KA TiP ELEBi DENiZ SA VALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

. - -~~-~ - . '

(Tuhfet'I-Kibar f Esfari'I-Bihar)

. Katip elebi Deniz Savalar Hakknda Byklere.Armaan

(Tuhfet'l-Kibdr ft Esfdri'l-Bihar)

Kabalc Yaynevi, Istanbul, 2007

Birinci Basm: M. E. B., 1973

Kabalc Yaynevinde Birinci Basm: Aralk 2007

Kapak Dzeni: Gken Yanl Teknik Hazrlk: Zeliha Gler Yayma Hazrlayanlar: Seda akmakcolu 1 etin an

KABALCI YA YINEVl Himaye-i Etfal Sok. 8-B Caalolu 34110 ISTANBUL

Tel: (0212) 526 85 86 Faks: (0212) 513 63 os yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalciyayinevi.com

internetten sat: www.kabalci.com.tr

KTPHANE BILGI KARTI Cataloging-in-Publication Data (CIP)

elebi, Katip Deniz Savalar Hakknda Byklere Armaan

ISBN 975-997-111-9

Bask: Yaylack Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. (0212 5678003) Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: 12/197-203 Topkap-ISTANBUL

A

I

NSZ,9 GiRi, s

Serip Aklama 17 @_ Yeryuvarlann Aklanmas 17 @_ Osmanl Topraklar Ha-ritasnn Aklanmas 18 @_ Mora Kysnda Venedik Adalar 19 @_ Arnavut llleri Kylar 19 @_ Bu Kylara Yakn Adalar 20 @_ Hersek ve Bosna Kylar 21 @_ Kafir Serhaddindeki Yerlerin Aklanmas 22 @_ Venedik ehri 22 @_ talya, Fransa ve Ispanya Kylar 24

BiRiNCi BLM, 31 BIRINCI BLK ............................................................................................................... 29

Tembih 29 @_ !noz Seferi 30 @_ Amasra, Sinop ve Trabzon Seferi 30 @_ Midilli Seferi 31 @_ Ariboz Seferi 31 @_Kefe ve Azak Seferi 32 @_ Polya Seferi 33 @_ Mota Seferi 34 @_ Bozca Hisar'nn Yaplmas 34 @_ Rodos Seferi 34 @_Sultan II. Bayezici Zamannda Kili ve Akkerman Fethinden Sonra Avlonya Seferi 35 @_ Inebalt Seferi 36 @_ Moton ve Koron Seferi 38 @_ Midilli Sefe 39 @_Yavuz Sultan Selim Zamannda Rodos ln Donanma Hazrlanmas 40 @_Sultan Sleyman Han Zamannda Ro-dos Seferi 41 @_ Selman Reis Seferi 43 @_ Kemanke Ahmed Paa Seferi 43

IKINCI BLK .............................................................................................. 44 Oru Reis ve Hayreddin Reis'in Ilk Gazalar 44 @_ Hayreddin Reis'in Tek Bana

Gazas 45 @_ Becaye Seferi ve Ciciiye Fethi 46 @_ Oru Reis'in Cezayir'e Gidii 47 @; Franszlarn Tunus'ta Bozulmas 47 @_ Kafir Gemilerinin ve Arap Kabilelerinin Cezayir Hisar'na Saldr 48 @_ Terres'in Fethi 48 @_ Yilinsan'n Fethi, Uzun Sava ve Oru Bey'in lm 49 @_ Kafirlerin Cezayir Hisar'na Yry ve Yilinsan'n Yeniden Ele Geirilmesi so@_ Terres'in Fethi ve Cezayir'deki Kafir Kapudanlarnn ldrlmesi so @; Cezayir'de Osmanoullar Hutbesi s @; Tunus ve Tilimsan Beylerinin Bozgunculuu. 52 @_ Hayreddin Bey'in Ciciiye'ye Gmesi ve Cicii-ye'deki Gazalar 53 @_ Kadolu'nun Bozulmas ve Hayreddin Bey'in Cezayir'e D-n 54@; Cezayir' deki" Ada Hisar'nn Aln ss @;Aydn Reis'in Gazas 55@; An-derya Dorya'nn Ortaya k ve Hayreddin Bey'in Saldrs 56 @_ Tilimsan Haki-minin Bakaldrnas ve Anderya'nn Koron Hisar'n Basup Almas 58 @_Ispanya Mudeccenlerinin Durumu 58 @_ Anderya'nn Aldatlmas ve Hayreddin Bey'in Ka-fir Tutsaklarn Tedbir Olarak ldrmesi 59 @; Hayreddin Bey'in Rm Tarafna Yndii 60 @_ Hayreddin Bey'in Padiahn Eiine Ulamas ve Halep'e Gitmesi 60

NC BLK .......................................................................................... 62 Hayreddin Paa'nn Ilk Seferi ve Tunus ehri'nin Aln 62 @_Uzun Sava ve Ka-firlerin Tunus Hisar'n Basup Almas 63 @_ Hayreddin Paa'nn Cezayir'e Dn ve Minorka Hisar'nn Fethi 64 @_ Kafirlerin Korkakl Neden 65 @_ Hayreddin

Paa'nn lstanbul'a Dn ve Polya Seferi 66 @_Sultan Sleyman Han'n Krfez ' .

Seferi'ne Gidii 66 @_ Venedik'in Hyaneti ve Krfez Kuatmas 67 @_ Hayreddin Paa'nn Venedik Adalarn Basup Almas ve Pekei 69 @_ Hayreddin Paa'nn nc Seferi 69 @_ Hayreddin Paa'nn Byk Sava (Preveze Zaferi) 72 @_ Kafir-lerin Nova Hisar'na Basup Girmesi 75 @_ Msr Beylerbeyi Sleyman Paa'nn Hind Tarafna Seferi 76 @_ Hayreddin Paa'nn Nova Tarafna Seferi 77 @_spanya

Kralnn Cezayir'e Saldrmas ve Hasan Bey'in Savunmas 77 @_ Fransa'nn Yardm sternesi ve lkeler Aan Padiahn Yardm 78 @_ Hayreddin Paa'nn lmsz-lk Yurduna Gmesi 78

DRDNC BLK ...................................................................................... 79 Mehmed Paa'nn Seferi 79 @_ Sinan Paa'nn Eliyle Tarabulus'un Fethi 79 @_ Pl:rl Reis'in Muhit-i ark Tarafna Seferi 79 @_ Pl:r Reis'in Muhit-i ark Tarafina tkinci Seferi 79 @_ Murad Kapudan~n Seferi 80 @_ Seyd: Ali Kapudan 81 @_ Seyd: Ali Ka-pudan'n Muhit-i ark Tarafna Seferi 81 @_ Seydi Ali Kapudan'n Portokal Kafir-leriyle tki Kez Savamas. 82 @_ Seyd: Ali Reis'in H in d Denizi'nde Bana Gelenler 84 @_Sinan Paa'nn Seferleri ve lm 87 @_ Turguta'nn k 87 @_ Cerbe Olay 88 @_Turgut Bey'in Marp Tarafna Gidii ve Padiahn armas 89 @_ Turgut Bey'in Petiye Tarafna Seferi 89

BElNCl BLK ............................................................................................ 91 Fransa'ya Yardm in Kalbiye Seferi 91 @_Cezayir ve Vahran Seferi 93 @_ Benzert Seferi 93 @_ Mayorka Seferi 94 @_ Piyale Paa'nn Cerbe nnde Kafir Donanma-syla Sava 94 @_ Piyale Paa'nn Yaptklar ve Vezirlik Payesiyle Ululanmas 99 @_ Malta Seferi ve Turgut Paa'nn ehit Olmasoo @_Sakz Fethi Seferi 103 @_Arap

Irak Adalar Seferi 05

ALTINCI BLK ......................................................................................... 107 Ejderhan Seferi 107 @_Kbrs Fethi Seferi 108 @_ lnebaht Yenilgisi 114 @_ Mansplar Verilmesi ve Kl Ali Paa'nn Kapudanl 117 @_ Veziri Azam Mehmed Paa'nn

Hazrl ve Tedbiri 117 @_ Donanmann Denize k 8 @_ Piyale Paa'nn Seferi ve Venedik ile Bar 119 @_ Halk'l-Vad Seferi ve Tunus Vilayetinin Fethi 119

YEDtNCt BLK ................... : ..................................................................... 122 Ulu _Hasan Paa ve Tarabulus Seferi 22 @_ Caalaolu Sinan Paa 22 @_Halil Pa-

a 23 @_ Caalaolu'nun tkini v~ nc Seferi 23 @_Cafer Paa 23 @_ Hafz Ah-med Paa 24 @_Halil Paa ve Karacehennem Seferi 24 @_ Mehmed Paa 2s @_Ha-lil Paa ve Malta Yamas Seferi 126 @_ Manya Kafiderine Gzda 27 @_Ali Paa

28 @_Ali Paa'nn tkinci Seferi 28 @_ Karadeniz'de Kazan llk Ortaya k 129 @_Mahmud Paa'nn Seferi 29 @_ Mafrodonya Seferi 29 @_ Tuna Kprs'n Ko-ruma Seferi 130 @_ Tarnan Sava'nda Kazan Bozgunu 131 @_ Kazan Yeniky'e Gelmesi 32 @_ Karaharman Sava'nda Kazan Bozulmas 32 @_ Cafer Paa 34 @_ Mustafa Paa 134 @_ Piyale Kethda 134 @_ Piyale Kethda'nn Karadeniz Seferi 136 @_ Piyale Kethda'nn Akdeniz Seferi 136

SEKtZtNCt BLK ...................................................................................... 137 Yusuf Paa'nn Girit Seferi 38 @_ Hanya'nn Kuatlp Fethedilmesi 4o @_ Kafir Gemilerinin Gelmesi 4 @_ Venedik Kafiderinin avu Reis, Memi Reis ve Bo-dur Cafer Gemileriyle Sava 42

DOKUZUNCU BLK ................................................................................. 144 Musa Paa ve Mehmed Paa'nn Seferi 44 @_ tkinci Musa Paa'nn Seferi 146 @_

Fazl Paa'nn Seferi 47 @_ Ammarolu'nun Seferi 47 @_ Kalyon Yaplmas Fikri 49 @_Ahmed Paa'nn Donanma-y Hmayun ile Denize kmas ve Foa Lima-n'nda Sava 49 @_ Suda Kuatmas'nda Ahmed Paa'nn ehit Dmesi so @_ Haydar Aaolu'nun Seferi s@_ Ali Paa'nn Seferi 1S2 @_Kalyon Olay s2 @_Ali Paa'nn tkinci Seferi ve Naka Sava s2 @_ Ali Paa'nn nc Seferi s3 @_ Mehmed Paa'nn Seferi s4 @_ Murad Paa'nn Seferi 1S4 @_ tstendil Adas'nn Yama Edilmesi ve tkci Sava ss @_Mustafa Paa'nn Seferi s7 @_Kenan Paa'nn Seferi s7

BtRtNCt BLMN BTNLEMESl.. ................................... : ....................... 159

iKiNCi BLM, 163 BIRINCI BLK' 165

Sleyman Bey 6s @_ Has Yunus 16S @_ Mahmud Paa 6s @_ Gedik Ahmed Paa 16S @_ Mesih Paa 6S @_ Gye Sinan Paa 16S @_ Ikinci Davud Paa 66 @_ Hersekolu Ahmed Paa 66 @_ Cafer Bey 66 @_ Yaylak Mustafa Paa 66 @_ Kemanke Ah-med Bey 166 @_ Hayreddin Paa 66 @_U zun Mehmed Paa 66 @_ Sinan Paa 166 @_ Pi- . yale Paa 66 ~Ali Paa 67 @_Kl Ali Paa 67 @_ Ibrahim Paa 67 @_Ulu Hasan

Paa 167@_ Caalaolu Sinan Paa 67 @_Halil Paa 67 @_ Caalaolu Sinan Paa 67 @_Mustafa Paa 167 @_Dervi Paa 67 @_Cafer Paa 68 @_ Hafz Ahmed Paa 168 @_

Halil Paa 168 @_ Mehmed Paa 168 @_ Halil Paa 168 @_ Ali Paa 168 @_ Davud Paa 168 @_Ali Paa 168 @_Halil Paa 168 @_Mustafa Paa 169 @_Halil Paa 169 @_Recep Paa 169 @_Hasan Paa 1.69 @_ Canbolatolu Mustafa Paa 169 @_Cafer Paa 169 @_ HseyinPaa 169 @_Kara Mustafa Paa 169 @_ Silahdar Mustafa Paa 170 @_Hseyin Paa 170 @_ Siyavu Paa 170 @_ Piyale Paa 170 @_ Bekir Paa 170 @_ Yusuf Paa 170 @_ Musa Paa 170 @_ Musa Paa 170 @_ Fazl Paa 170 @_ Arnmarolu 170 @_Ahmed Paa 171 @_ Bykl Mustafa Paa 171 @_ Mehmed Paa 171 @_Ali Paa 171 @_ Dervi Meh-med Paa 171 @_ Mehmed Paa 171 @_ Murad Paa 171 @_ Mustafa Paa 171 @_ Musta-fa Paa 71 @_ Kenan Paa 172 @_ Seydi: Ahmed Paa 172 @_ Mehmed Paa 172

lK!NCl BLK ....................................... : .................................................... 173 NC BLK ........................................................................................ 177 DRDNC BLK .............................................................. , .................... 180 BElNCl BLK .......................................................................................... 182 ALTINCI BLK .............. , .......................................................................... 185

Tekne 185 @_Trl iviler 185 @_Gemi Demiri 186 @_ Halat 186 @_Yelken eitleri ve Tente 187 @_adr 187 @_ Farrus 187 @_Top 188 @_Barut 188 @_ Kumbara 188 @__

Flandra ve Bayrak 188 @_ Peksirnet ve Varill88 @_ Kalafat ve Ya 189 @_Kurun 189 @_ skandil 189 @_ Hart ve Pusula 189 @_ Safra ve lstif 190

YEDlNCl BLK ......................................................................................... 191

KiTABlN SONSZ VE HiSABIN FEZLEKESi, 197

SZLKE, 203 TIPKIBASIM, 217

HARTALAR, 385 KAYNAKA, 401

DZN, 403

.. ..

ONSOZ

Katip elebi'nin Tuhfet'l-Kibar jf Esfiiri'l-Bihdr adl eseri, kendi zamanna dein yaplm Osmanl deniz savalarnn tarihidir. Bir zamanlar, Akdeniz ile Karadeniz'i kendi glleri haline getiren Osmanl Trklerinin, XVII. yzylda yava yava gerile-

dii, Venedik gemilerinin anakkale Baaz'n kapayarak Trk donanmasnn denize almasna yol vermeyecek kerteye geldii gnlerde, Katip elebi, pek uzakta olma-yan eski gnlerin gs kabartan hikayelerini anlatarak Trklere yeni bir i gc vermek amacyla bu kitabn yazmtr.

