izvještaj o kretanju cijena i kvartal 2016. · pdf file5 indikatori inflacije 1....

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2016. GODINE

Godina XII, broj 36

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno

navedu izvor.

1. INDIKATORI INFLACIJE 5

2. INFLACIONA OČEKIVANJA 11

2.1. Očekivanja banaka 112.2. Očekivanja privrede (osim banaka) 13

3. DETERMINANTE INFLACIJE 17

3.1. Tražnja 173.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje 183.1.2. Analiza budžeta 203.1.3. Privreda 213.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa 22

3.2. Ponuda i proizvodnja 233.3. Berzanski indeksi 24

4. MONETARNA POLITIKA 25

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2016. I PRVI KVARTAL 2017. GODINE 27

5.1. Modelska procjena 27

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2016. GODINI 31

SADRŽAJ

5

Indikatori inflacije

1. INDIKATORI INFLACIJE

Nakon blagog rasta potrošačkih cijena u prethodnoj godni, inflacija je u Crnoj Gori u martu 2016. godine, u odnosu na decembar 2015. godine bila u padu i iznosila je -1,3%. Pad cijena je najvećim dije-lom rezultat globalnog smanjenja cijena nafte, koje su uticale na pad cijena u kategoriji prevoz (-2,9%), kao i pada cijena većeg broja prehrambenih proizvoda u okviru kategorije hrana i bezalkoholna pića (-2,0%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, pad potrošačkih cijena zabilježen je u sva ti mjeseca i to u januaru (-0,9%), februaru (-0,4%) i u martu (-0,1%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2016. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0%, a cijene su na godišnjem nivou bile manje za 0,9%.

Tabela 1

Inflacija, %

2015. 2016.

III VI IX XII III

Promjena u odnosu na kraj prethodne godine 1,2 2,2 2,1 1,4 -1,3

Godišnja promjena 1,6 1,9 1,7 1,4 -0,9

Izvor: Monstat

Tokom prvog kvartala, najveći pad cijena od 2,9% zabilježen je u kategoriji prevoz, pri čemu su najviše smanjene cijene goriva i maziva za 6,3%. Takođe, cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića su niže za 2% i ova kategorija je ostvarila najveći negativan doprinos ukupnoj inflaciji (-0,7 p.p.). U okviru ove kategorije, snižene su cijene povrća (-9,2%), voća (-6,7%), mesa (-1,8%), prehrambenih proizvoda (-1,6%), sira, mlijeka i jaja (-1,3%) i ribe i morskih plodova (-0,7%), dok je ostvaren rast cijena bezalko-holnih pića za 0,7%. Tokom ovog perioda smanjene su cijene u kategoriji odjeća i obuća za 2,5%, zbog pada cijena odjeće od 3,5% i obuće od 1,2%, zatim u kategorijama: hoteli i restorani (-0,7%), ostala dobra i usluge (-0,4%) i stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (-0,3%). Rast cijena zabilježen je u kategoriji zdravlje za 0,7% i u kategorijama alkoholna pića i duvan i namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana za po 0,1%. U kategorijama komunikacije, rekreacija i kultura i obrazovanje nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na decembar 2015. godine.

Mjesečna bazna inflacija1 je tokom sva tri mjeseca imala viši nivo od zvanične mjesečne inflacije. Zvanično objavljena mjesečna inflacija imala je negativnu stopu u sva tri mjeseca, dok je bazna in-flacija imala negativnu stopu u januaru i februaru, dok je u martu bila pozitivna.

1 Od januara 2016. godine Monstat je proširio potrošačku korpu sa novim proizvodima, od kojih su neki shodno me-todologiji ukalkulisani u obračun bazne inflacije.

6

Centralna banka Crne Gore Izvještaj o kretanju cijena I kvartal 2016

Tabela 22

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji2

Ponderi III 16./ XII 15. Stopa Doprinos

UKUPNO 1000,0 98,7 -1,3 -1,3

Hrana i bezalkoholna pića 351,7 98,0 -2,0 -0,7

Alkoholna pića i duvan 38,6 100,1 0,1 0,0

Odjeća i obuća 85,1 97,5 -2,5 -0,2

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 99,7 -0,3 -0,1

Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 100,1 0,1 0,0

Zdravlje 40,9 100,7 0,7 0,0

Prevoz 107,0 97,1 -2,9 -0,3

Komunikacije 49,9 100,0 0,0 0,0

Rekreacija i kultura 33,2 100,0 0,0 0,0

Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 31,3 99,3 -0,7 0,0

Ostala dobra i usluge 46,5 99,6 -0,4 0,0

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

2 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%)

Grafik 1

Izvor: Monstat

7


Cijene nafte na svjetskim tržištima su u prvom kvartalu zabilježile pad u odnosu na cijene iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, koštala 30 USD/barel, što je za 24,6% niže u odnosu na cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Prosječna cijena brenta u pr-vom kvartalu je bila 33,9 USD/barel, što je za 22,4% niže u odnosu na cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Na pad cijene nafte na svjetskom tržištu u prvom kvartalu 2016. go-dine najviše je uticala proizvodnja nafte država koje nisu članice OPEC-a, povećanje ponude nafte iz Irana i slaba sezonska potražnja za ovim energentom. Prema prognozama Svjetske banke očekuje se da će prosječna cijena nafte u 2016. go-dini, iznositi 41 USD/barel3.

