KAPİTALİZMDE SAĞLIK

VE

PRATİSYEN HEKİM EMEK-GÜCÜ

Dr. Onur HAMZAOĞLUKocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

14. Pratisyen Hekimlik Kongresi29 Ekim 2009 - ANTALYA

İÇERİK• KAVRAMSAL ÇERÇEVE

SAĞLIKLILIK KOŞULLARI, SAĞLIKSIZLIĞIN NEDEN(LER)İ, SAĞLIK HİZMETİ İÇERİĞİ-BİLEŞENLERİ, SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENME ALANLARI, EMEK-GÜCÜ, DEĞER YASASI, HİZMET SEKTÖRÜ, PRATİSYEN HEKİMLİK, PRATİSYEN HEKİM, 80’LERDEN GÜNÜMÜZE “SAĞLIK KRİZİ”, GÜNÜMÜZ

• İSTİHDAM

• ZORUNLU HİZMET

• ÜCRETLENDİRME

• PRATİSYEN HEKİMLİK-PRATİSYEN HEKİM

• YARIN-YAKIN GELECEK

Sağlıklı Olmak İçin Ne(ler) Gerekir?

Yeterli ve dengeli beslenmeTemiz içme ve kullanma suyu

Sağlıklı konut-barınma Temiz hava

Temiz toprak Temiz okyanus ve denizler Temiz göller ve akarsular

EğitimUlaşım

İşSağlık hizmeti

Sağlık kişisel bir durum değil, toplumsal yaşantının

bir sonucudur…

SAĞLIKLI OLMAK İÇİN

SAĞLIK HİZMETLERİNİN

ÖNCELİĞİ YOKTUR

SAĞLIKSoyut ve somut pek çok ürünün yaratıcısı olan insanın,

toplumun üyeleriyle kolektif içinde ve

her bir üyenin gereksinimini eşit olarak karşılayacak şekilde üretebilmesi

biyolojik ve zihinsel bütünlüğünün korunması ve toplumsal örgütlülük ve üretim süreciyle birlikte geliştirilmesidir.

soL Meclis Sağlık Komisyonu(2002), Sosyalist Türkiye’de Sağlık, Nazım Kültürevi Kitaplığı,

Sağlığı Bozan Etken(ler)?

• Biyolojik

• Fiziksel

• Kimyasal

• Mekanik

• Zihinsel

Etkenlerle karşılaşma

olasılığını-riskini

belirleyen(ler)?

TOPLUMSAL ETKEN

SAĞLIK HİZMETİNİN İÇERİĞİ

GELİŞTİRİCİ

HASTALIKLARI ÖNLEYİCİ Kişi Çevre

TEDAVİ EDİCİ

ESENLENDİRİCİ

Sosyal Fiziksel

Sağlık, multisektörel ve multidisipliner bir alandır

Sağlık hizmeti üretimi, içeriği nedeniyle hekimler tarafından, tek başına gerçekleştirilemez

Ekip hizmetidir

Sağlık hizmeti üretim sürecini ekibin bütün üyelerinin varlığını göz önüne almadan değerlendirmek bu nedenle eksikli olur

SAĞLIK HİZMETİNİN BİLEŞENLERİ

1. FİNANSMAN

2. ÖRGÜTLENME

3. EMEK-GÜCÜ

SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI

1. Genel Bütçe

2. Sigorta

2.1. Kamu Sigortası

2.2. Özel Sigorta

3. (Cepten Ödeme)

SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ

SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ

İnsanın yaşadığı her yerden başlamalıdır

BÜTÜN YERLEŞİM YERLERİNDE Kent - Gecekondu …. - Köy

BÜTÜN ÜRETİM BİRİMLERİNDEFabrika, Atölye, Okul, Hastane, Maden……..