Kitap, bu savalarn cansz, kuru bir hikayesi deildir. Yer yer ayrntlara da ine-rek onu zevkle, heyecanla, o gnlerin zlemini ve gururunu duyarak, edebiyat ve slup deeri olan bir ykseklie karmasn bilmitir. Yalnz savalar aniatmakla

kalmam, kazanlan zaferierin yannda uradmz bozgunlarn nedenlerini de gs-tererek, bunlardan nasl bir ders alnacan meydana koymutur.

Bundan baka, bir donanmann kuruluu; donanmadaki gemilerin eitleri; bun-larn donatlmas; denize hangi mevsimde ve nasl klaca; nerelerde barnlaca; savalarn nasl yaplaca; bu ilerde nasl bir yol izlenecei konusunda, ancak gn

grm bir denizcinin sahip alabilecei bilgileri vermitir. Onun baka eserlerinde de grdmz dilin sadelii Tuhfet'l-Kibar'da daha da

belirlidir. adalarnn bir blmnde grlen ar ve yapmackl dili bir yana atan Katip elebi'nin amac kendini gstermek deil, ncelikle gemiciler, deniz savalar ve bunlarn bandakiler olmak zere, okuyucusuna yararl olmak, uyarmak, eski gnlerden g almak, iinde yaad bunlu gnlerin biraz da utan veren karasndan okuyucusunu kurtarmaktr. Kapudanlarn bilgisizlikleri, beceriksizlikleri, kskanlklar, bir kke dayanmayan bbrlenmeleri ve ilitiraslan yznden uranlan bozgunlar, olduu gibi, dosdoru anlatarak kitabnda gtt. amac hibir zaman gzden kaybetmemitir. Dilin ar ve d uru olmasnn nedenleri arasnda bu amacn da yeri vardr.

l;)ilin bu zellikleri gz nnde tutu!arak kitabn diline ve slubuna -pek gerekli olan ve saylar oa varmayan yerler bir yana braklrsa-hemen hidokunulma-

mtr. Onun kulland, bizim olan ve yabanc bir kaynaktan gelmeyen kelimeler ki-taptaki yerlerini olduu gibi korumulardr. Bunun yan sra kitapta esen sava hava-sn bozmamak iin eserin, okuyucunun anlamakta glk ekmeyeceini ve pek de

9

KA TIP ELEBI

yadrgamayacan kesin olarak syleyebileceim slubuna iliilmemitir. Bu yzden de anlamay gletiren byk engeller gstermedike, cmle kurulularna kitapta

oldu gibi yer verilmitir. Bununla birlikte, okuyucu herhangi bir yerde takld ve anlam kavramakta tkezledii zaman, gerek sayfa altndaki kmalar gerekse sz-lke, elinden tutarak karlat engeller arasndan onu kolayca dzle karacak

tr umarm.

Btn bunlar belirtmekle birlikte urasn da syleyelim ki, kendinden gelen bir yardm olmadka, ne yapsak da okuyucu -tanmak, renmek, okuduunu anla-mak yolunda g harcamasn bilmeyen ya da bundan geri duran bir okuyucu- han-gi adan, hangi yazarn olursa olsun, aklama ve szlke gibi klavuzlarn ardna

dp, salt onlara gvenerek bir eserin iine kolayca yryp giremez. Ona yardmc olmak iin gsterilen abaya, o da bir yanndan ar kalayp katkda bulunmad s-rece; bu kitab ona sunan kiiyi sulamaya kalkarsa hakszlk etmi olacaktr. Dik-katli bir okuyucunun ise bu kitapta, Trkemizin zenginliinin ve anlatm gcnn rneklerini bulacana gveniyorum.

Bir de eski kitaplarmz, hi olmazsa onlarn dili bakmndan ktlemeye ve bu yolda genellemeler yapmaya altmz iin, ben bu kitapta, bu soydan bir hakszl

n karsna kmak istiyorum. Eskinin savunmasn yapyor deilim, yalnzca daya-na olmayan uluorta yarglarn da yarglanmas gerektiini, bir bilene anlatmak isti-yorum. Bunun iin de Tuhfet'l-Kib.r'n dili zerinde oynamadm.

Kitab okurken bu davranmda bana katlacaklar karsa, emeimin boa gitme-diimi aniayarak sevinirim.

Orhan aik GKYAY

Kabalc Yaynevi'nin notu: Bu kitabn hazrlannda btnlk salannas iin eserde geen kii ve eser adlarnn yazlnda Islam Ansiklopedisi; ayetlerin evirisindeyse Kur'an- Kerim ve Aklamal Meali (Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006) temel alnmtr.

lO

.

DENIZ SAVALARI HAKKINDA "" BUYUKLERE ARMAGAN

(Tuhfet'l-Kibar fi Estari'l-Bihar)

Esirgeyici ve yarlgayc Tanr'nn adyla

Cihan fatihinin destannn bal, yerin ve zamann sahibine harnci ve sena ol-mak yarar. nk "bizim ordumuz phesiz stn gelecektir" [Saffat, 37:173) diyen yce ayetin tad anlam ile Islam askerini glendirmi ve "ben kafirlerin yreine korku salacam" [Enfal, 8:12) diyen anlam ak ayetin vaadi ile de din dmanna

sald korkuyu ebediletirmitir; "herhangi bir toplulukla karlatnz zaman se-bat edin" [Enfal, 8:45) diye huyurmakla da nusret ve zaferi, sabr ve sebata balam

tr.

Bunun ardndan salat ve selamn, uur getiren dua ve vgnn de, halkn efen-disi Muhammed Mustafa'ya -Tanr'nn salat ve selam zerine olsun- edilmesi yerin-dedir, nk o "size lkeler alacaklar"1 diye inciler yadran szyle bu mbarek mmete mutulamtr. Ve onun soyuna sopuna ve ulu eshabna da, "Allah onlardan

raz olsun, onlara selam olsun" duas ta kyamet gnne dein btn halkn armaan olsun.

Bundan sonra, vaktaki, Peygamberin Mekke'den Medine'ye g bin elli be [1645/46] ylna erdi. Islam fetihlerinden, Peygamberin mucizeler tayan szn dorulayan Girit'in fethi kt ve on yl kadar zamanda bu adann bakenti olan Kandiye Kalesi'nden baka btn teki kaleleri ve ke buca birer birer Islamlarn eline geti. Bu Girit fethi dolaysyla karada ve denizde nice olaylar meydana geldi. Bu fe-tih srasnda kimi vastalarla kusur ve tedbirde geveklik gsterilmesi, denizde, yerle bir olas kafirlerin irretliklerine yol aarak onlar stn geliyor gibi gsterdiinden,

Mslmanlarn yenmesi in din gayreti gerekti.

2

Bu kitab karalayan Hac Halife, airler alaynn ba Mtenebbl'nin

La'l-hayle indeke thdiha ve la mal Fe'l-yes'ad'n-nt.tka in lem yes'ad'l-hal2

Peygamberin bu yolda buyurduu hadislerden biri. Arab airi Mtenebbi (915-955) sz kendisine evirerek diyor ki "Sende armaan edecek at ve mal yoksa, hal de sana bunun iin yardm etmiyorsa, szn sana yardm etsin!" Bir baka deyile, armaan verecek gcn olmaynca, bakalarnn sana yapt iyilii onlara iir syleyerek karla.

13

KA TIP ELEBI

beynde dedii gibi, gemi padiahlar bu yolda, lanetlenmiler le nice sylep 1 ne yzden onlar yenip yere serdiklerini, yarar kapudanlarn ve korsanlarn deniz sa-

valarn, kimi gn grm ve i bilir akll kiilerin dncelerini ve tedbirlerini, donanma ve sava ileriyle ilgili kimi nemli konular kaleme getirmekle Osmanl

lmparatorluunu glendirmek ve din dmanlarnn topluluunu rktp datmak amacn gderek adna Tuhfet'l-Kibar Jt Esjari'l-Bihar dedi.

Bitirdikten sonra velinimet, ulu Peygamberin ada, iki karann ve iki denizin sultan,2 erefli Mekke ve Medine'nin hizmetinde olan, sultan olu sultan, Sultan lb-rahim olu Sultan Mehmed Han -Tanr onun mlkn ebediletirsin ve saltanatn zamann son bulduu gne dein glendirsin- hazretlerinin rikab- hmayunlarna sundu.3

Umulur ki bu kitabn syledikleri zerine dnp onlardan yararlanmaya iltifat buyuralar.

2

lmdi, bu kk eserde bir giri, iki blm ve bir de sonsz bulunmaktadr.

Sylemek: Dvmek, savamak. Avrupa (Rumeli) ve Asya'mn (Anadolu), Karadeniz ile Akdeniz'in sultan.

Rikdb- hmayunlarna sundu: "Padiahn zengisine sundu" anlamnda kalplam bir sz ve mecazdr, ki padiaha gsterilen byk saygnn ifadesidir.

14

GIRI

Anlatmak amacnda olduumuz ilerin bal bulunduu yerlerin belirtilmesi

ve snrlarn gsterilmesi zerinedir.

DENIZ SAV ALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Serip Aklama: Gizli deildir ki devlet ilerini yrtp bunlar zerinde tedbir a-lanlarn bilmesi gereken ilerden biri corafya fennidir. Btn yeryznn durumu-nu kavrayp renmek kolay olmazsa da, bari, Osmanl mparatorluu lkesinin ha-

ritas ile evresinde snrda olan memleketlerin tasviri bilinmek gerektir, ki bir yere sefer etmek ve asker gndermek gerektiinde, ona gre hazrlk grlsn. Dman iline girmek ve snr boylarn koruyup gzetmek redbirini almak bununla kolay olur.

Ve bu konuda, bu fenden habersiz kimselerle danmak yetmez, yerli bile olsalar. nk ok yerli vardr ki kendi memleketini doru olarak bilip anlatmaya gc yoktur. Bu ilmin gerekli oluuna yeterli klavuz ve tam tank olarak u el verir: Yerle bir olas kafirler, bu bilimlere nem verip itibar ederek Yeni Dnya'y bulup Sind'e ve Hind'e yaylarak oralar ele geirdi. Kafir krallan iinde rtbesi duka payesinden ibaret ve aralannda "Balk" unvanyla n alm olan Venedik taifesi gibi bir aalk kavim, Osmanlmparatorluu lkesinin boazna [anakkale Boaz] gelip dou ya ve batya hkmeyleyen am ulu devlete kar kodu.

lmdi burada bir sefer murat olunan yerleri bildirmek in ilkin btn yeryuvar-lan iki dairede, sonra ~a Akdeniz ve Karadeniz'i bir sayfada izip gstereceiz. Da-ha sonra da Venedik serhaddini ve Neme'nin [Avusturya] durumunu yazacaz. Ta ki ilk bakta, yeryznn durumu ve Osmanl mparatorluu lkelerinin hududu zerinde ksaca bir bilgi edinilsin. Sonra da kara ve deniz seferleri redbirine balamak in bir hazrlk elde edilsin. Venedik ehri, Zadra Hisan, Krfez Adas ne semttedir, nasl bir yerdir, bilinsin.

Yeryuvarlann Aklanmas: te yeryuvarla, btn denizi ve karasyla bu iki da-ire iinde izildii gibidir. Birinci daire, yertopunun yars ve onun nceden beri bi-linen meskn parasdr; ikinci daire, teki yars ve sonradan bulunan Yeni Dnya dedikleridir.

Alemin ortasnda, ekme veya: itme yoluyla duran yeryuvarlann su unsurun-dan yer yer kp ykselmi olan yerleri, corafya fenninde mahareti olanlarn izip yrrle koyduklar zere, bu iki dairede krmz ve saryla boyanm olan yerler-dir. Sar renk karalar, kk krmz paralar adalar ve mavi de deniz olmak gerek-tir. !ki daire ortasnda ekilen izgi istiva dairesidir [ekvator].

17

KAT!P ELEBI

tki yannda ikier krmz daire meyl-i klliye alarnet ile gnein gney ve kuzey-de medarnn sonuna iarettir. 1 Bunlardan baka kutup medan, burlar,2 boylam ve enlem daireleri aslnda izilmitir. Yeryznde memleketlerin boylarm ve enlemi, bir yerin ve mahallin tayini o hesaba baldr ve bu kaideyle bilinir.

Biz onlar Kitab- Atlas evirisi olan Cihannma'da uzun uzadya anlattk Burada ancak bu kadar gerektir ki her dairede yz altm derece ve her derece er menzil3 mesafedir. Frdolay btn dnya bin seksen menzil olur. Bu sre iinde ba-

tdan giden doudan gelir, bu dava tankla ispatlanmtr. Sonra, bu fennin bilirkiileri bu dnya haritasn drt blk ederler. Akdeniz Bo-az, Karadeniz Boaz, Azak Denizi Boaz ve Ten Suyu'ndan kuzey semtinde Bahr-i Muhit'e varncaya dein bir farazi izgi ile bat yannda kalan yere Avrupa, kuzey ya-

nnda kalana Asya, Akdeniz ile Kulzm Denizi'nin ayrd Habe ve Msr toprana lErikiye ve Yeni Dnya'ya Amerika derler. 4

Osmanl Topraklar Haritasnn Aklanmas: lmdi, Osmanl mparatorluu lkesinin blkten hissesi vardr. Biz o hisseleri hudutlar ile gstermek in Avrupa para-

sn, Akdeniz ve Karadeniz'i bir sayfada izerek snrlarna iaret eyledik. Gerektii zaman klavuz olmaya yeter sayfa budur:

Bu sayfada izilmi olan Akdeniz, Bahr-i Muhit'ten baka, dnyann oturulan b-lnde bulunan alt denizin en bydr. On be derece boylam, otuz derece en-lemde yer alan Septe Baaz'ndan douda am kylanna varncaya kadar yetmi de-rece boylama dek uzanr. Gney kylan Fas, Tilimsan, Cezayir, Tunus, Mehdiyye, Cerbe, Tarabulusmanp, Msr lskenderiyesi ve Dimyat'tr. Manp ve Arap yakas Ari'te tamam olur. Dou kylan Gazze, Akk., Beyrut, Tarabulusam ve Payas'tr.

Meyl-i kllt: Gnein gk ekvatoruna olan a uzakl olup 21 haziranda 23 21' olur. Kuzey Medar: Kuzey enlemi ekvatorun iki yannda varsaylan iki dairenin kuzeyde olan yenge dnencesi bir gezegenin gne evresinde izdii yrngelerd'en kuzeyde olan. Gkkubbede, gk ekvatorunun iki yanmda bulunan paralel emberlerden kuzeyde olan.

