Il-Óajja sabi˙a…Il-Óajja sabi˙a…dejjem!dejjem!

EditorjalEditorjal Andrea Andrea

SalibaSaliba

F i Ωm i e n i l - M i l i e d ˙a f n a m i n n n i e s awtomatikament jibdew ja˙sbu fuq affarijiet sbie˙ b˙al xewqat u ˙olm li persuna tkun ilha ˙afna ta˙seb fuqhom. F’dan iΩ-Ωmien nibdew niftakru f’affarijiet sbie˙ li jkunu ©rawlna matul is-sena, f’dawk il-mumenti li jkunu g˙al qalbna u li nie˙du gost niftakru fihom. Però f’dawn il-jiem ˙afna wkoll jieqfu u ja˙sbu fl-affarijiet li ma’ tantx huma sbie˙ li jkunu ©raw matul dik is-sena li tkun qed tintemm. Na˙sbu fuq xi tilwin jew xi ©lied li jkun sar, xi azzjoni Ωbaljata minn na˙˙a tag˙na u affarijiet li jkunu we©g˙ewna. U billi Ωmien il-Milied g˙al ˙afna jaf ikun Ωmien ma©iku, f’dan iΩ-Ωmien to˙ro© in-natura tajba ta’ ˙afna nies fejn jippruvaw jirran©aw dawk iΩ-Ωbalji li jkunu saru matul is-sena. U g˙alhekk g˙andna napprezzaw iktar dan iΩ-Ωmien ta’ festi u jekk hemm xi ˙a©a li nistg˙u nirran©aw, sew jekk hi sitwazzjoni ma’ persuni o˙ra jew xi ˙a©a o˙ra, g˙andna nag˙mlu l-a˙jar li nistg˙u biex nibdew is-sena ©dida bl-a˙jar mod possibbli. B˙as-soltu f’din il-˙ar©a ta’ dan il-fuljett, g˙andkom issibu artikli li g˙andhom jolqtu l-interess ta’ kul˙add u issibu wkoll dak kollu li g˙addiet minnha l-Fondazzjoni OASI f’dawn l-a˙˙ar sitt xhur. Fl-a˙˙ar nixtieq nawgura lil qarrejja kollha l-Festi t-Tajba g˙all-Milied u s-Sena l-Ìdida!

11

oasi.com KontenutKontenut

Design & Printing: A&M Printing Ltd. - Qala, GozoTel: 2155 3217 :: www.amprintmalta.com

Noti:1. L-Opinjonijiet fil-kitbiet li jidhru f’dan il-fuljett ma jirriflettux neçessarjament l-opinjoni tal-Bord Editorjali tal-oasi.com jew inkella l-“policies” tal-Bord tad-Diretturi tal-Fondazzjoni OASI.2. Individwi, inkella çentri u g˙aqdiet li jixtiequ jakkwistaw numru ta’ kopji, biex jitqassmu lill-membri tag˙hom, g˙andhom jiktbu lill-Editur oasi.com fejn flimkien ma’ l-isem u l-indirizz jindikaw l-g˙add ta’ kopji mixtieqa.3. Kitbiet u reklami biex jidhru f’dan il-fuljett g˙andhom jaslu lill-Editur akkompanjati b’ittra iffirmata li tkun tinkludi l-isem u l-kunjom, l-indirizz u numru ta’ telefon ta’ l-awtur inkella uffiççjal responsabbli.4. G˙alkemm dan il-fuljett jitqassam ming˙ajr ˙las, offerti ta’ donazzjonijiet jintlaqg˙u b’ringrazzjament minn qabel u g˙aldaqstant g˙andhom jintbag˙tu lid-Direttur Ìenerali fl-indirizz taç-Çentru OASI kif jidher hawn fuq inkella b’depositu f’xi wie˙ed mill-kontijiet bankarji li l-Fondazzjoni OASI g˙andha mal-banek HSBC, APS, BOV u LOMBARD.

Il-Fondazzjoni OASI hija organizzazzjoni mhux governattiva, li twaqqfet f’G˙awdex nhar is-26 ta’ Ìunju 1991 biex twettaq ˙idma alternattiva ta’ prevenzjoni mill-abbuΩ ta’ sustanzi tossiçi, servizz ta’ intervent immedjat ma’ dawk li jitolbu g˙ajnuna f’waqtha u programm ta’ kura u rijabilitazzjoni g˙al persuni bi problemi ta’ dipendenza fuq droga u/jew alko˙ol.

L-oasi.com huwa l-perjodiku uffiççjali tal-Fondazzjoni OASI, u ilu jo˙ro© sa mill-1992, bil-g˙an li jag˙ti tag˙rif fuq il-˙idma tal-Fondazzjoni OASI u fuq is-servizzi varji tag˙ha. G˙andu l-g˙an ukoll li jxerred dejjem aktar kitbiet edukattivi fuq su©©etti li jsa˙˙u il-˙iliet lejn ˙ajja isba˙ u a˙jar fi sforz preventiv li jg˙in lill-qarrejja jevitaw dawk l-istili ta’ ˙ajja stressanti jew problematika li jistg˙u jwassluhom biex jesperimentaw sustanzi inkella m©ibiet perikoluΩi g˙al sa˙˙ithom.

Editur: Andrea Saliba

Indirizz Postali: Çentru OASI5, Triq Wied Sara, Rabat VCT108, G˙awdex, MaltaTel: 2156 3333, Fax: 2156 1196Email: admin@oasi.org.mt

Taqsima Prevenzjoni tal-OASI Tel. 2156 3333, Fax: 2156 1196Email: info@oasi.org.mt

Taqsima Intervent ImmedjatTel: 21550189, Fax: 2156 1196Email: dmc@oasi.org.mt

Taqsima Kura u Rijabilitazzjoni mid-Droga/Alko˙olTel: 2155 8858, Fax: 2156 1196Email: nxerri@oasi.org.mt

44

33

55

77

1010

1111

1515

1616

1818

Il-Kelma tad-DiretturIl-Kelma tad-Direttur

Il-KonformitàIl-Konformità

L-Importanza L-Importanza tal-Komunikazzjoni!tal-Komunikazzjoni!

4 Kwalitajiet li4 Kwalitajiet lijifformaw karattrujifformaw karattru

L-Esperjenza tieg˙i...L-Esperjenza tieg˙i...

Il-Problema tal-Log˙ob...Il-Problema tal-Log˙ob...

Rokna InformattivaRokna Informattiva- Ecstasy- Ecstasy

Ûg˙aΩug˙a Ûg˙aΩug˙a g˙as-Sena 2010g˙as-Sena 2010

A˙barijietA˙barijiet

22

Il-Kelma tad-DiretturIl-Kelma tad-DiretturFr Emmanuel Cordina - Fr Emmanuel Cordina - Direttur General OASIDirettur General OASI

