Kalničko-bilogorski Srbi 1

Kalničko-bilogorski Srbi

Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice manastiraLepavina

Kalničko-bilogorski Srbi ili "vretanijski Srbi", nastanjuju prostorseverozapadne Hrvatske od reke Ilove na istoku, do gore Kalnikana zapadu, Podravine na severu i Moslavine na jugu. Žive udvadesetak manjih naselja, koja su podeljena u nekoliko hrvatskihžupanija: Koprivničko-križevačkoj, Bjelovarsko-bilogorskoj,Varaždinskoj i Zagrebačkoj.

Etnološke, antropološke i jezičkekarakteristike kalničko-bilogorskih Srba

Kalničko-bilogorski Srbi pripadaju, uz žumberačke i gomirskeSrbe, najzapadnijoj grani srpskog naroda. Potomci su Srba izraznih oblasti Balkanskog Poluostrva - od Makedonije i StareSrbije, preko Kosova i Raške, Crne Gore, Bosne i Hercegovine,današnje Vojvodine, Slavonije (među njima ima i stopoljenogstarosedelačkog stanovništva koje se pominje u istoriografiji podimenom "Slovinaca" ili "Slovenaca") i Dalmacije.Većinom pripadaju dinarskom antropološkom tipu.Govore istočnohercegovačkim štokavskim dijalektom s manjimobeležjima hrvatskog kajkavskog narečja (glogovničko-bilogorski, podravski).

Karakteristična prezimena kalničko-bilogorskih Srba i njihovo porekloPrema istraživanjima čuvenog srpskog teologa, filozofa i pravnika, Dr Radoslava M. Grujića kalničko-bilogorski Srbi potiču iz raznih srpskih krajeva. Tako su: - poreklom iz uže Srbije: Bubanovići, Grubači, Grubačevići - od Temnića. Beljaci, Bogavci, Gvozdenovići, Bogojevići - od Ibra. Selakovići/Salakovići, Štrbci, Čavići - od Staroga Vlaha. Vitanovići, Klisurići, Keserići, Keserini - od Poljanice. Navedeno potvrđuju stare rukopisne i štampane knjige iz manastira Svetog Joakima Osogovskog (Sarandapora), sela Petnice niže Čačka pisanih 1488. godine, te manastira: Čokešine, Bogovađe i Radovakščice, koje su se, po navođenju Dr Radoslava M. Grujića, nalazile u manastiru Lepavini i "drugim crkvama ove oblasti" [1]. - poreklom iz Stare Srbije: Šiljci, Crljenice, Brnjice, Grbe, Grbići, Žile, Dlake, Šarci, Rončevići, Strainići, Dragaši, Dragaševići... - poreklom sa Sandžaka: Kuštrići, Mirići, Kodići... - poreklom s Kosova i Metohije: Korše, Goranovići, Rajnići, Nedići... - poreklom iz Makedonije: Smoljanci i Smoljanovići, Sedramci, Kirovići, Dimići, Zake, Avirovići, Pandovići, Šovići, Komlenci, Komlenovići, Šešići... - poreklom iz Hercegovine: Ljubišići, Komadine, Odžići, Radmilovići, Raići, Rađe, Ćaćuge - od Bilećkih Rudina. Vrankovići, Ratkovići, Počuče, Inići - od Šume, Površa, Zubaca, kao i Božovići, Vujičići, Kukići, Mandići, Nježići, Radoševići, Dobrenići, Kovačevići, Vujanovići, Sabolovići, Stojnići, Vukmirići, Domazeti i drugi koji slave Sv. Savu. Dr Radoslav M. Grujić napisao je da je prilikom svog davnašnjeg istraživanja u bilogorsko-kalničkom kraju, pronašao tri knjige goraždskih i dvanaest mileševskih izdanja. - poreklom iz Crne Gore: Bajčete, Ždrale, Obradovići, Banjani, - od Banjana. Balote, Zorići, Raketići, Drobnjaci - od Drobnjaka. Bastašići, Devići, Murgaši - od Vasojevića. Koruge, Purići i dr.- od Kolašina. Brdari, Proje, Kljajići i dr.- od Bjelopavlića. Heraci, Herakovići i dr. - od Njeguša. Martinovići, Radičevići, Đuraševići, Hasanovići - od