2 Kutup Medar: Enlemlerin kutup evresinde olan. Burlar: Takmyldzlar Sekizinci gkte itibar olunan on iki yldzn bulundu yer. Bu-rada bulunan takmyldzlar, gsterdikleri biimlere gre adlandrlm olup unlardr: Ko, Boa, Ikizler, Yenge, Arslan, Baak, Terazi, Akrep, Yay, Olak, Kova, Balk Bir ast-ronomi terimi; gkte durumlar birbirine gre ayn kalan yldzlar toplulu Ekliptik da-iresinin iki yannda bir yl iinde gnein iinden getii varsaylan gkkua, zodiyak. On iki burcun meydana getirdii kuaa "burlar blgesi" denir. Menzil: Bir enlem dairesinde, bir derecenin te biri karlnda olan mesafe.

4 Ten Suyu: Don Nehri; Bahr-i Muhit: Atlas Okyanusu; Kulzm: Kizldeniz; Ifrikiye: Afrika.

18

DENIZ SAV ALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Kuzey kylar Silifke, Anamur, Alaiye, Antalya ve Tekir Burnu'ndan dnp !zmir nnden Boaz'a gelinceye kadar Ar?:adolu kenarlar.!-dr; Bozca Ada nnde tamam olur.

Boaz'dan ierisi, Istanbul Baaz'na gelinceye dein yedi yz mil uzunlamasna bir kk denizdir. Kapuda, Mhal, Mudanya, Gemlik Krfezi, lznikmid Krfezi, Istanbul, ekmece ve Gelibolu bu denizin kylardr. Iinde Marmara, Emir Ali ve

Kzl Adalar bulunmaktadr. 1 Boaz'dan dar Rumeli kylar Ece Ovas, lnoz, Kavala, Ayanoroz, Lonkoz, Ke-

sendire, Selanik Krfezi, Koloz ve lzdin krfezleri, Ari boz, Atina ve Mora'dan Ana-bolu ve Meneke Burnu ki Anadolu'dan Tekir Burnu nice ise Rumeli'nde bu da yle

keler ve geit yeridir _2 Karadan denize girip Girit Adas'nn dou ve bat ular bu iki burunlar ucuna

uzamr; teki Akdeniz adalarnn ou bu ortada bulunur. Bundan dolay bu ortala Adalar Aras derler. Bu adalarn hepsi Venedik ve Ceneviz'den alnp ancak ortada lstendil Adas, Venedik elinde kald. O da eskiden alnmken i yle getirdiinden

Meneke Kalesi ile deitirildi. Bu adalarn adlar ve ekilleri yazlmtr. Aklanmas uzun sreceinden [burada] yazlrriad; nk maksat Arnavut ve Bosna kylarn anlatmaktr: Meneke Burnu'ndan Mora kylarn dnp Manya, Moton ve Holu-mu burunlarn geip Badra'da tamam olur; hepsi iki yz mil kadar mesafedir.

Mora Kysnda Venedik Adalar: Sylenen kylarakar Venedik'in elinde olan ada-lar unlardr:

uka Adas: Meneke Burnu'ndan on be mil lodosa [gney, gneybat], evresi altm mil bir adadr; muhkem kalesi vardr.

Zaklisa Adas: Holumu Burnu'ndan on be mil batya, evresi seksen mil bir da adadr; muhkem kalesi vardr.

Arnavut lleri Kylar: Atlas'ta bu memleket Albanya diye yazlr. lnebaht Krfezi aznda Preveze elh alt mil, oradan Delvine n seksen mil, oradan Avlona altm mil, oradan Dra yz mil, oradqn Nova yz mildir. Bu kylarda olan Ayamavra Adas'nn Incir Liman'ndan dolap N arda Krfezi aznda Preveze Kalesi bulunur.

Sonra Parga, denize havale yqksek yerde Venedik'e bal bir hisardr; ard Maza-rak Da, kayalk yerler olup karayel yan [kuzey, kuzeybat] akarsulu deirmenler ve kylerdir.

Mhal: Mustafa Kemal Paa; Iznikmid Krfezi:.Izmit Krfezi; Emir Ali Adas: lmral Adas. Ece Ovas: Eceabad; Inoz: Enez.

19

KAT!P ELEBI

Sonra anak Liman, Krfez Adas'na kar nl limandr; bugn orada bir hisar yaplp isabet buyuruldu. Oradan geince denizkula dalyanl bir gl1 vardr ki a

znda bir hisarn u sralarda o diyar gazilerinden birinin Venedik'ten ald syle-nir.

Sonra Dra Burnu'ndan poyraza Le, skenderiye, lgn-Bar, Boduva ve Nova hisariar vardr; bu hisar Kotor Krfezi aznda Yenibisar anlamna Kastel N ova der-ler bir hisardr.

Ve krfez on sekiz mil ieri girip nihayetinde Venedik'e bal Kotor Kalesi, Os" manl mparatorluu lkesi iinde bulunmaktadr. Bir da dibinde, iki yanndan ne-hir akar muhkem hisar olup fethine himmet olunmamtr.

Bu Kylara Yakn Adalar: llkin nebaht Krfezi aznn karsnda Kefalonya adala-r iki adadr. Biri Byk Kefalonya, evresi yz elli mil marnur bir adadr. Hisar es-kiden alnmken Moton fethinden sonra Venedik eline geti. Bu ada Zaklisa'dan yir-mi mil karayeledir. Kk Kefalonya, hisarsz, poyraz tarafnda [kuzey kuzeydo-

u] bir adadr. Kefalonya'dan Ayamavra'nn ncir Liman alt mildir. Sonra Parga karsnda Ballar, evresi otuz mil, havas gzel bir adadr; kyya

on sekiz mil tahmin olunur. Sonra Delvine Sanca'ndan Mazarak kylarna kar Krfez Adas, Parga'dan krk mil ve anak Liman'ndan hisar alt mil yerde, evresi yz doksan mil, marnur ve nl bir adadr. Metin ve muhkem hisar kyya kar deniz iinde yaplm olup bir yan karayadr. Gemite Albanya'y'a hkmeyleyen Hristiyan hkmdarlarndan miras yoluyla bir kadna geip hicretin sekiz yz on [1410/11] ylnda Venedik, adaya girerek bu kadnn elinden alp kalesini berkittikten sonra bu aday Krfez Denizi'ne kilit, liman ve donannas in askere ymak olacak bir yer yapt. 2 Aslnda bu ada Krfez Denizi'ne yakn yerde "gzleme yeri" olduundan Kemal Reis, "Vene-dik'in gz yerindedir" diye fethini ka kez merhum Sultan Sleyman Han'a arz et-mi,3 sonradan dokuz yz krk ylnda [1536/37] Allah'n mafiretine ermi olan padiah karadan ve denizden kuattlar; bunun nice olduu yerinde gelecektir.

Denizkula: Lagn Krfezierin ve koylarn birbiri ardna sraland kylarda, bu girinti-lerin nnde ky dilinin gelimesi yznden krfezierin ve koylarn gl biimini almas.

Dalyanl gl: Iinde dalyan kurulmu, balklarn geit yerlerinde alarla kurulan geni ve sabit tuzaklar bulunan gl.

2 Krfez Adas: Korfo Adas; Krfez Denizi: Adriyatik Denizi. Arz etmek: Bir ii, bir olay szl, daha ok yazl olarak padiaha haber vermek; bir ii, bir

olay, bir konuyu onayn almak zere szl veya yazl olarak padiaha bildirmek.

20

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Krfez Hisar, Bahriye'de yazld zere, evresi mileyakn bir berk hisar ve tara varounda on sekiz bin kadaLhanesi vardr. Venedik, barsu 1 iinde kayadan iki tepe zerinde iki kale yapup.yer_g.ltnda yol ve kaacak snak kazmtr, ta ki bi-rinden yardm gerektiktc mmkn olsun. Ve M.r yann deniz evirir. Kale nnde yaplm liman vardr; ekdirir gemiler girp kalyonlar tarada yatar lar. Krfez Ada-s Burnu ile ky aras bir buuk mil bir boazdr ve gerektiktc asker o boazdan ge-er.

Bu saylan adalar tarada Venedik'in nl adalardr. Bunlardan baka Krfez De-nizi iinde de ok adalar vardr. Krfez Denizi bu adadan altm mil aa Avlona ya-

knnda Karaburun ile kar Polya Yakas'nda Santamarya Burnu altm mil bir bo-azdan, Venedik Krfezi dedikleri deniz yz elli mil enlemle yedi yz mil karayel zerinde Venedik ehri'ne varncaya dek uzanmtr. Bu denizin dou kys Arna-vut, Hersek ve Bosna, Hrvat kenarlar; bats Frengistan'da !talya memleketinde Lonbardiya, Ankona ve Polya Piyana lkeleri kena,rlardr.

Hersek ve Bosna Kylar: Yukarda geen Kotor Krfezi aznda Nova Hisar'n ge-tikten sonra on sekiz mil karayel zerinde pubrovnik Hisar ayrca lkede hara ve-ren bir taifenin yeridir. Nahiyeleri Hersek Sanca'ndan Gabele ve Mostar'a bitiik olup bu hisardan ibenik iki yz mildir.

Bu arada Mostar Suyu zerinde Gabele bir iskeledir; kapudan vardr. Karsna Bra ve Lzine derler, Venedik'in uzunlamasna iki adas bulunmaktadr.

Gabele'den aalspelet, Venedik'in elinde nl liman ve Bosna'nmiskelesidir. Kilis de ona yakn, karada, yksek yerde bir berk hisardr; yaknlarda Venedik ald, yine elinden alnmasna almak gerektir.

Oradan aa ibenik, deniz kysnda bir berk kale ve n geni limandr. Poy-raz ynnden bir nehir gelip o limana dklr. Bu hisarn kara tarafnda bir da ha-valesi vardr;2 Tekeli Paa oradan dvmt. Zadra, ibenik'ten yirmi mil aa bir berk hisardr; ou yan deniz olup karaya ancak bir yolu vardr.

Bu iki hisarn ortasnda Krka Nehri'nin denize dkld yerde lskradin Kalesi bulunmaktadr. Bu nehir !}ilis ile Krka sancaklarnn arasn ayrr; bunlarn kalele-rine Venedik giripalmtr. Bosna kylar burada tamam oldu, haritas budur:

Bara: Hisar, kale; kale duvan, sur. 2 Yani kara tarafnda, kaleye hakim ve ondan yksekte bir da vardr.

21

KA TIP ELEBI

Kafir Serhaddindeki Yerlerin Aklanmas: Zadra'dan aa kyda Novi ve Sin kalele-ri vardr, Neme elindedir. Bunlarn ard karada Abrutse, Behke, Todomovi, Banalu-ka ve Kostanie'ye gider; bunlar Hrvat serhaddidir.

Sonra Zadra'dan Venedik ehri yz elli mil mesafe olup aradaki lstirya lkesinin yan deniz, bir yan kara, drtgen biimindedir. Kenarlarnda ve iinde ok kale-ler ve ehirler vardr; kimine Venedik hkmeder, kimisi Neme beyleri elindedir.

Oradan aa Friyoli lkesi ki Forum lkesi, Forum Culi derler; Culius Kayser Pazaranlamna bir byk vilayettir. Biraz Venedik ehri ardna der. Sava ve Drava nehirlerinin kayna bu lke iindedir. Bunda da birok ehirler ve kaleler var-

dr; ou Venedik elindedir. Venedik'e sefer lazm gelse bu lkelere varlr; lakin hepsinde imparatorun ilgisi vardr. Bunlarn kaleleri ve ehirleri Trkeye evirdiimizAtlas Minor'da yazldr.

Venedik ehri: Atlas'ta anlatld zere "says ok" anlamnda Venesiya diye ad-landrlr; Viniiya da derler. Yaklak olarak altm kk adas olan bir byk ehirdir. Krfez Denizi'nin sonunda gl gibi bir bucakta yaplmtr. Sular her alt sa-atte bir ykselir alalr. Dou ve gney ynnde denizin kabarp basmasn nlemek in kimi adalar set gibi olmutur. On drt yerde denize yolu vardr. Bu ehir geri duvar ve hisarla evrilmitir, lakin deniz iinde yeri berk olduundan zarar ihtimali uzak, emin bir yerdir.

Evlerinin aras yollar ve kanallar olup her yolda yayan ve kayk ile gezip evden eve gemek mmkndr. O sularn zerinde tatan ve aatan drt yz elli kadar

. kpr vardr. Bu yollarn byne Kanal derler, ehri .iki blk eder. Ortasnda acayipten bir kpr yaplmtr. Sekiz bin kadar kayk ehir iinde durmadan hare-kette olup kiminin zerinde glgelii vardr, mkelleftir,1 onlara gondala derler.

ehrin evresi aa yukar sekiz mil evirir; parotiyalarv yani mahalleleri altm drttr. Resmi ve zel yaplar ok yksek, mkellef ve israf yollu ssl olup hele Drt ncil ravilerinin2 yeri olan San Marko kilisesi acayip ve garip yapdr. Deerli madeni talarla sanatl ve mkellef yaplp birok yerine altn yaldz vurulmu, hazi-nesine vakf diye ar deerde lsz eya konmutur. Venedik ehri teki kaleleri

Mkellef: ok ssl, ok gsterili, ok zenilmi. lif Parotiya: bir nevi papaz hkmetine derler, mahalle gibidir -K 2 Inci! ravileri: lncil'i rivayet edenler; lsa peygamberin hayatn, yapt ileri ve mucizelerini

anlatan yazlarn arasndan seilen ve birbirinden az ok ayrlklar gsteren drt ncil'in kendilerine yorulduu kimseler. Bunlar lsa'nn havarilerinden olup srasyla Matta, Mar-kus, Lukas ve Yoannes'tir.

22

DENIZ SAV ALAR! HAKKINDA BYKLERI; ARMA(;AN

ve gemileri "onun vakfdr" diye almaklara kstek edp bu tuzak ve yalan dolanla Hristiyanlarn byn kn kendilerine bal?.mlardr.

ehrin tane birbirine bitiik pg.zar vardr. Bapazar meydannda sylediimiz kilise bulunmaktadr ve setler tarafnda iki byk stun dikilip birinin zerine San Marka alemi, birinin zerine San Tiyadorus heykeli dikilmitir. 1 Bu alem kanatl ars-

landr ki ad geen Sari Marka, dili sert ve gl bir kimse olduundan onun bu ha-lini anlatan heykclini damga ve nian edinmilerdir. O iki stunun aras aslacak kimselere ayrlmtr.

ehrin iinde Arsenale derler. bir mkemmel cebehane vardr; evresi iki mil, byk ve berk hisardr. Orada deniz seferlerinin yat ve yara her gn yaplp yeni-lenir ve toplar dklr. Bozulan danannalardan ve deniz korsanlarndan aldklar

halatlar ve aralar, kimi gemileri ve bayraklar oraya koyup gelene gidene gsterir-ler.

