To Άγιο Όροςτου Στράτου Καλαφάτη

Κονάκι της μονής Βατοπαιδίου, Καρυές, 2010

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα, 2015Σοφία Πελοποννησίου- Βασιλάκου

Προτού ταξιδέψουμε στην Αθωνική Πολιτεία του ΣτράτουΚαλαφάτη ας αναλογιστούμε μέσα από τα λόγια του, όλααυτές τις εμπειρίες που τον οδήγησαν στην ενασχόλησή του μετη φωτογραφία.

Όπως λέει ο ίδιος: « Οι γονείς μου, παιδιά προσφύγων από την Ανατολή, έγιναν ηπρώτη γενιά που ρίζωσε στην ελληνική γη. Μεγαλώσαμε τρειςοικογένειες μαζί, αδέλφια, ξαδέλφια, θείες και γιαγιάδες, σ΄ένα σκηνικό πανηγυριού, με απογευματινούς καφέδες, τραπεζώματα και μεθυσμένα τραγούδια. Εκεί, ανάμεσα σταπόδια των μεγάλων, κάτω από το γιορτινό τραπέζι, μάζευααγάπη και ασφάλεια από τη μεγάλη οικογένεια.» « Ότιακολούθησε μέχρι τα τώρα, σημαντικό ή ασήμαντο, έχει ταίδια σημάδια της αγάπης, του φόβου, και του χωρισμού.»

« Ο παππούς μου,μου έμαθε τη θάλασσα.Η μαμά Ελένη, τα χρώματα και τους πλανήτες.Αποφάσισα να γίνω φωτογράφος, για να διηγούμαι ιστορίες.Δεν νοιάζομαι να είμαι θλιμμένος ήρωας, ήμοντέρνος˙άλλωστε η γαλέρα που μπήκα, μόλις που βγήκε στ’ανοιχτά.»

«Το ξύλινο κουτί (camera obscura) το αγόρασα στην Αμερική. Ησχέση μου μαζί του ξεκίνησε σαν παιχνίδι στις ώρες τηςφωτογραφικής ανίας. Χωρίς κανόνες και καλλιτεχνικέςπροσδοκίες, κατάφερε να με γυρίσει στην χαμένη αθωότητατων εικόνων. Εκεί που πρωτίστως δεν βλέπεις, αλλάαισθάνεσαι το χώρο και ο χρόνος αφήνεται καθώς δενμετριέται σε δευτερόλεπτα».

Ξημέρωμα…Θέα από προς το κονάκι της μονής Ζωγράφου, Καρυές 2009

«Περπάτησα ώρες πολλές, κυνηγώντας τον ορίζοντα, σεστάχυνα χωράφια, σε ελαιώνες, σε άδεια τοπία που άφηνα πίσωγια να΄ ρθουν άλλα. Συνάντησατα σημάδια της γης, μυρμηγκοφωλιές και νταμάρια, μικρούς κρατήρες και αναίτιεςχαραγματιές, το ίδιο αναίτιεςόσο τα τσιμεντένια μνημεία, που το ανθρώπινο χέρι έσπειρε, εγκατέλειψε και δεν χάρηκεποτέ. Και άλλοτε πάλι σεχιονισμένους τόπους, σε ομίχλη, σε βροχή, σε θάλασσες. Θάλασσες με χίλια πρόσωπα. Να με κυκλώνουν με ηρεμία, καιμε αλόγιστο θυμό…»

«Έμειναν οι εικόνες, ναυπερασπίζονται τηναναγκαιότητα της πορείας.»

Η θάλασσα από το αρχονταρίκι της μονής Σταυρονικήτα, 2011

Αποσπάσματα από το βιβλίο: “Αρχέτυπες Εικόνες», εκδ. Άγρα, 1999

Ας δούμε πως απαθανάτισε τα όσα συνάντησε στα ταξίδια του:

Σύμφωνα με τους ειδικούς ο Καλαφάτης στοΆγιο Όρος αναζητά το αθέατο.Δεν είναι ένας απλός επισκέπτης πουαποτυπώνει με ευκολία το προφανές. Μεζωγραφική ματιά καταγράφει ιστορίεςαμαρτωλών και αγίων τους οποίους μέσα από τασυχνά ταξίδια του έχει γνωρίσει, και μεειλικρίνεια συναναστραφεί.

Για αυτούς τους λόγους οι φωτογραφίες του γιατην Αθωνική Πολιτεία έγιναν δεκτές μεενθουσιασμό από τους μοναχούς αλλά και απόόσους ελκύονται από την μοναδική αύρα της. Έτσι ο Καλαφάτης συνεχίζει την πορεία πουξεκίνησε γύρω στο 1860 ο Σεμπαστιάνοφ μεγυάλινες πλάκες, μετέπειτα ο Στεφάν Πασέ και οΦρέντ Μπουασονά στις αρχές του 20ου αιώνακαθώς και οι Έλληνες φωτογράφοι των χρόνωντου’50 και του΄60 Τάκης Τλούπας, ΚώσταςΜπαλάφας και Σπύρος Μελετζής.