Kalničko-bilogorski Srbi 2

Rovaca. - poreklom iz Boke Kotorske i Dalmacije: Bani, Kobasice, Oluje, Karari, Jagodići, Danilovići, Dukići, Čavčići,Đuričići i drugi koji slave Sv. Stefana Dečanskog (Mratin-dan), te Bakići i Utješenovići, koji slave Sv. Srđa. DrRadoslav M. Grujić navodi da je u kalničko-bilogorskom kraju zbog toga naišao "pored rukopisnih knjiga (iz Slatineod Bjelopavlića jedna) i sedam komada skadarskog, a jednu cetinjskog izdanja bogoslužbenih knjiga"[2]. - poreklom iz Albanije: Lemići, Lekići, Magoši, Magovci, Peleši, Đinđići, Dobrići... - poreklom iz Bosne: Sirovice od Dervente, Hrgovići od Maglaja, Kokiri od Prnjavora, Godeči, Dobrinići,Slavujevići od Sarajeva, kao i Šamići, Sokolovići, Kozarci, Zmijanci, Usorci, Prusci, Kuprešani... - poreklom iz Srema i Smedereva: Sakulji (Sakule, staro pusto selo kod Zemuna i Sakulje selo kod Smedereva),Tandari, Tandarići, i dr. Oni su osnovali selo Srem (opština Sokolovac) blizu manastira Lepavine.[2]

Istorija i kultura kalničko-bilogorskih Srba

Kantakuzina Katarina Branković

Doseljavanje (XV-XVIII vek)

U oblast današnje severozapadne Hrvatske, kalničko-bilogorski Srbidolazili su tokom seoba iz različitih pravaca - preko Srema i Slavonije,Ugarske, Dalmacije, Kranjske, Štajerske i Erdelja. Veće seobe tih Srbaistoričari dele u četiri razdoblja:

• Prve seobe desile su se u prvoj polovini 15. veka iz srednjovekovneSrbije (Despotovine i Hercegovine), kada se srpski narod smestiouglavnom oko zagrebačkih i kalničkih gora.

Pojedini istoričari, na osnovu dostupnih podataka iz 12. veka, smatrajuda je bilo srpskih porodica u tim krajevima i u vreme kada je uUgarskoj i Hrvatskoj vladala kraljica Jelena Vukanović (mađ. -{Ilonakirályné}-), kćerka raškog župana Uroša I Vukanovića i suprugamađarskog kralja Bele II Slepog. Njen brat Beloš Vukanović bio jetada ugarski palatin i dugo vremena slavonski ban, te je sasvim izvesnoda su u pojedine svoje gradove doveli i srpsku vojničku posadu (što jebilo uobičajeno u to vreme, prevashodno zbog lične bezbednostipridošlog plemstva). Pojedini istoričari primetili su u zapisima iz tadašnjeg vremena pojavu prezimenakarakterističnih u srpskom narodu, poput: Relić, Radenković, Radoslavić, Staničić, Stanilović, Pravdić, Grdak,Jagnić/Janjić, itd. Često su vojnici, posebno vojvode, na novu dužnost odlazili sa svojim porodicama, kao što su to docnije učinili kraljVladislav i ban Ulrih grof Celjski. Potonji je bio zet srpskog despota Đurđa Brankovića - Smederevca. Proleća 1434.godine, srpski despot Đurađ je svoju kćerku Kantakuzinu Katarinu Branković udao za pomenutoghrvatsko-slavonskog bana Ulriha grofa Celjskog. Tada je zajedno s njom i nešto docnije, došla u gornju Slavoniju iznatna srpska vojnička posada, koja je smeštena u Medvedgrad kod Zagreba, Rakovac kod Vrbovca, Veliki i MaliKalnik kod Križevca i u Koprivnicu. Katarinin kastelan u Medvedgradu i župan Polja Zagrebačkoga bio Srbin izDespotovine, plemić Bogavac Milaković, a u oba Kalnika Pavle Mikšić sa svojim vojnicima iz Srbije. Te vojničkeposade ostale su i posle Ulrihova ubistva (1456. g.) i odlaska Katarine Branković u Staru Srbiju, a najveći broj ih jevremenom primio katoličku veru. Između 1467. i 1470. godine u kalničko-bilogorski kraj pristižu srpske porodice iz Bosne i Hercegovine sa vojvodomVladislavom Hercegovićem, sinom osnivača Hercegovine, Stefana Vukčića-Kosače. Vladislav Hercegović je kaoutvrde za svoju posadu dobio Veliki i Mali Kalnik kod Križevaca. Prezimena koja se u to vreme javljaju u okolini

