ivane javaxisvilis tbilisis saxelmwifo universiteti...
TRANSCRIPT
1
ivane javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo universiteti
socialur da politikur mecnierebaTa fakulteti
Tamar qaraia
mexsierebis politika Tanamedrove saqarTveloSi
(sabWoTa warsulis gaazreba vardebis revoluciis Semdeg)
disertacia
Ppolitikis mecnierebis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad
naSromi Sesrulebulia iv. javaxiSvilis sax.
Tbilisis saxelmwifo universitetSi
xelmZRvaneli: malxaz macaberiZe
politikis mecnierebaTa doqtori, profesori
Tbilisi 2015
avtoris stili daculia
2
sarCevi
Sesavali .................................................................................................................................................................................... 5
kvlevis dizaini, meTodologia da struqtura ..................................................................................................... 12
Tavi 1. mexsierebis politikis kvlevaSi arsebuli konceptualuri midgomebi
.................................................................................................................................................................................................... 23
§1.1 mexsierebis analizis doneebi ....................................................................................................................................... 26
§1.2 mexsierebis transformacia individualuridan societalur konteqstSi ..................... 31
§1.3 mexsierebis ganzomilebis cvlileba societaluridan politikur konteqstSi .....41
§1.4 mexsiereba da gardamavali sazogadoebebi ................................................................................................. 50
Tavi II. mexsierebis politikis ZiriTadi tendenciebi postsabWoTa
saqarTveloSi ................................................................................................................................................................ 53
§2.1 warsulis gadafaseba da aRmoCena ...................................................................................................................... 56
§ 2.1.1 sabWoTa warsulis gadafaseba institucionalur doneze......................................................... 60
§2.2 dekomunizaciis da lustraciis sakiTxi postsabWoTa saqarTveloSi ............................... 63
Tavi III . mexsierebis politikis markerebi „vardebis revoluciis“ sawyis
etapze .................................................................................................................................................................................... 72
§ 3. 1 axali saxelmwifos mSenebloba identobis transformaciis gziT ................................... 74
§ 3.2 sagareo politika, rogorc mexsierebis politikis markeri ..................................................... 82
Tavi IV. sabWoTa okupacia, rogorc mexsierebis „proeqti“ ..................................................................... 87
§ 4.1 okupaciis muzeumi, rogorc mexsierebis adgili ................................................................................... 92
Tavi V. lustracia, rogorc manipulaciis iaraRi .................................................................... 101
§5.1 arasruli saarqivo monacemebis sakiTxi ......................................................................................................... 102
3
§ 5.2 lustraciis kanonproeqtebi ................................................................................................................................... 104
Tavi VI stalinis sakiTxi politikur diskursSi ....................................................................... 116
§ 6.1 sabWoTa monumenturi Zeglebi ...................................................................................................................................117
§6.2. faSizmze gamarjvebis dRe 9 maisi Tu 8 maisi ....................................................................................... 128
§6.3. warsulis falsifikaciasTan brZola ruseTis fedraciaSi .......................................................133
§6.3.1 sabWoTa istoriis sadao sakiTxebi ................................................................................................................... 141
§6.3.2 sabWoTa warulis aRqma da istoriis saxelmZRvaneloebis sakiTxi ruseTis
federaciaSi .......................................................................................................................................... 143
§6.4. saqarTvelos istoriuli sinamdvilis damdgeni komisia .............................................................. 145
daskvna .................................................................................................................................................................................... 149
gamoyenebuli literatura .................................................................................................................................. 157
4
5
Sesavali
„saqarTvelo agrZelebs Tavis did istoriul svlas Tavisuflebisa da
demokratiisaken. es aris welgamarTuli da amayi svla. Cveni nabiji
gamyarebulia winaprebis TavdadebiTa da axali saqarTvelos energiT,
istoriuli pasuxismgeblobiTa da momavlis rwmeniT“ (saakaSvili, m.
20.01.2008). es sityva mixeil saakaSvilma 2008 wels inauguraciaze
warmoTqva da masSi saqarTvelos gmiruli warsuliT siamaye, winaparTa
winaSe pasuxismgebloba da momavlis gamowvevis idea gaaerTiana.
aRniSnuli gamosvla istoriis gamoyenebis da koleqtiuri mexsierebis
konstruirebis mcdelobis magaliTia da asaxavs mexsierebis politikis
ZiriTad tendenciebs vardebis revoluciis Semdgom saqarTveloSi.
istoriis, rogorc politikis resursis gamoyeneba araerT saukunes
iTvlis. droTa ganmavlobaSi gafarTovda da daixvewa misi gamoyenebis
strategia. Sesabamisad, gaZlierda misi sazogadoebaze zegavlenac. is
SesaZlebelia CarTul iqnas, rogorc mmarTveli Zalis legitimaciis, an
piriqiT - aralegitimurad gamocxadebis, eris konsolidaciis, mtris
winaaRmdeg brZolis da sxva araerT procesSi. xolo politikosebis
Zalisxmeva, sazogadoebaSi Seqmnan konkretuli movlenis xsovna an xeli
Seuwyon mis daviwyebas sxvadasxva resursebis gamoyenebiT, aris is
fenomeni, rasac mexsierebis politikas uwodeben.
mkvlevarTa nawili miiCnevs, rom evropis kontinentze mexsierebis
politikis, rogorc politikis dRis wesrigis ucvleli nawilis gaCena
1945 wels meore msoflio omis dasrulebas, axali msoflio politikuri
wesrigis Seqmnas da evropaSi axali identobebis warmoSoba-
damkvidrebisaTvis saxelmwifoebs Soris gamarTul brZolas ukavSirdeba
(Lebow R. 2006).
6
sabWoTa kavSiris daSlam, civi omis dasasrulma, axali damoukidebeli
saxelmwifoebis warmoSobam da Sedegad, warsulis axleburad gazrebis
saWiroebam, axali sicocxle SesZina mexsierebis kvlevebs, romelic
aqtualurobas arc manamde kargavda. postsabWoTa sivrcis axalma
damoukidebelma saxelmwifoebma, rogorc mosalodneli iyo, Seecadnen ra
sabWoTa kavSiris koleqtiuri mexsierebisagan ganTavisuflebas, uari
Tqves istoriuli faqtebis Sefasebis sabWour versiaze da axali,
nacionaluri interpretacia SemogvTavazes. rasac Tavisi obieqturi
mizezi hqonda da ara mxolod sabWoTa kavSirisgan gamijvnis surviliT
iyo ganpirobebuli, aramed istoriis axali versia saxelmwifos
mSeneblobis procesSi mniSvnelovan damxmare resursad moiazreboda.
damoukidebeli saxelmwifos mSeneblobis procesi eris konsolidacias,
axali identobis formirebas da mosaxleobaSi damoukidebeli
saxelmwifos Sesabamisi ganwyobebis da Rirebulebebis Seqmnas moiTxovda.
amitom warsulis Sefaseba, umetes SemTxvevaSi, gadafaseba saxelmwifos
mSeneblobis procesis Semadgeneli nawili gaxda. xSir SemTxvevaSi
aseTma mcdelobam didi vnebaTa-Relva gamoiwvia. sxvadasxva qveyanaSi
ziari istoriuli gamocdilebis gansxvavebulma interpretaciam axal
konfliqtebs daudo saTave da ara mxolod saSinao, aramed sagareo
politikis ganmapirobebel (an mxardamWer) faqtorad iqca, aliansebis
Seqmnis da mowinaaRmdegeTa blokad dayofis mizezic ki gaxda.
yofili sabWoTa saxelmwifoebis ZiriTadi pretenziebi sabWoTa kavSiris
samarTalmemkvidre ruseTis da misi istoriuli narativis winaaRmdeg iyo
da dResac aris mimarTuli. sabWoTa kavSiris istoriis gansxvavebuli
interpretacia ruseTis federaciaSi istoriis falsifikaciad aRiqmeba.
yofil sabWoTa respublikebSi sabWoTa warsulis „falsifikaciis
aRkveTa“ da faqtebis gansxvavebuli interpretaciisadmi brZola
erovnuli interesebis doneze aris ayvanili da usafrTxoebis
7
koncefciaSic ki hpova asaxva (internet wyaro # 26). garda amisa, Seiqmna
komisia, romlis umTavresi misia, sabWoTa kavSiris istoriuli faqtebis
falsifikaciis aRkveTa iyo, rac aisaxa yofili sabWoTa saxelmwifoebis
mexsierebis politikis ZiriTad tendenciebze.
