Проектот го кофинансира и имплементира УНИЦЕФ

Проектот е финансиранод Европската Унија Оваа брошура е направена како дел од проектот Правда за децата

NJOFTOHU ME TË DREJTAT TUAJA:

fëmijë viktima dhe dëshmitarë në kontakt me ligjin

KE TË DREJTË TË JESH I/E MBROJTUR

Nëse dikush dyshohet se ka kryer vepër të dënueshme, mund të nxirret para gjykatësit.

Nëse ke parë diçka që mund t’i ndihmojë gjykatësit ta kuptojë më mirë situatën ose nëse ty të është shkak-tuar dëm ose lëndim, do të lutesh të rrëfesh se çka ke parë.

Me është rëndësi të tregosh se çka ka ndodhur, që ashtu të mund të dënohen kryerësit e veprës dhe të lirohen ata që janë të pafajshëm.

Ti, si fëmijë, ke të drejta. Të drejtat tuaja janë shkruar në ligje. Me rëndësi është që t’i dish ato që të mund të mbrohesh dhe që ndaj teje të veprohet drejt.

Ti ke të drejta!

3

Nëse dikush dyshohet se ka kryer vepër të dënueshme, mund të nxirret para gjykatësit.

Nëse ke parë diçka që mund t’i ndihmojë gjykatësit ta kuptojë më mirë situatën ose nëse ty të është shkak-tuar dëm ose lëndim, do të lutesh të rrëfesh se çka ke parë.

Me është rëndësi të tregosh se çka ka ndodhur, që ashtu të mund të dënohen kryerësit e veprës dhe të lirohen ata që janë të pafajshëm.

Ti, si fëmijë, ke të drejta. Të drejtat tuaja janë shkruar në ligje. Me rëndësi është që t’i dish ato që të mund të mbrohesh dhe që ndaj teje të veprohet drejt.

Ti ke të drejta!

3

Vepra penale ose kundërvajtja është një veprim kundërlig-jor. Viktima është personi, të cilit i është shkaktuar dëm ose lëndim nga dikush tjetër. Dëshmitari është personi, që shkon në gjykatë për të rrëfyer se çka di për ngjarjen dhe çka parë. Gjithçka që do të tregojë ai në gjykatë, shkruhet që të mos harrohet dhe ato shënime quhen deklarata të dëshmitarëve.

4

Vepra penale ose kundërvajtja është një veprim kundërlig-jor. Viktima është personi, të cilit i është shkaktuar dëm ose lëndim nga dikush tjetër. Dëshmitari është personi, që shkon në gjykatë për të rrëfyer se çka di për ngjarjen dhe çka parë. Gjithçka që do të tregojë ai në gjykatë, shkruhet që të mos harrohet dhe ato shënime quhen deklarata të dëshmitarëve.

4

Dhjetë të drejtat që duhet t’i dish si fëmijë

dëshmitar ose viktimë:

10

1Ke të drejtë që ndaj teje të veprohet me respekt ngushëllim

6

Policët, gjykatësit, avokatët dhe personat tjerë të rritur me të cilët do të jesh në kontakt si fëmijë dëshmitarë ose viktimë, gjithnjë duhet të shfaqin respekt, të jenë të këndshëm dhe të kenë mirëkuptim ndaj teje. Mund t’u tregosh nëse nuk ndjehesh mirë dhe nëse ke nevojë për diçka. Ata duhet të bëjnë gjithçka që të ndihmojnë dhe nëse nuk mund të të ndihmojnë, duhet të ta tregojnë arsyen. Nëse nuk e kupton se çka të thonë, kërko që ta shpjegojnë. Nëse ndjehesh i/e lodhur ose i/e shqetësuar, informoni pa hezitim.

7

Policët, gjykatësit, avokatët dhe personat tjerë të rritur me të cilët do të jesh në kontakt si fëmijë dëshmitarë ose viktimë, gjithnjë duhet të shfaqin respekt, të jenë të këndshëm dhe të kenë mirëkuptim ndaj teje. Mund t’u tregosh nëse nuk ndjehesh mirë dhe nëse ke nevojë për diçka. Ata duhet të bëjnë gjithçka që të ndihmojnë dhe nëse nuk mund të të ndihmojnë, duhet të ta tregojnë arsyen. Nëse nuk e kupton se çka të thonë, kërko që ta shpjegojnë. Nëse ndjehesh i/e lodhur ose i/e shqetësuar, informoni pa hezitim.

7

2Ke të drejtë të jesh i/e mbrojtur nga diskriminimi

8

Secili fëmijë është i ndryshëm, ka ide të ndryshme dhe është produkt i traditave të ndryshme. Këto dallime janë si ylberi, ku secila ngjyrë ofron bukurinë e saj dhe e bën botën më interesante. Me rëndësi është që dallimet ndërmjet njerëzve të respektohen, duke përfshirë këtu edhe dallimet në moshë, në arsim dhe në prejardhjen familjare.