Kalničko-bilogorski Srbi 3

Kalnika, Križevaca i Koprivnice ukazuju na srpsko poreklo: Brankovići, Borići, Vučići, Dobrenići, Ivkovići,Jugovići, Nedeljkovići, Novkovići, Marčetići, Milićevići, Obradovići, Petkovići, Petrovići, Poznanovići, Radinovići,Stančići, Đurđevići, Gvozdanovići, Ljubići, Jelačići, Meštrovići, Radakovići, Serbljinovići, Simići, itd. U jednom pismu mađarskog kralja Matije Korvina od 12. januara 1483. pominje se da je kralj uspeo u protekle četirigodine da u južnu Ugarsku i Slavoniju "preseli oko 200,000 Srba iz Turske"[3]. Ta velika seoba svakako se odrazila ina porast broja Srba u bilogorsko-kalničkom kraju.• Druge seobe, kao posledica dubljih turskih prodora na Balkan, bile su tokom 16. veka iz severnih krajeva

današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Stare Srbije, većinom preko Kranjske i Štajerske, Ugarske iSlavonije.

Nova naselja niknula su na gotovo opustelom zemljištu, odakle su domicilni "Slovinci" pobegli, zbog turskih pljačkii zlostavljanja, pre više desetina godina.1543. godine dolaze u ove krajeve iz Donje Slavonije i Ugarske još neke vojvode sa svojim oružanicima i narodom,kao što su: Marko Tomašević, Petar Besedić-Pribeg, Ivan Margetić-Rascianus i stric mu Plavša Margetić, koji jeosnovao današnje selo Plavšinci kod Koprivnice.1555. godine pristiglo je 200 uskoka iz Žumberka, dok su iz Donje Slavonije došli trojica braće sa 40 duša - vojvodeAleksa, Dojčin i Vukmir. Iduće godine došao je i vojvoda Ratko Pribeg za 43 pešaka i nastanio se kod selaTopolovca kraj Križevaca. Negde u isto vreme, u ovaj kraj su "uskočili" i Srbi Morlaci, koji su naselili seloGlogovnicu pod Kalnikom.Jačanju tih seoba doprinela je "Bručka libela" iz 1578. g. kojom je određeno da se plaćenička vojska znatno poveća uSlavonskoj krajini. Između 1583. i 1586. godine iz srednje Dalmacije stiglo je u ovaj kraj 800 porodica podvođstvom vojvode Petra Hasanovića, koji se svojim junaštvom istakao u borbama protiv Turaka kod Ivanić-Kloštra1586. godine.Iste godine izvedene su i prve znatnije seobe pod komandom Mihajla barona Sekelja i kapetana Hansa VilhelmaGlobicera, koji su sa svojim četama prodrli u Malu Vlašku (Donja Slavonija) i doveli srpskog kneza IvanaPejašinovića sa mnoštvom naroda. Iduće godine, uz nagodbu sa austrijskim vojnim vlastima, knez Ivan Pejašinovićje uspeo da se probije do Sirča i povede sa sobom 13 zadružnih porodica sa jednim sveštenikom, te ih smestio uokolinu Koprivnice i Križevaca. Uz njega se pominju u istoj seobi i vojvode Milak Graholjan, Milosav Katalenić iharambaša Vojin.Potomci ovih doseljenika većinom su očuvali pravoslavlje, tokom velikih borbi koje su vodili sa Zagrebačkomnadbiskupijom protiv nametanja unijatske vere. Međutim, veliki deo naroda je tokom tih previranja ipak prešao ukatoličanstvo i stopio se sa domicilnim "Slovincima", koji su nakon pomeranja hrvatske granice ka Gornjoj Slavonijii vaspostavljanja zajedničkog hrvatsko-slavonskog sabora (1558. g.), te unifikacije Hrvatske i Slavonije podzajedničku kraljevinu - postepeno prihvatili hrvatsko narodno ime.Posebno značajan događaj za pridošle Srbe zbio se oko 1550. godine, kada je podignut pravoslavni manastirLepavina, koji je i danas duhovni centar pravoslavnih kalničko-bilogorskih Srba.• Treće seobe izvršene su uglavnom od kraja 16. do pred kraj 17. veka (1597—1683) preko Slavonije i Hrvatske.Tokom tih seoba naseljena je i centralna oblast na kojoj žive današnji kalničko-bilogorski Srbi (od Rovišta do Severina). U to vreme, prvi puta se kod srpskog stanovništva (prevashodno sveštenstva) kao naziv za ovaj kraj upotrebljava ime "Vretanija". Nju će ruski vladari u svojim spisima toga vremena nazivati "srpskom zemljom".[4] U to vreme započele su još obimnije seobe Srba u kalničko-bilogorske predele, koje su izveli pukovnik (i baron) Hans Sigismund Herberštajn i njegovi kapetani Grgur Lajbaher, Alban Grasvajn i Gašpar Glajspah, kako bi povećali broj Srba na Slavonskoj krajini. Juna 1597. g, po želji harambaše Milije, križevački kapetan Grgur Lajbaher upao je u Malu Vlašku i popalio sela Cepidlake, Drežnik i Kusonje, te izveo Miliju sa 117 Srba i 1,000 grla stoke, te ih naselio po selima: Crkvena, Sv. Ivan Žabno, Glogovnica, Topolovac, Gradec, Dubrava i Sv. Petar Čvrstec. Iste godine prebegao je iz turskog dela Slavonije (manastir Orahovica) i poznati "serbo-slavonski" episkop Vasilije, te nastavio sa službom u manastiru

