣توبه . (ننديمان برگزيها آفر را بر ا د؛ اگر آنيبدار




٢٣

ه شما نزد ي اهل ا یا « ر است، كي مان، با آافران از هر آه ب تت يد و با يشروع به جهاد آن د ي و ن ید آفار در شما درش و قوت یرومن

)١٢٣به تو. ( حس آنندیداريو پاو « رو ش افران روب ا آ ون ب ان چ ما مومن ا را د آنيد، بايش هردن زن ونر يگ ه از خ اه آ ا آنگ سیزيد ت ا ي ب من را از پ یار، دش )٣شماره هي محمد، آی سوره. (ديدرآور

دا یآنان « ه خ سر مر ي مس يی آه قائل ب افر يح پ ا آ دند محقق م ش ) ٧٢ و ١٧مائده . (گشتند

. ستي ده ن ي عق یان جهودان و اهل آتاب، با آافران ب ي م یفرق « )١٣ هي ممتحنه، آی سوره(

من « ا دش ا محقق ر همان سلمانان، يت ه م سبت ب ردم ن ود و ين م ه )٨٢مائده . (افتي یمشرآان را خواه

افران جهادآن یا « ه در زم ي مومنان با آ ساد يد آ ه و ف ین فتن )٥٢ و فرقان ٣٩انفال . (گر نمانديد

انیا[ « شت و ] مومن افران را آ دا آ ه خ ما بلك ه ش یا[ن )١٧انفال . (، نه تو بلكه خدا افكندیر افكنديچون تو ت] رسول

ت بپ « قاق و مخالف ول او راه ش دا و رس ا خ رآس ب د، يمايهل و ي ا. ار سخت است يآه عذاب خدا بس ] بترسد[ صر قت ذاب مخت ن ع

افران در ق یآه برا] ديبدان[د و يا بچش ياسارت را در دن امت عذاب ي آ )١٤ و ١٣انفال . (استيمه آتش دوزخه حي « ود ب اديه ه صي حریات م ر از هم ا از ی ت د و حت خلقند و اگر ی هزار سال عمر م ی آرزو یهوديرو هر نياز ا . مشرآان آنم او را از يبه آرزو د و ش برسد، عمر هزار سال ه دا نرهان عذاب خ

)٩٦بقره . (خدا به آردار ناپسند آنان آگاه استدا ب يمان، چون در راه د ي اهل ا یا « ق و ي د تحق ي رون رو ي ن خرود يد و به آنكس آه اظهار اسالم آند و به شما سر تسل يجستجو آن م ف

ساء ! (دي د تا مال و جانش را بر خود حالل آن يآورد، نسبت آفر مده ن٩٤(

)١٠٤نساء ! (دي آنی و آاهلیمبادا در آار دشمنان سست «




٢٤

ه ي[با هر آه از اهل آتاب « صارا آ دا و يا] هود و ن ه خ ان ب مارزار ینم ] اسالم [ن ي و به د …اوردهيامت ن يروز ق ال و آ د، قت گرون

واريآن ا خ ه ب اه آ ا آنگ ه اسالم جزید، ت دي و تواضع ب ه . (ه دهن توب١٧(» )٢٩ (

سیطبرس « وره٢٩ ی هي ر آي در تف ه م ی س : سدي نو ی توبرداز با هيجز ود پيپ ال يد خ واره ـ و در ح ه س ه او یاده ـ و ن آ

ده نشسته است يه گ يستاده و جز يا] پرداز هيجز[ خود را ی هي جز…رن ) ١٨(» .بپردازد

ا و سوره هيگر آ ي در د ا ه م از ا یه رآن ه ه دستورات ني ق گونرا ینيد شتار دگراند ی ب سان هي جز ی وهيشان و ش ي آ رفتن از آ ه ی گ آ

ن آشتارها و ي آه ا يیها رفته است تا جا دارند، سخن یگري د یباورهاوع حذف ه ن ا ب ا اساس تورات دیه سلمانان یر مي تعبیني دس شود و مشر ولیق دی و اص ه اي و معتق ع ب شتار ين دين مطل ذف و آ ن، حن ي ت ا ي د به حقان ي شك و ترد یا را آه ذره یشان و حتا قتل آنان يدگراند

د، امر ي ن و متول يد وا یان آن دارن صادر شده از ین ي د ی واجب و فتو ف دوم آن ي ن رديسي ن و تئورين دي انگزار اي بنیس

. شناسند یطالب مي ابن ابیعلا تيمحدود « وق یه ان خل ی حق م در زم ه ه ه متوآل ي اهل ذم ف

. د شديد و تشديتائ] آرد ی حكومت می قمر یهجر٢٤٧ تا ٢٢٣آه از [ان ا یرفتن اهل ذمه را به خدمات دولت ي پذ یو رد، و آودآ شان ي منع آ

ا ي ات سرانه ي ل در مكاتب مسلمانان بازداشت، و مبلغ مال يرا از تحص ه عالمت مشخصه ” هيجز“ رد آ یا را افزود، و اهل ذمه را مجبور آ

هاشان صورت د، و بر فراز مدخل خانه ش الصاق آنن ي خو ی بر البسه اطر و خر شوند، و آل ياطيش د، و فقط سوار ق ساها و ي ن را رسم آننا سهيآن ود، و يیه ده ب اخته ش راب س تح اع س از ف ه پ ران ي را آ

) ١٩(» .ساخته وقت یمالحظه م « ود آ ل ینيخم] اهللا د روحيس [یش م قت حكا و ب ستي و سپس آمون ] نيمجاهد[ن يعام منافق ان را در ت يد یه اه ين رمادر م ١٣٦٧ د، و از قاض ی ص وريان و مفتيآن ودش یان جمه خ

ان چه حكم ي نظر از ا خواهد آه همه را ـ صرف یم ا آن زم ه ت ین آ




٢٥

اره عيها صادر شده ـ هرچه سر آنی در باره دام را در ب ی تر حكم اع ) ٢٠(» .استبه حكم قرآن عمل آرده قا يها اجرا آنند، دق آن

دا ي از پیخواه با معذرت ] ینياهللا خم د روح يس[او « یشگاه خان يا به قول اسالميز و با اشاره به نمونه يشگاه ملت عزيمتعال و از پ

وال ام“ وه م ومنياس ه…”نيرالم رد نمون ام ی م ه تم سان ب الم، آن ان عر را در ٧٠٠“معنا آه ود بن ي از …”ك روز ي نف از دم …ظه ي قر یهرا “ت از او ي ذراند، و به تبع ر گ يشمش دا یب ه امر خ دادستان ” عمل ب

ر ملت است ي را آه بر ضد مس یانقالب را موظف آرد تا تمام مجالت ه ت، تعط و توطئ ر اس د و نويگ اه سندگان آنيل آن ا را در دادگ ا ه ه

دون ه ب ان داد آ داران فرم ش و پاس ت، ارت ه دول د و ب ه آن محاآمه ” “!ديفاسدها را سرآوب آن “مسامحه ا را سرآوب آن توطئ ”» دي گره

)٢١ ( ه اگر در ا ي بد ن اره ي ست اشاره آنم آ اب اش دان ی ن آت ه ی چن ب

ان ين مكتب ـ نظ ي ای هيان اوليگر متوليرفتار د ر ابوبكر و عمر و عثمه ا یـ نم ود، ب ه ين دليش ت آ صوص » انيعيش«ل اس و بخا نيسيتئور راي ایه ن يز از زي گریشان، ب ار س هيگر ب ا ن نمون یهار ا یخيت شن خلف ار خ شتار و رفت دی آ ا ي راش ه ب ه در رابط ن ـ چ

ا يشان و چه حتا مسلمانان مخالف ـ پشت د يدگراند ه یواره يی گرا فرقاال جرائم ا ن نمونه خشونت ي شده، ا یشان مخف یمذهب ا را دست ب ن ي ه

شان از سرور و موال و رهبر و ي ایرويآنند و نه پ یر م يراهبران تعب شان يپ ار . امبر محبوب ار خشن ا يت ا رفت م در رابطه ب ران ي خ ه ن راهب

ش ي ه و اي اول رآن و سنت خود پ ي نان پين جان ر اساس ق امبر ـ ي امبر ـ بناد عج ا یبيب و غرياس ه در ج دن ی دارد آ م خوان ود ه م ی خ و ه

م عل ي از ا یاريآه در بس نيتر ا جالب! است یدنيشن وارد ه ام ین م اموان يعياول ش ه عن م ا ان، ب شاور اعظ ا ي م ر رفتاره شن یشان، ب خا از ا ي ا یاسالم ه است ي شان صحه گذاشته، گاه حت دتر رفت م تن . شان ه

ان ي از والیكي، در زمان حكومت عثمان، یخي تاری ك نمونهيمثال در ام یآس ـ حتا پسر خود عل چيه. ده بودياسالم شراب نوش دها ام ه بع آ

د شرع ود ح ورد ا را یحسن لقب گرفت ـ حاضر نب ین واليدر م




٢٦

ذارد ذهب مولف مروج یمسعود «. متخلف به مورد اجرا بگ پس » ال : سدينو یح تمام داستان مياز تشر

د و ي او را بكش یعل . زدي بگریخواست از دست عل ید م يول «ه زم ا تازيب تين زد و ب ه زدن گرف ان . ان اآم و ام[عثم ومنيح ن يرالمق یوقت : گفت ] یعل [، یرفتار آن نطور با او يد ا ينبا: گفت] وقت ی فاس

دتر از ا يآند و نگذارد حق خدا را از او بگ » .ن است ي رند، مستحق ب)٢٢ (

ه دل م ب د ه ال همي محم شونت عليل اعم ن ابین خ ب، ي اب طالار او را چن د یه مين توجيرفت سان از عل …«: آن ن اب ی آ ب ياب طال

كا تند و پيش ر ميت داش خن ب يمب ه س ا ب نان م ت و ش ه يرخاس دم آدا ـ يت نكني شكای مردم، از علیا: گفت یم ار خ ا گفت ي د آه او در آ

) ٢٣(» .آند یدر راه خدا ـ خشونت مشان ین سبب مي را هم به ایخي تاری ن چند نمونه ي ا ه ن آورم آ

دهم صا : ب د شخ رايمحم ذف دگراندیارانش را ب الفي ح ن يشان و مخه ا داشته یل م ياش گس یاسيس داده، پس از یشان آموزش خدعه م ي ، برا ي ز عمل ي آم تي ان موفق يپا م ب ا ي ا یات ه ه یر م ي خ یشان دع رده، ب آه الزم م یه ميشان هديا م آ اه ه ا یداده، گ ده ب ان » تف«ش و آب ده

:آرده است یشان را پانسمان ميمبارآش زخم اان، پ « داهللا و همراه ون عب ن رزام يسي [یش ويو چ ر ب

د و ترغ ] یودهي ده دادن د و وع د، سخن آردن د ي رفتن د و گفتن : ب آردندان ” .رد و بزرگ دارد ي، ترا به آار گ يیغمبر خدا آ يش پ ياگر پ “ و چن

راه آن ي از یبگفتند تا با گروه ودان هم ا ب ه داهللا ان يه د و عب یس ويامه شش م يرا به رد رد و چون ب ه ي خ یل يف خود بر شتر سوار آ ر ب ب

تن پ يسي قرقره نام داشت، دند آه ي رس يیجا امبر ي ش پيربن رزام از رفه شمش ين مطلب را در يمان شد و عبداهللا ا يپش رد و يافت و دست ب ر ب

رد يبدو حمله آرد و پا ا عصا يسي و . ش را قطع آ ه دست يیر ب ه ب آدار شد و هر ه زخم ه ياران پ ي ك از ي داشت به سر او آوفت آ ر ب مب

ر مرآب یكي بكشت؛ مگر همراه خود حمله برد و او را یهودي ه ب آود گر تيخ ن ان . خ داهللا ب ون عب دا رسيش پيس پيو چ د، آب يامبر خ

. انداخت آه چرك نكرد و آزار ندادیدهان بر زخم و




٢٧

دا صل ي ز پ يو ن « ا ب یامبر خ لم م در و ] غزوات [ن ي اهللا و س بن یش سو ياران خو ي چند از یاحد، محمد بن مسلمه را با تن آعب اب

ه او اشر تاد آ ن اشرف [ف فرس شتند ] آعب اب ن ي و ن. را آ داهللا ب ز عبذل يان بن نب ي خالد بن سف یس را سو يان ه یح ه تاد آ داهللا او … فرس عب

ه ني ان را ا ي ات جر ي عبداهللا پس از بازگشت از عمل […را بكشت گونا یافتم و ي با او برفتم و چون فرصت یآه آنگاه آم ] ف آرد يتعر را بش شتميشم ر او ري و بر زدم و آ انش ب دم و زن ديام ون پ. ختن ش يو چ

؟یموفق باش: ست و گفتيدم و سالم گفتم، مرا نگريمبر رسيپ .او را آشتم: گفتم « .يیگو یراست م: گفت «ه یمبر خدا برخاست و سو يپس از آن پ « ش رفت ي خو ی خان

ه من داد و گفت يیو چون باز آمد عصا داهللا یا: ب ن عصا را ي ، ا عب !ر و با خود داشته باشيبگ

صا پ : ديگو « ا ع د يو ب تم و گفتن سان رف صا از يا: ش آ ن ع آجاست؟ .مبر به من داد و گفت با خود داشته باشمين را پيا: گفتم « چه به تو داد؟یبرو بپرس آه عصا را برا: گفتند «را یامبر خدا ي پ ی ا :و من بازگشتم و گفتم « چه ی، عصا را ب ؟یبه من داده يز م يدادم تا به روز رستاخ : گفت « ان من و تو نشان باشد آ

) ٢٤(» .اند ار آمي آه عصا دارند بسیدر آن روز آسان




٢٨

! منشور خشونت

ه یگن چگون ييدر تب » رت رسول اهللا يس« ابن هشام در ی ادامزوه« ا ی» غ د ب ار محم در و رفت افران« ب د در : سدينو یم» آ محماه م » اني غاز« نشسته بود و ی آه در چادر یحال رد، دست یرا نگ آ

و را و ین لشكر، تنها آساني خدا ا یا: به دعا برداشت آه ه ت هستند آد يپ اور دارن نیاريشان را يا. امبرش را ب ه در هم ! آ وبكر آ ن ياب

اور فر ي آنار پ چادر و در رط ب آورد یاد برم ي امبر نشسته است، از ف یساعت . رود یبعد محمد به خواب م . خدا تو را موفق خواهد آرد : آه

او » اني غاز«ل به آمك يلشكر جبرئ: د آه يگو یشود و م یدار م يبعد ب … است آمده

ه « نج هزار : دي ه گو ي اهللا عل محمد بن اسحاق، رحم آن روز پال يه، از بهر نصرت د شتيفر تاد ین اسالم، حق تع اس . بفرس ن عب و اب

را حكا یدو مرد از بن : آه] ديگو[ اهللا عنهما یرض ار م د ي غف ت آردنه يآه ا ر سر : شان در غزا حاضر بودند در بدر و گفت آ ا هر دو ب م

ا هز يآرد یم و تماشا م يستاده بود يآوه بدر ا ه باشد، يم ت مت خود را آچنان منتظر و هم” مي چند بكنیغارت“م و ياوريآوار ب م و يز برو يو ما ن

د، ي اسف یا م چون ابر پاره يديم تا ناگاه د يبود یم رود آم د آه از آسمان فپس . زومي اقدم ح: گفتیم چون آواز رعد و هم يدي از آن شن یو آواز

ره يق من چون آن آواز بشن يرف اد يبت آن ب يد و از ه ي اش بطرق د، زه فته من ن يآه نزد دم؛ چنانيز بترسينو من . و جان بداد ز هالك ي ك بود آ

ان ي شوم؛ لكن به تكل ا زم رفتم ت از گ ده و آن وقت یف، خود را ب برآم یت با مصطف ين حكايو بعد از آن ا ] به خود آمدم یعني[باز خود آمدم

ديعل از آردن سالم ب صطف. ه ال ت علیم سالمي گف ر : ه ال آن آواز پود را م يجبرئ ه اسب خ ود آ ت یل ب شكر يا حي: گف شتاب و ل زوم، ب

رآر ياسالم در ام اسب ي و ح. اب و آافران را دمار از روزگار ب زوم ن )٢٥(» .ل استيجبرئ




٢٩

ه ي در دا و جبرئ یاري از یدي تقل ی ك نمون ام ي ارتش خ ل و امان، ا ار ی وهين شيزم ار در ت ومت ي رفت الم حك ر اس ن ي چنیخ معاص : افته استي یبازتاب

ود او ی ول… « ا ] ینياهللا خم د روحيس[ خ گ ب ان جن در زمتگاه ا عراق، دس اني تبلیه رد ـ ي رژیغ امور آ ا ايم را م ل ب ن يا الاق

دع ی بكارانهيطرح فر ار م ه صدها ب آن شوند ی آنان موافقت آرد ـ آه هم ورت سيآ ه ص ان، ب ام زم ورانیدين ام ا اوني ی ن ورم يا ب ف

نكف يفتن با آالش يا بر تانك چ يد، يپاسداران انقالب، سوار بر اسب سف ده ي سل، فرمان الم “یا مسل ربازان اس وا ” س ا ق گ ب ر یرا در جن آف

.ها آبگوشت خورده است به عهده گرفته و با آنیصدام عفلقپاه ] ینيروح اهللا خم [یدر همان آغاز جنگ، و « خطاب به س

ه ين هست م امام زما ي مستق یشما االن تحت فرمانده : پاسداران گفت د آد یشما را شخصا مراقبت م ه . آنن م صبح ب ال شما را ه گزارش اعم

ام خود يو چند هفته بعد در پ . فرستند یالسالم م هيشان عل ي ا یصبح برا ش تاآ بت روز ارت ه مناس رديب ت م: د آ رق اس ائ ان آنيف ه یه آ

ان روح مشان را صاحب ي مستق یفرمانده ده یالزم ه عه داه شخصا ب ف ) ٢٦(» .هاست آنی فرماندهی آه صدام عفلقیئها دارد و آنرا ادهی ب دو ي نظیشانياند س راب ب ا گرو یر اع ه ب ه ي آ دن ب

تا الم، و در راس روف یاس عار مع ان ش د« هم ا اح سن یلن ا ي» نيالحد و از یا به بهشت ميو » آنند ی چند م یغارت«شوند و یروز م يپ رونتيا ره ن نعم ا به ا در آنج د م ه شكریوند، همراهش یمن ی از سوی ل

د ا یخدا ار ي محمد آه بتوان ا آف د و ترس یاري شان را در جنگ ب آنسيا ه ب د، البت ذيشان را از مرگ بكاه ذيار دلپ ن يا. استیرفتنير و پ

ش ذخ دای رهيارت ان يی خ ان تك ه چن ه ی می ب ان آ از یكي«: آوردشه يانصار ا ا در دست داشت یا ستاده بود و دان د خرم چون :گفت . چن

ه چ يم شند؛ چرا ب را بك ه م دان است آ یگر يز د ي ان من و بهشت چنر و جنگ يانداخت و شمش ي خرما از دست ب یها آن دانه . مشغول شوم

ا و یم افران، ت ا آ رد ب شتندیآ ام و. را بك ام ي عمیو ن ن الحم ر اب ) ٢٧(» .بود




٣٠

م عج ا تاس ي ب ن ي و باز ه ه ب ه هم یست آ وه، شخص ين ش ي بان یني خماهللا روح راق، آودآ ا ع گ ب شت نی در جن ت ي را از پ مك

روه يتر ی در جنوب یا فتهي چند ش ی پسرانه ی مدرسه ران، گ وب ته ن جنگ م ه جن روه ب تاد و آل یگ شتيفرس ردن ا ید به ر گ م ب شان ي ه

ب، سوار ي ب آه امام زمان غا ين فر يخت، و همه و همه هم با ا يآو یمپ ر اسب س ه دویديب گ، دوش ب ه جن ه در جبه الم ب ربازان اس ش س

ه ي عراق مشغول است و ا » مسلمانان«جنگ با شان را دسته دسته ب . آند یدرك واصل م

ور « شتارگاه از جانب جمه ه آ د صدهزار بچه ب یاعزام چنار يتر ران، بزرگ ي ا یاسالم ان در ت ان است ين آشتار آودآ در . خ جه

ون يا ل ین رايآودك ا ] صدهزاري س [٣٠٠٠٠٠ن فاجعه تا آن ه قت اه ب گده تاده ش د فرس السيا. ان ا از آ ان غالب ا ن آودآ هیه ی درس روانشتارگاه م وند یآ دان. ش ه م ب ا گفت ه پس از شه یه ا يشود آ د شدن، ب

ارشان گذاشته شده است، يب امام زمان در اختي آه از طرف نا یديآلش را در بهشت خواهند گشود و در آنجا ي خاص خو یها غرفه یدرها ) ٢٨(» . خود خواهند شدیها از خانوادهیرائي پذی آماده

ه ا ي تر ا ی و خواندن ار آشور یدهاي ن آل ي ن آ م آف بهشت را هد م يتا ه ساخته یلن د پا یا و در معامل ا ي ـ الب از ز یاپ ا نفت و گ ر ي ـ با نيزم لطه یه ت س شور تح ور ی آ ان جمه المی حاآم ت ی اس ، تاخ !!اند زده یم

اگز ه ايان اين ميد در اي باري ن نم آ از آ م ب ز را ه ن ين پرانته خودمحور ا و ا یگون ه آمك نيه ا گون ه ارتش اسالم در یبي غیه ب

اب هراس دوران ی همه شتار اس ي یزي انگ ها بازت ه آ ه است آ ران يافتاب ي از ایك ي ـ یشي دگراندی ـ مثال به بهانه یجنگ ا ن بازت هراس یه ! ز بوده ستيانگ

ا غزوه ا شام در رابطه ب ن ه در می ب ه «: سدينو ی ب و از جملن در راه، صحابه ا ياس د دو ت ه بودن شتند ي ران آه گرفت ه [شان را بك ب

ان فارس روزیزب ه اس ي پی صحابهیعني ی ام ر را آ ر، دو نف ر يغمبشتند اق ] گرفته بودند در راه آ ه مد یو ب د ي ب ه آوردن ن، . ن و از آن دو ت

ارث “یكي ضربن ح ود” ن ه همب سالم هيد عليشه سي آ د[ال را ] محم




٣١

ود یديرنجان ه نم ا وی و معارض ه ی ب رآن؛ در مقابل صص ی در ق قصه همياء عليانب سالم، ق ری ال ا ق م ب وك عج تم و سهراب و مل ش ي رسشته شده نضربن ين دو اس ي از ا یكي یعني [یت آرد ي و حكا یگفت ر آ

ه هم ود آ ارث ب د را ميح ضرت محم ل آزرد و در مقاب یشه حا یراني از پادشاهان ا يیها قرآن، قصه یها داستان و رستم و سهراب ب

ت یان ميشيقر ه واد ] گف ون ب فراء رس یچ ضي ص ی علیدند، مرت . بزدید و گردن وير برآشي اهللا عنه، شمشیرض

ود؛ از بهر آن ” طي مع یعقبه بن اب “گر ي د یكيو « ه چون ب آه واد سال هيد عليدند سي صفراء رسیب ا وال ود ت شتندیم بفرم . را بك

شده است یل قتل و يدل[ م مرتض يگو] نوشته ن ه ه د آ رم ی عل ین اهللا آ ) ٢٩(» …وجهه او را بكشت

ج د در نه ود محم ور خ ا تئ ه ب صاحه، در رابط شونت یالف خ : ديفرما یم

ر ي بهشت، ز ی درها …وفيان ابواب الجنه تحت ظالل الس « ) ٣٠ (».رهاستي شمشی هيسا

) ٣٠(» . بهشتندیدهايرها آلي شمش…ح الجنهيوف مفاتيالس «شام « ن ه ارياب اب ت ا در آت ويك ج وان يش، زيخ خ ر عن

شان را داد ) ص( آه رسول خدا یآسان“ ام ” دستور قتل ر ن از هشت نفن آن یم ضا برد آه سه ت ا زن هستند و از ق ار ب یه ان يشتر ا ي روزگ ن

و اند آه جرات آرده دو تن از زنان آوازه خوان بوده شاعر و یمردماد از خشونت ي امبر اسالم، ي پ ی آارها یدر مخالفت با بعض ا ا انتق یه

ه غ سبت ب سلمانان ن شرآان يم م از م سلمانان ـ اع ان و يهوديا يرم . اند ا سخن گفتهياند و ان موحد ـ شعر سرودهيحيمس

ن منابع و ين و معتبرتر يتر یميز آه از قد ي ن یخ طبر يدر تار «ول ي امبر اسالم است، در ي پ یخ اسالم و زندگ يمراجع تار ا از ق ك ج

حاق م و اس ه ينو یاب تح مك س از ف شتم هجرت و پ ال ه ه در س سد آ ید با وياي به جنگشان ن یتا آس : ش گفته بود يمبر به سران سپاه خو يپ“

د، ول گ نكنن ت ی تنیجن رد و گف ام ب د را ن ر آن: چن ا را ز اگ ر يهرده ا پ ه یه م[ آعب شان را بريافتي] ه ا ” .ديزيد، خون م او در ج یه

ريد ام ا ي در توضیگ داد و ن ول يح تع ر، از ق د نف از یكين چن




٣٢

زرگ ر ب ريت ارين و معتبرت الم خين ت دثان اس اران و مح نگا م يع) ی قمری هجر٢٠٧ ـ ١٣٠( ود شش يپ“: سدي نو ین ه ب ر گفت غمب

آمده است ی آه در آتاب طبرینام مردان” .چهار زن را بكشند مرد و نام یاد شده، ولي است آه در آتاب ابن اسحاق از آنان يیها نا همان يعب ي ان واج ر زن ه او یالقتل ك زن ب ده ي آ زوده ش رده، اف ت آ ادداش

) ٣٢(» .استری عل ا نيسي از تئوریكي، یعتي ش المیه شونت اس در ی خ

ا محسنات و صفات برجسته دوران معاصر ی مرتض ی ، در رابطه بنك مرگ او را در ي، از زبان فاطمه همسرش و دختر محمد آه ا یعل

ت، افاضه م وده اس هيفرما یرب ش «: د آ ه شم ده است آ ه ش ر يچ ر پراب بود يگشت از خون س ی همسرش آه هرگاه از جهاد باز م ی آوازه

دا، عل نير خون يآمد، در آنار شمش یو چون به خانه م آن ی رسول خفاطمه، : گفت ی سرشار از حماسه و فخر میداد و با آهنگ یرا به او م

) ٣٣(» .جان شده است ین بين چنياآنون ا! یر را بشويشمشوع ب ی دستور ی گذشته از اشكاالت فن ا شدن ي و ن ان، و جابج

ه فخر یم !!!! دي د و مقي فاعل و مفعول، صفت و موصوف و ق وان ب ت از حماسه و یبا آهنگ « آه یني خون یرهايآشتار و افتخار بر شمش از

ر ستن آن وام » فخ ه ش ان را ب ته یزن ه در داش رد آ اره آ د، اش اناده ر س سيت ونرين تف ه خ ا و شمش یزير، اصالت دادن ب شيه ا یرآ يیه

ران و بن ه راهب رايانگزاران اسالم اولياست آ ه ي دستیه، ب افتن بت ار داش تور آ د هحكومت در دس تا تئوريو در هم. ان ا نيسين راس یه

ودن و توج ی و اساس یر هم بر اصول ي اخ ی شبه مدرن چند دهه ه و ي بذهب ين دين راستا و با هميدر هم. اند فشردهین آن پا ييتب است یدگاه م

ه ه ت و اعتراض چيآ ه مخالف د اعتراضات بیگون ا در ح و یاني؛ حتتیآالم ت ی سرنوش ز سرنوش ارث « بج ضربن ح ه در ن» ن دارد آ

در ان پ » رياس «جنگ ب ه فرم ا شمش ي شد و ب گردن یر عل يامبر و ب .ش را زدنديتر از مو نازك

وان از نگرش د ی آه م یا ی از اشكاالت فن یكي ه ي ت ن اسالم بب، ي ن است آه در ا ي مردم گرفت، ا یشه و باورها يموضوع اند ن مكت

ع . دشو ی م یاس ي سیشه و باور، برخورد يبا موضوع اند یك يدر واق




٣٣

ا هياز پا تمرار حكومت ایه ش ين متولي اس ز شم ر و يان ـ بج ر و قهارت ا ل و غ سلحانه و قت گ م ا يشان ـ تك يجن ه باوره ردن ب یه آ

اد سل یاعتق ل ت تفاده از جه ردم و اس شان ي م ه حقوق سبت ب دگان ن م شسان ین مساله هم توجه نم يبه ا . است ه ان ا در شرا شود آ ا عموم ط يه

ا همختلف و ب ا تجرب اوت میه ا ی متف د باوره ا یتوانن اگون و حت گونند یمتضاد سان م . داشته باش د در دوران شور و التهاب یان ا توان یهوان ادات رادیج ال و خاصي، اعتق س از گذشت یك ه پ د آ ته باش داش

ا يل يش تعد يرامون، باورها يسم پ يويزمان و رها شدن از آلكت ه، حت افتورت ود گ یص ه خ ه ب ه.ردي واژگون در یرات اساسيين تغي ای نمون

د ر نورال ا دآت تهي دبیانورين آيباوره وده ی ر اول درگذش زب ت ح . است

ور خ فضل ي ش ی ، نوه یانوري آ مرتجع معروف دوران یاهللا نر آن یان همدست ارتجاع يجنبش مشروطه و همدست دو جر اآم ب ح

زار[ران يدوران ا ت ت ار و دول ورخ يش. است] روسیدرب در ین پا ی تملك رهبریبزرگ آه در ابتدا ـ البته برا بش مشروطه و ش دي جن

ه آل نهضت سبت ب دت هم توهم ن ا مشروطه یمشروطه ـ م ان ب خواهر يپ یآند، بعدها اساسا به ارتجاع م ی م یهمراه م ب وندد و سرش را هسر ش گفته. دهد ی به باد م ین همدست يسر ا ه پ ه در خ فضل ياند آ اهللا آ

ان ان ش دام شروطه يخ تربيهم ود، م ده ب دام ت ش ود و از اع واه ب خه . ها آرد ی و مرتجع ـ شاد ین عنصر ضد مردم و درباريپدرش ـ ا ب

ر مواضع يي ه اشاره آردم آه هم تغين زاو يشتر از ا يخ آوتاه ب ين تار ياور يك تصو ياهللا را در خ فضل ي ش یاسيس م یر ف شان داده باشم، و ه ن

ه ين زم يدر ادامه، با ا ه تغ ی ساز ن اور خود آ يي ، ب ، در دو یانوري ر ب . آرده باشمیا ط مختلف اشارهيسر فصل متفاوت و تحت شرا

آه هنوز جوان است و در شهر آخن ی، زمان یانورين آ ي نورالدا يها ستياليونال سوسي به ناس یا ش گسترده يخواند، گرا یآلمان درس م

از ا ین ان آن دوران داردیه دها. آلم ه ااو بع ه ب ردد، یران برمي آ گاد ی هي ر شوهر خواهرش عبدالصمد آامبخش، زاو يتحت تاث اش ی اعتق

ران . وندنديپ یدهد و به حزب توده م یر م ييرا تغ بعد هم در سلك رهبه مثبت ی اساس ینقش [ی اساس یان، نقش ين جر ي ا یاصل ار ] و ن خ يدر ت




٣٤

اء م يران ايمعاصر ا د یف ه ی هيبق. آن تان را هم ان آ داس ش يم و بمث آ نيدر ا. ميدان یم ور بح ا مح وده نیانوريج زب ت . ستي و حه تغ یم واهم ب را ی شهيده و اندير عقييخ رد، در ش ا ي ف ف ب ط مختل

. آرده باشمیا اشارهیخي تاریا نمونهرا ی ـ البته ـ در آتاب خاطراتش م یانوري آ ا يآوشد گ ش و حت

ه هم . انكار آند آن زمان آلمان یها یروابطش را با ناز م ي ن دل يب ل هد ا یتالش م رايآن وان روابطيش را زين گ ا آمونیر عن ا ستي ب یه

د وه ده م رنگ جل تا عكس محو يدر هم . آلمان، آ م در ین راس را ها ا ي آتاب خاطراتش آل رده است ت انگ ي شه آ ا ین دوگ ش را ي در باوره

دگ ف زن صل مختل ر ف وع یدر دو س ه ن د یاش، ب ه دار آن ا . خدش امه ايت ايواقع! ست؟يت چيقعوا ر بين است آ رن يش از نين رهب م ق

وده ته » راني ا «ی حزب ت ار » شرم «اش از گذش اريدارد، و ت یخ نگه یجاب م يان ا ي ن جر ين به ا يروان و معتقد يدگاه جماعت پ ياز د د آ آن !! ست متولد شده باشدي، معصوم و از مادر آمونین رهبريچن

دان ين نظر اهم ي از ا یخي تار ی ن نمونه ي ا ه يت دارد آه ب ی م همصل ا در سرف ا م دگیه ف زن را ی مختل ه ش ا ب ان، بن ه در آن یطيم آ

رار م اتيم، يريگ یق اال ـ م یا مطالع ه ـ احتم م و بخصوص يآن ی آع اص سيوض ر محيت خ اآم ب ت ح دگياس ان یط زن ان، يم ا وطنم

در ی ك پروسه يشود آه ی در باورهامان داده م یراتييتغ ، آرام و یجي ته آس يا. استیبطئ ا زور و ین تز اساسا فاقد ارزش است آ ا ب ـ حت

ر يي تغیش را در مدت زمان آوتاهيات و باورهايشكنجه ـ بتواند نظر افع بخصوص . بدهد رد یالبته ممكن است آه من ه حما ی، ف ت از ي را بر باور نشان دهد، اما ييرا تغ» ترس«ا آالت شكنجه ي بكشاند، یانيجران اعراب ی اساسا نم یا دهي پد چيه اور هم ا ب ردم را؛ حت اور م د ب توان