9

Secili fëmijë është i ndryshëm, ka ide të ndryshme dhe është produkt i traditave të ndryshme. Këto dallime janë si ylberi, ku secila ngjyrë ofron bukurinë e saj dhe e bën botën më interesante. Me rëndësi është që dallimet ndërmjet njerëzve të respektohen, duke përfshirë këtu edhe dallimet në moshë, në arsim dhe në prejardhjen familjare.

9

Procedura juridike përfshin më shumë hapa për

rregullimin e veprimeve të personit që e ka shkelë ligjin.

Ky veprim në sistemin juridik fillon kur policia ose persona

tjerë zyrtarë për zbatimin e ligjit zbulojnë shkeljen e tij.

Nëse ka nevojë, do të ketë gjykim. Në fund do të vendoset

çka mund të bëhet për rregullimin (shpagimin) e dëmit.

10

Procedura juridike përfshin më shumë hapa për

rregullimin e veprimeve të personit që e ka shkelë ligjin.

Ky veprim në sistemin juridik fillon kur policia ose persona

tjerë zyrtarë për zbatimin e ligjit zbulojnë shkeljen e tij.

Nëse ka nevojë, do të ketë gjykim. Në fund do të vendoset

çka mund të bëhet për rregullimin (shpagimin) e dëmit.

10

Ke të drejtë ta dish se çka po ndodhë, si dhe të parashtrosh pyetje nëse nuk e kupton ato që të thuhen. Mos hezito që të pyesësh gjithçka, që dëshiron të dish në lidhje me procedurën dhe mënyrat sesi mund të të ndihmohet. Gjithnjë thuaje të vërtetën. Nëse për ndonjë arsye frikësohesh ta thuash të vërtetën, mbaje mend se policia, gjykatësit, avokatët dhe personat tjerë të rritur, me të cilët do të jesh në kontakt si fëmijë dëshmitarë ose viktimë, janë aty që të të ndihmojnë dhe të mbro-jnë.

13

3Ke të drejtë të jesh i/e informuar

12

Ke të drejtë ta dish se çka po ndodhë, si dhe të parashtrosh pyetje nëse nuk e kupton ato që të thuhen. Mos hezito që të pyesësh gjithçka, që dëshiron të dish në lidhje me procedurën dhe mënyrat sesi mund të të ndihmohet. Gjithnjë thuaje të vërtetën. Nëse për ndonjë arsye frikësohesh ta thuash të vërtetën, mbaje mend se policia, gjykatësit, avokatët dhe personat tjerë të rritur, me të cilët do të jesh në kontakt si fëmijë dëshmitarë ose viktimë, janë aty që të të ndihmojnë dhe të mbro-jnë.

13

3Ke të drejtë të jesh i/e informuar

12

4Ke të drejtë të dëgjohesh dhe t’i shprehësh qëndrimet tua

14

Ke të drejtë ta shprehësh mendimin tënd, të jesh i dëgjuar dhe të të dëgjojnë me seriozitet.

Ke të drejtë të thuash se çka mendon, që duhet të ndodhë kur të rriturit marrin vendim për jetën tënde, si dhe vendime që merren në procedurë juridike.

Ashtu si rritesh, do të kesh më shumë përgjegjësi për marrjen e vendimeve për jetën tënde.

15

Personat që marrin pjesë në procedurën juridike – siç janë policia dhe gjykatësit – dëshirojnë të dëgjojnë se ç’ke për të thënë. Mos u ndjej keq nëse nuk të kujtohet ndonjë fjalë ose nuk di si të shpjegosh. Vetëm tregoju se ke diçka për t’u treguar dhe ata do të ndihmojnë. Nëse dëshiron të flasësh ndaras me ndonjë person të caktuar, nuk dëshiron që të tjerët të të dëgjojnë se çka flet, mund të kërkosh bisedë private me atë person.

16

Personat që marrin pjesë në procedurën juridike – siç janë policia dhe gjykatësit – dëshirojnë të dëgjojnë se ç’ke për të thënë. Mos u ndjej keq nëse nuk të kujtohet ndonjë fjalë ose nuk di si të shpjegosh. Vetëm tregoju se ke diçka për t’u treguar dhe ata do të ndihmojnë. Nëse dëshiron të flasësh ndaras me ndonjë person të caktuar, nuk dëshiron që të tjerët të të dëgjojnë se çka flet, mund të kërkosh bisedë private me atë person.

16

Nëse njerëzit që bisedojnë me ty të frikësojnë ose ti ndjehesh keq me ata, kërko të flasësh me personin te i cili ke besim dhe i cili sillet me ty me dashamirësi.

Mos hezito të kërkosh gjithçka të duhet gjatë proce-durës gjyqësore. Nëse nevojat tuaja nuk mund të përmbushen, atëherë duhet të të tregojnë pse ndodh ashtu dhe gjithnjë duhet bërë përpjekje që të të ofro-het ndihmë.