3 Izvor: World Bank: „Commodity Markets Outlook“, april 2016. godine

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 2

Izvor: Monstat i ‘’Monthly Oil Market Reports’’, OPEC

Komponente potrošačkih cijena: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima)

Grafik 3

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

8


Pad cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji hra-na i bezalkoholna pića od 2,5% dao je najveći do-prinos padu (-0,9 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi inflacije od -0,9%. Godišnji pad cijena zabilježen je još u kategoriji prevoz (-6,5%) i kategoriji os-tala dobra i usluge (-0,8%). Godišnji rast cijena zabilježen je u kategorijama: hoteli i restorani (2,9%), alkoholna pića i duvan (2,7%), odjeća i obuća (2,4%), zdravlje (1,4%), stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (1,1%), namještaj, opre-ma za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (0,8%), komunikacije (0,2%) i rekreacija i kultura (0,1%). Cijene u kategoriji obrazovanje ostale su nepromijenjene na godišnjem nivou.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu u odnosu na decembar 2015. go-dine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena od 1% zabilježen je u sektoru snadbijevanje električnom energijom, gasom i parom, dok su cijene u sek-toru prerađivačka industrija zabilježile rast od 0,1%. Cijene u sektoru vađenja ruda i kamena su ostale nepromijenjene. Na godišnjem nivou, ci-jene proizvođača industrijskih proizvoda su os-tale nepromijenjenje.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je negativna godišnja stopa, pored Crne Gore, zabilježena u većini posmatranih zemalja. Pozi-tivna stopa inflacije zabilježena je jedino u Lit-vaniji (0,8%), Srbiji (0,6%), Estoniji (0,5%) i Alban-iji i Češkoj (po 0,3%). Najveću negativnu godišnju stopu inflacije ima Rumunija (-2,4%) i Bugarska (-1,9%), dok od susjednih zemalja, osim Crne Gore, negativu stopu bilježi Bosna i Hercegovina (-1,8%), Hrvatska (-0,9%) i Makedonija (-0,4%).

Godišnja inflacija ostvarena u Eurozoni, mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila je 0%, a inflacija u Crnoj Gori mjerena potrošačkim cijenama iznosila je -0,9%, dok je godišnja inflacija u martu mjerena harmonizo-vanim indeksom, u Crnoj Gori, iznosila -0,5%.

Kretanje izabranih kategorija – Potrošačke cijene, mjesečna stopa rasta

Potrošačke cijene, godišnja stopa

Grafik 5

Grafik 4

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

9


Inflacija u Eurozoni (HICP) i Crnoj Gori (CPI)4 od uvođenja eura (godišnje stope)

Grafik 7

Izvor: Monstat i Eurostat

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, mart 2016. godine

Grafik 6

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

4

4 Za Crnu Goru kao mjera inflacije do 2009. godine predstavljeni su troškovi života, a zatim potrošačke cijene.

11

Inflaciona očekivanja

Očekivana visina inflacije (banke)

Grafik 9

Inflaciona očekivanja (banke)

Grafik 8

2. INFLACIONA OČEKIVANJA

2.1. Očekivanja banaka

Kada su u pitanju inflaciona očekivanja banaka, na osnovu ankete sprovedene u aprilu ove godine, po četiri banke očekuju pad, odnosno rast nivoa inflacije u odnosu na 2015. godinu, dok šest banaka očekuje isto nivo inflacije kao i prethodne godine (grafik br. 8).

Različita su očekivanja banaka što se tiče visine inflacije. Pet banaka očekuje nivo inflacije između 1% i 1,5%, četiri banke očekuju nivo inflacije između 1,5% i 2%, dok dvije banke očekuju inflaciju između 0,5% i 1%. Nivo inflacije između -0,5% i 0,5%, 2% i 2,5% i 2,5% i 3% očekuje po jedna banka, dok in-flaciju veću od 3% ne očekuje ni jedna anketirana banka (grafik br. 9).

Što se tiče očekivanja o kretanju aktivnih nominalnih kamatnih stopa, trinaest banaka očekuje pad aktivne nominalne kamatne stope, jedna banka smatra da će ostati na istom nivou dok ni jedna banka ne očekuje rast aktivne nominalne kamatne stope. Indentična su očekivanja banaka i u pogledu kre-tanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa.

