İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ………………………………………………………………………………4

2.KURULUŞUN TANITIMI………………………………………………………..5

2.1.Kuruluşun Adı ve Adresi………………………………………………………..5

Resim 2.1.-1…………………………………………………………………………………………………………5

2.2.Kuruluş Hakkında………………………………………………………………5

Resim 2.2.-1…………………………………………………………………………………………………………6

2.3.Organizasyon Yapısı…………………………………………………………….7

Grafik 2.3.-1………………………………………………………………………………………………………7

Tablo 2.3.-1……………………………………………………………………………………………………....7-8

2.4.İş Güvenliği………………………………………………………………………8

Resim 2.4.-1…………………………………………………………………………………………………………9

2.5.Karsan A.Ş. Bünyesinde Üretilen Araçlar…………………………………....10

2.5.1.Karsan Jest…………………………………………………………………...10

Resim 2.5.1.-1……………………………………………………………………………………………………..10

Resim 2.5.1.-2……………………………………………………………………………………………………..10

2.5.2.Breda Menarinibus Avancity + ………………………………………………11

Resim 2.5.2.-1……………………………………………………………………………………………………..11

Resim 2.5.2.-2……………………………………………………………………………………………………..11

2.5.3. Renault Trucks Premium…………………………………………………...12

Resim 2.5.3.-1……………………………………………………………………………………………………..12

2.5.4.Peugeot Partner – Citröen Berlingo………………………………………...12

Resim 2.5.4.-1……………………………………………………………………………………………………..12

2.6.Kalite ve Uygunluk…………………………………………………………….13

3.ISIL VE MEKANİK SİSTEMLER…………………………………………......14

3.1.Mekanik Sistemler……………………………………………………………..14

1

3.1.1.Forkliftler……………………………………………………………………..14

3.1.1.A.Forkliftlerin Sınıflandırılması…………………………………………….14

Resim 3.1.1.A.-1…………………………………………………………………………………………………..14

Tablo 3.1.1.A.-1…………………………………………………………………………………………………..15

3.1.1.A.1.Elektrikli Forkliftler…………………………………………………….15

3.1.1.A.2.Benzinli ve Dizel Forkliftler…………………………………………….15

3.1.1.A.3.LPG’li Forkliftler………………………………………………………..15

3.1.1.B.Forkliftlerin Durdurulması……………………………………………….16

3.1.1.B.1.Elektrikli Forkliftlerin Durdurulması………………………………….16

3.1.1.B.2.Benzinli ve Dizel Forkliftlerin Durdurulması………………………….16

3.1.1.B.3.LPG’li Forkliftlerin Durdurulması…………………………………….16

3.1.1.C.Forklift Asansörünün Çalıştırılması……………………………………..16

3.1.1.D.Forkliftlerin Yükleme Sınırları…………………………………………...17

Grafik 3.1.1.D.-1………………………………………………………………………………………………….17

3.1.1.E.Forkliftte Denge ve Kapasite……………………………………………...18

Resim 3.1.1.E.-1…………………………………………………………………………………………………..18

3.1.1.F.Forkliftlerin Bakımı ve Onarımı………………………………………….19

Tablo 3.1.1.F.-1…………………………………………………………………………………………………..19

3.1.2.Transpaletler…………………………………………………………………19

3.1.2.A.Manuel Transpaletler……………………………………………………..19

Resim 3.1.2.A.-1…………………………………………………………………………………………………..19

3.1.2.B.Otomatik Transpaletler…………………………………………………...20

Resim 3.1.2.B.-1…………………………………………………………………………………………………..20

Tablo 3.1.2.B.-1…………………………………………………………………………………………………20

3.1.3.Vinçler………………………………………………………………………...20

3.1.3.A.Tek Kiriş Gezer Köprülü Tavan Vinçleri………………………………..21

2

Resim 3.1.3.A.-1…………………………………………………………………………………………………..23

Resim 3.1.3.A.-2…………………………………………………………………………………………………..24

Tablo 3.1.3.A.-1…………………………………………………………………………………………………..24

Resim 3.1.3.A.-3…………………………………………………………………………………………………..25

3.1.3.B.Vinçlerin Bakım ve Onarımı……………………………………………...25

3.2.Isıl Sistemler……………………………………………………………………25

3.2.1.Kazanlar………………………………………………………………………25

3.2.1.A.Buhar Kazanları…………………………………………………………...26

3.2.1.B.Sıcak Su Kazanları………………………………………………………...26

3.2.1.B.1.Boyler……………………………………………………………………27

3.2.1.B.1.1.Klasik Tip Boyler ( Cidarlı Boyler)…………………………………..28

Resim 3.2.1.B.1.1.-1……………………………………………………………………………………………28

3.2.1.B.1.2.Serpantinli Boyler ( Bakır borulu, çelik borulu )……………………28

Resim 3.2.1.B.1.2.-1……………………………………………………………………………………………...28

3.2.1.B.1.3.Hızlı Boyler ( Paslanmaz Çelik Boyler, Emaye Kaplı Boyler )……..29

Resim 3.2.1.B.1.3.-1……………………………………………………………………………………………...29

3.2.1.B.2.Brülör…………………………………………………………………….29

Resim 3.2.1.B.2.-1………………………………………………………………………………………………..30

3.2.1.B.2.1.Brülörü Oluşturan Elemanlar………………………………………...30

Resim 3.2.1.B.2.1.-1……………………………………………………………………………………………...30

3.2.1.C.Kazanların Bakım ve Onarımı……………………………………………32

4.SONUÇ……………………………………………………………………………33

5.KAYNAKÇA……………………………………………………………………..34

6.EKLER……………………………………………………………………………35

3

1.GİRİŞ

Okulumuzun makine mühendisliği lisans programı içerisinde yer alan, sıcak su, buhar veya kızgın yağ üretiminde kullanılan kazan ve ekipmanların, elektrik üretiminde kullanılan buhar türbinlerinin, gaz türbinlerinin, içten yanmalı motorların, endüstriyel fırınların ve endüstriyel ısıtma, soğutma ve klima sistemlerinin en az bir tanesi ile pnömatik, hidrolik ve ya mekanik iletim, taşıma ya da kaldırma sistemlerinden en az bir tanesinin inceleneceği MM 300 Isıl ve Mekanik Sistem Analiz Stajımı tamamlamış bulunmaktayım. Stajımı Türkiye’nin önde gelen otomotiv şirketlerinden Karsan A.Ş.’nin Bursa Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikasında tamamladım. 20 iş günü süresince bizden incelememizi ve analizlerini yapmamızı istediğiniz ısıl ve mekanik sistemlerin bazı tipleri ile karşılaştım. Mühendis, tekniker, teknisyen ve işçilerden bilgiler alarak çalışma prensipleri ve bakım, onarım yollarını öğrenmeye gayret ettim.

Çok markalı araç üretiminde Türkiye’nin tek bağımsız markası olan Karsan’da Peugeut, Renault, Citroen, Ford, BredaMenarinibus, Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.Ş ve kendi markası Karsan’a ait araçlar üretilmektedir. Bu denli yüksek üretim kapasitesine sahip, büyük bir kuruluşta verimli ve öğretici bir staj dönemi geçirdiğimi düşünmekteyim.

4

2.KURULUŞUN TANITIMI

2.1.Kuruluşun Adı ve Adresi

Adı: KARSAN OTOMOTİV SANAYİİ VE TİCARET A.Ş.

Karsan A.Ş. Amblemi

Resim 2.1.-1

Akçalar Tesisi: AKÇALAR SANAYİ BÖLGESİ, AKÇALAR 16225, NİLÜFER/BURSA

OSB Tesisi: ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ MAVİ CADDE NO:13 NİLÜFER/BURSA

Telefon: +90 (224) 484 21 70 - +90 (224) 280 30 00

Fax: +90 (224) 484 21 79

2.2.Kuruluş Hakkında

Karsan, Bursa’da mevcut küçük ve dağınık haldeki karoseri imalatçılarını bir çatı altında toplayarak modern teknolojiye uygun, kaliteli üretim yapmak üzere 1966 yılında aralarında Bursa'nın ileri gelen sanayicileri Coşkunöz, SKT, Otoyol Sanayi ve diğer 269 ortağın biraraya gelmesiyle ilk olarak Bursa Organize Sanayi Bölgesinde 30.000 m2’lik saha üzerinde “Bursa Otomontaj ve Karoseri Sanayii A.Ş.” adıyla kurulmuştur.