دو ان یب ه آس انی را ب اه تغی و در زم ان يي آوت ه هم را آ د؛ چ ر بدهدو راب ب الیاع م س رن ه ا و ق د ه ادات ق ا اعتق ا ب دگ یميه ان زن یش

ان ی و فرهنگ ی، اقتصاد یاسي، روابط س آرده م براساس هم شان را ه یريين تغيبا شعار و حتا با آشتار و فتح هم چن. اند م آردهيباورها تنظ

ر يي ن تغي د بگذرد تا ايها با ها و گاه نسل به سرعت امكان ندارد و سال . نه شوديان مردم نهاديباور در م




٣٥

ه ا ا ب ه تنه الم، ن ا اس دگیرات بطئيين تغي ام رد و ی در زن فادا يباورها سان ش باور ندارد، بلكه با موضوع باور و اعتق م ت ان ا ه ه

د یر برخورد مير ناپذييك دگم تغ يبه مثابه در ین ياهللا خم دروحيس . آناله ا حي توضی رس ه ب سائلش در رابط ار«الم ن يچن» آف

: ديفرما ی صادر ميیها دستورالعملساله « افر ١٠٦ م ه منكر خداست، ی آس یعن ي ـ آ را ي آ یا ب

د يگو ین افراد مشرك م يبگذرم آه به ا [دهد یك قرار م يخدا شر ا ي !] نداهللا صل ياالنب حضرت خاتم یغمبريپ ه و ي اهللا عل یاء محمد بن عب ه و آل

ها ني از ایكين است اگر در يچن سلم را قبول ندارد، نجس است، و هم را آه مثل یزي چ یعنين ي د ی آه ضرور یز آس يشك داشته باشد، و ن

از و روزه زء د ی نم سلمانان، ج الم م ي م ود؛ دا ین اس ر ش د، منك ننان د چن ه بدان ه[چ روريآن چ] آ ار آن چ ي دیز ض ت و انك ز ين اس

دا ار خ ه انك ردد ب س م يد يا توحيبرگ وت، نج ر یا نب د، و اگ باشدا ین بودن آن را نداند؛ به طور ي د یضرور ار خ ه انك ار آن ب آه انك

.ا نبوت برنگردد، بهتر آن است آه از او اجتناب آنديد يا توحياخن و رطوبت ١٠٧ مساله « و و ن ا م افر حت ا ـ تمام بدن آ یه

.او نجس استساله « ده ١٠٨ م ادر و جد و ج در و م الغ ی بچه ی ـ اگر پ ناب

ها مسلمان باشد، ني از ا یكيآافر باشند، آن بچه هم نجس است و اگر . بچه پاك است

اك يست ست مسلمان اي آه معلوم نی ـ آس ١٠٩ مساله « ا نه، پد یم ام دیول. باش ثال نم ي احك دارد؛ م سلمانان را ن ر م د زن یگ توان

.د در قبرستان مسلمانان دفن شوديرد و نبايمسلمان بگساله « سلمان ١١٠م ر م ه ی ـ اگ نام یكي ب ام دش از دوازده ام

) ٣٤(» . داشته باشد، نجس استیا با آنان دشمنيدهد، اران ي همان اعراب، به دست ی هي اول یل آشتارها ي از دال یكي

سته یاند و نم خواسته ین بوده است آه اعراب نم يمحمد، هم ا توان د ب اندها خ . ر بدهند ييهاشان را تغ چند شعار باور قرن ه یل يبع از اعراب بسل يضرب زور و شمش دند ير به اسالم ت سل ي ا. م ش ان ين ت ا زم م ت یم ه




٣٦

ین سال زندگ ين را در آخر يتا برگشتن از د بود آه محمد زنده بود؛ ح . اند محمد هم گزارش آرده

وا را ي از قبا یلي پس از درگذشت محمد خ وازن ق ل عرب آه تم ر ه تعب يدر ه د، جشن یر م يخت د، دف آردن ا گرفتن ا ه د، حناه ا زدن ه

اد ستند و ش د و یب ا آردن ا» ردت«ه ه باوره اره ب یآورده، و دوبد ان با یميق شتند ش شتار . زگ ا یآ ه خلف د ی آ راب ي ن از اي راش ن اع

ه ه یب يب و غر ي عج ی آردند، نمون دن را ب سان متم ا ان ه واقع است آا ايا. دارد یتعجب وام ه ب ديرانين ردت آوردن در رابط ا چن ن يان، ت

م ا يقرن ادامه داشت و هم دان «ن ي شه ه ان وقت و » مرت توسط حاآم . اند شده یمده يها به خاك و خون آش نيرالمومنيام

ـ در ی محمد ـ ابوبكر و عمر و عثمان و عل ی هينان اولي جانشد «ن يرابطه با ا شتارها » نيمرت ان آ ه چن دست یب يب و غر ي عج یب

ه زده ع از نمون ه واق ه ب د آ ا ان ار یه رد ت ه ف ت، و یخي منحصر ب اسه ا نمون ري دیه ه ایگ ا ا ي ب دت و ب دت و ح ارين ش درت در ت خ ين ق

ستند و اص یها آتاب. ده نشده است يجهان د ار ي م ر است از یخيل ت پرا ين جانش يدهد ا ی آه نشان م یاسناد د، ب ه ینان بالفصل محم وادار بد «ن ي ا ی م آردن دوباره يتسل شان [» نيمرت سلمان آردن ل ] م ه چه قت بام ت زدهیع د دس وزاندن و از بلن ه س د آ ردن و از یان اب آ پرت

ه اخت ي ای جمجم ردم اجاق س هن م ر ن، محترمان وده ين ايت ا ب ن رفتارهه ا يابن اب یعل. است ا در دوران حكومت خودش ب ه تنه ن ي طالب هم ن

ت شتارها دس ت د يازيآ ه در دوران حكوم ت آ ايده اس ر خلف یگدل یشان همراه ي ن هم با ا يراشد ار ی و هم ك ي ك و پراتي تئوری و همك

. داشته استن زب « ري پیوقت: دير گويعروه ب ك از ي هر … درگذشتمب

ضي یل همگيقبا ان از د یا بع شتنديش ر سر برداشت و …ن برگ آفر د و ه ضي ی همگ…ل بجزيك از قبايآشوب ش ان از د یا بع ن يش

) ٣٥(» .بگشتنددا يز ـ چون پ ي ابوبكر ن « ر خ ان یمب ه جنگ مخالف ه ب ا نام ـ ب

ا رسوالن ن آیها روان آرد و از پ برخاست و فرستادگان را با نامه هتاد و يد ر فرس سان …گ ت آ ر د یگف ه ب دهي را آ ل ن مان د، در مقاب ان




٣٧

دند و ی مرتدان فرار…دي آنیاريمرتدان پاه اسامه پ … ش یش وي سشت و او ه طا…بازگ هي ب بی بنی ف ذام و بن ي ض م و ي خلیب ج ل لخ

ا ي جذام و لخم دست ی لهيارانشان از قب ي ه سالمت ب ” مت يغن“افت و ب …بازگشت

د، « تادگان برفتن ه فرس وبكر از آن پس آ ر و يو زب” یعل“ابذرگاه ر گ ا طلحه و عبداهللا بن مسعود را ب ه گماشت ي مدیه جنگ …ن

س ی هيابوبكر ما ه از مشرآان ب ار ي عزت مسلمانان شد و قسم خورد آر قب یم شد و از ه شته يآ سلمانان را آ ه م ه آ سلمانان ل ادل م د، مع ان

…آند یمشتر آشتار يمقتول و به [ « وبكر در نام رایا اب دی ب ا یمن فالن] ن نوشتي مرت را ب

پاه ان سو یس صار و تابع اجران و ان تادم و ی از مه ما فرس هر … شها به چنگ غ آرد ، فرمان دادم با او جنگ آند و هرآس از آن يآه در

ذ …آرد، زنده نگذارد و به آتش بسوزد و دا نپ ه دعوت خ رد ي و هر آد و از ه آشته شود آس بجز اسالم چي و هر آجا رسد با او جنگ آنن

دا یرد با و ي و هر آه نپذ …رندينپذ د و اگر خ ه داد، ي جنگ آن ش غلبدا نص ” یميغنا“همه را با سالح، با آتش بكشد، آنگاه یب ويرا آه خ

) ٣٦(» .د به نزد ما فرستديم آند و بجز خمس آه بايآرده، تقسنامه م میخ بلی در فارس وان ی ه ت يخ ان خالف ه در زم م آ

تند يز مردم استخر بار د ين» یحضرت عل « ه شورش برداش گر سر بوده » یفرمان عل «ن بار عبداهللا بن عباس، به يو ا ا را در شورش ت ه

) ٣٧. (خون فرونشاند» یعل «یعتي شر یف عل ي از ط يیها نيسي برخالف نظر تئور

صا در دوران ا شخ ه تنه اله٥ن ا ای س تش ب ر يان و ديراني خالف گالم تحم ان اس شيده و اي جنگیليمخالف رآوبيشان را وح رده انه س آ

اتح ا اب ف ربن خط ت عم ه در دوران خالف ت؛ بلك ز يران نياسود ا رهنم البیه ه ی ج انيام« ب شيدوم» ر مومن ه ين پين جان امبر ارائ

ا …«: داده است ا ب دل ي عرب، امروز اگر چه اندآند در شمار، ام یكخنيو سي در اسالم، نیك س د و ب و . اريرومندن ر[ت د قطب ] عم همانن

ر ي بمان، و عرب را چون سنگ آس یبرجا رد خود بگردان؛ و ب ا گو از ا ر ت ه اگ روزان آ گ را براف ش جن ان آت رزميآن رون ين بين س




٣٨

و د و پ یش ا آن و را ره و ت ر س شكند، و ي، عرب از ه سته را ب ان ب مدار ه نگاه ود آ ان ش ا یچن شت سر م مرزه ه پ ذار یآ رایگ و ی ب ت !ی داریش رويمهمتر باشد، از آنچه پ

ا عجم « و ] انيرانيا[همان ردا ت د يرا بنگرد، گو ] عمر[اگر فن يد، و هم ي ديد آسوده گرد ي دي عرب است، اگر آن را بر ی شهي ن ر يا

و سخت ه ت ان ب شار آن ه ف ردد و طمع ا سبب شود آ ر گ و ي ت شان در تاده یفتن آه گ يا. شتريب ه راه افت ان ب ا د آن ا ب د ت سلمانان پ يان ار يگر م ك

سلمانان [!] سبحان ی خدا یآنند، ناخشنود ا م ه جنگ ب ان ب از عزم آنو ب ت و او ياز ت م[شتر اس سند ] عج ه ناپ اختن آنچ ون س ر دگرگ ب

) ٣٨(» …دارد، تواناتر یمو ه ] یعل[ هم پاهش مي از امیكيب ه «: سدينو یران س ر ب اگ

ا دوست دار یزي بازگشتند، چ ی فرمانبر ی هيسا ه م م، و اگر ي است آرد برانگ ي آش ی و نافرمان يیآارشان به جدا ز و ي د،آن را آه فرمانت ب

ان ه نافرم ست یبا آن آ د، ب ه فرمانت ي ن یز و ب يات آن دان آ اش و ب از به از برد، از آ ا یاري ن آ د یات پ ه جنگ را خوش . پس نه چه آن آ

) ٣٩(» …تر است از بودنندارد، نبودنش بهده یهمانا از جا «: ديستا ین م يان اسالم را چن ي و همو سپاه آن

ا د شدن و بازگشت شما را در صف ام و ب يفروما. دمي ه ان يگان گمن ابال ی شما را پس م …نانينش ه شما گز یرانند، در ح دگان عرب، و ي آ

وار ي شرف، پ یها جاندانه ه یشقدم در برزگ د مرتب [!] یداري و د و بلنه ين دم، د يام فرونشست آه در واپس نهيسرانجام سوزش س . ديهست دم آ

د، و از جا د، چنان يآنان را راند ان ي شان آند ي آه شما را راندن ه د، چن آدياز جا ان آندن ا ت. ت شتيب ان آ ا نيرهاش ا زهيد و ب ان از پ یهاش ) ٤٠(» …راند ی را میگريك ديد؛ تا آنجا آه هر يدرآورد

ر آه نخواسته ی در رابطه با آسان دن ب سلمان شوند و مان اند مد ادات ق ا یمياعتق ه به ا ب تن و یشان را ـ حت ه اسارت رف شتار و ب آهيپرداخت جر سل] هيجز [یشي دگراندی م ر ت ان يـ ب ه مهاجم م شدن بدر . هم در دست استیگري فراوان دیها اند، نمونه ح دادهياسالم ترج

وان گ یت م ينها را ت ه ب دا یفت آ را ی اعراب در ابت ار و ب ردم ی آ مشورها يد ر آ ده نظ یگ تح ش رن اول حاآم ير اي ف د ق ت يران، در چن




٣٩

سليمتول شورشان، ت ر آ الم ب ان ايان اس ه فاتح دن ب گيم ش ا ن جن یهذهب دني [یم سلمان ش وع] ا م امین ار نظ تیاسيس/ ی اجب وده اس . با ها و حكومت دولتم ـ بجز ين تسلي تداوم ایان اسالم هم برايمتول یها نيسيعتمداران و تئوريهان، شري ـ فق یاسالم ان ي ئت مال ي را در هيیه

اس ه لب بس ب ا مل واهر فرنگ ی عرب یه ه ظ بس ب م مل دها ه ی و بعن ي هم ینظام /یاس يشان آنترل س یف اصل ي از وظا یكياند آه پرداخته

. م شدگان و مسلمانان بوده استيتسلان …« مسلمانان یفت آه برا د گ ي با ی به طور آل سراسر جه

ه ه دو منطق الم “ی ب د دار“ا يو ” داراالس رب“و ” نيال س” دارالح م يتقردد یم الم“. گ شور ” داراالس ر آ ه ه الق م یب ت ی اط ه تح ود آ ش

وق اسالم ق حق سلمانان طب در آغاز حدود … اداره شود یحكومت مالم“ وده؛ ول ” داراالس ت ب رو خالف رحدات قلم ا س ق ب دها یمنطب بع

ه تی هم ا دول المیه دي را چنی اس رب“. ن خواندن ه” دارالح ی همه نفوس آن غ يیآشورها سلمان و ي بودند آ افر “ر م وده و ” آ ا اگر ي ب

) ٤١(» .اند قرار داشته” آافر“اند تحت حكومت حكام هم مسلمان بودهرا ع ب را ي متولی در واق گ ب الم، جن ده، يل عقي تحمیان اس

ه هر ق ي ا با ي مردم دن ی است و همه ی اصل ی فهيوظك يشه يهم یمت يد بسل ي آه شده به اسالم و متول اد يم شوند؛ چه در ه يان آن ت و یئت اعتق

د، هم يخ اسالم پ يآنچه بعدها در تار . یاسي و س یچه حتا نظام ن يش آمور ت م یتئ د ی را ثاب ان . آن م زم سلمانان ه ر م اره یاگ گ آن از جنا ين دل ياند، نه به ا گرفته ه باوره ه رسم ي دیل بوده است آ ت يگر را بوا و م شناخته ادل ق پاه و ي اند، بلكه موضوع تنها بر سر عدم تع زان س

ال را یتوان م ا ي جنگ ی ب ر «دن ب وده است » دارالكف ه ين وظ ياول . ب ی فه یمكتب الم ب دور اس م ص سلمانان ه ر « م ردن » دارالكف و وادار آا هر ین ي د يی واجب آفا نيا. م است ين به تسل ي ساآنان زم ی هيبق م، ب ه

ها اعتبار دارد زمانی ها و همه ني در تمام زم ی و با هر امكان یا بهانها ياساس ا. دارد ی هم خدشه برنمیا و ذره ه تنه ن ـ و ي ك دي ن است آه يك مذهب ـ در جهان حقان يان يعي شیبرا دان ب ا باورمن ت دارد و تنهد ين حق حين دين مذهب و ا يا سل ي ا باي ران گ يد. ات دارن م شوند و يد ت

سلمان، ه يشه و هميد هميا بايم سلمانان را در لحظ ا م گ ب شه، جن




٤٠

ه دگی لحظ د ی زن ان بخرن ه ج ان ب الم ستيترور. ش ر ی اس معاصن الدن « امه ب ا م » اس تانه یحتم ه در آس ست آ زارهی دان وم ی ه س

دارد ی برا یشانس ان ن ا ا . حكومت بر جه م م ي حت ه ین را ه دانست آسلمانان عرب، يوغ اير ي ملت افغانستان ز ی زندگ یخي تار ی نمونه ن مت را نسبت به انسان یآس ان و آال ي ا [!] یدوس وق زن سلمانان، حق ن م

سان وق ان رد حق د آ وهم نخواه الم مت ا در اس ا د. ه ه يام ن الدن ب ن بميجر ان ميآ ان ه ه یش او فرم د آ وان ن: ده تن ت م داش ا . ستيمه تنه

ه تع ت آ اور اس يب دهني ردار ا ی آنن ار و آ ت ي رفت سلمانان اس . ن ما ستي گر ترور يرا هم محمد عطا و د » نيالحسن یلنا احد «داستان یهادرات د، و ا یص اور دارن ع ب ه واق سلمان ب راب م اور ي اع م ب ن را ه

ه وظ د آ هيدارن سلمانان ی ف الش « م را» ت ار و یب ا آف گ ب جنا يدگراند سلمانان ه يجان غ . است يیشان به هر به ش رم ا پ یزيم اساس

ه . ديك مذهب درآ ين و يك د يرق ير ب يد ز يجهان با . ارزش ندارد ی هما نيگر آافرند و سرزم ي د یمردم با باورها هاشان دارالكفر، و جنگ بر و پ ی و اساسیشان، دستور اصل يآفار و دگراند ن ي ن دي امبر اي راهب

. شان قرآن است یفست مشخص آتاب آسمانيو مانب ا ه اي جال ازندگ ين آ ه س ا ب ب اساس راین مكت الش ب ی و ت

را ود ش دگيبهب ایط زن دگی و آمیفي آی و ارتق اور ی زن سلمانان ب مدارد را. ن ران و تئوریب ا نيسي راهب سهين دنين، اين دي ایه ی ا جلد است آه مسلمانان به آن اعزام شده یامتحان ره جمع آنن اند تا فقط نم

م راه د ه ان دیو بع هيا مديگر ي جه وند فاضلهی ن ن يدر هم. شان شسلمانان نبا ين پ ين جانش يرابطه، عمر دوم ه م ود آ د ي امبر اسالم گفته ب

شاورز دیآ شاورز. آنن ه زمي ایآ رديشان را ب د آ سته خواه : ن وابازه « ردم اج ه م ود ب درت خ ر در دوران ق ت نم ی عم داد و ی زراع ) ٤٢(» . آشنا شود… عرب با فرهنگ و تمدنی خواست جامعه ینم

شند و از یران جنگ يد بردگان و اس ي مسلمانان با ار بك ه آ را بد و ا ي گر با يدر واقع ملل د . شان استفاده آنند يرنج ا دست ار آنن ن ي د آ

سلمانان از ا ات و جزيم س و زآ ر جريه و ديشان خم هيگ ا را م ها هم ني ا یرند، تازه نه برا يبگ ه ب دها و غن يآ ش مت ين درآم ا بن نند و يه




٤١

دگ را یزن ط ب ه فق د، بلك ان را بكنن ال ني ایش ان م ه امك یروي و نیآ ي . داشته باشند، تا صدور اسالمشان به دارالكفر را تداوم بخشند

اب ستيواژه را با« در آت الم » د ش ه در اس ودم آ ته ب نوشار م ي مسلمانان تنها ی همه م جنگ است یك آ د و آن ه ا . آنن جنگ ب

ل هجرت محمد يان اسالم، در اوايهم از تعداد سپاه یفهرست. دارالكفره هر يت ا يواقع. ه داده بودم ي و بعدها هم معاو یتا دوران عل ن است آ

پاه یشغل و تخصص ام زم یگري ـ بجز س ه ي ـ در تم ا ن ر یه و ی هنهيره وظي و غیكي و تكنیفرهنگ والی ف سلی م ان و ت دگان ي، بردگ م شسلمان یست آه آشورها يجهت ن یب. است ه متول ی م در یان اسالم ي آ

ك، تمدن، يشرفت، تكن ي پ یها ن رده يتر ني دارند، در پائ یشتريآن نفوذ ب . قرار دارندی و دموآراسیت، آزاديمدن

مسلمانان ـ اگر اساسا بتوان به آن تالش گفت ـ راندمان تالشام مقا سانيدر مق ا آ ه راسیسه ب ل گرايونالي آ یسم و عق شي ن ي را جان

دارد ی چندان ی اند، فاصله آرده یده پرست يعق د . با عدد صفر ن اگر چنان، ام جه م در تم سلمان ه د ايم ثال چن سلمان در تبعیرانيا م د و ي م

ار مثبت یخارج از آشور سراغ م ه آ راع و ی طه ي در ح یشوند آ اختون وم و فن شاف و عل ه ي و د…اآت ر پهن ا گ ا ی عقلیه و الزام

دگاه ي اند از د است آه توانسته یقا از زمان يدقاند، انجام داده یرمذهبيغالم له بگ یاس ان فاص ديش رفتنيدر ا. رن له گ ه ن فاص ت آ هاس

ا تك یت ي تربی ط آمادهيتوان ـ در شرا یم دن و ب ان متم ه عامل ي جه ه ب . عقل ـ شكوفا شد

سلمان ي سوم، ه ی متاسفانه در آغاز هزاره دا ي را پیچ آشور مالم يآن ینم ت اس ه حكوم ه راس یم آ د، و ب ته باش سم و يونالي داش

اند دا شدهي پی روشنفكرانیاگر هم گاه. ك شده باشدي هم نزديیگرا عقلر ا یاند آشورشان را از وضع فعل آه خواسته دونز ي حاآم ب ، یران، ان

ه ي، مصر، اردن، سور یعراق، افغانستان، پاآستان، عربستان سعود ا یر روشنگر ياند آه تحت تاث بوده یقا آسان يدق نجات بدهند، …و یه

ا يت و مدرني در راه مدنیاند قدم دهيگرا آوش غرب عقل د؛ ام ه بردارن تصادف يشا[شان هم فورا یهمگ امال ت شكر !!] ید هم آ ا ل ه يب ان اسالم آا و مجالس روضه خوان ش درحوزه ي سال پ ١٤٠٠از حالت « در یه




٤٢

رو شده یبه سر م » باش صد در صد آماده د، روب د برن امال ينت. ان جه آد ر شدهيا تكفيشه روشن بوده است؛ يهم. روشن است س ي ان ا ي ق و يا تف

ده ي سر بر یر درخت نسترن يارانش ز ي و یرزا آقا خان آرمان ير م ينظ . اند شده

ك را ي و خب یخ احمد روح ي با ش یرزا آقا خان آرمان يم « رالملدرست [یالدي م ١٨٩٦ ی هي ژوئ ١٧ مطابق با ی قمر ١٣١٤در سال د ي ول یرزاي م ی آه محمدعل یشب هنگام و در حال ] شي سال پ ١٠٥ عه

اغ شمال تبر يدر آنار م ود، در ب ه ب ه دست گرفت ه ب ز، ي رغضب، الل ) ٤٣(» .دنديران سر بري ایر درخت نسترن، در راه شكوه و آزاديز

د یعهد، همان محمد عل ي ول یرزايم ی و البته محمد عل اه بع یشت دها در همدس ه بع شروعهیاست آ ا م ان ب كار و نه ان آش از ی خواه

وپ بست و یاهللا نور خ فضل يصنف ش ه ت ، مجلس اول مشروطه را ب . ر را بر پا آردياستبداد صغ

را یدي خوب و جدیها محمد عطا و اسامه بن الدن، نمونه ی بد، آافر استفاده ن ادعا هستند آه از تمام امكانات غرب ياثبات ا ها بردنهر » هدف«. شان عمل آردند ی و مكتب یني د ی فهيت هم به وظ يدر نها ا حق اصل . آند یه م ي توج ی را به راحت یا لهيوس ی و حرف اساس یام

ر «همان ور ي در ا . است » جنگ با دارالكف د ي نبایا چ خدشه ي ه ین تئان ي م هم در واقع جنگ یستيات ترور ين عمل يا. شود یوارد شود و نم

ل و د تيعق ان. ن اس ا زم دا و نایاروپ ه خ ط ي آ دا را از رواب ان خ بست دا یاسيس رد، توان ذف آ ل را بی رهياش ح ا يت ينها ی عق ه، ب افت

د ين تمدن درخشان دست ي به ایريگ یتالش پ ا . اب جنگ اسالم ـ و حتا ي ن عقي ای رهبر پرستیسم و تئورينيلن/سميسم مارآسيدگمات م ـ ب ده ه

ن اصالت انسان و اصالت رهبر، ي است بیت غرب، جنگيمدنتمدن و دگين دو تعري است بیجنگ ان، جنگیف از زن ان ي است می و جهگ ي و دگمات یشي ان آزاد اند ي، م ی و مرگ پرست ی دوست یزندگ سم، جن

اور ا هر ب ردم ب ردم است ـ م وق م ه حق و حق ا یاصالت دادن ب ـ بوزه ی و گرفتار یشيجزم اند ا در آ ر ی زده و زنگ تنگ یه ك ي تحج

. ميها و وادار آردنشان به تسل انسانی همهیدست ساز




٤٣

ه استالي ا ا ستينين آ ه یه رد آ گ س ده از دوران جن بازمان و یشي هم به آزاد اند ی اقامتشان در غرب، آم ید در درازنا يبا] البد[

ل د ران يتحم وده«گ دند، یم» آل رآورده يش ر ب اره س اري، ب ك ب یمه هم یستياليمپرضدا فانه از . ل است ي ن دل يشان گل آرده است، ب متاس

ا ترور ان ب گ جه قيجن یگرا سم، مطل ديل عقي، تحمي ا يده و ض ت به یدعلي از نوع سی مسلمان یها ستيسم، تنها دگمات يوناليراس و یا خامن. اند ندارند، به فغان آمده یشاني بر پ ی آه نام بخصوص يیها ستينياستال

ار ي هستند آه ا يیها ، همان دو جماعت نيا ا و ضربه ین نوع خرابك هدگ ه زن ل دیزدن ب ارزات ضد امپر«گر را ي مل ثال ي» یستياليمب ا م

گ آزاد« ش یجن ا یر ميتعب» بخ ت و پ دن دس سته ش د، و ب یآننالن جنگ ستيترور ا را اع ود و آزادي علیه رایه خ شان ب ی عمل

ه آه به نياسالم هم با ا. آنند ی م ی تلق یخرابكار ا فرق ده و ی هزاره زندن و يگر تقس ي د ی مه مرده يمرده و ن ا تم ا در رابطه ب م شده است، ام

. را دارد» یستياليضدامپر«ف ين تعريت، هميمدنا و خود ي هم با تك ینياهللا خم دروحي س نفكران م ه بر جهل روش

ور وزه ي دگراند ی حذف و نف یما بود آه توانست تئ ا شان را از آ یهه آن ي جهل و جنگ ب یها ش و از حوزه يسال پ ١٤٠٠ شد و ب رون بك

تا م يتقدس ببخشد و در هم ه وني لين راس شتارگاه روان ه آ ر را ب ا نف هتال يی گرا ت با عقل ين ضد ي با هم یدر تواز . آند ا ي، اس م توانست ب ن ه

نفكران آن دوران، م یلي خ یهمدست سان وني لي از باصطالح روش ا ان ها ام تم ه اته ويرا ب دوم «يیرژواالت ب ت » مع ر پرس ا رهب د، ت و یآن

!دينه فرماين نهاديش از ايدن را در جهان چند دهه پيشيگونه اند كير عل ری دآت صي، ایعتي ش ردهين تح را ی ل آ رب، ب ی غ

ه سرزم یها زه آردن حمله يرمانت ل د ني متعدد مسلمانان ب ا و مل گر يهاب » دارالحرب «ايگر ي د ی با اعتقادات یو مردم » دارالكفر«ا ي در آت

دیمايس« ا تالش» محم ا در رابطه ب د و علیه دس محم ن ي چنی مقستر خون ي اند ی آه جز به قتال نم یمردان«: سدينو یم ر ب شند و جز بسبند ینم ش در شب. خ ا شم ا ب ا و روزه ه یرهايه ون، ب سته از خ ش

راغ قب هيس تابند، و از آم یرون مي بیا ل اه نيش بينگ ه ش ا يك ي تاریم




٤٤

آشند، یم. زندير ی فرو میز بر سر قومي گنگ و هراس انگ یرگهسح ) ٤٤(» .گردند یآنند و بازم یآنند، غارت م یر مياس

ان ر دل ی آن ه ه ه ب تیلي آ اری دس اري در ت خ يخ و بخصوص تار ی م ین را به خوب يان دارند، ا ياد ام طول ت ان، يدانند آه در تم خ جه

ا د شون يتنه ا خ ه ب ت آ الم اس دن یتن اس ف ناش ردم ی وص ه م با ي ن محل سكونت متول يگر و حتا همان سرزمي دیها نيسرزم انش ـ بشان را قلع و قمع آرده، تمام ثروت، يورش برده، ايگر ـ ي دیاعتقادات

ار و غرور ا رده استيشوآت، اعتب ه غارت ب ار يا. شان را ب ن رفتك در ي ور تئیدا آند، به صورتي پی مادی جدی نهينكه زم يهم، قبل از ا

دن یها بخصوص در سوره [ن ين د يمنشور ا رآن پس از هجرت ی م قا وهيا ش ي سنت . ن شده است يي تب یبه روشن ] امبريپ ار یه امبر ي پ ی رفتدر واقع قرآن، . آند یل م ي را تكم ین تئور ي ا ین هم، ظرف عمل ين د يا

ر امي و تئوریبخش نظ شونت را ت ار شخص ین ميك خ د، و رفت آنش پرات د، بخ وع ي ایو عمل ك ي محم ه ن ه ب ب را آ و ین مكت ی الگ

. دهد یل ميان متاخر را تشكيمتولرا » رهي تیها درخشش«در آتاب » آرامش دوستدار « ن ي ایبه زم هيآ ا ن ریه ا نيسيدگاه تئوري دی نظ ثال [یه سم يپروتستانت] مروزیاسالم ه تبی ام د، ب شان بده ي را ن شري اه ين و ت از یكيح نظرگ

ی فرقه» حجت« ناصر خسرو یعنيان، ين جر ي ا ی اصل یها نيسيورتئا افتي با در یا ژهي و یكيـ آه نزد ] انيلياسماع[ه يباطن ا ی فقه یه ی علم : سدينو ی دارد ـ پرداخته، میعيش

سرو « ه …ناصر خ دد“ ب ل“ن يهم” م ه واقع” عق ت ياست آد، حد زدن یخيتار ه دستور محم ار ب و یزان ] نگسار و س[ آشتار آفا یا قطع ضربدر يه، قتل تبهكاران و راهزنان، يزان ان ی دست و پ آن

ه ه معروف و نهی را از مقول ر ب ر می ام مارد و شا ی از منك سته يشد یم ه هم…خوان بب نين ترتي ب ال[ن يز ايب و س یحكمت“را ] اعم

زرگ خت ب ت یم” س شته اس افران را آ د آ ه محم د آ د …نام محمت آافران از بت دانسته آه منع یم دا، یپرس ه پرستش خ شان ب و دعوت

د رس يیبه جا ر ن ي ا. دي نخواه د از س ه محم ه یخواه كي ن است آ و ب




٤٥

ود ا افران ي صالح خ ذ “شان، آ د ناپ ا یرا م ” ريپن شد ت ذ “آ د پ ” رانيپن ) ٤٥(» …مان آورنديرند و ايعبرت گ

اب » عقل «ی واژه د گف «را هم شاهرخ مسكوب در آت ار چن ته تصو يچن» رانيدر فرهنگ ا ل “ن ي ا«: ده است ير آش ين ب ش يپ ” عق

دا ید، رسالت، آالم اله ي دارد، مانند توح يیها فرض و آخرت؛ جز خدا ه اال اهللا[ست ي نيیخ د، پ] ال ال الم خداست و يمحم رآن آ ر، و ق غمب ی هست یها ش فرض يها از جمله پ نيا. گر و معاد وجود دارد ي د یايدن

ل “است و ] یاسالم [ینيد) Ontologie (یشناس ن ي در درون ا ” عقذ یره ـ هرچند بزرگ و گسترده ـ تحقق م يدا ه یرد، رشد م يپ د و ب آنات هم . رسد یت م يغا ل، اثب ا ن فرض يهدف عق ر ي [ه ي اول یه ا ب ا بن

) ٤٦(» .است] اتيهين بدي اثبات همیني دینيب جهانانو ول يس هم ي و همو در پ د «ن صفحه از ق در » محقق یمه

اب ث علميب«آت ار در مباح سفیست گفت رق ی و آالمی و فل و ف : ديافزا یم» یاسالم

ه م ين نت ي باال چن یها فياز تعر « ان، یجه گرفت ه متكلم شود آد، بایعني م آالمن ه عل الم ب ه ع ان آ ري آن ه واضع ش ه را آ عت يد آنچا دل ي پ یعني ا لي غمبر آورده، ب د و ی عقل یه ات آنن ه ي ن اثب ز آنچه را آ

س ل سنت در تف تگان و اه ور دير و توجيگذش هینيه ام د، تائ گفت د ياندينما ته از ا. ن ادگيگذش ان د ین آم ر مخالف ه اگ ند آ ته باش ن و ي داش

د، ين ا ي در د یا نوآوران خواسته باشند شبهه اد آنن در آن یريي ا تغ ي ج ) ٤٧(» .نديبدهند، آن را رد نما

فهوم عقل در اسالم، اساسا با عقل سنجشگر ن سبب م يبه هم «)Raison critique(ن ي را اي غرب متفاوت است؛ ز ی در تفكر و فلسفه

ل پ ده شيعق دف داده ش رض و ه ه آن یا ف دارد؛ بلك ود ن ا را از خ هد و در خدمت ه یز و از جمله خود را نقد م يآورد، همه چ یبرم چ يآن