12


Po pitanju očekivanja o kretanju pasivnih kamat-nih stopa, jedanest banaka očekuje pad pasivnih kamatnih stopa, dvije banke smatraju da će os-tati na istom nivou, dok jedna banka očekuje rast pasivne kamatne stope.

Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjunkturni indikator (linija na grafi-ku br. 12). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije i broja banaka koje očekuju pad inflacije. Ukoliko konjukturni indikator ima negativnu vrijednost u narednom periodu se očekuje opadanje stope inflacije. Uko-liko ima pozitivnu vrijednost u narednom peri-odu se može očekivati rast inflacije. Ukoliko ima nultu vrijednost u narednom periodu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vri-jednost više negativna to su inflaciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost predstavlja viši nivo inflacionih očekivanja. Inflaciona očekivanja nakon rasta u 2015. godini, značajno padaju u jan-uaru 2016. godine i od tada su na značajno nižem nivou u odnosu na prethodni period, posebno u odnosu na posljednji kvartal prethodne godine kada su sve banke očekivale rast inflacije.

Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih aktivnih kamatnih stopa

Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa

Grafik 10 Grafik 11

Konjunkturni indikator

Grafik 12

13


2.2. Očekivanja privrede (osim banaka)

Inflacija

Od ukupnog broja anketiranih privrednih subjekata najveći broj, njih 36%, smatra da će se inflacija kretati između 0,5% i 1% u 2016. godini. Da će se inflacija kretati između 1% i 1,5% očekuje 24% preduzeća, a 16% očekuje inflaciju od 1,5% do 2% (grafik br. 13.). Da se zarade neće mijenjati u 2016. godini u odnosu na prethodnu godinu, očekuje 81% anketiranih preduzeća, niži nivo zarada očekuje 6%, dok njihovo povećanje očekuje 13% anketiranih privrednih društava. Po pitanju broja zaposlenih, u istom periodu, 67% anketiranih smatra da se broj neće promjeniti, 20% smatra da će se povećati, a 13% da će se broj zaposlenih smanjiti u tekućoj u odnosu na prethodnu godinu.

Najveći broj anketiranih privrednih subjekata (njih 64%) očekuje isti nivo cijena proizvodnih inputa koje koristi, a 81% anketiranih očekuje iste cijene svojih proizvoda (usluga) u 2016. godini.

Očekivani nivo inflacije u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Očekivani nivo broja zaposlenih u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Grafik 13

Grafik 15

Očekivani nivo zarada zaposlenih u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Grafik 14

Očekivani nivo cijena proizvodnih inputa u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Grafik 16

14


Očekivani nivo cijena proizvoda (usluga) u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Grafik 17

Poslovne barijere Očekivani nivo aktivnih kamatnih stopa u 2016. u odnosu na 2015. godinu

Grafik 18 Grafik 19

Poslovno okruženje

Rezultati ankete pokazuju da najveći broj anketiranih preduzeća, u oblasti poslovnih barijera, kao prepreku vidi opšte rizike poslovanja (37%), slabu tražnju (19%) i visoke kamatne stope na kredite (18%).

Pri tome, 52% anketiranih privrednih društava očekuje niži nivo, 41% isti nivo, dok 7% očekuje viši nivo aktivnih kamatnih stopa u 2016. u odnosu na 2015. godinu.

15


Investicije

Od ukupnog broja anketiranih preduzeća, njih 47% planira povećanje obima aktivnosti tokom 2016. godine, odnosno 58% anketiranih planira nove investicije. Najveći broj investicija (60%), odnosi se na povećanje fiksne imovine, a kao najveće prepreke novim investicijama navode se nedovoljna iskorišćenost postojećih kapaciteta (31%), niska tražnja i ostale prepreke (po 24%), visoke kamatne stope i nepovoljni uslovi kapitalnog zaduživanja (12%), kao i visoki postojeći troškovi proizvodnje (9%).

Očekivani obim aktivnosti u 2016. godini

Tip planiranih novih investicija za 2016. godinu

Nove investicije u 2016. godini

Prepreka novim investicijama za 2016. godinu

Grafik 20

Grafik 22

Grafik 21

Grafik 23

17

Determ

inante inflacije

Kvartalne stope agregatne tražnje

Grafik 25

Agregatna tražnja, u 000 eura

Grafik 24

3. DETERMINANTE INFLACIJE

3.1. Tražnja

Agregatna tražnja, prema preliminarnim podacima, u prvom kvartalu 2016. godine zabilježila je rast u odnosu na isti period prethodne godine, a u odnosu na četvrti kvartal prethodne godine je zabilježen pad. Gledajući strukturu ukupne tražnje, u odnosu na strukturu iz četvrtog kvartala 2015. godine, učešće tražnje stanovništva se povećalo, dok se učešće javne potrošnje i privrede smanjilo.