Din il-˙ar©a ta’ l-oasi.com taslilkom qrib il-festi sbie˙ tal-Milied. Il-Milied hija festa tal-Bambin Ìesù, il-familji tag˙na l-Grotta jew il-Presepju bil-pasturi u l-figuri tal-Familja Mqaddsa g˙adhom fiç-çentru tal-Milied. IΩda Ω-Ωminijiet jinbidlu u nbiddlu wkoll it-tradizzjonijiet tal-Milied. Persuna©© li jispikka u sar protagonist f’dawn il-festi huwa Father Christmas, Santa Klaws. Kemm jistennewh bil-˙erqa kollha t-tfal lil Santa Klaws! Kemm jifir˙u bih meta jarawh! G˙andu se˙er fl-imma©inazzjoni tat-tfal! U bil-©ust! G˙aliex Santa Klaws, minkejja d-daqna bajda tieg˙u huwa simbolu tal-fer˙, tal-benevolenza u tal-akkoljenza. Santa Klaws huwa ©eneruΩ u jqassam il-pakketti bir-rigali ta’ sorpriΩa. It-tfal wiççhom jixg˙el u jibqa’ jixg˙el bil-fer˙ tag˙hom anke jekk fix-xewqat tag˙hom di©a’ jafu jew aktarx jafu x’se j©ibilkom Santa Klaws! U hawnhekk nixtieq nag˙mel riflessjoni, jalla din ir-riflessjoni tibqa’ t˙alli l-frott tag˙ha matul is-sena kollha. Meta kont tifel jiena, it-tfal ma kellhomx dawk ir-rigali, parties u flus fl-idejn li t-tfal tallum g˙andhom imma konna fer˙anin u l-Milied kien verament avveniment spiritwali u esperjenza ta’ fidi. F’Ìesù tarbija g˙all-irdoss fin-nofs tal-grotta, ta˙t l-attenzjoni protettiva ta’ Marija u ÌuΩeppi konna naraw, in˙ossu u nikkonfermaw ta’ kull sena l-g˙oΩΩa u s-sigurtà tal-familja tag˙na. Illum in˙ares lejn it-tfal tag˙na u ng˙id bejni u bejn ru˙u imma x’differenza interna, spiritwali qed i˙alli fihom il-Milied? U din infittixha wkoll mhux fit-tfal biss, tafux?! G˙ad hemm dik ix-xi˙a©a li timlik minn ©ewwa meta n˙arsu lejn Ìesù Bambin fil-Grotta ma’ Marija u ÌuΩeppi? It-tfal permezz tal-Milied g˙adhom i˙ossuhom ˙a©a wa˙da u fer˙anin mag˙qudin ma’ u ta˙t il-protezzjoni tal-©enituri tag˙hom fil-festa tal-familja nisranija? Jiena nitlob li dan il-Milied ikun wie˙ed hieni u qaddis g˙alikom ilkoll g˙eΩieΩ qarrejja ta’ dan il-fuljett u benefatturi tal-OASI u g˙all-g˙eΩieΩ kollha tag˙kom. Hekk hu xieraq! Nawguralkom ukoll li tkunu intom il-protagonisti mimlija serenità f’din il-festa tal-Milied, fejn il-fer˙ tag˙kom imbag˙ad jimla’ l-qlub mhux bir-rigali materjali imma bl-im˙abba, bl-g˙oΩΩa u l-hena ˙er©in mill-ispirtu veru ta’ Ìesù Bambin, Alla mag˙mul bniedem! Il-Milied u s-Sena t-Tajba lil Kul˙add.

33

44

Nhar is-Sibt 20 ta’ Novembru 2010 fis-6.30pm, ittelg˙et it-18 l-edizzjoni tar-Rikonoxximent Nazzjonali ‘IΩ-Ûag˙Ωug˙/a tas-Sena’ f is-sala ta l-Konferenzi ta l -lukanda Ta’ Çenç, Sannat, G˙awdex. Dan l-avveniment soçjo-kulturali ta’ kull sena jittella’ mill-Fondazzjoni OASI, flimkien mal-Kunsill Nazzjonali taΩ-Ûg˙aΩag˙ bil-kollaborazzjoni tal-Ministeru g˙al G˙awdex. Dan ir-rikonoxximent pubbliku jing˙ata b˙ala inkora©©iment lil dawk iΩ-Ωg˙aΩag˙ li jwettqu xog˙ol volontarju fil-komunità ming˙ajr ebda gwadann personali biex ma jaqtg˙ux qalbhom u jkomplu sejrin bil-˙idma tag˙hom. Fl-istess ˙in dan ir-rikonoxximent jista’ jservi wkoll ta’ eΩempju g˙al Ωg˙aΩag˙ o˙ra biex jimxu fuq l-istess passi. G˙aç-çerimonja tal-G˙oti ta’ dan ir-Rikonoxximent 2010 attendew g˙add ta’ persuni distinti, fosthom l-Eççelenza tieg˙u l-President ta’ Malta Dr George Abela, l-Onor. Giovanna Debono A©ent Prim Ministru u Ministru g˙al G˙awdex, Membri Parlamentari, Sindki, Uffiççjali Pubbliçi u diversi mistiedna o˙ra. Din is-sena da˙lu 9 nominazzjonijiet. Dawn huma f’ordni alfabetika:• Aquilina James nominat minn Luqa Youth Center • Bonnici Keith nominat mill-Kunsill Lokali ta’ Marsascala • Borg Sarah nominata mill-Grupp Flimkien Naslu • Cauchi Daniela nominata mill-Kunsill Lokali tal-Mellie˙a • Diacono Steve nominat minn Anthony Saliba - MCAST • Grima Jessica nominata minn Mons. Karm Aquilina, Kappillan Paroçça Familja Mqaddsa, l-Iklin • Karamastkos

Jana nominata mill-Kunsill Lokali tal-Birgu • Mercieca Dillon nominat mill-Kunsill Lokali ta’ Óal Tarxien • Portelli Nathan nominat mill-Kunsill Lokali tan-Nadur. Matul is-serata ng˙ata rikonoxximent individwali liΩ-Ωg˙aΩag˙ nominati fejn kollha kemm huma rçivew çertifikat u trofew mid-Direttur Ìenerali tal-Fondazzjoni OASI, Dun Manwel Cordina. It-trofej huma ta’ disinn ori©inali kreat apposta g˙al dan ir-Rikonoxximent minn idejn is-Sur Charles Camilleri ta’ l-Ori©inal Creations minn Nadur, G˙awdex. Il-qofol ta’ dan ir-Rikonoxximent intla˙aq meta l-President tal-Kumitat tal-G˙aΩla, min fost in-nominati kollha, ˙abbar min kellu jkun l-ambaxxatur tal-volontarjat. Din is-sena kienet Sarah Borg li reb˙et dan l-unur u g˙alhekk, ing˙atat l-Award Shield g˙al sena min idejn l-Eçç tieg˙u l-President ta’ Malta. Il-Fondazzjoni OASI tixtieq tawgura lin-nominati kollha u tirringrazzjahom g˙all-impenn filantropiku tag˙hom u tixtieq t˙e©©e© lill-g˙aqdiet kollha kemm kulturali, sportivi, edukativi u soçjali biex ikomplu i˙e©©u iktar liΩ-Ωg˙aΩag˙ biex ikomplu iwettqu l-˙idma tag˙hom fil-volontarjat. Barra minn hekk l-Fondazzjoni tixtieq tirringrazzja lil l-isponsors li ming˙ajr l-appo©© tag˙hom avveniment b˙al dan kien ikun diffiçli li jittella’. Grazzi g˙alhekk lil: Malta Community Chest Fund, Michael Grech Financial Investment Services Ltd.,Bank of Valletta, Lombard Bank, Mizzi Organisation, Prostage Sound, u Lorne Cremona Photography

IΩ-Ûag˙Ωug˙a tas-Sena 2010ll k l l

Ta’ kuljum, a˙na nippruvaw insibu postna fis-soçjetà li ng˙ixu fiha. Nixtiequ nemmnu li a˙na ma ni©ux influwenzati minn dawk ta’ madwarna, iΩda ˙afna drabi nippruvaw nintegraw fis-soçjetà biex ma nidhrux ‘differenti’. Dan jissejja˙ konformità. F’din l-istampa ta’ tlett kolonni suwed,

ta˙seb li l-kolonna A h i ja i twal mi l l -kolonna B? It-twe©iba immedjata tieg˙ek se tkun “le” g˙ax huwa çar daqs il-kristall li B hija itwal minn A. Però f ’esper iment

klassiku tal-psikologu Amerikan, Solomon Asch (1955), il-ma©©oranza tal-partiçipanti wie©bu illi A hija itwal minn B. G˙aliex? Fl-esperiment, grupp ta’ atturi ©ew iggwidati sabiex jg˙idu li A hija itwal minn B, u g˙alhekk, meta l-partiçipanti da˙lu ndividwalment g˙all-esperiment, tlett kwarti minnhom ©ew influwenzati u wie©bu b˙alhom, allavolja f’g˙ajnejhom kienu qed jaraw li fl-istampa B hija l-itwal. Qabel l-esperiment, Asch emmen li l-partiçipanti se jmorru kontra l-©ibda tal-kurrent, iΩda

minflok hekk, huma marru kontra dak li qed jaraw b’g˙ajnejhom sabiex jikkonformaw ru˙hom mal-ma©©oranza. L-influwenza soçjali hija l-bidla fl-a©ir tieg˙ek min˙abba l-effett li j˙alli fuqek l-amjent ta’ madwarek. Din tista’ ti©ri intenzjonalment jew anke ming˙ajr intenzjoni. Nistg˙u ni©u nfluwenzati mir-riklami, films, programmi fuq it-televiΩjoni li naraw jew minn magaznes u gazzetti jew naqraw. Il-konformità issir meta tbiddel l-a©ir tieg˙ek sabiex ta©ixxi iktar b˙al ˙addiehor. Din ti©ri b˙ala riΩultat tal-bΩonn tag˙na li n˙ossuna parti mill-grupp g˙ax din l-aççettazzjoni timla l-istima tag˙na. Il-konformità sa˙ansitra tista’ twassalna g˙al tibdil fit-twemmin u valuri tag˙na. Huwa fatt li minnu nnifsu l-bniedem i˙oss bΩonn fundamentali li jag˙mel parti minn gruppi soçjali. IΩda, biex ng˙ixu u na˙dmu flimkien, irridu nsibu xi forma ta’ qbil fuq sett ta’ valuri, attitudni u m©ieba. Qbil fuq dawn il-fatturi jnaqqas ir-riskju ta’ konflitti interni g˙all-grupp in©enerali. B’hekk, ming˙ajr ma rridu, a˙na nitg˙allmu nikkonformaw mar-‘regolamenti’ ta’ l-o˙rajn – iktar ma naraw lill-ma©©oranza

Kemm a˙na nfluwenzati minn kif jarana ˙addie˙or?