1976 yılına kadar çeşitli marka araçların şaseleri üzerine karoseri yaptı. 1976 yılında, Mercedes Benz firması lisansı ile N1300 minibüs üretimine başladı. 1979 yılında Koç grubunun şirketteki hisse oranını arttırmasıyla adı “Karsan Otomotiv Sanayii ve Ticaret A.Ş.” olarak değişti.

1981 yılından bu yana %100 yerli sermaye ile ticari araç üretimi gerçekleştiren Karsan’ın Bursa Akçalar’daki fabrikasının yatırımına 1998 yılında, bu tesiste araç üretimine de Ekim 1999’da başlandı. Bugün iki vardiyada 67bin, üç vardiyada 95 bin araç üretebilecek kapasitede olan Karsan Akçalar Fabrikası, ilave yatırımlarla 100 bin adet aracın üzerine çıkabilecek kapasitededir. Otomobilden kamyona, minivandan otobüse kadar her türlü aracı üretebilecek esneklikte tasarlanmış olan

5

Akçalar Fabrikası, Bursa şehir merkezine 30 km uzaklıkta olup, 80000 m2 kapalı, toplam 200000 m2 alan üzerinde yer almaktadır.

2002 yılından itibaren otomotiv sanayinde Türkiye'nin tek bağımsız çok markalı araç üreticisi konumunda olan Karsan, 2009 yılında belirlediği yeni vizyonu "Sınırsız Ulaştırma Çözümleri" kapsamında 2010 Eylül ayında BredaMenarinibus ile stratejik ortaklık anlaşması imzalayarak üretim yaptığı marka sayısını altıya çıkardı. Karsan bugün Peugeot lisansı ile Peugeot Partner, Hyundai lisansı ile Hyundai HD 35/75, Renault Trucks lisansı ile Renault Trucks Premium ve Premium Lander, Citroen lisansı ile Citroen Berlingo, kendi markası Karsan J Serisi ve BredaMenarinibus marka otobüs modellerinin üretimini gerçekleştirmektedir. Ayrıca, kendi markası olan Karsan J serisi minibüslerin, Hyundai HD serisi kamyonların ve BredaMenarinibus otobüslerin pazarlama, satış ve satış sonrası hizmetlerini de Karsan yürütmektedir. Karsan araç üretiminin yanı sıra Ford, Türk Traktör ve Mais gibi firmalara kataforez, boya, kamyonet kasası ve traktör kabin imalatı gibi endüstriyel hizmetler sunmaktadır.

Karsan A.Ş.’nin üretimi olan bazı araçlar

Resim 2.2.-1

Yeni vizyonu olan "Sınırsız Ulaştırma Çözümleri" doğrultusunda, Karsan önümüzdeki dönemde toplu taşımacılık alanında Taksi'den otobüse uzanan geniş bir yelpazede ürün geliştiren, üreten, satan ve satış sonrası hizmetlerini veren bir şirket konumuna gelmeyi hedefliyor. Özellikle OEM (Original Equipment Manufacturer) iş kolunu güçlendirmeyi amaçlayan Karsan, toplu taşımanın tüm segmentlerinde "yenilikçi ürün ve hizmetleri" "fikirden - pazara" geliştirmek ve pazara sunmak için faaliyetlerini sürdürüyor. Bu doğrultuda ve Türkiye'nin yerel bir marka sahibi olması gerektiği inancıyla Mayıs 2010'da Amerika'nın New York şehrinde açılan "Geleceğin Taksisi" (Taxi of Tomorrow - ToT) ihalesine kardeş şirketi Hexagon Studio'nun da tasarım desteğini arkasına alarak katılan ve finalist 3 şirketten birisi konumunda olan Karsan, kendi markası ile üretmek üzere dünya metropolleri için "Karsan V1" modelini geliştirdi.

2011 yılında 22 binin üzerinde araç üretimi gerçekleştiren Karsan, yaklaşık 800 milyon TL ciro elde etti. Üretim adetinde Türkiye'nin 7., ihracat adetinde de 6. şirketi konumundaki Karsan, cumhuriyetin 100. Kuruluş yılı olan 2023’e gelindiğinde Türk

6

Otomotiv Sanayii için hedeflenen 75 milyar dolarlık ihracat rakamında da söz sahibi olmak istiyor.

İSO'nun 2011 yılında yaptığı araştırmaya göre, "Türkiye'nin En Büyük 500 Sanayi Kuruluşu" sıralamasında bir önceki seneye göre 18 basamak atlayarak 91. sırada yer alan Karsan'da bugün 1002 kişi çalışıyor. Yüzde 63.46'sı Kıraça Grubu, yüzde 5.39'u Diniz Grup, yüzde 1.73'ü İnan Kıraç'a ait olan Karsan'ın yüzde 29.42 oranında hissesi ise İMKB'de (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) işlem görmektedir.

2.3.Organizasyon Yapısı

Karsan Otomotiv Sanayii ve Ticaret A.Ş. yüz yirmi altısı mühendis olmak üzere 176 beyaz yaka, 1268 mavi yaka personel çalıştırmaktadır. Şirkete ait organizasyon şeması ekler kısmında sunulmuştur.

Grafik 2.3.-1

Şirketin İnsan Kaynakları birimi çalışma politikaları gereğince çalışan mühendislerin isimleri ile mezuniyet yıllarını stajyerler ile paylaşmayı uygun görmemektedir. Bu nedenle yalnızca mezun oldukları okullar ile bu okullardan mezun mühendis personel sayısı aşağıdaki tabloda belirtilmektedir.

Mezun Olunan Üniversite Çalışan Mühendis SayısıAnadolu Üniversitesi 1Bahçeşehir Üniversitesi 1Balıkesir Üniversitesi 2Bilkent Üniversitesi 2Boğaziçi Üniversitesi 2Cumhuriyet Üniversitesi 1Çukurova Üniversitesi 2Dokuz Eylül Üniversitesi 11Ege Üniversitesi 3

7

Gazi Üniversitesi 6Hacettepe Üniversitesi 1İstanbul Teknik Üniversitesi 16İstanbul Üniversitesi 3Kırıkkale Üniversitesi 1Kocaeli Üniversitesi 3Marmara Üniversitesi 2Okan Üniversitesi 1Orta Doğu Teknik Üniversitesi 18Osmangazi Üniversitesi 5Sakarya Üniversitesi 5Selçuk Üniversitesi 2Süleyman Demirel Üniversitesi 1Uludağ Üniversitesi 21Yeditepe Üniversitesi 1Yıldız Teknik Üniversitesi 17TOPLAM = 25 TOPLAM = 126

Tablo 2.3.-1

2.4.İş Güvenliği

Şirketin iş güvenliği politikaları “ Tüm faaliyetlerimizde insanı en değerli varlık olarak kabul edip, çalışanlarımıza, misafirlerimize ve taşeronlarımıza daha sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturarak sürekli iyileştirme yaklaşımı doğrultusunda mükemmelliğe ulaşmaktır. ” şeklinde tanımlanmaktadır.

KEŞKE DEMEDEN KAZA GELMEDEN

ÖNCE İŞ GÜVENLİĞİ

Bu söz şirketin mottosu olmuş ve tüm iş kıyafetlerinin üzerlerine çıkartma şeklinde eklenmiştir.

İş sağlığı ve Güvenliği (İSG) politakalarını gerçekleştirmek adına şirket bünyesinde yapılan faaliyetler;

Oluşabilecek risklerin etkilerini en aza indirmek için tehlikeleri değerlendirmek ve koruyucu önlemler almak,

Çalışanlara İSG ile ilgili eğitimler vererek bu konuda bilinci artırmak, Herkesin katılımını sağlayarak yönetim sisteminin sürekli gelişimini ve

iyileşmesini sağlamak, Gereken tedbirleri alarak oluşabilecek acil durumlara karşı hazırlıklı olmak, Tüm yasal yükümlülükleri yerine getirmektir.