Kalničko-bilogorski Srbi 4

Marča Septembra 1599. baron Herberštajn je uspeo da prodre sa 500 vojnika do Podravske Slatine, kao i do Požege, koju jezapalio i vratio se sa 1,100 Srba i 4,000 grla stoke. Taj narod je prethodno živeo oko Pakraca u 17 sela: Bogićevci,Medari, Dragalići, Kukavice, Smrtić, Borovac, Cage, Benkovac, Bijela Stijena, Rogolje, Bršljanica, Drenovci,Pustoselo, Rakovčani, Rasočka i Džaferaginci. Srbi su pri odlasku zapalili ova sela. Koprivnički kapetan Alban Grasvajn upao je 27. januara 1600. u turski deo Podravine, gde je opustošio okolinuVirovitice i Brezovice. Maja 1600. g. provalio je ivanićki kapetan Gašpar Glajspah u 8 sela istočno od Pakraca (Kričike, Cikote, Prgomelje,Šumetlica, Grahovljani, Bobare, Kusonje i Dereza), odakle je u Ivanić doveo 828 Srba, od kojih se 238 naselilo okoRovišća, gde su podigli novo selo - Prgomelje. Sledećih godina i decenija, seobe Srba su neprestano trajale u manjim obimima, sve do 1642. godine kada je ukalničko-bilogorski kraj prešlo mnogo naroda iz Donjeg Pounja i Unca, s velikim brojem kaluđera iz manastiraRmnja i Moštanice, te mitropolitom bosansko-ličkim Gavrilom Predojevićem.• Četvrte seobe događale su se krajem 17. i početkom 18. veka (1683—1718), takođe iz raznih srpskih krajeva,

preko Slavonije i Hrvatske.Najveća pomeranja u tom razdoblju dogodila su se 1688. godine, nakon ponovnog osvajanja Užica od strane Turaka,kada je iz užičkog kraja i Pomoravlja u Slavoniju prebeglo 6,000 Srba. Iduće godine, došlo ih je iz krajeva okoSarajeva i Tuzle još 1,500. Neki od njih doselili naselili su uglavnom istočni kraj Vretanije, od Severina do rekeIlove i Moslavine. Tada je konačno zaključeno naseljavanje ove oblasti Srbima.

Krajišnik Varaždinsko-đurđevačke krajiškepešadijske pukovnije br. 6, 1762. godine.