`Il-Konformita

Kitba ta’ Allison Said

55

jilbsu b’çertu mod, jitkellmu, ja˙sbu u ja©ixxu b’çertu mod, iktar in˙ossuna obbligati li nimxu mag˙hom, b˙alhom jew warajhom. F’xi laqg˙a tax-xog˙ol, aktarx na˙sbuha darbtejn biex nitkellmu jekk l-opinjoni tag˙na ma taqbilx ma’ tal-ma©©oranza. Dan jidher çar ukoll f l - inf luwenza tal-moda tal-˙wejje©. Persuna b’self-esteem baxxa, u li tfittex l-approvazzjoni ta’ l-o˙rajn, iktar g˙andha çans li ti©i nfluwenzata mill-mod ta’ kif qed jilbes jew jidher ˙addie˙or. Qatt sibt ru˙ek tikkonforma mal-massa ˙alli ma tidhirx differenti; ˙alli ma tidhirx ‘taç-çajt’? EΩempju ta’ dan hija t-teorija tal-Bystander Effect (Latané & Darley, 1968) studju li juri illi meta jkun hemm emer©enza, iktar ma jkun hemm persuni j˙arsu (bystanders), inqas hemm çans li xi ˙add minnhom jg˙in. Dan ji©ri riΩultat ta’ dik li nsej˙ulha ‘injoranza pluralistika’, li fi kliem ie˙or tfisser li l-peruni preΩenti lkoll jassumu li m’hu qed ji©ri xejn ˙aΩin g˙ax ˙add mill-o˙rajn m’hu qed jag˙mel xejn biex jg˙in, jew li huma m’g˙andhomx g˙alfejn jerfg˙u r-responsabbiltà tas-sitwazzjoni g˙ax ir-responsabbiltà tista’ terfag˙ha persuna o˙ra. Riçerka li saret fit-toroq ta’ New York tikkonferma din it-teorija. F’din ir-riçerka, attur ©ie mqabbad jirreçta kemm il-darba attakk ta’ l-epilessija, u meta kien hemm biss persuna wa˙da g˙addejja mit-triq, din waqfet u tat g˙ajnuna lill-attur 85% tad-drabi, filwaqt li meta kien hemm ˙ames persuni, l-g˙ajnuna ng˙atet 30% tad-drabi biss. Dan juri li meta ma nkunux çerti kif se na©ixxu, a˙na naqbdu u nikkupjaw lill-o˙rajn. Din tag˙tina sens ta’ sigurtà g˙ax innaqsu l-probabbiltà li ni©u kkritikati mill-ma©©oranza. Meta ma nimxux mal-kurrent tal-ma©©oranza, façli ni©u kkunsidrati b˙ala devjanti. L-influwenza tkun iΩjed b’sa˙˙itha meta nirrispettaw u jimpurtana mill-membri tal-grupp. G˙alhekk, il-˙bieb u familjari tag˙na jistg˙u jkollhom influwenza kbira

fuqna. Meta ma nimxux mal-grupp tag˙na, nibdew in˙ossu ammont ta’ pressjoni min˙abba l-biΩa’ li ni©u rrifjutati u mhux aççettati mill-o˙rajn. EΩempju ta’ dan huwa l-peer pressure li j˙ossu Ω-Ωg˙aΩag˙ biex ipejpu, jixorbu jew jiddruggjaw b˙al s˙abhom. I t - t e o r i j a t a ’ C o m m u n i c a t i o n Accommodation (Giles, 2005) turina wkoll li, a˙na u nitkellmu ma’ xulxin, b’mod subkonxju nbiddlu l-istil ta’ kif nitkellmu (l-aççent, ir-rata mg˙a©©la jew bil-mod, u l-vokabularju) biex ni©u naqblu iΩjed ma’ l-istil tal-persuna li qed nitkellmu mag˙ha. Xi w˙ud huma iktar sensittivi g˙al kif jarahom ˙addie˙or minn o˙rajn. Dawk in-nies li nsej˙ulhom high self-monitors (Snyder, 1974) kontinwament josservaw lil ˙addie˙or, u jikkupjaw il-mod ta’ kif l-o˙rajn ja©ixxu. Dawn il-persuni huma iΩjed konxji tag˙hom infushom u jippruvaw jidhru sew u konformi quddiem l-o˙rajn. Mill-banda l-o˙ra, dawk li huma low self-monitors ©eneralment ma jag˙tux kas ta’ kif jarahom ˙addie˙or. Punt ie˙or interessanti wkoll huwa l-mod ta’ kif il-kultura tag˙mel impatt fuq kemm n˙allu lilna nfusna nkunu nfluwenzati mil l-o˙rajn. G˙alkemm gradwalment Malta u G˙awdex qed jimxu iktar u iktar lejn kultura ndividwalista, b˙all-kultura Amerikana, huwa mistenni wkoll li f’kommunità Ωg˙ira b˙al tag˙na jkollna tendenza li ni©u nluwenzati ˙afna minn xulxin. Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar, l-influwenza soçjali u t-tendenza li nikkonformaw huma fatturi naturali u mistennija fil-˙ajja tag˙na. Allura, iΩjed ma nkunu konxji tag˙hom, iktar nistg˙u nifhmu x’iwassalna g˙al çertu deçiΩjonijiet li nie˙du ta’ kuljum. Wara kollox, g˙alkemm nistg˙u nnaqqsu l-impatt tag˙hom, qatt ma nistg˙u neliminaw totalment dawn iΩ-Ωew© fatturi mill-˙ajja tag˙na sakemm inkunu qed ng˙ixu f’soçjetà.

66

77

Il-bniedem huwa ˙lejqa li mill-bidunett tal-eΩistenza tieg˙u fuq din l-art ˙ass il-bΩonn li jirrelata ma’ o˙rajn b˙alu. G˙alhekk fettex li jg˙ix f’komunità, fejn ikun jista’ jikkomunika man-nies ta’ madwaru. Infatti sa minn meta kien g˙adu tarbija u ma jafx jitkellem, il-bniedem inqeg˙da bil-biki sabiex juri lil minn kien qed jie˙u ˙siebu li g˙andu bΩonn xi ˙a©a. U meta nduna li dan il-metodu qieg˙ed ja˙dem kompla juΩah aktar ta’ spiss biex ji©bed l-attenzjoni lejh. ll-Komunikazzjoni hija importanti f’kull qasam u faΩ i tal-˙ajja tal-bniedem, g˙ax il-komunikazzjoni tg˙in lill-bniedem biex jaqsam il-˙sieb u l-ideat tieg˙u mal-o˙rajn. G˙alkemm ˙afna ja˙sbu li l-komunikazzjoni tinvolvi biss l-uΩu tal-kliem, tal-lingwa, huwa ben fatt li l-©esti u l-mod ta’ kif nuΩaw ©isimna ukoll huma effettivi b˙ala komunikazzjoni. Din it-tip ta’ komunikazzjoni tissejja˙ komunikazzjoni non-verbali MaΩ-Ωmien u bl-esperjenza, kull persuna titg˙allem tuΩa din l-g˙odda komunikattiva b’mod aktar tajjeb u effiçjenti. Meta l-komunikazzjoni ma tkunx çara, il-˙sieb u l-ideat ma jaslux tajjeb g˙and min ikun qieg˙ed jisma’. B’hekk tin˙oloq inkomprensjoni, nuqqas ta’ ftehim bejn min qed jipprova jwassal l-messa©© u min qieg˙ed jirçievi l-messa©©. G˙alkemm i l -komunikazzjoni nuΩawha f’oqsma differenti tal-˙ajja tag˙na, g˙al din il-˙ar©a tal-OASI.com L

-impo

rtan

za tal-K

omun

ikazz

joni!