) ٤٨(» است” قتيحق“ود مالك بلكه خ. ستي نیقتيا حقيمان يهدف، ااده ي به ب را ان س ر ب سته ی رهي ان اسالم، دا ي متول یت وجود یا ب

د در ا یم» فقط«دارد آه عقل مسلمانان داع ی رهي ن دا ي توان رفت ی ابسلمان، در ا ي د یاز سو . و آمد آند رد م دارد ي ن دا ي گر ف م حق ن ره ه

ن و ي د یا حتا حواش ي ا فروع و ي اصول ید در برخ ي شك و ترد یا ذره




٤٦

د وارد ي عقل، قبل از ا یعني. اش راه بدهد »عقل«مذهب به ن آه بتوانه ی و تجسس ی آموزش یها پهنه شود، از هم ه س ب ا يسو ب يیم خاردارهه تكف یبرم ورد آ سيخ ات ديق و دير و تف داینيگر اتهام ر يی، ابت ن يت

اب ا بازت ت آنیه ود ا. اس م وظين دايدر خ هيره ه ل «ی ف ر د» عقدر . ن خالصه شده است يد» اتيهيبد«د بر يد و تاآ ياثبات، تائ هر چق

ا ا ه علم م آ ه نم ين دايه د ـ آ شان بدهن زرگ ن ا یره را ب د و ب توانناال م یدا م ياعتقاداتشان مشكل پ د ـ دست ب د اجازه یآنن ان توانن و امك

د ي ت خود د ي حقان ی را تنها در وجه اثبات یتحرآات ی رهي ن دا ي ا. ن بدهنم زمیومتحك هي ه ونیا ن ه در نهاي است خ راين آ ا ب راع یت تنه اخت

ه ا انواع فرق ار م ین ي د یه ه آ ن يره و در هم ي ن دا ي در خود ا . دي آ ی بان هفتاد و دو ي م یا فرقه یهم آشتارها » ونيراس« باصطالح ی نهيزم

واح ي مردم ساآن ا یمذهب موجب شده است آه تمام انرژ هرز ین نه هم ه، ب رای رهين دايرفت از و ب ود دی مج ات خ ذهب ي اثب ن و م

ه سرگیا رهيدا. ص داده شوديتخص ر، ی جهي آ دور زدن در آن، عمرژ هیان تعداد هم سلمانان را در ای و اس در داده ١٤٠٠ن ي م ال ه س . است

رفتن از ا له گ ستن و فاص ا شك ا ب م تنه رب ه ی رهين داي غه ي بود آه توانست در ا یساالر نيد ه پهن ا ن هم سترده یه و ی علم ی گتآوردها ي به چن … و ی و مدن ی و فرهنگ ی و هنر ی و حقوق یفن ین دس

ی رهياما متاسفانه مسلمانان هنوز هم در همان دا . ابدي دست یدرخشانسام غسل ي نقد و تقر ی، در پ یابداع ارت و اق ا ر آداب نجاست و طه ها قيو تفر ان، سرگ ي وضو ب یه سلمانان جه واع م ه ين ان د و ا جه گرفت ن . رندي فاصله بگی خطرناك آمی رهين دايتوانند از ا ینم

ف ت اس ار س سرنوش اتم يب د خ طالح ي و جرید محم ان باصالح طلب ه دل یاص ا ب ردش در هم ي او، تنه ومتی رهين دايل گ ی حك

ده است؛ چرا آه ي آش یبار ن سرانجام فضاحت ي است آه به چن یاسالمانور يا درت م ا ق سلمانان، حت ا عي وسیا رهيدر دان م ر از مرزه یت

ود ودي و غیخ اریرخ وری ابتك المی جمه الم را ی اس ود اس و خه، یها یطلب یتوانند در آنار انواع برتر یت تنها م يدر نها . ندارند آهن




٤٧

ول واع فاشیمت ا سمي ان و «یه الم» نين انیعيش/یاس ده، ب ی ش . بشوندیگري دیها ها و خشونت یزيخونر

ن ي ا ید آنم آه من اساسا به بحث فلسف ين را هم تاآ يست ا ي بد ن ا توجيد ه ب وريه و تاويدگاه آ شونت را تئ رايل، خ رده و ب آن یزه آ

ار ی میني و د ی و شرع یهات فقه يتوج دارم یتراشد آ ن بحث را ي ا. ناب م مسكوب در آت تدار و ه م دوس ن ه ه روش د؛ دهي بررسیهاشان ب ان

ا از لي ه و تاوين گونه توجي آه ا یعي از فجا یخواهم به بعض یبلكه م هشرآان يد ار و م ا آف ه ب الم، در رابط ه بي[ن اس روزيا ب ا یان ام ه

.آورد، بپردازم یبه بار آورده و م] شانيدگراندهي در ار ي دی ك نمون ر، رفت ش یكيگ ران و جان نان ي از راهب

ار نين مكتب، ا ين ا يسيتئور ود ت ه است ي یخيگونه نم ك ي ] عمر [«: افتت يروز اطالع ه[اف راب نوشیكي] آ دانش ش تي از فرزن ذا . ده اس ل

تور داد او را تاز ا ز يدس د ت ه زدن ربات تازيان ان داد ير ض ه ج » .ان)٤٩ (

م، ی هيز راهبران اول ين رفتار خشونت آم يه ا ي در توج اسالم ها ا دهي ـ آوش یعتي شریر عليزدگان ـ نظ از اسالمیاريبس د ح «ن ي اند تا ی عدل ب ی جهيرا نت » زدن ا آن یهمت د؛ حت شان دهن ربن خطاب ن عم

انت ه یزه ميرا رم د آ ر م «: آنن ر رهب در گر یعم ر پ د و عم ه يزن ین يك واجب د ين رفتار، يرند آه ا ين آه در نظر بگ يبدون ا » !آند یم

ا ي ها، انسان ی همه ی مسلمان ساز یها وهي از ش یكي است و یو اسالم سل ه ت ردن ايوادار ب ول. شان استيم آ ه ا ين دي ایمت م ـ ن ه نين ه آدانش داشته باشد، یچ رحميتواند ه ینخواهد ـ نم ورد فرزن ، حتا در مه راحت رو ر یو ب ا ف اال ب ت ب ك ي و دس ره اش تن قط ال یخ ه تك ف ي، ب

. پوشاند ی عمل می اش جامه یشرعار ي ن یگريار د ي بس یها نمونه ین رفتار ي چن م و خ اسال يز در ت

شر ران ق ان و رهب ار حاآم المیرفت د تير آي ـ نظ ی اس یاهللا محمرا ي ا. ـ دارد یالن يگ ان، ب ام د ین حاآم تقرار احك شان از ا ي اس ه ني ن آ

شان را ن ا فرزندان انيحت د، بیز قرب شان بكنن تمرار حكومت یمي اسه در ح یگران يوه، از د ين ش ي اند؛ چرا آه با ا نداشته حكومت ی طه ي آ

. اند گرفته یز ـ زهر چشم مياند ـ ن آرده ی میشان زندگيا




٤٨

ا ، بازتابی اسالم یها خشونت ني ا ده نگران یه یگر ي دی آننه آپارتا ت آ ته اس م داش ژادینيد ديه ری و ن وده ي، آمت ر آن ب ن خط

د ي ا: داد و گفت یگران برتر يعرب را بر د ] عمر[«: است ار ب ین آا است آه عرب اور ريگر را اس يد كي ه د آشور پهن د؛ چه، خداون آنن

) ٥٠(» .ها آماده آرده است ر گرفتن عربي اسیرا برا] رانيا[عجم را «: امبري ا به قول محمد پ ي ه یب ا نطف ا یه ب ی خود ج ی مناس

اب آن را[د يزياهان بپرهيد و از سيانتخ ه س] چ تیاهيآ ی رنگ زش ) ٥١(» .است

الحی هيزن آزاد ما « ده اص ت و زن بن ه اس ] زيآن[ خان ) ٥٢(» .موجب فساد خانه است

ا متول ي است ا يیربناي و ز ی آنچه اساس ه حت ان باصطالح ي ن آد الح ينوان ب و رفرم ش، اص م نم يست اي طل ب ه د ین مكت تواننشان را از ايدر شونتيغ توجير تين، از زين ديافت ا ه خ در یه ص

د ت صوص در دوران محم الم؛ بخ ر، [یا علاس وبكر، عم د، اب محماال م . ه آنند يتصف] یعثمان و عل ند ا یدست ب ا ني آوش ه رفتاره یگون

الم را توجيبن رده، ايه و تاويانگزاران اس ا را در يل آ ن رفتارهاه روز «یميزرورق مف سندیام سته» پ د ب دیبن ر . آنن ع اگ در واق

شيان و متوليعيش سالهيان ت شكل و م ن از یا ع، م ه ت ا س م ب ا ه یخلفا دگراند ي خاص تنظ ی نهين دارند، در زم يراشد ست؛ ي شان ن ي م رابطه ب

ت و ا رز خالف ا در م ه تنه س يبلك ه آ ق چ ت، ح ه خالف ت، ین آ اسه ا . شود یادعاها و دعواهاشان تمام م ه ي ن دل ي ب سلمان : ل روشن آ یم

ا آه با اعمال خشونت مخالف باشد و خشونت ال شده یه ستمر اعم مذ يان ا ي متول یاز سو سلمان و ش یرد، نم ين مكتب را نپ د م ه یعيتوان ب

ن و مكتبش ـ جهاد ي دی بماند؛ چرا آه فرع اساسی آن باقیمفهوم واقعس» ليتعط«ـ را رده است، و آ ه ایآ رع دي[ن اصل ي آ را ] نيا ف .شود یف نمي تعریعيگر مسلمان و شيل آند، ديتعط

ول م ه ق ان ي ب ان آرم ونرآه آه طب«: یرزا آقاخ و یزيع خزد ا یخونخوار ل ننگ و عار است، ن ان ي راني آه نزد وجدان تمام مل

ضا ی هيما ه : سندي نو ی م یل عل ي مباهات و افتخار شده؛ چنانچه در ف بر نظر اوالد یهودي] هفتصد[نه هفتاد يخندق مد دست بسته را در براب




٤٩

را ي الشان سر بر يو ع سخ ید و از ب ه ير شامات در ل ي ت ر هزار ي الحر لدادان دست ير دو ن يسلمان را با شمش م ه بام ود آ ا م نم خود را از یه

ه من هزار یها بسته خون رد آ آشتگان با آب گرم شست و افتخار آ ) ٥٣(» .ام دهير گذرانيشمش] دم[ده و از يشب سر بريمسلمان را د را ین راهبران اسالمي ای د آنم آه اگر من، همهيست تاآ ي بد ن

ه ا ی نشان م یرفتار ی ك رده يدر م، ب ه ه ي ن دل ي ده ه يل است آ چ گونك الگو ي شان ـ شان ـ همه يا. نميب یشان نمي در نگرش و رفتار ایتفاوت

هيو ر را نمون اری ك راهب تهی رفت د داش در اختالف. ان م آنق ان ه هاشهینيب ذره ازان و فرق ه س ار فرق ه آ ا ب ه تنه ازان م است آ ه يآ یب د، نسان ه میآ ند ی آ صوآوش زارهير ايت ب را در ه وم و در ی ن مكت س

اد یني ع یرابطه با مردم به صورت ا ی، واقع ی، م ه نم ش ي و ملموس بامبر ي بگذارند؛ چرا آه خشونت چه در آتاب، چه در سنت و عترت پ

م رابطه با ي تنظ ی وهيد شده و در واقع تنها ش يد و تائ يبارها و بارها تاآ ده ا يان ايرامونيپ ناخته ش ب ش تن مكت ه هم . س را ين دليب م ب یل ه

د و دسته » آردن یتخصص«ز از هرگونه يپره ب ي آردن ا یبن ن مكتهراس از هرگونه ی خشونت ـ ب ی نهي ـ دست آم در زم ی فكرك دستيار متول ي ، با ی اسالم یها گر فرقه ي و د یگر یا سن ي یگر عهيش ان ي د رفته ن ي ا یان بعد ي، رفتار متول یقي تطب ی سهيك مقا يه و در ياول مكتب را ب

! دير آشيتصوا م ور ی حت شونت تئ وان خ ش يت ذهب ت ده در م ع را در يزه ش

سانه ا اف ن ي ايیاي اتوپیه ه روش رش ب ه، . دي دین نگ وان نمون ه عن بان « منسوب به یها خشونت حتا در داستان و دوران ظهور » امام زم

ا راه پ يز راه ي ان ن يعي ش ین منج يا ه، تنه ام ن ي ا یروزي افت دا را ي اپن امونري سیزيك خ سار گ ه طور یخته مي اف ارد؛ ب ام یانگ ه خون، تم آ

ی، به انتقام خون آشته شدگان یزين خونر يدارد و ا یشهر مكه را برم اور ش ه ب ه ب ان يان ش ي ان، متول يعياست آ ش ي سال پ ١٣٠٠عه در هم

. اند از دست دادهی قمری هجر٦١ا ي ٦٠ سال یمثال در عاشوراام ناپ ] انيمال[ « تان ام ه داس پس آ ار يدا پيس ده و ناچ ش آم

ار ني ده، ا ي گردان یز مهد ياند آه چشم به راهش دارند، همان را ن شده به [!] ی درست يیبه سودجو سانه پرداخت د از آن اف ه هست یزي چ …ان آ




٥٠

ديا ه مه ان ب ر ین گي نیگ ا ز رن گفتيیه خنان ش ه س زوده، ب ی افد يپ : اند برخاسته ال یش از مه د گرد ي پد ی، دج ش يداي روز پ . دي د خواه

عه يش[ن يعه نش ي ش ی تن بوده، از شهرها ٣١٣اران امام آه ي …یمهدش د ا] ین آن روزين ان و مانن بزوار و آاش م و س ان و ق ا نياز طالق ه

ت د برخاس ا . خواهن ان ” االرض یط“ب د رس ه خواه ه مك ود را ب . ديخرفت يا الثارات الحس يده، ير آش يامام، شمش ه گ ام [ن ن گفته، ب خون ] انتق

. عباس است خواهد آشت یه و بنيام یهرچه بن. ن خواهد پرداخت يحسه پ شت آ د آ دان خواه ه، در يچن ون آعب ردد یايرام ون گ ردم . خ م

ام يدر پاسخ ا ” .شناسد ی اندازه نم یزيدر خونر “: خواهند گفت شان، اماره اشك یها به منبر رفته، با چشم ود خون ی آلود، لنگه آفش پ را یآل

د گفت ] اآبر است یآه لنگه آفش عل [ ه خواه ه دست گرفت من اگر : ب ) ٥٤(» !ن آفش نخواهد بوديفر اي جهان را بكشم، آی همه

ريروا « اآيات ش ت ي از ایفه، ح الب و حرآ ه انق ت آ ن اسد ضرت مه داه (یح ا ف دمات و ) ارواحن دن مق راهم ش د از ف بع

ق ب …گردد یز م، از مكه آغا ی و جهان یا منطقه یها یآمادگ ان ي و طبن يو ب ) اني غرب(ان ين رومي سخت بی، نبرد یات، در سطح جهان يروارك ا و ت واداران آنيه ا ا ه اهرا روس“ه ه ظ ا آ ود ” ه ه وج ند، ب باش ) ٥٥( » …گردد ی منجر میك جنگ جهاني آه به يید، تا جايآ یم

ابي ا ه تع ه اير و تفاسين گون ه ب ه ين دليرها هم ت آ ل اسشونت« اه ويجا» خ یژه و وااليگ الي نت یم قرآني در تع الم و س استه، ين است آه با آنكه پ ي ا يیربنايت ز يواقع«: آه چرا. امبر دارد يپ وس

ار اله١٤٠٠خ يسخن از ت ه است و مي ای اسالمی س رود؛ یران رفتانيدر ه] یول[ اري، از ایچ مقطع زم ه صورت ين ت ك يخ، اسالم، به ا ] اين يد[ ذهب، ب ان يرانيم ا اصوال امك ت؛ ت شده اس ه ن ان عرض

ه میابيارز سان، ب ب ان د، و دي آن، از جان ده باش داريان آم ا ي ینان ـ چه د ی آسانینيد یب ه پرسش ي از آن د ب روز و چه امروز ـ بتوان

ردم ١٤ن ي آنچه در سراسر ا . گرفته شود ه م ذهب، ب ام م ه ن رن، ب قه ی ب یاسي س یك چماقدار يران عرضه شده است، يا وقفه بوده است، آ

ردار ، مورد بهرهی و غارتگريیبه صورت ابزار فرمانروا عرب یبا یو ترك و تاتار و ترآمن قرار گرفته است؛ ب ه حت ك روز ـ در ي آنك




٥١

ه وم واقع ي ای هم ذهب، مطرح شده باشد ي ین مدت ـ مفه آنچه . ك مر ا ي سال پ ١٤٠٠] آه[ ار ي رانيش ب دن يان گذشت، از آغاز ت ا خ تم یه

شر ر ه یب ان، ب ا آن زم ت دي، ت شور و مل ريچ آ ته استیگ . نگذش و چه یري ـ چه اساط یگر ين ديچ آئ يش از آن، هيرا آه اصوال، پيز

) ٥٦(» !دان نگذاشته استير پا به مي ـ با شمشیديتوحاغ یاد م ي ی آور یهودي ابن هشام از ه ب د آ . داشته است یآن

از یك ي رد گم آردن در ی، برا امبري خود پ یغمبر به فرمانده يلشكر پ اغ م ي ا ی انهيغزوات، از م د ین ب راض . گذرن ود ياعت م یه آور را ه

: نديگو ین پاسخ ميچنه ید به راه يبا ی میليما را دل: ه السالم گفت يد عل يس « رد آ بب

ا ي ناب ی از آن جهود ی راه باغ ی انهيو در م . نه برابر لشكر آفار باشد نان باغ بنهادند يو رسول بود و راه در م [!] شمن خدا بود و آن جهود د

د یو م ود ناب. رفتن شكر پ يو آن جه ه ل ست آ ون بدان ا ـ چ ر ين غمبه هيعل د ـ برخاست و خاك در رو ی م السالم است آ سلمانان یگذرن مگ م یم شاند و بان ت و م یاف ت یداش ت یا: گف ر راس د، اگ محم؟ من یآن یاغ من رها م ، چرا لشكر در ب يی و تو رسول خدا يیگو یم

صحابه بشتافتند آه . امت از تو قصاص خواهم يتو را بحل نكنم و به ق ب، یال تقتلوه، فهذا االعم : ه السالم گفت يغمبر عل ي را بكشند، پ یو القل

صریاعم ت. الب ا آنیو: گف ه وي را ره ر دو ید آ شم ه را دل و چ ) ٥٧(» .آور است

ه م ود از نو ی البت د يپرس» رت رسول اهللايس«د ي فقی سندهيشه ودين يا: آ اور اي نابیه ه ب ه ب ا آ دا و پين وده، يشان دشمن خ ر ب غمب

قصاص ی ، حواله يیناي و ناب یل ضعف و ناتوان يچگونه است آه به دل شكر پ ه روز قيل را پ یامت ميامبر را ب د؟ چ رايآن ور یامبر را ب عب

م ا د گ ي آند؟ متاسفانه با یرمجاز از باغش حالل نم يغ ه در فه ن ي فت آپاه ينو اوز س ر تج ه ه راض ب سلمان، اعت د م امبر، يان پيسندگان معتق

ت يت ا يدر نها . مخالفت با خدا و رسول اوست ا ين مسلمانان راس ن، تنهان ي ا اد ي گران، ي د یشناسند و خدا یت م يرا به رسم ] اهللا[ محمد یخدا

! نداردیتيگونه رسم چيشان هيدگاه ايگر از دي دیو باورها




٥٢

ار یتين هم واقع ي البته ا ه ت ال ي است آ ان خ از خشونت یخ جهوده يبس. ستين د شاهان و د ار ب ا يان اله يیكتاتوره ه استمرار چندس ی آ

الف شتار مخ رده يحكومتشان را تنها به مدد خشونت و آ د؛ ن ممكن آ ان یخي تاری ، دست باال به حافظهیشان، پس از حذف و نابود یاما همگ

ه آتاب یرنت تو در تو يبه الب ا يمردم ا سپرده شده خان د ه ا . ان آنچه اما نيسيتئور الم يیه ت اس ام دادهي از دس د، توج ون انج ن يه ايان

د یها خشونت دن و تق ادون تم ال وحش ي س ا ي م ه در ين اعم انه است آوحش است ين صورت، متعلق به همان دوران بدو يتر انهيخوشب ت و ته د ي ل عقي تحمی وهياسا ش آه اسین روزها؛ دوران يو نه ا گران، يده ب

ر و گلوله و اعدام و سنگسار به سر يل و شمش يبه ضرب زور و تحم ت يرس ه در نها یا وهيش . ده اس ان دوران ي آ ه هم ق ب ت متعلشيشمش دویرآ ساني و ب ا ت ان ا روش د يیه ه اساس ري است آ را یگ ! اند شناخته یشان نم دهيل عقي طرح و تحمیبرا

اده یكي ر از س اب يت ا ن بازت د آن یه ه تق ا در هي س و توجيگون هشان، ي و آشتار دگراندیسم دولت ي سوم، صدور ترور ی هزاره ی آستانه

وا ت ل وانیتح الم ي ق ت اس تین حكوم ا نيسيتئور. اس یهد ي نكات ظر ین آه در بعض يهم با ا » یسم اسالم يپروتستانت« ف همانن

ا حذف ي اند یهم نم ا در رابطه ب ه هر ي و طرد دگراند شند، ام شان ـ بشترآ ان ممكن ـ نقطه نظر م اور یشكل و امك ه ب ه ب د؛ چرا آ دارن

گونه كيك امت ـ از هر رنگ و خون و خاك و نژاد ـ يافراد «: شانياانيشند و اياند یم د و در عي یم سان دارن ال در نيك ر[ح ك ي] براب

) ٥٨(» . تعهد دارندی مشترك اجتماعیرهبروان از ا الب شكل بت ه م دع نيت نفكران م ه روش سم ي رفرمیگون

الم داد » رو در رو«، یاس ت ارت راس از تهم دون ه : ديپرس[!] و بان ه یزم ه« آ راد ی هم ك امت ـ از هر رنگ و خون و خاك و ي اف

ژاد ـ ه م كي ن ان يشند و اي اند یگون د و در ع ي یم حال در نيكسان دارند ی مشترك اجتماع یك رهبر ي] برابر[ سان ي تكل» . تعهد دارن ه یف آ آه نم نيا ر ياند یگون ر«شند و در براب شترك] ینيد [یرهب د» م یتعه

د، چ یحس نم ه م ! ست؟ي آنن سان یو اصوال چگون ا شود ان ا يیه را با وهيش اوت و ی و آموزشیتي تربیه اك و « متف ون و خ گ و خ رن




٥٣

اگون يمختلف و م » نژاد رد آاسه آ كي زان سواد و فرهنگ و فهم گونه را در آ ه اند كي «ی سهيو هم اع كيدن و يشيگون د اجتم ه تعه یگون

ا ا ی آه آم یف آنان يتكل: ديبعد هم اگر شد، پرس ! خت؟ير» داشتن ن ي بب از پ دارك ديقال ده زاويش ت د، يده ش شان در ايا هيه دارن ن يكل

ن همه تكرار بند يا نفسشان از ا يآورد، یتاب نم » یگ گونه هم ی سهيآ«دام یف يرود، چه تكل یشان سرم ا نه اصال حوصله ي د،يآ یم د و آ دارن

ام س دهي شان تدارك د ي ا ی را برا ینيزندان او ه حضرت ام د آ زدهم يانو دروحيس[ هیني خمیاهللا موس اران ير ريز«] هياهللا عل رحم زش ب

ه [یا خامنه یني حس یدعليو امام س » یوح اران ي ر ر ي ز«] مدظل زش ب !اند؟ دهي ندتدارآش را» یترس از سرنگون

ا تب يل هم ا ين دل ي به هم ي ن علماء ب ار ي ن و توج ي ال و رفت ه اعمار يانگزاران ا يبن ع رفت ب، در واق سلمان واقع ي ن مكت ت یك م ن، ي، راس

د اب، محم ولین شری، اص وه م ی و ق ه جل ه ی را موج د و ـ چ دهند ـ در نها د و چه نخواهن ه يت زمي بخواهن ومت ن از یساز استمرار حك

ر ا ی فعل ی حكومت اسالم نوع اآم ب ان یران م ي ح ه شوند؛ هم ه آ گونان ي از دست ناصر خسرو و بعدها هم س یانيمتول ی، عل یدمحمود طالقر دالكریعتيش روش و دي، عب ران ايم س از آن يف، زمين طيگ ه س نرا ین علماء هم ظرف يهات ا ينات و توج ييتب. اند بوده شتار و ی است ب آ

ا اند یغارت مردمان ا شهي ب ا و باوره ان ي د یه ا هم آاسه كي گر و حت .اد شدهي یها شده

وزش ني ا ه آم ا گون ميك و پراتي تئوریه وع ين ايچن ك، ه ن نيتب هيا و مدين از اتوپي لهی ن ا از طر یعي شی فاض ه تنه ق ي آونر« دازه ی بیزيخ وم یروزيپ« آن و یمنج» ی ان گ س در جن

ان صو » یجه سلما راه را يت ت، م ده اس م ر ش ه ه ر هرگون یستي ز بدد؛ چرا یشان م يگران و تحمل دگرانديوگو با د ز و گفت يآم مسالمت بن

ه یهاشان م ستين مسلمانان، حتا باصطالح رفرم يآه ا ه چگون د آ داننازه يد شان اج اموس د ی ن ال و ن ان و م صرف در ج ران را داده ي ت گ

ا الزم است . است رع و يتنه اآم ش افري دیك مفتيا يك ح ر آ ، ن بافق، ب د ي د یمشرك، من د، زن ودن ا …ق و ين، مرت گران مهر ين دي ب




٥٤

سلمانان و يتائ ت م ته، دس دان«د گذاش د«و » مجاه ر » نيمجاه را ب .شان باز آنديجان و مال و ناموس ا

د سمعنا يهمم آي علیاذا تتل “٣ ی هي انفال آ ی سوره « الو ق ا، ق اتنذا اال اساط ذا ان ه ل ه ده یعن ي[” نيراالوليلو نشاء لقلنا مث چون خوان

ا، گو یها تيشان آ يشود بر ا ن ي م د ش ت یم و اگر م ي ا دهين د يخواس م بماننسانهیزيات چين آيا. ميگفت ین را ميا ز اف ا ج !] ستيان نينيشي پیه

ه ي ا] آه[ند يگو در اس ی ن جمل ه در جنگ ب ر ي نصربن حارث است آه خاطر هم [غمبر امر آرد يشد و پ راض و ب يب ] ن مطلب ي ن ا اي ن اعت

) ٥٩(» .طالب، گردن او را بزنديبن اب یعلردار و ب یانگزاران اسالميل بني اصی از سرچشمهی در الگت فعل ه حكوم ت آ المیاس ه چن ي در ای اس ت یاتين جنايران ب دس

م از تغ یا یچ نگران يازد و ه ي یم ه یرات يي ه ه در پهن ان پ ی آ ش ي زمال ن يآمده است، ندارد؛ چرا آه چن را یاعم اد رعب و وحشت ي ا ی ب ج

هروندان، يب هيك وظين ش رم الهی ف رآن مجي و نص صری مب د يح ق !است

وه « ضائی ق دام …راني ای حكومت اسالمی هي ق م اع ك ي حكتهم را از طر هيم ه مرحل ردن ب ته استی ق قطع گ را گذاش قطع . اج

ه ان يك شمش ي د يار شد ي بس ی ك ضربه يق يگردن از طر ام شده ر آخت ج .است

ه « انيآ “ی روزنام ماره ” ه ران در ش اپ ته نبهی چ ی چهارشل يا: خود نوشت در ] ستان و بلوچستان ي استان س [ن حكم در شهر زاب ) ٦٠(» .ران اجرا شده استي ایجنوب شرق

ر د ري و در خب نبه «یگ ار د ی روز چهارش ته، ب ر ي گذش گورد یاجرا ازات سنگسار در م را ٣٠زن جوان ك ي مج ه اج اله ب س

دان او وم، در زن د و محك م“ن يدرآم د” رج ه…ش اب ی روزنام انتخرده ی قبل از آغاز اجرا ی آه لحظات یوبيم ا يمر: نوشت م، غسل آ حك

نبه [ سحرگاه روز گذشته ٥و آفن شده بود، ساعت راه ] چهارش ه هم باز خاك یان انبوه ين شده انتقال داده شد و در م ييبرانكارد به محل تع

نگ اب س ا پرت ران ب پس حاض ت و س رار گرف م “ق ا[مراس ] يیتماشسار د ” سنگ زار آردن ر ا . را برگ ا ب ه يبن وم ب سد محك زارش، ج ن گ




٥٥

ز ين منتقل شد و سپس با ر ي ورام یها ابانيب » .ن آتش زده شد يختن بن)٦١ (

ر د ري و در خب رك یگ اله٢٥، دخت از یكي را در یا سرا بزرگ شه یها دانيم ار یر تهران، ب ه ي خ و ملت ا ي عبرت ت ران، ب

ت زن د ريدس ست یگ ه در پ الم يم« آ ت اس ضب حكوم ه » یرغ بام وظ هيانج رعی ف ومتی ش ش ی و حك ه دار آ ود، ب شغول ب . دندياش م

ا نتي، هنوز هم زیت وحشتناك علنين جناي ایها عكس ا تيبخش س یه . استی اسالمین جمهوريات مخالفي و نشرینترنتيا

تا م ي در هم شام ن ین راس ن ه وان از اب ه در ي ز يت ادآرد آوع خشونت را چن ي گر از ا ي د یا شمه » اهللا رسول ی رهيس« ه ين ن ن ب

:ده استير آشيتصوغمبر آمده، يمار نزد پيره، زار و ب ي بح ی لهي چند نفر از قب … «

تند ساعدت خواس د. [از او م ا را ب آن] محم تربيرون مديه زد ش ه ن ان ن .ابندير او بنوشند و شفا يخود فرستاد، تا از ش

تفاده از ش « س از اس ج، يپ دن از رن وده ش تر و آس ن يا[ر ششتربان را آشته، خار در چشمش فرو آردند و شتر را با خود ] افراده ب ” خشم“د، چنان به يغمبر رس يچون خبر به پ . بردند د آ درنگ یآم

تاد نرا به دنبال آ ” آرز بن جابر “ ه را اس پس از آن . ها فرس ه هم ر يآشان را قطع يآردند و به حضور محمد آوردند، امر آرد آه دست و پا

) ٦٢(» .و چشمانشان را آور آنند . شان را آشتندي ای بعد هم همگ

ه ا ار می وهين شي البت ود ي رفت ناخته نب دان ناش راب چن . ان اعا از طر راب اساس ا و جنگ و گر خونيبن شيق همياع ه زيه ا و ب ه

دگ ي د ی نهيهز رده ی م یگران زن د آ ا ا . ان انون ي ب ا ین حال در هر ق حتدو یر انسان ي و غ ین عرف ياحتماال در همان قوان ه يك قب ي ، ی اعراب ب ل

ار ي ا! اند دهيآش یخ نميك تن به چهار مي یرا در ازا قطع دست [ن رفتراد شم اف ردن چ ور آ ا، آ ديك قبيو پ ه و بع شتار ال م آ جز ] شاني ه

شم« س» خ رير ديتف سلمان و ش یگ ا م دارد؛ ام ه یعي ن ه ب ا آ ، آنجند م يخورد، یها برم گونه خشونت نيا ا ي شود، یا اساسا منكر اصل س

را ود ا یه مي توجی آن آلیب ه خ د آ ات، در حقين توجيتراش ت يه ق




٥٦

ه چن ي بر ا یديتاآ ا ن خشونت ين امر است آ ا ی رويیه داده است؛ اماش ـ ی را ـ مثال از نوع ناصر خسرو ی خاصیها» حكمت« آن یبرا اهللا ی منزل از سو ین حالت آن را وح يامبر نسبت داده، در بهتر يبه پ

. آنند یر ميتفس» قهار و مكار«وده یخ، جنگ، تجارت پربرآت يحال در تمام طول تار ني با ا ب

س د ب ال زور، …«: شده است یاريو گاه حتا تنها منبع درآم ا اعم امرا اع ینه فقط در داخل اجتماع و ب ر دشمنان ] از[ دف اع در براب اجتم

سودآور ین دوره به صورت صنعت يرفت؛ بلكه جنگ در ا یبه آار م وان ه عن د و ب ناخته شد ي به وجود آم ه و شغل ش چه، جنگ . ك حرفود ود ب د و س شاء درآم را. من ابقا م ی جنگیو اس ه س شتند، ی را آ آ

د اآنون رده تب د یل م ي به غالم و ب ره . آردن ار ب ی حاصل و ثم شتر ي آ یج، به طور يب به تدر ين ترت يبه ا . شده بود، آار برده سود بخش بود

ه یآه برا ان پد ی مردم مشهود نبود، طبق س ي بردگ د و تق ه يد آم م جامعه ه طبق تثمار ی ب تثمارگران و اس ت و اس ورت گرف رده ص آزاد و ب

دوران اجتماع یعنيد، يقرار گرفتند و عصر جد شدگان، در برابر هم )٦٣(» .دي آغاز گردیطبقات

ی، تا زمان یخ تكامل اجتماع يافت از موضوع تار ين در ي البته ا ود، روش ي به نام د یآه عامل نت ین بر آن عالوه نشده ب ود و هر ی س باه هي قبیاز گ ر مردمیا ل دن، ی ب ا غي متم دن آن دوران يا حت رمتم

ه یشان را غارت م يان ا يرنج سال برد و نه تنها دست یمورش ي رد آ آا چپاول یبرا د یه رده و ی بع ردم ب ان م ارگر » سرو «اش از هم و آ

. ديتراش ین ميوابسته به زمسان ي مشخص اسالم، ا ی نهي در زم ا از آ ین گونه تجاوزها تنه

