IZVJEŠTAJ MEĐUNARODNE MISIJE O POSJETI NACIONALNOM PARKU DURMITOR I BASENU RIJEKE TARE - SRBIJA I CRNA GORA, I O POSJETI

BOSNI I HERCEGOVINI

RIJEČI ZAHVALNOSTI

^lanovi misije se iskreno zahvaljuju vlastima Srbije i Crne Gore, kao i vlastima Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, na podršci, dostupnosti i pomoći koju su prižili misiji. Posebnu zahvalnost misija upućuje Ministru za{tite životnu sredinu i uređenje prostora (MŽSUP) Republike Crne Gore, gospodinu Boru Vučiniću, zatim Direktoru Nacionalnog parka Durmitor, gospodinu Tomu Pajoviću, koji je ~lanovima misije pružio pomoć u prikupljanju relevantnih činjenica, Direktoru Zavoda za zaštitu prirode Republike Crne Gore, gospodinu Zlatku Buliću, kao i Viktoru Subotiću, koji je kao kontak osoba pratio misiju tokom cijelog njenog rada. Takođe želimo da se zahvalimo na velikom interesovanju koje su različiti akteri pokazali za lokaciju Svjetske baštine i UNESCO-ov Rezervat biosfere, pružajući nam vrijedne informacije o situaciji kroz dugotrajne sastanke i prezentacije. Izuzetno smo zahvalni za podršku koju su nam pružili UNDP Regionalna kancelarija za koordinaciju i posebno gospodin Garret Tankosić Kelly, Šef kancelarije, i gospođica Aleksandra Šegec, Asistent za informacije i rezidentsku koordinaciju, osoblje UNESCO-ove kancelarije iz Sarajeva, gospodin Siniša Sesum, kao i gospoda Jovan Ćirilov, Predsjednik UNESCO-ove Nacionalne komisije za Srbiju i Crnu Goru i profesor Božidar Ćurčić, Predsjedavajući MAB komiteta za Srbiju i Crnu Goru. SAŽETAK I KLJUČNE PREPORUKE Zajednička misija UNESCO-a i IUCN-a posjetila je Srbiju i Crnu Goru i Bosnu i Hercegovinu u periodu od 16. do 21. januara 2005. Misija je preduzeta na zahtjev Generalnog direktora UNESCO-a i na poziv nacionalnih vlasti obje države. Program, sastav tima koji je sproveo misiju i Projektni zadatak misije dati su kao prilozi ovog izvještaja. Misija je uspješno završila tehničku ocjenu situacije na osnovu posjete lokaciji i opširne dokumentacije i sastanaka sa relevantnim zainteresovanim akterima. Misija podnosi ovaj detaljni izvještaj Generalnom Direktoru UNESCO-a, Komitetu Svjetske baštine i MAB savjetodavnom komitetu. U poglavlju 4 ovog izvještaja sadržane su detaljne preporuke, a ključne preporuke su: Nacionalni park Durmitor Misija je zaključila da bi predloženi projekat hidroelektrane Buk Bijela predstavljao potencijalnu opasnost po lokaciju Svjetske baštine u Nacionalnom parku Durmitor (Operativne smjernice za implementaciju Konvencije o Svjetskoj baštini, jul 2002. godine, paragraf 83 (ii) b), budući da bi njime bile ugrožene vrijednosti i integritet zbog kojih je lokacija upisana na Listu Svjetske baštine 1980. godine.

Misija podsjeća da je Komitet Svjetske baštine već 1985. godine razmatrao prethodne projekte hidroelektrana čija je izgradnja bila planirana na istoj lokaciji u kontekstu stavljanja lokacije na Listu ugroženih mjesta Svjetske baštine. Misija je nadalje registrovala određeni broj drugih pitanja vezanih za konzervaciju zemljišta, koja su sadržana u poglavlju 3.4 ovog izvještaja. Basen rijeke Tare kao Rezervat biosfere Misija je registrovala da bi sjeverni (nizvodni) dio basena rijeke Tare kao Rezervata biosfere bio potpoljen predloženim projektom hidroelekratne Buk Bijela (PHBB) i dala niz preporuka vezanih za samu lokaciju u kontekstu regionalnog razvoja. U suštini, glavni potencijal Rezervata biosfere u smislu izmirenja zahtjeva zaštite (koncentrisane uglavnom u zonama stroge zaštite) sa zahtjevima lokalnog razvoja (u zaštitnim i prelaznim zonama) nije na pravi način razmotren u ovom slučaju; veliki bio-regionalni okvir koji je stvoren proširenjem Rezervata biosfere nije praćen odgovorajućim koordiniranim jedinicama za upravljanje područjem niti jedinstvenim integralnim planiranjem korišćenja resursa. Ostale preporuke Misija je registrovala da predloženi projekat HBB treba da bude ocijenjen u prekograničnom kontekstu, od strane država članica UNESCO-a, Bosne i Hercegovine i Srbije i Crne Gore. Misija je posebno naglaslila da su obje države Članice Konvencije o Svjetskoj Baštini, i da se član 6.3 Konvencije posebno odnosi na ovaj konkretni slučaj: “Svaka država Članica ove Konvencije obavezuje se da neće preduzimati bilo kakve namjerne aktivnosti koje bi direktno ili indirektno mogle da oštete kulturnu i prirodnu baštinu… lociranu na teritiroji druge države Članice ove Konvencije”. Uz to, u ovom slučaju važe i drugi međunarodni ugovori, uključujući i Konvenciju o saradnji na zaštiti i održivom korišćenju rijeke Dunav (DRPC – engleska skraćenica od: Danube River Protection Convention ili Konvencija o zaštiti Dunava).

1. POZADINA MISIJE Lokacija Nacionlanog parka Durmitor upisana je na UNESCO-ovu Listu Svjetske baštine 1980. godine na osnovu prirodnog kriterija N (ii), (iii) i (iv). Komitet Svjetske baštine je već jednom (1985. godine) razmatrao opasnost koju projekat hidroelektrane predstavlja po samu lokacije:

“Teritorije prirode identifikovane za moguće uključivanje na Listu ugroženih lokacija Svjetske baštine, Nacionalni park Durmitor, Jugoslavija: ova lokacija je bila ugrožena izgradnjom brane na rijeci Tari; međutim, zbog pritiska javnosti kako iz same Jugoslavije tako i izvana, ovaj predlog je odbačen. Komitet je notirao svoje zadovoljstvo činjenicom da je ova opasnost sada otklonjena, i čestitao jugoslovenskim vlastima na najboljem mogućem korišćenju Konvencije kako bi se potpomogli napori da se zaštiti ova teritorija.”

Poslije daljih razmatranja ovog i drugih pitanja, Komitet je 1992. godine zatražio misiju koja bi ocjenila situaciju. Misija je sprovedena 1996. godine, a njen izvještaj je prezentiran na dvadesetoj sjednici Komiteta Svjetske baštine decembra 1996. godine. Komitet je prihvatio preporuke misije, a zemlja Članica je samo djelimično sprovela tražene propratne mjere.

Tokom sastanka održanog 19. decembra 2004. godine u sjedištu UNESCO-a, Generalni Direktor UNESCO-a i Predsjednik Srbje i Crne Gore gospodin S. Marović razgovarali su o predloženoj izgradnji brane koja bi bila napravljena na teritoriji Bosne i Hercegovine i koja bi mogla uticati na lokaciju Svjetske baštine u Nacionalnom parku Durmitor i na basen rijeke Tare kao Rezervat biosfere. Genralni direktor se složio sa zahtjevom da se pošalje ekspertska misija koja bi ocijenila situaciju. Nadalje, na sastanku održanom 10. decembra 2004. godine u Tirani, Albanija, Predsjednik Bosne i Hercegovine gospodin B. Paravac i Generalni Direktor UNESCO-a takođe su razgovarali o HBB projektu i složili se da predložena misija za Srbiju i Crnu Goru takođe treba da se sretne i sa relevantnim vlastima i organizacijama u Bosni i Hercegovini. Zvaničnim pismom od 16. decembra 2004. godine, država Članica Srbija i Crna Gora je i formalno pozvala međunarodnu ekspertsku misiju.

2. NACIONALNA POLITIKA ZA ZAŠTITU I UPRAVLJANJE TERITORIJOM SVJETSKE BAŠTINE I REZERVATOM BIOSFERE

Oblast Durmitora je pravno zaštićena kao nacionalni park od 1952. godine. Pored toga, kanjon rijeke Tare je 1967 proglašen rezervatom i spomenikom prirode (Rješenje 1/12/1977, Republički Zavod za zaštitu prirode). Ovo je predstavljalo pravni osnov za oba UNESCO-ove proglašenja: Rezervat biosfere 1977, i nominacija i upis lokacije na Listu Svjetske baštine 1980. godine. U Ustavu Republike Crne Gore (čl.1) ''Crna Gora je demokratska, socijalna i ekološka država, što znači da se posvećuje visok prioritet prirodnim vrijednostima. U odnosu na ovu pretpostavku, uspostavljen je sistem zaštićenih područja koji uključuje 4 nacionalna parka: Skadarsko jezero, Biogradska gora, Durmitor i Lovćen. Takođe, Prostornim planom područja posebne namjene za Nacionalni park ''Durmitor'' predviđeno je proširenje Nacionalnog parka ''Durmitor''. Takođe, treba uzeti u obzir da se čitav basen rijeke Tare nalazi u okviru Dunavskog slivnog područja. SCG i BiH imaju obavezu da upućuju izvještaje o razvoju i bilo kakvim promjenama koje se dešavaju u regionu Dunavskog sliva. Takođe, treba da se formira i Komisija za basen rijeke Save. Bez obzira na ove međunarodne obaveze članovi Misije nisu upoznati da je bilo šta rađeno u okviru Dunavske konvencije po pitanju rijeke Tare.

3. IDENTIFIKACIJA I PROCJENA PROBLEMA

3.1 Predlog projekta Hidroelektrana Buk-Bijela Misija je informisana o projektu Hidroelektrana Buk-Bijela iz različitih izvora i sa različitih sastanaka gdje je prisustvovao veliki broj različitih učesnika, uključujići diskusiju sa okruglog stola ''Zaštita i valorizacija rijeke Tare'' koje je organizovalo Ministartsvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora Republike Crne Gore, JP ''Nacionalni parkovi Crne Gore'' i Zavod za zaštitu prirode, 17 januara 2005.god. Misija je bila u mogućnosti da izvrši reviziju na Studiju procjene ''Hidroelektrana Buk Bijela i Srbinje''-Analiza procjene uticaja Hidroelektrane (Beograd, mart 2000).