Halkn Ahvali: Venedik ehri'nde aa yukar yz bin adam saylr. Bunlar mertebe zerinedir. Birinci rtbe sahiplerine "patrisiyi" derler, yallar anlamnda. Memleket ve hkmet ilerine bakmak onlarndr. Bunlarn bana "do" derler, du-ka anlamnda. w Bunlar ileri yrtmeye, zp sarmaya karr; lakin cumhurun reyi

olmaynca bir i yapamaz. tkinci mertebede olanlara "istadino" derler. Yazmak, okumak ve dzeni korumak ii bunlarndr. nc mertebe zanaatlar ve ticaretle uraanlardr.

Bunlarn devleti bir zamanlar konsl hkmetiydi. lsa'nn -zerine selam olsun-doumunun be yz elli beinci ylnda "tribinus"2 yani kabileba oldu. Bunlar da iki yz elli iki yl srp miladn yedi yz yedi ylnda "dukalk"3 oldu. Bugn, bu ki-

tabn yazld tarih ki hicretin bin altm yedi I 1656/57] yl balardr; Venedik duka-lnn balangcndan bu zamana gelinceye kadar dokuz yz elli yl olur.

San Mar ko alemi: lncil raYilerinden San Marko'nun sembol, onu canlandran sembol. San Tiyadorus: Hristiyan azizlerinden olup lncil raYilerinden San Marko'nun "relique"leri 835 ylnda skenderiye'den getirilip Venedik'te SanMarka kilisesine konuncaya dein Ve-nedik ehrinin kutsal koruyucusu.

w Hristiyanlarda duka, Mslmanlardaki beylerbeyi payesindedir ve olsa olsa dukann sik~ kesi olur -K..

2 Tribinus: Latince "bir kabilenin reisi" demek. Daha sonra Roma idaresindeki mteaddit memurlardan birinin unvan olan kelime zaman iinde baka anlamlarda da kullanlmtr.

Duka!k: Bir dukaya bal topraklarn ve senyrlklerin tm. Yeni zamanlarda, zerk ve bamsz devletler olarak, ama merkezi bir otoritenin kendini kabul ettiremedii lkelerde bana buyruk bir devlet niteliinde bulunan blge.

23

KATIP ELEBI

Sonra Atlas kitabnn yazar Merkatar bu ehri ok vp dnyann bir nl ehri ve alemin ortak limandr, dnyann her yanndan trl soydan insanlar gelip orada ticaret ederler, halknn okluu, mal ve metann artukluu lye gelmez, onun in Hristiyanlar ona "dnya cenneti" derler; geri bin yl kadar zamanda bana ok iler gelip nice musibetler grd, lakin hibir tarihte asla yabanclar' eline dmeyip mahkm olmad, demitir.\jf

Baka bir kitap ki Frenk basks Kaleler Kitab'dr; Venedik ehri'ni anlatrken yle yazlmtr: Venedik ehri'nin ilk kuruluu kimi tarihilerin dediine gre mi-ladn drt yz yirmi bir tarihindediL ngrus raifesinin saldrsndan, karada otur-duklan Patavya ehri'ni brakp o adalarda Venedik ehri'ni kurdular. Ve birka ne-hir Lonbardiya lkesinden gelp ehir yaknnda denize dklr. ehrin yiyeceinin

ou o nehirlerde::: kayklarla gelir. Bu noktada Frenke kitaplarn rivayeti tamamland. Ama Pi:rl Reis, Bahriye'de der

ki: Denizden Venedik ehri'ne varmak isteyen gemiler nce Persene ehri'ne

DENIZ SAV ALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

buyruk dukalktr. Oradan aa Ceneviz baka hkmet ve Milan ile snrdatr. Sonra Sagona, Nitse, Akvamortv.e,Marsilya kylar Fransa lkesine der. Perpinan, Davina, Parselona, Iortoza, Kartacna Burnu, Malta ve Septe kars

Cebel-i Feth, spanya kylardr. Atlas'ta Katalonya, Aragonya, Valansiya ve Endl-siya kylar diye yazlr.

Kimi kk kitaplarda hesap olunciuu zere btn Rumeli ve Frengistan kylar sekiz bin krk yedi mil; Anadolu, Arabistan ve Marp kenarlar'~' be bin on mil ki toplam on bin elli yedi mil mesafe olur.

Bu ortalkta Sardunya, Korsika, Minorka, Mayorka, Yabse, Malta, Girit, Kbrs ve Rodos adalar nl adalardr. Gemite Rodos'tan baka hepsi fetholunmutu. Bu-gn Kbrs ile Rodos'tan bakas kafirlerin elindedir. Girit'in de fethi henz tamam

olmad. Ulu Tanr yaknda tamamlanmasn myesser eyleye. Giri blm burada tamam oldu. Bundan sonra birinci blmdekilerin anlatlmasna ba lanacaktr.

'If Bunlann nice fethedilip nasl alnd Fezleke adl tarihimizde ve Cihannma'da anlatlmtr -K..

25

---...,

. . .

BIRINCI BOLUM

Gemite olan donanmalar, ftuhat ve denizle ilgili savalardr ki rnek olsun diye tarih kitaplarndan toplanp zetlendi.

Bu blmn nice blkleri vardr.

. . ...

BIRINCI BOLUK

Hayreddin Paa ortaya kncaya dein Osmanl devleti kapudanlarnn ilk zamanlarnda, kimi sultanlarn ve bab~larn deniz seferleri ve savalar konusundadr.

Tembih: Gizli deildir ki bu sonsuzlua ulaacak devletin ilk zamanlarnda, Al-lah'n rahmetine ve mafiretine ulam olan Fatih Sultan Mehmed Han zamanna gelinceye dek vuru kr olaylarnn ou, karada olan kafir hisarlarn ykup yak-mak ve almakla ilgili oh:p deniz seferlerine ve Frenk taifesiyle savaa henz balan

mamt. Geri Sultan II. Murad zamannda kimi kylara ve yakn adalara satald diye anlatrlar; lakin gvenilir deildir.

Istanbul'un alnmasndan sonra gerektiinden berreyn ve bahreyn 1 ele geirilp Rumeli ve Anadolu kylarnda, Akdeniz adalarnda olan kale ve palankalar2 ele ge-irmek in gemi ve donanma ilerini dnmek gerekti.

Ilkin, Istanbul Hisar'n yalnz karadan kuatmak, onu ele geirmek in o kadar etkili olmayup deniz tarafndan da saldrmak in gemiler hazrlanmas nemli bir i grnm ve bu nemli ii yrtmek in Baltaolu Sleyman Bey baa geirilp, bir demeye gre,. Stlce ardnda yeniden gemiler yaplm. Tac't-Tevarfh'in yazd

na gre Rumeli Hisar ardnda gemiler dzd ki Osmanl devletinde ilk kapudan bu Sleyman Bey'dir; zira Istanbul fethinden nce Gelibolu Tersanesi'nin durumu ve kapudan tarihlerde yazlmamtr. Bugn Hisara yakn bir liman, bu kapudann

adyla anlr. Yukardaki kitapta yazldr ki, o zamanda Istanbul ile Galata'nn arasn ayran

Hali zerine zincir ekilp gemilerin geecei yol kapandndan, o yana gemi ge-irmek baya imkan hududundan uzaktr diye, Yenihisar tarafndan gemiler srp Galata ardndan geirilmesi ferman olundukta; cerr'l-eskal ilminin3 usta kiileri in-

Berreyn ve Bahreyn: Iki kara ve iki deniz anlamna gelen bu sz Osmanl padiahlannn un-vanlar arasndadr. Onun hki:i srd yerlerden iki kara Avrupa (Rumeli) ve Asya (Anadolu), iki deniz de Karadeniz ile Akdeniz' dir.

2 Palanka: evresi hendekle evrilmi aa ve toprakla yaplan istihkam; byle bir istihkamla evrilmi kasaba; aa ve toprakla yaplm hisarck. Cerr'l-eskal: Mekanik. Fizikte gleri ve onlarn cisimler zerindeki etkisini konu alan bi-lim Arlklan kaldrmak ve onlar bir yerden bir yere gtrmek yolunu reten bilim.

29

KA TIP ELEBI

san. aknlktan aknla dren tedbirlerle denizden karaya ekp yalarla ter-biye edilmi1 kzaklarn zerinde kuru yerde gemileri yrtp denize indirdiler. Ve iine metrisler kurup kahraman yiitlerle dopdolu olunca Hisara saldrup clasunca

savalada kafideri arttlar. Sonradan bu gzel tedbir ehrin alnmasna yol at. Bu hakanca fetihten sonra olan d~~iz seferleri ve onlarn kumandanlar u srayladr:

noz Seferi: Istanbul fethinden sonra Ferecik kads, Ipsala ve Fere halk Inoz ka-firlerinin ktlklerinden huzursuzdur, diye arz etmekle o aalklarn kklerinin kaznmasna padiahn niyeti kesin olup Has Yunus devlet kapi.sna getirildi. Buyur-dular ki: "Inoz fethini iyice aklma koydum. Gerektir ki hemencecik hazr bulunan azepleri toplayup on para kadrga donatup o tarafa koasn ve nereye gittiini o semte varmaynca hibir kimseye amayasn. Ben de klavuzu zafer olan asker ile ka-radan yola karm."

Yunus Bey de buyrua gre gemiye girp denize sald ve uygun rzgarla az za-manda oraya varup hisar kuatt. Elenmeyp sultann, sonunda zaferi haber veren

bayraklar da grndnde kafirlere korku dt. Aman dileyerek hisar verdiler. Inoz karsnda Taoz adndaki adada bir kale daha vard. Sultann fermanyla Yunus Bey varup o sarp kaleyi ald.

Amasra, Sinop ve Trabzon Seferi: [Fatih Sultan Mehmed Han] Sekiz yz altm drt ylnda [1459/60] Karadeniz kylar kalelerinden Amasra Hisar fethine kendileri ka-radan gidp denizden donanma gnderdiler. Ele geirdikten sonra Isfendiyarolu Isnail Bey'in elinde olan Sinop fethini dileyp o ylda veziri azam Mahmud Paa'y yz para, yel gibi giden kadrgalar donatp, denizler gibi coan kahramanlarla Trabzon semtine sefere var, diye artup Sinop zerine gitti. Karadan da klavuzu zafer olan asker vardu; Sinop'u karadan ve denizden kuattlar. Isnail Beysonradan

hisar verp padiahn eiine snd. Kastamonu. da alrrup ele geirildikten sonra Trabzon fethi semtine dizginlerini

evirdiler. Denizden donanma-y hmayun varup, karadan da alameti zafer olan bayraklar grnnce aman isteyerek hisar teslim ettiler.

Latin dilinden Trkeye evirdiimiz Frengi Tarih'te yle yazar: "Ismail Bey bu yaknda bir deirmi sefine yaptrmt ki dokuz yz fu alurdu .. Padiah o gemiyi Is-tanbul'a gnderdi. Ve bu zamanda Aragonya padiah Alfonz bir byk gemi yaptrmt ki drt bin fu alurdu. Venedik halk Ceneviz ile bartktan sonra byk ge-

Yalarla terbiye etmek: Yalamak; gemilerin zerinde rahata kaymas iin kzaklar yalamak; eritilmi kzgn donyan bir paavrayla tekrar tekrar srerek kzaa iirmek.

30

DENIZ SAVALAR HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

miler yapmaya baladlar ve ad geen Alfonz iki gemi daha yaptrd ki bu tarihte o kadar byk gemi yaplmamt; lakll1 onlar kulla11.amayup iskelede birbiri zerine urup bozdular.1 Bundan dolayi ul~n Mehmed de bir byk gemi yaptrd ki bin

fu alurdu; lakin inciirirken iskelede batup mimar kat. Fu2 Bahr-i Muhit gemileriri.de.stlahtr, tarada gezen gemileri onunla lerler. Midilli Seferi: Sekiz yz altm alt ylnda [1461/62] Eflak seferinden dnp Midilli Adas'n ele geirmek isteiyle Gelibolu tarafna geldiler; donanma-y hmayun d-zlmesi ferman olunup stanbul'da olan gemiler geldi. Ve yelken aup o adaya doru yola ktlar. Kendileri de kapukulu ve Anadolu askeriyle Gelibolu Geidi'nden geip Ayazmend'e vardlar.

Da yapl gemiler Midilli evresinde demir atup klavuzu zafer olan asker savaa balaynca adann beyi, paaya gelp aman dileyerek hisar verdi. Maln, aluu o-

cuunu verp memlekete gnderdiler. Ada alnd ve blld; reaya yerinde kalup haneleri yazdlar ve dnp gittiler. 3

Ariboz Seferi: Sekiz yz yetmi ikide [1467/68] Karaman seferinden dndklerin-de4 Venedik Ceneraliljf altn gekin kadrgayla lnoz stne dp kad ve hatibini,5 nice Mslmanlar tutsak ve o taraflar yama ettii arz olundukta, donanma-y h-mayun hazrlanmas in Mahmud Paa'ya Gelibolu sanca verilp Osmanl kyla

rnda olan gemilerin hepsi onun buyruuna kondu. Yunan Adalan'ndan Ariboz Adas Frenk elinde kalup o geitten lslam olanlara

ok zararlar grlrd. Ceneralin ktlklerinden adada oturanlarn yardm ve il-gisi olduundan sekiz yz yetmi balannda [y. 1468] klavuzu zafer olan babu karadan ve denizden asker srp Ariboz hududuna vard. Kaleler aan paa deniz yanndan kuatma ynlerini hazrlayup yzden artuk gemiyle adann evresini ku-

2

4

Birbiri Zerine urmak: Gemileri birbirine arparak bozmak. Fu: Bir geminin alabilecei ykn ls olarak kullanlan birim; bir tonun sekizde biri.

Bllmek: Adann topra trnar ve zeamet olarak ayrhp fatihleri arasnda rtbelerine g-re hak edenlere verilip datld. Haneleri yazmak: Halkn yerinde braklp, bunlarn kimler oldu, ne i yaptklan ve ver-meleri gereken vergilerin dftere geiriimesi. Karam,an Seferi: 1466 ylnda, Fatih Sultan Mehmed'in kumandasndaki ordunun Karaman memleketine girip Kevele kalesi ile devlet merkezi Konya'nn alnmasyla sonulanan sefer.

ljf "Ceneral" derya kapudanlanna derler -K.. Hatip: Cuma ve bayram namazlanyla yamur ve gne tutulmas dualarnda hutbe okuyan din adam.