Stopa agregatne tražnje u prvom kvartalu 2016. godine neznatno je viša od stope agregatne tražnje iz istog perioda prethodne godine, dok je niža u odnosu na stopu ostvarenu u četvrtom kvartalu 2015. godine.

18


Grafik 27

Izvor: Monstat

Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori Realne zarade (mjesečna stopa)

Grafik 26

Izvor: Monstat

Box 1 – Metodologija računanja agregatne tražnje

U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije, CBCG je razvila metodologiju za izračunavanje agregatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sek-tora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Međutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje, postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agregatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je prikazana sljedećom jednačinom:

AD = C + I + G

C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto kompenzacije stanovništvu – neto štednja stanovništva (štednja – odobreni krediti)I = -neto štednja privrede (depoziti – krediti)G = javna potrošnja – isplaćene penzije – plate isplaćene iz budžeta – neto štednja države (depoziti – krediti – državni zapisi)AD – agregatna tražnja, C – lična potrošnja, I – investiciona potrošnja, G – javna potrošnja

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje

Prosječna bruto zarada u Crnoj Gori, u prvom kvartalu, iznosila je 737 eura, dok je prosječna zara-da bez poreza i doprinosa iznosila 490 eura. Posmatrano prema prethodnom kvartalu (četvrti kvar-tal 2015. godine), prosječne bruto zarade su zabilježile rast od 1,2%, dok su prosječne neto zarade zabilježile rast od 1,4%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine prosječna zarada, kao i prosječna zarada bez poreza i doprinosa, bilježe rast od 1,4%, odnosno rast od 2,1%.

19

Determ

inante inflacije

Ako uzmemo u obzir potrošačke cijene, tj. kretanje zarada posmatrano u realnim iznosima, zaključuje se da su realne zarade ostvarile rast januaru i februaru, dok je u martu zabilježen pad realnih zarada.

Kreditiranje sektora stanovništva je tokom prva tri mjeseca 2016. godine obilježio pozitivan trend. Prosječno mjesečno, krediti ovom sektoru rasli su po stopi od 0,5%, dok je u istom periodu 2015. go-dini zabilježen rast po prosječnoj stopi od 0,4%. Na kraju prvog kvartala 2016. godine, ukupni krediti sektora stanovništva iznosili su 935,3 miliona eura, što je za 14 miliona eura ili 1,5% više nego na kraju 2015. godine, odnosno za 30,8 miliona eura ili 3,4% više nego u istom periodu prethodne godine.

Dug per capita5 je iznosio 1.503 eura na kraju marta 2016. godine, i bio je za 22 eura viši nego na kraju 2015. godine i za 49 eura viši u odnosu na kraj prvog kvartala prethodne godine.

Ukupni krediti mikrokreditnih finansijskih in-stitucija odobreni sektoru stanovništva iznosili su 48 miliona eura na kraju marta 2016. godine, što je za 2,2 miliona eura ili 4,8% više nego na kraju prethodne godine, i za 9,3 miliona eura ili 24,1% više nego godinu dana ranije.

Depoziti sektora stanovništva su tokom pr-vog kvartala 2016. godine zabilježili neznatan prosječan mjesečni rast od 0,02% (u istom peri-odu 2015. godine zabilježen je prosječan mjesečni rast od 0,5%). Depoziti ovog sektora su iznosili 1.440,8 miliona eura na kraju marta tekuće go-dine i bili su za 955,000 eura ili 0,1% viši nego na kraju 2015. godine, odnosno za 88 miliona eura ili 6,5% viši nego u istom periodu prethodne godine.

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je izno-sio 0,65 na kraju marta 2016. godine i bio je na višem nivou u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,64, odnosno na nižem nivou u poređenju sa istim periodom prethodne godine kada je iznosio 0,67.

Sektor stanovništva je na kraju prvog kvartala 2016. godine ostvario neto štednju u ukupnom iznosu od 505,4 miliona eura, koja je za 13 milio-na eura ili 2,5% niža nego na kraju 2015. godine, odnosno za 57,2 miliona eura ili 12,8% viša nego u istom periodu prethodne godine.

5 Broj stanovnika za 2016. i 2015. godinu: procjena na 1. januar (2016. i 2015. godine), izvor Monstat

Grafik 28

Krediti stanovništvu, u 000 EUR

Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu, u 000 eura

Grafik 29

Izvor: CBCG

20


U pvom kvartalu 2016. godine u odnosu na prvi kvartal 2015. godine bilježi se rast priliva sredsta-va po osnovu plata i nadoknada zaposlenih, na-sljedstva i drugih poklona i pomoći, kao i ličnih transfera.

Posmatrajući ukupnu tražnju sektora stanov-ništva po kvartalima, primjećuje se da je tražnja stanovništva u prvom kvartalu ove godine viša u poređenju sa prethodnim kvartalom, kao i u odnosu na tražnju stanovništva iz prvog kvartala 2015. godine.