Βυζαντινή σημαία από το κελλί της Πατερίτσας, 2010

Τα Σύμβολα

Οι Σταυροί

Σταυρός σε «κάθισμα» στη μονή Καρακάλλου, 2011Σταυρός σε «κάθισμα» της μονής Καρακάλλου, 2010

Λεπτομέρειες από εικόνες σταυρών σε «κάθισμα» της μονής. Το «κάθισμα» είναι ένας πολύ μικρός χώρος κοντά στις μονές,

στο οποίο μπορούν να απομονωθούν οι μοναχοί.

Σταυρός σε σπηλιά της μονής Ζωγράφου, 2011Εσωτερικό κελλιού, Κερασιά, 2012

Η φύση

Σταυρός σε μονοπάτι προς τη μονήΧιλανδαρίου,2011

Πανσέληνος στη μονή Ξενοφώντος, 2011

Τα μοναστήρια

Ο Στράτος Καλαφάτης άρχισε, απόπολύ νεαρή ηλικία, να επισκέπτεταιτο Άγιο Όρος στα τέλη της δεκαετίαςτου 1970. Η φωτογραφική τουδιαδρομή για την δημιουργία του«ΑΘΩΣ- Τα χρώματα της πίστης»κράτησε από το 2008 έως το 2013 καιχρειάστηκαν πάνω από εικοσιπέντεταξίδια για να μπορέσει νακαταγράψει με σύγχρονο τρόπο τουςανθρώπους και τον τόπο. Κατάφερενα συνδυάσει την προσωπική τουματιά με τον απόλυτο σεβασμόαπέναντι στους πρωταγωνιστέςαλλά και στην ιστορία ενός πολύιδιαίτερου τόπου, ο οποίοςχαρακτηρίζεται από βαθιάθρησκευτικότητα και δικούς τουκανόνες.

Ιερά Μονή Εσφιγμένου

Μονή Χιλανδαρίου, 2011

Κελλί στις Καρυές, 2008

Τα «κελλιά» είναι μικράαπομονωμένα κτίσματα, τα οποίαανήκουν σε κάποιο μοναστήρι καιφιλοξενούν συνήθως 1-3καλόγερους οι οποίοιέχουν αποφασίσει να απέχουν απότην κοινοβιακή ζωή τωνμοναστηριών.

Τα κτίσματα του Όρους

Κονάκι μονής Εσφιγμένου, Καριές, 2008Στο κελλί του Αγίου Ιωάννου, Κερασιά, 2011

Παρεκκλήσι στο κελλί του Αγίου Γεωργίου στην Κερασιά, σύγχρονη κατασκευή από τονπατέρα Θεολόγο ο οποίος έχει σπουδάσει αρχιτεκτονική στην Μασσαλία.

Στα ενδότερα

Εορταστική Τράπεζα, μονή Ιβήρων, 2009

Υπνοδωμάτιο κελλιού, Καρυές, 2008Μοναχός ο οποίος ασκεί το διακόνημα του βιβλιοδέτης καιπαπαγάλος, κελλί Μεταμορφώσεως, 2010

Διακοσμητικό στο κελλί του Μαρουδά, στις Καριές. Λεπτομέρεια Εσωτερικού από κελλί των Ιωσαφαίων, στις Καριές, 2008

Τα πρόσωπα του Αγίου Όρους

Επίσκεψη του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας, 2008

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος σεεπίσκεψή του στο Άγιο Όρος φυτεύειμια ελιά.

Εσωτερικοί κόσμοι

Σε όλα τα πορτραίτα του

Καλαφάτη των ανθρώπωνπου συναντά στο ΆγιοΌρος, δίνεται έμφαση στηναποτύπωση τουεσωτερικού τους κόσμου. Στα βλέμματα τωνμοναχών, των γερόντων, των προσκυνητών και τωνμαθητών απεικονίζεταιάλλοτε η βαθιά πίστη, άλλοτε η ελπίδα, ηπροσμονή και τόσα άλλασυναισθήματαδιαφορετικά στον καθένααλλά αληθινά.