saerTaSoriso urTierTobebSi mexsierebis politikis CarTva da misi
mniSvnelobis gazrda didwilad ziari istoriis gansxvavebuli
versiebiTaa ganpirobebuli. rac am sakiTxis aqtualurobis axsnas kidev
erTi gansxvavebuli rakursiT gvTavazobs. saxelmwifoTa xelmZRvanelebi
sul ufro xSirad ganixilaven istorias, rogorc politikis
dRiswesrigis nawils, cdiloben ra erovnuli identobis
rekonstruirebas da sazogadoebis gaerTianebas. am dros aqcenti keTdeba
warsulis danaSaulebebze da bodiSis moxdis aucileblobaze, rac Tavis
mxriv, gavlenas axdens sazogadoebaSi „Cven“ da „sxvebis“ aRqmaze.
yovelive es, arc Tu ise iSviaTad, sagareo prioritetebis gansazRvrisas
mniSvnelovani faqtori xdeba.
kiTxvaze, Tu konkretulad ram ganapiroba koleqtiuri mexsierebis
formirebis, istoriis gamoyenebis da am fenomenis kvlevis aseTi didi
daintereseba, araerTi pasuxi arsebobs. mraval axsnas Soris dominirebs
Tanamedrove saxelmwifoebSi arsebuli komemoraciuli ceremoniebis
siuxve, gansxvavebuli da xSir SemTxvevaSi dapirispirebuli mexsierebebis
arseboba, romelic msoflio omebma, dapyrobili saxelmwifoebis
ganTavisuflebam, sabWoTa sivrcis rRvevam da a.S warmoSva. damoukidebel
saxelmwifoTa mesveurebma gaanalizes, rom saxelmwifos mSeneblobis
procesSi warsulis magaliTebis gamoyenebas SeuZlia sazogadoebis
konsolidacia, saerTo miznisaTvis darazmva. Sedegad warmoiSva e.w.
„mexsierebis bumi“ (Winter, J. 2000), an “mexsierebis industria” (Rosenfeld, G,S.
8
2003. p.123) 1 rodesac istoriuli personaJebis, movlenebis Sefaseba,
memoralizacia an daviwyeba sazogadoebaTa damaxasiaTebeli niSani gaxda.
maikl kamennma (Kammen, M. 1991) gamoyo ramdenime mizezi, riTac Seecada
aexsna mexsierebis kvlevebis popularobis ganmapirobebeli mizezi aSS-is
magaliTze. esenia dResaswaulebi, romelic qveyanaSi aRiniSneba 1980 wlis
Semdeg, multikulturalizmi, holokostis uaryofa, mexsiereba vietnamis
omis Sesaxeb, „mexsierebis industriis“ gamoCena 2 , da civi omis
dasasruli 3 . CamonaTvali uCvenebs, rom am fenomenis mxolod erTi
mizeziT axsna rTulia. rogorc erli aRniSnavs, am kriteriumebis
mxolod nawili SeiZleba Seesabamebodes magaliTad Tanamedrove
germanias, an amerikas da, rom TiToeul kulturas da TiToeul
sazogadoebas SesaZlebelia moeZebnos sakuTari axsna mexsierebiT
dainteresebis ((Erll, Ansgar, Young, & (Ed), 2008 p.5), an rogorc mas uwodeben
„mexsierebis bumis“.
erli saubrobs, rom mexsierebam gadalaxa saxelmwifoTa sazRvrebi,
gascda sagareo politikas da globalur fenomens warmoadgens. iqmneba
mexsierebis kvlevis saerTaSoriso qselebi, travmuli mexsierebis
Senaxvis mizniT agroveben e.w. „zepir istoriebs“, xolo cifruli
teqnologiebis ganviTarebam mexsierebis gavlenis SesaZleblobas axali
sicocxle SesZina.
saqarTvelos SemTxvevevaSi koleqtiuri mexsiereba erT-erTi aqtualuri
Temaa, ramdenadac istoriul movlenebs politikur diskursSi
1 ix. Kammen, M. 1991. Huyssen, A. 1995. Barkan, E. 2000. Rosenberg, E.2003
2 termini „mexsierebis industria“ pirvelad gamoiyena maikl kamenma (Kammen M. 1991 p.3),
rodesac Seexo holokostis komemoraciis politikas israelSi, xolo am terminis ufro
aqtiuri gamoyeneba dakavSirebulia g. rozenfeldis saxelTan (Rosenfeld G. 2009 pp.122-158) 3 elaida asmani mexsierebis bumis umTavres miuzezad civi omis dasasruls,rogorc “didi narativis” msxvrevas miiCnevs, ramac Seqmna erTgvari CarCo warsulis interpretirebis da amave dros momavlis gansazRvrisaTvis (AAssman, 2009 p. 210).
9
mniSvnelovani adgili ukavia. gmirebs, moRalateebs, warsuli didebis da
Znelbedobis dReebs mudmivad axseneben sazogadoebas, rasac zog
SemTxvevaSi sistemuri xasiaTi aqvs, da gvaZlevs saSualebas vimsjeloT
mexsierebis politikis xasiaTze. saqarTveloSi mexsierebis, rogorc
politikis dRis wesrigis nawilis, gamoyenebisadmi interesis zrda
SeimCneva 2003 wlis vardebis revoluciis Semdeg. marTalia, XX saukunis
80-90-ian wlebSi, sabWoTa kavSiris daSlis da damoukideblobis
gamocxadebis Semdeg, garkveuli Zvrebi SeimCneoda sabWoTa warsulis
gaazrebis kuTxiT, magram es ZiriTadad mkvlevarTa saqmianobasTan iyo
dakavSirebuli da saxelmwifo politikis formiT naklebi
TanmimdevrulobiT xorcieldeboda. gadafaseba ufro metad Seexo
konkretul istoriul movlenebs, romlebic uSualod sabWoTa kavSiris
rolis pozitiurad warmoCenas cdilobda (wiTeli armiis Semosvla, 30-
iani wlebis represiebi, winaaRmdegobis moZraobebi da sxv.) da
umTavresad istoriis saskolo saxelmZRvaneloSi hpova asaxva.
sazogadoebis koleqtiuri mexsierebis formirebis sakiTxiT am periodSi
politikosebi naklebad interesdebodnen.
gamonakliss warmoadgens lustraciisadmi damokidebulebis sakiTxi,
radgan is damoukidebeli saqarTvelos samive xelisuflebis (z.
gamsaxurdia, e. SevardnaZe, m. saakaSvili) pirobebSi iyo aqtualuri da
sagareo Tu saSinao politikis zegavleniT icvlida simwvavis fazebs.
rac Seexeba istoriuli movlenebis damaxsovreba/daviwyebis saxelmwifo
politikis doneze ayvanas, is swored vardebis revoluciis Semdgom
periods ukavSirdeba. Sesabamisad, post revoluciuri xelisuflebis mier
gatarebuli politikuri kursi SesaZloa definicirebul iqnas, rogorc
„oficialuri mexsierebis politika“, romelic SeiZleba Sesabamisad
ganvmartoT: Zalauflebis gamoyenebis saSualebiT warsulis Sesaxeb
koleqtiuri Sexedulebis konstruireba, romelic seleqciuria da
10
moicavs mxolod im movlenebs, romelic am konkretuli SemTxvevisaTvis
aris xelsayreli (Jovi, D. 2004). es erTgvari politikuri procesia
“romelsac aqvs sawyisi, magram ara dasasruli” (Connerton 1989. p.14).
saqarTveloSi vardebis revoluciis Semdeg mexsierebis politikis
gaaqtiurebis mizezad SeiZleba CaiTvalos saxelmwifos “xelaxla”
mSeneblobis mcdeloba, romelsac winaaRmdegobaTa gadalaxvis gzaze
eris konsolidacia da Rirebulebebis gadafaseba/ axliT Canacvleba
sWirdeboda. amave dros angariSgasawevia, saqarTveloSi warsulisadmi
arsebuli gansakuTrebuli damokidebuleba, rac mravalsaukuniani
istoriis qoniT aris ganpirobebuli (internet wyaro #13). aseve
umniSvnelovanesi maformirebeli faqtoria, SiSi sabWoTa kavSiris
memkvidris, ruseTis mxridan momdinare agresiisa da gavlenis
aqtorebisadmi. Sesabamisad, koleqtiuri mexsiereba aRiqmeba, rogorc
erovnuli usafrTxoebis erT-erTi Semadgeneli komponenti.
mocemuli naSromi orientirebulia Seiswavlos mexsierebis politika,
romelic vertikalurad, zemodan qvemoT (xelisuflebidan
sazogadoebisken) aris mimarTuli da rogorc wesi, mmarTvelTa mxridan
mexsierebis oficialuri politikuri kursis SemuSavebas emsaxureba.