3.1.2. Analiza budžeta

Budžet Crne Gore za prva tri mjeseca 2016. godine, prema preliminarnim podacima Ministarstva fi-nansija, ostvario je ukupne primitke6 u iznosu od 604,6 miliona eura.

Izvorni prihodi iznosili su 284,8 miliona eura ili 7,6% projektovanog BDP-a7, i u odnosu na plan zabilježili su rast od 4,6%, a u poređenju sa istim periodom 2015. godine izvorni prihodi budžeta bili su viši za 10,2%. U strukturi izvornih prihoda najveće učešće od 63,4% ostvarili su prihodi od poreza, zatim doprinosi 31,7%, ostali prihodi 2,1%, naknade 1,5%, takse 0,8%, donacije 0,4% i primici od ot-plate odobrenih kredita 0,1%.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 180,4 miliona eura i ostvarili su rast od 9,4% u odnosu na plan i 12,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Nominalno, najveći rast prihoda u odnosu na preth-odnu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost od 7,8 miliona eura ili 8,3%, kao i kod poreza na dobit pravnih lica u iznosu od 5,5 miliona eura ili 49,1%.

Negativno odstupanje u odnosu na isti period prethodne godine, bilježi se kod poreza na međunarodnu trgovinu.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 90,1 milion eura i viši su za 5% u odnosu na plan za prvi kvar-tal 2016. godine, dok u odnosu na isti period 2015. godine bilježe rast od 7,5%.

6 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice i kredite, kao i prihode od prodaje imovine.

7 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2016. godinu iznosi 3.762,2 miliona eura.

Tražnja stanovništva, u 000 eura

Grafik 30

21

Determ

inante inflacije

Izdaci budžeta, u prvom kvartalu 2016. godine, iznosili su 353,3 miliona eura ili 9,4% BDP-a. Os-tvareni izdaci su u odnosu na plan za prvi kvar-tal tekuće godine bili niži za 20,2%, a porasli su u odnosu na prvi kvartal 2015. godine za 11,5%, ili 36,4 miliona eura, i to najviše zbog otplate kamata, obaveza iz prethodnih godina, transfera za socijalnu zaštitu, kao i transfera institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru.

Tekući budžetski izdaci u posmatranom peri-odu iznosili su 164,7 miliona eura i bili su niži od planiranih za 6,2%. Gotovo svi tekući izdaci, osim izdataka za kamate, ostala lična primanja i rentu, bili su ispod planiranih. Kapitalni budžet iznosio je 2,4 miliona eura ili 0,1% BDP-a.

Deficit budžeta Crne Gore procijenjen je na 68,6 miliona eura ili 1,8% BDP-a.

3.1.3. Privreda

Usljed odsustva podataka o investicijama privre-de, kao aproksimaciju možemo koristiti neto za-duženost privrede.

Krediti sektora privrede su tokom prva tri mjese-ca 2016. godine bili viši od depozita ovog sektora. Tako je neto dug sektora privrede iznosio 128,7 miliona eura na kraju posmatranog perioda, i bio je za 22,9 miliona eura ili 15,1% niži nego na kraju 2015. godine, dok je u odnosu na kraj prvog kvar-tala prethodne godine bio niži za 174,1 milion eura ili 57,5%. U strukturi kredita ovog sektora, na kraju prvog kvartala 2016. godine dominirali su dugoročni krediti sa 72,3%, što ukazuje na to da su se krediti privrede dominantno koristili za povećanje obima ekonomske aktivnosti.

Budžetski suficit/deficit u periodu 2008 – mart 2016, u milionima eura

Grafik 31

Izvor: Ministarstvo finansija (podaci za 2015. godinu su preliminarni)

Neto dug privrede, mjesečna promjena, u %

Grafik 32

22


3.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa

Prvi kvartal 2016. godine karakteriše rast deficita tekućeg računa, ostvarenje deficita na računu uslu-ga, kao i smanjenje neto priliva stranih direktnih investicija, u poređenju sa prvim kvartalom 2015. godine. Deficit tekućeg računa, prema preliminarnim podacima, iznosio je 283,98 miliona eura i pred-stavlja povećanje u odnosu na posmatrani period prethodne godine od 45,6%. Istovremeno deficit na računu roba iznosio je 306,19 milion eura ili 13,2% više nego u uporednom periodu 2015. godine, što je rezultat smanjenja izvoza roba za 24,9% i povećanja uvoza za 4,8%. Najveći uticaj na pad izvoza imalo je smanjenje izvoza aluminijuma i električne energije.

Na računu usluga u posmatranom periodu ostvaren je deficit u iznosu od 9,9 miliona eura, dok je na računu primarnih (faktorskih) dohodaka zabilježen suficit u iznosu od 7,1 milion eura, što u odnosu na uporedni period 2015. godine predstavlja pad za 83%. Na računu sekundarnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 25 miliona eura, što je za 17,6% više nego u 2015. godini.