31

KATIP ELEBI

att ve kestikleri uzun kprnn belli yerinde gemilerin zerinde kpr balad, 1 asker hisarn eteine varup metrise girdi.

Bu srada Ceneral sekiz para kadrgayla hisarn yardmna gelp Islam kmesini grnce demir brakt ve hasretli gzlerle raktan bakt. Murad buydu ki hisara y-rdkleri srada, o da bu taraftan yryp hisarn alnmasm geciktirsin. Yry gnn bilmek in dil almay~ kayklar sald. 2 Bir hizmetkar dininden dnp kafir gemileri semtine ynelmiti. Kaykla gelen dil alclar o mrtede bulup Ceneral n-ne ilettiler; nc gn "yrytr" diye dellallar ardn bildirdi. Ceneral de o gn bekleyp kar koynak yollarn hazrlad.

Bu yandan dil alnd bilinince byle tedbir olundu ki gecikmeden hisara yr-yeler. O gece mnadiler [tellallar] "yarn yama gndr, hazr olun" sedasn Ayyu-ka karup4 askere tembih ettiler. Sabah olunca, zaferin kendilerine snd ordu da yama izniyle hisara yryp atklar gediklerden kafire gz atrmayup hisara girdiler. e elverili olan zincire ekip geri kalan krdlar. Para ve mal ynnden gazilerin eline lsz nesne girp byk ganimetlerle doyum oldular. Gn ortasnda burlarn zerine dikilen bayraklarn ladn5 kafir grnce zlp acnarak yelken aup dmen evirdi ve o sarp kale padiahn eline girdi.

Kzlhisar diye nl bir kk kale vard ki kafirlerin hazinesi oradayd; o da fetholunup onda olan mallar Hzane-i Anireye6 aldlar ve gnl ferahlyla payi-tahta dndler.

Kefe ve Azak Seferi: Karadeniz kylarnda Kefe memleketi Frenk elinde uzun za-mandan beri kalmt. ok sarp olduundan Trk ve Tatar hanlar, yakn olduu

; .

halde fethine gleri yetmemiti. Sekiz yz seksen [1475/1476] tarihinde, deeri yce olan padiah o lkeyi ele geirmek istedi. lkeler aan babu Gedik Ahmed Paa da

2

4

Kpr kesmek: Iki kyy balayan kpry kesip kylar arasnda gidi gelie engel olmak. Kpr balamak: Kpr kurmak; bir kydan dier kyya kayklarla kpr kurmak.

Yry gn: Dmana saldr gn; askerin dmann zerine yrd gn. Dil almak: Dmann durumunu syletip haber almak zere tutsak yakalamak. Kayklar sal mak: Denize kayklar karmak. Dil alc: Dmandan haber almak, dmann durumunu renmek iin tutsak yakalamak zere gnderilen erler. Mrted: Dininden dnm kii; Mslman olup sonra da baka bir dine dnm kii.

Ayyuka karmak: ok yksek sesle barmak; sesini, barnay gklere ykseltmek. Ayyuk: Samanyolunun hep sa yannda ve lker'in ardnca giden krmz parlak bir yldz.

lamak: Ik vermek, avk vermek. 6 Hzane-i Amire: Devlet hazinesi Devletin mali ileriyle uraan daire; maliye.

32

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kadrga, at gemisi, 1 gke ve mavuna soyundan yz gemi donatup yiyec~ini, aralarn hazrlad; yenieri ve azep b:;.zrlayarak papiahn huzuruna vard. Padiah hazretleri dua ve sena ile Kefe _!ar~!ina gnderdiler. Osmanl tresince ayan ve er-kan, Gedik Ahmed Paa'y Divan- Ali'den2 byk trenle iskele yanna getirp ka-

drgasna bindirerek veda ettiler. Paa da yelken aup uygun rzgarla az zamanda Kefe kysna erp kuatt. Kafider canndan bezp hisar verdi; hzanesine olduu gibi peke ekp kara tarafna gittiler.

Hisar aldktan sonra bunun evresinde olan yerlerin ele geirilmesine himmet ettiler. Azak ki Saklaplar lkesinin liman ve Kuzey illerinin geidiydi, alrrup zapt olundu. Sonra Menkp kuatlarak kl gc ve gzel tedbirlerle o da alnd.

Kefe halkna Haktan erdi devlet Ki oldu fethinin tarihi ejkat 4

Polya Seferi: Bundan nce Gedik Ahmed Paa bir sebeple iinden atlm ve hapis-teyken skenderiye seferi dnnde padiah getirp Avlonya sancan vermiti. Se-kiz yz seksen drtte [1479/80]!stanbul'a gelp Polya vilayetininAvlonya'ya yakn ol-mas dolaysyla ele geirilmesi kolay olduunu kararlatrlp asker istemekle do-nanma-y hmayun hazrlanmasna ferman kt. Sefer gereleri diledii kadar veri-lp Rumeli ve Anadolu yiitlerinden seme asker toplayp yenieri ve azepten birka bin er kouldu.

Paa, Polya Yakas'na varup Otranda Hisar'n ilk azda el vurup ald. 5 Sonra ni-ce hisadar da kimini zorla ve kimini gnl rzasyla ele geirp adamlar kodu. Vila-yet valisi Ray ka adndaki kafir, Ispanya beyine snup asker ald.

At Gemisi: Deniz seferlerinde, tmarl sipahinin tanmas iin kullanlan, ba ve k taraflan rampal zel gemiler. Hayvanlarn kaymamas iin bu rampalar taldr.

2 Divan- Ali: Padiahn bakanlnda devlet ilerinin konuulduu yer Padiahn bakanlnda devlet ilerini konuup karara balayan vezirler heyeti ki buna "divan- hmayun" da denirdi. Istanbul'un alnmasndan sonra, divan- hmayun Topkap Saray'nda "Kubbe

alt" denilen yerde toplanrd. Hziine: Hazine. Bir kalenin, ehrin veya beyliin altn ve gm paralarnn, kymetli talan ve eyasnn bulunduu yer Bata para olmak zere bunlarn tmne birden verilen ad. p

4 Tarih: Kelimenin buradaki anlam ebced hesabyla, eski Trkyazsndaki harflerin gster-dii saylara gre herhangi bir tarih olay iin sylenen manzum bir szdr. Bu beyitte, es-ki yazlma gre "efkat" kelimesindeki harflerin say deerleri bakmndan toplam hicri 880 [1475/76] yln vermektedir. El vurmak: Saldrmak, yapmak, el atmak.

33

KAT!P ELEBI

Paa bir sre Polya'da kalup Sultan Mehmed Han'n gt duyulunca o lke-nin gzel ve deerli mallarndan birok armaanla !stanbul'a yola kt. Padiahn tahta kn kutlama hizmetini yerine getirdikten sonra ok asker ve yarak alup Polya kalelerinin geri kalanlarn ele geirmeye niyet etti, lakin yapamad. nk Rayka adndaki kafir, paann orada bulunmad gnlerde krk para gemi ve as-kerle sekiz yz seksen altda [l481/82] gelip kalderin zerine anszn dkld;~ bun-

lar korumakta olan gazilerin ounu ehit, nicesini tutsak ederek hisadar ald ve bu gururla paaya yetimeyi kurup bir zaman denizde dolat; lakin paa selamete kt, onlar da eli bo dnp gittiler.

Mota Seferi: Yeri yce olan padiah sekiz yz seksen drtte [1479/80]!skenderiye seEerinden !stanbul'a gelince Kocaeli beyini otuz para kadrga ve batan baa silahl mkemmel askerle Kefe dolaylarnda, Azak Suyu kenarnda kafir elinde kalan Mota

Hisar'n fethe gnderdiler. nceleri Gedik Ahmed Paa daha nemli olan ne alup bu hisara el dememiti. Bu kez, zafere ermi asker, o hisar kuatnca bunu elinde tutan kafir savunmadan umut kesp aman dileyerek hisar verdi. Bu hisar Rus, Leh ve kuzey lkelerinin byklerinin limanyd.

Bozca Hisar'nn Yaplmas: Kyya yakn Bozca Adas'nda kalelt;r, kyler ve kasaba-lar yoktu. Bundan dolay denizde gezen leventlerin sna olmutu. Padiahn buy-

ruu zerine o ylda o adada bir berk hisar yapld. Orada yerlemek isteyenlerden Tekalif-i Divaniye2 kaldrlarak muaf tutulduundan evreden ok kimseler gelp yerletiler. Limnosv evresi boken o zamanda marnur klnd.

Rodos Seferi: Mentee kysna yakn Rodos Adas'nda oturan kafirlerin Msl-manlara eziyetleri sonsuz olduundan bu adann ele geirilmesi nemliydi. Bunun in sekiz yz seksen bete [1480/81] vezir Mesih Paa babu oldu; drt bin azep ve kapukullarndan birka blk ile koulup donanma-y hmayun ile gnderildi. Istanbul gemilerinden baka Gelibolu'dan altm para byk kadrga top ve tfekle doluydu; gp Rodos Adas'na vardlar.

Hisar denizden ve karadan kuatup nce himmederini deniz tarafndan Arap Baaz demekle tannm olan kalenin fethine verdiler; nk bu burtan birok as-ker huzursuzdu. Muaviye zamannda gelen zafer grm askerin yapsyd, fethedi-lemeyp kalmt; kaleyi koruyan burlardan biriydi.

zerine dklmek: Savaa girimek, toplada ate ederek sava etmek. 2 Tekcilif-i Divaniye: Osmanl devletinde alnan belli vergiler. v Limnos, Limni Adas'dr -K(:.

34

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Mesih Paa, denizden o kaleye varncaya dek kpr ektirp deniz yanndan da gemilerle kuatt. Gaziler bu uzun kprden kale kysna yryp birbiriyle yar

ettiinden kalabalktan kpr ykld. Binden ok adam yokluk denizinde bouldu. Yine gayrete gelp bir kez daha Rodos Hisar'na yrdler. Islam bayraklarndan ye-di bayrak hisarn zerine dikilp tara varo savalarla dolmutu.

Kan dkc asker, ganimet mallarma tarnalla di bileyp yamaya yneldiler. Mesih Paa Rodos gibi bir liman ehirde toplanm olan mallar ordunun eline ge-mesin diye, Rodos hazinesi Hassa-i Sultaniye'dir,2 kimse yamaya kalkup el uzatma-sm diye dellal artt. Bu souk sz, savalarn kulana ulanca darda olanlar3

drimekten kaldlar. Hisarda olanlar da bu yzden yardmdan uzak dtler. Kafir-ler bir yerden saldrup ieride bulunan askerin ounu drdler. Kastamonu beyi Sleyman Paa orada ehit oldu.

Mesih Paa'nn cimrilii ve askerin agzll elleri bo kalmaya yol aup sonra da hisardan el ektiler. Bunu devlet kapsna bildirerek izin alup kalkup Badrum Hi-sar'na geldiler; onu da alamadlar. Askere izin verp lstanbul'a gelince Beikta'tan4 Gelibolu sanca verilp gemilerle o tarafa ynelp gittiler.

Sultan ll. Bayezid Zamannda Kili ve Akker~an Fethinden Sonra Avlonya Seferi: Sultan Bayezici sekiz yz seksen dokuzda [1484] Karadeniz'e donanma gnderp kendileri de karadan vardlar; Kili ve Akkerman hisariarn fethettiler.

Sekiz yz doksan yedi [1491/92] ylnda ngrus kral lp Belgrat valisi ba emeye sz vermitir, diye Semendire beyi Hadm Ali Paa arz eyleyince padiah o ta-rafa yneldi. Lakin verilen szn yalan olmas ihtimaliyle eli bo dnlmemek in denizden asker varup Arnavut kylarn yama eylesin, Belgrat alnmazsa o yana gi-dilsin, diye kapudan Gye Sinan Paa'ya, yz para gemiyle Avlonya'ya varma-s buyuruldu. Sefer hazrlklar grldkten sonra Sofya tarafna yneldii srada ye-ni kral eli gnderp balanmasn dileyince dizgini Arnavut tarafna evirdiler.

. .

Manastr yolundan Tepedelen'e vardlar. Davud Paa oralar ele geirmek in gn-derildi. Nice yerleri yama edp yktktan sonra dndler. Deniz tarafndan da do-nanma nice yerleri yama etti ve bakaldranlara ziyanlar verdi.

if

Kpr ektirmek: Kpr kurdurrrial

KA TIP ELEBI

nebaht Seferi: Baht gzel padiah Sultan II. Bayezici de deniz tarafndan Mora dolaylarn ele geirmek in sefer hazrlna girp timsah gibi gemiler yaplmasna, dediine kar durulmaz ferman kt. O srada kapudan olan tkinci Davud Paa'y babu eylediler.

tki tane gke yaptrmlarq ki her birinin uzunluu yetmier zira, 1 enleri otuzar zirayd ve sereni mteaddit aalarn bir araya getirilp sarlmasyla meydana getiril-mi olup dairesinin ap drt zira kaplamayd. Gkenin evresinde krk silahl sava oturup ok ve tfekle savamas kolayd. iler ve ustalar padiahn kendi adamla-rndan, kullanlan gereler ve aralar Osmanl lkesinden iken her birine yirmi bin flod harcanmt. Kiri bilirkiilerin soylediklerine gre bu gkelerin mimar Yani

adnda bir ustayd. Venedik'te bunlarn nasl yapldn grp maharet elde etmiti. Bu gemilerin iki kayal vard, biri kalyon kayal ve biri mavuna kayal. 3 Her bi-rinin yanlarnda adet zere ikier gz ki her birine byk toplar konmutu. st g-vertesi a rlp altnda iki tarafa yirmi beer krek konmutu; her birini dokuz adam ekerdi. Bu krekler limanlkta ba saldrmak iindi, yoksa ektirrnek iin de-

ildi4 ve kta ikier kayk vard. Kalyon k5 gibi yaplm, her birine ikier bin adam sava ve kreki konnutu. Birinin reislii Kemal Reis'e, birinin Burak Reis'e inayet buyuruldu.

Ve bara, kalyon, kadrga, kayk soyundan yz gemi daha hazrlarrup sava kahramanlarla lnebaht tarafna gnderildi. Yeri yce padiah da dokuz yz drt

evvali [Nisan 1499] sonlarnda stanbul'dan gp Edirne'ye vard. Rumeli beylerbe-yi Mustafa Paa'y lnebaht kuatmasna yollad; koruyucusu olan kafir, slam gemi-leri kuatmaya yol bulmadklar srece hisar vermesin diye Venedik hakimi bize tembih etmitir, ona gre davrannz, diye haber gnderdi.