Borbe kalničko-bilogorskih Srba krajišnika podzastavom Habzburgovaca

15. i 16. vek

Kada su 1463. godine Turci zauzeli Bosnu, Hrvatska i slovenačkezemlje postale su lak plen njihovih smelih prodora. Hrvatska je trebalada postane "predziđe hrišćanstva" u odnosu na Zapadnu Evropu, ali seubrzo pokazalo da je ona preslaba da samostalno odgovori tomzadatku. Već 1469. godine Osmanlije su provalile preko Une duboko uHrvatsku i preko Save u Slavoniju, dok je jedan deo Turaka zauzeo idelove Dalmacije. 1471. g. Turci su u svojim pljačkaškim pohodimastigli do Ljubljane. Laka i brza turska konjica pustošila je zemlje krozkoje je prolazila, stanovništvo proterivala ili odvodila u roblje,spaljivala sela i gradove, razarala feude i tvrđave. Najteži poraz protivTuraka Hrvati su pretrpeli 1493. godine na Krbavskom polju udanašnjoj Lici (Krbavska bitka), gde je hrvatsko-mađarska vojska donogu potučena, izgubivši 15,000 ljudi. Teritorije Hrvatske i Slavonijetoliko su se smanjile da su posle Mohačke i Gorjanske bitke Turcidoprli nadomak Koprivnice, Križevaca i Zagreba, a na jugu do Splita,Zadra i Senja. Plemstvo se povlačilo u utvrđene gradove, dok je narodbežao ka gornjoj Slavoniji, Mađarskoj, Slovačkoj, Češkoj iBurgenlandu. U takvoj situaciji, kada su Hrvatska i Slavonija bile na izdisaju, spas je ipak stigao - habzburški vladarii prebegli Srbi. 1527. godine Habzburgovci su preuzeli vlast nad "ostacima ostataka" i obavezali se da će braniti tezemlje. No, Hrvatska je na ime ratnog poreza mogla da skupi jedva 1,500 forinti, od potrebnih 200,000 za

održavanje vojske. Tvrđave su lako padale, jer vojne posade nisu imale podršku stanovništva, koje se razbežalo. Oko njih je nastala pustoš, a između carske i preostale hrvatske plemićke vojske s jedne strane, te Turaka s druge, širio se

Kalničko-bilogorski Srbi 5

pojas opustele "ničije zemlje". Srbi koji su još uvek pružali otpor gde su mogli, u zbegovima su krenuli ka Hrvatskoji Slavoniji, tako da su pojedini srpski plemići prelazili na austrijsku stranu, posebno nakon pogibije poslednjegsrpskog despota Pavla Bakića, koji se sa svojom konjicom proslavio pri odbrani Beča 1529. godine. Prebegli srpski narod predvode od tada njegove narodne starešine (knezovi, vojvode, serdari, barjaktari, pravoslavnosveštenstvo), i sve češće se stavljaju pod zaštitu i službu austrijskih carskih komandanata. Začinje se na taj načinbuduća Vojna krajina iz dva carska generalata - Varaždinskog i Karlovačkog. Hrvatsko plemstvo zadržalo je samoodbranu na reci Kupi sa svojom malom banderijalnom i banskom vojskom. Srbi-krajišnici postaju najznačajnijifaktor odbrane u smislu žive sile, dok su finansijsku snagu predstavljali donjoaustrijski staleži. Hans Ungand, kojemu je 1540. godine bila poverena organizacija na uspostavljanju odbrane, kao vrhovnizapovednik kraljevskih četa na Ugarskoj i Hrvatsko-slavonskoj krajini, napisao je štajerskoj vlasteli da nije mogućesprovesti odbranu sa domaćih hrvatskim i slovinskim kmetovima, te da ti ljudi nisu dorasli za borbu s Turcima "...pabi trebalo da neko i njih brani (...) Oni su navikli samo da služe oko stolova svojih gospodara i pune podrume ikoševe njihove."[1] Potom je predložio da se hitno nabave plaćeničke čete Nemaca i posebno Srba, koji vrlo uspešnosuzbijaju provale Turaka u Senjskom primorju, Žumberku i Kranjskoj. U očima Evrope, "predziđe (antemurale)hrišćanstva" pod uticajem pape i dalje je ostalo hrvatsko-katoličko, iako su glavnu i presudnu komponentu odbranečinili pravoslavni Srbi. Tako je ostalo vekovima, jer je Hrvatska kao zemlja poistovećivana sa hrvatskim narodom,tako da su Srbi i njihova istorijska uloga u odbrani Evrope od Turaka, često potpuno ignorisani.