ام واال ه مق د «یساخته بود آه ب اء » مجاه د يارتق ه بودن ال . افت یدر حب، ا يانگزار ا يآه بن تثمار ین خو ي ن مكت اد ا ی اس ن مذهب ي را در نهرد و اينهاد ه آ وانين د ين ق ا اب ل تغي، غی، ازلین را اساس ر و ييرقابن ي ل هم ا ين دل يبه هم . ر آرد ي تصو ی خداوند ی قاهره ی از اراده یناش

و از ن ان ف ه جه ا آ سان ینيروزه ام ان ودن تم ر اساس آزاد ب ا ـ را ب هه تفر ارغ از هر گون د، ا ی ـ م یقيف ه ی وهين شيگذران ه ب ار آهن رفت

تناد يان ا يشود، و متول یر م ي تعب یني دستورالعمل د ینوع ن مكتب با اس




٥٧

ه هم وريب ال متول ین تئ ا و اعم ال پ١٤٠٠ن در ين ديان ايه ش ي سل تغ ي غ یاست آه به رفتارشان پوشش تقدس انند و آن یر م يي رقاب پوش

رده يگران و دگراند يم رابطه با د ي تنظ ی هويرا به تنها ش د شان بدل آ . انام نيو ا ه خشونت از تم ا آموزش یگونه است آ ین آسمان ي ن د ي ا یه

. دينما یچهره موم ي ا شخص عم ه م د وج م در چن شونت ه در ین خ اش آنق

ه ن ه تاآ یازي شناخته شده است آ را ي ب ا ب دارد؛ ام ه بحث ي ا ید ن ن آن نظر يرون در د ياز ب « آه ممكن است ی آنان یا برا ي آاره نماند، مهين

د ناخت س» آنن وزشي از ایكيستماتيو ش وان ن آم ا، ق و » یاله«ن يهه يي رقابل تغ يغ ند، نمون ا را ن خشونت ي از ا یگر ي د ی ر نداشته باش ه

شان م ا ین ا نم م ت ذرا ـ از پ يیده د گ ثال يامبر، يروان پي ـ هرچن ا م !ه باشمداد» ـ عباسیآلب آستان عل«

اس آب « اه عب ه یئتي هیالدي م١٥٩٩ ی هير در ژوئيش باپ رم يه، آلمان، فرانسه، اسپان يروس ا، انگلستان و اسكاتلند و به نزد پ

دپا رديگان ونيو بلن زام آ د از ين هي ایاعضا. ز اع ارت بودن ت عب ئده ينما] كي ب ین عل يس مترجمان حس يرنويطبق ز [ك ي ب یاوزون عل ی ن

ار نجيا شوریراني ای زاده بيران و چه دمتگزار … سلح انزده خ پونیرانيا ر آنت رلی و س روفی ش ا وقت… مع ١٩٠١ل ي در آوری امه رم رس ] است ١٦٠١خ درست ي است و تار یاشتباه چاپ [ دند و دو يب

ا … شد یاني شا يیرايها پذ دند، از آن يماه در آنجا اقامت گز آه در آنجار نج ر از چه ه نف وال [یراني ای زاده بيس ا هيش ه د] ه ك ين آاتوليب

ه دن فيگرو د و ب و و دون ژوان ایپ، دن ديليدن وم ي گ ران موس .گشتند

ود، جرات یش اسالم رو ي دون ژوان آه از آ … « گردانده بدان “ران برگردد و به سرنوشت يآرد به ا ینم در …دچار شود ” مرت

الم آرا وان ی م…ی عباسیع خص اخيا: ميخ ا يدون ژوان [ر ين شاه ] كي ب ین عل يحس اس صفو [آه باعث خشم ش دون ] یعب ود، ب شده بن يتر عي داشته باشد، به فج یا عذرخواه يح ي توض ی برا ین آه فرصت يا

ع د یوض شته ش را . آ اه ب پانیو ش ا توض يیاي اس ه دليه ل يح داد آه و يرفتارش با شخص مذآور ا ت مرتكب ي ، ضمن مامور ین بوده آ




٥٨

د ل خيچن تين عم ده ان ت ش ه و زش ت[آاران ازآردن ]اس د ب ؛ مانناش آردن مضمون آن ی آه ممهور به مهر شاه يیها نامه وده و ف ا ب ه

ه ی و جامه ن آردن در سوك ملك ر ت پان ی عزا ب اه چن …ا وي اس ن ي شن ي مجاراتش ا یل اصل يش و دل ين خطا يتر مهم یول: آرد یريجه گ ينت

درفتار ود ب ان خ ا مالزم ان ب ه او چن ود آ ردیب در آن آ ا را ه و آنق هدند يت گرو يحين مس يآزرد آه چندتاشان به د دگار ش ا مان ده و در اروپ

ضا یرت اسالم ين غيله از دستش خالص شوند؛ بنابراين وسيتا بد اقت ) ٦٤(» . اعمال خود برسدیآرد آه او مجازات شود و به سزا یم

درت رس ه ق در ی اسالم یدن حكومت فعل ي متاسفانه پس از ب یا ختهين خشونت افسار گس ي آه اعمال چن یانيراني از ا یاريران، بس يا

و ستند، آوش ید ميان بعيراني ایرا از س ايدند ايدان ین رفتارهد ين حاآمان تعر يت ا ي از عرب یز را ناش يآم خشونت س ي ا. ف آنن ر ين تف

ه موضوع خشونت د نيو ا ه نگرش ب اتور يگون ا یكت ذهب یه ، هر ی مهيزم ر پ ن د، در نها یمدشدرآي و ه ته باش ه داش م آ از يت زمي ه ه س نب ي فاش یجاد نوع يا ا پاسخ مناس ه اساس را یسم خواهد شد آ ا ی ب يی ره

. ستي حاآم بر آشور نیط دشوار آنونياز شراشگران ه دل ی پژوه ه ب ستند آ م ه المي ه ان، یزدگ ل اس ا يهاش

را سئول یت بيه و در نهايت اصل تقي رعایب ال واقیتيم ات يع در قبار الم یخيت ت اس ان حكوم ار حاآم ر ا ی فعلی، رفت اآم ب ران را ي ح

د؛ ا ی م یابيارز» راني دوم اعراب به ا ی حمله« ا را از يآنن ا پ ان حت نه ين ميهم ته، حمل ر گذاش م فرات ه ای دان ه راب ب م در ي اع ران را ه

د ی م یارتباط با اسالم معرف یش، ب ي سال پ ١٤٠٠ ه هم . آنن ل ي ن دل يبم در ا يتحقن يا«ه ه ج ع ب ات در واق ه یق اره ب ر“ اش الم[” آم ه ] اس به ي آ یتوجه دارند و نوع ] اعراب[مامور ژاد ی ن ه اعراب ی ن سبت ب ند یغ ميرا تبل ان توض يا. آنن دام ا یح نمين محقق ه آ د آ ان يدهن ا يم

راب نیا یدئولوژيا ه اع ه ي ب ام از چ ا اله راب ب ا اع رو داد؟ و اساسا و خراب عام همه قتل مله آردند؟ و آنران حي به ا یمانياعتقاد و ا ا یه ه

ان يها بر اساس آدام دستور ا ها و برده گرفتن متيها و غن یرانيو و یمع ين محققان، وقايها گذشته ا ني صورت گرفت؟ از ای قرآن ی هيا توص ي




٥٩

ون شورهايخ ه توض] ريخصوصا الجزا [ی عربین در آ ح يرا چگون ) ٦٥(» !؟یآشور عربك ي دوم اعراب به ی دهند؟با حمله یم

ه ین اصل پايد بر ايل با ين دل ي به هم شرد آ م ن : ف ست چه ي مهسان ا چه مل یآ ومي ت ي ب زار یتيا ق وان اب ه عن رای از خشونت، ب ی ب

ه با يجو یگران سود م ي بر د يیفرمانروا شان ي ر دگراند يد تصو ي ند؛ بلكوب را از دريو د ران مغل هيگ شم متولی چ ه نين ديان اي چ ان ب ش يم

ه ا ت؛ چ ه يگذاش ك، چ ه ازب رك، چ ه ت ند، چ رب باش ت ع ن جماع . تبار یراني و ا یرانيترآمن، چه حتا ا

سان ام آ ا تم ه زی اساس وان دي آ ذف د ير عن ه ح ران ين ب گد، در ا یم هيپردازن شونتی ن مجموع ايخ خ ديگ ی میز ج ر يز. رن

ران ي آشور ا ن است و در يها هم خود د ن انواع خشونت ي ا ی مجموعهمن در . عهير هم مذهب شين چهار صد سال اخ ين اسالم، و در ا يهم د

اب ران پشت دروازه«آت ه صورت» ته اهان يك، جناي سمبولیب ات شرك ش فوی عهيت وان بني را زی ص م ير عن ذهب رس و یانگزاران م

.ام ران نشان دادهيع در اي تشیدولتسلمان ین خشونت زدگ ي هم ی در راستا ن هشام از دو م ان، اب

سلمان شده یگر ي پس از د یك يآند آه هر دو یاد م ي یهوديبرادر م . بودند

ه مح [یسبب اسالم و « رادر اول آ ام داشت ي ب ود ] صه ن آن بون س ه چ سالم يد عليآ د[ه ال ل آورد ] محم ه قت رف را ب ب اش آع

ود [ ا جه ر آج ا ه ود ت دي یبفرم ل آورن ه قت د او را ب د ] ابن از آن و بع . آشتند یدند، ميد ی میهر آجا جهود] و[در نهادند ] یرو[صحابه

د منت ي بود محتشم بازرگان و او را یهود مرد يان يو در م «ه ر هم ود؛ عل ي ی ب ود ب د یه صوص ب رادر محيالخ صه و ين دو ب

د يشان هم از قوم يصه آه ا يحو اد و مح …هود بودن اق افت ر ي اتف صه بس یافتاد آه در حق بود و برادر و سر آن بازرگان رده ي احسان ب ار آ

را یچ ابقا نكرد و هم در حال و ي داشت ه یبود و بدان منت آه بر و شت رادرش حو. بك ه ايصه او را بديو ب رد، ين چنيد آ ت بك ن حرآ

ه پوست و . گفت ی سخت به و یها ار بداد و سخن يدشنام بس و گفت آ آه ی بود و شرم نداشت یمت و گوشت تو آه بر اندام رسته است از نع




٦٠

ه و : صه گفت ي؟ مح ی آشت ی را هم یو ود آ را فرم ه م را یآن آس آشم، ه ي بكشم اگر فرما و را بك ه ت اخ يد آ رادر يچ ت نم و اگر چه ب ر نك

) ٦٦(» !یمنه ا ي توجه داشته باش ل ول ي م آ ] صهي مح[ش ي نعمت خو ین قات

. بود آه مسلمان شده بودیا یهوديهين گنجيچن اریا ن ناد ت نیخي از اس ه روش شان می، ب د ی ن ده

ه یغ زنگين تيا» یمستان«ست چه يمهم ن : آه د، بلك را در دست دارنرآمن و ازبك و ا يغ ت ين ت يا و یران يز براست آه هر ترك و تاتار و ت

ا آه آن را در دست داشته یعرب م و ب ي باشد، به نت سان يش يج آ در یك حكومت ی نفیل هم براين دليبه هم. رسد یشان م ي دگراند یحذف و نف

ك و يستري ت ه يرانيختن به ا ي آار آو ی ران، چاره ينمداران حاآم بر ا يدراطي یگرا ا اف اآم يت دين عربيا. ستيسم نيونالي در ناسي داران ح نم

ه ا وده است آ ه چنينب شيشان را ب ر ین وح شیگ فتی و وح یا ی صود ا ه خ ته؛ بلك ذهب ين ديواداش ورن و م ه خشونت را تئ زه ياست آ

. پوشاند ی تقدس می ، جامهی الهیر پوشش وحيآرده، آن را زا را از اصل و اساس و از ي ت ا ي مبارزه با عرب م م ام ه ن حك

شده است، ی را ناشیا انهيگرا ن تفكر و رفتار خشونت ي آه چن یا دهيپدا ی از چشم و نظر م ی و دشمن اساس یدارد و تم اصل یباز م د و م افتا ه ج ه دالیب رداختن ب ان اسالمیل اصلي پ د ی خشونت حاآم ، هماننل يم دال يم، بدون آنكه بتوان يزن ی دور م ینيريرامون ظرف ش ي، پ یمگس . مي را بشناسیزهرآلود حكومت» ینيريش«ن يت اي مسمومیواقع

دون : ست اشاره آنم آهي بد ن اعراب ـ قبل از ظهور اسالم و بده اسن يد وام پراآن وآی الم ـ اق ه ی مفل ام پهن ه تم د آ رم و ی بودن گ

خوشبختشان، » مني«ز يخ ن حاصل ينشان، حتا سرزم ي سرزم ی گرسنهل يان را تشك ي پر وسعت و شوآت ساسان ی از امپراطور یبخش آوچك

د يت و با توجه به وضعيدر نها. داد یم ت اعراب ـ قبل از اسالم و بعه ا یاز آن ـ م وان ب د عن جم ي ت ار رس تاسف یبن ه ا يب ا د ي د آ ن ي ن تنه

ه ا الم است آ راهم آوردن يخشن اس ا از ف ه حت دبخت را آ ردم ب ن مرا يشان هم عاجز بودند و هم رزق روزانه ه یشه هم ب ان س لقم یاهي ن

ار یتيدند، به چنان سبع يجنگ یه و هموطنشان م يبا همسا خ ي آشاند آه ت




٦١

ا ـ تركرقير بين اسالم زين آه هميآما ا. آن شرم داردیادآورياز ها ـ دست یها و چه صفو یچه عثمان ا و چه قاجاره از اعراب یآم ه

تا ا يقرآن به دست نداشته است؛ در هم ت ي رانين راس ه دس رآن ب یان قالمیان حكومت فعلير متولينظ ه يران ني در ای اس ا ب ا اتك ا ب ز، تنهه چن ين ديهم ت آ از ين اس ت ب ا د ین دس ت م شتار مل ته و در آ اش

اد ی ن اسلحه يدارند، و تنها با ا سته ی اعتق ه توان د ا است آ ه ـ ني ان گوندون ه ه نگرانيب هیچ گون وع محاآم ر ن نگول و یا از ه اد و ش ـ ش

ه چن ردم را ب ول، م ا زن و ین فالآتيمنگ م ب د ه رده، بع ار آ دچا ين كيشان به پ بچه ام وظ ه در راه انج ند آ ف يك بروند و خوشحال باش

را ي ن ترت يشان جهاد آرده، به ا یف مذهب يو تكال یب بهشت عدن را با با و پسر بچه ي زی خودشان ـ با تمام دختران دست نخورده ترگل یه

رده يو ورگلش ـ ب ه آ د م ن در حكومت و در ي ل، دي ن تحليدر آخر . انويا ان دین س ه چن ي جه ت است آ الم در حكوم اين اس را یعين فجن را از حكومت آوتاه آرد و يد دست د يل هم با ين دل يبه هم . نديآفر یم

ارزات ی و ملی و عرفیاسيك دولت س ي يی برپا یمبارزه برا را به مب ! ل نداديف و تقليسم تخفيضد عرب

د تيآ « س يرئ ] راني و اهل شمال ا یران يا [یالن ي گ یاهللا محماليد ت ویوان ع شور، در گف و آ ه يیگ رد آ الم آ اران اع ا خبرنگ ب

ام يحد و تعز [ احكام یاجرا ی اجازه ] ر و اعدام و سنگسار در مالء ع .ه داده شده استي قضائی به قوهی رهبریاز سو

ه سوال خبرنگار یو « وروز “ در پاسخ ب ر ا یمبن” ن ه ني ب آد، گفت ی حد نظارت م ی بر ضوابط و مقررات اجرا یچه آسان : آنند م ا ح ا[م يزن یم ن ر] ت ذرد، گوشت ت ر از پوست بگ د، و اگ ه آن ا ل

ست منع تخوان را شك ر ي نیاس ا اگ تهم[ست و حت ربهيز] م ا ر ض هداد شالق یه پرداخت نميرد، ديبم ا تع ود؛ ام ا نبا ش م يه د حك د از ح )٦٧(» .شتر شوديب

ام ا ر تم ا ب ار ي بن ناد ت هیخين اس ه ی ، حمل سلمان ب راب م اعه چن فست ين مان يران، تنها و تنها با استناد به هم يا ن يخشونت است آ

. افته استي یزيابعاد هراس انگ




٦٢

ك ن « وم تازيش ه در هج سيست آ ابیاريان، ب ا و از آت ها گشت يران دستخوش آس ي ایها خانه آتاب ه …ب و فن رائن ی از هم ق

ان ي ان از م يراني ا یها از آتاب یاري اعراب، بس ی داست آه در حمله يپه است ه. رفت د وقت گفت دائن دست یاب سعدبن یان ر م ت، ي وقاص ب اف

اب . ديار دي بسیها آنجا آتاب در ربن خطاب نوشت و در ب نامه به عمهمه را در آن: عمر در پاسخ نوشت آه. خواستیها دستور ن آتاب يا

ه اگر آنچه در ا اب نيآب افكن آ ا آت ا هست، سبب راهنم است، يیهتر است ندهيه نما ها را ما قرآن را فرستاده است آه از آن یخداوند برا

ا را از شر آن ي ن یها جز گمراه و اگر در آن آتاب د م ا ست، خداون هاب ن سبب آن ي از ا . در امان داشته است ه آت ا را در آب هم ا آتش ي ه

ه دست تاز ي حكومت ا ی از وقت …افكندند ان ا ي ران ب اد، زب ران ي ان افتومت ن و حك ي زبان د ی آه زبان تاز یان گشت؛ در حال يز زبون تاز ين

و ود، پهل غدی و دریب وارزمی و س ز در ب ی و خ اق ي ج ه ب ین عامه هم . نماند ان ا يب ه زب ود آ ا ران در آن دوره ي ن سبب ب سكوت و یه

وايب لطهيین ت س ازی تح ان ت دان آمی زب د و ب شت و ي درآم ه گ ختت یعل دك لغ دك ان ا الخصوص ان هيیه در ی و اداریني دی از مقول

) ٦٨(» . وارد گشتیفارسعيت در ي در نها د ك جم ون اصي از ایبن ه مت ن يل و اين هم

عه يان اسالم و ش ي ـ آه اتفاقا مورد استناد خود متول یخيهمه اسناد تارتم م یز هست ـ م ين رن هف ه در ق وان گفت آ شور ي، ایالديت ران آ

اور حرا یپهن ام ص ه تم ود آ ك و ی ب ش آوچ ا بخ ستان تنه عربشك یپراطور ام ی ن گستره ي از ا یتياهم یب ل از اعراب . داد یل م ي ت قب

چپاول ی به طمع ثروت و برایگري دیشان هم اقوام وحشيو بعد از ا ستره ي ران، به ا يآشور ا ه ی ن گ اور حمل د صباح پهن د و چن ا آردن یه

وبره آش يانگ ن خاك دل يا ه ت د صباح يز را ب ا چن ه یدند؛ ام نگذشت آاجم را در ي، ا یرانيا» شانيتحمل دگراند «فرهنگ مدارا و ن اقوام مه

اگون ي ها قوم از ده یل برد و به بخش ي خود تحل یدستگاه گوارش ت گونا نبا . پهناور بدل ساخت ی ن گستره ي ا یرانيا د فراموش شود ي آنچه امه ا ين جسارت را ن ي ا ین اقوام وحش يآدام ا چين است آه ه يا د آ ن ي افتن

گ را از خو ا فرهن رور و ب ت پرغ ائيمل رار نيشتن پ ر ق دت . دهن




٦٣

شان س نيهم ه شكم د یر ميآ از يش ان ب ر صحراهاش ه قع اره ب ا دوبن مهد تمدن جهان در يران ـ ا ير ايا در تمدن و فرهنگ دلپذيگشتند یم

ل م تم ـ ح رن هف وم یق ه ق دند و ب ر از اي دیش دتو يگ ت چن ین مل . افتندي یر ميي چند نژاد و متمدن تغیچندپهلو

سلمان را د تان اما اعراب م ود یگر م ي د یاس ه دل ي ا. ب ل ي شان بوزش ا آم وری ژهي ویه وم برگزیا یكي تئ ود را ق تند، خ ه داش ی دهي آسلمان ساز یخدا م ل د یشمردند آه بار م ا ي مل ه هر به ـ يیگر را ـ ب

ر دوش ا ادهيب د شان نه ازه. ان رور ی اج وآت و غ روت و ش اول ث چپم هد ي د یها نيسرزم د در ازا ی هي گر ه سلمان شدن ی خاص خداون م

ود، يح خود پ ي آه نص صر یدگاهين د ين چن يا. ن اعراب است يا امبر بساوت ين قوم ذل يا درت و ق ان ق دبخت و گرسنه را چن ه ي بخش یل، ب د آ

ه يانه حتا تا ميخ خاورمي آن توانستند چند قرن تار ی هيدر سا ا ی ان اروپر لب ین سو يرا به خون آغشته آنند و قرون وسطا را در ا الم ب ی ه ع

دل سازند يز شمش يت شتارگاه ب ه آ ن نگرش از ي در تكامل ا . رهاشان بژاد یران، اسالم به برتر يزمان عمر، فاتح ا س یا ی ن یا انهيار وحش ي ب

دين وده ش تا ايدر هم. ز آل رايرانين راس ا شدن از ایان ب ه ني ره گوناوليتحق ا و چپ ا ره داوم و تئوریه ستمر و م المي م ه یك اس ، ب

ر عل ير بس اي بس يیها جنگ شان یه هر آس ي ار مستمر و مداوم ب ه ن ی آ . ت داشت، آشانده شدنديت و اسالمياز عرب

ا بررس ار ني ای ب ند ت ه س ه ا ی، میخيهم وان ب عيت د ن جم یبنا ه دي رسيینه هين يد آ ردی ك مقول را ی ف ا ب ت و تنه ن ي تببی اس

ه دا ی رابط ا خ د ب سان معتق ار م ی ان ه آ ت در يآ ی او ب ه دخال د و نار ياست، اقتصاد، فرهنگ و ادب يس ه ت ردم؛ چرا آ ن يات م ه روش یخ ب

داز ت ان ام دس ه تم ت آ شان داده اس ا ین ت ـ در ي دیه ر حكوم ن ب و حذف ی جز آشتار و نفیست ـ بازتاب ي آه به آن مربوط نيیها نهيزم

را ین يارمغان هر حكومت د . مردمان نداشته است ا ب م ـ حت امت ی هساد و فحشا و دزد يهب ـ در نها همان مذ اول یت، فقر است و ف و چپ

وز گ س شتار و فرهن ذف دگراندیو آ در ینيچ دي ه…شاني و حتثناء ن ين م يحكومت هم در ا ار ي انه اس ه يست، ت رون وسطا نمون ی خ ق

. ن ادعاستي اثبات ای برایخوب




٦٤

ام دوران ي متاسفانه د م ـ در تم ا و در ن اسالم در حكومت ه هدتر یتمام آشورها ر نين و ننگ ي مفتوحه ـ ب ه يت ا را دارد، و ن آارنام هم یا سرچشمه یشتن و علما يان بازگشت به خو ي متول یتمام شعارها ه

اريك فريت يدر نها رایخيب ت داوم بخشی است، و ب ه همي ت ن يدن با اجازه ها و غارت ن چپاول ي خشونت و هم یها وهيش اهللا و ی هاست؛ ب

…گراني و دیمحمد و علار ی ن برهه ي در ا نفكر یخي مشخص و حساس ت م، هر روش ه

سئول د و م رایمتعه ا ی ناچار است ب ن يوغ اير ي از زی اساسيی رهس ي چ تكفين را به نقد بكشد و از ه ي، خود د ینينوع استبداد د یقير و تف

ه ي گزاردن در ا یهم نهراسد؛ چرا آه پا ا جهل ن پهن فانه ب ه متاس ا آ هن مكتب گره خورده است، تنها ي ا یحكومت/ینيان د يو تالش متول مردم

ا ه عشق ره سانيیب ا از س ان شونت دی طرهيه سر است و ي میني خه ! ريالغ ول آن فرزان ه ق ا «: زي عزی ب ام حق ذ يتم ار ناپ ر در يق انك » !اند مطرح شدنشان آفر بودهیابتدا

را ر خشونت اي تاآی ب ذهب، اين و اين ديد ب سن م ناد ب ار يسن ين به ا ي در دست است آه اساسا توسط مومنان و معتقد یاديار ز يبس

ته است سلك نوش سيا. م شونت دهيار آوشين جماعت ب ه خ د آ ا ان یهده در صدر ال ش د و عل اعم الم ـ بخصوص دوران محم ـ را یاس

ور رده، آنيتئ ا را وح زه آ د یه شمار آورن زل ب تا يدر هم. من ن راسرا اري توجیب ومت یان فعلي متوله رفت الم حك م ي در ای اس ران هد خوشحال بود آه ياما با . اند مطرح آرده [!] ی جالب یخي تار یها نمونهتيدن ده اس وض ش زاره. ا ع وم، در نهای در ه ات و ي س ت ارتباط

ه حرف آخر را م یآگاه ه اسالم یهاست آ د آ د؛ هر چن ان و ي گرا زنت ات مر يها، در ادب ل آن .همدستان باصطالح م دوران اسالم یگ پرس

ومتيه و ادبياول ه پ یات حك د ده وروي چن ا زده یش ش وم درج مرح !! باشند




٦٥

! اندر فضيلت علم آالم

وري از متولیكي الم يان تئ ردن اس شي[زه آ ران، يدر ا] عيا ت

الم « م آ ر وس «را » عل تفاده از ه رایا لهياس ات حقانی ب ت ي اثبردهيرتع» عتيشر يدر تب. است ف آ ه تخصصين اي ردن ین گون آ

م «ن يش رفته آه ا يهم تا آنجا پ » علم آالم « د » عل ه دو بخش ق م يرا بتهيو جد د د دس رده، شیبن ا وهي آ ات حقانیه ري اثب ر يت ش عت را ـ ب

ل در ح ول و تكام اس تح هياس نخ آن ـ وظ ی ط ر س وم از ه هي عل ی فده ي نما ی متكلم اسالم یني و د یشرع تكلم اسالم ان ه چه یا یاست؛ م آ

د، م ه نخواه د و چ ا وهيست شيبا یبخواه تدالالت آالمیه دی اس م ي قم علم د «ن ي متكلم یرا آه بر اساس سقف فه ود، يتنظ » یميق م شده ب

سنده آن را ي عت آه نو ي اثبات خود شر ید، برا يرها آرده و از علم جد . ديت، بهره جوبه حساب آورده اس» رير ناپذييزال و تغيال«

سط تئور «ن يسين تئور ي به باور ا ا » عتيك شر ي قبض و ب تنهت د ل تغ ینيمعرف ه قاب ت آ ود د يي اس ه خ ت و ن ه ير اس را آ : ن؛ چ

بر دل بندگان یختن باران وح ي آسمان، و فرو ر یگشوده شدن درها «ام پ یاريبخت ه ن ارت ي ب راوت و طه رزميامبران، و ط ن يافتن س

ی هستی ن حادثهيباتريپرور، ز به برآت آن باران جان انيآدم” عقول“، و آوشش در گشودن راز ین وح يدر آنار ا ” عقل“و نشستن . است . استیبائيز به همان زيآن ن

تن يت « ات دون و برخاس تن از تعلق ب و رس ش طل دن آت ز شا و ی از خاك، و گشوده شدن روزن دل به سو یآدم اب حق و معن آفته رت آر يح ی دن در برابر راز وجود و شنودن بانگ هوالحق از هم

ه ” ر درست يتفس“اجزاء جهان و دانستن ا تجرب ان یه وختن ی عرف و آمار یدرس سلوك باطن و … و ادب حضور در محضر محتشم پروردگ

شتوانه اء و پ ز و فن ول عج ر و قب ستن آب را شك تن ب الق و ی داش اخل قلب رفتن تكام رعت گ شر و ی و عقلیس اره” ازمودنين“ ب ی دوب

ور شان یام ه در آزمودن ه“ آ ری مظن ت، و رس ” خط ه ياس دن ب




٦٦

اع ه یارتف رد“ آ وان پر” خ ا نيرا ت ا آنج ات يدن ت ه از برآ ست، همر ا نيد ران نعمت است اگ د و آف واد و ي رای هين هديان الق ج ان خ گان اله ياجرت طب یم ب يتعل د یشي اند در چنگال آج یب ا و ب ا و یفهم ه ه

ات ي ع شود و بر لب آب حيها فرسوده و ضا یدرد یها و ب یدگمان عقب )٦٩(» . هالك شوندی از تشنگیجمع] عتي شریعني[

اره ي ن« در رابطه با شان ی امور ی ازمودن دوب ه در آزمودن آه يقدر بگو نيهم. م آرد يگو خواه و بازهم گفت » خطر است ی مظنه م آ

اف ا یانشاء ب ه ي از ا يیه ل «و » خرد «ن دست آ م » عق ثال «را ه » من ادینيات عي دارد، در حیچاش ده ی، م ه ش وس و تجرب ا ی ، ملم مار انسان ام طول ت ذاهب و جد ي خ اديها در تم ه د دي ان و م ر از هم ن ي ت

را یا ده است آه تن هر انسان سادهي آفریعيعه، فجاياسالم و مذهب ش . آورد یهم به لرزه درم

الن ثال ف الم ي» یب الهيطب« م اآم اس ان یا ح ت هم ، درسان ال و راز و ن یزم شق و ح شغول ع ه م اي آ ش ادب در ياز و نم

ار « شم پروردگ ضر محت ات » مح ان لحظ ت هم ت و درس ه یاس آرو م ی آسمان گشوده شده است و باران وح یدرها« و در » زدي ر ی ف

ه » یب اله ي طب«ا ي آه مومن یهمان امكانات نادر وختن درس «ب آمار و یسلوك باطن شم پروردگ مشغول » ادب حضور در محضر محتا اتي را آه مالیا آسانين به ارتداد، ياست، متهم ار یه ا ي ین ي دی اجب

تباه ياند، را نپرداخته ] هيجز [یشي دگراند یها مهيجر اران ا اش ه یآ را آرده، یآم» یآموختن درس سلوك باطن «در ل آ ه ي تعل ه، فرضا ب ا ن

ش« س » آف دباقر مجل ال محم ش «یم ه» كآف ضور گفت ه ح د، ب انا يرد، و حضرتش ـ جناب حاآم مومن يپذ یم اآم ـ ب ه يق يا مومن ح ن بسان «و » پروردگار محتشم «د يتائ رو ر یاري بخت ان ه شامل ف ختن ي آ

شده، نماز و عبادت و عشق و سلوك و رقص سماع و » یباران وح رده، برم » ادب« رك آ ت يخ یرا ت ا دس تهم را ب ا زد و م ارك یه مب

رد؛ ب یاش سر م پناهانه انه و اسالمشاه ا ـ از ر یب ه ـ حت ه شدن يآنك ختر رو دوم، ب ول مع ون مقت رات خ ا دستیقط اهانهیه ارك ش اش، مب

را یامور « به دل عاشق و مومنش راه بدهد؛ چرا آه ی نگران یا ذرهه شان مظن ه در آزمودن ت نبا ی آ ر اس ود ي خط اره آزم ه » !د دوب و ب




٦٧

ه ثال آزادی بهان ان، آزادی، آزادی، دموآراسی م ات ی زن ا ي مطبوعشر، ی جهان ی هياني، بر اساس ب یبرابر دانستن حقوق شهروند وق ب حق

ه ريت ت ي سی شهيشه ب ت و زعام ج«ادت و حكوم ا و یشياند آ هان اله ي طب ی»ها یدرد یها و ب یماندگ ها و عقب یفهم بد ان . زد یب یزم

اران وح ير ر ين حضرات، ز يآه ا د [و » سيخ «یزش ب از خود ] البود م يب وند، د یخ ت يش ر فرص رایگ وعات ی ب ه موض رداختن ب پ

ده اور و یان، آزادي بیشه، آزادي اندیر آزادي نظیدار خن ب !ن دست ندارندي از ايیها یشوخ

ول م ه ق اني ب ان آرم ا شیرزا آقاخ ه ب ا وهي، در رابط ام یه عدها «: ان مذهب ي ن متول ي ا یت و ملت، از سو يچپاول رع ار آخون یآ

م[ت يوال ه يا] ه ه از هم ت آ وال ین دزدي ای ن اس صب ام ا و غ هل ي به مال حالل تبدیا آنند و مال حرام به اشاره یت، رفع شبهه م يرعود یم اف. ش اق تكفیت اعتراضي است رعیآ ورا چم د ف د ي بكن ر بلنه فالن یم ود آ اب “یش ریب د فط اب ياست و ” ی و مرت ه جن ال [ا ب م

دبا س] قرمحم ه و یمجل ر گفت هي آف اعه داده آ ه دروغ اش ن “: ا ب مس دهيشن اطر مرحوم مجل ه ق ستن شده و دو ی اجنب ی از االغ یام آ آب

) ٧٠(» … آخریو ال” دهيآره خر زائ راز ی بر سر سجاده » نجاست« گاه حتا حاآم مومن، با همان

گردد و بار یزماش با از شاعرانه و عاشقانه و مومنانه و عاجرانه يو ن ام وظ ني گر ـ البد ا يد م در انتظار انج ار ه ه يب ه ي دیا ف ه ادام ی گر ـ ب

ماع و راز و ن هيس شم «اش از و ادب عاجران اه محت در درگ …پردازد و یم» پروردگارد حافظ، معاصر و مباشر پادشاه عرب « ینيتبار متعصب و مت

د “است به نام رط تعص ” نيمبارزال ه از ف ه د آ را ... ن اسالم ي ب ب یبذهب یها استقرار اسالم، جنگ داخت ] غزوات [ی مقدس م ه راه ان و . ب

را رایب ل ی اج رینه“ آام الم “و ” از منك دود اس ن يدر ع” یحود، وظ لطنت، خ هيس سب “ی ف رع“و ” محت اآم ش ام يرا ن” ح ز انج