L-impo

rtan

za tal-K

omun

ikazz

joni!

kitba ta’ Daniela Spiteri

88

iddeçidejt li niffoka biss fuq il-valur tal-komunikazzjoni fir-relazzjonijiet intimi. Sfortunatament a˙na l-bnedmin meta nidraw l-af far i j iet nibdew inqisuhom qisu xejn mhu xejn u ne˙duhom b˙ala rutina. Ta’ spiss d in i r - rut ina ta˙kem uko l l l i r -relazzjonij iet intimi tag˙na, fejn jirriΩulta li g˙alkemm ng˙ixu qrib xulxin fiΩikament, però jista’ jag˙ti l-kaΩ li mentalment u emozzjonalment nispiççaw imbeg˙din minn xulxin. G˙ax inkunu tlifna il-komunikazzjoni ma’ dawk qrib tag˙na u nibdew nassumu ming˙aj r ma nqisu u nikkalkulaw il-valur ta’ l-opinjonijiet u s-sentimenti tal-persuni l-o˙ra ta’ madwarna. F a t t u r l i j a ˙ d e m k o n t r a l-komunikazzjoni bejn il-koppja huwa n-nuqqas ta’ ˙in li koppja tqatta’ ma’ xulxin. Fil-˙ajja tal-lum, min˙abba li n-neçessitajiet ordinarji qeg˙din dejjem jiΩdiedu, ˙afna drabi huwa diffiçli li tla˙˙aq ma’ dawn il-˙ti©ijiet essenzjali. G˙alhekk huma ˙afna dawk il-koppji li jkollhom jo˙or©u ja˙dmu it-tnejn biex ikampaw. Dan il-fattur qieg˙ed jibla’ ˙afna mill-˙in u ener©ija biex il-koppja tkun tista’ tikkomunika u tesprimi l-˙ti©ijiet komunikattivi ta’ bejniethom. Nie˙du eΩempju ta’ mara li jkollha l-inkwiet fuq il-post tax-xog˙ol u x’˙in tmur id-dar t˙ossha g˙ajjiena u bla sa˙˙a biex tikkomunika mar-ra©el l-anzjetà u d-dwejjaq li tkun g˙addejja minnhom hi. Ir-ra©el jinduna li tkun ©ratilha xi ˙a©a, però kull meta jsaqsiha xi jkun ©ralha qatt ma jie˙u twe©iba. Il-mara tkun trid tevita li twie©eb, sempliçiment sabiex ma tinkwetax lir-ra©el jew forsi ta˙seb li r-ra©el mhux ˙a jifimha u tibΩa’ li se jg˙idilha li qeg˙da ©©ib l-affarijiet

bi kbar g˙al xejn. Però minn na˙a l-o˙ra, ir-ra©el ma jkollux tort li ja˙seb li forsi huwa hu li jkun g˙amel xi ˙aga li dejqitha, jew li forsi l-im˙abba lejh qeg˙da tonqos. F’sitwazzjoni b˙al din x’aktarx li jispiççaw it-tnejn li huma f’tensjoni u ma’ l-ewwel intopp Ωg˙ir, li s-soltu kien ig˙addi qisu mhu xejn, jibdew jargumentaw jekk mhux ji©©ieldu. F’dan l-eΩempju naraw li l-mara sabiex ma tg˙abbix lir-ra©el bl-inkwiet tag˙ha spiççat ing˙alqet fiha nnifisha, u l-piΩ kompla dejjem jikber u fl-a˙˙ar kien aktar diffiçli g˙aliha li taqsam l-inkwiet tag˙ha mar-ra©el. Minn na˙a l-o˙ra jista’ jag˙ti l-fatt li l-mara assumiet li r-ra©el kien ˙a jakkuΩaha li qeg˙da ©©ib l-affarijiet bi kbar u g˙alhekk ippreferiet li ΩΩomm kollox ©o fiha milli tisma’ lil xi ˙add jg˙idilha hekk. Il-fatt li r-ra©el beda jibni ©o mo˙˙u çertu ideat, il-g˙ala ta’ dan l-a©ir kien kollu min˙abba n-nuqqas ta’ komunikazzjoni minn na˙a tal-mara tieg˙u. Dan wassal sabiex l-koppja bdiet mixja fi triqat differenti, fejn ovvjament it-tensjoni dejjem bdiet tikber u fl-a˙˙ar spiççaw f’argument li l-ori©ini kollha bdiet min-nuqqas ta’ komunikazzjoni bejniethom. Skond Von Rosenvinge esperta u g˙al l iem f ’dan i l -qasam tar-relazzjonijiet umani tg˙id li fattur li jaffetwa r-relazzjoni hu n-nuqqas ta’ komunikazzjoni, fejn koppja t˙oss li l-parti l-o˙ra mhux tag˙ti widen u valur g˙all-opinjoni tag˙˙a jew tieg˙u. B’riΩultat ta’ dan il-koppja tispiçça tikkomunika b’mod negattiv, permezz ta’ rabja u l-kritika. V o n R o s e n v i n g e t a g˙ t i x i su©©erimenti kif koppja tista’ ttejjeb l-komunikazzjoni ta’ bejniethom:

G˙id dak li verament qed t˙oss. Importanti li l-kliem u l-movimenti tal-©isem ikunu f’sintonija. Punt ie˙or importanti huwa li inti titkellem u tindirizza l-preΩent u mhux tfakkar x’©ara fil-passat. Tkellem b’mod li tinstema’.

G˙andha ting˙ata importanza lit-tonn tal-vuçi u anke il-mod ta’ kif titkellem. Jekk turi serjetà fi kliemek hemm iktar çans li l-persuna l-o˙ra tag˙ti importanza g˙al dak li qieg˙ed jing˙ad. Ikkontrolla l-anΩjetà. L-ewwel

pass huwa li ssib l-paçi interjuri, b’hekk tkun aktar ikkonçentrat/a fuq is-sitwazzjoni preΩenti. Isma’ b’çertu reqqa. Meta

toqg˙od attent/a g˙al dak l i qieg˙ed/qeg˙da tg˙id il-parti l-o˙ra, hemm iktar çans li tifhem a˙jar il-kunçetti filwaqt li importanti li jsiru mistoqsijiet fejn ikun hemm nuqqas ta’ ftehim.

I fhem id -d inamika ta r -relazzjoni. Meta ir-relazzjoni tissoda bejn il-koppja, tkun idea tajba jekk il-koppja ta˙seb u titkellem fl-ewwel persuna fil-plural - Ωew© partijiet mag˙quda f’g˙an wie˙ed. Meta persuna dda˙˙al il-parti l-o˙ra f’kull deçiΩjoni kemm fil-˙sieb kif ukoll fil-prattika, awtomatikament ikun hemm iktar çans li çertu azzjonijiet jaffetwaw lis-sie˙eb jew sie˙ba, u aktar çans li jkun hemm rispett bejn il-koppja. Esprimi l-im˙abba. L-im˙abba

li l-koppja tesprimi bil-kliem, importanti li tkun issapportjata anke bil-fatti.

Fil-˙ar©a li jmiss inkomplu niddiskutu dwar il-komunikazzjoni fuq il-post tax-xog˙ol, dwar intoppi komuni li jin˙olqu min˙abba in-nuqqas ta’ komunikazzjoni u x’jista’ jsir biex titjieb il-komunikazzjoni man-nies li na˙dmu mag˙hom.

Id-Direzzjoni tal-Fondazzjoni OASI tixtieq Id-Direzzjoni tal-Fondazzjoni OASI tixtieq il-Milied 2010 Óieni u Qaddis! U Sena Ìdida il-Milied 2010 Óieni u Qaddis! U Sena Ìdida

2011 ta’ Risq u Sliem lill-Benefatturi u lis-2011 ta’ Risq u Sliem lill-Benefatturi u lis-Sponsors tal-Fondazzjoni, lill-Awturi, Edituri, Sponsors tal-Fondazzjoni, lill-Awturi, Edituri,

Stampaturi u Qarrejja tal-OASI.com,Stampaturi u Qarrejja tal-OASI.com, lill-Istaff, Voluntiera u Klijenti lill-Istaff, Voluntiera u Klijenti tal-Fondazzjoni, lill-Awtoritajiet tal-Fondazzjoni, lill-Awtoritajiet

Çivili, lill-Mexxejja Çivili, lill-Mexxejja tal-Knisja u lill-Pubbliku tal-Knisja u lill-Pubbliku

Malti u G˙awdxi.Malti u G˙awdxi.Grazzi u Awguri!!Grazzi u Awguri!!