Mustafa Paa, kara yann kuatup slam gemilerinin gelmesini bekledi. Lakin muhalif rzgar estiinden donanma-y hmayun ay kadar denizde kald; sonun-da Mora yaknna gelince bir muhalif rzgar daha esti. Bin sknt ve sklcmla Mo-

Zira: Eskiden Er-Ravza Adas zerinde Nil'in sularn lenierin kullandklar bir uzunluk ls olup 54.04 santimetredir. Bkz. Szlke.

2 Flori: Altn para. )NI. yzyldan nce Floransa'da baslan ve zerinde bir zambak iei bulunan altnlara verilen ad. Sonradan genel olarak Avrupa'da ve Osmanl Imparatorlu-

unda kullanlan altn paralara da bu ad verilmitir.

4 Kayalk: Safralk; geminin safra konan yeri. Bkz. Szlke. Ba saldrmak: Geminin ban sudan kaldrmak; geminin ban suyun stnde tutmak. ektirmek: Yelkenleri aarak veya krekilere krek ektirerek gemiyi yrtmek. Kalyon k: Karpuz biiminde, karpuz gibi yuvarlak k.

36

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

ton karsndaki adann limanna girp yirmi gn daha orada elendiler. Donanma halk su ve yiyecek ktlndan skLu..n kyya ktk_a kafirlerin saldrsyla kmaya yol bulamayup geri dnerlerdi;.. Su~uzluk yznden halleri berbat olup bir yandan da Frenk gemileriyle ekimekten geri durmuyorlard. Mora beyi Halil Paa donan-mann skntsn ulak ile padiaha arz etti.

Ordu lnebaht yaknnda atalca Ovas'ndayken ulaklar gelince Hersekolu Ah-med Paa'nn Anadolu askerinin semesiyle Mora'ya varup gemilere yardm etmesi-ne ferman kt. Ahmed Paa abuk davranarak Moton'a varnca murat yeliyle1 gemi-ler o limandan kup Maksad'a2 gittiler. Ahmed Paa gemileri beraberine alup Holu-mu'ta gemilere girdi.

Burak Reis Cengi: Donanma-y hmayun Moton'u, Avarinieri gep Burak Ada-s'na geldiklerinde kafir donannas slam gazilerinin gemilerinin karsna geldi. Ka-firler, Kemal Reis'ten nice zarar grp yreklerinde kin hadden aryd. Yeniehir beyiKemal Bey, Burak Reis gemisinde olduundan Kemal gemisi sanup stne tler.3 !ki taraftan ok kimse denize dp bouldu. kigkeki her birinde biner ka-fir, bir mavuna ve bir bara ki her birinde be yzer kafir vard. Burak Reis gemisini ortaya aldlar. tk azda, mavuna ile bara top dvmesine dayanamayup denizin di-bine batt ve iinde olan melunlarn ou boulup kurtulmaya abalayanlar kanca-lada alup tutsak ettiler.

O iki gke Burak Reis'in gkesine yapup sava uzaynca Burak Reis kafirlerin gemisini neft ya4 ile atee verp melunlar gemileriyle yaku. Her ne kadar kendi gemisini ayrmaya altlarsa da ayrmak mmkn olmad, sonunda onunla birlikte yand. Kemal Bey, Burak Reis ve Kara Hasan be yz kadar kahramaula o vartada5

ehit oldular. O gemiden denize den savalar kayklada toplanup yedi yz kii kurtuldu. Kafir gkelerinin ikisi birlikte yanup ilerinde olan kafirlerin boulup yanmasndan baka deniz yznde el ayak vuran6 aalklarndan yedi yz kafir l-drld. O iki gkeye yardma gelen bir kalyon alrrup kafiderini baladlar ve o sa-

2 Murat ye li: Uygun rzgar,$ emicinin istedii rzgar. Yeni basksnda "Oran'a gittiler" diye yazlmsa da bu "Avarin'e gittiler" olmal. Kemal Reis kendi gemisinde deil: de Burak Reis'in gemisinde olduu iin. Kemal gemisi: Kaptanlnda Kemal Reis'in bulunduu gemi. stne mek: stne ullanmak, koyulmak, mek.

4. Neft ya: Petrol, gaz ya, ta ya.

V arta: Byk tehlike, uurum, lm kalm yeri. 6 El ayak vurmak: abalamak, kurtulmaya almak, yzmeye almak.

37

KATIP ELEBI

va yerinde olan adaya bundan dolay Burak Adas ad kondu. Sonra Frenkin yz elli para gemisi Inebaht halicinin giriini balam, baaza

toplar koyup savalara yolu kapamak in hazr olmulard. Islam gemileri gelp haliten gemek isterken topa tuttular; burada da nice nl kiiler ehit oldu.

Szn ksas kafirlerle bir ).

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Bu haller devlet kapsna bildirilince padiah donanma gzclerine, onlar nce-den gelen ara ve gereleri tamaya:u.rarken yry etmelerini hmla buyurdu. Anadolu beylerbeyi Sinan Paa ~t~ gedikten merdivenlerle burlara knca, teki askerler de yer yer yryp ikindi vaktinden gnein sararmasna 1 dek yle bir sa-vatlar ki bylesi hibir zamanda olmad. Hisara od dp kafirler arnca Islam ordusu hisar al up kafirleri kltan geirdiler. Bu fetih, dokuz yz alt muharremi-nin on drdnde [ll Temmuz 1500) oldu.

Koron fethine Ali Paa karadan, kapudan paa donannayla denizden gnderildi. Ali Paa, Anavarin kuatmasn ne aldu; iinde olanlar, gitmelerine izin verilmesi

artyla kaleyi verdiler. Oradan Koron'a vardu; onun halk da aman dileyetek hisar verp mallar ve oluk ocuklaryla Frengistan'a gittiler.

Yeri yce padiah lstanbul'a dnd. Ali Paa stefe fethine niyet edp yola kmak zereyken kafirlerin bir yolunu bularak Anavarin Hisar'n ald bildirilince zerine lgar eyledi ve olup biteni devlet kapsna bildirp deniz yolundan dman

larn yardmn kesrnek in birka kadrga istedi. Alemin sna olan padiah otuz para kadrgayla Kemal Reis'i gnderdi. Anavarin nne gelince kale limannda olan gemilere saldrup ilk atlta kafirin sekiz para gemisini alup iindeki kafideri krdlar. Paa ile gelen kahramanlar burlarn zerine kup bunlarn koruyucularn tut-sak ve bin kadar kafiri kl lokmas ettiler; hisar zapt olundu.

Midilli Seferi: lnebaht, Moton ve Koron'un elinden ekp alndnn cn al-mak in Venedik, Fransa padiahndan yardm diledi. O da gemiler donatup kar-

clann olunu baa geirerek Venedik donanmasna kotu. Hepsi iki yz para ka-drgayla dokuz yz yedi rebiylevvelinde [Eyll 1501) Midilli stne geldiler.

ehzade Sultan Korkud bunu renince sekiz yz mert ile aasn2 Ayazmend'e gnderp oradan gemilerle bir karanlk gecede Karasi beyi ve askerinin yardmyla geti; dman saflarn yararak hisara girdiler ve aas ehit oldu.

Bu korkun haber padiahn kulana deyince k vakti, hazr bulunan gemileri askerle doldurup Hersek0lu Ahmed Paa'y babu ettiler. Anadolu beylerbeyi Si-nan Paa'ya da eyalet askeriyle donannaya katlmas buyuruldu.

" Ahmed Paa cumadellada [Aralk 1501) Midilli yakinna eritii zaman kafider

Gnein sararmas: Gnein batnasna yakn, nlarnn artk gz kamatramayacak denli gszletii zaman; akamn yaklamas. Aa: Osmanl ehzadeleri bir yana gelip de stten kesildikten sonra onun yanna verilen

adamlarn balcalarndan biri. Bkz. Szlke.

39

KATIP ELEBI

hisara yry ettiler. Fransa serdan hisara girmekte koup ne getiinde, Islam gazilerinden bir yiit bu gavuru ldrp kellesini kuleye dikti. Fransa askeri, ser-

darlarnn ban grp kamaya yz tuttular. Venedik askeri de onlar grp gemi-lerine binerek memleketlerinden yana katlar. Hisarn onarlmas, Anadolu beyler-beyine smarlanup Ahmed Paa Istanbul'a dnd.

Bu Ahmed Paa dokuz yz on ikide [1506/07] veziri azamlktan kapudan olup ka-pudanl be yl srd; on yedide [1511/12] yine veziri azam oldu.

Avarz'n Sebebi: Sylerler ki bu sefer, avarz, 1 kreki ve azep konmasnn ortaya kmasna yol at. Bundan nce reayaya vergi konmamt. Bundan sonra zamam-mza dein yrrlkte olup reayadan yldan yla alnr.

Atekes: Venedik gemileri denizde Islam gemileriyle baa kamayup Midilli boz-gunundan sonra ister istemez susmu ve almak istemez olmutu. Beri yanda da kimi avarz dolaysyla mtareke ye grlp bundan sonra donannayla karadan ve denizden bir yere saidrmayup ancak Osmanl lkesi korunurdu.

Dou diyarnda Acem ahlar devleti ortayakup Rafz:ler2 karkl ve Sultan Bayezid Han'n ihtiyarl dolaysyla keye ekilmesi, devlet adamlarnn ii gevetmesine ve devletin halinin ktlemesine yol at.

Sultan Selim Han, tahta kndan sonra daha nemli olan ne almak yolunu tutup zarar kafirden daha ok olan Kzlbalarn3 yok edilmesine, Msr ve am di-yarm ele geirmeye kendini verdiinden kafirler yan mtareke zere kalmt.

Venedik ve ngrus kafirleri de bu mtarekeyi canna minnet ve gazilerin pen-esinden kurtulmu olmay ganimet bilp asla kmldamazd. Sultan Selim Han u-mak bahesinin yolunu tutup sra Sultan Sleyman Han'a gelince karada ve denizde

Osmanl lkesine katlmas uygun olan yerlerin fethine balad. Karaya ve denize sa-va kapsm at; atalar zamannda maslahat gerei konmu olan mtarekeyi brakt. Ve ikinci gazada Rodos fethini son dilek sayd.

Yavuz Sultan Selim Zamannda Rodos n Donanma Hazrlanmas: Vaktaki dokuz yz yirmi te [1517] Msr lkeleri ele geirilp Istanbul'a geldiler. Dokuz yz yirmi

bete [1519] o lkenin rnlerini Istanbul'a getirmek in sefer yolunun ak olmas

Avarz: Zelzele, ktlk gibi olaanst hallerde ve zellikle sava dolaysyla halktan alnan vergi. Sava .dolaysyla halka salnan zel vergi.

2 Rajzf: Snni mezhebine aykr bir inanca ve dneeye sahip olan kii. Bkz. Szlke. Kzlba: Tarihte kzlba denince ah lsmail'e uyanlar ve Safevi Devleti anlalr. Bkz. Sz-lke.

40

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

gerektiinden, iyi dneeli vezirler, korsanlarn yurdu olan Rodos Kalesi'nin ele ge-irilmesi redbirini lkeler aan padi@a arz ettiler; porranma-y hmayun hazrlanmasna ve azep toplanmasnagirj_tilg.

Geri ayan ve erkandan sefer sesleri iitilirdi, ama padiahn davranlarndan hi bununla ilgili bir hal anlalmazd. Tesadf bir gn, ileri gelen adamlaryla Eba Ey-yub Ensart ziyaretine gittiler. Ya Vedd Tekkesi'ne bitiik yksek bir kubbe karsna gelince durup fatiha okudular; nk dadlarnn1 mezaryd. Ve deniz tarafna bakup grdler ki kapudana mahsus yeni yaplm kadrgalardan biri ektirp gelir. Hemen fkelenp "bu kadrgay kimin emriyle denize saldlar, henz sefer kararla

mad" diye Kapudan Cafer Aa'nn ldrlmesine ferman ettiler. Veziri azam Ptri Paa "yeni yaplan kadrgalardandr, denemek in denize sal-mlar" diye gle teskin eyledi. Dnp vezirlere karak buyurdu ki: "Benim azmi-min kheylan, lkeler almaya alkrrken siz bunu bir kalenin yklmasna verirsiniz. Kale almak in gerekli olan nesnelerin en nemlisi baruttur, ka aylk barutunuz vardr ve yiyecek iecek hazrlanm mdr?"

Vezirler geri yiyecekten ve sefer ara gerelerinden haber verdiler, ama ne ka-dar barut olduunu ertesi gne brakup trl utanlada gittiler. Ertesi gn, padiaha drt aylk barut vardr, diye arz ettiler.

Yeri yce olan padiah azarlayarak buyurdular ki: "Dedem Sultan Mehmed Han zamannda olan Rodos utancn henz zerimizden kaldrmamken bunu iki kat m etmek istersiniz? Bizzat vanlup eli bo dnmek gerekirse birinizin sa kalmamas ke-sindir. Hele o kalenin ele geirilmesine drt aylk barut nasl yeter? Bunun iki kat bir zamanda elegeirilirse hayli hnerdir. Bu trl bo tedbirlerle ben sefer edemem ve kimsenin szyle yola gidemem. Hem bize sefer yok, meer ahret yolculuu"2 diyerek szlerini baladlar.

Gerekte bu dilek, dedikleri sre iinde bin emek ve drimeyle yerine geldi. Bu kerametli szleri sylemesinden alt ay gemeden Tanr'nn katna gtler. Ulu

Tanr ona byk rahmetler eylesin.

Sultan Sleyman Han Za;nannda Rodos Seferi: Yeri yce padiah dokuz yz yirmi altda [1520] tahta knca Kapudan Cafer Bey'in hakszlklar ve bakalannn hakkna el ;zatt sabit olup ibret lsui iye astlar ve yeri Yaylak Mustafa Paa'ya verildi. Rodos'un alnmas din ve devlet ilerinin nemlilerinden olduundan Belgrat fethin-

Dad: ocua bakan cariye ve kadn ehzadelere, padiah ocuklanna bakan kadn. Ahret yolculuu: lm, lm yolculuu.

41

KAT!P ELEBI

den dnp dokuz yz yirmi zilkadesinde [Temmuz 1514]lstanbul'a girdiler. K gnlerinde byk donanma, yat ve yara hazrlanmas ferman olunup krk

bin kadar kreki ve yirmi bin kadar azep gelince, ikinci vezir Mustafa Paa denize serdar olup 1 kalyon, mavuna, kadrga, kalite ve kayk soyundan yedi yz kadar ge-miyle bir uurlu gnde Rodo~ tarafna yola kt. Kapudan Yaylak Mustafa Paa da Gelibolu'da hazrlad gemilerle katld. Alemin sna olan padiah da dokuz yir-mi sekiz recebinde [Haziran 1522] skdar'a gep karadan yneldiler. Rumeli bey-lerbeyi, eyaleti askeriyle Gelibolu'dan gep Anadolu askeri de birer yoldan Mula yaylasnda ordu-y hmayuna katld.