naSromi fokusirebulia mexsierebis politikis, rogorc identobis
Semadgeneli da umTavresi maformirebeli nawilis kvlevaze. mocemuli
kvlevis Teoriul CarCos warmoadgens socialuri konstruqcionizmis
Teoria. am Teoriis Tanaxmad mexsierebis politikis xasiaTis da
Sinaarsis ZiriTadi ganmapirobebeli faqtori mmarTveli elitaa. mas
gadawyvetilebis miRebis procesSi sazogadoebaze zegavlenis araerTi
mosaxdenad araerTi berketis gamoyeneba SeuZlia.
kvleva aseve miznad isaxavs 2003 wlidan 2013 wlamde mexsierebis
politikis ZiriTadi tendenciebis gamovlenas. arCevani ganpirobebulia
11
aRniSnuli periodis specifiuri xasiaTiT, mexsierebis cvalebadi
strategiebiT da misi maformirebeli faqtorebiT.
saqarTveloSi vardebis revoluciis Semdeg mexsierebis politikis
tendenciebis ganalizebisas SesaZlebelia gamovyoT ori ZiriTadi etapi:
pirveli grZeldeba vardebis revoluciidan qarTvelebis
ruseTis federaciidan deportaciis dawyebamde (2006w.), rodesac
oficialuri mexsierebis politika eris konsolidacias axali
simboloebis SeqmniT da Zvelis CanacvlebiT, gmiruli warsulis
win wamoweviT da maTze apelirebiT cdilobda (prezidentis mier
daviT aRmaSeneblis saflavze ficis dadeba, qaquca ColoyaSvilis
Camosveneba da a.S.)
meore etapi ruseTTan urTierTobis daZabvasTan erTad iwyeba.
am procesis pirvel nabijad qarTvelebis ruseTis federaciidan
deportacia SeiZleba CavTvaloT. daZabuloba gansakuTrebiT 2008
wlis agvistos omis Semdeg SeimCneva, rodesac sabWoTa warsulis
Sefaseba da tragikuli movlenebis gaxseneba oficialuri
diskursis nawili gaxda da Sesabamis aqtivobebSic gamoixata,
rogoricaa sabWoTa monumentebis da memorialebis Camoxsna/gadatana,
quCebis saxelwodebebis Secvlis sakiTxis dasma, istoriuli
WeSmaritebis damdgeni komisiis daarseba, Tu lustraciis Sesaxeb
kanonis miReba. aqtiurad daiwyo termin „okupaciis“ gamoyeneba, rac
adreul periodSi ar gvxvdeba da rac Tavis mxriv mexsierebis
politikis tendenciebis cvlilebaze miuTiTebs.
12
kvlevis dizaini, meTodologia da struqtura
mexsierebis politikis analizisas SesaZlebelia ori donis gamoyofa,
oficialuri da araoficialuri (Wood, A. 2013. p21). araoficialuri
politikuri mexsiereba asaxvas xelovnebaSi, axal mediaSi, gaerTianebebsa
Tu aqciebSi hpovebs. xolo oficialuri politikuri mexsiereba moicavs
politikur aqtorebs da maT mier miRebul gadawyvetilebebs. aseve im
diskurss, romelic implementaciis procesSi iqmneboda. swored es
ukanaskneli iqna arCeuli mocemuli kvlevis analizis doned.
kvleva moicavs mexsierebis politikas 2003 wlidan (vardebis
revoluciidan) 2012 wlis oqtombramde. sakvlevi periodis gansazRvras
safuZvlad udevs vardebis revoluciis Sedegad mosuli xelisuflebis
gamokveTili politikuri kursi koleqtiuri mexsierebis formirebis
sferoSi. 2012 wlis oqtombris Semdgomi periodis CarTva am kvlevaSi
arasworad CavTvaleT, radganac axali xelisuflebis diskursi
gansxvavebulia winasgan da Sesabamisad, kvlevaSi axali indikatorebis
CarTvas moiTxovda.
mocemuli kvleva orientirebulia, ara imdenad narativis Sinarsobriv
analizze, aramed mexsierebis adgilebis Seswavlaze. ra informaciis
matarebelia da ris Sesaxeb apirebs is xsovnis damkvidrebas. aRniSnuli
naSromi ufro metad cdilobs gaanalizos, Tu ramdenad axdenda drois
konkretuli momentSi arsebuli politikuri dRis wesrigi zegavlenas
movlenis interpretaciis cvlilebaze, rogor xdeba am cvlilebis
miwodeba sazogadoebisTvis, faqtebis gaxsenebiT Tu piriqiT - daviwyebiT,
rogor Cndebian da icvlebian istoriuli personaJebi politikur
diskursSi.
kvlevis am fokusze arCevani ganapiroba im faqtma, rom vardebis
revoluciis Semdeg erT-erTi yvelaze xSirad gamoyenebadi strategia
13
simboloebze, movlenaTa damTxvevaze aqcentireba iyo, rodesac
xelisuflebis warmomadgenlebi xSirad avlebdnen paralelebs
Tanamedroveobasa da warsuls Soris. aRniSnulma tendenciam asaxva
komemoraciuli ritualebis raodenobazec hpova, romelic droTa
ganmavlobaSi izrdeboda maTi popularizaciis zrdis kvaldakval. 2006
wlidan ufro metad gaaqtiurda politikuri kursi, romelic pier noras
„mexsierebis adgilebis“ Sesaxeb TeoriiT SeZleba gaanalizdes (Nora, P.
1989). rodesac ara mxolod saxelisuflebo diskursi Seicvala, aramed
transformirda eris aRqma gmiridan msxverplamde, rac Sesabamisi
Sinaarsis mqone mexsierebis adgilebis SeqmnaSi aisaxa.
mocemuli kvleva aseve aanalizebs sabWoTa kavSiris gaazrebis procesis
mexsierebis politikis Semadgenel nawilad qcevas da cdilobs axsnas
mexsierebis strategiaTa transformaciis ganmapirobebli mizezebi. aseve
Tu rogor xdeboda mexsierebis politikis dRis wesrigis formireba,
romel konkretul nabijebSi poulobda gamoxatulebas aRniSnuli
politika da Seqmnili „produqti“gankuTvnili saSinao Tu sagareo
moxmarebisTvis, romeli Rirebulebebis damkvidrebas emsaxureboda,
ra „faruli“ gzavnilis gavrcelebas isaxavda miznad esa Tu is
„mexsierebis adgili“.
Sesabamisad, es kvleva siaxles warmoadgens, ramdenadac miznad
isaxavs mexsierebis politika gaanalizos saqarTvlosTvis axali, Tumca
saerTaSoriso samecniero sazogadoebisaTvis aprobirebuli rakusiT,
rogorc axali identobis mSeneblobis procesis Semadgeneli nawili.
dasaxuli miznis gansaxorcieleblad gamoiyo ramdenime amocana.
empiriuli masalis gaanalizebis safuZvelze gavaanalizeT, Tu
rogori aris axali identobis maxasiaTeblebi; ra tipis
gadawyvetilebebze asaxa mexsierebis politika; ra viTareba uZRoda
14
win konkretuli mexsierebis „adgilebis“ Seqmnis inicirebas da
Sesabamisi gadawyvetilebis ganxorcielebas, ra qveteqstebi
igulisxmeboda miRebul gadawyvetilebaSi.
kvlevis miznebidan da amocanidan gamomdinare obieqtad SevarCieT
saxelisuflebo diskursis gaanalizeba. Tuki gamoviyenebT pier noras
„mexsierebis adgilebis“ kategorizacias (Nora, P. 1989) obieqtebi
SesaZlebelia davajgufoT Semdegnairad:
simboluri: dResaswaulebi (kalendari), ritualebi, iubileebi;
monumentebi: saflavebi, arqiteqturuli Zeglebi, biustebi;
tipografiuli: arqivebi, muzeumebi;
analizisas gamovyofT or aspeqts, pirveli, TavisuflebisaTvis brZolis
didi tradiciis „gaxsenebis“ oficialuri politika gamoixateboda
simboloebis, istoriuli personaJebis, monumentebisadmi
damokidebulebaSi da erovnuli dResaswaulebis aRniSvnis sakiTxSi.
xolo „msxverplis“ da „damnaSavis“ koncefciis agebis Sesaxeb
monacemebis mopoveba SevZeliT gadawyvetilebebSi: sabWoTa okupaciis
muzeumis da istoriuli WeSmaritebis damdgeni komisiis Seqmnis,
aseve „Tavisuflebis qartiis“ miRebasa da sabWoTa kavSiris
droindeli saarqivo masalebis gansajaroebis sakiTxis analizisas.