Neto priliv stranih direktnih investicija u prvom kvartalu 2016. godine iznosio je 11,6 miliona eura ili 86,3% manje nego u istom periodu prethodne godine. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 223,2 miliona eura, dok je istovremeno ostvaren odliv od 211,6 miliona eura, dominantno kao rezulat akumuliranih dividendi jedne firme.

U formi vlasničkih ulaganja ostvaren je priliv od 98,2 miliona eura, što čini 44% ukupno ostvare-nog priliva u periodu januaru-mart 2016. godine. U strukturi vlasničkih ulaganja 74,3 miliona eura se odnosilo na investicije u preduzeća, dok je priliv po osnovu ulaganja u nekretnine iznosio 23,9 miliona eura. Priliv SDI u formi interkom-panijskog duga iznosio je 28,1 miliona eura ili 12,6% ostvarenog učešća u ukupnom prilivu, dok je priliv novčanih sredstava po osnovu povlačenja sredstava rezidenata investiranih u inostranstvu iznosio 96,9 miliona eura. Ukupan odliv stranih direktnih investicija iznosio je 211,6 miliona eura od čega se 193,5 miliona eura odnosilo na is-platu dividendi. U strukturi odliva, odliv po os-novu ulaganja rezidenata u inostranstvo iznosio je 3 miliona eura, dok je na povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u našu zemlju iznosio 208,6 miliona eura.

8 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans, šesto izdanje-BPM6).

9 Podaci Monstata sa prilagođavanjima koje CBCG vrši u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Grafik 33

Izvor: CBCG

23

Determ

inante inflacije

Na računu portfolio investicija u toku prvog kvartala 2016. godine zabilježen je neto priliv u iznosu od 213,1 miliona eura, što je rezultat zaduživanja države emisijom euroobveznica na međunarodnom tržištu kapitala. Na računu ostalih investicija ostvaren je neto priliv u iznosu od 22,5 miliona eura. Kretanja na ovom računu karakteriše smanjenje obaveza banaka i države po osnovu uzetih kredita, dok su povećane obaveze ostalih sektora (privrede).

3.2. Ponuda i proizvodnja

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu ove godine zabilježila pad od 9,2% u odnosu na isti pe-riod prethodne godine, zbog pada ostvarenog u sektoru vađenja ruda i kamena od 43,9% i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 18,9%. Rast proizvodnje od 5,2% ostvaren je u sektoru prerađivačke industrije. Posmatrajući mjesečne podatke o kretanju industrijske proiz-vodnje, u prvom kvartalu je ostvaren rast u martu (33,8%) i februaru (1,7%), dok je pad zabilježen u januaru (-14,2%).

Tokom prvog kvartala ove godine Crnu Goru posjetilo je 71.147 turista, što predstavlja rast od 9% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista povećan je za 6,1%, a stranih za 9,9%. Ostvareno je 269.206 noćenja, što je za 11,9% više nego u istom periodu prethodne godine.

U prvom kvartalu 2016. godine, u oblasti šumarstva, proizvedeno je ukupno 14.618 m³ šumskih sorti-menata, što je za 62,6% više nego u istom periodu prethodne godine.10

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u pr-vom kvartalu ove godine iznosila je 72,1 miliona eura i bila je viša za 12,3% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 1,5%.

U vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih put-nika, za prva tri mjeseca 2016. godine u odnosu na isti period prethodne, povećan 5,1%, dok je prevoz robe ostao nepromijenjen. U drumskom saobraćaju, u prvom kvartalu, prevezeno je 15,4%11 više putnika nego u istom periodu preth-odne godine, dok je prevoz robe veći za 14,2%12. U željezničkom saobraćaju je u prvom kvartalu ove godine prevoz putnika veći za 12,9%13, dok je prevoz robe manji za 13,3%14 u odnosu na isti kvartal prethodne godine.

10 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja veća za 58,1% za isti period.11 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 1%.12 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km rast prevoza robe od 3,3%.13 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara povećanje je 16,1%.14 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 28,2%.

Industrijska proizvodnja, godišnja stopa rasta

Grafik 34

Izvor: Monstat

24


3.3. Berzanski indeksi

Kretanje berzanskog indeksa Monex karakteriše pad tokom prva tri mjeseca 2016. godine, pri čemu je ovaj indeks na kraju marta tekuće godine iznosio 11.410,33 i zabilježio pad od 717,74 indeksnih poena ili 5,9% u odnosu na kraj prethodne godine, i pad od 836,81 indeksnih poena ili 6,8% u odnosu na isti period prethodne godine.