Misija je primjetila da istorija ovog projekta počinje od 1957.god. sa predlogom projekta koji je uradio ''Energo projekt'' iz Beograda. Uprkos preopoznavanju Tare kao rezervata biosfere (1977) i Nacionalnog parka ''Durmitor'' kao Svjetske baštine (1980) i odluke Komiteta za svjetsku baštinu (1985 i naredna sjednica), aktivnosti su dalje nastavljene u 1988.god. sa Elektroprivrednim kompanijama iz Crne Gore i Bosne za izgradnju Buk Bijela. Zatim je uslijedila pauza od 1990 do 1998god.U 1998.god.potpisan je Memorandum crnogorskih vlasti sa njihovim partnerima i 1999.god. finansijska studija je bila kompletna. Od 2000.god. do 2002.god. vodjene su diskusije za raspisivanje tendera i proces je završen 30.aprila 2004.god. u dvije faze (20.decembra 2002.god. do 17 marta 2003 god. i 17. marta 2003.god. do 30.aprila 2004.). Tada su dostavljene tri ponude, ali nijedna odluka nije donesena. Ministar privrede Republike Crne Gore obezbijedio je misiji kopiju Sporazuma o saradnji izmedju Republike Srpske i Republike Crne Gore o izgradnji i korišćenju zajedničkog hidroenergetskog sitema Buk Bijela (Buk Bijela i Srbinje), koji je potpisan od strane Republike Srpske i usvojen od strane Republike Crne Gore, ali ne i potpisan. Medjutim, nedovršeni proces ratifikacije obje strane (ratifikacija od strane Prarlamenata RCG i BIH), znači da ovaj Sporazum nema legalni status. Misija je informisana da na osnovu gore pomenutog Sporazuma, Crna Gora i Republika Srpska bi trebalo da podijele električnu energiju na 26% i 74% od ukupne proizvodnje energije. Prema tome, Crna Gora bi bila u obavezi, da ne preusmjerava vode iz Tare u Moraču. Medjutim, misija je konstatovala da oko 80% od slivnog područja i plavljenog područja nalazi se na teritoriji Crne Gore i samo 20% u Bosni i Hercegovini. Misija je već informisana da Vlada Republike Crne Gore je pozvala Republiku Srpsku kao partnera da formiraju zajedničku komisiju (koja uključuje po 10 predstavnika iz svake zemlje) da izvrše reviziju Studije procjene uticaja na životnu sredinu (ES, verzija iz 2000.god.). Sastavljena od nezavisnih eksperata, vladinih tijela i predstavnika nevladinog sektora (jedan iz Crne Gore i jedan iz Republike Srpske), ova Komisija će dati izvještaj o njihovim krajnjim pronalazcima i preporukama do februara 2005.god. Paraleleno sa ovim institucionalnim razvojem, aktivnoj kampanji NVO sektora i podršci javnosti (lokalno stanovništvo obje strane i kao i strana lica) prikupljeno je preko 10.000 potpisa da bi se podržala ''Deklaracija o Tari'' i prezentovala crnogorskim vlastima; deklaracija je razmatrana i usvojena u Parlamentu Crne Gore 14. decembra 2004.god. U dodatku, Nacionalni Komitet MAB-a pripremio je Deklaraciju o pitanjima rijeke Tare'', koja je usvojena od strane UNESCO ROSTE 9. novembra 2004.god. Kao što je već napomenuto od strane različitih NVO-a koje smo upoznali tokom misije, ova kampanja se i dalje nastavlja, obzirom da nemaju jasnog odgovora Vlade RCG, u smislu da li će biti data dozvola za gradnju brane, sa posljedicom poplava rijeka Pive i Tare. S tim u vezi, Ministar zaštite životne sredine i uredjenja prostora Crne Gore izjavio je na Okruglom stolu na Žabljaku, ''da se neće preduzeti bilo kakvi koraci koji bi ugrozili društvene uslove i uslove u životnoj sredini u regionu, prije nego sve studije ne budu završene i od javnosti konsultovane, uključujući i UNESCO-ov stav. U skladu sa procjenom Hidroelekrtrane Buk Bijela, misija se pozvala na Direktivu 97/11/EC o procjeni uticaja na životnu sredinu javnih i privatnih projekata i EU Direktivu koja reguliše učešće

javnosti u pripremanju nacrta programa i planova (EC 85/337/EEC) o zaštiti životne sredine; dodatne preporuke iz Arhuske konvencije (1998) iako još ni Srbija i Crna Gora i BIH nisu njene potpisnice. Osim toga, novi legalni okvir za Procjenu uticaja i raspisivanje tendera je u proceduri usvajanja u BIH, u cilju harmonizacije procedure sa medjunarodnim standardima, i naro~ito je uradjen protokol za oblast rijeke Save i zajedni~ke aktivnosti. Ekološka studija o procjeni uticaja na životnu sredinu – u formi u kojoj je zvanično predstavljena Misiji, ne može biti prihvaćen kao odgovarajuća, ni kao Procjena uticaja na životnu sredinu, ni kao Studija o procjeni uticaja na životnu sredinu. Misija je naglasila da se stiče utisak da je elaborat kopija prethodnih procjena koje su se radile za ranije projekte izgradnje hidroelektarana (iz 1970 i 1980.godina); svi ovi prethodni projekti, na istoj lokaciji, bili su stopirani usljed snažnih protesta javnosti i ostalih okolnosti. U Studiji se ponavljaju greške iz prethodnih eleborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, što pokazuje nedostatak naučne podloge. Kao što je istakao predsjedavajući Nacionalnog Komiteta MAB-a, na Okruglom stolu koji je održan na Žabljaku, čak i termin basen rijeke Tare nije preciziran i preklapa se sa ''planinom Tarom'' i Nacionalnim parkom ''Tara''. Prema tome, bilo kakav uticaj na floru i faunu koji je pomenut u ovom dijelu studije ne odnosi se na područje koje je predviđeno da bude potopljeno usljed izgradnje HE ''Buk-Bijela''. Podaci koji se odnose na dužinu rijeke Tare i područja koje treba da bude potopljeno, takođe variraju i kreću se od 12-18 km kanjona ( od lokacije brane) i da postoji bojazan da su ove nepodudarnosti veće. Prilikom pregleda mapa, Misija je primijetila da bi područje rijeke Tare – kao spomenika prirode bilo potopljeno, obzirom da se nalazi blizu sjeveroistočne granice Nacionalnog parka ''Durmitor''. Nadalje, dio basena rijeke Tare kao rezervata biosfere (koji se poklapa sa graničnim dijelom) do mjesta gdje se graniči sa rijekom Pivom, južno, bi bio poplavljen. Misija je primijetila da je, kroz usvajanje različitih pravnih akata, Republika Crna Gora zaštitila čitav kanjon rijeke Tare sve do spajanja sa rijekom Pivom; primijećeno je, da je dolina Pive, takođe, prirodni rezervat, u okviru koga se nalazi nekoliko kulturnih spomenika. Nadalje, slivno područje na kome je predviđena izgradnja HE ''Buk-Bijela'' , prostire se na čitavu oblast koja predstavlja Svjetsku baštinu i rezervat biosfere. Uprkos ovim činjenicama, Republika Crna Gora je, u svom postojećem Prostornom planu (koji je usvojen 1997.godine) naznačila mogućnost izgradnje elektrane na rijeci Tari i zajedničke HE '' Buk-Bijela''. Ovo ukazuje, da bi u skladu sa Prostornim planom, mogla biti dozvoljena izgradnja nekoliko hidroenergetskih postrojenja. Prije razmatranja izgradnje bilo kakve brane, vlasti Crne Gore i Bosne i Hercegovine bi trebalo da uzmu u obzir izvještaj Svjetske komisije o branama (iz novembra 2000.godine) i IUCN Strategiju o branama, i da pažljivo razmotre bilo kakav uticaj na biodiverzitet i živote lokalnog stanovništva, i konačno da uzmu u obzir prethodna iskustva (kao što je slučaj Plužina), kako bi se, ubuduće, slični problemi spriječili. Osnovna pitanja i brige koja su pokrenuta od strane različitih učesnika nakon procjene projekta i njegovih mogućih uticaja, ukratko su navedena dolje; a) Uticaji na životnu sredinu

Uticaj izgradnje HE ''Buk-Bijela'' direktno se odnosi na geološke, hidrološke, klimatske vrijednosti i na floru i faunu potencijalno ugroženog područja. U Ekološkoj studiji se navodi da bi narušavanje prirodnih predjela bilo minimalno (strana 77), da su poljoprivredne površine i šume ovog područja niskog kvalitata i da postojeća flora i fauna ne bi bile ugrožene vlažnošću, niskim intenzitetom magle, kao i da bi oštećenja nastala usljed akumulacije, bila svedena na minimum preduzimanjem anti-erozivnih radova. Misija je informisana o postojanju različitih studija, koje su pokazale mogućnost klimatskih promjena za oko 2,5 stepena, ugroženost endemskih vrsta kanjona Tare i nestanak glavnih karakteristika divlje rijeke sa malim vodopadima i impresivnim pogledom ( sa dubinom od 1300 m, smatra se da je ovo jedan od najdubljih kanjona u svijetu). Brana Buk-Bijela će presjeći prirodni vodeni tok i migratorne puteve autohtonih ribljih vrsta rijeke Tare. U tom smislu, u Ekološkoj studiji se predlaže da se pastrmke čuvaju u specijalnim vodenim rezervatima u cilju sprečavanja njihovog istrebljenja. Misiji su pokazani specijalni ribnjaci u kojima se vrši vještačka reprodukcija endemskih vrsta kako bi se kasnije prenijele u vodeni rezervoar koji se nalazi iza brane. Misija je ispitala ove činjenice, koje se zasnivaju na iskustvima vezanim za branu Piva, gdje je ribolov bio zabranjen zbog visokih oscilacija ( planiranih 5m, u stvarnosti je bilo 80m, a u ekstremnim slučajevima čak i 100m, prema izjavama lokalnih vlasti). S druge strane, riječno korito nizvodno od brane Piva je često potpuno suvo i riblja populacija ne može da preživi, nema ni drugih oblika bioloških aktivnosti. Misija žali zbog gubitka ljudskih života, kao i istrebljenja životinjskih vrsta u Republici Srpskoj usljed visokih oscilacija i prekida u vodenim tokovima, sa munjevitim poplavama za vrijeme maksimalne proizvodnje struje. Za vrijeme diskusije koja je vođena u okviru Okruglog stola, održanog na Žabljaku, postavljena su pitanja koja se tiču funkcionisanja brane, posebno, očekivane godišnje proizvodnje od 1350 MW-a što je u suprotnosti sa kapacitetom rezervoara koji se nalazi iza postojeće brane Piva u Crnoj Gori, i što je izuzetno nisko uprkos normalnim količinama padavina u proteklih nekoliko godina. Uzimajući u obzir ovo, malo je vjerovatno da nova brana može raditi sa više od 50% svog punog kapaciteta, slično kao brana Piva. Misija nije upoznata sa detaljnom studijom održivosti, finansijskim analizama, analizama troškova i raspodjelom finansijskih sredstava za izgradnju auto-puta, sela i ostalih infrastrukturnih objekata. Ipak, Misija je zvanično informisana da su na dijelu koji se graniči sa predviđenom lokacijom izgradnje brane ''Buk-Bijela'' u Republici Srpskoj , konstrukcijski radovi na izmiještanju trase puta Sarajevo-Podgorica već počeli. b) Socio-ekonomski uticaji Kanjon Tare je jedan od najvećih izvora prihoda, posebno za siromašnije opštine kao što su Žabljak i Plužine (Republika Crna Gora) i opština Foča (Bosna i Hercegovina). Kanjon predstavlja atrakciju za mnoge strane i domaće posjetioce, zatim rafting i ostale aktivnosti na vodi, planinarenje (koje organizuju lokalni tur-operatori koji imaju prihod kroz relativno visoke takse od 20-55 eura po osobi u okviru Nacionalnog Parka. Ove aktivnosti su u skladu sa ciljevima upravljanja Parkom. Godišnji prihod od turizma predstavlja glavni izvor prihoda za čitav region, iz koga proizilaze i ostali (kao npr. smještaj, restorani i ostale usluge) Sve ove aktivnosti bile bi ozbiljno ugrožene poplavama i promjenom vodenog toka, što bi spriječilo ovakav vid avanturističkog turizma.