Ramazan- erifin nde [27 Temmuz] yeri yce padiah Marmaris'ten kar a-daya gep daha nce donanrria Rodos'a yakn varnca Mustafa Paa, Kara Mahmud adndaki reisi birka para kadrgayla Harke denen adaya gnderp hisarn aldr

dktan sonra Rodos Adas'nda Cem Bahesi nne gelmilerdi. Dank ettikten son-ra ar gemileri Boaz korumak zere alkoyup yz kadar kadrga ve kalite ile

ad geen paa Rodos Kalesi nne getiler, kzburnu Liman'na varup gemilerde olan toplar dar kardlar.

Karadan ve denizden ramazan- erifin beinci gn [29 Temmuz] hisar kuattlar. Toplada byk savalar oldu. Bir hafta sonra Msr'a bakr ile gnderilen donan-ma gemileri yirmi drt para kadrga barut ve dane getirp Msr beylerinden Bali Bey ile gelp askere katld. evval sonuna dek [Eyll 1522] sava atei alevlenp Arap Kulesi askere ok sknt verdiinden "hisara yrsnler" diye ferman geldi. tk

atlta geri hendekten k\llelerine ve sudarna kup sancak diktiler, lakin kafider saldrup askeri geriye dndrd. Teke beyi Bali Bey, Avlonya beyi Ali Bey ehit olup sonu vermedi. Vezirlerin doru bulmasyla etraftan toprak srlmeye balanup tam be ay sava ve dv, vuru ve kr uzad. Sonunda Islam askeri topra hisara ha-vale edp top ve tfekle ierde adam gezdirmez olduundan topra hisar duvarna yetrdler.2 Kafider aresiz kalup dokuz yirmi dokuz saferinin beinci gn [26 Aralk 1522] aman dileyerek hisar verdiler. Mal ve canlarna aman verilp kafirlerin

ba Mgal Mastari'ye ne tarafa dilerse gitmesine izin verildi; varup Malta Adas'nda yerleti.

Bu srada bir frtna kt, limancia yatan gemileri- datt, kimini karaya kimini

Denize serdar olmak: Amiral olmak, donanma kumandan olmak. 2 Topra hisara havale etmek: evreden srlp getirilen topra, kuatlan kaleye hakim

olup oradan kaledekileri ate altna alabilecek ekilde yp ykseltmek. Yetrmek: Eritirmek, ulatrmak, vardrmak

42

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kayaya ald. Sonra Rodos'a bal Tahtalu, Lendos, lstanky, Bodrumhisar da alnd ve Osmanl lkesine katld. Kalenin );'l!t ve yara gJlp gereleri tamamlandktan sonra padiah hazretleri izzet v~ ve~ar ile saferin on drdnc gn [2 Ocak 1523]

Mentee tarafna gep lstanbul'a girdiler.

Selman Reis Seferi: Bundan nce gemi Osmanl sultanlar zamannda, gemiinde birok zafer destanlar bulunan askerin Hind Denizi'ne varmas gerekten olma-mken dokuz yz otuz iki ylnda [1525/26] yeri yce padiah, Selman Reis adndaki korsam o tarafa kapudan ve serdar edp yirmi para kadrgayla Svey Liman'ndan Yemen diyarna gnderdi. Bu Selman Reis de Yemen ve Aden kylarna varup din ve devletin ktln isteyen kt dncelileri yama ve talan etti; o diyarn kabile reisieri ve Araplar onlarn korkusundan trl armaanlada ve pekelerle kullukla-

rn arz ettiler, ba1 ve hara gndermeyi zerlerine aldlar. Kemanke Ahmed Paa Seferi: Bu sralarda derya kapudanl ad geen Ahmed

Bey'e verilmiti. Bu kapudan boylu boslu, gl kuvvetli bir kimse olup pazsnn gc yleydi ki bir koyunu yzneeye kadar bir eliyle tutard. ok iyi ok atard; hatta Atclar Meydam'nda menzili ve niam2 vardr.

Dokuz yz krk ylnda [1533/34] seksen para kadrgayla Akdeniz'e sefer etti. A-dalar ve kimi kylar yama ettikten sonra dnp Tersane-i Amire'ye3 girdi.

Ve Hayreddin Paa Cezayir'den gelp kapudan oluncayakadar sa kald srece kapudanlk zerinde kald, sonra ld.

Ba: Genel olarak vergi ve resim. Bundan baka ayrca ehirlere zg bir "alm satn vergi-si" anlamna da kullanlmtr.

2 Menzil: Ok atlarnda bir okun varp dt yer; bu mesafeyi gsteren iaret. Nian: Ok atlarnda ve yarlarnda, en ileriye giden okun dt yeri gstermek iin konulan iaret; bunun iin ckikn-ta ki "nianta" denir.

3 Tersane-i Amire: Gelibolu'da kurulan ilk Osmanl tersanesinden sonra yaplan Istanbul Tersanesi'nin resmi ad; devlet tersanesi. Bkz. Szlke.

Kapudanlarn deniz mevsimi geip de seferden dndklerinde "Tersane-i Amire'ye girdi-ler" sznden, hep, gemilerin k rtl ve korunmu bir yerde geirmek zere tersane-nin gzlerine girdikleri anlalr.

43

. . ...

IKINCI BOLUK

Hayreddin Paa'nn ilk zamanlar zerinedir.

Gizli deildir ki Hayreddin Paa keramet sahiplerinden, velilik mertebesine er-mi, denizde sava ve gazalar olaanst, destanlar kahraman ve grlmedik iler

grm bir kimseydi. Bundan dolay, Sultan Sleyman Han'a geldii zaman kendisi-ne. ar ikramlarda bulundu ve gazalarn yazdrup gnder dedii in kabiliyetli kimselerden biri kendisiyle gazalarcia birlikte olup grd halleri ve onun syle-diklerinden aldklarn kitap haline getirmi ve bu Sultan Sleyman Han'a gnderil-miti. O menkbelerin zeti buraya aktarld.

Paann ad Hzr'dr. Babas Yakup, Ece Ovas'nda bir sipahinin oluydu. Midilli fethinde gnll yazlup o adada kalmt. lshak, Oru, Hzr ve llyas adnda drt

olu olup her biri gemiyle ticaret ederlerciL shak, Midilli'de yerleti. Oru, Msr ve Tarabulusam seferlerine giderdi. Hzr ise Siroz ve Selanik'e ilerdi.

Oru Reis ve Hayreddin Reis'in lk Gazalar: Oru, karda llyas ile Tarabulus'a gi-derken Rodos kafideri nlerine gelp llyas savata dt. Hzr ise tutsak olup nice zaman adada kald.

Kurtulduktan sonra Sultan Korkud Antalya'dayken izin alarak on sekiz oturak gemiyle korsanla kt. Rodos evresinde kafir gemilerini yama edp Polya Yaka-

s'na geti. Bara avlarna2 rast gelp nice savalar eyledi. Avn alup lskend~riye'de klad; sonra Cerbe Adas'na varup arln orada kodu ve kafidere sefer murat ey-ledi.

Sultai Selim Han tahta ktnda karda Korkud Han gizlenmekle Akdeniz ge-mileri seferden alkonmutu. Hayreddin Reis de Midilli Adas'ndan gemi alup Ma

rp'a sald. Karda Oru da Cerbe Adas'na gelmiti; onunla orada buluup iki kar-da gazaya bel baladlar3 ve Tunus'a varup hakiminden bir yer istediler. O zamanda Tunus, Hafsoullar hkmndeydi ve bunlara Halk'l-Vad Kalesi'ni gsterdi; u

artla ki ganimet mallarnn bete biri kendisine verile.

Oturak: Gemide krek ekmek iin forsalann ve gemicilerin oturduu yer. Bkz. Szlke. 2 Av: Denizlerde, korsanlarn ele geirip yamalamak zere aradklan gemilere verilen ad.

Bel balamak: Kalkmak, karar vermek, kendini vermek Umut balamak.

44

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Sefer zaman1 gelince bunlar iki gemi donatup Halk'l-Vad'dan denize ktlar. Ceneviz'den buday ykl bir byk,g.emi zerine d.p2 aldlar ve biraz gidp ka-le gibi bir kalyana rastladlar ki_bu!:l_un yk ukayd; onu da gz atrmayup aldlar. Tunus'a gelp ganimet maln bete birini kardlar ve kalann bltkten son-ra bir kez de gemiyle kup Ispanya'dan bir bara grdler; sarlup yedee ekti-ler, iinde bir kafir beyi vard, ok sava edp sonunda tutsak oldu. Bundan sonra bunlarn ad btn Akdeniz yallarna erip velvele verdi.

Bir kez de drt gemiyle kup Tarabulus semtinde Becaye isimli hisara vardkta kafirlerin donannas bunlar bast. Merte deprenp iyice sava ettiler ve sonunda stn gel p iki gemi aldlar. Oru Reis topla geminin birini batrd, geri kalan kafir-ler kaup gittiler. Oru Reis tara kaleyi3 gezerken kafirler hisardan kup gemilerini bast. Oru Reis yetip sava ederek onlar pskrtmekle urarken kaleden bir darbzen ile kolu vurulup yaraland. Hzr Reis gemiye getirp baktrd; sonra elini kestiler, ok zebun dt.

Sonra bir bara ve birka ufak korsan gemileri alup Tunus'a gnderdiler. Minor-ka'y basup kyleri yama ve birka kuleyi4 fethederek sonsuz ganimet mal aldktan sonra denize kup giderken Korsika kapudan sekiz para kadrgayla zerlerine ge-lp sava etti. Kapudan gemisine sarlup aldlar ve epice sava olup ok kimse dt. Sonunda kafirler bozulup dndler, iki gemi almlard, Hayreddin Reis ardlarndan srp braktrd.

Sonra dnp Tunus'a gelp kladlar. Oru Reis orada oturak oldu.5

Hayreddin Reis'in Tek Bana Gazas: K srasnda Hayreddin yine denize kup bir ayda bin sekiz yz tutsak ve yirmi para gemi alup ar ganimetiere erdi. Tutsak-lar alkoyup kalan mallar gazilere bol bol verdi.

2

4

Balarda yine yedi para gnll gemisine serdar olup kendi gemisini ba eyledi6

Sefer zaman: Donanmann her yl denize alma zaman; kn denizlerdeki frtnalarn ge-ip balara girildii zamandr ve kasm ayna dein srer. Gemi zerine dmek: Bir gemiye rastlamak, gemi zerine uramak.

Tara kale: D kale. Asl i kaleyi eviren kale. Kimi kaleler iki kat surla evrilmi olup en itekine "i kale" ve dtakine "a kale" ya da "tara kale" denir. Kule: Tabya, istihkam, kale ya da zindan olarak kullanlan veya ilkin savunma amacyla ya-plm bir yap; kale; kk kale; palanga; tabya. Oturak olmak: Yerlemek; emekh olmak; savaa kmamak; bir yerde oturup kalmak.

6 Kendi gemisini ba eylemek: Gnll gemilerinin kumandasn stlenip kendi gemisini san-cak gemisi yapmak.

45

KA TIP ELEBI

ve denize kup kafir yakasnda bir ehri bastlar. Yama edp bin sekiz yz tutsak aldlar ve on iki bin altuna kestiler. 1 Gnll gemileri ganimet in etrafa dald.

Hayreddin Reis fenerini yakm ve drt bara bunun ardna dmt; sabah ol-dukta grd ki uka gemileridir, dmen evirp sannd.2 Drdn alup Tunus'a vard. Bu gemilerde sekiz bin pasta uka kt. 3

Hayreddin Reis nce gece bir baraya rast gelp kaybetmiti, gnll gemileri rastlayup aldlar. Fransa gemisiymi, tahta ykletp giderdi; onu Kemal Reis'in kz kardann olu Muhyiddin Reis'e koup pekeler ile devlet kapsna gnderdi. Pa-

diah tarafndan da iki kadrgayla hilat ihsan olunup4 gnderildi. Bundan byle bir gemi Hayreddin Reis'e kar durup sava etmedi.

Becaye Seferi ve Ciciiye Fethi: Hayreddin Reis ve karda Oru Reis on para ge-miyle nceleri kafirlerin basup ald Becaye Kalesi zerine kup yol zerinde ilkin Cicil veya iral\jl adndaki kk hisar kuattlar ve kolaylkla fethedp iinde olan yz tane kafiri tutsak ederek zincire vurdular. Hisar gzetmek ve korumak in elli neferle para gemi koydular.

Sonra Becaye zerine dp asker ve top kardlar. Bu ehrin iki hisar vard. Birini kuattlar ve drip drdnc gn fethettiler. Savata krlan kafirlerden baka be yz tutsak alrrup yardma gelen yirmi bin kadar Arap askerine kale maln yama ettirdiler. Sonra ikinci kaleye de sarlup yirmi gn dvdkten sonra barut t-kenp Tunus sultanndan yardm istediler. Yardm etmeyp iki yz para gemiyle kafir donannas geldi, hisara on binden ok savakoydu ve bu yzden slam gazi-leri umutsuzlua dt. ncesinde gemileri aya girmiti; su ekilp gemiler kuru-da kalnakla denize indirmek mmkn olmayup yaktlar ve karadan Ciciiye'ye geldi-ler ki aras altm mil mesafeydi. Sylenen tutsaklar birlikte srdler. Hayreddin Reis'in yirmi drt oturak kadrgas ve Oru Reis kadrgas oradayd.

Oru Reis Ciciiye'de kalup Hayreddin Reis drt gemiyle Tunus'a vard. Drt ge-mi satn ald ve yedi de gnll gemisiyle denize kt. Kurtolu Muslihiddin Reis de on drt pare gemiyle ona katld. Yirmi sekiz para gemiyle kafir yakasna gittiler.

Kesmek: Kesim kesmek, haraca balamak. 2 uka gemisi: uka ykl ticaret gemisi. Sarnmak: Brakmamak

Pasta: Pastav (Macarca "pasta!"). Ucu yaldzl bir top uha; enli kuma topu; herhangi yn-l bir kuma topu.

4 Hilat ihsan etmek: Padiahn, gnln alp mkafatlandrmak istedii kiiye deerli bir giysi armaan etmesi; deerli bir giysi giydirmesi.

\jl Becaye ve Cici! (iral), Marp yakasnda kalelerdir -K..

46

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ceneviz yaknnda buday ykl sekiz bara grp kendilerini bildirdiler.1 Tanr'nn yardmyla savasz dvsz all.!P sonra dnp gelirken on iki para haraya rast gelp hepsini aldlar; bu geruil~ uka yklyd. Yirmi para baray Kurtolu ile Tunus'a gnderp kendisi kardann yanna gitti.