99

L-esperjenza tieg˙i mal-Fondazzjoni OASIJiena jisimni Marie Grech u nattendi il-kulle©© Sir Michaelangelo Refalo, Victoria, G˙awdex. B˙ala parti mill-pro©ett g˙as-su©©ett “Oqsma ta’ l-G˙erf” (Systems of Knowledge) iddeçidejt li nid˙ol voluntiera mal-Fondazzjoni OASI. Waqt il-˙idma tieg˙i ma’ din il-fondazzjoni kelli diversi esperjenzi. Fost l-attivitajiet li ˙adt sehem fihom kien hemm inkluΩi li ng˙in fil-bejg˙ tal-biljetti tal-lotterija li ssir f’rabta mal-kunçert Riflessi Sajfin attività li tittella’ ta’ kull sena mill-Fondazzjoni OASI, g˙ajnuna lo©istika u organizzattiva g˙all-kommemorazzjoni ta’ l-anniversarju tat-twaqqif ta’ l-OASI, akkompanjajt b˙ala osservatur lill-membri ta’ l-istaff tat-taqsim tal-prevenzjoni OASI fil-laqg˙at tag˙hom mat-tfal f’l-iskejjel sekondarji ta’ G˙awdex, qassamt fuljetti b˙ala promozzjoni g˙al attivitajiet o˙ra tal-fondazzjoni. F’dawn l-attivitajiet tg˙allimt ˙afna affarijiet fosthom kif nikkomunika a˙jar man-nies. Dan g˙aliex fil-parti l-kbira ta’ l-attivitajiet li ˙adt sehem fihom kelli niltaqa’ u nitkellem man-nies biex nikkonvinçihom jixtru l-biljetti. Tg˙allimt ukoll inkun aktar paçenzjuΩa peress li ridt nitkellem ma’ nies li mhux dejjem kienu ©entili mieg˙i. Tg˙allimt ukoll inkun perseveranti u nag˙mel sagrifiççju g˙aliex xi attivitajiet ˙aduli ˙afna mill-˙in liberu tieg˙i. Tg˙allimt ukoll il-˙tie©a ta’ dedikazzjoni kontinwa biex is-soçjetà tkun tista’ timxi dejjem aktar ‘il quddiem. Dan deher biç-çar f’kull attività li to˙ro© mill-Fondazzjoni OASI, li permezz tal-impenn tag˙ha fis-soçjetà tg˙in lil ˙afna li g˙andhom problema konnessi mad-drogi, abbuΩ tax-xorb u problemi soçjali o˙ra. B˙ala voluntiera tg˙allimt ukoll kif g˙andi na˙dem fi grupp ma’ o˙rajn u kif nirrispetta l-opinjoni ta’ ˙addie˙or. Dan g˙aliex ˙afna drabi waqt l-attivitajiet kelli na˙dem ma’ persuni t’aktar esperjenza u g˙alhekk kelli noqg˙od ukoll g˙at-tre©ija tag˙hom u g˙all-ordnijiet li kienu jing˙atawli. Dawn huma kollha akkwist ta’ ˙iliet ta’ valuri u importanza g˙all-futur tieg˙i Jien knvinta li qatt ma ser ninsa dan iΩ-Ωmien li g˙amilt b˙ala voluntiera ma’ l-OASI. Dan g˙aliex l-esperjenza tieg˙i g˙enitni ˙afna biex nag˙raf naffaççja l-isfidi tal-˙ajja b’kura©© u determinazzjoni. Jien g˙addejt minn ˙afna esperjenzi differenti li minnhom tg˙allimt affarijiet ta’ ©id g˙alija. Fil-fatt il-˙idma tieg˙i ma’ din il-fondazzjoni g˙initni nikber kemm personalment fil-karattru tieg˙i kif ukoll soçjalment fir-relazzjonijiet tieg˙i ma’ l-o˙rajn. Nemmen li din l-esperjenza bidlitni f’persuna u çittadina a˙jar milli kont qabel.

Marie Grech

1010

Il-log˙ob tal-azzard jew il-‘gambling’ kif inhi mag˙ruf a˙jar, hija wa˙da mill-problemi soçjali li l-aktar qeg˙din i˙allu frakass s˙i˙ fil-familji u fis-soçjetà tag˙na. Meta tid˙ol regolari fil-˙ajja ta’ dak li jkun, din il-problema twassal g˙all-periklu tad-dipendenza totali fuqha. Meta jsir hekk jin˙olqu probemi kbar kemm g˙all-persuna nfisha li qed tilg˙ab il-flus, kif ukoll g˙an-nies ta’ madwarha. Minn g˙andu dan il-vizzju ma jkunx jista’ jieqaf jilg˙ab anke meta jkun jaf li dan il-vizzju qed iwe©©a’ lil ta’ madwaru. Meta jkun imdejjaq jew fer˙an, jekk ikollux flus jew le, prattikalment mo˙˙u jibda jimbutta˙ u jo˙odlu l-˙in kollu fejn jista’ joqg˙od jilg˙ab donnu biex jimla vojt virtwali li jkun qed itelliflu b’xi mod is-serenità u l-bilanç ta’ ˙ajtu.

Il-modi ta’ kif persuna tista’ tqatta’ ˙afna ˙in esa©erat tilg˙ab bla kontroll huma: Lotteriji Tombla u “Coffee Mornings” Casinos Magni tal-log˙ob

Log˙ob tal-Karti Im˙atri (betting fuq xi ˙a©a

eΩempju partiti tal-futbol jew ti©rijiet taΩ-Ωwiemel)

E-betting (fuq internet jew mobile) Xiri bl’addoçç ta’ o©©etti minn fuq

siti tal-internet.

Il-problema tal-log˙ob tal-azzard ©iet klassifikata b˙ala diΩordni mentali. Biex persuni tikklassifika lilha nfisha li g˙anda problema ta’ dipendenza kronika tal-log˙ob g˙andha jkollha talinqas wa˙da minn dawn is-sintomi li ©ejjin: ta˙seb ta’ spiss fuq il-log˙ob tal-

flus u esperjenzi relatati (coffee mornings) kemm fil-passat u kemm fil-futur.

dejjem trid tilg˙ab akar u aktar biex t˙oss l-istess ‘rush’/ eçitament li kienet t˙oss qabel u sakemm ta˙seb li se tirba˙.

t˙ossha rritata meta tipprova tnaqqas milli tilg˙ab.

tilg˙ab il-flus biex ta˙rab minn problemi, stress jew biex ittejjeb il-burdata tag˙ha.

tipprova ter©a’ takkwista lura l-flus

Artiklu ta’

Andrea Saliba

Il-Problema tal-Loghob...Il-Problema tal-Loghob...

1111

1212

l i t k u n t i l fet bi l l i

ter©a’ tilg˙ab fuq li tilg˙ab. tipprova ta˙bi

kemm tilg˙ab flus billi tigdeb lill-familja u

anke lill-˙bieb. ma jirnexxiliex tnaqqas

ftit mill-flus li tilg˙ab. Tispiçça tikser il-li©i biex

takkwista l-flus biex tilg˙abhom jew inkella biex i©©ib lura flus li jkunu ntilfu permezz tal-log˙ob; dawn jistg˙u jinkludu serq, frodi, uΩura, eçç.

tibqa’ tilg˙ab il-flus avolja tkun qed tirriskja li titlef xi relazzjoni importanti, xi xog˙ol jew xi opportunità importanti.

iddur g˙al familja, ˙bieb jew xi persuna o˙ra g˙al g˙ajnuna finanzjarja b˙ala riΩultat tal-log˙ob tal-azzard.

IL-VERITAJIET U L-MITI DWAR IL-PROBLEMA

TAL-LOGÓOB Gidba: Trid tilg˙ab il-flus kuljum biex ikellek vizzju.Verità: Il-log˙ob tal-azzard jikber fi problema jekk tikkawΩa problemi sew jekk persuna tilg˙ab il-flus kuljum jew inkella mhux daqshekk freqwenti.Gidba: Il-log˙ob tal-azzard mhux

daqshekk problema jekk i l -persuna tkun taffordja li tilg˙ab.