17. i 18. vek

Tokom narednih decenija, kalničko-bilogorski Srbi učestvovali su i kao krajiška vojska i kao vojni plaćenici u svim ratovima koje je vodila Austrija na tlu Evrope, od kojih je najveći i najkrvaviji bio Tridesetogodišnji rat (1618-1648). 1683. godine, 12. septembra, potučena je turska vojska pod Bečom. Bio je to poslednji pokušaj Osmanlija da prodru u dubinu Centralne i Zapadne Evrope. Presudnu ulogu odigrao je poljski kralj Jan Sobjeski, i to kada je Beč bio pred padom, napušten od cara Leopolda I i 60,000 građana. Od tada je turska sila počela naglo da opada i njena premoć u Evropi nepovratno je izgubljena. U Slavoniji je buknuo ustanak Srba obe vere (Šokci su u to vreme smatrani i popisivani kao Rašani-katolici, tako da je još u 16. veku na nekoliko evropskih mapa Donja Slavonija (slavonske oblasti istočno od reke Ilove) beležena kao "Rascija". Varaždinski general Jakov Lesli, po naređenju cara, otpočeo je oslobođenje ostatka Slavonije. Oslobođeni su gradovi Virovitica i Slatina sa oko 200 sela, ali se privremeno stalo jer je morao da bude oslobođen Budim. Nakon turske propasti u Budimu 1686. g. počela je da pada čitava Slavonija. Srbi iz Donje Slavonije, koji su do tada bili turska raja, oduševljeno su se pod posebnom komandom pridružili carskoj vojsci i rat se produžio. Turci su gonjeni sve do Kosova, što je dalo podstrek i Srbima u Srbiji da se pridruže carskoj vojsci. U tome je svesrdnu ulogu odigrao patrijarh Arsenije III Čarnojević, koji je napustio pomirljivu politiku, pozvavši tamošnje Srbe na ustanak. Austrijska vojska dospela je čak do Skoplja, ali je smrt čuvenog generala Pikolominija, kao i bahato ponašanje austrijskih vojnika (vršili su pljačke i nad hrišćanima), dovela do ogorčenja kod domaćih ustanika. Nasilno razoružavanje Srba i Arbanasa i paljenje njihovih sela pojačalo je netrpeljivost još više i vojska je počela da se osipa. Turci su iskoristili takvo stanje, pregrupisali se i krenuli da izgone austrijsku vojsku iz Makedonije i Srbije. Sa vojskom morao je da se povlači zbog turske osvete i silan narod na čelu sa patrijarhom Čarnojevićem. Srbija je potpuno spaljena u turskoj osveti, posebno srpske svetinje - crkve i manastiri, a preostali ljudi su ubijani i mučeni. Zavladala je velika glad i beda. Patrijarh Arsenije Čarnojević je pred Beogradom održao veliki narodni zbor, na kojem je zatražio i dobio od Austrije dopuštenje za prelazak i naseljavanje izbeglih Srba u Sremu i Južnoj Ugarskoj, kao i privilegije, koje su postale osnov narodnih prava u novoj državi. U istoriografiji je taj događaj poznat kao "velika seoba Srba", kada je 1690. godine iz donjih srpskih krajeva izbeglo 60-70,000 duša sa svojim patrijarhom. Borbe su nastavljene, a mir s Turcima sklopljen je 26. januara 1699. u Sremskim Karlovcima. Nakon što je granica prema Turcima pomerena, nestala je važnost Varaždinskog generalata u daljim okršajima s Turcima, razmišljalo se u Beču o njegovom ukidanju. No, zbog Rakocijevog ustanka u Mađarskoj i neprestanih buna kalničko-bilogorskih Srba protiv ukidanja njihovih privilegija, ta odluka je odgođena. Car Leopold se 1704. godine obratio Varaždinskom generalatu sa