15.07.2013 tarihinde başlayan yeni staj döneminin ilk gününde Akçalar Fabrikası Konferans Salonu’nda benim de aralarında olduğum yeni stajyer grubuna İş Sağlığı ve Güveliği (İSG) semineri verilmiştir. İş kazaları ve yaralanmalarının çeşitleri,

8

oluşma sebepleri, engelleme yolları ve meydana gelmeleri halinde yapılan müdahale yöntemleri anlatılmıştır.

İş kazalarını ve yaralanmaları önlemek adına üretim ve montaj alanlarında bulunan tüm personele baret, koruyucu gözlük, kulaklık ve elastik tabanlı koruyucu ayakkabı kullanma zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca üretim ve montajı bizzat gerçekleştiren işçi, tekniker ve teknisyenler ile fiili olarak üretim ya da montaja müdahale eden mühendislere baret, gözlük, ayakkabının yanı sıra iş kıyafetleri ve eldiven kullanma zorunluluğu da getirilmiştir. Bunlara ek olarak üretim ve montaj alanları içerisindeki yürüyüş bölgeleri sarı şeritlerle belirtilmiş ve bu alanların dışında yürümek yasaklanmıştır. Bu uygulama personel ve ziyaretçilerin kaynak, kesim, boya veya montaj hatları etrafında kafalarına göre hareket edip zarar görmeleri riskini ortadan kaldırmak amacıyla hayata geçirilmiştir.

Alınan önlemlere rağmen gerçekleşebilecek iş kazalarında ilk müdahale için OSB ve Akçalar fabrikalarıda sağlık birimleri bulunmaktadır. Ayrıca Akçalar tesisinde Karsan’ın üretimi olan uzun kasa bir Peugeot Partner modifikasyonlarla ambulans haline getirilmiş ve şirket ambulansı olarak tam teçhizat ile donatılmış vaziyette kullanılmaktadır

Tekniker, teknisyen ve işçilerin giymesi zorunlu olan standart iş ekipmanları

(Baret, kulaklık, gözlük, iş üniforması, koruyucu ve yalıtkan ayakkabı,eldiven)

Resim 2.4.-1

9

2.5.Karsan A.Ş. Bünyesinde Üretilen Başlıca Taşıtlar

2.5.1.Karsan Jest

Yolcu Kapasitesi

11 Oturan + 10 Ayakta + 1 Sürücü 11 Sabit Koltuk + 4 Katlanır Koltuk + 6 Ayakta + 1 Sürücü 11 Oturan + 6 Ayakta + 1 Engelli + 1 Sürücü 11 Oturan + 1 Engelli + 1 Sürücü

Motor Bilgileri & Performans

Turbo Dizel Intercooler Motor Common Rail Injection Yakıt Dağıtım Sistemi Euro 5 Egzoz Emisyon 4 adet sıralı silindir 2300 cc motor hacmi 3600 devir/dakika’da 125 hp maksimum güç 320 Nm maksimum tork 135 km/h maksimum sürat 80 litrelik yakıt tankı Senkromeçli şanzuman Manuel 6 ileri, 1 geri vites kutusu

Karsan Jest

Resim 2.5.1-1

Resim 2.5.1-2

10

2.5.2.BredaMenarinibus Avancity +

Yolcu Kapasitesi

Oturan 37 Ayakta 112 Katlanır Koltukta 2 Sürücü koltuğu 1 Toplam 152 yolcu kapasitesi

Motor Bilgileri & Performans

D2066 LUH EEV/E5 turboşarjlı intercooler 4 zamanlı dizel motor. Elektronik kontrollü Common Rail Injection Yakıt Dağıtım Sistemi Sıralı 6 silindir, silindir başı 4 valf 1900 devir/dakika’da 235 kW maksimum güç 1000/1400 devir/dakika’da 1600 Nm 4 ileri 1 geri vites kutusu VOITH DIWA 864.5 şanzuman 360 litrelik yakıt tankı

BredaMenarinibus Avancity+ 18m üst ve yan görünüşler

Resim 2.5.2.-1

Karsan’ın BredaMenarinibus lisansı ile İETT için ürettiği Avancity+ 18m otobüs

Resim 2.5.2.-2

11

2.5.3.Renault Trucks Premium

Renault Truck Premium

Resim 2.5.3.-1

2.5.4.Peugeot Partner – Citröen Berlingo

Citröen Berlingo ve Peugeot Partner

Resim 2.5.4.-1

12

2.6.Kalite ve Uygunluk

Karsan, kuruluş vizyonu doğrultusunda, müşteri beklentilerini karşılamak ve bunları aşmak için, ürün güvenliğini öncelikli tutarak, ürün kalitesini sürekli geliştirmeyi kendine hedef seçmiştir.

Karsan A.Ş.’de kalite yönetim sistemi uluslararası ISO/TS 16949: 2009 standartının gereklerini yerine getirecek şekilde dökümante edilir, belgelendirir ve etkinliğini sürekli iyileştirilir

Yerinde kalite sistemini uygulayarak; hatalara geçit vermeyen, verimliliği yüksek üretim gerçekleştirilir.

İlk seferinde doğru yapmak, yapılanı standart hale getirmek ve standartlara uygun iş yapıldığını konfirme etmek felsefesi doğrultusunda çalışmalar yapılır.

Kuruluşun sürekli iyileştirme yaklaşımı doğrultusunda verilere dayalı çalışmayı esas alır, üretim ve destek süreçlerimizdeki verimliliği uluslararası düzeyde rekabet edebilecek seviyeye yükselterek mükemmelliğe ulaşmayı hedefler.

Karsan A.Ş.’nin sahip olduğu kalite belgeleri raporun ekler kısmında sunulmuştur.

13

3.ISIL VE MEKANİK SİSTEMLER

3.1.Mekanik Sistemler

Bu bölümde Karsan A.Ş. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) tesisindeki iletim ve taşıma sistemlerini oluşturan forklift, transpalet ve vinçler incelenecek, DEMAG Vinçsan tek köprülü, 2 tonluk monoray tavan vincinin detaylı analizi yapılacaktır.

3.1.1.Forkliftler

Forklift, ağır yükleri çatalları aracılığıyla kaldırmak ve özellikle bir araca ya da rafa yüklemek için kullanılan bir çeşit iş makinesidir. Forkliftler daha çok paletlerin üzerine yüklü ağırlıkları taşımak, kaldırmak ve istif etmek için kullanılırlar.

Forkliftlerin elle hareket ettirilebilen küçük modelleri olduğu kadar büyük ve motorlu olan modelleri de vardır. Kapasiteleri 1 ton ile 90 ton arasında değişebilmektedir.

3.1.1.A.Forkliftlerin Sınıflandırılması

Forkliftler kullandıkları enerji yönünden üçe ayrılırlar.

1. Elektrikli forkliftler

2. Benzinli ve dizel forkliftler

3. LPG (tüpgaz) ile çalışan forkliftler

Benzinli ve Dizel forkliftler hareket iletim sistemlerine göre ikiye ayrılırlar.

- Debriyajlı forkliftler

- Tork konverterli forkliftler

Forkliftin Genel Görünüşü

Resim 3.1.1.A.-1

1. Asansör 2. Dönüş Sinyal Lambası

14

3. Lift Zinciri 4. Ön Far

5. Lift Silindiri 6. Operatör Koltuğu

7. Arka Mesnet 8. Motor Kaputu

9. Tilt Silindiri 10. Denge Ağırlığı

11. Ayna Çatar 12. Arka Teker

13. Koruyucu Tavan 14. Ön Teker

Tablo 3.1.1.A.-1

3.1.1.A.1.Elektrikli Forkliftler

Çatalların Yerde, akümülator fişininse yuvasında olmasına dikkat edilir. Hareket etme anahtarı çalışır duruma getirilir. Kontak anahtarı açılıp marşa basılır. Yan vites kolu gidilecek yöne göre ayarlanır El freni boşaltılır. Çatallar yerden kaldırılarak hız pedalına basılır.