Indeks investicionih fondova Monex PIF je tokom posmatranog perioda takođe zabilježio pad. Na kraju marta 2016. godine, indeks Monex PIF je iznosio 2.576,74 i bio je za 118,07 indeksnih poena ili 4,4% niži u odnosu na kraj 2015. godine, odnosno za 74,27 indeksnih poena ili 2,8% niži na godišnjem nivou.

Novoformirani indeks MNSE10, koji je na crnogorskom tržištu kapitala uveden 01. aprila 2015. godine, je iznosio 986,17 na kraju prvog kvartala i zabilježio pad od 58,57 indeksnih po-ena ili 5,6% u odnosu na kraj 2015. godine, dok je u odnosu na njegovu početnu vrijednost bio za 13,83 indeksnih poena ili 1,4% niži.

Kretanje indeksa na Montenegroberzi

Grafik 35

Izvor: Montenegroberza

25

Monetarna politika

4. MONETARNA POLITIKA

U maju 2016. godine je donijeta Odluka o izmjeni Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore (“Sl. list Crne Gore”, br. 33/16) kojom je propisano da bankama koje na dan 31. de-cembar 2016. godine budu do 25% obavezne rezerve izdvojile i držale u obliku državnih zapisa , mogu nastaviti da te državne zapise drže kao dio obavezne rezerve do dana njihovog dospijeća, ali ne duže od 31. marta 2017. godine.

27

Prognoza inflacije za 2016. i prvi kvartal 2017. godine

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2016. I PRVI KVARTAL 2017. GODINE

5.1. Modelska procjena

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore predstavlja grafički prikaz distribucije vjerovatnoća prognoze kretanja stope inflacije, izražene preko indeksa potrošačkih cijena. U tom pravcu, umjesto određivanja konkretnih tačaka, grafikonom se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i po-tencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mogli uticati na kretanje inflacije. Sama svrha grafikona „Fena“ je upravo da ukaže i uzme u obzir neizvjesnost koja postoji u realnim tokovima ekonomije, a koja se posljedično reflektuje u kretanju stope inflacije (rast cijena energenata, povećanje-smanjenje spoljno-trgovinskog deficita i dr.).

Grafikon „Fen“ Crne Gore za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine baziran je na tri procijenjena sastavna dijela:

1. Vrijednosti centralne projekcije - vrijednosti centralne projekcije grafikona „Fena“ izvedene su iz ARIMA modela;

2. Nivo neizvjesnosti – nivo neizvjesnosti određuje širinu grafikona „Fena“. Koeficijenti nivoa neizvjesnosti dobijeni su analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijal-nih internih i eksternih šokova, koji su mogući u crnogorskoj ekonomiji za period od godinu dana, a koji se očitavaju kroz „debljinu“ raspona oko centralne projekcije.

3. Zakrivljenost grafikona - na osnovu nivoa zakrivljenosti distribucije projekcije inflacije, gra-fikon „Fena“ se prilagođava prognozi, u smislu da li su vrijednosti centralne projekcije „preci-jenile” ili „potcijenile” kretanje stope inflacije. Od toga će zavisiti i pozicija srednje vrijednosti distribucije inflacije.

Centralna projekcija grafikona „Fena“- ARIMA model za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine

U cilju izrade grafikona „Fena“, razvijen je ARIMA (autoregresivni integrisani model sa pokretnim prosjecima) model vremenske serije inflacije Crne Gore, izražene preko indeksa potrošačkih cijena15.

ARIMA model je iskorišćen za potrebe kratkoročne prognoze (12 mjeseci), pri čemu je napravljena iteracija od nekoliko ARIMA modela, koji su rangirani sa stanovišta njihove efikasnosti i kvalititeta

15 Detaljno objašnjenje ARIMA modela Crne Gore predstavljeno je u radnoj studiji Centralne banke br. 11 “Prognoziranje inflacije: Empirijsko istraživanje kretanja indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu-primjena ARIMA modela“.

28


Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine

Grafik 36

Izvor: CBCG, 2016.

dijagnostike. Odabrani ARIMA model, ARIMA (1,1,12)16, ima dovoljan nivo pouzdanosti za potrebe prognoze.

Vrijednost projekcija na mjesečnom nivou je iskorišćena za vrijednosti centralne projekcije grafikona indeksa potrošačkih cijena za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine. Dobijene vrijednosti predstavljaju modu distribucije, odnosno vrijednosti sa najvećom frekvencijom u distribuciji ove vremenske serije.

Srednja vrijednost dobijenog modela je 0,4, dok zakrivljenost varira u rasponu od 0,4 do 1,2. Vrijed-nost standardne devijacije iznosi 0,2. Slično, kao i u projekciji iz prethodnog kvartala, centralni raspon smješten je u donjem dijelu distribucije, odnosno odgovarajući raspon neizvjesnosti koncentrisan je prema višim nivoima inflacije, koji se na grafikonu reflektuju kroz „deblji“ raspon, koji je koncen-trisan iznad centralnog „najplavljeg“ raspona. Grafikonom „Fena“ objašnjeno je 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najtamnijem dijelu grafikona, odnosno centralnih 10% vjerovatnoće.17 Grafikon „Fena“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumulativno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neizvjesnost tokom vre-mena raste, to grafikon „Fena“ postaje sve širi.