Verità: Il-problemi relatati mal-log˙ob ta l -azzard mhumix biss f inanzjarj i. Meta persuna tqatta’ ˙afna ˙in fuq dawn l-affarjiet jista’ jwassal g˙al problemi f’relazzjonijiet importanti.Gidba: Persuni qrib persuna li tilg˙ab il-flus, ˙afna drabi huma jwasslu lil persuna biex tispiçça tilg˙ab il-flus.Verità: Nies li jilg˙abu l-flus i˙obbu isibu lil xi ˙add ie˙or fuq min iwa˙˙lu biex j i©©ust i f ikaw l -mod ta’ k i f qed i©ibu ru˙hom u ma jie˙dux responsabilità tal-azzjonijiet tag˙hom. Gidba: Jekk persuna li g˙andha vizzju tal-log˙ob tal-azzard, tispiçça b’˙afna dejn, trid tg˙inha biex te˙les mid-dejn.Verità: Trid toqg˙od attent, g˙ax l i tg˙ in persuna t˙al las id-dejn immedjatament tista’ twassal biex is-sitwazzjoni tmur g˙al g˙ar g˙aliex iwassal biex l-persuna li jkollha dan il-vizzju tkun ˙elset mill-problema allura ter©a’ tibda tilg˙ab il-flus.

SINJALI LI PERSUNA JKUN RIKIBHA

L-VIZZJU TAL-LOGÓOB I l -prob lema ta l - log˙ob ku l tant i se j˙ulha ‘ I l -marda l -Mo˙bi ja ’ , g˙aliex ma jkunx hemm sinjali ovvji jew sintomi b˙al meta jkun hemm problema ta’ drogi jew alko˙ol. Nies li jkellhom dan il-vizzju g˙andhom tendenza l i j iç˙du l i g˙andhom problema u jispiççaw li jag˙mlu minn kollox biex ja˙bu l-konsegwenzi billi jie˙du l-flus ming˙and nies qrib tag˙hom, imorru jilg˙abu bil-mo˙bi u mimlija gideb dwar fejn kienu u x’g˙amlu.

T i s ta ’ t induna l i g˙andek problema meta: T˙oss i l -bΩonn l i ΩΩomm

g ˙ a l i k i n n i f s e k m e t a tilg˙ab il-flus . Int t ispiçça tigdeb jew inkella ma tg˙ idx k e m m l g ˙ a b t f l u s g ˙ a x t i b Ω a ’ l i ˙ a d d i e˙o r m h u x se j ifhmek jew se j i©©udikak.

I k o l l o k p r o b l e m a b i e x tikkontrolla kemm tilg˙ab. Meta tibda’ tilg˙ab u tinduna li qed titlef tkun trid tieqaf iΩda ma jirnexxilekx, jew inkella mo˙˙ok i©ag˙lek tibqa’ tilg˙ab sakemm tonfoq kull sold li jkollok biex taparsi tirba˙ lura dak li tlift?

Tilg˙ab il-flus anke meta ma’ jkollokx. Sinjal veru çar hu meta l-bΩonn li takkwista l-flus li tkun tlift tant jikber li tispiçça ddur anke g˙al flus o˙ra, eΩempju: tal-konti j iet, tal-credit cards, sa˙ansitra l-flus tat-tfal u anke tispiçça tissellef, tisraq jew tbieg˙ d-deheb u o©©etti utli mid-dar biex takkwista l-flus.

I d d a ˙ ˙ a l f ’ m o ˙ ˙ o k l i mbag˙ad tg˙idilhom kollox meta tirba˙ somma kbira. Int tkun onestament temmen li iktar ma tilg˙ab il-flus iktar g˙andek çans li takkwista l-flus lura, però l-problemi jkunu qed jiΩdiedu iktar u int tinnegahom. Huwa çirku vizzjuΩ perikoluΩ ˙afna.

Naturalment, i l-familja u l-˙bieb veri tieg˙ek isiru nkwetati g˙alik. Meta jarawk tiç˙ed u t innega l i g˙andek problema, l-affarijiet jibqg˙u jiggravaw.

Dawn li ©ejjin huma Ωew© stejjer ta’ tnejn minn nies li g˙andhom vizzju tal-log˙ob li tant ikun ˙a d h o m l i m a j i n d u n a w x jekk ma jkunx hemm xi ˙add l i j i©bdilhom l-attenzjoni u jg˙ inhom jag˙mlu xi ˙a©a. L-ismijiet huma fittizji.

I l -mara ta’ Ìanni g˙adha kemm ˙all ietu u Ìanni ma j istax j i fhem g˙aliex qed i©©ib ru˙ha hekk. Hi tg˙id li: “Veru li nqatta’ ftit ˙ in ©ewwa l-Casino, però qed nag˙mel hekk g˙all-familja. Hi ma tistax tifhem li fil-log˙ob ma’ tistax dejjem tirba˙, però jekk ittini ftit iktar çans ner˙g˙a nirba˙ dak li tlift g˙ax jien naf kif g˙andi nilg˙ab”. Ir-ra©el u t-tfal ta’ Maria huma reqdin. Maria tqatta’ sieg˙at quddiem il-kompjuter tilg˙ab il-flus. Dan huma l-unika mod kif hi tinqata’ mill-˙ajja stressanti u ta’ rutina li g˙andha. Però l-familja g˙addejja minn Ωmien ikrah g˙aliex hemm ˙afna kontijiet x’jit˙allsu u flus m’hemmx. Maria ma’ tistax tifhem fejn qed imorru l-flus g˙ax hi ma t˙ossx li qed tonfoq daqshekk fuq il-log˙ob. Però r-ra©el ta’ Maria g˙adu kemm sab il-kont tal-flus li Maria qed tonfoq fuq l-internet u s-somma kienet allarmanti.

KIF TISTA’ PERSUNA BI PROBLEMA TA’ VIZZJU TGÓIN

LILHA NFISHA?Mod ta’ k i f tg˙ in lilek nnifsek biex te˙les mill-vizzju t a l - l o g ˙ o b h u w a l i t a g ˙ r a f

1313

x’hemm me˙t ie© biex i l - log˙ob isir u wara tipprova telimina dawn l-affarijiet. L-elementi li jikkostitwixxu l-proçess tal-log˙ob huma erbg˙a. Lilhom trid telimina. Dawn huma:: Id-DeçiΩjoni: Qabel ma persuna

tmur tilg˙ab tie˙u deçiΩjoni biex tmur tilg˙ab. Mela, jekk ji©ik l-aptit li tilg˙ab, ieqaf, çempel malajr lil xi ˙add biex tikxef lil mo˙˙ok, g˙arbel il-konsegwenzi u biddel i l-˙sieb fuq xi ˙a©a o˙ra interessanti li tista’ tag˙mel immedjatament.

Il-Flus: Ovvjament il-log˙ob tal-azzard jnvolvi ˙afna flus fl-idejn. Mela l-a˙jar ˙a©a li tista’ tag˙mel hu li telimina l-flus minn idejk billi te˙les mill-credit cards u billi ΩΩomm biss ftit flus fuqek.

I l -Óin: I l - log˙ob ta l -azzard j i t lob ukol l ˙afna tul ta’ ˙ in biex tag˙mlu. G˙alhekk ippjana dejjem l-©urnata tieg˙ek bill i timlieha kemm tista’ b’attivitajiet varji x’tag˙mel. Fi kliem kliem ie˙or Ωomm ru˙ek okkupat.

Il-Log˙ba: Jekk ma tmur fit-t e n t a z z j o n i m a t i l g ˙ a b x . G˙alhekk tmurx f’postijiet fejn hem mil-log˙ob jew fejn nies li taf li huma lag˙ba. Allura evita postijiet, nies u afarijiet li fil-passat kienu okkaΩjoni l wssluk g˙al-log˙ob. Jekk il-problema t i e g˙e k © e j j a m i n n f u q l-internet (g˙ax minn fuqu tonfoq ˙afna f lus bi l l i tilg˙ab u tixtri affarijiet bl-addoçç) ipprova t id˙o lx f ih j ekk mhux g˙a l x i ˙a©a relatata max-xog˙ol.