3.1.1.A.2.Benzinli ve Dizel Forkliftler

Çatalların yerde olmasına dikat edilir. Motor çalıştırılır. El freni çekilir ve gaz pedalı serbest durumdayken debriyaj pedalına basılıp

gidilecek yöne göre vites geçirilir. Çatallar yerden kaldırılır. Kontak anahtarı açılır ve marşa basılır.

3.1.1.A.3.LPG’li Forkliftler

Diğer iki forklift tipinde olduğu gibi bunda da çatalların yerde olmasına

dikkat edilir.

Vites boşa alınır.

Tüp açılır.

Gaz dağıtım kolu çevrilir.

15

Kontak anahtarı ile kontak açılıp uyarı lambası yandıktan sonra motor

çalıştırılır.

Motorun ısınması beklendikten sonra çatallar yeniden kaldırılır.

3.1.1.B.Forkliftlerin Durdurulması

3.1.1.B.1.Elektrikli Forkliftlerin Durdurulması

Fren pedalına basılır.

Çatallar yere indirilir.

El freni çekilir.

Vites boşa alınır.

3.1.1.B.2.Benzinli ve Dizel Forkliftlerin Durdurulması

Fren pedalına basılır.

Durma anına yakın debriyaj pedalına basılır.

Çatallar yere indirilir.

El freni çekilip vites boşa alınır.

3.1.1.B.3.LPG’li Forkliftler

Fren pedalına basılır.

Çatallar yere indirilir.

Tüp vanası kapatılır.

Gaz yönü nötr konuma getirilir.

3.1.1.C.Forklift Asansörünün Çalıştırılması

Asansör kumanda kolu yavaşça çekilerek ayna yükseltilir.

Kaldırma hızı gaz pedalı yardımıyla ayarlanır

Asansör kumanda kolu serbest bırakılır. Böylece kol kendiliğinden başlangıç

yönüne döner ve olduğu yükseklikte kalır.

Asansör kumanda kolu ileri doğru hareket ettirilir ve ayna indirilir.

İstenilen yüksekliğe gelince kumanda kolu ani bir harekete olanak vermeden

yavaşça bırakılır.

16

Asansörün dikeyle yaptığı açıyı değiştirmek için hidrolik tilt mekanizması

kullanılır.

Tilt kumanda kolu ileriye doğru hareket ettirilerek ileri tilt, geriye doğru

hareket ettirilerek geri tilt sağlanır.

Kumanda kolu serbest bırakılarak tilt nötr konuma getirilir ve asansör

istenilen açıda kalır. Böylece yükleme işlemlerinde kolaylık sağlanır.

Asansör istenilen açıya yaklaşınca kumanda lolu yine ani bir harekete olanak

verilmeden yavaşça bırakılır.

3.1.1.D.Forklift Yükleme Sınırları

Yükleme sınırını belirleyebilmek için aşağıda verilen grafiği kullanabilirsiniz. Bu grafik yükün ağırlık merkezinin çatallar üzerindeki pozisyonunu temsil etmektedir. Çatal boyutlarının yükleme sınırları bu grafikten hesaplanabilir. Yaklaşık olarak, bir yükte ağırlık merkezinin, yükün ortasında olduğu kabul edilir.

Bu grafik nominal ağırlık merkezleri 500 mm, max 3000 kg yük alabilen forkliftlere aittir. Grafik yalnız standart dublex asansörle donatılmış forkliftlere uygulanabilir. Eğer forklift üçlü kaldırma asansörü ya da serbest kaldırma asansörü ile donatılmışsa forkliftin şasesi alet panosu ya da asansörü üzerinde bulunan etiketteki azami emniyetli yük sınırları hakkındaki bilgilere dikkat edilmelidir. Forklift özel yük kaldırma düzeneği ile donatılmışsa yine aynı şekilde hareket edilmelidir.

Grafik 3.1.1.D.-1

17

3.1.1.E.Forkliftte Denge ve Kapasite

Forkliftte denge, kaldıraç prensibine göre sağlanır.

Kaldıraçta dengenin sağlanabilmesi için A ağırlığının C noktasına olan uzaklığı ile çarpımı, B ağırlığının C noktasına olan uzaklığı ile çarpımına eşit olması gerekir.

AxAC = BxBC

(Her iki taraf için alınan birimlerin aynı olması gerekir.)

A: Forkliftin kendi ağırlığı

B: Forkliftte taşınan yük

C: Destek noktası

Sonuç olarak: Forkliftin kaldırma kapasitesi, yükün ağırlık merkezinin çatallara olan mesafesine bağlıdır. Kaldırılacak yükün ağırlık merkezinin çatallara olan uzaklığı ne kadar fazla olursa kaldırılacak yükün ağırlığı o kadar azalır.

Resim 3.1.1.E.-1

3.1.1.F.Forkliftlerin Bakımı

Her makine sisteminde olduğu gibi forkliflerinde belirli sürelerde bakıma girmeleri gerekmektedir. Forklift makinalarının sağlıklı ve uzun süre çalışmaları için ileride arızaya yol açacak küçük aksaklıkların ve olası performans düşüşlerinin düzenli bakım ile giderilmesi gerekmektedir.

Forkliftler aşağıda belirtilen periyodlarda bakım görmektedir.

- Günlük bakım- Haftalık bakım- Aylık bakım- 3 aylık bakım- 6 aylık bakım- Yıllık bakım

18

Forkliftin Modeli AdetLinde R16 S 2Linde H20 D 4

Karsan A.Ş OSB Fabrikası Forklift Tablosu

Tablo 3.1.1.F.-1

3.1.2.Transpaletler

Transpalet; insan kontrollü, yaya (manuel transpalet) veya motor (motorlu transpalet) gücüyle çalışan, paletlere yüklenmiş yükleri hidrolik pompa gücüyle kaldırarak yatay olarak taşımaya yarayan araçlardır. İki adet çataldan oluşurlar ve paletlerin üzerindeki boşluklara bu çatalların girmesi ve çatalların yukarı doğrultuda kaldırılmasıyla yükleme yapılmış olur. Bir krikonun palet taşıma için özelleştirilmiş hali olarak düşünülebilir. Standart ve çeşitli işler için özel (makaslı transpalet, kasa transpaleti) çeşitleri ile çeşitli kapasitelerde transpaletler piyasada bulunabilir.

Transpaletler yük taşıma amaçlıdır ve canlı taşıma amaçlı kullanılmamalıdır. Transpalet iterek değil çekerek kullanılır. Üzerinde yük varken ani dönüşlerden kaçınılmalıdır. Palet yüksekliğinin minimum 100 mm olması gerekmektedir. Farklı ölçülerdeki paletler için uygun model transpaletler kullanılmalıdır.

Transpaletlerin taşıma kapasiteleri üzerlerindeki madeni etikette yazmaktadır. Taşıma kapasitesinin üzerinde yüklenmesi durumunda transpalet zarar görebilir. Yüklenen malzeme ile transpaletin ağırlık merkezi aynı hizada olmazsa devrilme gerçeklerşebilir ve yük zarar görebilir

Transpaletleri manuel ve motorlu olmak üzere 2 ana çeşide ayırmak mümkündür.

3.1.2.A.Manuel Transpaletler

İnsan gücü ile kontrol edilen transpalettir.

Resim 3.1.2.A.-1

3.1.2.B.Otomatik Transpaletler

Bir motor yardımı ile yükleme kaldırma ve ilerleme işlerini yerine getiren transpaletlerdir. Genellikle üzerlerinde kullanıcının oturabileceği veya ayakta durarak transpaleti kontrol edebileceği yerler mevcuttur.

19

Resim 3.1.2.B.-1

Transpalet Modeli Adet

Linde L10 3

Karsan A.Ş. OSB Fabrikası Transpalet Tablosu

Tablo 3.1.2.B.-1

3.1.3.Vinçler

Vinçler düşey ve yatay hareketleri sayesinde her türlü yükün yerini değiştirebilen,kaldırabilen ve yeni bir yöne dönmesini sağlayabilen, yükleme ve boşaltma işlemlerinde kullanılan makinalardır.