رآن را ني ایبرا. داد یم از و قرائت ق ا ـ نم ادت ـ حت ار در حال عب آرك ان یمت رد و متهم زدش میآ ه ن ه ب ه دست خود ی را آ د، ب آوردن

ه ادا یم آشت و سپس بر یم رآن مشغول یگشت و ب الوت ق از و ت نم




٦٨

» . تن را به دست خود آشت ٨٠٠ن، به قول خودش يمبارزالد. شد یم)٧١ (

هي و در دی ك نمون ري دی آم ه «: گ ر آ د مظف اه “محم شال یت و زه تنبور م شكس ینام داشت و خم م ” محتسب یگسست؛ در ح

ه صحف را ب ود، م شغول ب رآن م الوت ق ه ت ه ب سو م يآ اد و یك نهشته و آالم ي بر یش سر م يمحكوم را با دست خو اهللا را د و سپس بازگ

ار رخ داده ٧٠٠م، ين دژخ ي ا ین حادثه در زندگ يا ا يو گو . خواند یم ب ) ٧٢(» .است

اه اين گيدر ا « اه بيرودار پادش ودیعرضه ا یران، پادش . به اسم یليك نفر آدم خ ي …ن شاه بود ياسمش مظفرالد گردن آلفت را ب

دراعظم ا نيع ه ص رديالدول اه نين عيا. ران آ رخالف پادش ه ب الدولود ي نها یب در ب ه خ نيع . ت مقت ا یل يالدول ه یادي زی آاره رد؛ ازجمل آ

ه ي آه آرد ا يیآارها ود آ را ي ن ب اآم ب ران نام یك ح ه اسمش ي ته د آا عالءالدوله هم از آن ظالم . ءالدوله بود عال ود ي ب و غر ي عج یه . ب بر را م ی آه نماز م یوقت د نف اره یخواند، از دور آه چن ا اش د، ب آوردن

) ٧٣(» .ديداد آه سرشان را ببر ینشان مان شرع و فق اري حاآم م آ ار ه ان درب ه ي جز ایه د آ ن ندارن

ام ا یبرا داآار ي تم ا ین ف اهان اسالم ی شاهانه یه اه اسالم ش رور، پن په ی نهيفتوا مرتكب شوند و خزانه و خز ا شاهنشاهان را پر از رقع یه

. نديشان فرماي قتل و حذف دگراندی فتواهایمتيقا، گر ين راز و ن ي به ا ین است آه من اصال آار ي ا ا و هي ازه ه

وان يون و وايش ه عن ا، ب ز و ادب در «اله شم عج ضر محت محار دارم و آن را » پروردگ ردين امال ف ا ی میك موضوع آ ه ت م آ دان

ا عجز و ادب در برابر خالق، به قدرت ی وهين ش ي آه ا یزمان در يینماول و تحم وق و چپ ر مخل ايبراب تفاده از باوره ت و سوءاس یق مل

ذهب د» امت «یم شده است، ميتب ه نحو یل ن وان آن را ـ ب ه یت ـ برا وان احت ه دگراندعن ه ا يم ب ا آ ا آنج رد؛ ام ل آ ن راز و يشان تحم

ان ين ه دآ را یازها، ب دل م ي تحم ی ب اول ملت ب ك ي شود، جز یق و چپدار ه حسابش نمیدآان را ی ب ه ب را آ واع ي از ای بعضیآورم؛ چ ن ان

م ن شم، اصال مه ه ملت ي عاشقان پروردگار محت ن ي وغ ا ي ر ي ز یست آ




٦٩

ن عناصر ي ا. شود یده م يل آش ق و چپاوير، تحم يها به تحق یگونه باز رم س ان سرشان گ لوكيچن ا ر و س ه یه قانه و عارفان خودشان ی عاش

ع ه وض ت آ تياس دگ ت نكب ار زن ردم ـ ز یب تحمار ير ي م وغ اساد نم يشان اي در ایا یچ نگرانيمداران ـ ه نيد م یج ا آكشان ه د؛ حت آنه در درس ینم را آ زد؛ چ ا گ شان ی هي اولیه هي مكتب د آ ادگرفت : هان یها خواست«د بكوشند آه از يبا] البته فقط مردم و نه حاآمان [ان يآدم

» رت در احتشام پروردگاري، خود را بتكانند و به ح ی ماد یدون زندگ شان ن دست ي استمرار هم یبسنده آنند و در راستا ا یاف ا و پ ا، یكوبيه ه

ا ا ينا شناسند و ب ني بان پروردگار را مالك جان و مال و ناموس خود برا ه ب د آ شان بدهن ار ن ه دروازهي رسیآ شت ای دن ب ن ي به

ا يفرما یشان م يت دارند و هر چه ا ياقت و صالح يعتمداران، ل يشر د ب نروند، با چشم یشان راه م ي ا یبرند؛ با پا یچشم و گوش بسته فرمان م

اپره نند و چشميب یشان ميا اه ن ه گ رده و چ یزيهاشان را ـ آ ا ي آ یزهريد صادف یگ م ت ور م يا د را ه ت ـ آ ا یده اس د و اساس خواهن

ر آوچك كيت ود شرین ش ث تولي در خ ه باع ه جنايد ايعت آ ت ين همد یبردار است، نم هيل و توج يگونه هم تاو ني آه ا یخيتار م . آنن اگر ه

افت، آن را يشان راه د به دل عاشق و سرسپرده ي شك و ترد یا گاه ذره ا ـ ناش ودن یـ تنه م از د »ی معرفت یب « و ی از آ ن ي خودشان، در فه

… زاد… برو تا فرح…ی ه…آنند و ی میتلقذهب ] چرا[ « ه معن یآه در اسالم، هرگز اصالح م د ي تجد ی ب

م مذهب ي د نظر در ب يتجد“نظر در مذهب نبوده؛ بلكه وده ” نش و فه بت“است و ه اسالم راس ناخت حق“و ” نيبازگشت ب ی روح واقعیقيش

)٧٤(» .”نياسالم نخسترا م اهم چي هی ب ان يآس ه ثال ـ شخص ب ه ـ م دارد آ یت ن

ور ر یتئ سط ش بض و ب را «عت ي ق ش ب ال آوش شودن آن یدر ح گرا…راز ات دون و ي تی و ب تن از تعلق ب و رس ش طل دن آت ز ش

ه سو یبرخاستن آدم اب حق ی از خاك و گشوده شدن روزن دل ب آفتد و شنودن بانگ هوالحق، رت آردن در برابر راز وجو يو معنا، و ح

ه انی از هم زاء جه ه» اج ه ل ان و هرول ه زن شجو ل ه دان ان، ب ان ي آنوان دانشگاه ه عن ا ب ا در » ی اسالم یانقالب فرهنگ «ه رده، ب ه آ حمل




٧٠

ه ز یاري بخت یها انسان «ینيان جانش ي از مدع يیب داشتن فتوا يج ر ي آاران وح ير ده » یزش ب بش درآم ه جن شگاه ب د، دان ا را ان را ه م ـ ب ی ه

ت از واالمر«اطاع الم» اول دن و در نهایاس ه زي ش ز ير مهميت ب . ل آنديده شدن ـ به قصابخانه تبديآش

گشوده « از یا و شرم يچ ح يعتمداران هم، ه ين شر يآدام ا چي هاموران ي ن مفتي ب ا ي ر غ يان گرفتار ت يدانشجو» شدن روزن دل ان و م

را وایاج شی فت ساننان آني جان ا ان شته یار و زخمي بختیه ا و آ هدگان ا دس«ن يش اد مق ال ه » جه د و اص ه دل یچ هراسيندارن ب

دهند و شاد و شنگول و منگول و خوش و سرحال یمبارآشان راه نم سان يه [رسند آه خرد ی م یبه ارتفاع « وان پر ] یچ ان ا ي را ت ا آنج دن تدد ا از تمام علم و دان ين بال يه هم ي توج یو برا » !ستين م م ش مدرن هد ي ب یعتيشر» نيقوان«ت ي اثبات حقان ی برا ید راه يند، تا شا يجو یم ابن

دار و خشن آن و بردهی بدوی ش و جامعه ي سال پ ١٤٠٠آه متعلق به . سومی ن روزها و در هزارهيدوران است و نه ا

ه ين متكلم ي ایت البته از بدبخت ين وضع ي ا ه آارنام ی ن است آها ین بندبازيعت آنچنان خراب است آه با تمام ا ين و شر ي د دآانداران

ماند؛ چرا ی نم یت آن باق ي آل یل و ماستمال يه، تاو ي توج ی برا یهم راه یاري بخت انسان«ن ينان همي از جانش یكي، ی سبزوار یآه مثال مالهاد

رو ر امل ف ه ش اران وحيآ تن ب ا ن» یخ ه ب ده، در رابط از یميشآساهن صوره «“: د آهيفرما ی زنان ـ افاضه م یعني ـ ی بشری جامعه

ات ين حي خداوند، صورت انسان به ا (” نكاحهن یرغب ف ياالنسان ل وان ) ٧٥(» .)شان رغبت آننديپوشانده است تا مردها به نكاح ا] زنان[

ار يشود آه راجع به مع یفش م يمتكلم، جزو وظا «: ن همه ي با ا » .دار است یابت آند آه سخنانش معن بحث آند تا بتواند ث یدار یمعن

)٧٦ ( در ا ه هرچق ا ين متكلي بدبختان د ت ا مع«من زور بزنن ار يب

شان معن یدار یمعن ه سخنان د آ ت آنن د ثاب ا بتوانن د ت دار ی بحث آننت ار»اس اي، در ت اريخ و وق ستند نمیخيع ت ده و م ت ش د ی ثب تواننا م یدستكار ا ی آنند، تنه ه وق ند آ ا يآوش ل و ي ه، تاوي را توجیخيرع ت

ار ا یگر يخ، برداشت ديند؛ چرا آه تار ي فرما یر به را يتفس ن ي از رفت




٧١

قا ي آه آردارشان، دق یعتمدارانيساالران دارد؛ شر نيعتمداران و د يشرد ني محور ا یبر رو م آم ه فه ار یگون ان، طب ي از ت م، يخ، جه عت، علم آوشش آ یمعن در ه ت؛ هرچق ده اس ا ش الم بن سفه و آ ا ، فل ا ب د ت ننت « ه اسالم راس ناخت حق «و » نيبازگشت ب اسالم ی روح واقع یق يش

ست ار» نينخ م از ت هيدر فه ا خ، تجرب اریه هیخي ت اری ، حافظ یخي ته ت و نمون اری مل ریخي ت تكاریعت فعلي ش ت، دس ی در حكوم

!! نديفرماه ا سين دلي ب هيل ب ن آ ا «: ار روش ار“ك ياتفاق م ت و یخيحك

ه ي باشد وجود دارد و آن ا یجار” از ازل تا ابد “آه ” یآل ن است آام طول يا. استیشه ضد ترق يمذهب حاآم موجود، هم م، در تم ن حك

ه یشود و همه م یده م ي د یران پس از اسالم، به روشن يخ ا يتار دانند آاع ی ن مدت، هر فكر تازه يدر ا سف ی اجتم ه از جانب یا علم ي ی، فل آون و مذهب ير روحاني مطرح شده، با مخالفت و تكف ینرايشمندان ا ياند

ا ني و جالب ا . حاآم موجود مواجه شده است ردم وطن م ه م جاست آا شهي خ، دست به ابداع اند يدر تمام طول تار اع یه ازه زده ی اجتم د ت ان

و ی جد یها یريت حاآم موجود، درگيشه هم با مذهب و روحان يو هم ) ٧٧( » .اند ن داشتهيخون




٧٢




٧٣

يادداشت دوم

ز،يدوست عز »ك مرغ مهاجر داردي است آه یبي حس غریزندگ«

ه خاطر دار ین شعر سهراب سپهر يدانم ا ی نم ه؟ ي ی را ب ا نه يا ا ترجم ن، ب عر را م ودم یا ن ش ال خ ه از آن دارم، وصف ح آم یم وان واژه . دان ثال اگر بت ه ی م ان مرغ مرغ را ـ ن ه هم ده ـ آ پرن

اجرت را احساس رد، و مه ه آ ذآر ترجم مونث، در برابر خروس مسان م ي آه ا يی، در هر جا يیتنها ه ان د؛ آن وقت ا ین حس را ب ن ي ده

وده يجا غر از من است آه در همه یفيشعر تعر ه به ب ا در خان ی ام، حتن ير ا نجا و د ي آه من، خودم را ا ید باور نكن يو شا . حتا با همسر . پدر

ه يبه يهفده سال، آمتر غر /شانزده ا . ام افت م ش از ه ب ي ت عجي د برايو برا /ی آه اگر من س ی بشنو یباشد وقت انم از یچهل درصد ب نجات ج

ه يران گري ا را خت دش را ب نجات از آن سنت و فرهنگ و یام، دو چن .سمينو ی است آه آن را مین بارين اوليام و ا ختهيعرف و مذهب گر

سيس غر و ح هیب، ح ه از لحظ ه زن تزری آ د ب ق ي تولود یم س از ا . ش ادر، پ ه م يم سر ن ینك د پ پش یستيفهم ه ت ش ب ، دلد یم ا زايآ. افت ه ييا ب د داد؟ چگون ت خواه ردش را از دس و، م دن ت

د؟ ايسرش را پ د آن ه آس نيش سر و همسر بلن ر زایآ ه دخت ده يي آسا . اجاقش آور است سرآ یا هيو حس حسادت مادر، به هم ه پ ه ی آ ب

ل خواست ي دل آه به ] ها ل تصادف اسپرم يالبد نه به دل [ا آورده است يدنادر، و ا یا دشمن ي خدا ا م ذرها ني اش ب ه ن ه، يانش را نپذ ي پا ی ب یآ رفتن ي از ا یالي و سر …داستان وحشتش از هوو . مادر ید هم بدشانس يشا

ان لحظه ترس ه در هم و ت ی ها آ رد ت ه جسم آوچك و ت ق ي زر اول، ب . شود یم




٧٤

ل آش یها برا اخم و تخم و، و آ را دني ت ا ب سرك یه د آن پ تول ی و چه فاصله ! با تو دارد یبيداند چه تفاوت عج ی آه خود نم یآوچكحس «ن يو ا . ن مادر تو و مادر او، در چشم پدرهاتان ي است ب یشگفتي آه قابل تب ین عوامل يتر في ظر ی در چنبره » بيغر م ن ي ا ستي ن ه ، ب

. ديآ یا ميتو به دنه دم، مجموع ا تول راه ب دها هم هیا بع ن از ممنوع ا م م ب ا ه ه

ا، ا ن ممنوعه ي ا ی ر مجموعه يو من، در ز . شوند یمتولد م حس «ن ي ه . آنم یل ميام تبد ی زندگی اصلی نهيرا به زم» بيغر

سا سرك هم ادر پ دا م ان ابت ازده ي از هم سر و ش را اش ه، گل په صندوق یدر برابر همه باز و بسته م را ب ارا م ادر اجب ه آند و م خان

ا . د آرده است يتبع ضا یج ر، ف اق بهت ر، ات ر، حرف بهت ر، ی بهت بهتق، ي از آن آلت تفریعيمال آن شازده است، و من، با محروم بودن طب

اه را متولد آرده یبا خود گناه ا من است؛ گن د ب ا اب ه با یام آه ت د ي آ .شه از آن شرمساري آن بدانم و همیا باعث و بانخود ر

ه يی تو ی برا رد ي آ ا » بي حس غر «ن ي دن اي ، فهم یك م حتمه تصور جن يقدر هم غ سخت است؛ همان پس یاي ن، از دن ير ممكن آشتر يست بودن مردان را بينيل است آه من، فمين دل ياز تولد؛ و به هم

. رمياش بگ یآه بتوانم جد نيدانم تا ا یآمد م ك تعارف و خوشيو م ت ن حق دارم و ه م م ر دو از دو دن! ه ا ه اوتیايم ی متف

دگ يكديم آه ظاهرا در آنار يهست ان در يآن ی م یگر زن ا هر دوم م؛ ام . ميديتمان تبعي جنسیايدن

د م رم متول ساس ش ا اح ان اول ب ن، از هم وم ی م ن . ش ه م باه یم ه گن د آ ای، جرمیفهمانن ه یتي، جن ود دارد آ ن وج ن م در ت

ن و . خجالت آور است در، صد جور عكس لخت جورواجور از ت پو من، . آند یاش م ینت بخش آلبوم خانوادگ يدارد و ز یبدن برادر برم

ت يبا د، آس ن بلن شاد، دام اس گ ميد لب د بپوش رادرم م. ن بلن ا یب د ب توانك جاسوس مفت ي من هزار و ید؛ اما برا يايدوستانش راحت برود و ب

. آند یر مي اجیو مجانه من حامل گنج ی همه م د آ ه در ع یدانن ه ي ن ا ي هستم آ ن آ

ت س خجال ت، ب م استیمتيار قيآور اس س. ه ه آ ق ب ه یو تعل دارد آ




٧٥

ا ا يداند آ ی نم یهنوز آس د ت نج ق ي ست؛ اما همه در تدارآن را یمت ين گتوانم بكنم ـ سالم ی هم نماش یعه در دستان من است ـ و آار يآه به ود

ل اب و صاحب اص ه دست ارب ورده ب انم یو دست نخ ر . اش برس اگو يزم م ت ه ی سرش م ین بخورم مادر، محك د آ ر …یوا: آوب خاك ب ! ب آرده باشديام ع نكند بچه…سرم

ن ي آه در ايیها ی جدا ساز … دخترانه، حجاب زنانه ی مدرسهنام يب ود اساس رده ي پ یا هست و چند سال، نم واره در رگ و دا آ د هم انته یپ ود داش ا وج م م د فه را از ا. ان از يچ دا س ه ج ت ینهم در حكوم

ا خود ا ي؟ ما هم یآن ی تعجب م یاسالم دا ساز ي شه ب ا را حمل ین ج ه . اند اش آرده ینها فقط قانونيم؛ ايا آرده

زرگ م ه ب و » بي حس غر «ن ي ا یشو ی همانطور آ را در تست و ي ن جا ن ي آه مال ا یهمان، آس يك م يب يحس غر . آنند یت م يتقوسانه يآ ی باشد آه م ید منتظر آس يبا نج اف سفت . است یا د و فاتح آن گ

یبيو چه داستان غر . ی حفاظت آن ید از امانت سرور بعد يو محكم با ه نم یدن بار امانت آس ياست حمل و آش را ي آیدان ی آ چه یست و ب ؟!در دستان توست

رامونت تحملت ي پ ی مردها یشو یتر م طور آه بزرگ ني و هم د ینم در و دا محرم . آنن ل پ ا ـ مث و رو يی ه و ـ از ت رادر و عم ی و بد یشان م هات، آالفه نهيجوانه زدن س . گردانند یبرم ا ا . آن و، ب ن ي و ت

د ميحس غر ا. یآن یب رش ه جن و ی مرتكب میتيچ ه ی، وقتیش آدون ا نهيس ه خ يهات ـ ب ا از ز یواسته باش نك شادت، ي ـ حت اس گ ر لب

ام » بيحس غر «ن يو تو ا . آشند یخودشان را به رخ آنها م را در تم . یلحظات رشد تنت با خود دار

و . یشو ین آفر مطلق م ي ع ه ت ادوگر را ب ان ج احساس آن زن ی آرده باشی؛ چه گناهیآنند، و تو ـ خود به خود ـ گناهكار یمنتقل ما . آند ی هم نم یفرق. هو چه ن ا در معن م حتم اده یگناه ه ا افت ن ي اش ا ج

ا ين ه ب ه«ست آ رد ممنوع رف زده باش» یا م و یح ود ت س وج ، نفا توست » بيحس غر «ن يو ا . گناهكار است ادر، . لحظه به لحظه ب م

ود ن ه خ ا يآ ه ج ت، ب ده اس د ش اه متول س گن ان ح ا هم ه ي ایز ب نكد، ی لهي قبات باشد و از توـ در مقابل یحام مهاجم مردان ـ حفاظت آن




٧٦

ود ن رمیسيز در دگرديخ ش ش من رخت آ اه دش ه اردوگ ده يآورش، بد یآس حرف تو را نم چيه. ستيچ آس با تو ن يه. است آس چيه . فهم

یشوند آه تو را از آودآ یدار مي در تو ب يیروهايست آه بداند چه ن ينانند وغ برس ه بل ا ين. ب ه هر يیروه ر شكفتگ یل ي دلك ـ خود ـ ي آ ی ب

ه یاي دارد پا به دن. آند ی است آه دارد رشد م یوجود دخترآ یا مردان یعي متعادل، طب یتوانست انسان ین نبود، او هم م يگذارد آه اگر چن یم

ه ز ي باشد؛ اما تفر یو واقع سان بودنت ب و را از ان ت، ت ر ي ق آن دو آلاالتر ه را از انسان يا همان پسرك همسا يآشد و برادرت، یم بودنش بستاخ یبا تو گناه متولد م . برد یم درت و شجاعت و گ یشود و با او ق

دام ه چي آه در به وجود آوردنش، ه يیزهايو غرور؛ از داشتن چ چ يآسان نيو ا. ديا نداشتهینقش ه ان دا ـ از گونه است آ ان ابت ا را ـ از هم هدي دا م يك د یگر ج نگرها . آنن شت س ه پ ر دو را ب ت یو ه جهالشانند یم ا د يیسنگرها . آ ردان ـ ب ه م ر ي آ شان ـ ي عجی جو ین برت بش مهر يخا و از پيشه، تاريروز آن هستند و زنان، هم يشه طرف پ يهم

!شده، طرف مغلوب آنرادر ي ب یجنگ. آنند ی نگاهت م یگريها طور د بهي غر ن پدر، ب

ه است يو د شده ـ درگرفت م ين مي در ا. گر مردان ـ اعالم ن ه ه ادر ان مردان د . پدر است ی پشت جبهه در، م سان يدر چشم فهم پ ه آ یگر، هم

ه م ستند آ وهر ق یه د آن گ وده، یمتيخواهن تش رب و را از دس تن جنگ ي هاست؛ اما در ا همان ی لهينكه از قب يپدر، با ا . دارش آنند لكه

ر عل ] نه در آنار تو [ و، در ع ي آه ب ه ي ن حال برعل يه ت ردان ی ه هم مه گر ـ يد د جبه اطع ـ در جنگ است ی در چن ه هم . متق م ي ن دليب ل ه

. تاب است ین همه بي شوهر دادنت ایبراه دست صاحب اصلی وقت و را ب اند، از جنگ در ی ت ات رس

شد ی م ی به راحت ینفس. هر دو جبهه خالص شده است ا ا . آ ه ي ب ن همم ا س غر«ن ياو ه ار» بيح رد یكيرا در ت ه م ودش دارد آ ی وج

شانده است يرغ ستر ناموسش آ ه ب . به را خودش ـ با دست خودش ـ بد ین هم بعد از ازدواج تحملت نم ي هم یبرا ه . آن و، چه در خان اش و تن يو ا . ی و چه حاال آه خود، به شوهرت داده است گناهكار یماند یم




٧٧

و چه یست آه آجا هست يمهم هم ن . یآه تو، خود، نفس گناه ني ا یعني !یآن یم

سان یگر نه تو هست ي حاال د الطبع آ ه با ی و نه ب ه خاطر ي آ د بل شوهرت ي شوهر و فامی جنگ به خانه ی جبهه. ديجنگ یها م تو با آن

ل زن بودنت ـ يجا هم ـ به دل نيو جرم مضاعف تو، ا. منتقل شده استر است ن جا حتا سخت يا. ر توست يدامنگ . مهر برداشته شده است . ت

ه وزش گرفت و آم ار يد. یا ت ه آ ت ب سخره در بكارت ت م ر آن عالم گم يل است آه قفل و زنجين دليو به هم. ديآ ینم ر م رها محك شود، و یت

شت، پشت صندوق ه تبع تو، به پشت پ حس «ن ي و ا . یشو ید م ي خان . شود یت ميچنان در تو تقو ن جا هم همين حس وحشتناك، ايا» بيغر

ن از چي دوست عز ايز، م ريیزه ه یف م ح ه تجرب م آ ی زندگ ی لحظه لحظه وده است ی زن ه خوب ي ا. ام ب م ب ه ی م ین را ه م آ دان

وان » بيحس غر«ن ي توانست مرا و اینخواه ه عن را ـ ب ك زن ـ ي مو را ی از زندگ يیها دن داستان يد خواندن و شن ي؛ اما شا یحس آن ما، ت

ه ا در جبه ه اساس دهی عوضیا آ د ش ق ی آمیا متول م عم ه فه م ب ه !نيهم. تر آند كيفاجعه نزد

١٩٩٨دار ـ بهار يد ديبه ام




٧٨

!زنان و خشونت

ایكي ه ناش يی از رفتاره تثمار ي از دی آ و یدگاه اسه يرامون است، نگرش ا ين اسالم به جهان پ ي د ی انهيجو تملك ن مكتب ب

د در حجه . است » زن «ی دهي و پد ت يموضوع جنس وداع محم یعن يالر هيآخ می ن خطب وعیا ی رس ه ن ه ب ه تي وصی آ او یاسي سی نام

دگ ی برا یشناخته شده و شامل سفارشات سلمانان است ی زن ار م و رفت :دارد» یبيعج «یدر رابطه با موضوع زن تئور

ا، و لهن عل یها الناس، فان لكم عل ي ا … « سائكم حق ا كمي ن حقم عل ه، و عل يهن ان ال يلك دا تكرهون كم اح ن ياتيهن ان اليوطئن فرش

شه مب روهن يبفاح م ان تهج د اذن لك ان اهللا ق ن ف ان فعل ه، ف یف[نن فلهن رزقهن و ير مبرح فان انته يو تضربوهن ضربا غ ] عيالمضاج

ساء خ المعروف، و استوصوا بالن سوتهن ب وان يآ دآم ع انهن عن را، فسهن يال ن النف تحللتم يشملك ه اهللا، و اس ذتموهن بامان ا اخ م انم ئا، و انك

اعفلوا ا ات اهللا، ف روجهن بكلم ول يف اس ق انیهالن د ی، ف ت، و ق د بلغ ق )٧٨(» …ترآت فكم ما ان اعتصتم به فلم تضلوا ابدا

ه شی ترجم هی بخ هی از خطب ان حج ا زن ه ب وداع در رابط ال : ن استيچن

نم ی شما صحبت م یها ك راجع به زن ني مردم، من ا یا « …آجز [ وارد بستر شما شود ین است آه نگذارند شخص يها ا آن ی فهيوظ

د ي را آه مورد محبت شما ن یو آسان ] خود شما . ستند به خانه راه ندهنف عمل نكردند، خداوند به شما اجازه داده است ين وظا يها به ا اگر آن

ه ید، ول ي ها را آتك بزن آن د، و ي جداگانه استراحت آن یآه در بستر نه چون آن …به شدت ا در خان ك محبوس هستند و از خود ي شما ی ه

ا یارياخت ه از خود اخت ي ندارند و ب دارد، با یاري ك محبوس آ ا ي ن د ب ) ٧٩(» …رفتار آرد[!] محبت




٧٩

وداع حجه[ن خطبه ي همی نده در ترجمهي ابوالقاسم پا د ] ال در جلردم ی اما بعد، ا…«: سدينو ی از قول محمد م ،یخ طبر يچهارم تار م

ر شما حق ي ها ن د و آن ي دار یشما بر زنانتان حق د یز ب حق شما . دارنس ه آ ان است آ ان چن ر زنانت ه از او بیب ما يزاري را آ رش ش ر ف د ب

ه شما دا ب دند خ شوند و اگر مرتكب ش ننشانند و مرتكب آار زشت ناه از آن ه در خوابگ ازه داده آ ا د اج دان د و آني آنیوره ه چن ا را ن ه

اس [ و پوششید؛ اگر دست برداشتند روزيسخت بزن ذا و لب ا آن] غ هارف بده ه طور متع ه ن. ديرا ب ان ب ا زن ار آن [!] یكيب ه يرفت ه ب د آ

) ٨٠(» .ش ندارندي از خویاريرند و اختيدست شما اسذهب ش ين رديسي تئور ه يف دوم م م در خطب ٨٠ ی عه ه

ج ه ال نه س از پا«بالغ ان يپ وهش زن ل در نك رد جم را» ان نب یو بساء «: دارد یا هي ن نظر يه سرآوب زنان چن يتوج اس ان الن معاشر الن

مانهن فقعودهن يفاما نقصان ا . مان الحظوظ نواقض العقول ينواقص اال ص صاله و ال ن ال ضي ایام فيع وظهن . هنيام ح صان حظ ا نق و ام

ولهن . الرجال ثي االنصاف من موار یثهن عل يفموار ا نقصان عق و امو آونوا من . فاتقو شرار النساء . ن آشهاده الرجل الواحد يفشهاده امرات

ذر و ال تطیارهن عليخ وهن في ح روف حتیع ن في الی المع یطمع .المنكر

ردم « ره يا! م ت، به ام اس ان ناتم ان زن رد ی م ام، خ ان ناتم آناز و روزه مان، ي ای ناتمام ی نشانه. شان ناتمام يا معذور بودنشان از نم

ره شان و نقصان به ام عادت ه هنگ ودن سهم ي ای است ب شان، نصف بشانه ي آنان از م ردان؛ و ن ه سهم م سبت ب ام ی راث است ن خرد ی ناتم

واه ین بود آه گواه يآنان ا ه حساب رود ي ی دو زن چون گ رد ب . ك مد بپره ان ب س از زن ود را از نيزيپ شان واپايد و خ ب [د ييكان مواظ

ان باش ار ن ] ديخودت د، در آ ار زشت طمع نكنن ا در آ م [ك ي و ت از ] ه ) ٨١(» !دييآنان اطاعت ننما

وع ٣١ ی شماره ی همو در نامه ه ن ه ب ه تي وص ی خود آ ی نامایاسيس سرش حسن و رهنموده ه پ رايی او ب امامت اوست، در ی ب

: سدينو یرابطه با زنان م




٨٠

ان را اك و ي و ا … « ساء ف ن و عزمهن یهن ال ي مشاوره الن افنیاله ف عل . وه ك ا يو اآف صارهن بحجاب ن اب ده يهن م ان ش اهن ف

ك و ال يهن، و ل ي عل یالحجاب ابق ه يس خروجهن باشد من ادخال ق ب وثو ال تملك المراه من . رك فافعل يعرفن غ يهن، و ان استطعت ان ال يعل

راه ر ان ام سها ف اوز نف ا ج ا م ه يامراه د يو لحان ه و التع ست بقهرمان …رهاي ان تشفع بغیبكرامتها نفسها، و ال تطمعها ف

ان سست را یز از رايبپره « ه زن ان آ ا زن د، و در ي زدن ب نان دهيدار تا د شان نگه م گرفتن ناتوان، و در پرده يتصم شان به نامحرمر نگه م يستن ن ينگر و دارد، یارد آه سخت در پرده بودن آنان را بهت

و ینان ندار يگانه آه بدو اطم يست از ب يبرون رفتنشان از خانه بدتر ن ان در آر زد آن وان. یاو را ن ر ت ان آنیو اگ و را ی چن ز ت ه ج آ

ا ینشناسند، روا دار؛ و آار رون از توان ه ب ه دستش يی آ زن است ب است یر، نه پهلوان يب پذ يف و آس ي است لط یمسپار، آه زن گل بهار

ر ا و در ه ار دلآارفرم ادا گرام ي آ ت یر، و مب د ] او را[ داش از حذران ع افكن ي و یبگ ه طم ه میا او را ب ري دیانجي و ب وادار یگ ) ٨٢(» .یگردان

ماره صار ش ات ق ازهم در آلم و ب : ديفرما ی م٢٣٤ ی و همدن يبه خود ناز : مردان است ین خو يتر زنان، زشت ین خو يكوترين«

ه آس پس چون زن. دنيو ترس و بخل ورز د آ ازد، رخصت نده ی ناه دارد يازد و چون بخل آرد، مال خود و مال شو يبدو دست ش را نگ

) ٨٣(» . آرد هراسان بودیو چون ترسان بود، از هرچه بدو رود اول مروج ي ن ی مسعود ذهب، در ز در جل » یذآر سخنان «الد، ا هياز محم م از پی ن دو جمل صار را ه ل مي ق ه یامبر نق :آندآ

اس بگذار ی و زنان را ب …رهاستي شمش ی هير سا يبهشت ز « ا ي لب د ت )٨٤(» !در خانه بمانند

ته د نوش ان محم داد زن ا تع ه ب د در رابط ات «: ان د از وف بع

انو ی ماند آه اجازه ی باق ی زن از و ٩غمبر يپ اح ث ا احد ی نك ] را [ی ب ) ٨٥(» .نداشتند




٨١

ر رو ٩ش يدر سال مرگ خو ] امبريپ [یو « ی زن داشت و ب ) ٨٦(» …زاني آنی زن گرفت؛ به استثنا١٤ات يهم در مدت ح

ا آن ه ب واهي در رابط ازهم صحبت خ رديزان ب در نيهم. م آ ق : م آهيبگو

رد ي امبر امت يز پ يدر مورد زنان ن « ه ف دارد یازات منحصر به ه سلمان ديآ ريچ م وردار ن از آنیگ ا برخ را. ستيه ال در یب مث

ه نوبت هر ي ن امت ي از ا یمورد همخوابگ ك از ي از برخوردار است آد يندازد و يبخواهد عقب ب ] آه[زنان را ه بخواه ا هرآدام از آنان را آ

…ا به خود بخواندياز خود براند ان د ] محمد[ زنان او … « ا زن دا ب ان خ ه فرم د يب . گر متفاوتن

از و ها از آن …)٦ ی هي آ ٣٣ ی سوره( ر و ممت آن جهت آه زنان برته هر چه ب ي هستند، با ی اسالم ی مورد احترام جامعه ند آ شتر ي د بكوش

ه د، آرا در خان ان بمانن د و پس از پيهاش ز از ازدواج يامبر نيش نكنن ) ٨٧(» )٥٣ و ٣٣ یها هي آ٣٣ ی سوره! ( ورزندید خودداريبا