garda amisa, ganxilul iqna meore msoflio omis (Tu didi samamulo
omis) dasrulebis TariRis da sabWoTa periodis Zeglebis Camogdebis da
quCebis saxelwodebebis cvlilebis sakiTxebi.
saqarTveloSi 2003 wlis Semdeg mexsierebis politikis analizisas
kvlevis kiTxvebi CamovayalibeT Semdegnairad:
15
1. rogoria mexsierebis politikis formirebis procesi, zemodan
qvemoT mimarTuli, Tu piriqiT;
2. mexsierebis politikis romeli strategia dominirebs
saqarTveloSi;
3. ra gavlenas axdens politikis dRis wesrigi mexsierebis
politikis formirebaze;
4. ramdenad xsnis socialuri konstruqcionizmi saqarTveloSi
mexsierebis politikis tendenciebs
Sesabamisad, hipoTeza SeiZleba Semdegnairad Camoyalibdes:
1. mexsierebis politika saqarTveloSi aqvs vertikaluri xasiaTi da
mimarTulia zemodan qvemoT;
2. mexsierebis ZiriTad mimarTulebas hegemonuri nartivis danergvis
mcdeloba warmoadgens;
SerCeuli hegemonuri narativi ar aris ucvleli. misi
Sinaarsi cvalebadia da axasiaTebs ori ZiriTadi tendencia.
2006 wlamde ZiriTadi tendencia simboloebze aqcentirebaa,
xolo 2007 wlidan eris, rogorc msxverplis narativis
damkvidrebas cdilobs;
3. mexsierebis strategiis arCevanze zegavlenas axdens sagareo
politikis orientirebi;
ruseTis federaciasTan urTierTobis normalizaciis
mcdelobis kvaldakval saqarTvelos xelisufleba irCevs
sazogadoebis konsolidaciaze gaakeTos, moqalaqeobis,
16
rogorc Rirebulebis damkvidrebisaTvis aqtiurad
gamoiyeneba Sesabamisi magaliTebi warsulidan;
ruseTTan urTierTobis daZabvasTan erTad aqtiurdeba
ruseT-saqarTvelos negatiuri istoriuli gamocdileba.
Cndeba mtris koncefcia, romelzedac aegeba axali
koleqtiuri mexsiereba;
mexsierebis politika xdeba evropuli sagareo orientaciis
damadasturebeli faqti, risi dadasturebac xdeba
mexsierebis adgilebis aRmosavleT evropuli gamocdilebis
gadmotaniT;
4. socialuri konstruqcionizmi warmoadgens ZiriTad amxsnels,
ramdenadac am Teoriis Tanaxmad sazogadoeba erTgvar
konstruqcias warmoadgens da SesaZlebelia interpretaciebis
Sesabamisad Sinaarsis cvlileba, rac didwilad damokidebulia
politikis dRis wesrigze, faqtebis SerCeviTobiT aris
ganapirobebuli, rom mexsierebis konstruireba da marTva
SeuZliaT maT, visac sazogadoebis darwmunebis meqanizmebze
wvdoma exelmwifeba
monacemebis mopovebisa da damuSavebisaTvis gamoiyeneba kvlevis
Tvisebrivi meTodebi. meTodis arCevani misma Sinaarsze da siRrmiseuli
analizze orientirebam ganapiroba, ramdenadac ratom da rogor
kiTxvebze aqcentirebiT mkvlevars saSualebas aZlevs, gamoavlinos
gansxvavebuli interpretaciebi sakvlevi movlenis Sesaxeb.
gamoviyenebul iqna Tvisebrivi kvlevis meTodologiis ramdenime
teqnika, kerZod siRrmisuli interviuebi sajaro moxeleebTan,
politikosebTan da eqspertebTan, romlebic CarTuli iyvnen
17
politikis SemuSavebis, gadawyvetilebis miRebisa da implementaciis
procesSi, ramac saSualeba mogvca sakvlevi sakiTxis Sesaxeb
detaluri informacis uSualod pirvelwyarodan miRebis. amasTanave,
aRniSnuli teqnika gvaZlevs saSualebas SeviswavloT realobis
sxvadasxva versiebi (Silverman 2006 pp. 127-133). 1 realobaTa versiebi
gansxvavdebian gamokiTxuli individebis CarTulobis maCveneblis,
konkretul sakiTxisadmi damokidebulebis mixedviT (Mihelj, S. 2013. p. 62.)
aRniSnuli kvlevis farglebSi 2013-2014 ww-Si Catarda 9 siRrmiseuli
interviu, istorikosebTan da politikosebTan romlebic uSualod iyvnen
CarTuli sakvlev periodSi saqarTveloSi mexsirebis politikis
mimarTulebebis formirebis procesSi.
gamoviyeneT Tvisebrivi kontent analizi, romelic oficialuri
dokumentebis da teqsturi, video da audio masalebis Sinaarsis
gaanalizebis saSualebas iZleva. kvlevis farglebSi damuSavda mixeil
saakaSvilis mimarTvebi 2004-dan 2012 wlamde. monacemTa damuSavebisas
aqcenti gakeTda ara raodenobriv maCvenebelze, Tu ramdenad xSirad
mimarTavda saakaSvili istoriuli faqtebs, aramed SevecadeT
gamogvekveTa tendencia, Tu ra Sinaarsis matarebeli iyo es mimarTvebi.
ramdenad Tanmimdevruli iyo da rogor xdeboda erTi da imave movlenaTa
interpretaciasxvadasxva dros. garda amisa, Seswavlil iqna sxvadasxva
saxelmwifo komisiebis mier momzadebuli angariSebi.
Tvisebrivi kvleva aris mexsierebis kvlevebisas aprobirebuli
meTodologia, ramdenadac is saSualebas iZleva gaanalizdes mexsierebis
oficialuri politika da gairkves Tu ra tipis identobis
formirebisaken aris mimarTuli institucionaluri mexsiereba. kvlevis
1 ix. KKeightley, E. & Pickering, M. 2013
18
procesSi aseve gamoyenebul iqna araerTi meoradi wyaro, romelic
saqarTveloSi mexsierebis politikis Sesaxeb iZleva informacias.
kvlevisas analizis erTeulebia oficialuri „mexsierebis proeqtebi“,
romlebic qmnian da kraven sakvlev periodis saqarTveloSi koleqtiuri
mexsierebis Sinaarss. esenia:
“axali saqarTvelos” da “axali qarTvelis” koncefcia.
xelisuflebam ganacxada, rom saxelmwifos “axlidan” aSenebda.
aseve cdilobda daemtkicebina movlenis gardauvaloba da
istoriuli faqtebis moSveliebiT gaezarda am kursis
legitimizacia da sazogadoebis mxardaWera.
“rusuli okupacia”, rogorc proeqti da “sabWoTa
okupaciis muzeumi”. es ukanaskneli 2006 wels Seiqmna da
SeiZleba CavTvaloT erT-erT pirvel nabijad sabWoTa
warsulis Sefasebis procesSi;
lustraciis kanonis miRebis sakiTxi. sabWoTa kavSiris
daSlis Semdeg erT erT yvelaze xSirad ganxilvad da
mtkivneul Temas warmoadgens, ramdenadac exeba sabWoTa
uSiSroebis samsaxurebTan dakavSirebuli pirebis Sesaxeb
monacemebis gansajaroebis sakiTxs. sakvlev periodSi am Temam
transformacia ganicada da daukavSirda mimdinare politikas
da kolaboracionistuli moZraobebisgan prevenciis sakiTxs;
stalini da meore msoflio omi. damokidebuleba stalinis
qarTuli warmoSobis, misi mmarTvis stilis da meore msoflio
omis qarTveli gmirebisadmi politikis dRis wesrigis,
Sesabamisad, mexsierebis strategiis Sesabamisad ganicdida
cvlilebas.