İlk tasarımı Romalı mimar Vitruvius'un M.Ö. 10. yıllarında yazdığı bir kitapta görülmüştür. Bu vinç tepesinde makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşuyordu. Makaradan geçen başka bir halat yüklere bağlanıyor ve kölelerin çevirdiği ayak değirmeniyle kaldırılıyordu.

Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da “palangalı vinç” adı verilen daha kullanışlı bir vinç tasarlandı. Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19. Yüzyılda İskoçyalı John Rennie yapmıştır.

Crane olarak da adlandırılan vinçler, genellikle ağır yüklerin kaldırılmasında kullanılır. İşlenecek büyük parçaların çalışma alanına getirilmesinde, iş parçasının çalışma alanı içerisinde yer değiştirmesinde ve biten parçanın nakliyesi gibi işlerde sıklıkla vinçlerden yararlanılmaktadır. İmalat sektörünün yanında çoklukla köprü ve

20

iskele inşaatları ile yol bakım ve onarımı için yükleme operasyonlarında da vinçlerden faydalanılmaktadır.

3.1.3.A.Tek Kiriş Gezer Köprülü Vinçler

Bu bölümde stajımı yaptığım İETT otobüs gövde üretim birimine ait gezer köprülü monoray vinçlerin incelemesi yapılacaktır.

Doğru ( | ) veya eğri ( ∫ ) bir düşey düzlem içerisinden geçen hatta asılı bir şekilde elektrik motorları ile hareket ederek yükleme yapan kaldırma grubuna monoray vinç denmektedir. Bu sebepten monoray vinçler prensip olarak çalıştıkları düz veya eğri hat hizasında bulunan yükleri taşıyabilirler. Bu hat genellikle NPI, IPE, HEA, HEB gibi sıcak çekme profillerinden veya kaynak konstrüksiyon yapay profillerden oluşabilir. Monoray vinçlerin alan taraması yani 3 boyutlu hareket yapabilmesi için tek kirişli gezer köprü vinçlerine monte edilmesi gerekir.

Monoray vinçlerin genellikle trolley veya araba diye tabir edilen tekerlek grubu, bu profillerin dallarına veya tırnaklarına basarak hareket ederler. Bu sebepten bunların kumandalarında da Y ekseni ve X eksenini temsilen yukarı-aşağı, ileri-geri hareketler olmak üzere 2 boyutta 4 ana hareket butonu bulunmaktadır. Bu hareketler, tahrik manuel olduğu takdirde araba veya trolley yerine şaryo veya şaryo arabası, ona asılı olarak manuel yükleme yapan kaldırma grubuna da caraskal denmektedir. Kaldırma hareketini yapan eleman her iki tiplemede de zincir veya çelik halat olabilir. Piyasadaki caraskallar genelde zincirlidir.

Sanayide genellikle çelik halatlar monoray vinçlerde, zincir ise şaryo araba ve caraskallarda tercih edilmektedir. Ancak küçük tonajlı ve genellikle 2-3 tona kadarki kapasitelerde zincirli tip monoray vinçler kompakt ve daha küçük yapıları ile de bazı durumlarda tercih nedeni olabilirler. Ayrıca aşırı sıcak ortamlar, asidik ve korozif vs. bazı durumlarda da zincirler çelik halatlara kıyasla tercih edilmektedirler. Çelik halatlar, aynı yükü zincire göre çok daha küçük kesit ebatlarında, daha sessiz ve düzgün bir şekilde yüklediklerinden ve zincir torbası veya sepetinde ihtiyaç göstermediğinden genel tercih sebebi olmaktadır. Ayrıca çelik halatlı vinçler zincirlilere oranla çok daha yüksek irtifalara daha yüksek hızla yükleme yapabilirler. Yüksek kaldırma mesafeleri zincirli vinçler için pratik değildir.

Monoray vinçler mekanik olarak 3 ana bölüme ayrılırlar:

Trolley(araba) Grubu Kaldırma Grubu Kanca Bloğu Grubu

Klasik tip bir monoray vinçte trolley yani araba grubu 4 adet tekerlek ve bir takım elektrik motoru ve motor hareketini tekerleklere aktaran redüktörü (dişli kutusunu) içeren bir kaporta grubundan oluşur.

Kaldırma grubu da yine motor, redüktör ve tambur denilen 3  gruptan oluşur. Monoray vinçlerde tambur, genelde etli çelik boruya veya demir döküm boruya vida gibi ve çelik halata uygun tornalanmış kısmına verilen addır. Tambur boyu uzadıkça üzerine daha fazla halat sarılabilir ve dolayısı ile daha yükseğe yük kaldırılabilir.

21

Standart bir monoray vinçte tambur, çalıştığı raya paralel pozisyonda yükün kaldırılıp indirilmesi esnasında kanca bloğu da izafi olarak, tamburun bir vida gibi kanallı olması sebebi ile ileri veya geri bir harekette bulunur.

Değişik ihtiyaçlar ve müşteri talepleri doğrultusunda ve de üretici firmaların seçtikleri vinç tasarımı ile ilgili olarak piyasada çok çeşitli monoray vinçler bulunmaktadır. Bazı üretici firmalar tek tip bir monoray vinç serisi tasarlayarak tercihlerini ortaya koyarken bir kısmı da değişik taleplere uygun tip ve versiyondaki seriyi üretmeyi tercik etmektedirler. Mesela tek kirişli bir gezer köprü vinçte çalışan bir monoray vinçte kanca bloğu sağ veya sol yanlara çok yanaşamaz. İşyeri küçük ise veya yan duvar diplerinde yükleme gerektiren enjeksiyon makinesi, kesme makinesi vs. var ise veya rulo saç, paket, boru vs. gibi yükler var ise veya bitişik çalışılan komşu hollerden birbirlerine geçiş yapılabilecek yüklemelerde bu gibi durumlar sorun teşkil edebilir.

Sıkça meydana gelen bir sorun da kanca bloğunun mümkün olabilecek en üst noktaya çıkması gereğidir. Alçak tavanlı yerlerde, havaleli yüklerde veya yükleme sırasında aşılması gereken engellerde bu sorun çözüm gerektirmektedir. Bazı durumlarda yüklemeler ray hattının belli bir mesafe dışarısında, sağında ya da solunda olabilir. Ancak standart yapıdaki monoray vinçlerin hemen hepsi de yan yük alımına göre dizayn edilmemiştir. Böyle durumlar hem halatların kasılmasına, hem çalıştığı rayı bükme gerilimine halat kılavuzlarını koparmaya ve de tekerleklerin dengesiz yüklenmesi gibi sorunlara yol açabilir. Prensip olarak tüm vinçler düşey yüke göre projelendirilirler.

Yukarda görüldüğü gibi ürünün maliyeti yanında bu ve buna benzer pek çok çeşitli sorunlardan hangilerinin çözümüne ağırlık verileceği de üretimi yapan firmaların tercihi olmaktadır. Üretici firmanın şekil ve tip belirleme haricinde monoray vinçlerde proje çalışması yaparken dikkate alınması gereken önemli mühendislik noktaları vardır.

Çelik halatlı monoray vinçler sanayide genelde 1 ton - 16 ton aralığında imal edilmektedirler. Ancak bazen 32 tona kadar üretim yapıldığı da görülmektedir. Ancak burada bir hususu hatırlatmakta fayda vardır, o da halat donamı olup donam arttıkça kapasitenin artacağı buna mukabil kaldırma hızının orantılı olarak düşeceğidir. Piyasada belirtilen kapasiteler genelde 4/1 donam içindir. Ancak yüksek hızlar ve yüksek kaldırma mesafeleri ile ağır hızlar yüksek kapasiteler ve göreceli maliyetler hesabı ile de 1/1, 2/1, 4/1, 6/1 gibi standart donamlarda uygulanmaktadır. Çimento fabrikaları, silolar, toprak altı maden ocakları, kazı çalışmaları, yüksek irtifalı montaj çalışmaları vs. gibi durumlarda pek çok sefer 100 m üzerinde talepler gelebilir. Böyle durumlarda monoray vinçlerin ikiz çalıştırılması veya özel tasarımlar gerekebilir.