Kalničko-bilogorski Srbi 6

zahtevom da na bojište protiv Rakocija uputi 2,500 do 3,000 pešaka i konjanika. Tako su u od svih krajišnika,kalničko-bilogorski bili najviše angažovani u borbama protiv Rakocijevih "kuruca", počev od čišćenja Međimurja,do bitke kod Trenčina. Prvih godina su donjoaustrijski staleži uredno plaćali krajišnike (isplaćujući njihovo "leno" unovcu i platnu), ali je kasnije leno sve više kasnilo, što je opet izazivalo bune među Srbima, kako u Varaždinskom,tako i u Karlovačkom generalatu. Kalničko-bilogorski Srbi će u vreme vladavine cara Karla VI ponovo ratovatiprotiv Turske (1737-1739). U toko tog ratovanja borili su se protiv bosanskih muslimana oko Vakufa, Ostrošca,Bihaća i Banja Luke, istovremeno se i braneći od njihovih prodora. Nakon što je i taj rat okončan, dolaskom carice Marije Terezije na austrijski presto, Srbi Varaždinskog generalataučestvovaće u ratu Austrije protiv Pruske (tzv. "Rat za austrijsko nasleđe") i njenih saveznika (1740-1748). Svakogproleća, na hiljade Srba iz oba generalata odlazilo je na ratišta u Češku, Bavarsku, Šleziju, na Rajnu i Italiju. Završetkom austrijsko-pruskog rata, bečki dvor je počeo da sprovodi reformu vojske, od čega nije bio pošteđen niVaraždinski generalat. Srpski oficiri su tada mahom bili raščinjeni ili degradirani u znatno niža zvanja, narodne("vlaške") samouprave su okrnjene ili sasvim pogažene. Vojna obaveza je postala još teža, jer su sve porodiceumesto jednog, morale daju dva ili tri vojnika, da ih izdržavaju i nabavljaju skupe uniforme, tzv. "mundure". Od tada(1754. g.) se na gotovo sva komandna mesta postavljaju uglavnom Nemci, umesto starih krajina došle su noveregimente, umesto seoskih opština - vojne kompanije, a umesto slobodnih krajiških baština - carsko vojno leno. Sveje to uticalo na česte bune krajišnika, koje su silom gušene. Mir između Austrije i Pruske nije dugo potrajao, tako daje uskoro izbio i Sedmogodišnji rat (1756-1763) u kojem su u velikom broju opet učestvovali kalničko-bilogorskiSrbi, kao i svi ostali graničari Srbi i Hrvati iz čitave Vojne krajine. Pošto su u tom ratu krajišnici ponovo igraliključnu ulogu, odgođeno je njihovo razvojačenje za čitav jedan vek. Štaviše, došlo je i do proširenja Vojne krajine,čime je i položaj Srba u Habzburškom carstvu ponovo popravljen. Prvi srpski general austrijske vojske postao jeMihajlo Mikašinović, koji se svestrano zalagao za Srpstvo u Hrvatskoj. Od 1778-1779. godine bilogorsko-kalnički Srbi su se borili i u Ratu za bavarsko nasleđe u Bavarskoj i Češkoj.

Počeci savremenog školstva

Počeci savremenog školstva kod kalničko-bilogorskih Srba sežu u 18. vek. Iznureni ratovima, osiromašeni, krajišnicinisu imali mogućnosti da pre 18. veka otvaraju klasične škole i izdržavaju učitelje. Do tada se ćirilička pismenostograničavala na nekoliko manastira u oba generalata - Marču, Lepavinu, Gomirje i Komogovinu. Prvu školu Srbi suotvorili 1729. godine u Kostajnici, dok je u Varaždinskom generalatu školstvo započelo s nekoliko manjih škola1740-tih i 1750-tih, koje se nisu dugo održale, jer su srpske škole bile dozvoljene samo u čisto srpskim mestima, a umešanima - samo katoličke. Stoga su srpska deca Kalnika i Bilogore u 18. veku, milom ili silom, pohađala katoličkeškole. Zabeleženo je da je godine 1774. nemačke škole Varaždinskog generalata pohađalo 62 srpske dece.[5]

Srpska škola u Bjelovaru osnovana je početkom 1778. godine, zalaganjima vretanijskih trgovaca i pakračkogepiskopa.

Poznate ličnosti•• Simeon Vretanja•• Petar Preradović•• Nikola Severović•• Bogdan Diklić

Navodi[1] Dr Radoslav M. Grujić, Najstarija srpska naselja po Severnoj Hrvatskoj (do 1597. godine), Glasnik Srpskog geografskog društva, Godina 1,

Sveska 2, 1912.[2][2] Isto[3] Dr Dušan Kašić, Srbi i pravoslavlje u Slavoniji i Sjevernoj Hrvatskoj, Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva SR Hrvatske, Zagreb, 1967,

str. 9.

Kalničko-bilogorski Srbi 7

[4] С. Долгова, Е. Иванова, А. Турилов, Т. Суботин-Голубовић, Москва – Сербия, Белград – Россия: Сборник документов иматериалов, Т. 1: Общественно-политические связи XVI-XVIII вв., Архив Србије/Главное архивное управление городаМосквы/Федеральное архивное агентство/Российский государственный архив древних актов, Москва–Белград, 2009., str. 266, 312, 316,384, 387.