KİŞİ VE ÇEVRESİNİ BİRLİKTE ELE ALAN, ANADİLDENÜFUSA DAYALI KAMUSAL ÖRGÜTLENME

BASAMAKLI SİSTEM - SEVK ZİNCİRİ

Kapitalist üretim biçiminin ortaya çıkmasıyla

birlikte emekçiler kendi üretim araçları

üzerindeki tüm haklarını kaybetmişlerdir

Yaşamlarını sürdürebilmek için emek-güçlerini

üretim araçlarının mülkiyetini elinde

bulunduranlara satmaya mecbur kalmışlardır

Emekçiler

SAĞLIK EMEK-GÜCÜ

Emek-gücü

İnsanın kendisinde bulunan ve hangi

türden olursa olsun bir kullanım-

değeri üretirken harcadığı zihinsel

ve fiziksel yetilerin toplamıdır

Emek-gücü

Ona sahip olan kişinin emek-gücünü

pazarda bir meta olarak satışa sunması ya

da satması halinde görülebilir

Bu ilişkinin sürekli olabilmesi için, emek-gücü

sahibinin, emek-gücünü, yalnızca, belirli bir

süre için satması gerekir

Kişi emek-gücünü toptan ya da süresiz

satacak olursa, kendini satmış olur

Bu durum emek-gücü sahibinin özgür bir

insan olmaktan çıkıp köleye, meta sahibi

olmaktan çıkıp metaya dönüşmesidir

İNSAN Özne

EMEK-GÜCÜ Nesne (İnsanın sahip olduğu meta’dır)

d = c + v + s

Değer Yasası

kullanım değeri = c + v

c: sabit sermaye

v: değişen sermaye

Değişim Değeri

d = c + v + sc: hammadde, enerji, teknoloji vb. değeri

v: emek-gücünün değeri, ücret

s: artı değer, kâr, emekçinin ürettiği-patronun el koyduğu

s/v: sömürü oranı, artı değer oranı

Emek-gücünün yaşamaya

devam etmesi ve yeniden

üretilmesi, kapitalizmde

sermayenin yeniden üretilmesi

için zorunlu bir koşuldur

Sağlık hizmetleri üretimi

doğrudan bir meta üretimi

olmamasına karşın, metaları da

üreten emek-gücünün varlığı ve

sağlıklı olması için gerekli

unsurlardan birisidir

Sağlık hizmetleri beslenme gibi

günlük olarak alınması zorunlu

olmasa da gereksinim ortaya

çıktığında karşılanmaması kişiyi

olduğu kadar, üretim sürecini de

derinlemesine etkilemektedir

Sağlık hizmetleri dolaylı olarak

üretim sürecini de etkilediğinden,

emek-gücünün yeniden üretim

sürecinde patronlar tarafından

dikkate alınmak zorundadır

SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI

1. Genel Bütçe (“v” ve “s” den vergi)

2. Sigorta2.1. Kamu Sigortası

vergi+ ( “v” ve “s” den prim)

2.2. Özel Sigortavergi+ ( “v” den prim)

{sömürü oranı-s/v- en yüksek}

(3. Cepten) (daima “v” den)

Üretim Alanları

*Sanayi sektörü

*Tarım sektörü

*Hizmet sektörü

HizmetArapça kökenli, ad.

Birinin işini görme ya da birine yarayan bir işi yapma

(Türkçe Sözlük, Dil Derneği, 2005)

Hizmet Sektörü

Özellikle insanın yeniden üretimine yönelik işlerden oluşur

Herhangi bir meta gibi depolanmaz ya da stoklanmaz, anında tüketilir

‘Kafa gücüne dayalı olarak çalışanlar çoğunluktur’!Kol gücüne dayalı olarak çalışanlar daha fazla

sayıda: temizlik, posta, sağlık, toplu taşıma vb.