شام م ن ه ه پينو ی اب ر يسد آ ستر م ه امبر در ب اب ب گ، خط : زنانش گفت

ما از آن زنان « ه يش ف را از راه ببرديد آ ر ويوس ید و باموش باشیعنيد؛ يدروغ گفت اقص ي خ ان ن ه زن ند و در د آ ل باش العق ) ٨٨(» .چ آار نرسنديغور ه

ا واژه ين د ي هم م ب ا دگاه در قرآن ه ب يیه ه هم ي ش ور يه ب ین تئا فضل یال قوامون عل الرج«: افته است يبازتاب ساء بم اهللا بعضهم الن

ان حفظت للغ یعل ب ي بعض و بما انفقو من اموالهم فالصلحت قنتت فظ ا حف روهن ف یاهللا والت بم وهن و اهج شوزهن فعظ افون ن ی تخ

ب يالمضاجع و اضربوهن فان اطعنكم فالتبغوا عل ا ي ان اهللا عل . اليهن س . رايآب

ا“: یعني « ر زن ردان را ب انم سلط و حق نگهب ه ین ت است بر ی واسطه دا بعض ی آن برت ه خ ر بعض ی آ ه ی را ب رر داشته و ب مقطه د آنی واس ه دهن ه زن نفق ود ب ال خ ردان، از م ه م ان . آ س، زن پ

ه در غ يها ع آن ي و مط ستهيشا د آ وق شوهران ي ن ردان، حافظ حق اب م را یو زنان . دارند باشند و آنچه را آه خدا به حفظ آن امر فرموده نگه




٨٢

ا را موعظه د نخست آن يد، با يمناآيها ب آن یآه از مخالفت و نافرمان هر مط. ديآن ان دور ياگ اه آن شدند از خوابگ ر مط. ديني گزیع ن ع ياگ

ه آن يآه اطاعت آردند د چنان. ديها را بزن نشدند آن تم نكن گر ب ا س د ي ه ) ٨٩(» .آه همانا خداوند باالمقام و بزرگوار است

ه اتهامشان ی بر خشونت، در رابطه با زنان يیدهاين تاآ ي چن آد ا یم سان يتوان ه آ د آ ت ین باش ورد محب ه م شان« را آ » زندانبانان

د نبوده ه راه داده «ان ه خان د ب اب يدر د » ان ا گر آت ن ي در دسترس ا یها واژه م، ب ا مكتب ه م ي ن دست تاآ ي از هم يیه ن از يچن د شده است، ه

رار يير و تب ي مورد تفس ی، به نوع ن مكتب ي ا ی علما یسو اد ق ن و اجتهه است ابرا. گرفت م عجيبن دان ه ه چنيب نين چن از یفين تعريست آ

ا حكومت یها به قانون اساس زنان محبوس در خانه ثال [ی اسالم یه م ! افته باشديهم راه ] راني حاآم بر ای فعلیحكومت اسالمرا ناخت بی ب ا يهمدگاه و در ي د نيشتر اي ش ار ب تا رفت ن راس

وه ا ن ا ب ان ـ حت د يآن ی م یامبر ـ نگاه ي خود پ ی زن ه نق ه عل یم ب ی آاب يچاپ امر » پر «ی ران مسئول ماهنامهي ـ از مد یسجاد ر آت ا ـ ب ك

، از ین بن عل ينه، دحترحس يسك«: نوشته است » اليزن در دولت خ «اتريز دتريب انين و هنرمن ود؛ چن ان عرب ب ه بخش بزرگ ن زن از یآ

ان “آتاب معتبر ه و ” یاالغ ان . [ دارد یاختصاص ب اب یاالغ است ی آتاره ایقي موسی در ب رب ی و هنره ان ع سته در جه اب يا. واب ن آت

شا ه فارسیدنيخ فريتوسط م ده؛ ولی ب ه ش ه ی ترجم ه ب سمت آ آن قال . افتهي چاپ نی نه پرداخته است، اجازه يسك تن عرب یدرح ه م آن ی آ

!] ده استي چاپ رسبه” قم“تا آنون چندبار در ر موجود، سك یها تيبراساس متون بازمانده و روا « نه ي معتب

تهیزن د و آراس ت هنرمن وده اس دگ. ب عر و ادب و خوانن و یدر شام ته استیرقص مق س. داش زار میمجال ه برگ ان ی آ رده، در زم آ

و رقص و یقين مجالس ادب و موس ين و مشهورتر يتر خودش از مهم در . ار آرد ي بار همسر اخت ٤نه در طول عمرش يسك. استشعر بوده

ها حق ازدواج آرد آه آن یشه شرط م يهنگام ازدواج با همسرانش هم ريد ر چن یگ ند و اگ ته باش ق طالق ي نداش د، ح ا او كين آنن ه ب طرف

. ن حق استفاده آرديبار از ا كي الاقل یو. خواهد بود




٨٣

ین زن يمداران، در قبال چن عتياما واآنش جهان اسالم و شر «اده اصال منكر وجود چن یليخ! چه بوده و چه هست؟ ن ي روشن و س

ون د یزن ستند و در مت ك ينو ی میني ه ه س ودآيسند آ ینه در آا یرا زن يدرگذشت؛ ز ه هنره ه آراسته ب اوت باشد و استقالل ی آ متف

ا چي قائل باشد، ه ی خودش شان انسان یداشته باشد و برا ه ج در يیگونواده یعت نم يراتب شر م ا اگر ن د داشته باشد؛ حت . امبر باشد ي پ ی توان

ر ار يش ول ت ان يعتمداران در ط ط زن رام و یخ، فق ورد احت را م ) ٩٠(» .اند خور بوده یاند آه توسر بزرگداشت قرار داده

ان محبوس در ي ا ن برداشت از موضوع زن و بخصوص زنه ات خان دانبان، الزام ردان زن ا و م ري دی ژهي وه م دارد؛ در یگ ههيهم تن جامع تا در م روزی ن راس درن و ام ثال م ای م ا فج یعي مده يآفر یم سخره و خن شونت، م رط خ اه از ف ه گ د آ . دينما یدار م ن

ا ١٤٠٠یبازتاب نگرش ه جنس زن، فج ه خ یعي ساله ب از یل ي است آور ر آ ا ـ اگ ل نكنیم ه خاطر آرامش تحم ان يم ـ در پ ي را ب رامونم

. ميا ا شاهد آن بودهبارهردان و یا ن جامعهي زنان، در چن ان م آه گاه خود در نقش هم

ان تعر ا د ي هم لطه ب ورد م يف از س ان برخ ر زن د، تعر یگ ف ي آننه در یبرا. دهند یرا ارائه م» زن محبوس در خانه« از یا ژهيو نمون

ا زن ه ب ه یرابط ثال دختربچ ا م تی ـ حت اله هف ه یا س نت ز« آ ن س در دست است آه برق يیها را شكسته است ـ اسناد و نمونه » محبوس

. پراند یاز سر هر انسان متمدن مار ی آوا ٤٠/ ٤١ ی شماره ی هي در نشر ی مطلب ١٣٨٠ زن، به

ه ه زم ي پا از الل ده است آ اپ ش ستان چ هيدار از انگل ن نگرش ي ای نتثمار ا در دیاس روي را، حت سلمان ام ان م نيزدگاه زن ه روش ه ین ب ب

ا ذارد یش مينم ا . گ ه ب ه، در رابط هيالل ر بچ تی ك دخت اله هف سایكي«: سدينو یم ستان ی از روزه رم تاب از] است[ گ ه ب یدر آوچاز يب یپسران و دختران را م . آنم یم ه، سرگرم ب ا هلهل خود ینم آه ب

ذت م با آنیآنم از باز یفكر م. وندميپ یها م به آن . هستند رد یها ل . مبك ي ر آب نزد ي به ش یو سر . م گرفتند آه سر آوچه بروند يها تصم بچه

) ٩١(» …اد از خانه دور نبودميز. محل بزنند




٨٤

ه برم ي بعد آه ا ه خان ردد ین دخترك شاداب ب دا یوا«: گ ی خد ي مرا در دست خود پ یمن حاال چه در انتظارم است؟ مادر موها چان

رد ه ب ه طرف خان شان ب شان آ ه از فحش دادن ي. و آ از[ك لحظ ] به حرفم گوش نم … خب …:ستاديا ینم ه یده ی المذهب، ب ؟ بهت گفت

دا م ! بودم آه از جلو در خانه دور نشو د چه یخ ده “دان از آب ” یا جن ) ٩٢(» .يیايدر ب

م ا د ه ادر ي بع ارهيب«ن م ز » چ وراك پ راغ خ اده یچ را آمد یم اب را رويس. آن د ی آن داغ میخ آب ا. آن تن ایو پ ر ي رف ن دخت

. سوزاند ی هفت ساله را می بچهذارد، ین آودك م ي ا یرو» یتيترب «ی وهين ش ي آه ا ی از اثر گ

ه ح يگو ی نم یسخن وط ن ی طه يم؛ چرا آه ب ار من مرب ه . ستي آ ا ب تنهتثمار كي اینگرش اس ادر فل ه یزده از موضوع زن م ن م ردازم آ پ

ا ا ه، ب و يچگون ه ن ود ب ه خ انیعن آ رش دي همی قرب از ینين نگرده، ل آ اآم عم ل ح وان عام ه عن ت، ب سان و زن اس وع ان موض

ا چن یگونه خودسر نيا ه ی»شجاعت «ن فضاحت و يها را، ب در نطف . آند یخفه م

ار ی، زن یتي ترب ی وهين ش ي ا ی ترجمه ی است آه اگر خودش آام م د، در نها یانج وم ن«ت يده دهيمعل ه جن ار در ایا ست چ ز آ

ه يف ايدر تعر» !ديآ یم ا مقول شا اساس ب، فح اعیا ن مكت و ی اجتمصاد ی، فرهنگ ی، آموزش یتي تربیها يی از نارسا یناش ه ی و اقت جامعانبردار ين ت و فرم دم اطاع ا از ع ه تنه ان «یست؛ بلك یناش» زنان فاسد ي ف ايخ داغ آباب ـ در تعر ين سيو ا. شود یم ن زن ـ امك

. سوزاند یف او ميف و لطي ظریك را همراه با پاهان دختريشدن اد از موضوع ی م یريساله چه تصو ك دختر هفت يآه ني ا توانشگ د، و ا یفاح ته باش ه در اي داش ا، در آن مح ين آ سته، يران م ط ب

یآم برا ها ـ دست ن انساني بیا سادهیها ادگرفتن ارتباطياساسا امكان ودك ي اله ـ وجود د ٧ك آ ا نيارد، و ا س ام ابزاره ه تم اطیآ ، ی ارتب

ه نزد ني قطع ا ی برا یني و د ی، قانون يیقضا س یك يگون ا ب د، ج شده يه انز ا ی نمیحرف ذارد؛ ج ه ا نيگ ا م ي آ ا تنه ه ین رفتاره د ب ك يتوانرا یا وهير شود؛ ش ي انه تعب ي وحش یريشگيپ ه ا یريشگي پ ی ب ن زن ي آ




٨٥

را سلمان، ب وگیم انیري جل ان آی از نافرم نش زن ه و در ذه موخت . رسوب داده است

آه ساخته ني رفتار با زنان، قبل از ا ی وهين ش ي ا یتيت ترب ي اهمدها ی و پرداخته دع ی ذهن مردساالر آخون ش ی م امبر باشد، ي پ یني جان

ه م يیالگو ر ب ه خود رهب ار ي است آ اق يراث در ت گذاشته یخ اسالم ب : است

تناي می عل ا اس اررفطروس ب ناد ت ه اس ریخيد ب ون ی معتب چوار منتخب« ان » خيالت م خراس د هاش اج محم ا ٢٤، صص یح ، ٢٥ تد یمقدس » خينش و تار يآفر« ار «، ١٢٩ ی صفحه ٥، جل » دهي خ گز يت

… و ٤٥٩ص » اءي قصص انب «و ١١٥٠ ی ، صفحه یحمداهللا مستوف د یعثمان به زود «: سدينو یم ر محم ا دخت ا ] هي رق[ ب رد؛ ام ازدواج آدپ شونت اخالق یس از چن ت خ ه عل ا رق ی ب ازش ب دم س ه ي و ع ه، ب

ا ا يضرب تاز اع ي حال موقع ني انه دختر محمد را آشت؛ ب و یت اجتما ا یزي عثمان چ یاقتصاد د ب ه حضرت محم ت، آن را ي ن جنا ي نبود آ

ر خود يدوم] محمد[رد و از آن بگذرد؛ لذا يده بگ يناد وم [ن دخت ] ام آلثم[را ان ] ه ه ازدواج عثم د ب ا ب ا يله پين وسي درآورد ت ود را ب د خ ون

ان يمعروف است آه پ . ديچنان حفظ نما ه هم ي ام یاشراف بن غمبر، عثمور“را ور یعني” نيذوالن احب دو ن وم+ ه يرق[ ص د و ينام] ام آلثان یز م ي ن یاگر دختر سوم : گفت یم ه ازدواج عثم م ب تم، او را ه داش

) ٩٣(» .آوردم یدرمسلمان ي ا ی به زن در فرهنگ سنت ین نگرش ي چن ران، از زن م

ن زن، شهروند دست ي ا. ساخته است یبي عج ی دهين آشور پد يساآن ا دم ا یچن ه در رابطه ب ثال از دست یك موضوع اساسي است آ ـ م و باصطالح ی ندارد؛ اما به راحتيیچ ادعاي ـ ه یك حكومت مليرفتن را ار آودتاچیب ظ ناموسش در آن رار مي حف را. رديگ یان ق یآنچه بانيچن رفتن ي اهمین زن ه اول را دارد، از دست ن اموس«ت درج » ن

. استیاسي سیها»یباز«ن ي در ایرانيمرد مسلمان اه نبا ه از ي البت ت آ ر دور داش وس در «د از نظ ان محب زن

ه ا خان تا» ه ه جز در راس باب راحتیآ راهم آوردن اس ای ف ش ي و آس




٨٦

م ب یشود، انتظار یشان محول نم ي به ا یگري د مردهاشان، آار شتر ي ه ! رود؟ ین نمياز ا

نج ی سندهي نو ه س ا ی نكت ه ب ل پیكي در رابط یروزي از علرداد٢٨ان يآودتاچ ان«: سدينو ی می م راوان …ونيروح در تالش ف

ا را ب ستيدادند آه آمون یبودند و هشدار م ا مرده ان یه اموس و زن نتراآ رد خوایرا اش د آ داخت يد. هن د ان ود از . ن را برخواهن ن خ م

د االسالم از حجتیكي از بستگان خود ـ همسر ی محترمیبانو ها ـ چنه م يشن] مرداد ٢٨ ی[روز پس از آودتا چه خوب شد “: گفت یدم آ

ه روس ا آ ه[ه ری ترجم ت ملي شی رهب د یعه از دول ر محم دآتصدق ستند ب] م دياينتوان ر م. ن ه یاگ د هم ا را بی آمدن رت يس ی م

) ٩٤(» .آردند یمه بكن ه اي توج ه نيم آ وء[گون تفاده]س ردم در اس ل م ا از جه ه

ستن حكومت یگري د یها سرفصل ا هم امكان هرگونه نطفه ب ی مل یهوزانده و در حقیو عرف اس س ت ي را از اس ا وهي از شیكيق یههيرذ دان س «ی الن ت و ديرن تياس را» ان ت یب تمرار حكوم ا اس یه

. گانگان بوده استي و وابسته به بی، ضدترقیارتجاعا یوقت « در آق ود، پ ی در زمان رضا شاه آشف حجاب شده ب

ا زن ی در دست م یا ترآه یدريح ازار، هرج یگرفت و در آوچه و باب یرا ب ه م يحج دون مقنع ادر و ب ا چ هيد یا ب ا ترآ در يح“اش د، بر آن زن م يگو” دريح ر س د و ميآو یان ب ت یب رده“: گف ال را ی پ خود در ي شهرت یدرين خاطر آن خانواده آه به ح يبه هم ” !ندازيب افته ب

) ٩٥(» . بودیار گرامي بسیار معروف و در محافل مذهبيمشهد بس نگرش به زنان را نيا» !یقهرمانان آزاد «گر ي د یا در نمونه

] د حسن ياهللا س تيآ[گر ي داز جمله نظرات«: اند زه آرده يگونه تئور نياود ی مدرس، مساله ان ب ان م . حق انتخاب زن ورد زن : گفت یاو در م

ه ل نيت در ا يخداوند قابل داده است آ رار ن ا ق اقت انتخاب را داشته يه )٩٦(» .باشند

داوم ي ب ن نوشته ي آوشم در ا ی آنچه من م شان دادن ت نم، ن ان آا از مغز عقب الساعه ا است آه نه خلق یدگاهيد ده ست و نه تنه ی مان

شت د ضد زن تراویم تي آخون تان. ده اس ه یداس ال ١٤٠٠ است آ س




٨٧

اری نهيشيپ ا ایخي ت ه در ا ي دارد؛ ب ه آ ا در ين توج تان، حت ران باسم، چن دگاه مذهبيد ار حكومت ه ا ا یري ن تحقي در آن م ب ن ي ـ دست آان حم یت ـ بر زنان نرفته است؛ در حال يفيآ ه از زم ه آ سلمانان ی ل م

سلمان ي[عرب ه ا ] ا اعراب م ور ین نگرش يران، چن ي ب ا تئ ه تنه زه ي نه زم ه ب ه يشده، بلك م راه ي راني ا ی فرهنگ ی ن ه است يان ه ابرا . افت ن يبن

ه ا ي گزاف ن يیادعا ه شود آ ار ي ست اگر گفت ه زن در ت خ ين نگرش به آن آ است و دستیدگاه وارداتيك ديقا يران، دقيا م ـ ب ه یت يفيآ ه آ ب

دو ي ان اسالم در مي از متولیقول برخ ت داشته ـ ي حاآمیان اعراب بتان ديدر ا تيران باس شده اس ه نيا. ده ن ه ین وارداتيك ديآ چگون

م ا ی ملت یخي تار ی توانسته است حافظه د ه ن نگرش ي را سوزانده، بعش دين ديرا جان داوم هميراني ایميدگاه ق د، و در ت ا يان آن ن نگرش، ب

است آه » یمعجزات« به آن ببخشد، از آن ی تصاعد ید ابعا یگريعيش !رود و بس ی انتظار مین مكتبيان چنيتنها از متول

س ا نيسي از تئوریاري ب المیه صوص متولی اس ان ي، بخ

ا» اسالم « ت یه دیا ، سرچشمه یقي، حقین، واقعي راس اب، محم ، ی، ندرن، دل … و یعلو شارها ي حتا باصطالح م ر زن یل ف ان را وارده ب

شارها را ـ خود ـ يزه شدن اين تئوريدر صدر اسالم، هم چن واع ف ن انان در م یشرفتيپ ردن زن ور آ ده بگ ر زن دو ي در براب راب ب یان اع . داردیگري دیايخ زبان گويتار» متاسفانه«اما . اند ن آردهييتب

ران در م « ردن دخت ور آ ه گ ده ب وديزن ول نب . ان اعراب معم» .زد ی دست م ین آار زشتيبه چن” م بن مريتم یبن “ی لهيفقط افراد قب

)٩٧ ( » اسالم یاسيخ س يتار«در آتاب » م حسن يحسن ابراه « دآتر

وانيز ار جاهل «ر عن ه«: سدينو یم» تيزن در روزگ ی از مطالعوم م یت بجا مانده، بخوب ي آه از روزگار جاهل یاشعار ه ی معل شود آ

ه مشورت یب داشته و آارها ينص یدر آن عصر، زن از آزاد مهم بام م س یاو انج ه در ب ه و بلك ته یاريگرفت رآت داش رد ش ا م ا ب آاره

ر از یل ي مرد با همسر خود خ ی مناسبات اجتماع یطورآل به. است بهتوده صور م] است[آن ب ا ت ه م ادر يم؛ زيآن یآ ه م سبت ب ردان ن را م




٨٨

و ار م يش نيخ در افتخ د پ رده یز مانن ام آ د و هنگ خنوران یان ه س آان ن يل قوم خو ي در ذآر فضا یديخواستند قصا یم ز ي ش بسازند، از زن

) ٩٨(» .اند آورده یسخن ما ا ابي ب وين تع سلمان، مین اسالمي محققیر از س وان ی و م ت

است ی اسالم ی دهيك پد يقا يها، دق آردن زنان در خانه یگفت آه زندان ه ي اسالم در م آغاز شده است آه یو درست از زمان ان اعراب، و البت

شتار را شونت و آ شخص خ اآتور م ا ف تيب ده اس ه پرسش . ج ش البتريد م میگ د در ا ی ه د و آن ا ين ميتوان ن برس ه ذه ه نيان ب ر : آ اگ

ذ ور م يريبپ ه گ ده ب شان را زن راب دختران ه اع رده یم آ ان آ د، زن ان دست ـ ین فرهنگ ضد زن ي از چنیگر آه عاري دیها نيسرزم

ه ا م ب وده ي فين آي آ د، چرا م ت ـ ب ر شده و ي ن تحقين چن ي ست اي با یان ! ده شوند؟ير آشيگونه به زنج نيا

: سدينو ی زنان عرب م ی هي در رابطه با روح ی راوند ی مرتضان ين جريآرده، ا یب مي ترغینيآه اسالم، زنان را به خانه نش نيبا ا «رآت عا[ تان ش ليداس وب] شه در جنگ جم ه خ ه در ی میب اند آ رس

را از دست ” تيزمان جاهل “ی هيصدر اسالم، هنوز زنان عرب روح ا ا در آاره ه تنه د و ن داده بودن اع ین ه در فعالی اجتم ا تي ، بلك یه

) ٩٩(» .جستند یش شرآت مي آمابیاسي و سیرزمران قبل از اسالم، ي زنان ا یت اجتماع ي همو در رابطه با موقع

ه از ی آه از نقوش و الواح و آثار یبه طور «: دارد یلب جا یبررس آا رس ان ا : دي آ یده برم يعهد باستان به دست م ه ي زن ل از حمل ی ران قب

د یشتري بیها یعرب از حقوق و آزاد سته . برخوردار بودن ان واب زناع تقر وم اجتم ات دوم و س ه طبق ام فعاليب ا در تم ا تيب صادیه ی اقت

ار م ردان آ ه دوش م ار یدوش ب د؛ مخصوصا همك ا یآردن ان ب زنا یبان ، گله ی آشاورز یمردان در آارها ا تي ر فعال ي و س و یدي تولیه

) ١٠٠(» . قابل توجه استیبافندگه ی نوع پوشش زنان قبل از حمله ی در باره ی راوند اعراب ب

اق یبه طور «: سدينو یران م يا ه از نقوش ب د باستان ی آ ده از عه مانحجاب یران عموما ب يد، زنان ا يآ یبرم] الديهفتم قبل از م حدود قرن [

د؛ ردن آن یعنيبودن ر و صورت و گ ا س ه تنه سمت ن ه ق ا، بلك از یه




٨٩

ا ت و پ انع آنیدس ب و م دون حاج ا ب د یده مي دیه د . ش ان عه زنا يري آه از صورت منقوش بر فرش پاز ی به طور یهخامنش ر يك و س

سوان بلندشان يگ. شود یده م يمال د شان آا د، چهره يآ یآثار آن دوره برم د و پ يآو یرا به پشت سر م د پ يختن شان مانن رچ ي راهن ردان يراهن پ ن م

ه از عصر اشكان ی گوناگونیها از آثار و مجسمه . بود یپارس ه ی آ بوب ي ده، بخ ار مان ردن و ي پیادگ ورت و گ ر و ص ان س ه زن ت آ داس

ه ید بر تن م راهن بلن يدند؛ معموال پ يپوشان یبازوان خود را نم آردند آان ی در دوره. پوشاند یغالبا تا زانو را م وم ي ساس ان یان وضع عم زن

ه ي غ یعنيش بود؛ يمانند قرون پ ر از زنان وابسته به طبقات اشراف آا ین مردم ظاهر م يآمتر در ب رده و حجاب يشدند، س دون پ ان ب ر زن

دگ اب ی میزن د و آم ا تيش در فعاليآردن صادیه رآت ی اقت شه یران شناس نامدار دانمارآ يا» ستن سن يآر«. آردند یم ا توجه ب ، ب

ان م ورد زن ه در م ات بارتلم ان ي زن در ا: سدينو یمطالع ن زمان [ د ساس سلمه یدارا] انيعه وق م ت یا حق وده اس ان . ب در زم

ان ام عتيساس وانيان، احك اقين جديق در جنب ق ود و اید ب ضاد ي ب ن ته یظاهر سلمان ا ي پ از آنجاست آ ه اعراب م تح ي ش از آن آ ران را ف

ان ا ا زن د، محقق رف تحص يآنن ود يران در ش تقالل خ وق و اس ل حق ) ١٠١(» .بودند

اد ي توجه بكن ه ماله ان باصطالح متجدد ي از مال ی سبزوار یم آاه اسالم يی ر تكامل قهقرا يستم، در س ي ل قرن بيقرن نوزدهم و اوا نگسان ل «“: آه ديفرما یبه زنان، افاضه م یرغب ف يآساهن صوره االن

احهن ه ا (” نك سان ب د، صورت ان ات ين حيخداون ان[وان انده ] زن پوش ) ١٠٢(» .)شان رغبت آنندياست تا مردها به نكاح ا

ورخي محقق هين زمين در اين و م رده ن ار نك م آ ا آ د ه ه . ان ب : عنوان نمونه

ضي زیجرج « د بع شنیدان مانن ا از شرق د يیاسان اروپ معتقالم ل از اس رب قب ه زن ع ت آ ت و ] تي جاهلی در دوره[اس ا عف ب

دگ وق و اخت ی میشرافت زن رد و از حق برخوردار یارات فراوانيآود الم…ب ضت اس د از نه ر او بع ه نظ دری ب ه ت وق و جي ب از حق …ارات زنان آاسته شدياخت




٩٠

م اري زین جرجيچن ه نجم ت د پ : سدينو یود مخ خيدان در جلام مهم ] قبل از ظهور اسالم [در آن دوره « ان مق ت یزن تند و عف داشود یطلب و استقالل یخواه ی آزاد ی ها ثمره آن را ي ز. آن روز عرب بتواند و ی خو گرفته، تحمل ننگ و عار نم ی آه با استقالل و آزاد یزن

ه در ذلت و اس یبرعكس، زن ه ق یري آ رده و ب ه سر ب د حجاب و ي به خوار يرده مق پ ن ب ر ت ار ی م ید گشته، زودت د؛ آ را یده ه ب زن ی آ

د اسارت است، آن ي آه در ق یزن بدبخت . دينما یآزاد و مستقل ننگ م ا عرب …شمارد یرا عار نم دو یه ه استطاعت آن ی ب رفتن و ي آ ز گ

سر تند، هم دد نداش سر متع هيهم تای گان ود را س ه یش مي خ د؛ ب آردنك رنج و راحت او در سفر يت مرد و شر آمك دس یژه آه زن بدو يو

) ١٠٣(» .و حضر بودن يامبر چن ي پ ی در عملكرد صحابه یدگاه ضد زن اسالم ين د ي ا

ه «: افته است ي یا یبازتاب آمد ا شمش [ابودجان ه ب دا يآ امبر ي پ يیر اهت…]ديجنگ یم افران : گف ن از آ ردهیكيم شم آ ه چ ه را ب ام آ

ه و . است ار آشته يمسلمانان بس تم آ د، پنداش است یو چون هند درآمه و يو شمش دم یر ب ه زن . ران ستم آ از ي است، شمش یو چون بدان ر ب

ه زن ي السالم در هيغمبر عل ير پ يشمش: خود گرفتم و گفتم ود ب زدن یغ بسالم از آن عز هي غمبر عل ير پ يآه شمش ه خون زن يال ه ب ر است آ یزت ) ١٠٤(» .آلوده شود

ردم خاورم یسي دگرد گ م ان ا ي فرهن ت زن ه و سرنوش ن يانلطه ه تحت س ا ی منطق ا ج الم ت ه زن يی اس وان نمون ه عن ه ب است آ

گذارند ی را به حراج میراني ای ساله٥ یها ا مثال دختر بچهي ـ یرانياه ا ی از آتش جهنم یا تا ذره ه جان ين مكتب در هم ي را آ ان ب ن جه

ه یال م يها خ چارهيب. ندگر بكاه يخته است، در جهان د يمردم ر د آ آننش وزانیآت ت س ر از سرنوش ه ایت م ـ ي آ ستند ـ ه ارش ه شان گرفت …ر شدن داشته باشديگ تواند امكان دامن یم

و ی شهرنوش پارس ان ن ور، رم م معاصر ا س خوش يپ ران، ي قل : سدينو یم» ی مشهدی آشفته و جانی جامعه« با عنوان یدر مطلب

تهدر آ « ت، نوش م سرنوش اب قل هری ت ر ش ی از زنی جعفت و م گف ه یوگ ه روض ود آ وان ش ن یخ الگ٥ در س تباه [ی س ه اش بل




٩١

رده ن يا نك الگ٥د در س تگار] ی س د ی میاز او خواس خ . آن و در پاسرش را بچه م ه دخت ادر آ د، م یم ر ا: ديگو یدان ن ياگ ر زن م ن دخت

شود ـ چون س ه كي د هستم ـ پس از مرگ يب د راست ب بهشت خواهت رار م. رف ت ق ن یعاقب ر را در س ا دخت د ت الگ٦گذارن ا ی س ه آق ب

ر را از . شوند یبدهند و نوران ان دخت جناب آقا هم در شب زفاف، چنم [آقا . شود ی م یكيشش يدرد آه پس و پ یهم م اه ] ه د م د، از یچن بع . ديفرما یآمده دختر را طالق م ی آه از زن پاره خوشش نميیآنجاس « ه ] نيا[از آن پ ه در جامع دبخت آ ر ب دگیا دخت ی زنوده جز ی برا یچ آار آبرومند يآرده آه ه یم ه ب زنان در نظر نگرفت

ه [شود یازدواج، مجبور م د ] آ م پس . مرتب شوهر آن و شوهران هه ا داده ی او طالقش م یت جسمان ياز آشف وضع ن ي ا[ب ي ن ترت ي اند؛ ب

د، ی بار ازدواج م ٢٦] دخترك شك ی ب آن ه ت ه موفق ب انواده يآنك یا ل خ ) ١٠٥(» .شود

ان ي در رابطه با س ن زن ر ت نم ب ید بودن و حرام بودن آتش جهه ا شان ب ر تن ه اگ سلمان «ن يآ راب م د، » اع شت يبمال ه به سره ب ك . داردیب و دست اولي عجیها تيخ روايخواهند رفت، تار

امبر، در زن گرفتن و ي پی ه و نویان، فرزند عليعي امام دوم ش ن اب ی آه پدرش عل یآرد، به طور یطالق دادن افراط م ر ي اب طالب ب

ا م یباال سر من زن نده : دي گو ی منبر رفته، علن ه پ او در طالق . دي بور یاما زنان از ترس آتش جهنم . آند یزنان افراط م در ی آه در تئ پ

ه ح ني ا یح شده است، برا ين امام حسن تشر يبزرگ هم ا آ م يت ار ه كب یشان حرام، باآيده شود و آتش بر ايتنشان به تن مقدس امام حسن مال

ا ام اخطاره ا تم ردن در طالق حضرتش ـ ب راط آ درش ـ یاز اف پ !!اند آرده یان ميعيم امام دوم شي تنشان را تقدی چنان سفره نكرده، هم

سك ه روا ي در همی پطروشف تناد ب ا اس ه، ب ستند ين رابط ات مام حسن «: سدينو یم» رانياسالم در ا« در آتاب یخيتار ) ع(مثال ام

ان یان از عهد جوانيعيو امام دوم ش) ع (یفرزند ارشد عل دائما با زنشان م یازدواج م س طالق رد و زان پ ور یآ ه ط ه یداد؛ ب ام [ آ ام

) ١٠٦(» . زن گرفت٧٠ هم یبر رو] حسن




٩٢

ود پ ٧ خواست و در یالگشه را در شش سيز عايامبر ني خرد یسالگ اف آ ا او زف د در سن . ب شه، چشم از ي عا ی سالگ ١٨محم

ه عا يجهان فروبست؛ اما وص ه ن ه د ي ت آرد آ گر همسرانش يشه و نشه يم آه عا يتوجه داشته باش . ازدواج آنند یگرياجازه ندارند با مرد د

ت ی سال از زندگ ٥٢ یعني. زنده بود یتا هفتاد سالگ ن اش را بدون داشه يالبته سن عا . آرد ی سپر یا خانواده د ن ا محم ام ازدواج ب شه را هنگ

اف تاآ یسالگ اما خود او بر هفت . اند سال هم گفته ام زف د ي اش در هنگ . آرده استشه شش سال داشت و هفت ماه پس يند هنگام ازدواج عا يگو «

ا او عروسياز هجرت در مد ه ب ردین ردهياز عا. آ ل آ د شه نق ه ان آات پ ام وف ل يهنگ دا ص ر خ لم وياهللا عل یمب ته یه و س ال داش ده س هج

اد سالگ يعا. است یشه به سال پنجاه و هشتم از هجرت در حدود هفت ) ١٠٧(» .افتي تنه وفايدر مد

دا شد یش زن ي پ ی چند ار . در آشور سوئد از همسرش ج چهرد د ي هم تصمی رسميین جدايماه بعد از ا دگ یرگ يم گرفت با م ی زن

د رد اول؛ : آن ا م سر ایعنيام ان هم راغ زن یراني هم ه س سلمان ب مابقش م ا یس د پس از بگومگوه ا بیرود، و الب راوان، ب ٢٦ش از ي فدگ ی ضربه ود زن رده ب یدي جدی آارد همسر سابقش را ـ آه جرات آ

روح م د ـ مج از آن ور یرا آغ ه ط د؛ ب ن یآن ان ت ا هم ه زن ب آا یها هاش، خود را از پل یزخم و در يي چند طبقه آپارتمانش تا پ ن و جله یم شد و در طبق ان م ی آ ف ج پارد ی همك ان يا. س ب در هم ن مطل