19
istoriuli simarTlis damdgeni komisia. ruseTTan
urTierTobis 200 wliani gamocdilebis Sefasebis mizniT
Seiqmna komisia romlis ZiriTadi mizani iyo Seeswavala
aRniSnuli periodi da gamoeqveynebina daskvnebi;
saxelisuflebo diskursis da aRniSnuli proeqtebis gaanalizebis
safuZvelze SesaZlebelia davaskvnaT, Tu rogori iyo 2003-2012 ww-Si
saqarTvelos xelisuflebis mier gatarebuli mexsierebis oficialuri
politikis ZiriTadi tendenciebi da aRniSnuli politikis
ganxorcielebis strategiebi.
naSromi Sedgeba eqvsi Tavisgan. kerZod:
pirveli Tavi moicavs mexsierebis politikis konceptualur midgomebs.
kerZod, axsnilia individualuri da koleqtiuri mexsierebis
urTierTzegavlenis meqanizmebi da misi institucionalizebis
SesaZleblobebi. garda amisa, aRniSnul TavSi TavSi naCvenebia Tu rogor
xdeba socialuri mexsiereba politikuri mexsierebis nawili da ra
resursi da strategia SeZleba gamoiyenos xelisuflebam aRniSnuli
miznis misaRwevad.
meore TavSi gaanalizebulia mexsierebis politikis ZiriTadi
tendenciebi sabWoTa kavSiris daSlidan 2003 wlamde. kerZod, prezident
zviad gamsaxurdias mcirexniani mmarTvelobis procesSi gadadmuli
nabijebi, romelic mimarTuli iyo axali saxelmwifos gamijvnisken
sabWoTa kavSirisgan, rogorc sakanonmdeblo doneze aseve
araformalurad. aseve xelisuflebaSi eduard SevardnaZis mosvlis
Semdeg mexsierebis politikis mkveTri cvlileba da ruseTTan lavirebis
politikis zegavlena oficialur narativze. meore Tavi erTgvar
safuZvels amzadebs kvlevis Semdegi nawilisaTvis, radganac swored
saxelmwifoebriobis aRdgenis sawyis etapze dekomunizaciisa da
20
lustraciis politikis argatarebas emyareboda is argumentebi,
romlebzedac 2003-2012 ww-Si mexsierebis politika iyo dafuZnebuli.
mesame Tavi exeba „vardebis revoluciis“ Sedegad xelisuflebaSi mosuli
Zalis mier pirvel etapze (2003 -2005ww.) mexsierebis politikis analizs.
aq SesaZlebelia gamovyoT ramdenime ZiriTadi mimarTuleba. kerZod,
simboloebze aqcentireba, rac Zveli simboloebis axliT Canacvlebas
gulisxmobs, aseve istoriuli gmirebis gamoyeneba sazogadoebis
suliskveTebis asmaRleblad da ganwyobebis Sesacvlelad da aseve “Cveni
drois gmirebis” gamovlena, raTa sazogadoeba darwmunebuliyo, rom
cvlilebis procesi daiwyo da am mimarTulebiT garkveuli warmatebebi
ukve miRweulia.
naSromis meoTxe Tavi exeba ruseTis mier saqarTvelos okupaciis aRqmas
da sazogadoebisaTvis am Tematikis sxvadasxva WrilSi wardgenas.
aRniSnuli sakiTxi ruseTis federaciasTan urTierTobis daZabvis Semdeg
gaaqtiurda iqca “mexsierebis proeqtad”, romelic moicavda kompleqsur
RonisZiebebs, raTa sazogadoebis koleqtiur mexsierebaSi asaxuliyo ara
mxolod sabWoTa, aramed mefis ruseTis mier saqarTvelos aneqsiis
sakiTxi. warsulis gaazrebis mniSvnelobaze saubrisas, xazgasmuli iyo
is faqti, rom koleqtiuri mexsierebis Seqmna iyo erTgvari prevencia,
raTa ar ganmeorebuliyo warsuli Secdomebi.
naSromis mexuTe TavSi gaanalizebulia yofili sabWoTa kavSiris
saidumlo samsaxurebTan dakavSirebuli pirebis lustraciis sakiTxi. es
Tema XX saukunis 90-iani wlebidan erT-erT yvelaze mwvave da amave dros,
xSirad manipulirebad sakiTxs warmoadgens. is rogorc wesi, politikis
dRis wesrigSi sagareo politikis, gansakuTrebiT, ruseTis federaciidan
momdinare impulsebis gaZlierebis Sesabamisad aqtiurdeboda.
21
meeqvse Tavi moicavs xelisuflebis damokidebulebis gaanalizebas
stalinis, sabWoTa da gansakuTrebiT meor msoflio omis droindeli
gmirebisa da monumentebisadmi, romlis adgili oficialur narativSi ar
aRmoCnda. miuxedavad oficialuri diskursisa, sazogadoebis nawili
mtkivneulad aRiqvamda saxelmwifos mier am mimarTulebiT gatarebul
politikas. am TavSi aseve gaanalizebulia istoriuli sinamdvilis
Semswavleli komisiis muSaoba, romelic 2010 wels prezident mixeil
saakaSvilis brZanebis safuZvelze Seiqmna da miznad ruseTis mier
saqarTvelos orgzis okupaciis Sesaxeb WeSmariti istoriis daweras
isaxavda. msgavsi komisiis Seqmna SesaZlebelia ganxilul iqnes, rogorc
mexsierebis politikis erT-erTi farTod gavrcelebuli strategia,
romlis saSualebiTac xdeba hegemonuri anu oficialuri istoriis
interpretaciis damkvidreba.
kvlevis Sedegad SesaZlebelia davaskvnaT, rom:
vardebis revoluciis Semdgomma xelisuflebam gaanaliza, Tu ra
mniSvnelovan resurss warmoadgenda koleqtiuri mexsierebis
konstruireba da gamoyeneba. miTumetes im qveyanaSi, sadac istoriisadmi
gansakuTrebuli damokidebuleba arsebobs da mudmivad masze xdeba
apelireba. garda amisa, mexsierebis politika am periodSi ar yofila
Tanmimdevruli da masze saSinao da sagareo politikis prioritetebi
did zegavlenas axdenda. sawyis etapze umTavresi iyo Zveli
xelisuflebisagan distancireba da saxelmwifoebriobis mSeneblobis
Tavidan dawyeba, rac swored simboloebis CanacvlebiTa da axali
simboloebis SeqmniT moxerxda, amasTanave, qarTveli eris gamZleobaze
aqcentireba sazogadoebis gaerTianebas emsaxureboda.
ruseTTan urTierTobis daZabvis Semdeg Seicvala mexsierebis strategia
da igi msxverplis poziciidan warsulis Sefasebas daukavSirda. Seiqmna
22
mTeli rigi „mexsierebis adgilebi“, romelic mizanmimarTulad
amkvidrebda sazogadoebaSi okupaciis Temas. amasTanave mexsiereba aRqmul
iqna, rogorc usafrTxoebis erT-erTi Semadgeneli nawili, romlis
realurobis dadastureba 2008 wlis ruseT- saqarTvelos omis
moSveliebiT xdeboda.
amasTanave ar SemuSavebula mexsierebis politikis erTiani koncefcia.
gadawyvetilebebi, ZiriTadad, impilsurad miiReboda da mas
centralizebuli xasiaTi hqonda.
kvlevis mizani ar aris istoriuli WeSmaritebis dadgena, an marTali
mxaris warmoCena, aramed Cveneba imisa, Tu rogor xdeba mexsierebis
politikis SemuSaveba da ramdenads axdens masze zegavlenas politikuri
dRis wesrigi. kvleva aseve ar moicavs istoriis saxelmZRvaneloebis
analizs, radganac am SemTxvevaSi es gamoiwvevda damatebiTi cvladebis
gaCenas da Sesabamisad kvlevis sxva mimarTulebiT warmarTvas.
23
Tavi 1. mexsierebis politikis kvlevaSi arsebuli
konceptualuri midgomebi
saxelmwifos mSeneblobis da eris identobis gansazRvris procesSi
SesaZlebelia, ramdenime umniSvnelovanesi faqtoris gamoyofa. maT Soris
erT-erTi istoriuli mexsierebaa. mkvlevarTa nawilis azriT, „civi
omis“ Semdgomma eTnikurma konfliqtebma aCvena, rom problemuri
mexsierebis sakiTxi dominirebs iseT sazogadoebaSi, sadac identobis
problema aqtualuria 1 da xelisuflebas uwevs am mimarTulebiT
mizanmimarTuli politikis ganxorcieleba.
zemoT aRniSnuli daSveba Seesabameba postsabWoTa sazogadoebebs,
romelTa identobas sabWoTa reJimis mravalwlianma mmarTvelobam Tavisi
kvali daatyo. 2 erovnuli erTobis gasagebad gamoviyenebT entonis smitis
cnebas „eTnie“ -s romelic yalibdeba ara STamomavlobis, aramed
gangrZnobiTobis grZnobiT 3 , Sesabamisad „saerTo istoriuli mexsierebis
gareSe ver iarsebebs eTnosi, mexsiereba misi arsebobis gagrZelebis
pirobaa“ (smiti e. 2008).