Bürokratik koşullar içinde çalışırlar

Bilinç, ideolojik değerler, örgütlenme

ve sınıf pratikleri bakımından sanayi

işçilerinden farklıdır

Mesleki bilinç formları, resmi

ideolojye yakınlık, kariyerist ve

konformist tutumlar daha yaygındır

Sağlık SektörüEmek yoğundur

Teknoloji yoğundur

Farklı niteliklerde emek-gücü gerektirirEkip gerektirir Emek etkinliği sırasında emek-gücünün

sayı ve çeşitliliğinin fazla olması, belirli oranda emek-gücünü birbirine bağımlı kılabilmektedir

Emek-gücü emek etkinliği sırasında hizmeti alanlarla sürekli yüz yüze olmak durumundadır

Sağlık sektöründe emek-gücünüsatarak yaşamak zorunda olanlar:

• ……

• …………………..

• …………

• ………………..hizmeti üretmektedir

Sağlık Emekçileri

Sağlık Emek-Gücünün Ayırd Edici Özellikleri

• Birbirinden farklı nitelikte çok çeşitli, çok sayıda ve çok yünlü

• Zorunlu ekip çalışması

• En uzun süre mesleki eğitime gerek duyar

• İleri düzeyde uzmanlaşma

• Başka bir nitelikteki emek-gücü ile ikame etmenin olanakları kısıtlıdır

• Hasta/kişi ilişkisi hemen tamamen kişiye özeldir.

• Hastanın sürekli biçimde aynı sağlıkçıyla ilişki kurması istenir ve bu sağlıkçı açısından da gereklidir

• Sağlık hizmeti günün 24 saatinde üretilen bir hizmet olmasıyla düzensiz çalışma

• Sürekli olarak hasta, ızdıraplı, yardıma muhtaç insanlarla karşı karşıyadırlar

• Teknolojik gelişmelere rağmen, “emek yoğun” çalışır

• Farklı statülerdeki sağlık emekçileri arasındaki ayrım derindir

• Belirli meslek gruplarında kadın emeği

Merkez ve çevre kapitalist ülkelerde

sağlık alanında maliyet artışından kaynaklandığı ifade

edilen bir ‘sağlık krizi’ nin tanımlandığına,

krizin çözümü için reçete olarak da

‘sağlıkta reform’ öneri ve uygulamalarına

tanık olmaktayız

80’lerden Günümüze

1. Sağlık hizmetinin nüfusun tümünü kapsama hedefinde olması gerektiği ifade edilirken, bir yandan prim, katkı payı vb. ödemelerle sağlık hizmetine ulaşmayı kişisel kaynaklara dayandırılmaktadır

2. Sağlık hizmetlerinin sunumuyla finansmanının birbirinden ayrılmaktadır

Sağlıkta reform ile;

3. Sağlık sektöründe kamu kurumlarının varlığını olabildiğince sınırlayıp kamu dışı hizmet sunum birimlerinden oluşan sağlık sektörünün oluşumuna ve yerinden yönetime dayanan bir sağlık sistemi kurulmasına

4. Sağlık sektöründe piyasa mekanizmalarının hakim olmasına çalışılmaktadır

5. Ayrıca sağlık emek-gücü istihdamında esnek çalışma biçimleri ile

6. Özellikle hekim ve hemşirelik hizmetleri sunumunda ara emek-gücü kullanımı yaygınlaştırılmaktadır

Günümüzde1. Sağlık sektörü hem emek hem de teknoloji

yoğun olduğundan diğer sektörlerden farklı

olarak teknolojik gelişmeler emek yoğunluğunu

azaltmamakta, aksine artırmaktadır

2. Bu durum sağlık hizmetlerinde hastaların,

tedavi hizmetlerinin öncelenmesini ve maliyet

artışını da beraberinde getirmektedir

3. Hem hükümetler hem de sektöre yatırım

yapmış olan patronlar maliyet artışını

engelleyebilmek, kâr maksimizasyonun

devam ettirebilmek için yoğun çaba

içerisindedirler

4. Günümüzde maliyet artışının

engellenebilmesinin önemli araçlarından birisi

emek-gücü maliyetini düşürebilmektir

5. Bunun için esnek üretim, esnek istihdam

gibi sömürü oranını artıran uygulamaların

yanı sıra, talep fazlası arz(işsiz sağlıkçılar

yığını) gibi stratejiler uygulanmaktadır

6. Sağlık emekçilerinin büyük bölümü

güvencesiz ve düşük ücretle

çalıştırılmaktadır

7. Sağlık emekçileri yarı zamanlı, parça başı çalışma biçimleriyle haftanın sadece belirli günlerinde ve belirli saatlerinde çalışmaya, birkaç işte ve iş güvencesiz çalışmaya zorlanmaktadır