شر ا در ن ا هيروزه وئدیه شر/یكي و ی س م ی فارسی هيدو ن ان ه زب . خورد یها جان و تن مرا م افت و خبرش تا مدتيبازتاب ردان ي ایگريآه بتواند به وحش نين رفتار، قبل از ا ي ا وع م ن ن یر شود، ناشي مسلمان تعبی افتهيت ير هويين رابطه زنان تغيو در هم

هيش زمياز پ ذهبیا ن ان ی م ت و از هم ل، در ١٤٠٠ اس ال قب سه هستند متول . ن بازتاب داشته است ين ديفست رهبران ا يمان ان و ي البتد روز یها نيسيتئور ه راحت ی مدرن و م ه ب ا ي ، ای آ ضد ین رفتارهالمزن سبي را توجی اس رده، براحتیت فرهنگيه ن ارش ی آ از آن غرب هم، با استناد يی جنا یها از دادگاه یاريآه بس نيگذرند؛ آما ا یم




٩٣

سلمان را توج ي ا یگر ین منشور خشونت، وحش يبه هم ردان م ه ي ن مرده، ا اران را از برخ ين جنايآ ازاتیتك ا مج اری عرفیه در ی ج

! شناسند یغرب مبرا م یادي است آه لطف ز یريآنم دب ی می آه من زندگی در شهرآ

رق وزان ش ش آم ه دان سلمان دارد یب ران م صوص دخت را ياخ. ، بخه یش، دانش آموز ترآ يآرد آه چند سال پ یف م يتعر داشته است آود و . ت داشت ياش شكا شه از خانواده يهم ده ب و چون تازه به آلمان آم

رد ي گ یم م يتصم » نيآرست«دانست، ی نم ی را هم به خوب یزبان آلمان ه ا صا ب ان يشخ ان آلم اله زب رك دوازده س دي ین دخت . اد بده

ا یف م ي اش تعر ن دخترك از خانواده ي آه ا يیها یناراحت ا ج رد؛ ت يیآاتوان ی و نگران یبا ناراحت » گنيآرست«بود آه را ی از ن حل یاش، ب

د یمن آه نم «: ديگو یمعضل دخترك م ه فرزن و را ب دگ توانم ت ی خوان » !ی آه پدر و مادر داریقبول آنم؛ در حال

ایكي المي ایروني بی از نموده گ اس ب و ي، تعقین فرهنسران ا ت پ انواده از ايمراقب ودين خ اله ب رك دوازده س از . ن دخت

شارها ر ايیف ه ب ت، ب ي آ ده اس ه وارد ش یزين چيش از اين بچه نيسم؛ همينو ینم در آ ت«ق وز ه» گنيآرس ن يم خودش را در اهنار ميجر اده، در یان گناهك رك س ه دخت را آ د؛ چ ز يك گريشناس

ه زم ه، ب اختهين نيهنرمندان ه س ا ي نزدیا م ه، ب ا رفت ك محل اقامت مدگ یكي پالست یا سهيدن آ يآش ه زن ر سرش، ب ارش پا ی ب ان داده ي رنجبدان، از ا خانواده. بود د خوش و خن م الب رژ ي اش ه ه ان یشتري ب ین آرا ردن يا یب روار آ ه پ رد، ب د آ رض صرف نخواهن رك معت ن دخت

…اند پسرهاشان ادامه دادها ه ج دها ب ه بع اختمان آبين ني آن زمی البت اخته، س ه س یم

شتگ اختهیق ا رد م س ن از آنج ه م ار آ ر ب ا ه د؛ ام وم ـ و ا یان ن يشاق م ار در روز اتف د ـ تصو یداستان دست آم دو ب رك ي ر ايافت ن دخت

.لرزاند یم تنم را ممعصوراه ير گرفتن زنان در جنگ ن ي در مورد اس ر حسن اب م يز دآت

ار «: دارد ی جالب یحسن تئور ه روزگ از جمله عادات زشت عرب به وقتيت ايجاهل ود آ ردین ب رد دی م ه م ري ب ورد و از ی برمیگ خ




٩٤

ه ب ی وجود نداشت، اگر آن مرد زنیمانيها پ ان آني او نبود و م ی لهيقبزاع رخ م ه یداد، و اگر آس یهمراه داشت و بر سر آن جنگ و ن آ

ه اس یزن همراه داشت مغلوب م ه . رفت ی م یريشد، زنش ب و آن آدانست و او را بدون ی خود حالل م یر را برا يغالب شده بود، زن اس

ه ق چيه رد ی تصرف مید و شرطيگون ا ی بعضیول. آ د يدقت آن[هر را تصرف ي زن اس یرا وقتير بودند، زن عادت متنفياز ا] ها یبعضد یم د و از او فرزن ادر ما ی میآردن ارت م د، اس ت و ی هيآوردن ذل

ش ين رو در انتخاب همسر خو ي شد؛ از ا یشان م ي فرزندان ا یخواران تند و زن ل داش ت آام سر یدق ه هم ه آزاد و يگز ی برمی را ب د آ دن

) ١٠٨(» . باشندیصاحب نسب عالا در ر الم وضع خ ام ران اس ا رهب ه ب رق میليابط رد ی ف . آ

ا در شمار آن يا ا یبعض «شان نه تنه د » ه ان عق ه بجز زن د آ ینبودنام آن ی، زنان یا غهيمتعدد، و زنان متعدد ص د ز داشته ي هم به ن الزم . ان

ه م صیادآوريب ه رس ن خطاب ي است آ ر اب ان عم ا زم رفتن ت غه گوا يعينداخت؛ اما ش برا] عمر[ن رسم را او يرواج داشت و ا ه فت یان بم شان ه م ص امامان ر راه و رس ان ب ا يغه يچن ت پ یا ازدواج موق

د و ا فشرده م در ا ي ان ون ه م اآن اده، ه ی ر سلطه ي ران ز ي ن رسم برافت . دارد[!] فراوان و پر درآمدی رواجیعي و شی اسالمیعلما

اني آن ودهیزان، زن گ ب ه در جن د آ ا ان شایه ی انهي آشورگشتند و ا یاعراب قرآن به دست، مردانشان را م ه اسارت ي آ شان را ب

ارو يزان زي ن آني از ایاريبس. بردند ی م یزيو آن انواده یب ا ، از خ یهرم و خياص تا یليل و محت م از روس ان ه ر يران و ديان اييهاش گ

شورها ودهیآ ده ب صرف ش ه دل ت ه ب د آ ايل زيان ان يیب و خردشازار« س» ب وبيب ه و اي میار خ راب و ب دانش یژه علين اع و فرزن

ا ن زنان را در جنگ يا. اند داشته را يیه ه ب سخ ی آ گر يران و دي ر اي ته راه م شورها ب ه یآ وان غن انداخت ه عن د، ب ت بيان د«ن يم » نيمجاه

س رده یم ميتق د آ د. ان ر نيمجاه ازاد ب م م اين ه یازشان را در بازارهد گذاشته یبه حراج م ی اسالمی برده فروش یگر بازارها ينه و د يمد . ان

ان م هم اه ه را گ ه ب ه آ شي از جنگ قادسی علیگون رش یه بخ از فد، از آورده یمت جنگ ي از غن یمعروف بهارستان را به عنوان سهم ان




٩٥

ه ا آورده یا خمس م ي ز به عنوان سهم امام و يگونه زنان ن نيا د آ ن ي اند آرده یشان را تصرف ميب خاطر ا يرهبران، با ط داد . ان دان تع فرزن

ر نوشته ٤٨ تا ٣٢ن ي را ب یعل ه فقط نف د آ ر ا ٤ان ه ي نف شان از فاطم . اند زان بودهين آنيشان از همين ايشتريغمبر است و بيدختر پ

اند؛ داشته یار مين زنان بسيعه هم از ا يامبر و امامان ش ي خود پ دگ نكرده ی اساسا ازدواج رسم یعيحتا چند امام ش ام زن د و تم شان یان

دا ين آنيرا با هم وق ابت ان ی و نصفه يیزآان ـ آه حتا از همان حق زن . اند اند ـ سر آرده ز محروم بودهيغه ني و حتا صیمسلمان عقده ي اش در رابطه با همخوابگان آن نامه تي در وصی عل زش ـ آ : ديفرما یام ـ م ها را تاآنون آشف نكرده تعداد آن

ودهياز آنك ي و هر … « ا او ب ه ب د زانم را آ ر فرزن یام، اگره يا باردار باشد، آن يبود د و به د ی ز را به فرزند دهن . او حساب آنن

) ١٠٩(» .ز آزاد استيز زنده باشد، آنيرد و آنياگر فرزندش بمز، پس ين است آه آن ينامه ا تين بخش از وص ي ا یر حقوق ي تفس

ه دن از مرگ همسرش، به عنوان ملك د ب ده يا ني به فرزن ده ياش بخش امم از [فرزند یا ب يز فرزند مرده يشود و آن یو منتقل م ه حضرت، ه آ

اردار يتعداد ا وده است یشان ب ي ا یشان و هم موضوع ب ر ب دون ] خب بم آه يتوجه بكن. اند شده ی رها میچ گونه حق و حقوقيدر نظر گرفتن ه

ا شیعلم سي اسالم و ت ه دهيار آوشيع ب د آ دگان هي خلی زن ارم و ی ف چهوان يبد ن. ر آنند يرانه تصو يار ساده و فق يامام اولشان را بس ه عن ست ب

المين متوليمعترضه از ا هي بپرسیان اس ه آنيا: م آ ن يز و اين همدان عل داد فرزن ا ٣٢ [یتع ر٤٨ ت دگ ] نف ا زن رده ی میآج د؟ آ آ ا يان

ه ايدرست ن ا يست آ ه ج ان ب رايین دگی ب ه زمی زن رایني و تك ی با ا از داشته يدن ن يخواب انواده ي اند؟ اساس ه تغذ ي پرجمع ی ن خ ه ي ت چگونه ه » یادب یآموز ب ربط دانش یب«گر سواالت يا د ياند؟ شده یم ه ب چ يآ

!ستيم نيند، مستقيفرما ی آه حضرات میصراطسل يمره بن شراح « د [یزآ ين، آن يحيل، صاحب ال زن یعن يالب

زك ي از آن یعل . فرستاد) ض.ر (یا نزد عل ر] یر آم و سن و سال ياسد و به مره ي را بازگردان ی و یعل. یآر: ؟ گفت یا شوهر دار يآ: ديپرس

ه یمن پ : نوشت ردم آ و ی هي هد“ ب ره، . شوهر است یدارا” ت پس م




٩٦

اب م خر ین ويآ صد دره ه پان وهرش ب ز را از ي آنیعني[د ي را از شاحبش خر وهر و ص اخت؛ و عل ] ديش ه س ز او را ي نیو او را روان

) ١١٠(» .رفتيپذور يگر متول ين جا د ي ا ا یان تئ درن اسالم یه شر ي بای م ف يد ت

ا ايب ه ب د و در رابط ور نياورن ه تئ ا توج یگون شان را بفرمايه ديهات . نه در ن ظرافت را نداشته ي ا ین يف خم ي از ط یانيخوشبختانه مال د آ ان

د؛ ا يار فرما ي خت سكوت ا ی اسالم یگونه ابواب شرع نيرابطه با ا ن ي ناب ياست آه ا ا و افاضات ا ن گونه سفارشات در آت م ي ه ن جماعات ه

. پراند یافته آه حتا خواندنش، برق از سر هر انسان متمدن ميبازتاب را ا ب ه تنه م البت ان ه ردان آفری زن دهي آرامش م ه ده ش د و ب ان

ه در ني اند و با ا ه شده يه مادر بزرگشان حوا، سف ياه اول ل همان گن يدل آل از ا يابتدا خردمند آفر ا عق د، ام ل شده است و ي شان زا ي ده شده بودن

ان ي ها محبوس باشند تا آدم ند و در خانه يماند آه سخت بزا ین م يتنها ا م آالم و شر ی اساس یبه آارها ] مردان یعني[ عت و يشان آه همانا عل

ن يم ا ي و تعم ی است، و البته تدارك حكومت اسالم یآسمانر آتاب يتفس . ها به جهان متمدن بپردازند آموزش

ه با د آ ا ي و زنانن ه را ب د و بچ دم آرد آنن د و گن تاس آنن د دسخت خت ي بزایس ا س اه ب ر م د و ه ون ببین ردان را ي خ ان م د و زادگ ننديبپا ا…ن ه آاره ا ب ردان، تنه هی و م هیا خردمندان ان در آ غ ي از زن

.شده است، مشغول باشندرده ي ز رواياز ابن عباس ن « ه ت آ د آ دا برهنگ …ان ی چون خ

ه از بهشت یك گوسفند از هشت جفت يد، بفرمود تا يآدم و حوا را بد آشم آن را یفرود آورده بود، بكشند و او گوسفند بگرفت و بكشت و پ

آرد و حوا یا ش جبه ي خو یآدم برا . بگرفت و برشت و با حوا ببافتند ) ١١١(» …دند و ي آرد و آن را بپوشیراهن و روسريك پي

ه پ نير اين تفاسي از ا ه يگون د ا«داست آ انيخداون م در » ن ها در شرا یريسمتگ ان را ـ حت ردان، زن ه سود م وز یطياش ب ه هن آ

م در حجاب و ب ده نشدهي هم آفریگريمردان د یگار ياند ـ به حبس دائال يي مردان و سخت زا یبرا رده است؛ در ح وم آ ه خود، یدن محك آ

!!ده استيهشان گردانيغ داشته و سفيشان دري را از ایخردمند




٩٧

رد ياند آه ش آورده] هم[از ابن وهب « طان حوا را وسوسه آه چشم و يو پ اه آدم او را ي ز یش درخت آورد و آن را ب ود، آنگ ا نم ب

. ش خواستيبه حاجت خو ! ؟يیاين جا بيشود مگر ا ینم: گفت « ! ؟ین درخت بخوريشود مگر از ا ینم: امد، گفتيو چون ب «شان نما : ديگو « د و عورت د و آدم يو از آن بخوردن ان ش

شت هميگر دایزان در به ت و خ گ زدي رف ن : ش بان آدم از م ؟ یزيگر یم

. از تو شرم دارمیول! نه پروردگارا: گفت « ؟ یب خوردي آدم، از آجا فریا: گفت « . از حوا پروردگار من: گفت «اه يپس با : گفت « ار او را خون يد هر م ان يكب نم چن ه ا ن آ ن ي آ

نم، يده بودم، اما سف ي را خردمند آفر ین آردم، و يدرخت را خون هش آ .ديي خواهد زاید اما بسختيبنا بود آسان آبستن شود و آسان بزا

ن ز « ر بل: ديد گوياب ان ای هياگ ود، زن وا نب ده ين دني ح ا قاعه م ینم د و آسان حامل ل بودن دند و آسان م یشدند، عاق د ييزا یش » .دن)١١٢ (

ار ي ف آردن ا ي به هر صورت رد ناد ت ه اس ازه یخين هم ه ت آره ستردهیاي است از دریا قط نادی گ هيه در ا آی اس ا در ن رابط ه

د «یدست است و اتفاقا در جمهور ر ا یاسالم » خردمن اآم ب ران ي حاپ رس ه چ م ب ت؛ هميه ور مقايده اس ا ي ایقي تطبی سهينط ناد ب ن اس

ان امروز ـ چه حاآم و چه در حسرت حكومت و چه يگرا رفتار اسالمه ان خان شان م حاآم ا ـ ن شورها یه ان در آ تان زن ه داس د آ یده

الم سیاس سي، ب عارها دهيچيار پيار ب ر از ش ض يیت ه بع ت آ از ی اسالمياسيس تيون و اس ب يون راس سلمان، مرتك ان م ا زن ه ب ن در رابطوند یم تان. ش تن و یداس تن و گف ا نوش ه تنه ر از اشك چشم آ است پ

شان ي آنكاش و آاوش و آندوآاو هر چه ب ان، حقوق شتر سرنوشت زنال«و ا یف الهيتك ه ارباب سبت ب ان ن شانين و آقاش » ان و شوهرانا را ـ همگ یم د م ان را ـ آم یتوان ه وادارد یم ه فكر و مطالع م ب . ه

ه م ین روزها درست زمان ياتفاقا ا ا ی است آ ه ج وان ب ه ي آویت ختن ب




٩٨

دون وحشت از متول يا دوآاو ی، آم ین يان دي مان مطلق، و ب ه آن م ب ه . ميبمان بپردازيب و غري سرنوشت عجیدر چگونگ

هي ا ه هم م ن ش ه اری ن آوش ه آ ت و ن ار اس ه ای آ ن ي با و جر ئت يه. دي آ یك تن تنها برم ي ی از عهده یگستردگ ا اني ه را يیه

ا نگاه یم اد یطلبد آه ب ان ی انتق ا شك در اصول و مب اد ی، ب و ی اعتق …دها و يها و تهد ند و از زخم زبان ين راه را بپما ين مكتب، ا ي ا یهيبد

رار است اسالم در آل به دل راه یهم هراس ه اگر ق د؛ آ ه ي ندهن تش بش د آ ار ينق ود، ت ت آن، هم يده ش ان يخ درس ت؛ زم روز اس ه ین ام آه ی فضاحت بار حاآمان اسالم ی آارنامه ان، هر ، با جسم و جان هم م

!شود یروزه تجربه مس ار ب ت و آ از اس ا ین بررسيا. اديار زي راه ب اه، تنه آوت

ه م یا در جاده یعالمت سبز س ی است آ دگان ب د رون داشته یاريتوانندگان ي ز رهرو و پ يباشد آه من ـ خود ـ ن ه ا یرو آوش ن راه ي هستم آ

م سر و جان را در یلياند و خ دهيهاست آوب ها و قرن را سال هاشان هشان ـ ي ای آالهم را به احترام همه. اند ه دادهيها فد يین جهل زدايراه ا

! دارم یمكن است داشته باشند ـ از سر برم آه ميیها یبا تمام آاست




٩٩

!زن در چشم محمد

ر اسالم ي از د ستند و معتب ) ١١٣(الفصاحه ، نهج یگر اسناد م

اب ه آت ت آ ت در ردیاس جي اس ه ف نه ن ابی علی البالغ ب و ي اب طاله« هی مجموع صار، خطب ات ق ا و تمث آلم ول يه ضرت رس الت ح

رم ع آور. رديگ یا در برمر» اآ هیجم اب را ي ای و ترجم ن آتم پا ادروان ابوالقاس ت يش ته اس ده داش ه عه ده ب ده يپا. ن ن

د نجف) ١٣٦٣ ـ ١٢٧٨( اد اصفهان است متول دمات عرب. آب و یمقذهب سفه را در اصفهان فراگرفت و در هم یعلوم م ا ي و فل ن دوران ب

ده يپا. ز آشنا شد يزبان فرانسه ن ران یديخورش ١٣١٢ در سال ن ه ته بازمان د و در س ا آم ستان ا یه ه فرهنگ ف از جمل ار ي مختل ه آ ران ب

د . پرداخت م نما یچن ده ي ه دت ی مل ی مجلس شورا ی ن م رئ ی و م س ي هود يو و تبل ي راد ی اداره ه ١٣٢١در سال . غات ب صبا را ی هفتگ ی نامده در يپا. افتي ی انتشار م ١٣٣٠اد گذاشت آه تا سال يبن ١٣٤٤سال ن

ه نما دگيب رانس اسالم ي این رد یران در آنف ه شرآت آ ه. مك ی ترجمار یاسيخ سيالفصاحه، تار محمد، نهجید، زندگان يقرآن مج خ ي اسالم، ت

ذهب، عل ه و االشراف، مروج ي عرب، تمدن اسالم، التنب رد یال ر م ابا از جمله آارها و ترجمه … و یخ طبر يخ، تار يتار را . اوست یه یبش ي ا ه ن بخ اب، از ترجم ج ی از آت صاحه نه رجم و ي ای الف ن متار اسالمی سندهينو ردهی پرآ تفاده آ اب در اي ایژگيو. ام اس ن ين آت

ه ام گفت ه تم ت آ ا اس ان عرب یه د را در دو زب در ی و فارسی محمان ه آم یبرابر هم چاپ آرده است، و آن ان عرب ی آ ه زب م ب نا ی ه آش

) ١١٤. (ننديا خود به چشم ببها ر ترجمهیتوانند درست یباشند، ماه ی جمله٣٢٢٧الفصاحه شامل نهج اه است يا تقري آوت ا آوت ب

رده است نده از آن يآه پا ام ب وان آلمات قصار ن ه . ها به عن ی در ادامش اب، بخ ه یآت ه خطب ا ب ش یه د و بخ ه تمث ی محم م ب الت او ي ه

ار ١٥٧ قصار ی آلمه ٣٢٢٧در مجموع . اختصاص داده شده است بم شده ين محورها تنظ ي ا یاز زنان صحبت شده است آه عموما بر رو




١٠٠

ه : است ان در خان ردان، مكر و ش ی اسارت زن ان، طنتي م وم زن عما يلزوم پره ز از زنان بد و خوب، وجوب اطاعت زنان از مردان؛ حت

ر ا ند، و در نهاياگ تمگر باش ردان س ردان، ين م ل م ت سجده در مقاب . بود یگونه آه هست نم نيا ايود، ب ی نميیاگر خدا

ن ساآنان جهنم را يشتري دوزخ هستند و ب ی زنان اساسا از اهال شد، ی بدون زنان ساخته م یامبر اگر جهان يبه اعتقاد پ . دهند یل م يتشك

تنتاج من ن نمونه يا. توانستند به بهشت بروند یتر م مردان آسان ها، اسد است و . از آالم خود محم ه بررس ین م اآن ردازم ب اه یپ در ی آوت

) ١١٥! (دگاه محمد در مورد جماعت زناني به دین آتاب و نگاهيا ی زنان در خانه » یعينقش طب «ها در رابطه با قول ن نقل ي اول

هستند و یر و زندان يها اس ن خانه يآه زنان در ا نياست و ا » مردان«ه ا یبر مردان است آه آم م ب د » وجه ت«ن اسرا ي ه اره «: آنن ی در ب

) ١٦٣، ص ٤٥ش (» .رنديش شما اسيها پ د آه آنيزنان از خدا بترسان در دي پره د جايز از زن اه ويدگاه محم از «: داردیا ژهيگ

ان بپرهيا بترسيدن ران و در آميرا شيد؛ زيزيد و از زن ن يطان، نگان زگاران ي پره یبرا] طانيش [ی و یها ك از دام ي چياست و ه مانند زن )١٦٤ ص ٥٠ش(» ستينان نيمورد اطم

م ر محك الح شيت ستندين س ان ه م زن ، ص ٩٧٠ش. (طان ها دل ل و هزار ي ن دل يبه هم ) ٣٥٠ ان، ا یگر مبن يل د ي ه ر مكر زن ی ب

ه ما واجب است آ ر ش سلمان، ب ردان م رای لباسیاز ب«: م نگه ی بان یدار ه[ زن ك جوئ] در خان راوان و لیرا زن وقتيد؛ زيآم اس ف بتن است ي ل به ب ينت آامل دارد، ما يز ) ٢٠٩ ص ٢٨٢ش (» .رون رف

رد و د گفت يبا زنان هم اساسا نبا اه م ه هرگ رد؛ چرا آ و آ ا زن یگ ی ب ) ٣٥٦، ص ١٠٠٤ش. (آند یخلوت آند، حتما قصد او م

. ان نگه داشتن زنان شده استي هم بر عریگري دیدهاي تاآاس بگذار یزنان را ب . لز من الحجال ينساء اعرو وال « ا ي لب د ت ) ٢٢٠، ص ٣٤٣ش(» .ها بمانند در خانه

ر زن ازهی ه دون اج ه ب ه بی آ وهرش از خان رود، ي ش رون بردد، ه برگ ه خان ا ب د یا شوهرش را راض ي مورد خشم خداست ت . آن

) ٣٥٩، ص ١٠٢٠ش(




١٠١

خود، دامن یها خانه را آه از ین رابطه، محمد، زنان ي در هم د، دشمن م یرون م يت از شوهرهاشان ب ي شكا یآشان برا . دارد یرون

) ٣٤٨، ص ٩٦٠ش(ه رای اساسی فتن سلمان ا ی ب ردان م شان ي م ه زنان ت آ ن اس

اس ينت و آرا يز ا ش آنند، عطر بزنند، و با لب ابر يیه ه مع ا ب اخر، پ ف ! بگذارندیعموم

ه « خت را دی فتن بر آرديدي س هيد و ص ن از فتن ] یا[ د و مخت ما ب س ر ش ر ب ان م يت ه از طرف زن اميآ یم دارم آ ه ید؛ هنگ آو هیالنگ ت و پارچ ه دس ال ب ا ط ر یه ه ب اخر ب د] یم[ ف » …آنن

) ٢١٥، ص ٣١٤ش(هياز ه « اك یا چ فتن ه خطرن ر آ د، ب راب باش ر از زن و ش ت )٦٩٤، ص٢٦١١ش(» .م ندارميش بيامت خو

وم یآنند، عطر م یش م ي آه آرا ی زنان ابر عم ه مع د و ب یزنن . گذارند، حكم زناآاران را دارند ی میپا

و ی خود را معطر آند و بر مردم یاگر زن « او ی بگذرد آه بار استيرا در د، زناآ ، ص ١٠١٩ش (و ) ١٨٨، ص١٧٧ش (» .ابنرا یزن) ٣٥٩ ه ب م آ سانی ه وهر ی آ ز ش و ج ار یش، ب وش بك خ

) ١٩٠، ص١٨٨ش . ( آتش و ننگ و عار استی هيبرد، ما یمشم « ر چ ار است و زن وقت یه وشی زناآ ر خ ود و ب و ش ب

) ٦١١، ص٢١٥٧ش (» . بگذرد، زناآار استیانجمنو يبهتر « ه ب ردان آنست آ ان ي ش ع ين عطر م ان و رنگش نه

ه يو بهتر . باشد ان آن است آ و ي رنگش ع ن عطر زن ان يان و ب ش پنه ) ٤٧١ ص ١٥١٦ش (» .باشد

ذاري ق ت گ اس ز ی رویم م براس ان ه اي زن رج ي بيیب شتر، خه است ي تر و اطاعت ب سبك ی هيآمتر، مهر ام گرفت ر «: شتر انج ن يبهت

ر است ش خوب يزنان، آن است آه رو ، ٣٥٦ش (» .تر و مهرش آمت ) ٢٢٢ص

ر باشد آت زنان پر بر ی از همه « » .تر آنست آه خرجش آمت )٢٢٣ تا ٢٢٢ صص ٣٥٧ش (




١٠٢

ش آسان و مهرش ين است آه خواستگار يمنت زن ا ينشان م « )٣٤٢، ص ٩٢٩ش (» .سبك باشد

ال خود از شوهرش ین زنان هم زن ي بهتر ن و م است آه با تان م ا یفرم رخالف رض رد و ب اريب د ی نمیت او آ ، ١٥٠٤ش . (آن

) ٤٦٩ص م از ه ر« ب ما زن عف يبهت ان ش ه در ين زن ب است آ ف راغ

د ته باش ت داش ود رغب وهر خ ه ش ت، و ب ود عف اموس خ ش (» .نم ز) ٤٧٥، ص١٥٣٤ ت ه تيعف ان اس ت زن ، ص ٢٠٠٨ش . (ن٥٧٩ (

ردان، در هر شرا زوم تحمل م ده است یطي در رابطه با ل آم ی اگر زن یست، ول ينرساند، مهم ن به زنش یريچ خ ي ه یآه اگر مرد

ا ب ال نی شوهرش اعتراضیريخ یدر رابطه ب ام اعم د، تم كش ي بكن ) ١٩٨ص ٢٢٦ش . (شود یاثر م یب

ه دست ی امرا ی وقت مسلمانان، اشرار باشند و آار مسلمانان بان ب كم زم يزن د، ش ر[ن يفت را] قب شت زم یب ر از پ سلمانان بهت ن ي مر یان امروز ي به ب ) ١٩٩تا ١٩٨ صص ٢٣٢ش . (است ار : ت اگر آ

ردان بم يمسلمانان به دست زنان ب ه م شان يفتد، بهتر است آ د و نسل رنه ا ي زم یاز رو د و آارهاشان را ي ن آنده شود، تا ب ن دردهن ن ننگ ت

. به زنان بسپارندرا « ن ب س از م ه یپ ردان، فتن ان يانگ اني زیا م ر از زن زت )٦٧٨ص ، ٢٥٧٢ش(» .نخواهد بودار خویگروه « ام آ ه زم ه زن] را[ش ي آ ز یب پارند، هرگ س

)٦٣٩، ص ٢٢٩٤ش (» .رستگار نشوندتگار یگروه « ت، رس ان زن اس ه زمامدارش دي نبی آ » .نن

) ٦٨٣ ص ٢٥٥١ش(ه یچ زن ي ه ب ی اجازه ندارد جز در خان ابش، ش ی شوهر و ارب

ه فرشتگا دت را به روز آورد، چرا آ ام م ه زن ب ین در تم رون از ي آر یخانه به سر م دور ی زن یوقت «: ن زن مشغولند يبرد، به لعن و نف

ا صبح ه روز آورد، فرشتگان ت ا ي [از بستر شوهر خود شب را ب ا ت




١٠٣

ردد آیوقت ه برگ ه خان ت] ه زن ب داو را لعن ، ١٨٧ش (» . آنن ) ١٩٠ص

د، از سر ی آه از شوهرش اطاعت نم ی زن ی نماز و روزه آناالتر نم ردنش ب ه. رود یو گ ه ايدات پين تهدي از ایا نمون ن يامبر ب

ور ورت تئ ت يص ده اس ان «: زه ش ان از سرهاش ه نمازش سند آ دو آه از آقا ] یا برده [یا رود، بنده یباالتر نم ان [ان ي آ ه يخود گر ] ارباب خت

د، و زن انیباش ه شوهر خود را نافرم رده باشدی آ ، ص ٥٤ش . ( آ١٦٥ (

ده : رود یهاشان باالتر نم سه آسند آه نمازشان از گوش « ی بنن ي آه شب بخوابد و شوهرش بر او خشمگ ی تا بازگردد، و زن یفرار

)٤٠٣ تا ٤٠٢، صص ١٢٢٢ش(» …باشد وده ي ز ي آن…یها سخن مگو سه آسند آه از آن « ه از یا ا بن آ

آه شوهرش از یو زن. دز مرده باشيخته و در حال گر ي خود گر یآقاش ي بت شوهرش آرا ياو دور باشد و مخارج او را بپردازد و او در غ

د و از آن. آن خن مگ ا س ، ١٢٣٣ش (و ) ٤٠٣، ص ١٢٢٤ش(» !یها هي از مایكي) ٤٠٥ص بختیه ای خوش رد، زن پارس ه يی م است آبت آند، او را بر حفظ يآند و چون مرد غ یدارش مرد را مسرور م يد

ن است ي مردان ا ی بدبخت یها هي از ما یكي …ن بداند و يش ام يعفت خو شان ام یآه زنان زبان ر حفظ عفت ند و ب ند، و ي دراز داشته باش ن نباش

) ٤٠٨، ص ١٢٤٢ش . ( آه مرد را به رنج دراندازندیزنانه دعاهاشان مستجاب نم م هستند آ ر ه از یك ي: شود ی سه نف

داخالق ی است آه زن ین سه تن، مرد يا د ی دارد و طالقش نم ب …دها ز از نعمت يسه چ ) ٤١٣ ص ١٢٥٣ش ( زن : ا است ي دن ی اساس یه

) ٤٢٥ ص ١٢٨٩ش (…پارسا ود در نها ه ي محم ت آ د اس ان، دام ش : ت معتق ش . (طاننديزن

) ٥٣٤ ص١٧٩٢ر دشمن ردان، همسران ا يت اك «: شانندي ن دشمن م ر خطرن ن يت

ه و همسر توست آ م دشمن ت و ه ا ت و ب وك ت ه است و ممل ش (» خواب )٢٢٠، ص ٣٣٩




١٠٤

دم آه يستم و د يدر جهنم نگر «: جهنم هم زنانند ین اهال يشتري ب ) ٢١٩، ص ٣٣١ش(» .شتر مردمان آن زناننديب

د يآمتر. الجنه النساء یان اقل ساآن « » .ن ساآنان بهشت زنانن ٦٠٣ش (

دآ) ٢٧٤ ص داد ان ان تع شت م از یهم ه به ه ب م آ ان ه د، یزن رونرام یزنان ر اساس ف امال از ین اسالم ي هستند آه ب شان را آ ، شوهران

) ٣٥٩، ص ١٠٢٢ش ! (سپارند یآنند، بعد جان م یخود خشنود مد و ين زنان شما آرا يبدتر « ش آنان و متكبرانند و آنان منافقانن

ه بهشت د برگر ي آه خط سف ی آالغ ی ها جز به اندازه از آن دن دارد، ب )٤٧٥، ص ١٥٣٥ش(» .روند ینم

ه بهشت م « رد ب ود، م ر زن نب ، ص ٢٣٥٨ش (» .رفت یاگ٦٥٣(

ه شا « ان آ دا چن د، خ ان نبودن پرستش اوست، ی ستهياگر زن ) ٦٥٣، ص ٢٣٦١ش(» .شد یده ميپرست

ش « ه ال ساء حبال ان، داميالن ا طان، زن ش (» .طانندي شیه )٧٨٩، ص ٣١٥٣

، ٣١٩٠ش(» !باي ز ی ز، طال و جامه ي بر زنان از دو چ یوا « )٧٩٦ص

و ی طالق م یل موجه ي آه بدون دل ی زنان د، ب بهشت یخواهنه يالزم به تاآ ) ٣٥٩، ص ١٠٢١ش . (شان حرام است يبر ا د است آ

دادن و یخشونت، آتك زدن، هوو آوردن، خرج یوجهل مي دال… ن !ستندي طالق نیبرا

د دار و ش « اردار فرزن ان ب ود يزن دان خ ا فرزن ه ب رده، آار ر رفت د؛ اگ ود م یمهربانن وهران خ ا ش ه ب د ی آ ود[آردن ] نب