19

5Ke të drejtë të kesh ndihmë

18

Nëse njerëzit që bisedojnë me ty të frikësojnë ose ti ndjehesh keq me ata, kërko të flasësh me personin te i cili ke besim dhe i cili sillet me ty me dashamirësi.

Mos hezito të kërkosh gjithçka të duhet gjatë proce-durës gjyqësore. Nëse nevojat tuaja nuk mund të përmbushen, atëherë duhet të të tregojnë pse ndodh ashtu dhe gjithnjë duhet bërë përpjekje që të të ofro-het ndihmë.

19

5Ke të drejtë të kesh ndihmë

18

Ke të drejtë që informacionet tuaja personale t’i ruash vetëm për vete. Vetëm personat zyrtarë në procedurën gjyqësore duhet t’i dinë informacionet që ti ua tregon. Kur të flasësh para gjyqit, gjykata duhet ta ndalojë praninë e gazetarëve ose të vizitorëve të tjerë.

Ti ke të drejtë të kërkosh nga gjykatësi që ai ta ndalojë praninë e këtyre personave

21

6Ke të drejtë të privatësisë

20

Ke të drejtë që informacionet tuaja personale t’i ruash vetëm për vete. Vetëm personat zyrtarë në procedurën gjyqësore duhet t’i dinë informacionet që ti ua tregon. Kur të flasësh para gjyqit, gjykata duhet ta ndalojë praninë e gazetarëve ose të vizitorëve të tjerë.

Ti ke të drejtë të kërkosh nga gjykatësi që ai ta ndalojë praninë e këtyre personave

21

6Ke të drejtë të privatësisë

20

7Ke të drejtë të jesh i/e mbrojtur nga gjendjet e pakëndshme ose vuajtjet gjatë procedurës juridike

22

7Ke të drejtë të jesh i/e mbrojtur nga gjendjet e pakëndshme ose vuajtjet gjatë procedurës juridike

22

Njerëzit që marrin pjesë në procedurën juridike duhet të bëjnë përpjekje sa më shumë që munden që ajo të jetë sa më e shkurtër dhe në çdo kohë të të ofrojnë rehati. Nëse nuk dëshiron ta shohësh personin që e ka kryer veprën, thuaja këtë personave zyrtarë dhe ata do të kujdesen që mos të kesh me të më shumë kontakt se që ka nevojë. Personat zyrtarë do të kujdesen që të jesh i/e mbrojtur mirë, kur të takohesh me kryerësin e veprës, ashtu që ai/ajo të mos mund të lëndojë ose frikësojë.

23

8Ke të drejtë të jesh i mbrojtur

24

Ke të drejtë të ndjehesh i sigurt dhe të mos jesh i ekspozuar në lëndim ose dëm. Gjykatësit mund t’ua ndalojnë disa personave që të të afrohen. Nëse e sheh afër dikë, për të cilin e di se e ka të ndaluar të të afrohet, menjëherë njoftoi shërbimet kompetente. Ky person zyrtar do të mbrojë dhe do të kujdeset, që personi i cili e ka të ndaluar të të afrohet, të mos mund të të afrohet në ardhmen. Nëse ndjen se je i rrezikuar, njofto shërbimet kompetente te të cilët ke besim. Ata do të bëjnë gjithçka që të të mbrojnë.

25

9Ke të drejtë të dëmshpërblimit

26

Ke të drejtë për dëmshpërblim që do të ndihmonte në kompensimin e humbjes së pësuar ose lëndimit që është shkaktuar.

Çka është dëmshpërblimi? Dëmshpërblim jepet që të kompensohet dëmi ose lëndimi i shkaktuar, që njerëzve t’u ndihmohet të bëhen më mirë. Dëmshpërblimi mund të jepet në para, në pajisje tjetër mjekësore ose në shërbim tjetër shëndetësor ose social. Ndër format e dëmshpërblimit është edhe nëse dikush shfaq respekt ndaj viktimës dhe dëmit ose lëndimit të shkaktuar.

27

10Ke të drejtë ?????????????????????

28

Ke të drejtë të jesh i/e mbrojtur nga vuajtje të mëtejmë. Nëse je viktimë e veprës së dënueshme –nëse të është shkaktuar dëm ose lëndim – personat zyrtarë do të marrin masa konkrete që ajo që të ka ndodhur të mos përsëritet më.

29

Kjo broshurë është hartuar sipas versionit të Udhëzimeve të UNODC-së/UNICEF-it për drejtësi në lëndët me fëmijët viktima dhe dëshmitarë të veprave penale.

Broshura është hartuar me ndihmën e Bashkimit Evropian. Për përmbajtjen e këtij botimi gjithë përgjegjësia bie vetëm mbi UNICEF-in. Në asnjë mënyre nuk mund të konsiderohet se kjo përmbajtje i pasqyron opinionet e Bashkimit Evropian.