16 ARIMA Model se obično označava ARIMA (p,d,q), gdje p predstavlja broj autoregresivnih varijabli, d se odnosi na nivo stacionarnosti zavisne varijable, dok q predstavlja broj varijabli, pokretnih prosjeka, koji se nalaze u odgovarajućem modelu.

17 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnijem bendu, međutim, ukoliko postoji značajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata nijednu od ovih vrijednosti. (Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The Inflation Report projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bul-letin, 38, pp. 30–37.)

29

Prognoza inflacije za 2016. i prvi kvartal 2017. godine

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore, baziran na procjeni ARIMA modela, za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine, pokazuje da će se, sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mjerena preko in-deksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u intervalu od -1,2% do 2,3%. Pri tome, za kraj 2016. godine, projektuje se inflacija u rasponu od 0,4% do 2,2%, sa centralnom tendencijom od 1,3%. Centralna projekcija „Fan Charta“ (koja se odnosi na najtamniji dio grafika), predstavlja raspon vjerovatnoće od 10% (grafik br. 36).

Polazne osnove prognoze inflacije za 2016. godinu i prvi kvartal 2017. godine:

Pretpostavke za inflaciju za tri kvartala 2016. godine i prvi kvartal 2017. godine:

1. Niski inflatorni pritisci iz međunarodnog okruženja, prije svega niska inflacija u eurozoni i zemljama regiona, kao i niske cijene primarnih proizvoda,

2. Cijene metala će i u ovoj godini ostati niske, usljed usporavanja kineske ekonomije;3. Iako su očekivanja međunarodnih institucija da će cijene hrane i ove godine zabilježiti pad na

međunarodnom tržištu, u našoj projekciji pretpostavili smo fluktuaciju cijena poljoprivred-nih proizvoda od +/- 5%, koja je uslovljena njihovim sezonskim karakterom;

4. U ovoj godini očekuje se stabilizacija cijena naftnih derivata, dok se u sledećoj godini može očekivati rast cijena naftnih derivata;

5. Potencijalno povećanje cijene električne energije do 5% u avgustu 2016. godine;6. Rast zarada do 3%;7. Stabilizacija cijena na tržištu nekretnina.

Odstupanje nekog od ovih parametara bi zahtijevalo i korekciju prognoze.

31

Očekivana inflacija u 2016. godini

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2016. GODINI

Prvi kvartal u Crnoj Gori je obilježila deflacija. Opšti globalni amijent u narednom periodu će djelo-vati dezinflatorno. O tome nam svjedoče niske stope inflacije u EU, eurozoni i zemljama regiona, kao i očekivano kretanje cijena nafte i prehrambenih proizvoda. Stoga i u Crnoj Gori ne očekujemo prisus-tvo inflatornih pritisaka u 2016. godini.

Najveći broj anketiranih banaka očekuje inflaciju izmedju 1% i 1,5%, dok najveći broj anketiranih preduzeća očekuje inflaciju izmedju 0,5% i 1%. Sve procjene ukazuju da će se ove godine ostvariti značajan ekonomski rast, što će takodje djelovati dezinflatorno. Očekivanje o rastu ekonomske ak-tivnosti potvrdjuju i rezultati ankete sprovedene medju privrednicima.

Agregatna tražnja je u padu u odnosu na poslednji kvartal prethodne godine, ali je nešto viši u odnosu na prvi kvartal prethodne godine. Od faktora koji bi mogli uticati na rast inflacije mogu se izdvojiti potencijalno povećanje cijena struje i očekivani rast zarada. Ipak, ovo nisu faktori koji bi mogli dovesti do značajnijeg rasta inflacije.

Modelska procjena inflacije ukazuje da bi se inflacija tokom godine mogla kretati u rasponu od -1,2% do 2,3%, a za kraj 2016. godine, prognozira se inflacija u rasponu od 0,4% do 2,2%. Naša ekspertska procjena je slična modelskoj i ona ukazuje da bi inflacija na kraju 2016. godine mogla biti u rasponu od -1% do 2%.

Tabela 3

Procjena stope inflacije

Donji prag inflacije Centralna procjena Gornji prag

-1% 0,5% 2%

Ova projekcija se bazira na istim pretpostavkama kao i modelska projekcija i promejena neke od pret-postavki bi zatjevala korekciju projekcije.

izvještaj o kretanju cijena i kvartal 2016. · pdf file5 indikatori inflacije 1....

Documents