Misija je bila zainteresovana za probleme sa kojima se susrijeće Opština Foča, obzirom da je lokalno stanovništvo potencijalno ugroženog područja već jednom raseljeno 1970.godine, i nikakve aktivnosti nisu bile dozvoljene na ovom području, jer je zemljište eksproprisano i poljoprivredne površine su podlegle pravilima o sukcesiji. Nikakve razvojne aktivnosti ne mogu biti planirane, uključujući infrastrukturu, kao i one koje se odnose na glavni auto-put između Sarajeva i Podgorice, koji je ozbiljno snižen. Ljudi zovu ovaj period ''30 godina agonije''. c) Dugoročni ekonomski razvoj Iako se u Ekološkoj studiji o procjeni uticaja na životnu sredinu ističe da će izgradnja brane i radovi na projektima HE ''Buk-Bijela'' i ''Srbinje'', doprinijeti otvaranju novih radnih mjesta, ovi radovi bi mogli biti sprovedeni od strane ograničenog broja ljudi obzirom na postojanje visoke mehanizacije i automatskog upravljanja i kontrole opreme. Stoga se ne očekuju pozitivni efekti kojima bi se nadoknadio gubitak radnih mjesta u oblasti turizma, poljoprivrede i šumarstva. d) Prijetnja vrijednostima i integritetu područja Svjetske baštine i značaj za UNESCO-ov rezervat biosfere Nacionalni park Durmitor je upisan u skladu sa prirodnim kriterijumom posebno zbog njegovih geomorfoloških i geoloških procesa, njegove scenske ljepote i biodiverziteta. Bilo kakva promjena u čitavom sistemu rijeke Tare uticala bi na područja koja se nalaze uzvodno od predložene lokacije za izgradnju brane ''Buk-Bijela'' i uticala bi na prirodne vrijednosti zbog kojih je ovo područje i upisano na listu Svjetske baštine. Rijeka Tara predstavlja ključni element zbog koga je njen kanjon proglašen najdubljim u Evropi, kao jedan od najljepših i najspektakularnijih na svijetu. On ilustruje geološku evoluciju i tekući geomorfološki proces. Pored kanjona Tare nalaze se gusti četinari u kojima su skrivene različite endemske vrste flore i faune. Dalje, imajući u vidu integritet područja Svjetske baštine (paragraf 44.b Operativnih smjernica), poplava bi uticala na donji tok rijeke Tare, koji, sa gornjim tokom predstavlja integralni dio Svjetske baštine. Uslovi koji se odnose na integritet (paragraf 44. b) takođe se, odnose na ''obližnja slivna i nizvodna područja koji su povezani kao cjelina u cilju očuvanja estetskih kvaliteta područja''. U pogledu granica, uslovi integriteta su jasno navedeni (paragraf 44.b) tako da područja ''treba da obuhvate i oblasti koje se nalaze u blizini mjesta koja posjeduju istaknute univerzalne vrijednosti'' U tom smislu, Misija je preporučila da bi proširenje na postojeća područja trebalo da bude predviđeno. Prema predlogu sadržanom u Prostornom planu za područje regije Nacionalnog parka ''Durmitor'', proširenje Nacionalnog parka je već preporučeno. U tom cilju, misija je preporučila jačanje saradnje sa Bosnom i Hercegovinom u cilju rješavanja brojnih pitanja, uključujući i koordinaciju aktivnosti sa obje strane kanjona Tare, zajedničke aktivnosti na zaštiti basena rijeke Tare, koje su postale prekogranične u donjem toku rijeke Tare; saradnja u cilju mogućeg budućeg proširenja Svjetske baštine na Nacionalni park ''Sutjeska'' (BIH) i Nacionalni park ''Biogradska gora'' u cilju stvaranja prekograničnog zaštićenog UNESCO područja;inicijative koje se odnose na proširenje Nacionalnog parka ''Sutjeska'' do granice sa rezervatom biosfere, su promovisane od strane državnih organa Republike Srpske do rijeke Tare, i zaštita planinskog vijenca uz rijeku Taru, formirajući široko

prekogranično zaštićeno područje sa centralnom zonom koju čine dva Nacionalna parka i kontaktnom zonom zaštićenog područja UNESCO-a. e) Uticaji na kulturnu baštinu i izmiještanje stanovništva Plavljenje dijela rijeke Tare (na području Opštine Plužine), uticalo bi na postojeća naselja, objekte kulturne baštine, lokalne tradicije koje se odnose na prirodnu baštinu i poljoprivredu. U Ekološkoj studiji se pominje 14 manjih naselja i 120 domaćinstava, koja broje 550 lica, koji bi bili izmješteni, kao i 15 domaćinstava sa imanjima koja bi bila direktno pogođena. Misija je primijetila da su neka izmiještanja stanovništva već bila sprovedena prije 30 godina, u Opštini Foča, te da su stoga brojevi navedeni u Ekološkoj studiji netačni. Takođe, lokalna infrastruktura, uključujući puteve, bila bi potopljena. U vezi sa kulturnom baštinom, crkva Šćepanica, dva groblja i naselje koje je ostalo u Šćepan Polju bili bi potopljeni. Nadalje, izmiještanje stanovništva bilo bi pogubno imajući u vidu kulturni identitet i tradiciju ljudi koji bi bili izmiješteni. Članovi Misije su se sreli sa lokalnim stanovništvom i gradonačelnicima Opština koje bi bile potencijalno ugožene, koji su izrazili mišljenje da bi ovo predstavljalo ''žrtvovanje važnije vrijednosti u korist manje''. Ova pitanja su razmatrana u svijetlu iskustava sa prethodnim poplavama doline Pive, zapadnog dijela Nacionalnog parka ''Durmitor'', gdje je stari grad Plužine potopljen 1974. godine, i gdje bi dugogodišnji negativni uticaji mogli sada biti detaljno procijenjeni. Misija je zaključila da sadašnja Ekološka studija nije skladu sa nekim osnovnim zahtjevima, posebno u smislu razmatranja mogućih alternativa projekata, odgovarajuće procjene čitavog niza uticaja (ekoloških, ekonomskih, socio-kulturnih), većeg uključivanja javnosti u proces donošenja odluka. U slučaju da Vlade Republike Srpske i Crne Gore namjeravaju da izrade adekvatnu Studiju o procjeni uticaja na žiovtnu sredinu (EIA), ona bi trebalo da bude izrađena u skladu sa prihvaćenim međunarodnim standardima i naučnim procedurama, uzimajući u obzir i EU Direktive kojima se reguliše izrada Studija o procjeni uticaja na životnu sredinu (EIA), posebno izgradnju velikih hidroelektrana (sa akumulacijom od preko 10mil. M3 ) u prekograničom kontekstu. Svi pravni aspekti trebalo bi da budu u skladu sa postojećim nacionalnim zakonodavstvima u zemljama, kao i sa relevantnim međunarodnim sporazumima. f) Spremnost u slučaju rizika Misija je primijetila da je situacija ozbiljna u donjem toku rijeke Pive koji se nalazi iza brane HE ''Piva''. Osnovni problem predstavlja variranje nivoa vode. Riblja populacija ne može da preživi u slučajevima velikog variranja nivoa vode u kratkim vremenskim intervalima (4 sata) i u suvim riječnim koritima, što izaziva totalnu degradaciju bilo kakvih živih vrsta u ovom dijelu rijeke Pive. Iznenadni vodeni tok, takođe, predstavlja stalnu prijetnju za ljude i stočni fond, sa konstantnim gubitcima života. Trebalo bi preduzeti hitne mjere na rješavanju ovih pitanja, uključujući i izradu

planova u slučaju rizika i lekcije naučene iz prethodnih iskustava prije započinjanja bilo kakvih projekata koji se odnose na izgradnju brana. g) Prostorni plan za nacionalni park ''Durmitor'' i njegova veza sa projektom hidroelektranom

U skladu sa Prostornim planom Republike Crne Gore (koji je donešen 1984.god.) rijeka Tara je razmotrena kao dio zaštićenog prirodnog područja. Specifične preporuke na njen medjunarodni režim zaštite su date kao sljedeće: Basen rijeke Tare je uključen u Svjetsku mrežu rezervata biosfere, UNESCO-ov Program ''Čovjek i biosfera'' od 1977.god. i Nacionalni park ''Durmitor'' (sa dijelom kanjona rijeke Tare) je upisan na Listu svjetske baštine od 1980.god. Medjutim, uprkos gore navedenom, Prostorni plan Republike Crne Gore uključuje i mogućnost gradnje hidroelektrane na sredinu rijeke Tare i izričiti pominje zajedničku elektranu Buk-Bijela. U skladu sa ovim, Prostorni plan za nacionalni park ''Durmitor'' (Sl. List RCG 20/97), razmatra da Prostorni plan RCG je primenljiv za čitavo područje (Dio I, 7.4-elektroenergetska infrastruktura); ovo se može interpretirati kao dozvola za planiranje i izgradnju hidroelektrane u regionu nacionalnog parka ''Durmitor''. Prostorni plan nacionalnog parka ''Durmitor '' je pravno obavezujući dokument za upravljanje zaštićenim područjima. 3.2 Učešće javnosti i pitanja koja se odnose na upravljanja U procesu donošenja odluka koja se tiču glavnih gradjevina, učešće javnosti je zagarantovano. U slučaju izgradnje hidroelektrane Buk Bijela, procedura prihvatanja će se nadgledati, uprkos činjenici da ni SCG ni BIH nisu potpisnice Arhuske konvencije. Misija je informisana da još u toku koncipiranja projekta, nije bilo odgovarajućeg učešća javnosti u donošenju odluka. Ovo je bila jedna od briga NVO-a, kao i protesne kampanje, vodjene sakupljanjem potpisa za podršku ''Deklaraciji o Tari'' koja je prezentovana u crnogorskom Parlamentu. Tri glavna dogadjaja su organizovana od jeseni 2004.god.i to: Okrugli sto ''3E za Taru'' (koji je zajednički organizovalo Ministarstvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora i NVO Zeleni Crne Gore, u Podgorici) i Okrugli sto ''Zaštita i valorizacija rijeke Tare'' održan 17. januara 2005.god. (koje su zajednički organizovali Ministarstvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora, JP ''Nacionalni parkovi Crne Gore'' i Zavod za zaštitu prirode koji je održan u opštini Žabljak). Uprkos izuzetnim organizacijskim naporima gore pomenutih javnih administrativnih tijela, na ovim okruglim stolovima potpuno učešće javnosti nije razmotreno u vezi izgradnje Hidroelektrane Buk Bijela i njegov socio-ekonomski uticaj i uticaj na životnu sredinu. Ovi dogadjaji ne nude mogućnost da učesnici prezentuju različite stavove i dokumentaciju. Povrh toga, učešće javnosti u Komisiji za reviziju Ekološke Studije uključuje 10 članova, sa jednakim brojem predstavnika iz Republike Crne Gore i Republike Srpske, a limitiran broj predstavnika tri NVO-a ( ''Zeleni Crne Gore'' i dvije nevladine organizacije iz Republike Srpske) i zbog toga učešće javnosti nije potpuno uključeno. 3.3 Upravljanje i menadžment planovi U decembru 2004.god.usvojen je Menadžment plan za nacionalni park ''Durmitor''. Plan je zasnovan na pravnom dokumentu ''Prostorni plan područja posebne namjene za Durmitor (Sl.list RCG br.20/1997), kao i drugim službenim dokumentima, uključujući Zakon o nacionalnim parkovima, koji