8. İş güvencesinden yoksun çalışma ve emekliliğe yansımayan, rekabet yaratan ücretlendirme biçimleri yaygınlaştırılmaktadır

9. İşsiz sağlık emekçilerinin sayısı her geçen gün artmaktadır

10. Maliyeti azaltmak amacıyla hekim ve hemşire yerine ara emek-gücü kullanımı yaygınlaşmaktadır

11. Bu durum bir yandan hekim ve hemşirelerin emek piyasasındaki durumunu zorlaştırır ve sömürü oranlarında artış yaratırken, diğer yandan bu yeni grup sağlık emekçileri için de benzer sonucu hazırlamaktadır

12. Ekim 2009 tarihi itibariyle 35 ilde

uygulamaya konan aile hekimliği sistemi,

yukarıda sıralananları “PATRON”

pratisyen hekimler ve birinci basamak

sağlık ekibinin diğer üyelerine yaşatmanın

önemli bir aracı olarak kullanılmaktadır

İSTİHDAM1. Kadro karşılığı memur statüsü

Ebe, Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru için daha yaygın

1926 – 20032. Süreli iş sözleşmesi ile istihdam

1987 - ….3. Hizmetlerin satın alma yolu ile gördürülmesi

Taşeronun işçisi olarak istihdam

2003 - ….

4. Bir yıl süreli sözleşme

2003 - … / 2004 - … 5. Sözleşmeli statüde iş güvencesiz çalışma

2005 - …

6. Kamu Hastane Birlikleri Pilot Uygulaması Hakkında Kanun Tasarısı (2007) taşeron işçisi, döner sermayeden ücreti ödenen sözleşmeli, ancak döner sermayeden ek ödeme verilmeyen ve iş güvencesi içermeyen uygulamaların bir kısmının ya da tümünün birlikte kullanılabileceği bir istihdam biçimi getirilmek istenmektedir

Güvencesizlik yüksek ücret ile özendirilmiştir

ZORUNLU HİZMET1923 – 1932

1932 – 1981 Yok

1981 – 1995

1995 – 2003 Fiili olarak yok

2003 – 2005 Yok

2005 – …

ÜCRETLENDİRME

… – 2004 “Eşit işe eşit ücret”Memur ve sözleşmeli, aynı

hizmet süresi, aynı eğitim, benzer bölge, aynı ücret

2005 –… Aile hekimliği ücret ödeme biçimi

2006 – … Takata dayalı ek ödeme

2006 – … ANGARYA (Zorunlu işyeri hekimliği)

Pratisyen Hekimlik ?

• Disiplin-çalışma alanı olarak mı yaşanıyor?

• Uzmanlığa geçiş aşaması mı?

Pratisyen Hekim ?Ailesinin sınıfsal konumuEğitimi

Çalışma alanlarıÇalışma koşulları

Çalışma biçimleriÖzlük hakları Ücretlendirme

Yaşam koşulları

KRİZ !!!1826

1874

1914

1974

2001

2008

Ernest Mandel

Kondratief

Bunların tümü durum tespiti…

NE YAPALIM ?

Teşekkür ederim

KAYNAKÇA

• Marx K(1971) Capital A Critical Analysis of Capitalist Production Volume 1, Progress Publication, Moscova.

• Öngen T(1996) Prometous’un Sönmeyen Ateşi, Günümüzde işçi Sınıfı, Alan Yayıncılık, 2. Baskı,İst.

• TTB(2008) Füsun Sayek TTB Raporları 2008, Sağlık Emek-Gücü: Sayılar ve Gerçekler, Ankara.