1 Kansteiner, Megill, Olick, Robbins dawvrilebiT ganixilaven identobisa da mexsierebis
politikis urTierTgavlenis sakiTxs.
2 es umTavresad gamoixateboda sabWoTa sistemis mier “sabWoTa adamianis” aRzrdis
mcdelobaSi.
3 aRniSnuli cnebas iyenebs ingliseli sociologis entoni smiti. romlis Tanaxmad, “eTnie”
igivea, rac eTnikuri jgufi, magram eTnied Cveulebriv ufro did erTobebs moixsenieben.
naciisa da eTnies mTavari ganmasxvavebeli niSania naciis damokidebuleba politikisadmi.
nacia flobs, an iswrafis saxelmwifoebriobis statusis miRebisaken. eTnie ki erTgvar, wina
formas wrmoadgens, sadac eri kulturul erTeulad aRiqmeba.
24
zemoTTqmulidan gamomdinare, gadawyvetilebis mimRebTa winaSe dgeba im
saerTo makavSireblebis gaaqtiurebis sakiTxi, romelTac sazogadoebas,
rogorc erTobas sicocxlisunarianoba unda SesZinon da saerTo miznis
garSemo gaaerTianon.
mexsierebis politika, miuxedavad mecnierTa mxridan misi Seswavlis didi
interesisa, mainc ganicdis Teoriuli safuZvlebis sagrZnob simcires,
romelic dRemde Seuvsebeli rCeba (Erll, Ansgar, Young, & (Ed), 2008. p.3). es
Tavis mxriv gavlenas axdens aRniSnuli Tematikis Teoriuli
gaanalizebis perspeqtivaze (Shmidt, S. 2008).
mexsierebis gagebis tradiciuli modelebi orientirebuli iyo,
mexsierebis, rogorc „sacavis“ gagebaze, sadac Tavs iyrida warsulis
„xatebi“. droTa ganmavlobaSi, aRqmis modelebis gadafasebasTan erTad,
aqcenti procesze orientirebul midgomebze gakeTda. j. olikis Tanaxmad,
socialuri mexsierebis kvlevebSi SesamCnevia ramdenime Teoriuli CarCos
upiratesoba. esenia: codnis sociologiiseuli gageba; aseve manheimis
mecnierebis sociologia, romelic ufro metad ideologiis politikur
gagebaze aris orientirebuli da erTi-erTi yvelaze gavrcelebuli ki
aris p. bergeris da T. lukmanis socialuri konstruqionizmis Teoria
(Olick, J. 1998).
socialuri konstruqionizmis Tanaxmad, sazogadoeba ar aris
fiqsirebuli realoba. is erTgvar konstruqcias warmoadgens. yoveli
koleqtivi xdeba socialuri artefaqti, romlis refabrikacia da
mobilizacia Zalauflebis zegavlenis Sedegia. mexsiereba aris
konstruirebis Sedegi. aqedan gamomdinare, SesaZlebelia
interpretaciebis Sesabamisad Sinaarsis cvlileba, rac didwilad
damokidebulia politikis dRis wesrigze. xelisuflebis
warmomadgenlebs faqtebis SerCeviTobis gamoyenebiT mexsierebis
25
konstruireba da marTva SeuZliaT, radganac sazogadoebis darwmunebis
meqanizmebze wvdoma xelewifebaT (Shmidt, S. 2008).
aRniSnulis sworad aRsaqmelad, p. bergeris da T. lukmanis azriT, unda
gaviTvaliswinoT realobis obieqturi da subieqturi aspeqtebi. amisaTvis,
sazogadoeba unda aRviqvaT, rogorc mimdinare dialeqtikuri procesi,
romelic sami ZiriTadi saxiT vlindeba, esenia: eqsternalizacia,
obieqtivacia da internalizacia (Berger, P. L. Luckmann, T. 1967. p. 129).
avtorTa Tanaxmad, arsebobs „institucionalizebuli samyaro“.
institucionalizacia xdeba maSin, rodesac sazogadoebis wevrebi
iziareben aqtivobebs. Sedegad is yalibdeba, rogorc Cveuleba, romelsac
yvela misdevs da droTa ganmavlobaSi cxovrebis nawilad iqceva.
eqsternalizacia, es aris procesi, rodesac institucionalizebuli
samyaro ukve arsebobs. is „aq aris“, cxovrebis nawilia. misi gageba
„Signidan“ SeuZlebelia, amisaTvis saWiroa realobidan gasvla.
obieqtivizaciisas adamianis mier Seqmnili produqti (mocemuli
instituti) aRiqmeba, rogorc TavisTavad, Semqmnelebisagan
damoukideblad arsebuli, romelsac hyavs momxmareblebi.
internalizacia, moicavs socializaciis elementebs. am dros adamianebi
xdebian aqtivobis nawili da masSi pouloben sakuTar mniSvnelobas. am
Teoriis gaTvaliswinebiT xelisuflebis mier SemoTavazebuli
“mexsierebis modelebi”xdeba sazogadoebiskoleqtiuri mexsierebis
nawili (ibd pp.129-130).
mocemul naSromSi Teoriuli aspeqtebis ganxilvisas, gamoiyeneba sami
ZiriTadi mimarTuleba, romelic farTod gavrcelebulia konceptualuri
midgomebis kvlevisas:
26
pirvel etapze ganxilulia koleqtiuri mexsierebis kvlevis
Sesaxeb arsebuli koncefciebi;
meore etapze gaanalizebulia, Tu rogor xdeba koleqtiuri
mexsierebis institucionalizacia da Sesabamisad, rogoria
mexsierebis politikis formirebisa da ganxorcielebis procesi;
mesame etapze ki ganixileba Tu, rogor zegavlenas axdens
koleqtiur mexsierebaze politikis aqtorebi da piriqiT; romel
strategiebs mimarTaven da ra kriteriumebis saSualebiT aris
SesaZlebeli maTi gazomva1.
§1.1 mexsierebis analizis doneebi
mexsierebis politikis kvlevisas, SesaZlebelia gamoiyos analizis
ramdenime done:
pirveli biologiuri mexsierebaa 2 . swored am saxis analizisas
aRiqmeboda, mexsiereba, rogorc movlenaTa da gamocdilebaTa sacavi.
magram umberto maturanam Secvala aRniSnuli Sexeduleba. man mexsiereba
ganmarta, rogorc kognituri struqtura, romelic qmnis erTgvar wesrigs
adamianis tvinSi da zemoqmedebs mis qcevaze (Maturana H R, Varela F J. 1987. p.
62). .amasTanave, aqcenti gakeTda im faqtze, rom arc erTi mexsiereba ar
aris srulad individualuri. masze yovelTvis axdens zegavlenas
koleqtiuri konteqsti. es iqneba adamianebTan urTierToba, Tu media
1 aRniSnuli CarCo Tavis naSromSi gamoyenebuli aqvs verovSeks (Verovšek, P. 2007.)
2 mexsierebis aRniSnuli done nevrologebis da fsiqologebis kvlevis sagania.
27
saSualebebiT sargebloba, romlis drosac mudmivad xdeba warsulis
axali niuansebis aRmoCena da mis Sesabamis gamocdilebaSi CarTva1.
meore done, aris simboluri (an koleqtiuri), rodesac media,
institutebi da sxvadasxva jgufebi individualuri gamocdilebis
zegavleniT qmnian ziar mexsierebas. am SemTxvevaSi mexsierebis
metaforuli gamoyeneba xdeba. am dones ukavSirdeba warsulis versiebis
Seqmna awmyos gamowvevebisa da saWiroebebis Sesabamisad. is, arcTu
iSviaTad gansxvavebuli, xSirad sapirispiro Sinaarsis matarebelia, rac
xSir SemTxvevaSi daZabulobis da konfliqtebis warmoSobis mizezi xdeba
rogorc qveynis SigniT aseve saxelmwifoTa Sorisac (mag. sabWoTa
warsulis aRqma ruseTSi da misgan radikalurad gansxvavebuli versiebi
baltiispireTis saxelmwifoebSi, romelTa winaaRmdeg brZolis
aucileblobis sakiTxi ruseTis usafrTxoebis koncefciaSic ki moxvda,
aRniSnuli faqti mexsierebis politikis didi mniSvnelobaze miuTiTebs2).
am SemTxvevaSi simboluri mexsiereba gadadis mesame, institucionaluri
doneze.