definiše sistem zoniranja i uključuje sve podatke o prirodnim uslovima (geomorfologija, hidrologija, geologija, klima, kao i kulturne i ljudske faktore). Ovaj dokument takodje obezbedjuje specifične ciljeve za očuvanje biodiverziteta, na osnovu kojih se razvijaju godišnji planovi, nudi konkretne vodiče za planiranje koji će tretirati očuvanje prirode, uključujući regulaciju divljih vrsta, šuma (specifična limitiranja za eksploataciju šuma za lokalno stanovništvo), infrastruktura, edukacija. Upravljanje parkom je predmet sveobuhvatne koordinacije kojim upravlja Javno preduzeće ''Nacionalni parkovi Crne Gore'' (osnovano za sva četiri nacionalna parka u Crnoj Gori) i Nacionalni park ''Durmitor'', lociran u Žabljaku (uključuje direktora i 40 zaposlenih, uključujući čuvare parka). U skladu sa sadašnjim Menadžment planom, sječa šuma i lov su zabranjeni u centralnoj zoni nacionalnog park (postoji jedan izuzetak koji se zove ''sanitarna sječa'' i drva koje koristi lokalno stanovništvo za ogrijev, kao i kontrola populacije divljači).Ali ipak, misija je informisana (sa fotografskom dokumentacijom) da je bilo sječe šume u i centralnoj zoni nacionalnog parka. Direktor nacionalnog parka ''Durmitor'' je uvjerio misiju da ove aktivnosti vezano za sječu šuma postepeno se smanjuju poslednjih godina i danas su zaustavljene. Iz istih razloga, pilana koja je u vlasništvu parka nije u funkcije i očekuje se da će se u kratkom vremenu ukloniti. Čuvari parka svakodnevno patroliraju zaštićenim područjem, mada ponekad se jave slučajevi krivolova i sječe šuma i s tim u vezi podstiču se zakonske obaveze. Misija je primjetila da upravljačka tijela imaju minimalnu moć da zaštite negativne uticaje koje su vezane za aktivnosti izgradnje (urbana proširenja) u nacionalnom parku i tranzitnim zonama. Evidentno je i da se zakoni ne sprovode. Kao glavni izvor prihoda za upravljanje nacionalnog parka dolazi od sječe šuma i turizma (takse za usluge i sportske aktivnosti, naročito rafting, ribarenje). Jedan od razloga za ovo ''primorano'' samo-finasiranje je nedostatak izvora za edukaciju i obuku zaposlenih, kao i potrebu za povećanjem tehničke opreme. Konačno, gore navedeni Menadžment plan takodje forsira mogućnost proširenja granica nacionalnog parka. 3.4 Razvoj zimskih sportova i isključenje Žabljaka iz zone zahvata nacionalnog parka ''Durmitor'' 1996.god. misija UNESCO je primjetila da izgradnja glavnih sportskih kapaciteta, rezidencijalni razvoj, predstavljaju dodatni pritisak na podru~je. U skladu s tim, preporučeno je da se grad Žabljak isključi iz Parka. UNESCO-u o tome nije dostavljena karta i Komitet nije donio odluku o tome. Međutim, misija je bila obavještena da je to uzeto u obzir u Prostornom planu podru~ja posebne namjene i u sada važećem planu zoniranja. Direktan rezultat toga je smanjenje centralne zone Nacionalnog parka čime se utiče na ciljeve konservacije prirode. Do obezbjeđenja odgovarajuće dokumentacije za World Heritage Centre na kojoj će biti prikazane tačne granice Nacionalnog parka, treba spriječiti dalje smanjenje teritorije parka, kao i negativne uticaje urbanog razvoja, kako od strane Parka tako i od opštine. Bezpravna gradnja bez ikakvog urbanističkog plana ugrožava integritet lokacije kako sa ekološkog (odlaganje otpada, otpadne vode, i dr.) tako i sa pejzažnog aspekta. Ove aktivnosti očigledno umanjuju vrijednost cjelokupnog područja i treba ih zabraniti. Hitna priprema i brzo usvajanje urbanističkog plana je neophodno, uključujući rušenje ilegalnih građevina i saniranje cjelokupnog područja u blizini skijaških objekata. Ne treba dozvoliti dalje proširivanje skijaških terena. Isključivanje područja Žabljaka iz centralne zone mora

biti kompenzovano proširivanjem granica Nacionalnog parka u skladu sa predlogom datim u Planu posebne namjene iz 1997. godine. 3.5 Drugi faktori koji utiču na imovinu Svjetske baštine Misija je utvrdila dodatne faktore koji utiču na lokaciju Svjetske baštine, uključujući sječu, lov, ilegalnu gradnju, jalovišta. Budući urbani razvoj opština u okviru Parka, posebno Žabljaka, treba hitno regulisati kroz odgovarajuće planove, uzimajući u obzir i rehabilitaciju cjelukupne teritorije, naročito infrastrukturne objekte kao i kanalizacioni i sistem za odlaganje otpada koji moraju biti u skladu sa međunarodnim ekološkim standardima. Plan upravljanja obrađuje probleme ilegalnog lova, ribolova i sječe. Međutim, misija predlaže sprovođenje poboljšanog sistema pravnog sankcionisanja kako bi se ublažile postojeće pretnje. Jalovište olova i odlagalište opasnog otpada, locirano 32 km uzvodno od granica Nacionalnog parka, koje je bilo utvrđeno i misijom iz 1996, je dio novog projekta saradnje sa kompanijom iz Češke čiji je cilj sanacija jalovišta i rehabilitacija degradiranih područja. Rudnik olova i cinka u Mojkovcu je radio u periodu od 1976. do 1991. godine. Otpad koji je sakupljan na površini od 19 hektara (ukupno oko 2 miliona m3 ) je prečišćavan, ali poslije prestanka rada preduzeća, oprema za flotaciju i jalovinu nije više u funkciji, pa je s toga je danas situacija opasnija za životnu sredinu, a posebno za rijeku Taru, u poređenju sa vremenom kada je rudnik radio. Danas jalovište sadrži 20% olova, 30-40% cinka, 10% bakra, 4-5% gvožđe i 10-12% sumpora, sa tragovima kadmijuma, antimona i žive. Kanalizacioni sistem Mojkovca završava u jalovištu kao i otpadne vode sa glavne ulice i benzinske pumpe, odnosno lokalitet se danas koristi kao otvoreno odlagalište otpada. Prema projektu »Poboljšanje i sanacija jalovišta olova i cinka Mojkovac« (30.12.2004), saniranje bi moglo da se završi za 23 mjeseca, ali zbog klimatskih uslova, zahtjevano je da to budu četiri kalendarske godine (dvije faze). Ukupni troškovi su procjenjeni na oko 7.5 miliona Eura, što prevazilazi mogućnosti Crne Gore i zahtjeva međunarodnu finansijsku pomoć. 3.6 Problemi vezani za rezervat biosfere Rezervat biosfere basena rijeke Tare (TRB BR) pokriva površinu od 1820 km2 i obuhvata teritorije Durmitora i Nacionalnog parka Biogradska Gora, kao i oba centralna i zaštitna područja, dok se tranziciono područje proteže do granice sa Bosnom i Hercegovinom. Misija je bila obavještena da ne postoji specijalno upravljačko tijelo nadležno za cjelokupno područje rezevata biosfere i da aktivnosti planiranja obavljaju oba dva pomenuta zaštićena područja i odgovarajuće opštine. Uprkos činjenici da se rezervatom biosfere upravlja različitim planskim dokumentima, od nacionalnih (Prostorni plan Crne Gore, Pravci razvoja Crne Gore ekološke države) do nekih vrlo lokalnih (planovi uređenja opština, razvojni planovi za oba zaštićena područja), nema dokaza o implementaciji specifičnih aktivnosti vezanih za osnovne funkcije rezervata biosfere (monitoring, istraživanje, ekološko obrazovanje). Misija je bila informisan da je tranziciono područje sjevernog dijela rezervata biosfere proglašeno 1967. godine za Spomenik prirode. Dio ovog područja bio bi potopljen akumulacijom hidroelektrane Buk Bijela. U tom smislu, u zaključnom odeljku Periodičnog Pregleda (»Izvještaj o stanju basena rijeke Tare kao rezervata biosfere« 1997.g.), Vlada je pomenula predlog izgradnje hidroelektrane na

rijeci Tari i navela da će »efekti na životnu sredinu biti razmatrani u skladu sa propisom o procjeni uticaja na životnu sredinu«. Potencijal osnovnih funkcija rezervata biosfere (zaštita, logistička podrška i održivi razvoj na lokalnom nivou) je nedovoljno dobro iskorišćen. Posebno, nepostojanje bilo kakvog oblika koordinacije upravljanja cjelokupnim rezervatom biosfere zanemaruje usvajanje procedura za integralnim planiranjem teritorije što bi bilo korisno za sveukupni bioregion basena rijeke Tare. Svih pet op{tina regiona Durmitora treba da osiguraju najvi{e ekolo{ke standarde, naro~ito u pogledu tretmana otpadnih voda, odlaganja ~vrstog otpada, saobra}aja i sli~no i da ostvaruju odredjenu dobit od prirodnih resursa regiona. Dalje, Vlade Crne Gore i Republike Srpske treba pa`ljivo da pregledaju postoje}e energetske strategije, ulju~uju}i pregled potro{nje energije (gubici), obnovljive izvore energije i prihode po tim pitanjima. Prekograni~ni konteks Orginalna ideja iza progla{avanja Tare kao rezervata biosfere UNESCO-a je bila da se ovaj prostor posmatra u jedinstvenom operativnom okviru. U svom donjem toku, rijeka Tara je i prirodna granica izmedju SCG i BiH. Misija je shvatila ~injenicu da vlasti Crne Gore i Republike Srpske koriste koncept rezervata biosfere za ostvarivanje prekograni~ne saradnje. Takodje je ispitivan i mogu}i razvoj ekolo{kog koridora izmedju Durmitora i Nacionalnog parka Sutjeska u BiH. Odgovaraju}i organi SCG i BiH se ohrabruju da ispitaju potencijal prekograni~ne saradnje pro{irivanjem postoje}ih za{ti}enih podru~ja i stvaranjem ve}eg prekograni~nog rezervata biosfere. Misija je naglasila mogu}i uticaj UNESCO-a i IUCN Regionalne kancelarije u Beogradu po ovom pitanju. Ovdje se mo`e razmi{lati o mogu}em upisu NP Sutjeska na Listu podru~ja svjetske ba{tine, kao i pro{irivanju NP Durmitor i stvaranju jedinstvenog ekolo{kog koridora. Misija je takodje primjetila da se funkcije rezervata biosfere ne implementiraju u punoj mjeri u tranzicionoj zoni. U skladu sa tim, trebalo bi odrediti organ za koordinaciju, a princip odr`ivog kori{}enja zemlji{ta bi trebao biti pro{iren na ~itav rezervat biosfere.