Ο μοναχός Σάββας από το κελλίτης Πατερίτσας, 2010

Όπως λέει ο ίδιος οΚαλαφάτης στο Άγιο Όροςδεν γεννιούνται άνθρωποι. «Πηγαίνουν εκεί από έλξη, βαθιά πίστη, ανάγκη,περιέργεια ή απελπισία. Μυούνται στην ασκητική ζωήκαι συνεχίζουν σε μιακαρτερική σκυταλοδρομίαθανάτου με τερματισμό τοοστεοφυλάκιο της μονής. Απόγέροντα σε υποτακτικό, απόμοναχό σε δόκιμο. Μια χιλιόχρονη ιστορία χωρίςδιακρίσεις, καθώς ομοναχισμός δενκληρονομείται, κατακτιέται.»

Ο ιερομόναχος Θωμάς, Καρούλια, 2008

Ο Πατήρ- Εφραίμ στο κελλί Αγίου Ιωάννου, Θεολόγου, Κατουνάκια, 2011

Ο πατήρ Εφραίμ μεκαταγωγή από τη Θεσσαλία. Υπήρξε βοσκός και ότανπέρασε πρώτος στην ΙατρικήΣχολή, επισκέφτηκε το ΆγιοΌρος για λίγες ημέρες καιέμεινε. Από τότε για 25 χρόνια δεν θέλησενα βγει στον έξω κόσμο…Ο ενθουσιασμός του για τηνφωτογραφική απόδοση τουΚαλαφάτη είναι εύγλωττοςκαι στο ακόλουθο κείμενοπου του έστειλε:

« Ο Στράτος μεγαλούργησεπαρέα με τονΆθω. Στη φωτογραφία αποτύπωσεόλο το μεγαλείο που έχει ογέρο-Άνθιμος και βλέπουνμόνο λίγοι κι απολαμβάνουνλιγοστοί…Πολλοί πάνε στον Άθω μαανάμεσα στους εκλεκτούςπου οσμίστηκαν το θείο,στους ταπεινούςκαλόγερους, Ο Στράτοςυπερέχει…»

Ο γέροντας Άνθιμος, κελλί Εισοδίων της Θεοτόκου, 2008

Ο γέρο- Άνθιμος στον οποίο αναφέρεταιο πατήρ Εφραίμ…

Μοναχός από το κελί του Ραβδούκουεπιδεικνύει το «Μοναχικό». Όποιοςγίνεται μοναχός, ενδύεται αυτό το«σχήμα» το οποίο συμβολίζει τη δεύτερηβάπτισή του.

Το Μοναχικό ή αλλιώς Αγγελικό Σχήμα είναι ένα μαύρο ύφασμα κεντημένο με κόκκινο ή άσπρες και χρωματιστές κλωστές. Πάνω του αναπαρίστανται ο σταυρός του Κυρίου με τη λόγχη και τον σπόγγο εκατέρωθεν και από κάτω μια νεκροκεφαλή. Αριστερά και δεξιά έχει σε συντομογραφίες συμβολισμούς και επιγραφές για την Χάρη του Χριστού.

Εικονίζεται ο Ιερομόναχος ΖαχαρίαςΛαυριώτης (από την μονή Της ΑγίαςΛαύρας).

Ο Καλαφάτης έχει ένα μοναδικότρόπο να φωτογραφίζει τουςανθρώπους είτε αυτοί βρίσκονταιστο Άγιο Όρος είτε έξω από αυτό. Τους προσεγγίζει πάντα μεαμεσότητα και ειλικρίνεια καικαταφέρνει να κάμψει τιςαντιστάσεις τους σχετικά με τηνεικόνα που έχουν για τον εαυτότους.Έτσι ένα σημαντικό κομμάτι τωνπορτραίτων του Αγίου Όρουςείναι η ευκολία με την οποία οιμοναχοί αποδέχτηκαν τηνκοσμικότητα της φωτογραφίας, εμπιστεύτηκαν την εικόνα τουςστον Στράτο και είδαν με χαρά τοαποτέλεσμα που προέκυψε.

Μοναχός της μονής Κουτλουμοσίου, 2012

Τη στιγμή που η καμπάνα καλούσετους μοναχούς να επιστρέψουν στηΜονή ο Καλαφάτης ζήτησε ναφωτογραφήσει τον συγκεκριμένομοναχό.Ήταν το τελευταίο πορτραίτο μετάαπό πέντε χρόνια ταξιδιών.

Εικονίζεται ο Πατέρας Αυγουστίνος από την Μονή Κοσταμονίτου ο οποίος είναι ένας από τα πέντε αδέλφια, οι οποίοι έχουνεγίνει όλοι μοναχοί.

Ο Καλαφάτης χρησιμοποίησε ρεφλέκτορες, φακούς, φλας για να συμπληρώσει το φως όταν χρειαζόταν με στόχο ναεπιτευχθεί ένα έντονο κοντράστ, ένα σκληρό chiaroscuro που παραπέμπει στην αναγεννησιακή ζωγραφική, στον Καραβάτζιο, στον Ρέμπραντ.