Il-vizzju tal-log˙ob tal-azzard jista’ iwassal g˙al problemi fir-relazzjonijiet tieg˙ek, itellfek mir-responsabbiltajiet fid-dar u fuq ix-xog˙ol u jwasslek g˙al rovina finanzjarja. Tista’ tispiçça anke tag˙mel affarjiet li qatt ma kont ta˙seb li tasal tag˙mel, b˙al tisraq il-flus biex tilg˙ab, u anke tie˙u xi flus li kienu suppost g˙at-tfal. Ó a f n a j a ˙ s b u l i m h u x s e jirnexxilhom jieqfu, però hemm modi ta’ kif persuna twaqqaf dan il-vizzju. G˙alhekk jekk il-familja u l-˙bieb veri huma inkwetati g˙alik, isma’ x’inhuma jg˙idulek, irrifletti biex tag˙raf kif l-log˙ob qed jaffetwalek ˙ajtek. Jekk imbag˙ad tasal biex tammetti li g˙andek problema u tfittex l-g˙ajnuna, allura iva, tista’ b’din l-g˙ajnuna teg˙leb dan il-vizzju u ter©a’ takkwista dik il-˙ajja serena li xi darba kienet tieg˙ek.

1414

BE IMPECCABLE WITH YOUR WORD: Speak with Integrity. Say only what you mean. Avoid using the word to speak against yourself or to gossip about others. Use the power of your word in the direction of truth and love.

DON’T TAKE ANYTHING PERSONALLY: Nothing others do is because of you. What others say and do is a projection of their own reality, their own dream. When you are immune to the opinions and actions of others, you won’t be the victim of needless suffering.

DON’T MAKE ASSUMPTIONS: Find the courage to ask questions and to express what you really want. Communicate with others as clearly as you can to avoid misunderstandings, sadness and drama. With just this one agreement, you can completely transform your life.

ALWAYS DO YOUR BEST: Your best is going to change from moment to moment, it will be different when you are healthy as opposed to sick. Under any circumstance, simply to your best, and you will avoid self-judgment, self-abuse, and regret.

KUN MEQJUS FI KLIEMEK: Tkellem b’integrità. A˙seb dak li tg˙id u g˙id dak li ta˙seb. Evita li toqg˙od titkellem kontrik innifsek jew li tqassas fuq l-o˙rajn. UΩa l-qawwa ta’ kliemek biex twassal g˙all-verità u g˙all-im˙abba.

TIEÓUX L-AFFARIJIET B’MOD PERSONALI: Dak li l-o˙rajn jg˙idu jew jag˙mlu ˙udu li ˙ej mil-lenti tar-realtà tag˙hom, tal-˙olm tag˙hom. Meta ma tibqax tie˙u g˙alik g˙all-opinjonijiet u l-azzjonijiet ta’ l-o˙rajn, int ma tibqax taqa’ vittma ta’ ˙afna we˙g˙at.

TIPPRUVAX TASSUMI: Fejn ma tifhimx sib il-kura©© biex tag˙mel il-mistoqsijiet me˙tie˙a biex turi dak li trid verament. Ikkomunika ma’ l-o˙rajn bl-aktar mod çar li tista’ biex tevita nuqqas ta’ ftehim, dwejjaq u tejatrini. B’din l-attitudni tasal biex tbiddel ˙ajtek g˙al kollox u g˙all-a˙jar.

DEJJEM AGÓMEL L-AÓJAR LI TISTA’: L-a˙jar tieg˙ek se jinbidel minn mument g˙a l i e˙or , se jkun differenti

meta tkun f’sa˙˙tek minn meta tkun marid. Ta˙t kull çirkustanza,

sempliçment ag˙mel l-a˙jar

tieg˙ek, u jirnexxilek tevita li wara kollok tinkwieta, tissawwat u jiddispjaçik.

g˙a l i e˙or , se jkun diffmeta tkuminn mmarid. Tçirkusta

sempliçmag˙me

tieg˙jirnextevitakolloktissawjiddis

KWALITAJIET LI JIFFURMAW KARATTRU

The Agreements44

L-ecstasy hu l-isem li jintuΩa fit-triq g˙as-sustanza MDMA. Din hi droga li l-effett tag˙ha huwa stimulanti u alluçino©enu. Da ifisser li l-ecstacy g©ieg˙el l i l l-©isem ja˙dem aktar jg˙a©©el tant li sa˙ansitra jinqata’ mentalment mid-dinja ta’ madwaru. Wa˙da mill-problemi ta’ l-ecstasy hija li qatt ma tista’ tg˙id eΩatt x’fiha. Óafna drabi j˙alltuha ma’ amfetamini o˙ra, u˙ud aktar qawwija u ta’ ˙sara akbar mill-MDMA stess. Ecstasy tinbieg˙ ta˙t

forma ta’ pilloli kuluriti b’xi disinn minqux fuqha. Din id-droga, peress li tag˙tik ener©ija barranija, hi assoçjata ma’ ‘rave parties’ fejn ikun hemm Ωfin sfrenat g˙al sig˙at s˙a˙.

X’inhuma l-effetti ta’ l-Ecstasy?Ovvjament l-effetti jiddependu fuq xi jkun fiha l-pillola. IΩda xi w˙ud mill-effetti komuni huma:- Ûieda fit-temperatura tal-©isem. - Ûieda i l -press joni tad-demm

min˙abba ta˙bit aktar qawwi tal-qalb, li jista’ jwassal g˙al attakk tal-qalb.

- Dardir, sturdament u nuqqas ta’ koordinament tal-©isem, u xi muskoli (b˙ax-xedaq) ji©©amjaw.

- Ósara permanenti fil-mo˙˙.- Ener©ija sfrenata segwita minn

ECSTASYROKNA INFORMATTIVA

1616

Y g˙ejja qawwija. - G˙alkemm ix-xewqa sesswali tiΩdied,

jkun hemm effett negattiv fuq l-organi ©enitali.

- Nuqqas ta’ rqad.- Flashbacks flimkien ma’ alluçinazzjonijiet

(tibda tara’ u tisma’ affarijiet li m’humiex veri u tqishom daqs li kienu veri).

- Riskju ta’ mard serju b˙al dipressjoni u paranojja.

- Tag˙mel affarijiet li qatt ma tkun ˙lomt li tag˙mel u wara ma tiftakar xejn.

L-Ecstasy tista’ twasslek g˙al dipendenza?S’issa g˙ad m’hemmx provi konkluΩivi li bihom wie˙ed isostni li l-Ecstasy ©©ib dipendenza fiΩika u sintomi ta’ withdrawals. IΩda Ωgur li meta tieqaf tie˙u l-ecstacy, t˙ossok bil-burdata ˙aΩina u t˙ossok li ming˙ajrha ma tistax tie˙u gost. Din hija dipendenza psikolo©ika li teΩisti b˙al fil-bqija tal-amfetamini. Dipendenza psikolo©ika tie˙u ˙afna aktar tul minn dipendenza fiΩika biex titfejjaq.

Kif tinduna li xi ˙add qieg˙ed fuq l-Ecstasy?Is-sinjali li xi ˙add qieg˙ed jie˙u l-Ecstasy huma diffiçli li tarahom sakemm il-persuna ma’ tkunx qeg˙da ta˙t l-effett tad-droga. Çerti sinjali però jistg˙u jkunu dawn li ©ejjin, g˙alkemm ovvjament jista’ jkun hemm ra©unijiet o˙ra g˙aliex persuna tista’ ©©ib ru˙ha b’dan il-mod. G˙alhekk irridu noqog˙du attenti ˙afna fis-suspetti tag˙na:- Persuna tibda turi sinjali ta’ ewforija

f’daqqa.- Persuna ti©i ma tantx jinteressa mill-

affarijet ta’ madwarha. - Persuna tibda tinsa ΩΩejjed.- Persuna tibda jkollha problemi biex

torqod.

1717

AhbarijietTAGÓRIF ÌENERALI

BBQ GÓAR-RESIDENTI TAL-OASI: Fil-25 ta’ Ìunju, b˙ala parti mill-feste©©jamenti ta’ Jum l-OASI, sar BBQ g˙ar-residenti, eks-klijenti u staff tal-Fondazzjoni OASI. Dan sar fiç-Çentru tal-OASI stess. F’din l-okkaΩjoni kul˙add kellu l-opportunita’ jit˙allat flimkien f’atmosfera rilassanti u ta’ divertiment.