Profesyonel kullanım diyebileceğimiz sanayide durum böyle iken, amatör kullanımlar denebilecek bazı günlük işlerde ve çok daha küçük kapasitelerde ucuz maliyetli çelik halatlı vinçler de üretilmektedir. Bu vinçlerde genelde çelik halatlar üst üste sarılmakta, belli çalışmada motor ısınınca durmakta, belli yüksekliklere kadar vazife görebilmektedirler. Bunlar genelde 125 kg ile 500 kg aralığında piyasaya sürülmektedirler.

22

Zincirli vinçler ise 125 kg ile 3 ton aralığında bazen 5 tona kadar standart üretilebilmektedir. Zincirli vinçlerde taşıma kapasitesi arttıkça vinç pratik olmaktan çıkmakta, ancak yukarıda da izah edilen ihtiyaç durumlarında özel ve daha yüksek tonajlarda üretilmektedirler.

İETT otobüs gövde üretim hattındaki monoray vinçler 18 metrelik körüklü otobüs gövdelerinin A ve B kasalarının taşınmasında kullanılmaktadır. Kaynak fikstürlerinden çıkan sağ ve sol duvarlar ile taban ve tavan kısımları çatım işlemine geçerken bu vinçlerle taşınmaktadır. Ayrıca çatımı biten gövdelerin şasi, motor ve kaporta montajı için Akçalar tesisine nakledilirken araçlara yüklenmesinde de yine köprülü tavan vinçleri kullanılmaktadır.

Otobüs gövde üretim hattına ait alanda 3 hol bulunmaktadır. A holünde 1 adet 2 tonluk, B holünde 2 adet 5 tonluk, C holünde de 2 adet 2 tonluk monoroy tavan vinci bulunmaktadır.

Tek Kiriş Gezer Köprülü (monoray-monorail) Tavan Vinci ve Vinç Hareketlerine Ait Koordinat Düzlemi

Resim 3.1.3.A.-1

Resimde sarı renkle belirtilen H profil çelik kiriş vincin gövdesini oluşturmaktadır. H profilin sağ ve sol köşelerindeki kırmızı renkli elektrik motorları 3 eksende hareket edebilen vinç sisteminin Z ekseninde hareketini, yani kirişin ileri – geri hareketini sağlamaktadır.

Yeşil renkli kirişler vincin duvar ve tavanlara sabitlenmiş olan yürüyüş yolunu oluşturmaktadır. Yukarıda bahsedilen Z eksenindeki hareket bu yeşil profiller üzerinde ileri – geri gidiş gelişler şeklindedir.

Mavi renkli kısıma kedi adı verilir. Vincin halat ve kancası ile kontrol kumandasının bağlı olduğu bu kısım, kendi üzerindeki kırmızı renkle gösterilen elektrik motoru

23

vasıtası ile kiriş üzerinde sağa-sola (x ekseni) ve yukarı-aşağı (y ekseni) hareket edebilmektedir.

Kedinin içinde yine bir elektrik motoruna bağlı olan ve bu motor vasıtasıyla yükü üzerinde sarılı olan çelik halatlar ile indirip kaldırabilen tambur vardır.

Vinç Kedisinin Görünüşleri

Resim 3.1.3.A.-2

Vinç kediye kablo ile bağlı olup resim 3.1.3.A-1 de sağ tarafta sarkar vaziyette görülen sarı renkli kumanda ile kontrol edilmektedir. Kumanda üzerinde butonlar vasıtası ile vinci aynen bir televizyon gibi açıp kapatmak ve açık konumda iken istenen yönde hareket edip yükü indirip kaldırmasını kontrol etmek mümkündür.

Vinç Modeli Vinç Konumu Vinç SayısıDEMAG Tek Köprülü Gezer Kirişli 2 Ton

A Holü 1

DEMAG Tek Köprülü Gezer Kirişli 5 Ton

B Holü 2

DEMAG Tek Köprülü Gezer Kirişli 2 Ton

C Holü 2

Karsan A.Ş. OSB Tesisi Otobüs Gövde Üretim Hattı Vinç Tablosu

Tablo 3.1.3.A.-1

24

Gövde Çatım İstasyonuna Ait DEMAG Tek Kiriş Gezer Köprülü Tavan Vinci

Rsim 3.1.3.A.-3

3.1.3.B.Vinçlerin Bakımı ve Onarımı

Vinçler üretim alanlarındaki en gerekli ve en sık kullanılan mekanik sistemlerin başında gelmektedir. Sürekli olarak çatılacak otobüs gövde kısımlarının iletiminde ve çatılmış gövdelerin nakliyesinden önce yükleme aşamasında kullanılan vinçler bu kadar yoğun kullanımdan dolayı hayli yıpranmakta ve arıza çıkartma potansiyeli taşımaktadır. Vinçlerin arızası durumunda üretimin ciddi şekilde aksaması söz konusudur. Bunun yanında tavan vinçerlinde herhangi bir bağlantı noktasında, tamburda ya da halatlarda bir arıza olması durumunda iş güvenliği konusunda da ciddi problemler ortaya çıkabilmektedir. Yıllık bakımlar vinçlerin satın alındığı üretici firma tarafından yapılmaktadır. Bunun dışındaki küçük arızalar Karsan’ın kendi bakım ve onarım birimi tarafından giderilmektedir.

3.2.Isıl Sistemler

Bu bölümde KARSAN Otomotiv Sanayii ve Ticaret A.Ş. Akçalar Fabrikası üretim alanlarında kullanılan ısı kazanlarının incelemesi yapılacaktır.

3.2.1.Kazanlar

Kazan, yakıtın kimyasal enerjisinin yanma yoluyla ısı enerjisine dönüştüren ve bu ısı enerjisini taşıyıcı akışkana aktaran bir basınçlı kaptır.

3.2.1.A.Buhar Kazanları

25

Buhar kazanı, içinde su bulunduran ve ısı verilerek basınç altında buhar üretilen bir kaptır. Fırın bölgesi içinde yanan yakıttaki kimyasal enerji ısı enerjisine çevrilir. Kazanın fonksiyonu da bu ısı enerjisini en yüksek oranda suya geçmesini sağlamaktır.

Genellikle buhar kazanları, santral ömrüne bağlı olarak değiştirilemeyecek şekilde kurulur. Bu sabit dizayn birçok değişkenin bilinmesini gerektirir. Bu değişkenler arasında santralin ömrü, kullanılabilecek yakıt çeşitleri ve meydana gelebilecek büyük arıza durumları sayılabilir.

Herhangi bir buhar kazanı, yanma prosesinde bırakılan ısı enerjisini maksimum miktarda absorbe etmelidir. Isı enerjisi radyasyon, iletim ve taşınım vasıtasıyla kazandan suya ve buhara geçer. Isı geçiş çeşitlerinin yüzde oranlarına bağlı olarak kazan dizaynları değişir.

Kaynağı ne olursa olsun buhar bir enerjidir ve genelde büyük yatırımlara yol açmadan kayıpların azaltılması kolaydır. Buhar üretimi esnasında enerji tasarrufu sağlamak için dikkat gereken en önemli üç nokta;

Kazan verimi Üretim basıncı Blöf şeklindedir.

3.2.1.B.Sıcak Su Kazanları

Sıcak su kazanı, içerisindeki suya ısı enerjisi verilerek suyun sıcaklığının artmasını sağlayan bir basınçlı kaptır. Kazan içerisindeki sıcaklığı artan su, ısıtma amacıyla veya banyo ve tuvaletlerin sıcak su ihtiyacını karşılamak için kullanılabilir.

Bir kazanın işletme basıncı çalışma basıncıdır. Konstrüksiyon basıncı ise işletme basıncından yaklaşık %10 daha fazla olup, kazan mukavemet hesaplarında esas alınan emniyet basıncıdır.