Oru Reis'in Cezayir'e Gidii: Cezayir Hisar nndeki limancia bir ada ve zerinde de bir kale vard; oradan 'ehre ok yetiirdi. tspanya kafirleri o aday basup kaleyi al-m ve ehir halkm hapse koymutu. Cezayirl ister istemez onlara boyn ep ylda belli mal verir ve sularnca giderek geinirlerdi. Sonradan kafirlerin cevri canlarna ileyp Oru Reis'e mektup gnderdiler ve yardm dileyerek ehirlerine ardlar. . Oru Reis Cicilye'deyken mektup vard, iindekiler anlalnca ba gz stne

deyp Allah uruna gaza niyetine kalkt. Ciciiye Hisar'na adam koyp kardama mektup yazd ve bu halleri smarlayp Cezayir'e gitti. Kalenin belli hakimi olmad

ndan kavgasz ehre girp sahip oldu. Hayreddin Reis de Ciciiye'den karadan iki yz seksen adam gnderp kendi Tunus'a vard. Kurtolu ile ganimetieri letii srada saltanat tarafndan gnderilen iki kadrga ve Midilli'den bir gemiyle karda ls-hak gelp orada bulutu.

Franszlarn Tunus'ta Bozulmas: Kaan ki Hayreddin Reis kal, denizde ve kylarda kafirler sklema dp sabr ve karara takatlar gten g oldu. Fransz gay-rete gelp otuz para gemi ve otuz mavuna karup Tunus'a gnderdi; gelp Tu-nus'un iskelesi olan Benzert'e dtler. Kurtolu orada bulunup levent gemilerini

koyp hisam kt. Kafirler saldrup drt gemisini aldlar. Hisara da saldrmak ardndayken Tunus gazileri kar gelp sarp savala kafirleri dndrp gemilerini kar

dlar. Alt para gemileri limancia kalup karmann yolu olmad. Bozulup denize karak Halk'l-Vad'a vardlar. Hayreddin Reis de orada hazrd ve melunlarm gelme-sini bekliyordu. Merte deprenp kafirler kyya kmak istedike savaup vuruarak engel olup kovdu; sonunda umutsuz ve eli bo dnp gittiler.

Bu srada Sultan Selim Han Msr' fethetmiti. Kurtolu bol armaanladavarup kulluunu arz etti ve Fransp. ile olan sava anlatt. Hayreddin Reis de drt para ge-miye be yz er ve toplar koyp byk karda shak ile Cezayir'e gnderdi, kendi Tunus'ta klad.

Kendilerini bildirmek: Kim olduklarn sylemek; hangi devlete, hangi donannaya bal ge-miler olduunu haber vermek; savamadan teslim olmalarn salamak zere hangi devle-tin danannasndan olduunu rastlad dman gemisine nceden bildirmek

47

KAT!P ELEBI

Kafr Gemilerinin ve Arap Kabilelerinin Cezayir Hisar'na Saldr: Vaktaki Oru Re-is'in Cezayir'e basup girdiini Arap kabileleri ve kafirler bildiler; krk para ekdirir ve yz krk para donatup on be bin kadar sava kafiri Cezayir'e gnderdiler.

Arap askeri de karadan harekete gelp kafirlerden nce alay alay Cezayir evresi-ne indi. Oru Reis de adamla~yla savaa hazr olup ilkin kara tarafnda olan Arap askerine yryp sarp vurutu. Tanr'nn yardmyla stn gelp Arab bozdu. On iki bin kadar develerini braktrd, onlar da bozgun yoluna dp katlar.

Sonra denizden kafir donannas da gelp hisara yakn yerde durdu. Karaya er dkp toplar kard ve kaleyi kuattlar. Kale de yklacak haldeydi. Oru Bey ge-dikleri onarmak ardndayken kafirler saldrup bayrak dikti. Oru Bey gazileri srp kafirler zerine yrdkte byk sava olup tslamlar stn geldi. Kafirin bayra y

klup 1 tarada olanlar da gemilerine katlar. Cezayir gazileri ardlarnca srp kyya varncaya dek krup bu kadar bin kafirden ancak bin kii kurtuldu. Bundan son-ra, bundan byle kafirler knlup bozguna uramaktan kurtulamad.

Oru Bey Cezayir'e yerleti. Karda Hayreddin'e fetihname2 yazup Ciciiye'ye gnderdi; hisar ilerini ona smarlad. Hayreddin Reis de Ciciiye'ye varup Oru Bey'in d zerine eyh-i beledi3 tutup, ylda kafirlere verdii mal ona vermeyi zerine aldrd ve kup karda Oru Reis'e gitti.

Tenes'in Fethi: Bundan nce Hafsoullarndan Tilimsan melikinin karda tspan-ya'ya varup yardm istemekle tspanya asker koup gelmi, Terres Hisar'n alm ve drt gemi ile asker koymutu. Orada oturanlar Oru Bey'den yardm diled; Oru Bey de karda Hayreddin Reis'i zerine gnderdi. Bu, oraya varnca gemide olan ka-firler hisara girdiler. Hayreddin gemileri zapt eyleyp tara er dkt4 ve iki gn ku-atup almak zereyken kafirler aman diledi. Ad geen Hafsolu, Hayreddin Reis ile bulumak bahanesiyle kup bir yana gitti. Hayreddin Reis hisara girp drt yz ka-dar Arap kafiri bulup gtrmek istedi; lakin yerlilerin araya girmesiyle orada alkoyup ok ganimetlerle Cezayir'e geldi.

Sonra Cezayir ve Becaye'ye bal olan, Cezayir'in dousunda ve batsnda bulu-

Bayra yklmak: Bozulmak, snmak, yenilmek. Fetihname: Kazanlan zaferleri, zellikle Hristiyan dnyasna kar kazanlan zaferleri, ls-lam hkmdarlarna bildirmek zere gnderilen mektuplara verilen ad. Bkz. Szlke.

eyh-i beled: Arapacia bir ehrin, bir kabilenin yals anlamna gelen "eyh'l-beled", bir terim olarak bir airetin ya da ehrin sz geen, dedii btn airete ve ehirce tutulan kii demektir; yallk derken bakalarndan yaa ileri olmak sz konusu deildir.

4 Tara er dkmek: Gemiden karaya asker karmak; karaya sava karmak.

48

DENIZ SAVAIARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

nan on kaleyi Oru Bey kardayla blt; dousu Hayreddin Bey'e, bats Oru Bey' e ayrlmak zere vilayeti yazdlai:_1 "

Tilimsan'n Fethi, Uzun Sava ve Oru Bey'in lm: Bu sralarda Tilimsan hakimi spanya kralna ylda on bin altn, on drt kara kul [zenci kle] ve on bin kile buday verp suyunca giderdi. imdi; Oru Bey ve Hayreddin Bey o diyarlara saldrup ald

ndan gcendi ve Hayreddin'i o diyardan kaldrsn diye Ispanya ile birleti. Imdi, kafir donanmasnn denizden ve onun da karadan saldrmak ardnda olduunu Oru Bey bilp kardam Cezayir'de koydu, kendi bir miktar askerle Tilimsan'a gitti. Tilimsan ahalisi, hakimlerinin kafirle birlemesinden knlup yz evirmilerdi. Ule-

mas ldrlmesine fetva verdiler. Oru Bey Tilimsan'a yaklanca ileri gelenler ve halk karlayup ona uydular. Tilimsan beyi bunu renince kat. lki kardari n-celeri hapsetmiti; bu srada frsat bulup onlar da Fas'a gittiler ve belli bir vazife2 ile orada kaldlar.

Bu Tilimsan beyi, Iilinsan'n iskelesi olan Vahran'a varup kafirlere snd. Vah-ran geri kafir elindeydi, lakin yiyecek gelmediinden dara dp tspanya'dan yar-

dm istemeye grrnl oldu. Onlar da ok mal ile yardm ettiler. Karadan on be bin kadar Arap askeri toplayup bin be yz kadar tfeki kafirle Yalran'dan kup

Kal'at'l-Kla'ya vard. Hayreddin Bey haber alnca bir miktar askere karda shak' babu edp yard

ma gndermi ve o da askerle gelp hisara girmiti. Kafirler hisar kuatnca Oru Bey bir gece kup kafirleri bast; yedi yzn kltan geirp yz kii diri srdler, gerisi hisariarna kamt.

Yeniden on bin kadar kafir, yirmi bin Arap askeri ile toplanup kuattlar. Alt ay ara vermeden vuru kir srd. Ka kez kafirleri bast, onlar da yollara toplar ko-yup epice zarar verdiler. Sonunda kale dibine varp lamlarla kuleleri yktlar. tki taraf zebun dp kat kald. 3

Sonunda kafirler bar isteyp onlar da ister istemez raz oldular ve ellerinde o-lan nesneye dokunulmamak artyla ktlar, lakin bunlar henz kmadan kafirler esbaba el uzatmakla4 shak kl ekp bir nice kafir tepeledi. Kendi ve Hayreddin

4

Vilayeti yazmak: Halkn yeii:de hraklarak bunlarn kimler olduu, ne i yaptklar ve ver-meleri gereken vergilerin deftere geirilmesi. Vazife: Aylk; cret Grlen bir ie karlk verilen aylk. Kat kalmak: Heyecan, znt gibi duygulada ta kesilmek, donup kalmak kmldayamamak, deimemek, olduu gibi kalmak. Burada anlam "yeniememek, duralamak" olmal. Esbaba el uzatmak: Silaha davranmak; silaha davranp kar koymaya kalkmak

49

KA TIP ELEBI

Bey kethdas lskender o aralkta ehit oldular; geri kalanlar da savaa balayup hepsi ehitlik erbetini itiler.

Sonra kafir askeri Tilimsan zerine yryp kuatma hazrlndayken ehir alalisi boyun eince Oru Bey ve adamlar i hisara girdiler. Yedi ay durmadan sava olup hisar korumaktan umut kesilince adamlaryla tara kup kendisini kafir ordu-suna vurdu; savaarak btn adamlar ve beraberindekilerle ehit oldu.

Kafirlerin Cezayir Hisar'na Yry ve Tilimsan'n Yeniden Ele Geirilmesi: Kaanki Tilimsan'da Oru Bey dp kafirler stn geldi ve balarda yz yetmi para gemi

donatp yirmi bin kadar savayla Vahran'a geldiler. Orada olan bin yedi yz ka-dar kafir de onlara katld ve onlar denizden, Tilimsan beyi karadan Cezayir zerine yrdler. Hayreddin Bey de adamlanin toplayup durdu ve reayaya "Tilimsan beyi-ni karlayn" diye smarlad. Onlar da kar vardndan koruyup dokundurmad.

Hayreddin Bey'in alt yz kadar kendi adam vard ve yirmi bin Arap askeri ken-disine uyumutu. Denizden kafir gemileri gelp ada nne demir braktlar ve adam gnderp Cezayir ehrini istediler. Hayreddin Bey savunma durumunda kald. On-lar da karaya asker karup saldrnca karadan yryp ok kafir krd ve stn ge-lp gemilerini kard. Akam erip kafr, gemilerden iki yz pare topa ate verdi-

inden gaziler dnp ehre girdiler. Bu yolda sabahtan akama dek iki gn sava olup nc gn kafirler toplar ekti. Umutsuz ve eli bo gitmek zereyken Hay-reddin Bey saldrup ok kafir krd. Yirmi binden be alt bini ancak kurtulup gemi-lerine girdiler.

Dklp kalan ganimet mallarndan Tilimsan seraskeri Hasan'abiraz at, gerekli yat ve yara verp yanna yedi yz kii kotu ve iki bin Araba serdar edp Tilim-san'a gnderdi.

Ad geen serdan giderken gren Arap askeri yanna dp yirmi bin kadar ol-. dukta Tilimsan beyi iitp kamak zereyken Hasan erip hisar elinden ald. !in-de olan bin yedi yz kafirden ancak yedi yz kurtulup kalan krld; onlar da varup Tunus'a girdiler.

Tenes'in Fethi ve Cezayir'deki Kafir Kapudanlarnn ldrlmesi: Balarda Hayreddin Bey bu hisar almak dileyince, beyi tspanya'dan yardm istedi. Yardmna on be bar-a gelp Hayreddin Bey de denizden on sekiz para gemi gnderp kendi karadan

savala hisar ald. Gemiler, baralar karlayp beini batrdlar, bei kat. Hayred-din Bey de Gezayir'e geldi.

Bir gn donanma gemileri Cezayir'de yatarkeh bir muhalif rzgar kup lspar.-

so

DEN!Z SAVAlAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

ya'dan yz on para kafir gemisi limana dklp dvtler ve bozuldular. O boz-guncia bin tutsaktan baka otuz a,lqJ

KA TIP ELEBI

Hseyin adl kimseyi gnderdi, yolda sekiz Venedik kadrgas nlerine gelp Hay-reddin Bey adamlarnn hepsini ehit ettiler. Hac Hseyin kii ile kurtulup Mo-ton'a gitti ve devlet kapsna varup balyozdan kat ile gemileri getirtp yine salup Cezayir' e vard;kta Hayreddin Bey kar kt. Islam padiahnn gnderdii at, 1 hilati ve sanca ululayarak alup divqn etti. Vilayet padiahn olduuna dellallar artup halka bildirdiler. Eliyi ziyafet ve ok aYlamalardan sonra yine devlet kapsna gn-derdi.

Tunus ve Tilimsan Beylerinin Bozgunculuu: Bundan dolay Tunus ve Tilimsan beyi knlup birbiriyle bozgun karmak istediler; Cezayirlden Hayreddin Bey'in yarar

adamlar olan Mehmed Bey ile Kadolu'nu bozgun kartmaya alup sonunda kendilerine dndrdler. Ve Araplara mal dkp2 Cezayir'e saldrttlar; lakin Hay-reddin Bey bir zaman savunmacia kalup onlara yenilmezdi.

Mstaganem Hisar'nn Alnmas: Tilimsan beyinin iki karda Fas padiahnn ya-nna varup yardm istediler ve askerle gelp Tilimsan'a sarldlar. Lakin Arap taradan engeLulduu in onlarn her biri Vahran'a ve [Tilims;.n beyi] Mesud Hayred-din Bey yanna vard, karda da Vahran'a gitti. Hayreddin onu arlayup Araba mektuplar gnderp gnllerini alarak onlar Mesud'a dndrd. Mesud Arap aske-ri gcyle varup kardan kard ve hisar ald. Bir zamandan sonra Hayreddin Bey'den yz evirp kafirlerle birleti.

Hayreddin Bey de Yalran'da olan kardama yardmc olup onlarn i