Zaklju~ci i preporuke Op{ti zaklju~ci koji se odnose na Srbiju i Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, odgovaraju}e organe u Crnoj Gori i organ za upravljanje za{ti}enim podru~jem Misija sna`no podr`ava ja~anje saradnje izmedju Republike Crne Gore, Srbije i Crne Gore i Bosne i Hercegovine na mnogim poljima, uklju~uju}i koordinaciju aktivnosti na obije strane kanjona Tare, zajedni~ku za{titu basena Tare, saradnju na podru~ju potencijalnog budu}eg podru~ja na Listi svjetske prirodne ba{tine, koji bi uklju~io Nacionalni park Sutjeska i Nacionalni park Biogradska Gora kao prekograni~no i medjunarodno za{ti}eno UNESCO podru~je, za{titu planinskog vijenca uz obale rijeke Tare, ~ime bi se formiralo {iroko podru~je prekograni~ne za{tite, sa dva nacionalna parka kao centralnom zonom i {irokom kontaktnom zonom podru~ja svjetske prirodne ba{tine. Preporuka u vezi HE „Buk-Bijela” U slu~aju nastavka procedure oko izgradnje HE „Buk-Bijela” i nepreduzimanja konkretnih aktivnosti prije 29. sjednice Komiteta za svjetsku ba{tinu, Misija pretpostavlja da bi Nacionalni park Durmitor mogao biti raspravljan saglasno stavu 83. Operativnih smjernica: Planirani razvojni projekt i infrastruktura mogu ugroziti vrijednosti podru~ja, jer se lokacija brane „Buk-Bijela” nalazi nizvodno od rijeke Tare i izaziva uticaje koji ugro`avaju podru~je. Misija je zaklju~ila da postoji „Potencijalna ugro`enost” za poru~je sa Liste za kriterijume progla{avanja ii, iii i iv, i potrebna je odgovaraju}a akcija Komiteta za svjetsku ba{tinu u cilju stavljanja podru~ja na Listu podru~ja svjetske ba{tine u opasnosti. Misija preporu~juje da Vlade Crne Gore i Republike Srpske pa`ljivo pregledaju postoje}e energetske strategije, ulju~uju}i pregled potro{nje energije (gubici), obnovljive izvore energije i prihode po tim pitanjima. Preporuke koje se ti~u podru~ja sa Liste svjetske ba{tine, zoniranja i kontaknih zona

Misija preporu~uje implementaciju svih preporuka misije UNESCO-a iz 1996. godine uklju~uju}i dostavljanje mapa sa revidovanim granicama NP-a koje pokazuju da je podru~je op{tine @abljak isklju~erno iz zone zahvata parka. Uzimaju}i u obzir mogu}e pro{irivanje podru~ja svjetske ba{tine, izbor novih lokacija zahtijeva pa`ljivu evaluaciju, jer bi eventualno pro{irenje moglo uklju~iti podru~ja koja ne odgovaraju statusu za{ti}enog UNESCO podru~ja. Misija sna`no preporu~uje razmatranje ideje progla{avanje ekolo{kog koridora sa BiH. Misija preporu~uje da vlasti harmonizuju razli~ite prostorne planove na podru~ju NP Durmitor i podru~ja sa Liste svjetske prirodne ba{tine UNESCO-a. Misija preporučuje da se u razmatranje uzme mogućnost proširenja postojećih granica zaštićenih oblasti u širem regionalnom okviru, uključujući i Prekogranični rezervat biosfere odnosno stavljanje šire teritorije pod istu upravljačku jedinicu kako bi se pospješio lokalni i regionalni održivi razvoj kroz korišćenje vrijednosti i resursa zaštićenih područja. Nalazi misije se takođe tiču činjenice da se funkcije Rezervata biosfere ne implementrijau u potpunosti u prelaznoj zoni; shodno tome, misija preporučuje da se imenuje jedno pravo koordinaciono tijelo i da se praksa održivog korišćenja zemljišta proširi na cijelu teritoriju Rezervata biosfere. Misija preporučuje da svoje nalaze prenese Savjetodavnom komitetu programa Čovjek i biosfera (MAB).

Preporuke vezane za upravljanje i stanje konzervacije lokacije Misija preporučuje da se vlasti snažno ohrabre da razriješe širok spektar pitanja upravljanja područjem kako bi se izbjegao potencijalni gubitak integriteta i osiguralo efikasno implementiranje različitih razvojnih i upravljačkih planova na koordiniran način. Odgovarajuću dokumnetaciju koja pokazuje tačne granice trenutnog Nacionalnog parka treba dostaviti Centru Svjetske baštine do 1. februara 2005, a u isto vrijeme treba zaustaviti dalje isključuvanje oblasti iz teritorije parka dok NP i Oština treba da se bave i pitanjima sprečavanja negativnih uticaja urbanog razvoja na Park. Misija je primijetila da nelegalna gradnja kao i odsustvo bilo kakvog urbanističkog plana evidentno umanjuju vrijednost cijele oblasti i da bi takav razvoj trebalo zabraniti. Takve aktivnosti dovode u opasnost intergitet lokacije i sa stanovišta životne sredine (odlaganje otpada, otpadne vode) i sa aspekta očuvanja pejsažnih vrijednosti. Misija se snažno zalaže za pripremu i brzo usvajanje urbanističkog plana, uključujući uklanjanje nelegalno sagrađenih objekata i rehabilitaciju cijelog terena u blizini ski centra. Ne treba dozvoliti dalji razvoj ski terena. Izuzimanje Žabljaka iz zone stroge zaštite treba kompenzirati proširenjem granica Nacionalnog parka prema predlogu sadržanom u Planu područja posebne namjene iz 1997.

Svaki urbani razvoj u opštinama koje se nalaze u okviru Parka, a posebno u Žabljaku, treba hitno regulisati kroz adekvatne planove, imajući u vidu potrebu rehabilitacije cijele oblasti, posebno u pogledu infrastrukture kao što su kanalizacioni sistem i sistem odlaganja optpada, koji treba da budu u skladu sa međunarodnim standardima. Dalje, Misija predla`e da se oja~a sistem sankcionisanja u podru~ju nelegalne sje~e i lova, da bi se izbjegle prijetnje po za{ti}eno UNESCO podru~je. Misija preporu~uje Vladi Crne Gore da potra`i finansijsku podr{ku za saniranje jalovi{ta u Mojkovcu, koja je procijenjena na 7,5 mil. euro. Misija preporu~uje da svih pet op{tina regiona Durmitora treba da osiguraju najvi{e ekolo{ke standarde, naro~ito u pogledu tretmana otpadnih voda, odlaganja ~vrstog otpada, saobra}aja i sli~no i da ostvaruju odredjenu dobit od prirodnih resursa regiona. Preporuke u vezi u~e{}a javnosti Misija sna`no preporu~uje {iroko u~e{}e javnosti u cilju procjene projekta izgradnje HE „Buk-Bijela”, to zna~i da javne debate trebaju da ulju~e najve}i broj u~esnika, u cilju rasprave o alternativnim rje{enjima. Pristup javnim dokumentima u vezi mogu}eg uticaja projekta na `ivotnu sredinu mora biti osiguran u obije dr`ave. Tenderska procedura u vezi projekta i njegovih alternativa mora biti podvrgnuta transparentnom monitoringu uz u~e{}e medjunarodne javnosti. Uzimajući u obzir naprijed navedene preporuke i detaljne tehničke rezultate Misije, sljedeći Nacrt Odluke će biti proslijedjen Komitetu za svjetsku baštinu za njegovo 29-to zasijedanje u Durbanu, Južna Afrika, jul 2005. godine: Nacionalni park «Durmitor» (Srbija i Crna Gora). Komitet za svjetsku baštinu,

1. Pozivajući se na prethodne rasprave i na Odluku sa 9-tog zasijedanja (Pariz 1985. godine), i član «Prirodne vrijednosti identifikovane za moguće uključenje na listu svjetske baštine o opasnosti», «Nacionalni park Durmitor, Jugoslavija: ovo područje je ugroženo izgradnjom brane na rijeci Tari, medjutim, zbog pritiska javnosti unutar i izvan Jugoslavije, realizacija ovog projekta je obustavljena. Komitet izražava zadovoljstvo, jer je prijetanja dobru otklonjena i upućuju čestitke Vladi Jugoslavije na uspješnoj primjeni Konvencije o zaštitu svjetske kulturne i prirodne baštine u cilju očuvanja ovog područja», kao i rasprave na narednim zasijedanjima Komiteta (11-to, 12-to, 13-to i 16-to),

2. Izražava zahvalnost Generalnom direktoru UNESCO-a, zbog trenutnog upućivanja

ekspertske misije u Bosnu i Hercegovinu i SCG, u cilju pregledanja predloženog projekta izgradnje HE «Buk-Bijela»,

3. Uvažava rezultate Misije UNESCO-a i u IUCN-a i detaljan izvještaj članova Misije,

4. Zahtjeva od vlasti Bosne i Hercegovine puno poštovanje Konvencije o zaštite svjetske

kulturne i prirodne baštine, naročito člana 6.3. koji obavezuje državu potpisnicu da ne preduzima bilo kakvu aktivnost, koja može ugroziti vrijednost i integritet zaštićenog UNESCO područja na teritoriji druge države potpisnice Konvencije,

5. Veoma ohrabruje obije strane potpisnice ( BiH i SCG) da implementiraju u punoj

mjeri preporuke medjunarodne ekspertske Misije i zahtijeva od Vlade Crne Gore (SCG) da preduzme mjere da minimizira i uopšte eliminiše sve direktne i indirektne prijetnje zaštićenom UNESCO području,

6. Zaključuje da prezentovana Studija o procjeni uticaja ne zadovoljava medjunarodne

standarde,

7. Ohrabruje obje države potpisnice da ratifikuju druge relevantne medjunarodne sporazume, kao što su Arhuska konvencija i Dunavska konvencija,

8. Zahtijeva od obije strane potpisnice da proslijede UNESCO Centru za svjetsku baštinu

inovirani izvještaj, uključujući sve odluke vezane za projekat izgradnje brane i druge razvojne projekte, kao i prekograničnu saradnju do 01. februara 2006. godine,

9. Odlučuje da uključi područje na Listu svjetske baštine u opasnosti u skladu sa članom 83 (ii)

b, ukoliko se nastavi sa realizacijom projekta izgradnje HE «Buk Bijela», kao potencijalnoj opasnosti za univerzalne vrijednosti područja, upisanog na Listu svjetske prirodne baštine pod «prirodnim kriterijumima (ii, iii, iv)», kao i integritetu rijeke Tare, kao spomenika prirode i UNESCO rezervatu biosfere, koji su u kontaktnoj zoni područja UNESCO svjetske baštine, a koji bi bili potopljeni izgradnjom brane,

10. Veoma ohrabruje obje strane potpisnice da saradjuju na traženju alternativnih izvora

energije i da se pridržavaju Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine i Operativnih smjernica u zaštiti Nacionalnog parka «Durmitor», kao područja sa Liste svjetske prirodne baštine UNESCO-a i drugim zaštićenim područjima u regionu.