Sıcak su kazanlarında ısıtma yüzeyi tek kazanda 300 m2’ye kadar çıkabilmektedir. Gerekli ısıl kapasite 500 000 kcal/h değerinden fazla ise iki ve daha fazla kazan kullanılması önerilmektedir.

Buhar kazanlarının sıcak su kazanları ile karşılaştırılmasında, ısıl işlem açısından yaygın bir yanılgı mevcuttur. Buhar kazanlarının sıcak su kazanlarına göre daha yüksek verime sahip olduğu zannedilmektedir. Ancak bu durumun aksine, aynı kapasitede düşük olan baca sıcaklığına bağlı olarak sıcak su kazanları, ekonomizörsüz buhar kazanlarından daha yüksek verime sahiptir.

Bir kazanın iyiliği birbirine ters yönde çalışan üç değere bakarak anlaşılır. Birinci faktör kazanın ısıl verimidir. Sıcak su kazanları için yakacak cinsine ve

26

konstrüksiyona bağlı olarak verim değerleri % 75 - % 90 arasında değişir. Günümüz teknolojisi ile verimi % 94’e kadar çıkabilen sıcak su kazanları üretilmektedir.

İkinci faktör birim (m2) ısıtma yüzeylerinde üretilen ortalama ısı miktarıdır. Bu değer klasik kömürlü sıcak su kazanlarında 6000 kcal / hm2 alınırken, bazı kazanlarda 15000kcal / hm2 değerine ulaşabilmektedir. Bu değerin büyük olması aynı kapasitede bir kazanın küçülmesi anlamına gelmektedir. Ancak radyasyonlu tip kazanlarda olduğu gibi, bazı kazanların birim m2 yüzeyinde oluşan ısı üretiminin fazla olmasına rağmen, yüksek baca sıcaklıkları nedeniyle verim azalmaktadır. Ancak verimin azalışıyla birlikte satın alma maliyeti de azalmaktadır.

Üçüncü faktör ise kazanlarda gaz tarafındaki basınç düşümüdür. Bu değer olabildiğince düşük olmalıdır. Kazandaki basınç düşümü 5 mmSS değerini aşıyorsa doğal baca çekişi ile kazanı çalıştırmak zorlaşacaktır. Bu durumda, ya yüksek basınçlı brülör kullanmak, ya da yüksek baca kulanmak gerekmektedir.

Hem kazan ısıl verimini, hem de ısıtma yüzey yükünü yüksek tutabilmek, kazan yapımında iyi bir teknoloji ve yüksek maliyet gerektirir. Bunun en ekonomik yolu ise gaz hızlarını artıtmaktır. Gazların hareket hızlarının artırıldığı durumda kazandaki basınç düşümü artar.Bunu karışılamak için de yüksek basınçlı brülör kullanımı şart olur. Bu tip kazanlara karşı basınçlı kazan adı verilmektedir. Aslında karçı basınçlı kazan, yüksek basınç kaybı olan kazan demektir. Bu tip kazanlar yüksek gürültü seviyesi, yüksesk elektrik enerjisi sarfiyatı ve yüksek sıcaklıktaki baca giriş sıcaklığı ile avantajlarını kaybederler. Sonuç olarak her açıdan iyi bir kazanın ısıl verimi yüksek, ısıtma yüzeyi optimum seçilmiş ve basınç kaybı az olmalıdır.

Sıcak su kazanlarını incelerken kazanı 2 ana kısım halinde ele alabiliriz. Bunlardan ilki kazanın içindeki ısıtılacak suyun beklediği, depo görevi gören boyler kısmıdır. İkincisi ise suyun sıcaklığının artması için gerekli enerjiyi yanma yoluyla sağlayan brülördür.

Stajım esnasında incelemsini yaptığım ve Bakım ve Onarım Birimi çalışanlarından hakkında bilgi aldığım sıcak su kazanında Omnical- Omnimat G0/1-P 2250 litre hacimli boyler ve Wieshaupt Monarch serisi brülör kullanılmaktadır.

3.2.1.B.1.Boyler

Çeşitli ısı kaynaklarından alınan ısı enerjisinin kullanım suyuna transferini sağlayan ve kullanıma hazır olan suyu depolamaya yarayan tesisat elamanıdır. 3 ana guruba ayrılır.

3.2.1.B.1.1.Klasik Tip Boyler ( Cidarlı Boyler)

27

Cidarlı tip boylerlerde ısıtıcı akışkan, boyler gövdesini saran bir kılıf içerisinden sürküle olmasıyla tank hacminin ısıtılması sağlanmaktadır. Geçmişten günümüze kadar çok yaygın olarak kullanılmıştır. Fakat kapladığı hacmin fazlalığı ve sıcaksu elde etme zamanının yeni tip boylerlere göre yetersiz olması nedeniyle eskisi kadar tercih edilmemektedir. Ayrıca boyler yüzeyi boyalı veya sıcak daldırma galvaniz kaplaı oldupundan dolayı hijyenik açıdan çok uygun şartları taşımamaktadır.

Cidarlı Boyler

Resim 3.2.1.B.1.1.-1

3.2.1.B.1.2.Serpantinli Boyler ( Bakır borulu, Çelik Borulu)

Klasik tip boylerden farklı olarak gövde üzerinde ısıtıcı akışkan sirkülasyonunu sağlamak için serpantin ilave edilmiştir. Isıtıcı akışkan serpantin üzerinden sirküle olarak kullanım suyuna enerjisini aktarmaktadır. Serpantinler başta bakır ve çelik borular olmak üzere birkaç farklı malzeme ile yapılmaktadır. Bu tip boylerler de hijyen açısından bazı sakıncalar taşıyabilmektedir.

Serpantinli Boyler

Resim 3.2.1.B.1.2.-1

28

3.2.1.B.1.3.Hızlı Boyler ( Paslanmaz, Emaye Kaplı Boyler )

Klasik tip ve serpantinli boylerlere göre daha küçük hacimlerde ve daha kısa sürede aynı miktarda sıcak su üretme amacıyla tasarlanmıştır. Bu özelliklerinden dolayı da son 20 yılda ülkemizde ve dünyada da oldukça yaygın olarak kullanılır hale gelmiştir. Diğer tip boylerlerde görülen problemlerin en önemlilerinden hijyen problemini aşmak için paslanmaz ya da emaye kaplı olarak imal edilmektedir. Paslanmaz çelikten üretim yerini hızla emaye kaplı boylere bırakmaktadır. Bunun en büyük nedeni hem paslanmaz çelik malzemenin çalışma zorluğu, hem de maliyetinin emaye kaplamaya oranla yüksek oluşudur.

Hızlı Boyler

Resim 3.2.1.B.1.3.-1

3.2.1.B.2.Brülör

Isıtma sistemlerinde yakıtın hava ile uygun oranda karıştırılarak tam olarak yanmasını sağlyan cihaza brülör denir. Sıvı yakıtları kolayca yanabilcek küçüklükte taneciklere ayırarak yanma işlemi için püskürtme görevi görür.

Brülörlerler kullanılan yakıtın cinsine göre sınıflara ayrılır.

Tek Yakıtlı Brülörler Katı Yakıt Brülörleri Kömür Yakıtlı Brülörler Talaş vb. Yakıtlı Brülörler Sıvı Yakıtlı Brülörler

- Fuel – Oil No:6- Motorin ( Mazot )- Gaz Yağı- Gaz Yakıtlı Brülörler- Doğalgazlı Brülörler- LPG’li Brülörler

29

Özel Yakıt Yakan Brülörler- Gliserinli Brülörler- Hayvansal Yağ Yakan Brülörler- Yüksek Fırın Gazı Yakan Brülörler- Çift Yakıtlı Brülörler ( Yukarıda bahsedilen yakıtlardan iki

tanesini ayrı ayrı ya da aynı anda yakabilen brülörler) Yüksek Basınç ile Püskürtmeli Brülörler ( Memeli Brülörler ) Buhar / Hava Atomizasyonlu Brülörler ( Buhar / Hava Parçalamalı

Brülörler) Rotatif Çanaklı Brülörler

Weishaupt Monarch Serisi Brülörün 3 boyutlu Görünüşü

Resim 3.2.1.B.2.-1

3.2.1.B.2.1.Brülörü Oluşturan Elamanlar

Resim 3.2.1.B.2.1.-1

Brülörü Oluşturan Elemanlar

30

Brülör gövdesi: Brülör parçalarını üzerinde taşır.