Μαθητής της Αθωνιάδας Σχολής

Μαθητές από την Αθωνιάδα Σχολή

Εικονίζονται οι «σερδάρηδες». Παλαιότερα εκτελούσαν χρέη φύλακα στο Άγιο Όρος. Στις μέρες μας εξυπηρετούντα μοναστήρια ως γραμματείς, οδηγοί και επίσης υποδέχονται τους επισκέπτες. Τις εορταστικές ημέρες εμφανίζονταιμε ενδυμασία τσολιά, όπως ο εικονιζόμενος στα δεξιά.

Σερδάρης, Καριές, 2009 Σερδάρης με επίσημη ενδυμασία, Καρυές, 2008

Εικονίζεται ένας από τους πολλούς επισκέπτες του Αγίου Όρους, ο οποίος προσφέροντας εργασία μπορεί να διαμένει γιαμεγάλα χρονικά διαστήματα. Συνήθως αποκαλούνται «κοσμοκαλόγεροι».

Ρουμάνος, προσκυνητής, Καρυές, 2009

Παραμονή των Θεοφανίων στο Μοναστήρι των Ιβήρων

Όπως λέει ο ίδιος:

«Άλλοτε υπήρξα Θεατής καιάλλοτε Μύστης σε λιτανείες, πανηγύρεις, αγρύπνιες, μακρέςσυζητήσεις, θαύματα καιαποκαλύψεις. Οι εικόνες ήταν ηαφορμή, το Άγιον Όρος η αιτία.Ό,τι απέμεινε στη μνήμη φέρνειτην επιθυμία της επιστροφής. Κάπου εκεί στα μισά απ΄ όπουξεκίνησα.»

Στράτος Καλαφάτης, Προλόγισμα, ΑΘΩΣ- ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣΕκδ. ΑΓΡΑ, 2014

Τι ήταν άραγε τελικάόλη αυτή η εμπειρία πίστηςγια τον ίδιο τον ΣτράτοKαλαφάτη;

«Στεκόμουν στην ψύχρα με το βλέμμα προς τα άνω, κι αισθανόμουν μια σκοτεινή κουκκίδα σε νυχτερινή φωτογραφίατου Στράτου: όλα μπλε, ασημένια-χρυσά, τ’ αστέρια διαγράφουν τροχιές στο στερέωμα, και σε μια άκρη ένα τόσα δαπορτοκαλί φωτάκι. Στα μάτια μου είχα τον ουρανό με τ’ άστρα, και ο νους μου πρόβαλλε τη νυχτερινή φωτογραφία τουΜυλοπόταμου…Σε αυτό το σμίξιμο παρόντος και μνήμης, οφθαλμού και νου, σε αυτή την υπερεικόνα, βρισκόμουν εγκατεστημένος σανκουκίδα στις μελανές περιοχές, στα σκούρα. Ήταν ανακουφιστικό. Η σμίκρυνση έφερνε το μέτρο-απελευθερωτικό.»

Απόσπασμα από το κείμενο του Νίκου Γ. Ξυδάκη

Και τι συναισθήματα να γέννησε στους«αναγνώστες» του;

Ο Στράτος Καλαφάτης γεννήθηκεστην Καβάλα το 1966. Σήμερα ζειστη Θεσσαλονίκη, φωτογραφίζει, διδάσκει και οργανώνει δράσειςπου αφορούν τη δημιουργικήφωτογραφία. Έχει ολοκληρώσειμακροχρόνιες φωτογραφικέςεργασίες όπως οι ΑρχέτυπεςΕικόνες, Το Ημερολόγιο 1998-2002, η Saga, Το Αρχιπέλαγος, Ο Άθως -Τα χρώματα της πίστης. Aπό τις Εκδόσεις Άγρακυκλοφορούν τα βιβλία τουΑρχέτυπες εικόνες (1999 ), Ομόνοια 2000 – Ταξίδι στον ομφαλότης Αθήνας (με τον συγγραφέαΦίλιππο Φιλίππου – 2000), Ημερολόγιο 1998-2002 (με πρόλογοτου Christian Caujolle – 2004).

Παραλία του Μυλοπόταμου. Κάψιμο ξύλων για τον καθαρισμό της παραλίας.

Το εκπαιδευτικό έντυποπραγματοποιήθηκε στo πλαίσιο της

έκθεσης:

ΑΘΩΣ

ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ

ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΛΛΑΦΑΤΗΣ

Σχεδιασμός προγράμματος καιεπιλογή υλικού:

Σοφία Πελοποννησίου - Βασιλάκου

© Μορφωτικό Ίδρυμα ΕθνικήςΤραπέζης

Εκπαιδευτικά Προγράμματα,

Αθήνα 2015