Agenda posjete Misije UNESCO-a Crnoj Gori 16 – 21. Januar 2005 godine.

Nedjelja, 16 Januar 2005 g. Dolazak ~lanova Misije Smje{taj u Hotelu »Crna Gora« 20.30 - Koktel Ponedjeljak, 17 Januar 2005 g. 07.00 - Odlazak ~lanova Misije na Žabljak 11.00 - Okrugli sto »Za{tita i valorizacija rijeke Tare« Sala SO @abljak

Utorak, 18 Januar 2005 g . 10.00–10.30 - Sastanak sa gradona~elnikom SO @abljak, G-din Isailom Šljivančaninom 10.30-12.00 - Sastanak sa g-dinom Radem Gregovićem, direktorom JP 'Nacionalni parkovi Crne Gore«, Tomom Pajovićem, direktorom NP Durmitor, Zlatkom Bulićem, direktorom Zavoda za za{titu prirode, Lukom Mitrovićem, direktorom HMZ-a 12.30-14.00 - Pauza za ru~ak 14.00-16.00 - Sastanak sa NVO: NVO ''Most'' ( Siniša Stevović), NVO ''Greenhome'' (Darko Pajović), NVO ''Breznica'' ( Milorad Mitrović), NVO'' Dru{tvo prijatelja Tare'' (Miroslav Šljivanačanin), NVO ''Dru{tvo prijatelja Durmitora'' (Sreten Lazarević), NVO »Centar za razvoj Durmitora'' ( Darko Stijepovi}) Srijeda, 19 januar 2005 g. Posjeta NP Durmitor ^etvrtak, 20 januar 2005 g. Posjeta BiH Petak, 21 Januar 2005 g. 11.00-12.30 - Zavr{ni sastanak u Ministarstvu za{tite `ivotne sredine i uredjenja prostora: Boro Vučinić,ministar za{tite `ivotne sredine i uredjenja prostora, Darko Uskoković, ministar ekonomije, Milutin Simović, ministar poljoprivrede, {umarstva i vodoprivrede, Predrag Nenezić, ministar turizma, Rade Gregović, direktor JP »Nacionalni parkovi Gore«, Zlatko Buliće, direktor Zavoda za za{titu prirode. U misiji su u~estvovali:

[ef misije Dr. Mechtild Rossler, šef Odjeljenja Centra za svjetsku baštinu UNESCO-a za Evropu i Sjevernu Ameriku,

Dr. Giorgio Andrian, predstavnik UNESCO ROSTE ia Venecije, Marija Zupan~i}-Vi~ar, predstavnik IUCN International i Maja @itkovi}, predstavnik IUCN Regionalne kancelarije iz Beograda.

Opis radnog zadatka

Osnova NP Durmitor je upisan na Listu svjetske prirodne ba{tine UNESCO-a 1980. goidine, dok je rijeka Tara na Listi rezervasta biosfere od 1977. godine. Komitet za svjetsku ba{tinu UNESCO-a je na svom 15. zasijedanju ve} raspravljao o projektu izgradnje HE »Buk-Bijela« i izrazio zabrinutost da bi potapanje kanjona rijeke Tare ugrozilo kvalitet voda. Ova zabrinutost je ponovljena i na naredim zasijedanjima, uklju~uju}i i 1998. godinu. Generalni direktor UNESCO-a je u susretu sa predsjednikom dr`avne zajednice SCG Svetozarem Marovi}em razgovarao o mogu}oj izgradnji brane i njenom uticaju na NP Durmitor kao podru~ju sa Liste prirodne ba{tine UNESCO-a, kao i o uticaju na basen rijeke Tare. Takodje, slo`io se sa zahtjevom da UNESCO uputi misiju da pregleda situaciju. Na sastanku u Tirani sa predsjednikom BiH g-dinom Paravcem, Generalni direktor UNESCO-a je razgovarao o projektu izgradnje HE »Buk-Bijela« i slo`io se da se ~lanovi misije susretnu sa odgovaraju}im predstavnicima iz Republike Srpske. Zvani~no pozivno pismo iz SCG za dolazak misije je pristiglo u UNESCO, sa datumom 16. decembar 2004. godine. Ciljevi i zadaci misije:

a) Pribaviti balansiranu ocjenu predloženog projekta brane Buk Bijela pregledom svih relevantnih dokumenata, na osnovu dostupnih informacija (uključujući i Studiju o procjeni uticaja), naučnih dokaza, i konsultacija sa relevantnim organizacijama i zainteresovanim akterima na nacionalnom i lokalnom nivou;

b) Na osnovu pregleda informacija o projektu i posjeta lokaciji, utvrditi i opisati bilo koji stvarnu ili potencijalnu prijetnju vrijednostima NP Durmitor koja ga čine lokalitetom Svjetske baštine, imajući u vidu Konvenciju o Svjetskoj baštini (1972) i Operativne smjernice za implementciju Konvencije o Svjetskoj baštini (verzija iz jula 2002);

c) Osvrnuti se na bilo kakav stvarni ili potencijalni uticaj na UNESCO Rezervat biosfere u basenu rijeke Tare na osnovu Seviljske strategije (1995) i Statutarnog okvira za svjetsku mrežu rezervata biosfere (1996);

d) Pripremiti praktične preporuke na osnovu sinteze rezultatata iz tačaka a) i c), radi njihove prezentacije Vladama kojih se tiču; pozvati Nacionalne komitete MAB-a kojih se tiču ove preporuke da podnesu izvještaj Savjetodavnom komitetu MAB-a za rezervate biosfere o situaciji u basenu rijeke Tare kao Rezervatu biosfere;

e) Prezentirati rezultate misije i njene preporuke Generalnom Direktoru UNESCO-a i Komitetu Svjetske baštine na njegovom 29-om zasijedanju (Durban, Južna Afrika, jul 2005).

Lista prisutnih na sastancima Misije u toku boravka u Crnoj Gori

Isailo Šljivančanin, Predsjednik opštine Žabljak Boro Vučinić, ministar zaštite životne sredine i uredjenja prostora Milena Živković, sekretar ministarstva zaštite životne sredine i uredjenja prostora Nada Mugoša, pomoćnik ministra zaštite životne sredine i uredjenja prostora Ilija Radović, načelnik odeljenja za zaštitu životne sredine Viktor Subotić, Ministarstvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora Dragana Bjelobrković, Ministarstvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora Dragutin Grgur, Ministarstvo zaštite životne sredine i uredjenja prostora Darko Uskoković, ministar ekonomije Nikola Popovi}, ministar turizma Djordje Lajšić, ministar privrede, energetike i razvoja Republike Srpske Velizar Vojinović, pomoćnik ministra poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Tomo Pajović, direktor NP''Durmitor'' Zlatko Bulić, direktor Republičkog Zavoda za zaštitu prirode Nikola Jablan, direktor Sektora za razvoj i inženjering Elektroprivrede CG Rade Gregović, direktor JP “Nacionalni parkovi Crne Gore” Aleksandar Drljević, izvršni direktor NVO “Zeleni Crne Gore” Siniša Stevović, predsjednik NVO “Most” Prof.dr Vukić Pulević, akedemik DANU, Ana Mišurović, direktor JU CETI, Mr Luka Mitrović, direktor HMZ, Ondrej Vizi, direktor Prirodnjačkog muzeja Crne Gore, Vladan Dubljević, direktor Zavoda za geološka istraživanja, Zoran Mrdak, direktor NP’’Skadarsko jezero’’ Vojislav Vlahović, direktor Turističke organizacije Crne Gore, Mijuško Bajagić, predsjednik opštine Plužine, Radoman Gogić, predsjednik opštine Pljevlja, Mileta Bulatović, predsjednik opštine Kolašin, Milisav Ćorić, predsjednik opštine Mojkovac Zdravko Krsmanović, načelik Opštine Foča, Prof.dr Branislav Djordjević,Gradjevinski fakultet, Beograd, Danilo Grubač, direktor Tara tours Dr. Metchilde Rossler,World Heritage Center Paris Dr. Marija Župančić-Vičar, IUCN Representative Dr. Giorgo Andrian, UNESCO ROSTE Venice Maja Žitković, IUCN Birou Belgrade Hrusto Tupeković, Ministar za prostorno uredjenje, gradjevinarstvo i ekologiju Republike Srpske Jovan Ćirilov, predsjednik Komisije SCG za saradnju sa UNESCO-om, Božidar Čurčić, predsjednik MAB komiteta za SCG. Garret Tankosić-Kelly, Head of UNDP Office in Montenegro Dubravka Regner, Član Komiteta MAB-a Nevenka Bajković, Član Komiteta MAB-a Dr Ranko Prenkić, Član Komisije SCG za saradnju sa UNESCO-om Ljiljana Žižić, Član Komiteta MAB-a Nenad Vuković, Član Komisije SCG za saradnju sa UNESCO-om Darko Pajović, predsjednik NVO ‘’Greenhome’’

Milorad Mitrović, predsjednik NVO ‘’Breznica'', Miroslav Šljivančanin, predsjednik NVO ‘’Društvo prijatelja Tare'' Sreten Lazarević, predsjednik NVO ‘’Društvo prijatelja Durmitora '' Darko Stijepović, predsjednik NVO Centar za razvoj Durmitora Predstavnik Ministartva inostranih poslova Prof. Dr Branko Radoji~I}

Deklaracija o za{titi rijeke Tare - Polazeći od činjenice da je crnogorska javnost putem medija obaviještena o postignutom Sporazumu Vlade Republike Crne Gore sa Vladom Republike Srpske o izgradnji hidroelektrane «Buk Bijela» na rijeci Tari, što bi dovelo do promjena na teritoriji kanjona Tare, koji je pod zaštitom UNESCO-a, kroz program: «Čovjek i biosfera», a od 1980. godine, kanjon rijeke Tare je zaštićen i kao mjesto svjetskog nasljedja UNESCO-a;