Elektrik motoru: Vantilatörü ve yakıt yağı pompasını çalıştırır. Dakikada 1400 veya 2800 devirli olabilir. Yüksek devirli olanlar karşı basınçlı kazanlara daha uygundur.

Vantilatör ve Hava Ayar Klâpesi: Vantilatör yanma için gereken havayı kazan içine gönderir. Hava klâpeleri hava miktarını ayarlamakta kullanılır.

Yakıt Yağı Pompası: Yakıtı yüksek basınçlı memeye basar. Bu pompalar dişli pompalardır. Debileri yani bastıkları yakıt miktarı az yüksek basınçlıdırlar.

Yakıt Yağ Isıtıcıları: Elektrikli rezistanslardan yararlanılarak yakıtın ısıtılmasında kullanılırlar. Isıtılacak sıcaklık derecesi üzerindeki termostattan ayarlanır. Brülörden önceki ısıtıcıda 50-60° C brülörden sonra yakıt cinsine göre fuel oil no.4 90 °C ‘ta fuel oil no.6 130 °C’ta ayarlanmalıdır.

Ateşleme Trafosu: 220 volt olan elektriği 10.000 Volt’ a çıkararak çakmaklar (elektrotlar) için gerekli yüksek voltajı sağlar.

Fotosel: Fotosel kazan içinde yanma olup olmadığını kontrol eder. Alev söndüğünde kazan içine yakıt gönderilmesini engeller. Brülör üzerinde alevi görebileceği bir noktaya takılmıştır.

Türbülatör: Havaya yön vererek yakıt ile havanın iyice karışmasını sağlar.

Elektrikli Çakmak (Ateşleme Elektrotları): Yakıt hava karışımının tutuşturulması için gerekli kıvılcımı sağlarlar. Çakmaklara gerekli elektrik ateşleme trafosundan gelir. Yakıt ateşlendikten sonra fotosel elektrotlara giden elektriği keser. Elektrot ayarları yapılırken şu hususlara dikkat edilmelidir :

İki elektrot arası 4-5 mm. kadar olmalıdır. Elektrot uçları meme ucundan 3-4 mm. uzak olmalıdır. Elektrotlar meme deliğinden 5-6 mm. yukarda olmalıdır.

Brülör Memesi: Yakıtın püskürtülerek hava ile karıştırılması için kullanılırlar. Memelerin üzerinde iki rakam vardır. Bunlardan biri yakıtın 7 bar basınçta püskürttüğü yakıt miktarını galon olarak verir. İkinci rakam ise püskürtme açısını bildirir. Püskürtme açıları 30°, 45°, 60° ve 80° şeklindedir. 1 galon yaklaşık 4,5 lt.dir.

Meme açısı küçük seçilirse alev boyu büyük, alev çapı küçük olur. Meme açısı büyük seçilirse alev çapı büyük, alev boyu küçük olur. Memeler belirli periyotlarla yağ sökücü veya mazot ile temizlenmelidir.

Beyin: Brülörün çalışmasını sağlayan ve çalışmasını denetleyen elektronik elemandır. Brülörlerin belirlenen sıra içinde çalışmasını sağlar.

31

3.2.1.C.Kazanların Bakım ve Onarımı

Kazanlar içlerinde sürekli olarak enerji sirkülasyonu olmasından dolayı tehlikeye çok açıktır. Bu nedenle kazanların bakım ve onarım çalışmalarının kesinlikle ihmal edilmemesi gerekmektedir. Özellikle stajımda incelemesini yaptığım ve yukarıda teorik bilgilerinden bahsettiğim boyahanenin sıcak su kazanı konumu itibari ile oldukça fazla tehlike arz etmekte idi. İçerisinde yüksek basınç olan kazanın patlaması halinde boyahanedeki yanıcı maddekerin tahriki ile çok büyük zararlara yol açabilir. Bundan dolayı bakımları düzenli ve hassas bir şekilde yapılmaktadır. Kazanlar oldukca eski olduklarından bakımları üretici/distribütör garantisinden çıkmıştır ve şuanda Karsan’ın bakım ve onarım biriminin tekelinde yapılmaktadır. Parça değişimi veya bakım biriminin başa çıkamayacağı kadar büyük arızalarda boyler ve brülörün Türkiye’deki yetkili distribötör firmasından teknik destek alınmaktadır.

32

4.SONUÇ

Genel olarak iş hayatında karşılaşabileceğimiz ısıl ve mekanik sistemler hakkında temel bilgiler edinip en az birer tanesi hakkında daha detaylı inceleme yapmamızı istediğniz MM300 stajımı ve staj raporumu bitirmiş bulunmaktayım.

Stajımı yaptığım KARSAN Otomotiv Sanayii ve Ticaret A:Ş.’de eğitici ve amacına ulaşan bir staj dönemi geçirdiğimi düşünüyorum. Bir önceki sene yapmış olduğum MM200 stajımda daha çok fiili çalışma yapmış ve okuldaki teorik bilgilerin uygulamarıyla karşılaşmıştım. Ancak stajımın neredeyse tamamında imalathanede fiili olarak çalıştığım için mühendisin görev ve sorumlulukları hakkında çok net fikirler edinememiştim. MM300 ısıl ve mekanik sistemlerin incelemesi dışında bu eksiği de kapattığımı belirtmek isterim. Karsan OSB Fabrikası mühendisleri ile çokca vakit geçirip uzun süreli konuşmalar yaparak iş ve iş hayatı hakkında bilgi edinme fırsatım oldu.

Stajımın 18 gününü Karsan’ın Organize Sanayi Bölgesi ( OSB ) Fabrikası’nın Gövde Üretim Birimi’nde, diğer 2 günü ise bütün üretim alanları görmek ve bilgi edinmek amacıyla Akçalar Sanayi Bölgesi’ndeki büyük fabrikada geçirdim. Akçalar Fabrikası’nda özellikle montaj ve montaj hatları hakkında detaylı bilgi alma imkanım oldu.

Karsan A.Ş. üretim anlayışı olarak benimsediği Japonların KAIZEN felsefesi ve Yalın Üretim Yöntemi hakkında her hafta Perşembe günleri OSB Fabrikası’nda, Cuma günleri ise Akçalar Fabrikası’nda KAIZEN sunumları gerçekleştirmektedir. Bu sunumların amacı işçiden müdüre kadar herkesi problerim çözümü için kafa yormaya teşvik etmek ve bu problermleri daha kolay çözüp daha kaliteli hizmet verebilmektir. Staj süreleri boyunca stajyerlerini de birer çalışanları gibi gören Karsan A.Ş.’de staj sürem boyunca katıldığım KAIZEN sunumlarıyla KAIZEN, Yalın Üretim ve 5S uygulamaları hakkında bilgi edinip yeni bir araştırma alanı edinmiş oldum.

Sonuç itibari ile, Türkiye’nin en önde gelen otomotiv şirketlerinden biri olan KARSAN A.Ş. gibi büyük bir kurumda, benden beklenenleri yerine getirerek, okuldaki ısı ve mekanik grubu dersleri ile ileride beni bekleyen iş yaşantısında bana faydası dokunacak, eğitici ce faydalı bir staj dönemi geçirdiğimi belirtmek isterim.

33

5.KAYNAKÇA

- www.tr.wikipedia.org

- www.google.com/images

- www.macitvinc.com

- Çift Kirişli Gezer Köprülü Vinç Projesi, Lisans Bitirme Projesi, Mesut KOCAMAN ( Staj sürem boyunca sorumlu mühendis), Kırıkkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü, Kırıkkale, 2007

34

6.EKLER

- KARSAN Otomotiv Sanayii ve Ticaret A.Ş. Organizasyon Şeması

- Kalite ve uygunluk belgeleri

35

36