) ٤٣٧، ص ١٣٤٠ش (» .رفتند ینمازگزارانشان به بهشت موق ان حق ر زن ردان ب ردان ی م ر م ان در براب د و زن دارن

ال ق«: یفيتك ازه ح دون اج ه ب ت آ ر زن آن اس وهر ب ز ی ش او، جو . رندينپذ] و از او [رد و اگر گرفت گناهكار است ي واجب نگ ی روزه

رد [ او ی بدون اجازه د یزي چ] م ه آسان نده ال او را ب اگر داد . از ماه ه . از زن است ] آن[ثوابش از شوهر و گن رد [ او ی و از خان یب ] م




١٠٥

ازه ب ت خد ياج ر رف رود و اگ ضب، او را رون ن تگان غ د و فرش اون» !ا بازگردد؛ اگر چه شوهرش ستمگر باشد يلعنت آنند، تا توبه آند

) ٤٤٦ تا ٤٤٥، صص ١٣٨٨ش (رد ي نگ یدور] مرد[حق شوهر بر زن آنست آه از بستر او «

رود و آس ي او بی اجازه ی فرمانش را اطاعت آند و ب …و را یرون نه رد[آ ه خ] م دارد، ب هدوست ن رد[ او ی ان ، ١٣٨٩ش (» .اوردين] م ) ٤٤٦ص

وهر « ق ش ر زن، ح ام او ] را[اگ ار و ش ام ناه د، هنگ بدانا ی مسلمان یها خانم) ٦٤٤، ص ٢٣١٨ش (» .ابديند تا فراغ يننش ه ب آ

ش یك سفره م ي ا سر ي ز ي ك م ي همسرانشان سر ا ا ي نند، ين شان در ي ا ب ! امبر توجه داشته باشنديپن فرمان يخورند، به ا ی غذا میرستوران

ه « دا مماطل د؛ خ ت آن ر را لعن ه ی زنیعنيگ وهرش ب ه ش آ، ص ٢٢٣٧ش (» .تا خوابش ببرد ” بعد یآم“: ديبسترش خواند و گو

٦٢٨ ( دگ ه زن ار ب ا اجب ه ب ا ی در رابط تمگر ي ب ر س ا اگ رد، حت ك م

ار شوهر را آید شده است آه خداوند زنان يباشد، چند بار تاآ د ب ه چنان اول یم ه هم د، و ب سنده یري ـ اگر چه خ یآنن م نداشته باشد ـ ب هت نم ینم د، دوس ، ص ١١٤٦ش (و ) ٢٩٩ص ٧١٤ش. (دارد یآنن

دون حضور شاهد شوهر م یزنان) ٣٨٣ ه ب د ی آ د، زناآارن ش . (آننفانه در ا) ٣٧٦، ص ١١١٢ ث، تكليمتاس ه یف مردانين بح آ

!! ، مشخص نشده استرنديگ یحضور شاهد زن م یبه چشم م یض نژاد ي تبع ی گاه نوع د ب . خورد ی در آلمات محم

ه یبرا«: مثال ا نطف ا یه ب ی خود ج اهان يد و از س ي انتخاب آن ی مناسرا[د يزيبپره ه س ] چ ت یاهيآ گ زش تی رن ، ص ١١٣٣ش (» . اسده ی هيزن آزاد ما «) ٣٨١ موجب ] زي آن[ اصالح خانه است و زن بن

) ٤٤٩، ص ١٤٠٤ش (» .استفساد خانه ه ي در رابطه با پتانس ان، نمون ردان توسط زن ی ل گمراه شدن م

ار الب[!] یخيت ا یج ه ب ده است يهودي در رابط ل ش ان « : ان نق از زنودي ین گمراهيرا نخستيد، زيزيبپره ان ب ودان در خصوص زن » .ه

) ٢٦٢، ص٥٣٨ش (




١٠٦

نش يتر ز است آه مهم يچهار چ مردان هم ی خوشبخت یها نشانهد یانت نم ي است آه به ناموس و مال مردان خیا زنانيداشتن زن . آنن

ار ی ن آلمه يف باالتر از ا يدو رد ) ٢٠٤ ص ٢٥٩ش ( قصار، بر چهشانه بختی ن تي تاآی خوش ده اس بخت: د ش ر خوش رديت ردان، م ین م

ه زن ا یاست آ ه[ پارس د] صالحهی زوج ته باش ، ص ٢٥٧ش . (داشز ي د پرهيد به خدا پناه برد و از زنان خوب هم با ياز زنان بد با ) ٢٠٤ند يآ یطان م يزنان هم اغلب به صورت ش ) ٢٠٩، ص ٢٧٩ش . (آرد

د یطان م يو به صورت ش ده ) ٣٢٠، ص ٨٢١ش. (رون ان از دن یا زنت چياند آه به ه خلق شده ذ یوجه راس ) ٣٢١، ص ٨٢٣ش . (ستي ر ن يپ

د آج ی نم یچ مرد يه ه ناش ز یتوان ان را آ شان است، ي از خلقت ا ین ) ٣٢١، ص ٨٢٥ش . (راست آند

را ين گنج ي فرمان بردن زنان از مردان هم، بهتر ه ب ردان ین م : است

ر یخواه یم « و را از بهت ه ين گنج ي ت م؟ ز ی ن ر ده رد خب ین مد، ني بدو نگرد مسرور شود، و هم یپارسا آه وقت ان ده دو فرم ه ب آ

ام غ د و هنگ ت آن ت ياطاع رد[ب ت او را ] م تش[امان وظ ] عف محف )٢٤١، ص ٤٦٠ش (» .دارد

بخت ا ی بجز خوش ردان بایه اال، م اه ي ب دا پن ه خ ال ب د از سه بد یاش بیش وياگر پ«: ا همسر بد است آهين بالي از ایكيببرندآه ، ب

و خ ی نباش یش وي آند، و اگر پ یزبان ه ت د ي، ب ، ١١٦٣ش (» .انت آن ) ٣٨٧ص

واب ورد ث ا در م را يیه ه ب ده، ی آ ه ش ر گرفت ان در نظ زنشنود ردان از ایخ ه يشان و شي م ه ب ان و در خان ه آودآ ر دادن ب

. عبادت مشغول شدن استه وقت يستي ا خشنود ن يآ« زنان ی ا از شما از شوهر یك ي ید آ

واب آس را دارد یخود آبستن است و شوهرش از او خشنود است، ثرا ي آه روز روزه گ دا یرد و شب ب ادت خ ا خ ی عب ام ي بپ یزد و هنگ

ذارد، هر جرعه یآه بار م ه از ش یا گ ه ي ر او درآي آ ه آ د و هر دفعستان ي ر و هر مك ي هر جرعه ش یده شود، برا يپستان او مك ده شدن پ

ب ید و اگر برا دار یثواب اداش او ي بی مراقبت طفل خود ش د، پ دار مان




١٠٧

د؟ رده باش دا آزاد آ ده را در راه خ اد بن ه هفت ست آ ٥٣٤ش (» چنان )٢٦٠ص

ه است، ی آه خدا برا يیها گر ثواب ي از د ان در نظر گرفت زنج ر رن بر ب سته، ص ر دان اد براب رآت در جه ج ش ا رن و آن را ب

ب زنان و جنگ را ي را نص یرنج هوو دار خداوند «: است یهووداررار داد ردان ق سمت م ر زن . ق ه از رویه ار ي ای آ ان و در انتظ م

وو دار ج ه ر رن دا، ب اداش خ ه یپ واب ش د، ث بر آن » .د را داردي صا گر از ثواب ي د یكي) ٢٩٨، ص ٧١٠ش( را يیه ه ب ه ی آ ان مومن زن

ه [د ي گو یو«رد و ي است آه شوهرش بم یشود، زن ینوشته م ن م ] آ ) ٤٠٢، ص ١٢٢٠ش(» .آنم یمان خود شوهر نميتيبا وجود

د رده دارن م دو پ ان ه و : زن ر و زناش ، ص ٢٢٧٠ش. (يیقب٦٣٤(

)٤٤٩، ص ١٤٠٣ش . ( خوب استی جهاد زنان، شوهردارر « ه يبهت نج خان ان، آ سجد زن تی ن م ، ١٥٣٢ش (» . آنهاس

)٤٧٤ص ه ی ن گوشه يتر كير تار آه زن، د ینماز « د، از ی خان خود آن

ه ازی هم ا نم وب یه دا محب زد خ ت او ن ر اس ، ص ٢٥٨٨ش (» .ت٦٩٠(

ا در یش نماز آند برا ينكه زن در اتاق خو يا « او بهتر است تش نماز آند، بهتر است يوان خويآه در ا نيش نماز آند، و ايوان خو يا

را ن آيتا در صحن خانه نماز آند، و ا د، ب یه در صحن خانه نماز آن ) ٦٢٢، ص ٢٢٠٧ش (» ! بهتر است تا در مسجد نماز آندیو

ا، ب « ان، تنه از زن ر ينم از جماعت بهت ار از نم نج ب ست و پ آه یا یاحتماال زنان اسالم ) ٥٤٦ تا ٥٤٥، صص ١٨٤٨ش(» .است

٢٥م ين ثواب عظ يآنند، از ا ی جمعه و جماعت شرآت م یدر نمازها د و یهاشان م ندارند؛ وگرنه در خانه یرابر اطالع ب ا «مانن از » تنه نم ! گزارند یم

س « ه آ ر ب تور میاگ س ی دس ه زن یدادم آ د، ب جده آنن را سا ٦٥٠، صص ٢٣٤٨ش (» .دادم شوهرش را سجده آند یدستور م ت٦٥١(




١٠٨

ه آس « ان یدادم آس ی دستور میاگر ب ه زن د، ب را سجده آنرا يدادم شوهران خو یتور م دس دا ب ه خ د، از بس آ یش را سجده آنن

اده است ان نه ردن زن ه گ وهران حق ب ) ٦٥١، ص ٢٣٤٩ش (» .ش )بدون شرح(

ا ی آه محمد برا ی مشاغل ه است، آاره يی زنان در نظر گرفته ي شان را هرچه ب ي است آه ا دان شتر در خان ا زن د ی م یه ر «:آن ن يبهترگرم تگاه یس خ زن، دس تیسير ن ) ٤٣٧، ص ١٥٢٧ش (» . اس

خ ياموزي ب یراندازيرا شنا و ت ] پسرانتان[فرزندانتان را ان را ن د و زنومن در ی هم برا یسيچرخ ر ) ٥٦٧، ص ١٩٥٤ش (» !رشتن زن م )٥٦٨، ص ١٩٥٥ش . ( استی خوبیاش سرگرم خانه

ه يهر] زنان یا[ « ا اشتغال در خان ش، اگر ي خو ی ك از شما بدا بخ دان خ واب مجاه د، ث د ] را[واه تي] ديخواه[خواه ش (» .اف )٧٤٦، ص ٢٨٩٢

ان، چون يت زن پارسا در م يحكا«: يی نها یبند در جمع ان زنه ت آ شاندار اس الغ ن ا كيآ فی پ دي آن س ، ص ٢٧٣١ش(» .د باش

فانه از ا ) ٧١٩ ه چي من متاس شدي دستگ یاديز زي ن جمل اال . رم ن احتمود ود ب ه تك نم ا در م حضرت ب ا ـ حت سلمان ـ ي ن زن پارس ان م ان زن

! نظر داشته است

د ضين تبع ي ایت تمامي در نها م معتق از ه د ب ا حضرت محم هر ی دادمی را برتر یمن اگر آس «: است آه » !ی دادم ی، زنان را برت

) ٥٢٠، ص ١٧٢٨ش(




١٠٩

ها پانويس

راز خل ١ ر ف اطراي ـ ب س ج، خ ات ح سن نج ابق ینيت مح ضو س ، ع

د ازمان مجاه ق يس ا ١٣٤٦(ن خل شر ن ) ١٣٥٤ ت اپ اول، ن ، یچ ٤١٦، ص ١٣٧٩تهران،

ار ٢ اع ي ـ ت د دوم، مرتض ي ایخ اجتم د یران، جل ، چاپ دوم ، ی راون ٥١٩ تا ٥١٨، صص ١٣٥٤سال اث ٣ ود ي ـ ت ر محم ردان دآت ل، برگ د راس اع، برتران ر اجتم م ب ر علاع ي از تار، نقل١٩ان، ص يدريح د دوم، مرتض ي ایج اجتم یران، جل

٥٢٥ تا ٥٢٤، صص یراوند، چاپ دهم، ٢٦، مجموعه آثار یعتي شری ـ امت و امامت، دآتر عل ٤

٣٥٩ تا ٣٥٨، نشر آمون، صص ١٣٧٩سال ٣٦٢ ـ همانجا، ص ٥ ٣٥٩س ص ير نوي ـ همانجا، ز٦شاور ي آر ی ، ترجمهیپطروشفسك. پ. یران، اي ـ اسالم در ا ٧ ز، م آ

٨٢، ص ١٩٩٨ما آلمان، سال يكم خارج، انتشارات نيچاپ ار ٨ اعي ـ ت ضي ایخ اجتم دیران، مرت د دوم، چاپ دوم، ی راون ، جل

٥٤ و ٥٣، انتشارات سپهر، تهران، صص ١٣٥٤سال ه ٩ المیا ـ مقدم ر اس م، عل یشناس ب اپ دوازده د اول، چ ی، جل ٤٤، آلمان، ص ١٩٩٩ما، سال يرفطروس، نشر نيم

هیرا ـ ب ١٠ ك اله هين آي ای ترجم رآن آوچ ا از ق شهیه یا قماب [ شارات آت ه انت نای خان س ] يی س ده و از تف تفاده ش درون یرهاياس

. شده استیپرانتز مترجم چشم پوش ین آوب، مطلبين زري ـ دو قرن سكوت و مبارزه، دآتر عبدالحس ١١را ان «یب نبه » مهرگ ان١٠چهارش اه آب ان، ١٣٢٩م ل از مهرگ ، نق

١٣٧٨ز ي، تابستان و پائ٣ و ٢ ی سال هشتم، شمارهامل ١٢ ا شهي در ری ـ ت انیه اد بهبه ال ی خشونت، فره ان، س ، مهرگ

١٣٧٨، سال ٣ و ٢ ی هشتم، شماره




١١٠

وقیلي ـ تحل ١٣ ام ی از رای حق اه نظ دهی دادگ لی در پرون ا قت یه، نقل از ١٣٧٩ بهمن ٩شنبه، كي، یجيم اله ي، دآتر عبدالكر یا رهيزنج .ران امروزي اینترنتيلتن ابود یخواه ی و ترقیگر یعي ـ ش ١٤ اژن، امر ی قاسم ی، مه ا، ي، چاپ پ ك

٩٦، ص ١٩٩٩سال ٩٧ تا ٩٦ ـ همانجا، صص ١٥ار ١٦ گ، مجتبي ـ ت وي میخ و فرهن وم، ین ران، ١٣٦٩، چاپ س ته

٣٧ تا ٣٦، صص یانتشارات خوارزمه ١٧ اب ي آی ـ ترجم رآن از آت ر «ات ق رآن آ ه » ميق ی اله ترجم

شه ه یا قم اب خان شارات آت نای از انت اب يی س ل از آت ه نق رگ «، بار یدالرام مشهور » تاك د اول، چاپ دوم، خاوران، پ ائ ي، جل ز يس، پ

٥٨ تا ٥٧، صص ١٣٧٨ع ١٨ امع ـ جوام ه٢/٤٩الج ل از نام ه نق ا و پ ، ب انيه ا م یاسي سیه

١٥٧حضرت محمد و اسناد صدر اسالم، ص ١٠٥اد شده، ص ي، راني ـ اسالم در ا١٩ستان ی آشتار جمعی ـ چند نكته در باره ٢٠ ومن ٦٧ تاب اقر م ه ی، ب ، ب

٢٠٠١ دسامبر ١٠ اخبار روز، ینترنتيت اينقل از سا ـ همانجا٢١روج ٢٢ سن عل ـ م وهر، ابوالح ادن الج ذهب و مع سیال ن ح ن ي ب

سعود هیم م پای ، ترجم شارات علمي ابولقاس رآت انت ده، ش و ین ٦٩٣، جلد اول، ص ١٣٧٨ ششم، ، چاپیفرهنگده، ي ابوالقاسم پای ، ترجمهیر طبري، محمد بن جریخ طبري ـ تار ٢٣ ن

١٢٧٦، جلد چهارم، ص ١٣٦٢ر، چاپ دوم، بهار يانتشارات اساط ١٢٨٥ تا١٢٨٣، جلد چهارم، صصیخ طبري ـ تار٢٤دان يالد عي رفی ابن هشام، ترجمه و انشای رهي ـ س ٢٥ د هم ، ین بن محمدو يرقو، با مقدمه و تصح اب یقاض ، ١٣٧٧، چاپ سوم یح اصغر مهوگرافيل حافیت اپ و ص شارات وزارت ی، چ اپ و انت ازمان چ س

٥٧١ تا ٥٧٠، نصف دوم، صص یفرهنگ و ارشاد اسالم ٥١٨ن شفاء صيالد گر، شجاعي دی ـ تولد٢٦ ٥٦٤ تا ٥٦٣ ابن هشام، نصف دوم، صصی رهي ـ س٢٧




١١١

٥١٦اد شده، يگر، ي دی ـ تولد٢٨ ٥٨٣ ابن هشام، نصف دوم، ص ی رهي ـ س٢٩رم آلمات قصار حضرت رسول ی الفصاحه، مجموعه ـ نهج ٣٠ اهللا اآ

شارات جاو) ص( وم، يانت اپ س ه ١٣٧٧دان، چ ران، ترجم ی ، ته ٢٦٩، ص ٥٧٦ ی نده، شمارهيابوالقاسم پا

٥٣٣، ص ١٧٨٧ ی ـ همانجا، شماره٣١ست ٣٢ اي ـ نخ ردین تروره شتایاسي و سی ف در ی جمعیرها و آ

ل از فصل ی، باقر مومن ی اسالم ی مدن ی جامعه ه ، نق اوه، چاپ ی نام آ ١٣٨٠، تابستان ٩٤ ی آلمان، شماره

١٩١، ص ٢١، فاطمه فاطمه است، مجموعه آثار یعتي شری ـ عل٣٣ارش ین ياهللا خم د روحيالمسائل، س حي توضی ـ رساله ٣٤ شارات ب ، انت

٣٢ص ، تهران، ١٣٧٩مشهد، چاپ سوم، سال ١٣٦٩، جلد چهارم، ص یخ طبري ـ تار٣٥ ١٣٨٠ تا ١٣٦٩ ـ همانجا صص٣٦ ١٣٥، ص ی، ابن بلخ ـ فارسنامه٣٧ج ٣٨ ه ـ نه ه، ترجم ر سی البالغ هي دآت ر ش ستم، ي، چاپ بیديد جعف

ده ی و فرهنگ ی، تهران، شرآت انتشارات علم ١٣٨٠ ا ی ، برن ی زهي ج ١٤٢ ، ص١٤٧ ی از خطبهی، بخش١٣٦٩آتاب سال بهمن

٢٧٣ ص ٤ ی شمارهی ـ همانجا، نامه٣٩ ١٠٠، ص ١٠٧ ی شمارهی ـ همانجا، خطبه٤٠ ٨٩، ص یران، پطروشفسكي ـ اسالم در ا٤١ ١٥٣، جلد دوم، ص ی راوندیران، مرتضي ایخ اجتماعي ـ تار٤٢سلطنه، ص ٤٣ شام ال اطرات احت ه٦٥٣ ـ خ ل از مقدم ه ی ، نق س

رام چوب يراي ه آوشش و و ، ب یرزا آقا خان آرمان يمكتوب م ه، يش به ن ٩٣، ص ٢٠٠١ما، اآتبر ينشر ناب ٦١ تا ٥٩، صصیعتي شری محمد، علیماي ـ س ٤٤ ل از آت ه نق ، بش« دگیپژوه ك، فور» ی علی در زن ه دالف ن ما١٩٩٤ه يآل ا، هي، ب ه

١١٥ تا ١١٤صص شر خاوران، ي تیها ـ درخشش ٤٥ تدار، چاپ دوم، ن ره، آرامش دوس

٩٦، ص١٣٧٧سال




١١٢

ار در فرهنگ ا ٤٦ د گفت شارات ي ـ چن ام انت ران، شاهرخ مسكوب، ن ٩٤، تهران، ص ١٣٧١ز يناخوانا، چاپ اول، پائ

ا، ز ٤٧ و ي ـ همانج ل از ٩٤س ص ير ن ار در مباحث ي ب«، نق ست گفت ی مطالعات اسالم ی ، موسسه ی و فرق اسالم ی و آالم ی و فلسف یعلم

ران، سال ی ل، شعبه يگ دانشگاه مك د ) ١٣٥٥ (٢٥٣٥ تهران، ته یمه ٤ و ٣محقق، ص

٩٥س ص ير نوي ـ همانجا، ز٤٨ر عل ٤٩ ورد ی ـ نقش وعاظ در اسالم، دآت ه ی ال دعل ی ، ترجم ی محماع ي، به نقل از تار ٢٢، ص یليخل د یران، مرتض ي ا یخ اجتم ، ی راون

٦٦ سپهر، تهران، ص ی خانه ، آتاب١٣٥٤جلد دوم، چاپ دوم، دن اسالم، جرج ي ـ تار ٥٠ ه ي زیخ تم جواهرآالم، ی عل ی دان، ترجم

٣٤، ص٤جلد رم آلمات قصار حضرت رسول ی الفصاحه، مجموعه ـ نهج ٥١ اهللا اآ

شارات جاو) ص( وم، يانت اپ س ه ١٣٧٧دان، چ ران، ترجم ی ، ته ٣٨١، ص ١١٣٣ ی نده، شمارهيابوالقاسم پا

٤٤٩، ص ١٤٠٤ ی ـ همانجا، شماره٥٢رام چوب يراي و، یرزا آقاخان آرماني ـ سه مكتوب م ٥٣ شر يش به ه، ن ن ٣٠٧ما، اسن آلمان، ص ين

ائ ٥٤ ر ی ـ به ر یعي، شیگ ر ی، صوفیگ سرویگ د آ اپ ی، احم ، چ ١١٧، انتشارات مهر، آلمان، ص١٩٩٦ ی هيخارج از آشور، ژانو

اس ی آورانیسنده علي دوران ظهور، نوی آلیماي ـ س ٥٥ رجم عب ، مت ١٣٧٨ز يستان و پائ، تاب٣ و ٢ ی ، مهرگان، سال هشتم، شمارهیجاللان چاپ ين شفا، آيالد شجاع…ها فرهنگیالملل ني بیگو و ـ گفت ٥٦ ه

١٣٧٩ني فرورد١١، ٨٠٠ ی لندن، شماره ٦٥٠ ابن هشام، نصف دوم، ص ی رهي ـ س٥٧ ٤٠٢اد شده، ص ي، یعتي شری ـ امت و امامت، عل٥٨ت ی سال رسالت، عل ٢٣ ـ ٥٩ رام چوب يراي ، وی دش اه يش به ه، مهرم ن

١١٨، ص١٣٧٣ ٢٠٠١ ژوئن ٢٨، ٨٦٣ هان چاپ لندن، شمارهي ـ به نقل از آ٦٠ ٢٠٠١ه ي ژوئ١٩، ٨٦٦هان چاپ لندن، شماره ي ـ به نقل از آ٦١




١١٣

١٥١اد شده، ص ي، ی دشتی سال رسالت، عل٢٣ ـ ٦٢د یران، مرتضي ایخ اجتماعي ـ تار ٦٣ نجم، چاپ دوم، ی راون د پ ، جل

٢٢، ص١٣٦٤به، ي آتی چاپخانهراون، از صفو یران، ادوارد، ج يات ايخ ادبيار ـ ت ٦٤ ا عصر ي، ب ه ت

ه دادی حاضر، ترجم رام مق ر به شارات ی دآت شن، انت ، چاپ اول، گل ٢٠ تا ١٨، صص ١٣٦٩د، سال يمروارت ٦٥ ا، عل و ـ گف اپ اول ي میگوه روس، چ شر ن١٩٩٨رفط ا ي، ن م

٤٩ تا ٤٨آلمان، صص ٦٤٤ تا ٦٤٣ ابن هشام، نصف دوم، صصی رهي ـ س٦٦ ٢٠٠١ اوت ٣١ران امروز، ي اینترنتي ای هي ـ نقل از نشر٦٧ه نين زري ـ دو قرن سكوت و مبارزه، دآتر عبدالحس ٦٨ ی آوب، مجل

اد شدهيمهرگان، سط تئور ٦٩ دالكر يك شر ي ـ قبض و ب م سروش، چاپ دوم، يعت، عب ست و هفتي، چاپ معراج، تهران، ص ب١٣٧١سالان ي ـ م ٧٠ سخه ، سه یرزا آقاخان آرم وب، ن ، عكس از ی خط ی مكته، م ی خانه آتاب ان ي دانشگاه، نقل از آارنامه و زمان ، یرزا رضا آرم

١٨، ص ١٣٦٣دآتر هما ناطق، چاپ اول، آلمان، انتشارات حافظ، ا، عل دگاهي ـ د ٧١ ال ي میه اپ دوم، س ان، ١٩٩٧رفطروس، چ ، آلم

٤٩ تا ٤٨ما، صص ينشر نان ی ها درباره ی بررسی ـ برخ ٧٢ بش ین يب جه ا و جن ا ه اع یه ی اجتمريدر ا سان طب ل از ٤٠٤، ص یران، اح ه نق اك«، ب دالرام » رگ ت

٦٤، ص یمشهوره روا ي ـ انقالب ا ٧٣ ، عبدالرضا هوشنگ یس یب یو ب ي ت رادي ران با شخص ي باقر مع یگوها و گفت ی ، مجموعه یمهدو ا تين ب یاس ي س یه

ه ا ران از ي خ معاصر ا ي تار ی ران در باره ي ا یو فرهنگ ن ي مشروطه بستان ران، زم و، ته ا و از گفت ی، بخش ١٣٧٢سو، چاپ طرح ن و ب گ

٩زاده، ص جمالیشادوران محمدعل ٣٦٢اد شده، ص ي، یعتي شری ـ امت و امامت، عل٧٤ ١٥اد شده، ص يعت، يك شري ـ قبض و بسط تئور٧٥ ١٤ ـ همانجا، ص ٧٦




١١٤

ومن یاسيت سي و حاآمیراني ـ اسالم ا ٧٧ اقر م ا ی، ب پ اول، ناشر ، چ ٢٢٢ تا ٢٢١ن مرآز پخش آتاب، فرانكفورت، صص يبزرگتر

١٠٦٣ تا ١٠٦٢ره ابن هشام، نصف دوم، ص ي ـ س٧٨و، ي ل گئورگيرژيد شناخت، آنستان وي آه از نو بایامبري ـ محمد پ ٧٩ ٤١٨، ص یاهللا منصور حيذبار ٨٠ ري ـ ت د جریخ طب ري، محم ه یر طب ارم، ترجم د چه ی ، جل

١٢٧٨ تا ١٢٧٧ر، صص ينده، انتشارات اساطيابوالقاسم پاج ٨١ ه ـ نه ه، ترجم ر سی البالغ هي دآت ر ش اپ بیديد جعف ستم، ي، چ

ده ی و فرهنگ ی، تهران، شرآت انتشارات علم ١٣٨٠ ا ی ، برن ی زهي ج ٥٨ تا ٥٧، صص ١٣٦٩آتاب سال بهمن

٣٠٧البالغه، ص ـ نهج٨٢ ٤٠١البالغه، ص ـ نهج٨٣روج ٨٤ اد ـ م ذهب و مع سن عل ال وهر، ابوالح سین الج ن ح ن ي ب

سعود هیم م پای ، ترجم شارات علمي ابولقاس رآت انت ده، ش و ین ٦٥١، جلد اول، ص ١٣٧٨، چاپ ششم، یفرهنگار ٨٥ اعي ـ ت ضي ایخ اجتم دیران، مرت د دوم، ص ی راون ، ٣٦، جل

، انتشارات سپهر، تهران١٣٥٤چاپ دوم، سال سك ي ـ اسالم در ا ٨٦ ه یران، پطروشف شاورز، چاپ ي آر ی ، ترجم م آ ٢٦ما آلمان، ص يكم خارج از آشور، نشر ني

ان ٧٢ ی ، آرش شمارهیت در قرآن، باقر مومني ـ حاآم ٨٧ ، مهر و آب ٤٥، ص ١٣٧٨ ١١٠٦ره ابن هشام، نصف دوم، ص ي ـ س٨٨س ٨٩ رآن، آ ي ـ تف یب، سرا ي غ ن دست يد عبدالحس يد س ياهللا شه تي ر ق ١٠٥ و ١٠٤گر، صص يد

د و بر ٩٠ اب یرس ـ نق ت خ« آت شار يزن در دول د (یال ـ اف ل يتباع عور اجتم ه ش ه ب جادیعل» )یتجرب هی س اپ ی ، ماهنام ر، چ پ

١٣٨٠، خردادماه ١٨٥ ی كا، شمارهيامر ١٣٨٠، بهار ٤١/٤٠ ی زن، شمارهی آوایستيني فمی هي ـ نشر٩١ ـ همانجا٩٢




١١٥

ه ٩٣ ر اسالمیا ـ مقدم د دوم، علیشناس ب رفطروس، چاپ ي می، جل ٩٥ تا ٩٤ما آلمان، صص يسوم، نشر ن

ال ـ جالل و آل ٩٤ رم، چاپ اول، س روز خ د، به شر ١٣٨٠احم ، ن ٤٩فروغ، آلمان، ص

راز خل ٩٥ س ي ـ برف ات ح سن نج اطرات مح ابق ینيج، خ ضو س ، عد ازمان مجاه ق يس ا ١٣٤٦(ن خل شر ن ) ١٣٥٤ ت اپ اول، ن ، یچ

١٧، ص ١٣٧٩تهران، ان آزاد ٩٦ درس، قهرم سی ـ م و ٦٧٤، ٦٧٣، صص یكن مي، ح ١٩٩، چاپ اول، صی، باقر مومنیراني، به نقل از اسالم ا٧٠٧ ٦١٨، جلد سوم، ص ی راوندیران، مرتضي ایخ اجتماعي ـ تار٩٧ار ٩٨ راه یاسيخ سي ـ ت سن اب ر ح الم، دآت ه ي اس سن، ترجم ی م ح

شارات جاو ١٣٧٦نده، چاپ نهم، سال يابوالقاسم پا دان، ي ، سازمان انت ٣٥جلد اول، ص

د یران، جلد سوم، مرتض ي ایخ اجتماعي ـ تار ٩٩ ، چاپ دوم، ی راون ٦١٧ سپهر تهران، ص ی ، چاپخانهی شاهنشاه٢٥٣٦سال ٦٢٢ ـ همانجا، ص ١٠٠ ـ همانجا١٠١ ١٥اد شده، ص يعت، يك شري ـ قبض و بسط تئور١٠٢نج ٤٩ك ص ي دان، جلد ي زیخ تمدن اسالم، جرجي ـ تار ١٠٣ د پ و جل ٣ص ٦٥٦ ابن هشام، نصف دوم، ص ی رهي ـ س١٠٤ل از ی، شهرنوش پارسی مشهدی آشفته و جانی ـ جامعه ١٠٥ ور، نق پ ٢٠٠١ اوت ٢٨چاپ آانادا، » شهروند «ی هينشرالم در ا ١٠٦ سك. پ. یران، ايـ اس هیپطروشف ری ، ترجم م ي آ

اپ شاورز، چ شارات نيآ ارج، انت م خ ال يك ان، س ا آلم ، ص ١٩٩٨م٩٣ روج ١٠٧ ذهب و ـ م سن عل ال وهر، ابوالح ادن الج س ی مع ن ح ن ي ب

سعود هیم م پای ، ترجم شارات علمي ابولقاس رآت انت ده، ش و ین ٦٤٣، جلد اول، ص ١٣٧٨، چاپ ششم، یفرهنگ




١١٦

ار ١٠٨ راه یاسيخ سي ـ ت سن اب ر ح الم، دآت ه ي اس سن، ترجم ی م حم، يابوالقاسم پا شارات جاو ١٣٧٦نده، چاپ نه د ي ، سازمان انت دان، جل ٣٦اول، ص

٢٨٥ ص٢٤ ی شمارهی البالغه، نامه ـ نهج١٠٩ه ١١٠ ا و پ ـ نام انيه ا م در یاسي سیه ناد ص د، و اس ضرت محم ح

ردآور ي اسالم، تحق د حم یق و گ ر محم ه دي دآت ر س ی اهللا، ترجم د ي دآتشارات صدا ١٣٧٥، آتاب سال ینيمحمد حس شارات سروش، انت ، انت

وریمايو س المی جمه ال ي ای اس اپ دوم، س ند ١٣٧٧ران، چ ، سماره ه«، ٣٧٤ ی ش ن اب ی علی نام ب ی ب اره) ع(طال دن ي خری در ب

ود ی آه دارا یزيآن ن مسعود، بخش دوم، ش يسنن سع » شوهر ب د ب ٦١٩، ص ١٩٥٠ ١٧٥، جلد اول، ص یخ طبري ـ تار١١١ ٦٩ تا ٦٨، جلد اول، صص یخ طبري ـ تار١١٢ داني جاونده، انتشاراتي ابوالقاسم پای الفصاحه، ترجمه ـ نهج١١٣را ١١٤ دگي ای ـ ب ه ین زن اب نام د آت ل جل رح داخ اه از ش آوتروج سن عل م واهر ابوالح ادن الج ذهب و مع سیال ن ح سعودي ب ین م

.استفاده شده استماره ١١٥ ز، ش داد سمت راست داخل پرانت هی ـ اع صار و ی جمل ق

آتاب استی عدد سمت چپ، صفحه




١١٧



khoshonat,zanan va eslam-farsi

Documents