- Imajući u vidu civilizacijska dostignuća, oličena u ekološkim pravima kao osnovnim ljudskim pravima, Deklaraciju UN o čovjekovoj okolini iz 1972. godine, Konvenciju o zaštiti svjetske prirodne i kulturne baštine iz 1972. godine, Svjetsku povelju o prirodi iz 1982. g. i Rio deklaraciju o životnoj sredini i razvoju iz 1992. godine; - Rukovodeći se Ustavnom Republike Crne Gore, koji u svom članu 1, Crnu Goru definiše kao: «demokratsku, socijalnu i ekološku državu», a nizom svojih članova obezbjedjuje mehanizme za ostvarivanje ovih prava; - Budući demokratija podrazumijeva obezbjedjivanje mogućnosti da gradjani, preko svojih predstavnika u parlamentu, kao i neposredno, na referendumu, učestvuju u postupku donošenja odluke o najvažnijim pitanjima koja se njih tiču (na osnovu Ustava, Zakona o državnoj upravi i Zakona o lokalnoj samoupravi); - Budući Agenda ekonomskih reformi Vlade Republike Crne Gore, kao jedan od osnovnih ciljeva u oblasti životne sredine, proklamuje: «uspostavljanje modernog sistema zaštite životne sredine koji stvara osnov za razvoj Crne Gore kao ekološke države i osigurava održivi razvoj uz zaštitu vitalnog ekosistema», uz ukazivanje na «nedostatak učešća javnosti i razumijevanja pitanja koja se odnose na životnu sredinu», i predlaganje sprovodjenja aktivnih mjera za informisanje i učešće javnosti; - Budući Agenda ekonomskih reformi kao osnovni cilj u sektoru turizma sredinu ima stvaranje održivog turističkog proizvoda kroz održiv razvoj koji štiti životno i kulturno nasljedje, a imaju}i u vidu slogan kampanje crnogorskog turizma «Montenegro – Wild beauty», u okviru koga netaknuti kanjon Tare predstavlja dio jedinstvene turističke ponude u svijetu; - U skladu sa Agendom ekonomskih reformi koja za sektor energetike predvidja: promovisanje štednje energije i korišćenje obnovljivih resursa, projekat «mini elektrana», solarne energije i energije vjetra su način koji, zbog prirodnih preduslova Crne Gore, mogu obezbijediti dovoljnu količinu električne energije, što osigurava koegzistenciju čovjeka i prirode; - Budući pravo Evropske Unije, čije standarde i Crna Gora upravo unosi u svoj pravni sistem, garantuje učestvovanje javnosti u raznim fazama postupka odlučivanja u oblasti strateške procjeneuticaja zahvata na životnu sredinu, kao i procjene uticaja zahvata na životnu sredinu;

- Na osnovu Konvencije Ujedinjenih Nacija o procjeni uticaja na životnu sredinu preko državnih granica.

Skupština Republike Crne Gore, na _____________sjednici____redovnog zasijedanja u 2004. godini dana__________2004. godione, donijela je DEKLARACIJU O ZAŠTITI RIJEKE TARE

1. Razvoj Crne Gore mora biti ekološki uslovljen.

2. Izgradnja hidroelektrane «Buk Bijela», kao i eventualni drugi zahvati duž čitavog toka rijeke Tare predstavljali bi remetilački faktor, ne samo u dijelu kanjona predvidjenom za potapanje, već u cijelom regionu razvojno naslonjenom na kanjon.

3. Izvori električne energije koji neće narušavati prirodnu ravanotežu, uz drasitčno smanjenje komercijalnih gubitaka, predstavljaju rješenje za budućnost.

Skupština Republike Crne Gore, poštujući navedene principe, odbacuje bilo kakve zahvate u kanjonu rijeke Tare.Kao gradjani, svjesni smo da je Tara naša budućnost i prepoznatljivost. Bilo kakav pokušaj da se Tara mijenja zahtijeva slobodno izjašnjavanje svih gradjana Crne Gore i jedino pravedno donošenje odluke o sudbini rijeke bi bilo na referendumu, kako danas, tako i u budućnosti. Apelujemo na Vladu Republike Crne Gore, Vladu Bosne i Hercegovine, Vladu Republike za BiH da učine sve što je u njihovoj nadležnosti da spriječe devastaciju rijeke Tare. KOMITET «ČOVJEK I BIOSFERA» (MAB)

Deklaracijao neodloženoj zaštiti kanjona rijeke Tare i njegove šire okoline

Utvrdjivanje zaštićenih regiona dugo vremena je podrazumijevalo samo cjelokupnu zaštitu i «prenošenje» pojedinih djelova prirode budućim generacijama, dok je čitava preostala priroda nemilosrdno eksploatisana i, često nepovratno, uništavana. U ovom trećem milenijumu čovječanstvo je prestalo da razmišlja na ovakav način. danas očuvanje označava upravljanje, uživanje i obnavljanje – ne skrivanje u tami izblijedjelih uspomena o svijetu kakav je nekad bio, već neagresivno korišćenje nevjerovatne sposobnosti – tipične za našu vrstu – da djelujemo na sredinu u kojoj živimo. Još uvijek ima očuvane prirode u svijetu. U kanjonu rijeke Tare i na obližnjem masivu Durmitora (Crna Gora, Srbija i Crna Gora), naprimjer, možemo i danas da se izgubimo u šumi, da lutamo «kamenim morem» karsta, da se popnemo na najviše vrhove (još uvijek netaknute ljudskom rukom) i da plivamo u glacijalnim jezerima. Ne zbog toga što čovjek još nije uspio da kolonizuje svaki kutak naše planete, već zato što je shvatio da mora da očuva ono što nije moguće povratiiti i za to je odredio pojedine regione u svijetu: nacionalne parkove, rezervate prirode i zaštićene oblasti različitih tipova i nivoa značaja. Često se dešava da nacionalni park bude osnovan da bi se zaštitio jedan fenomen, životinjska vrsta kojoj prijeti istrijebljenje ili, jednostavno, ljepota izuzetnog predjela. No, svaki od ovih jedinstvenih aspekata mora biti posmatran zajedno sa ostalim, pa često značaj zaštićene oblasti prevazilazi njene, često uske, granice. Zajedničko im je to što su ih stvorili oni koji su jasno sagledali biološku raznovrsnost i jedinstvenost baš takvog mjesta na Zemlji; raznovsnost koju je trebalo očuvati interakcijom čitavog čovječanstva. I drugi elementi, ne manje značajni, mogu uvećati vrijednost zaštićene oblasti. Prje svega, turistički: tipičan efikasan park raspolaže svim strukturama za prihvatanje turista i pružanje informacija. U njemu su takodje obezbijedjeni smještaj, od hotela do skromnih i običnih zaklona, staze ili druge mogućnosti za kretanje po parku da bi se vidjeli najvažniji djelovi, posmatrala

fauna, botanički vrtovi, muzeji, ali i osoblje za kontrolu pratnju turista. U mnogim zemljama sa razvijenom tradicijom u zaštiti životne sredine, godišnji broj posjeta nacionalnim parkovima često je veći od ukupnog broja stanovnika te zemlje. Imajući u vidu da značaj prirodne i kulturne baštine prevazilazi granice pojedinih zemalja, 150 zemalja člania UNESCO usvojilo je 1972. godine, Konvenciju o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine, poznatiju kao Konvenciju o svjetskoj baštini. Prema tome, i vlasti kao i lokalne zajednice imaju sasvim odredjene potrebe, ali i apsolutnu odgovornost za potpunu zaštitu svih takvih bogatstava, koja nemaju cijenu. Na padinama Komova izvire vodotok koji se strpljivo, milionima godina, valja preko drevnih stijena Crne Gore u dolinu. Taj tok je rijeka Tara, koja teče 150 kilometara od svog izvora do gradića Šćepan-polja gdje se sastaje sa Pivom, stvarajući transbalkansku rijeku Drinu. Rijeka Tara je izdubila brojne doline cijelim svojim tokom, ali njeno remek djelo je kanjon Tare čija je najveća visinska razlika, mjereno od nivoa rijeke, 1.300 metara. Duboke pećine i oštećenja podsjećaju na ruševina zatvora, na zamkove sa grudobranima i utvrdjenim zidovima, ili na crkve sa zvonicima i šiljcima, niše i refugijume koji nude fantastične prizore ljudskom oku. Kanjon Tare je, uistinu, jedno od svjetskih čuda. Ova oblast predstavlja kolijevku mnogobrojnih civilizacija, prošlih i sadašnjih, od kojih je svaka imala svoju viziju svijeta i prirode. Tragovi paleolitskog čovjeka miješaju se sa grobovima iz bronzanog doba i sasvim drugačijim ostacima naselja Rimljana, Ilira i proto-Slovena, čija je religija zahtijevala savršeni sklad sa silama prirode. Danas je neophodno artikulisati način upravljanja sredinom u kanjonu Tare i njegovoj okolini i primjeniti sve mjere zaštite ovog neprocjenjivog blaga. Kanjon Tare je 1977. godine, uključen u UNESCO-ovu Listu svjetske baštine pod pokroviteljstvom Programa «Čovjek i biosfera». U skladu sa tim, čitav sliv rijeke Tare i Nacionalnog parka Durmitora proglašeni su svjetskom kulturnom i prirodnom baštinom 1980. godine. U ovom zaštićenom području danas živi oko 24 hiljade ljudi. Sama rijeka Tara, sa preko 100 bukova i preko 100 izvora predstavlja dragulj nad draguljima na globalnom nivou. Čitavo područje se odlikuje veoma izraženim biodiverzitetom, što govori o jedinstvenom autohtonom razvoju genofonda od neprocjenjive vrijednosti. Tokom 2004. godine, vlasti Crne Gore su postigle (oficijelni?) dogovor sa vlastima Bosne i Hercegovine – Republike Srpske o izgradnji hidroelektrane «Buk Bijela» i «Srbinje – Foča». Projektom je predvidjeno potapanje 12 km najljepšeg dijela kanjona Tare, čitavog kanjona rijeke Pive i Nacionalnog parka «Sutjeska», čime bi se dramatično narušili geomorfološki, geološki, klimatološki, pedološki, hidrološki i ekološki uslovi; drugim riječima, kanjon Tare i okolna područja bi bili u najvećoj mjeri uništeni. Nepovratni poremećaji prirodne ravnoteže u spomenutom prostoru doveli bi do čitave serije nepredvidljivih retrogradnih promjena u sistemu južnih Dinarida u Crnoj Gori; ovo tim prije, što je po procjenama uglednih stručnjaka neracionalno i opasno graditi velike hidroenergetske sisteme u zoni holokrasta, gdje pripada i kanjon Tare sa okolinom. Shodno projektu za izgradnju hidroelektrane «Buk Bijela», evidentno je da je ona udaljena 9 km od grada Foče, dok je hidroelektrana «Foča – Srbinje» udaljena oko 900 m od istoimenog naselja. Jedinstveni sistem obje elektrane imao bi snagu od 505 MW i prosječnu godišnju proizvodnju od oko 1400 GWh. Po sporazumu Crne Gore i BiH – Republike Srpske, svega jedna