OASI DAY: Fit-27 ta’ Ìunju saret it-tifkira ta’ Jum l-OASI. B˙al kull sena saret quddies ta’ radd il-˙ajr biex titfakkar id-19-il sena mit-twaqqif tal-Fondazzjoni. Dun Manwel Cordina, id-Direttur Ìenerali tal-OASI ççelebra quddies fis-Sala San Mikiel u wara sar riçeviment g˙al dawk kollha li kienu presenti: ˙addiema, voluntiera, residenti, eks-klijenti u familjari tag˙hom.

bdejna bl-ewwel laqg˙at ma’ l-istudenti g˙as-sena skolastika l-©dida 2010 – 2011. Bejna bil-programm preventiv im˙ejji g˙al l-istudenti primarji tas-Sitt Sena. Dan il-programm jitratta dwar affarijiet li j©ibulnaawlna stress fil-˙ajja tag˙na u modi effiçjenti u effettivi ta’ kif wie˙ed jista’ jeg˙leb dan l-istress. Staqsi!: Matul ix-xahar ta’ Novembru beda wkoll l-programm ma’ l-istudenti tal-Óames Sena Primarja li jikkonsisti fl-g˙oti ta’ tag˙rif baΩika fuq id-drogi u l-˙sarat li jag˙mlu. F’dawn il-laqg˙at ma’ l-istudenti Ωg˙ar ting˙ata wkoll l-opportunita’ li l-istudenti jistaqsu dak kollu li jixtiequ jkunu jafu fuqu u li qatt ma kellhom ç-çans jistaqsuh qabel.

SKEJJEL SEKONDARJI Studjo 5: Fix-xahar ta’ Ottubru bdejna n˙addmu l-programm Studio 5 ma’ l-istudenti kollha tal-˙ames sena fl-iskejjel sekondarji f’G˙awdex. Dan il-programm jikkonsisti f’diskussjoni dwar d-droga

18

TAQSIMA PREVENZJONI PRIMARJA

SKEJJEL PRIMARJIKif ng˙ix mistrie˙: Fix-xahar ta’ Ottubru

u l-effetti tag˙ha. L-istudenti ng˙ataw tag˙rif edukattiv dwar il-˙sara tad-drogi kif ukoll ˙in g˙al mistoqsijiet biex l-istudenti jaffrontaw l-istess tag˙rif mog˙ti lilhom fuq dan is-su©©ett.Studjo 4: Fix-xahar ta’ Novembru nbeda l-programm preventiv ma’ l-istudenti tar-raba’sena fl-iskejjel sekondarji tal-knisja u fl-iskola sekondarja tal-istat g˙as-subien. F’dawn il-laqg˙at sar enfasi fuq is-su©©ett ‘Peer Pressure’ kif din tista’ twassal g˙ad-droga. Saret ukoll diskussjoni dwar liema huma r-ra©unijiet l-o˙ra g˙aliex iΩ-Ωg˙aΩag˙ jistg˙u jibdew jabbuΩaw minn sustanzi tossiçi differenti.

FIL-KOMUNITÀ - TFALSOHLE: Bejn is-6 u d-9 ta’ Gunju g˙al darb’o˙ra ©ie organizzat is-Summer OASI-HSBC Learning Experience (SOHLE) g˙at-tfal membri tal-OK Club. Din is-sena g˙aΩilna li jsir fil-Kunvent ta’ Santu Wistin fir-Rabat. Matul dawn l-erbat ijiem kien hemm attivitajiet varjati b˙al g˙awn, ˙ar©iet u anke diversi laqg˙at ta’ diskussjoni fuq ”Assertiveness:” u “L- In f luwenza ta l -Óbieb” fuq id-deçiΩjonijiet tag˙na. Fl-a˙˙ar ©urnata mbag˙ad i l -membri f l imkien mal-

©enituri tag˙hom attendew quddies ta’ ringrazzjament iççelebrata minn Dun Manwel Cordina. SOHLE wasal fit-tmiem tieg˙u b’riçeviment Ωg˙ir qabel ma kul˙add re©a’ lura lejn id-dar fer˙an bl-esperjenza tieg˙u. L-istaff tal-Prevenzjoni Primarja jixtieq jirringrazzja b’mod speçjali lil HSBC Cares for Children’s Fund li g˙al darb’o˙ra sponsorja dan l-avveniment.

AWWISSU: Fid-19 ta’ Awwissu ˙adna l-membri tal-OK nofs ta’ nhar ir-Ramla fejn l-ewwel kul˙add qag˙ad jg˙um fil-ba˙ar sabi˙ ta’ din il-bajja u wara morna kilna xi ˙a©a flimkien.

ETC: Fil-15 ta’ Ìunju u fit-12 ta’ Ottubru saru erba’laqg˙at (Ωew© laqg˙at kull data) lil dawk il-persuni li kienu ser jersqu g˙all-eΩami tal-iSpecial Licence. Membri ta’ l-istaff tal-Prevenzjoni Primarja taw informazzjoni fuq kif l-alko˙ol u drogi o˙ra jistg˙u jaffetwaw is-sewqan, u dwar l-importanza li s-xufiera ma jkunux ta˙t l-effett ta’ xi sustanza meta jkollna r-responsabbilta’ tas-sewqan.

RIFLESS I SAJF IN: Nhar i s -S ibt 7 t’Awwissu 2010 saret it-19 l-edizzjoni tal-kunçert annwali Riflessi Sajfin fil-Menqa ta’ Marsalforn, G˙awdex. Din is-sena l-kunçert kien preΩentat minn Katrina Pavia u Gino Bezzina. Matul il-kunçert kien hemm mijiet ta’ parteçipanti li kantaw, Ωifnu jew daqqew xi strumenti. Kien hemm ukoll spettaklu minn Center Stage Dance Academy. Fuq i l-palk dehru wkoll diversi kantanti stabbiliti b˙al Nadine Axisa, Ruth Portelli, Miriam Christine, Rosabelle Pavia u Morena li entuΩjasmaw lill-pubbliku preΩenti bit-talenti professjonali tag˙hom. Nirringrazzjaw lill-Main Sponsors lil APS Bank u Go u sponsors o˙ra b˙al:

1919

Vodafone, Lombard Bank, Satariano, General Soft Drinks sponsored through Kristal Water, Farsons Foundation, Gozo Channel, Meylaq Jewellers, Dominic Department Store, Roma Enterprises Ltd, J&C Attard Butcher, Saver Green Grocer, D Look Boutique, Bellusa Cafè, Joseph Dispensing Opticians, Tal-Mudell Hardware, The Photoshop, Island Tech, Benetton and Karapuna, Gozo Business Systems Ltd., Spiteri Catering, Smuggler’s Cave, Odyssey Restaurant, MICHO Lights, PROSTAGE Sound, SMC DESIGN u d-Dipartiment tal-Kultura fi ˙dan il-Ministeru t’G˙awdex.

STUDENTI TAR-RED CROSS: Fit-3 ta’ Settembru saret laqg˙a lil grupp ta’ Ωg˙aΩag˙ li kienu qedg˙in jikkampjaw mar-Red Cross sezzjoni G˙awdex. F’din il-laqg˙a tkellimna dwar il-˙sara li l-vizzji jikkawΩaw u saret ukoll diskussjoni fejn iΩ-Ωg˙aΩag˙ ikkonfrontaw l-opinjonijiet tag˙hom dwar dan is-su©©ett.

FUQ IL-MEDJARadju Le˙en il-Belt Victoria: Matul ix-

2020

xahar ta’ Ìunju, l-istaff tal-Prevenzjoni Primarja kienu mistiedna g˙al darb’o˙ra jag˙mlu sensiela ta’ ta˙ditiet informattivi fuq i l -programm ‘Bieb Miftu˙ ’ ta’ Josephine Formosa fuq Radju Le˙en il-Belt Victoria. F’dawn il-programmi ng˙ata wkoll tag˙rif relatat mal-Fondazzjoni OASI. Fix-xahar ta’ Settembru mbag˙ad meta re©g˙et bdiet skeda o˙ra ta’ l-istess program fuq l-istess Radju Le˙en il-Belt Vittoria, l-istaff tal-OASI mill-©did kien mistiedem i˙ejji diversi ta˙didiet o˙ra ta’interess g˙all-pubbliku. Radju Le˙en il-Qala: Fil-15 ta’ Lulju, l-istaff tal-Prevenzjoni Primarja kienu mistiedna fuq ir-Radju tal-Qala. Huma taw ta˙ditiet dwar il-˙idma tal-OASI fuq dan l-istazzjon matul il-jiem ta’ t˙ejjija g˙all-festa tar-Ra˙al. Radju Margherita: Fis-16 ta’ Lulju, kelliema minn Radju Margherita stiednu lil ˙addiema tal-Prevenzjoni Primarja biex jag˙mlu diskussjoni fuq ir-Radjo tag˙hom. Is-su©©etti diskussi kienu Is-Servizzi tal-Fondazzjoni u informazzjoni dwar drogi, alkhol u stili ta’ ˙ajja u kif dawn jistg˙u jtellfuk fil-˙ajja normali tieg˙ek.