[5][5] Slavko Gavrilović, Iz Istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XV-XIX vek), Filip Višnjić, Beograd, 1993, str. 131.

Literatura• Slavko Gavrilović, Iz Istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XV-XIX vek), Filip Višnjić, Beograd, 1993.• Dr Aleksa Ivić, Seoba Srba u Hrvatsku i Slavoniju, Srpska manastirska štamparija, Sremski Karlovci, 1909.• Dr Dušan Kašić, Srbi i pravoslavlje u Slavoniji i Sjevernoj Hrvatskoj, Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva

SR Hrvatske, Zagreb, 1967.• Dr Nada Klaić, Društvena previranja i bune u Hrvatskoj u XVI i XVII stoljeću, Nolit, Beograd, 1976.• Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini I, Matica srpska, Novi Sad, 1990.• Jovan N. Tomić, Srbi u velikoj seobi, Prosveta, Beograd, 1990.• Manojlo Grbić, Karlovačko vladičanstvo, Sava Mrkalj, Topusko, 1990.• Dr Radoslav M. Grujić, Spomenica o srpskom pravoslavnom vladičanstvu pakračkom, Muzej Srpske Pravoslavne

Crkve, Beograd, 1996.• Dr Srdja Trifkovic, The Krajina Chronicle: A History of Serbs in Croatia, Slavonia and Dalmatia, The Lord

Byron Foundation for Balkan Studies, Chicago-Otawa-London, 2010.• С. Долгова, Е. Иванова, А. Турилов, Т. Суботин-Голубовић, Москва – Сербия, Белград – Россия: Сборник

документов и материалов, Т. 1: Общественно-политические связи XVI-XVIII вв., Архив Србије/Главноеархивное управление города Москвы/Федеральное архивное агентство/Российский государственный архивдревних актов, Москва–Белград, 2009.

• Branko P. Sučević, Razvitak "vlaških prava" u Varaždinskom generalatu, Historijski zbornik, br. 1-4, Povijesnodruštvo Hrvatske, Zagreb, 1953.

• Zlatko Kudelić, Katoličko-pravoslavni prijepori o crkvenoj uniji i grkokatoličkoj Marčanskoj biskupiji tijekom1737. i 1738. godine, Izvorni znanstveni rad, UDK 262.3 (497.5 Marča), Hrvatski institut za povijest, 2004.

Vidi još•• Vretanija•• Srbi u Hrvatskoj•• Vojna Krajina•• Varaždinski generalat

Spoljašnje veze• Srbi i Vojna Krajina (http:/ / www. rastko. rs/ rastko-hu/ istorija/ istorija/ index. html)• Zvanična stranica manastira Lepavine (http:/ / manastir-lepavina. org)• Istorija manastira Marče (http:/ / www. mitropolija-zagrebacka. org/ index. php?option=com_content&

view=article& id=39:2009-12-23-09-25-24& catid=2& Itemid=5& lang=sr)• Маpа (http:/ / terkepek. adatbank. transindex. ro/ kepek/ netre/ 43. gif)• Маpа (http:/ / www. srpska-mreza. com/ library/ facts/ krajina-map. jpg)• Mapa (http:/ / vrlika. free. fr/ karta. jpg)

Article Sources and Contributors 8

Article Sources and ContributorsKalničko-bilogorski Srbi  Source: http://sr.wikipedia.org/w/index.php?oldid=7199651  Contributors: Dcirovic, FriedrickMILBarbarossa, Zmaj Vretanijski, Сербијана, Тајга

Image Sources, Licenses and ContributorsДатотека:Manastir Lepavina28aug2004.jpg  Source: http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Датотека:Manastir_Lepavina28aug2004.jpg  License: Public Domain  Contributors: MirkoS18,Veliki Kategorizator, ZumbulkaДатотека:Katarina Esfigmen.jpg  Source: http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Датотека:Katarina_Esfigmen.jpg  License: Public Domain  Contributors: Unknown painterДатотека:Krajišnik Varazdinskog generalata 1762..jpg  Source: http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Датотека:Krajišnik_Varazdinskog_generalata_1762..jpg  License: unknown Contributors: Zmaj Vretanijski

ЛиценцаCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/