trećina energije i snage pripadala bi Crnoj Gori uprkos tome što se gotovo sva energija na profilu «Buk Bijela» stvara na teritoriji Crne Gore. Ekološki, eventualnom izgradnjom navedenog hidroenergetskog sistema (gornja kota na 500 m nadmorske visine) bio bi devastiran čitav zaštićeni region sa svojom širom okolinom; bezbjedonosno, mogla bi biti ugrožena sva područja nizvodno od «Buk Bijele», a naročito slivna područja rijeka Drine, Save i Dunava. Na osnovu svega iznijetog, Nacionalna Komisija Srbije i Crne Gore i njen Komitet «Čovjek i biosfera», na osnovu mnogobrojnih konsultacija sa kompetentnim i svjetski priznatim stručnjacima naročito ističu: - Ne preporučuje se izgradja hidroenergetskog sistema «Buk Bijela», jer bi takva aktivnost dovela do nesagledive ekološke devastacije kanjona Tare i Nacionalnog parka «Durmitor» (i oblasti koje gravitiraju zaštićenom regionu), a bezbjedonosno i do mogućih dramatičnih poremećaja u zoni nizvodno od tog hidrosistema (slivovi Pive, Drine, Save i Dunava). Kanjon Tare, dakle mora se u potpunosti zaštiti od svakog neadekvatnog ponašanja koje ne poštuje medjunarodno priznate normative i standarde. Po shvatanju Nacionalne Komisije Srbije i Crne Gore za saradnju sa UNESCO i njenog Komiteta «Čovjek i biosfera», moraju se učiniti svi mogući napori u pravcu široke edukacije o isključivo namjenskom korišćenju prostora i prirodnih resursa i utvrdjivanja Strategije održivog razvoja Kanjona Tare i susjednih oblasti. - S obzirom da je obližnja HE «Piva» (takodje u Crnoj Gori) svojevremeno gradjena kao vršena elektrana za energetski sistem ranije Jugoslavije (pri čemu vršna energija u sistemu vrijedi 3-10 puta više no van sistema), predlažemo da se države – nasljednice SFRJ diplomatskim putem dogovore o uvodjenju HE «Piva» u postojeći zajednički energetski sistem; tim bi sve potrebe Crne Gore za električnom energijom bile višestruko ispunjene, i to samo kroz energetske efekte HE «Piva». Ukoliko bi ovim dogovorom bile obuhvaćene i države čitavog regiona jugoistične Evrope, uveliko bi bilo olakšano rješenje problema elektroenergetskih potreba Crne Gore. U tom smislu, neophodno je takodje da se izvrši priprema i realizacija objekata i prenosne mreže na Evropsku sinhornu zonu, jer je to osnovni preduslov snabdijevanja Crne Gore potrebnom količinom električne energije. Neobično cijenimo zainteresovanost i pomoć UNESCO-a i UNESCO-ROSTE u očuvanju svjetske baštine na teritoriji Srbije i Crne Gore. Komitet «Čovjek i biosfera» Nacionalne Komisije Srbije i Crne Gore za saradnju sa UNESCO-m još jednom izražava svoju punu zainteresovanost i spremnost da svojim stručnim, naučnim i edukativnim potencijalima pomogne svim zainteresovanim institucijama, nevladnim organizacijama i lokalnoj zajednici u smislu razrješenja nastalog problema, a sve u funkciji preporuka i mišljenja UNESCO-a. U Beogradu, 09.11.2004. Predsjednik Komiteta «Čovjek i biosfera» Nacionalne Komisije Srbije i Crne Gore za saradnju sa UNESCO-om Prof.dr Božidar Ćurčić Izvodi iz odluka Komiteta za svjetsku ba{tinu koje se ti~u NP «Durmitor», SCG

Komitet za svjetsku ba{tinu, 8. sjednica

Buenos Ajres, Argentina, 29. oktobar-2 novembar 1984. godine «IUCN je obavijestio Komitet da su tri jugoslovenske republike planirale da izgrade branu za hidroelektranu kojom bi se potopio veliki dio kanjona rijeke Tare u NP Durmitor, i da izgradnja postrojenja za obradu olovo prijeti da zagadi oblast. Posmatrač iz Jugoslavije je potvrdio da ove prijetnje još postoje i da se u Jugoslaviji održavaju sastanci kojima se pokušava riješiti ovaj problem. Komitet je zahtijevao od Sekretarijata da pozove jugoslovenske vlasti da obavještavaju o situaciji i da izvijeste Biro na njegovoj narednoj sjednici.» Deveta sjednica Komiteta Svjetske baštine Sjedište UNESCO-a, Pariz, 2 – 6 decembar 1985 «Prirodne teritorije identifikovane za moguće uključivanje na Listu ugroženih lokacija Svjetske baštine – NP Durmitor, Jugoslavija: Ovoj teritoriji je prijetila opasnost od izgranje brane na rijeci Tari. Ovaj predlog je, međutim, otkazan zbog pritiska javnosti kako iz same Jugoslavije tako i izvana. Komitet je notirao svoje zadovoljstvo činjenicom da je ta opasnost sada otklonjena, i čestitao jugoslovenskim vlastima što su na najbolji način koristili Konvenciju da bi pomogli napore za očuvanje ove lokacije.» Petnaesta sjednica Komiteta Svjetske baštine Kartagina, Tunis, 9 – 13 decembar 1991 «Komitet je zabrinut zbog predloga o izgradnji hidro-elektrane na rijeci Tari čijom branom bi se potopio kanjon Tare i uticalo na kvalitet vode u rijeci. Veliko postrojenje za proizvodnju asfalta koje je locirano uzvodno već uzrokuje zagađenje rijeke. Komitet preporučuje da jugoslovenske vlasti dostave informacije o planovima za izgradnju brane na rijeci Tari i izvještaj o statusu asfaltne baze, kao i opis njihovih uticaja na životnu sredinu.» Šesnaesta sjednica Komiteta Svjetske baštine Santa Fe, SAD, 7 – 14 decembar 1992 «Komitet je primijetio da su vlasti odgovorne za upravljanje ovim lokalitetom dostavile Sekretarijatu nekoliko izvještaja o potencijalnim uticajima predložene izgradnje hidro-elektrane na rijeci Tari i o zagađenju rijeke prouzrokovanom velikom asfaltnom bazom koja je smještena uzvodno duž rijeke. Komitet je informisan da su crnogorske vlasti mišljenja da su dva gore pomenuta problema imala minimalan uticaj na stanje konzervacije NP Durmitora i da se preduzimaju mjere za ublažavanje ovih uticaja. Saglasno preporukama Biroa, Direktor parka je, u skladu sa željom koju je Biro iznio na prethodnoj sjednici, pozvao zajedničku misiju UNESCO-a i IUCN-a da posjeti lokalitet i složio se da će na licu mjesta izvijestitii o statusu predloga za izgradnju brane i o problemima sa zagađenjem. Komitet je takođe bio zabrinut oko skorašnjih izvještaja koji se tiču izvještaja o brani koja se nalazi uz Taru, čiji bi slom doveo do ispuštanja velikih količina toksičnih materijala u rijeku. Komitet je dao instrukcije Centru da sarađuje sa Zaštitnim snagama Ujedinjnih nacija (UNPROFOR-om) kako bi se organizovala ekspertska misija koja bi posjetila mjesto i napravila izvještaj o prijetnjama po integritet

lokaliteta Svjetske baštine sa predlogom potrebnih mjera za ublažavanje tih opasnosti. Izvještaj bi bio podnesen seadamnaestoj sjednici Biroa. Sedamnaesta sjednica Komiteta Svjetske baštine Karagena, Kolumbija, 6 – 11 decembar 1993 «Biro je podsjetio da je Komitet na svojoj poslednjoj sjednici primijetio da su vlasti odgovorne za upravljanje područjem bile mišljenja da predložena izgradnja hidroenergetske brane na rijeci Tari i zagađenje rijeke asfaltnom bazom smještenom uzvodno imaju minimalne uticaje na konzervaciju NP Durmitor. Biro je pomenuo činjenicu da su crnogorske vlasti pozvale UNESCO/IUCN da posjete lokalitet i da bi ova misija trebala da se organizuje što je prije moguće kako bi se osigurala konzervacija područja Svjetske baštine. S obzirom na Rezoluciju 757 Savjeta bezbjednosti UN-a, UNESCO-ov Centar Svjetske baštine još nije u mogućnosti da organizuje UNESCO/IUCN misiju za NP Durmitor.» Dvadeseta sjednica Komiteta Svjetske baštine Merida, Meksiko, 2 - 7 decembar 1996 «Biro je na svojoj vanrednoj dvadesetoj sjednici notirao misiju Centra Svjetske baštine lokalitetu koje je na Listu područja Svjetske baštine upisan 1980.g. Misija se osvrnula na stanje konzervacije područja kao i na štetu koja je nastala na zgradi uprave NP u Žabljaku tokom požara iz 1995.g., koji je uništio biblioteku i kolekciju materijala. Zgrada je od tada rekonstruisana, skoro u potpunosti opremljena i u funkciji je. Misija je primijetila brzo neplansko širenje naselja Žabljak i susjednih objekata, kao i to da je dobijena međunarodna pomoć za sanaciju opasnosti koje je po dio kanjona rijeke Tare koji se nalazi na Listi svjetske baštine predstavljalo jalovište sa zemljanom branom smješteno u oblasti podložnoj poplavama i zemljotresima: Biro je (a) pohvalio napore da se obnovi zgrada uprave NP do funkcionalnog nivoa i da se osigura deponija jalovine u kanjonu rijeke Tare. Međutim, Biro (b) izražava svoju zabrinutost zbog brzog širenja gradskog jezgra u granicama lokaliteta kao i zbog nedostatka investicija u infrastrukturu Parka; Biro (c) je zatražio pojašnjenje o mogućim promjenama granica o kojima se razmišlja; Biro (d) razmatra moguću projektantsku procjenu radova na brani jalovišta; i konačno, Biro je (e) pozvao zemlju Članicu da ohrabri upravu Parka da učestvuje u aktivnostima umrežavanja i obuke sa ostalim menadžerima lokaliteta Svjetske baštine u regionu.» Dvadesetdruga sjednica Komiteta Svjetske baštine Kjoto, Japan, 30 novembar – 5 decembar 1997 «Biro je na svojoj dvadesetdrugoj sjednici informian da je u toku priprema mape kojom bi se izdvojilo 40 hektara površine Parka. Uprava Parka je Saveznom Ministarstvu za zaštitu životne sredine (SMZŽS) proslijedila ostale informacije koje je Biro tražio u novembru 1997. Biro je primijetio da postoji globalni režim zaštite za rijeku Taru i njen kanjon. Centar je zatražio od Stalne delegacije zemlje Članice pri UNESCO-u da pribavi dokumentaciju koju je uprava Parka dostavila SMZŽS. Dalja inofrmacija nije dobijena od strane zemlje Članice. Biro je preporučio zemlji Članici

da do 15 aprila 1999.g. dostavi Centru mapu kojom se prikazuje 40 hektara za izuzimanje iz teritorije parka kako bi se Birou omogućilo da tu mapu razmotri na svojoj dvadesttrećoj sjednici. Biro je zatražio od Centra da nastavi sa naporima kako bi se došlo do informacija koje je uprava Parka proslijedila SMZŽS. Biro je nadalje odlučio da usvoji zvanično UN ime zemlje Članice kako slijedi: Savezna Republika Jugoslavija.»