ned lebou gamoyofs „institucionalur mexsierebas“. institucionaluri
mexsierebas is Semdegnairad ganmartavs “politikuri elitis wevrebis,
maTi momxreebisa da oponentebis mcdeloba, Seqmnan warsulis
mniSvneloba, gaavrcelon isini farTo masebSi da sazogadoebaSi“ (Lebow,
R. 2006. p.6 ). es aris warsulis erTi konkretuli interpretacia, romlis
1 individualuridan koleqtiur mexsierebaSi gadasvlis procesi iTvleba erT-erT
daumuSavebel aspeqtad mexsierebis kvlevebSi, radganac xSir SemTxvevaSi individebi
gansxvavebulad aRiqvamen travmas an cxovrebiseul gamocdilebas da is sulac ar eTanxmeba
koleqtivis mier mowonebul versias. (Kansteiner W. & Fogu C. 2006. pp. 102-46, 147-66)
2 mexsierebis analizis doneebis analizisas erli mxolod or dones gamoyofs. esenia
biologiuri da simboluri (Earl 2008.p.5)
28
tiraJireba da danergva xdeba politikuri dRis wesrigidan gamomdinare.
koleqtiuri mexsierebisgan gansxvavebiT aq aqcenti swored politikurad
ganpirobebulobaze keTdeba.
n. lebousgan gansxvavebiT eleida asmani (Assmann A. 2006. ) mexsierebis
tipebze saubrisas aqcents akeTebs aramxolod cnebaze da mis subieqtsa
da obieqtze, aramed mis simtkiceze, Tanmimdevrulobaze, sisrulesa da
pirveladobaze.
a. asmanis Tanaxmad individualuri, iseve rogorc socialuri mexsiereba,
aris ufro fragmentuli da dakavSirebuli pirvelad gamocdilebasTan,
vidre politikuri da kulturuli mexsiereba. socialuri mexsiereba
didwilad aris intergeneracionaluri mexsiereba, romelic xdeba
transgeneracionaluri da transformirdeba politikur da kulturul
mexsierebaSi. rac saboloo jamSi SeiZleba misi sisustis gamo miTiT
Canacvldes (Assmann A. 2006. p.19 ). am procesis grafikuli suraTi Seqmna
erik langenbaxerma (Langenbacher E. 2003. p.9) romlis Tanaxmad masSi sul
mcire oTxi saxis mexsiereba aris CarTuli da moicavs generalizaciur,
koleqtiur da kulturul etapebs da bolos ganicdis miTologizaciis
process. (diagrama 1)
mexsierebis politikis perspeqtividan ganxilvisas, langenbaxeri am gzas
afasebs, rogorc „ziari mexsierebis operacionalizacias“, romelic
gadadis „gavlenis mqone mdgomareobamde“. radganac politikur
mexsierebas, rogorc wesi, naklebad hyavs realuri mowmeebi. igi
sazogadoebis wevrTa Tanxmobazea agebuli, rac dainteresebul pirebs
manipulirebis farTo areals aZlevs.
29
diagrama 1. mexsierebis saxeebi
mkvlevarTa nawili mexsierebis analizis doneTa ufro viwro
diferencirebas axdens, rogoricaa magaliTad: personaluri, koleqtiuri,
lokaluri, regionaluri, institucionaluri, nacionaluri, globaluri.
aseve mexsierebas ganasxvaveben warmoSobis mixedviT: oficialuri; zepiri
Tu komerciuli; statusis mixedviT: ziari, seleqciuri, SeTanxmebuli,
sadao; is aseve SeiZleba iyos istoriuli, politikuri, socialuri da
kulturuli da a.S. (Verovšek, P. 2007.)
mexsierebis politika, bevri disciplinis sakvlevi dargia, magram maT
Soris unda gamovyoT politikis mecniereba. politikaSi mexsiereba
erTveba ori mimarTulebiT:
1. qvemodan zemoT mimarTebisas, sazogadoebis mier warsulis
interpretacia gavlenas axdens politikuri elitis identobasa da
Sexedulebebze. Sesabamisad, mexsierebis politika sazogadoebrivi
azris gavleniT yalibdeba da masSi sazogadoebis moTxovnebi
თანხმობის ხარისხი
დაბალი
კომუნიკაციური გენერალიზებული კოლექტიური კულტურული მითი
მაღალი
30
dominirebs. magaliTad, sazogadoebaSi arsebuli moTxovna
samarTlianobis aRdgenis Sesaxeb, romelic, rogorc wesi,
totalitaruli mmarTvelobidan gadasvlis process axlavs Tan.
lebous Tanaxmad (Lebow, R. 2006. p. 25.) civma omma mexsierebis
politikis qvemodan zemoT mimarTulebiT agebis SesaZlebloba
gamoricxa. es reJimTa mizanmimarTuli, konfrontaciuli
politikiT iyo ganpirobebuli. mxolod e.w. „rkinis
fardis“ garRvevis Semdeg gaxda SesaZlebeli politikis dRis
wesrigSi misi ganxorcieleba da sazogadoebidan wamosuli
impulsebis CarTva.
2. zemodan qvemoT mimarTebisas, sajaro aqtorebi konkretul
movlenebs rTaven koleqtiur mexsierebaSi. TviTon arCeven
warsulidan romeli faqti gaaqtiurdes da rogori tendenciebi
dominirebdes sazogadoebis cnobierebaSi. swored es ukanaskneli
midgoma SeimCneva saqarTveloSi mexsierebis oficialuri
politikis analizisas. radganac politikis dRis wesrigi didad
axdens zegavlenas mexsierebis politikis tendenciebze. aseve
SesaZlebelia aqtiuri mexsierebis politikis gadarTva saSinaodan
sagareo politikaSi, iseve rogorc saerTaSoriso impulsebs
SeuZliaT gaaRviZon saSinao politikaSi miCumebuli xsovna
(Verovšek, P. 2007.).
31
§1.2 mexsierebis transformacia individualuridan societalur
konteqstSi
am sferos kvlevis mamamTavrebad 1900-iani wlebidan SeiZleba CaiTvalos
zigmund froidi, fridrix nicSe, emil durkheimi, henri bergsoni, abi
varburgi, karl manheimi, uolter benjamini da a.S. mexsierebis kvlevisa
da gamoyenebis intensiuroba gaizarda faSizmis damarcxebasa da
holokostis gaazrebasTan erTad. aRniSnul procesSi Tavisi
mniSvnelovani koreqtivebi Sehqonda postkolonialur, rasobriv Tu
genderul mexsierebas. 1980-iani wlebidan moyolebuli safuZveli Caeyara
e.w. „gardamaval samarTals“ romelic miznad isaxavs tranzaciis
procesSi wina reJimis mier darRveuli uflebebis aRdgenas Sesabamisi
iuridiuli da ara-iuridiuli xerxebis gamoyenebiT ( International Center for
Transitional Justice ).Fam ukanasknelma ki warmoSva „axali mexsierebis
kvlevebi“, romelsac aseve Tavisi Teoretikosebi gauCnda, rogoricaa pier
nora, ian da elaida asmanebi, erik hobsbaumi da sxv. amave dros,
teqnologiurma revoluciam da misma miRwevebma mexsierebis gamoyenebas
axali sicocxle SesZina.
Tadapirvelad, mexsierebis kvlevisas, SeimCneoda reduqcionistuli
midgoma, rodesac mexsiereba ganixileba, rogorc sulieri da fizikuri
movlena. mexsierebis gageba dadis sxeulamde da cnobierebis
ganmsazRvrelad nervul sistemas miiCnevs. mexsierebas is mxolod sulis
siRrmiseuli struqturebis genetikurad gadacemad idead warmoaCens
(gurCiani q. (red.) 2010).
am mimarTulebis erT-erTi warmomadgeneli fridrix nicSe saubrobs
„mikuTvnebis mexsierebis“ arsebobis Sesaxeb. es iseTi mexsierebaa,
romelic saWiroa, raTa adamianma sakuTari Tavisadmi mikuTvneba SesZlos.
32
is gamoyofs „nebis mexsierebas“, romlis drosac „garkveul SemTxvevebSi
daviwyeba wina planze gamodis“ gansakuTrebiT maSin, rodesac saqme exeba
pirobas an garkveul valdebulebas. nicSe ayalibebs „kulturuli
adamianis“ anu „saimedo adamianis“, fenomens romelsac axsovs gacemuli
dapirebis Sesaxeb. mexsierebas, rogorc fizikur movlenas ganixilavs
aseve zigmund froidi (gurCiani, q. (red.) 2010).
rogorc mexsierebis istoriis mkvlevarebi (Olick,NNora) miuTiTeben,
mexsiereba es aris ara statikuri aramed dinamiuri procesi. amis
damadasturebelia is faqti, rom xsovna sxvadasxva drois monakveTSi
icvleba da sxvadasxva saxes Rebulobs.
gamomdinare iqidan, rom mexsierebis politika interdisciplinaruli
kvlevis sagania, is moicavs mravalferovan konceptualur CarCos da
aseve definiciaTa mravalferovnebiT gamoirCeva. maT Soris yvelaze
xSirad gamoyenebadi terminia „koleqtiuri mexsiereba“, romlis pirveli
gamoCena mexsierebis politikis sistematuri kvlevis dawyebasTan erTad
1920-ian wlebSi ukaSirdeba mauris halbvaqsis saxels1.
misi naSromi „Memorie Collective“ warmoadgens fundamentur teqsts
mexsierebis politikis kvlevaSi. man ara mxolod gamoiyena termini
„koleqtiuri mexsiereba“2, aramed Semoitana mexsierebis socialuri CarCo,
1 halbvaqsisgan damoukideblad imave periodSi termini „socialuri mexsiereba“ gamoiyena ebi
varburgma, magram, aRniSnuli termini varburgis SromebSi pirvelad gaCnda 1923 wels
kreuzlingeris leqciaze, rodesac man durkeimis citireba gaakeTa (halbvaqsi durkeimis
mowafea) da aseve rogorc misi gamouqveynebeli naSromebidan Cans, mas hqonda informacia
moris halbvaqsis naSromis Sesaxeb. amave dros aRsaniSnavia, rom halbvaqsma daakavSira
mexsiereba da jgufebi, rolo varbugma ki jgufebi kulturis eniT Caanacvla. varburgis
wvlilis Sesaxeb msjelobebi ixileT Confino A. 1997.
2 vulf kansteineri koleqtiur mexsierebis konceptualizaciisas aRniSnavs, rom es aris sami
saxis istoriul faqtors Soris urTierToba. esenia:
33
romlis Tanaxmadac individualur mexsierebaze da mis formirebaze did
zegavlenas axdens socialuri da kulturuli garemo 1 . mexsiereba
cnobierebis, enis da personalurobis msgavsad socialuri fenomenia da
rodesac Cven raRac gvaxsovs. amiT ara mxolod Cveni pirvelyofili
Sinagani cxovrebis siRrmeebSi veSvebiT, aramed am Sinagan cxovrebaSi
wesrigsa da struqturas vqmniT, romlebsac Tavis mxriv sazogadoebrivi
cxovreba ganapirobebs da romlebic socialur garemosTan gvakavSirebs2.
am Teoriis kidev erTi siaxle mexsierebis ara rogorc daarqivebuli,
statikuri simyaros, aramed, rogorc aqtiuri procesis gagebas
ukavSirdeba. sadac xdeba warsulis rekonstruireba da mexsierebad qceva.
aq individi, mxolod monawile ki ar aris, aramed umniSvnelovanesi da
yvelaze kompleqsuri elementia (Halbwachs, M. 1992. p.127). Tumca halbvaqsis
1) inteleqtualuri da kulturuli tradicia, romelic qmnis warsulis yvelanair
reprezentacias;
2) mexsierebis Semqmnelebi, vinc avrcelebs da manipulirebs am tradiciebiT;
3) mexsierebis mimRebebi, vinc sakuTari interesebis Sesabamisad iyenebs, uaryofs an
manipulirebs am tradiciebiT.
1 halbvaqsi iyo durkemis moswavle da Sesabamisad didwilad ganicdida misi ideebis da
Sexedulebebis zegavlenas. mkvlevarTa nawili saubrobs, rom koleqtiuri mexsierebis
fenomeni, swored durkemis SexedulebebSi ikveTeba. aRniSnul Temas is exeba komemoraciul
ritualebze diskusiisas da naSromSi “religiuri cxovrebis elementaruli formebi”.
avstralieli aborigenebis religiuri praqtikis ganxilvisas avtori xazs usvams, Tu ra
didi roli miuZRvis warsuls, jgufis wevrebs Soris identobisa da solidarobis
grZnobis gaRvivebaSi. xolo istoriuli gangrZnobadobis SenarCunebisaTvis aucilebelia
perioduli simboluri procedurebis danergva-ganxorcieleba, raTa sazogadoebam
„ganaaxlos is sentimentebi romelic aqvs misi erTobis Sesaxeb“ (Misztal, B. 2003. p.123)
2 koleqtiuri mexsierebis muSaobis principze msjelobisas aRniSnavs, rom „swored
koleqtiuri mexsiereba uCvenebs adamianTa jgufs Tu vin aris, saidan modian da rogor
unda iqceodnen awmyosa Tu momavalSi“ (Gillis, J. 1994. p. 7.)
34
am Sexedulebis susti mxare, mis antiindividualizmSi devs. individis
koleqtiuri mexsierebis Seqmnis procesSi koleqtivs mainc ZiriTadi
adgili ukavia, (yovelTvis arsebobs individualuri mexsiereba, romelic
ar eTanxmeba koleqtiur narativs da es gansakuTrebiT TvalSisacemia,
Tu individi konkretuli movlenis TviTmxilveli an monawilea).
jeims iungs (Young, J. 1993.) nacvlad halbvaqsis ternmin koleqtiuri
mexsierebisa (Collective Memory) Semoaqvs cneba “dagrovebuli mexsiereba”
(Collected Memory), romelic Sedgeba sazogadoebaSi arsebuli
mexsierebisgan. principuli sxvaoba am Teoriebs Soris isaa, rom Tu
halbvaqsis mosazrebiT koleqtiuri mexsierebis Sedegad formirdeba
individebis mexsiereba, iungis Teoriis Tanaxmad Tavad individTa
mexsierebebi qmnian koleqtiur mexsierebas.
koleqtivis mexsierebas kiTxvis niSnis qveS ayenebs fankeSteini
ramdenadac „cnobiereba da mexsiereba SesaZloa hqondes individs,
romelic moqmedebs, imaxsovrebs... damaxsovreba mentaluri aqtia da
amasTan sruliad personaluri“ (Funkenstein, A. 1989. p.6). is ar aris
jgufuri procesi, radganac imaxsovrebs individi, jgufi vera. magram
mexsierebas namdvilad aqvs socialuri mniSvneloba, radganac warsulis
versia kravs aRniSnul erTobas.
SesaZloa, aRniSnuli ganmarteba ukeT asaxavs sazogadoebaSi arsebul
gansxvavebul versiebs, Tumca amave dros rCeba bevri kiTxva, romelzedac
pasuxis gacemas ver axerxebs. magaliTad, ver xsnis im kompleqsur
urTierTobas, romelic warmoiSoba sxvadasxva jgufebs (maT mexsierebebs)
da individebs Soris, romelsac sxvadasxva jgufebTan uwevs urTierToba.
aseve rTulia aixsnas, mexsierebis transformaciis procesi droSi da
misi TaobebisTvis gadacemis Taviseburebebi.
35
iungis koncefciis sapirispirod zerubaveli Tvlis, rom ar SeiZleba
koleqtiuri mexsierebis gageba „rogorc individTa personaluri
mexsierebis agregaciis, radgan aseTi erToba ver moicavs mTeli eris
suraTs“ (Zerubavel, E. 2003. p.28). warsulis Seqmnis socialuri aspeqtebi
dakvirvebadia. am dakvirvebisas SesaZlebelia SemCneva, Tu rogor xdeba
socialuri “Taimlainis” Seqmna mnemonikuri sazogadoebebis mier. xolo
kansteinierisaTvis koleqtiuri mexsiereba iqmneba jgufis wevrebis
warsulis Sesaxeb komunikaciis Sedegad. isini Tavad axdenen warsulis
konstruirebas (Kansteiner, W. 2002. p.188).
individualuri da koleqtiuri mexsierebis urTierTSerwymis axsna scada
ivan havelma (HHavel, I. 2009.) kognituri perspeqtiviT mexsierebis axsnisas.
misi mosazrebiT: „hibriduli mexsiereba“ es aris adgili, sadac
erTmaneTs xvdeba koleqtiuri da individualuri mexsiereba, rodesac
ligvisturi da semantikuri mexsiereba erTveba epizoduri mexsierebis
saxiT Semonaxul warsulSi.
halbvaqsis Teoria ganviTarebis mcdelobisas federik bartletma (Bartlett
F. 1932) daaskvna, rom warsulis aRqmisas da misiT operirebisas adamianebi
eyrdnobian warsulis e.w. sqemebs. magaliTad, rodesac pirovneba „qmnis
mexsierebas“ warsulis romelime movlenis Sesaxeb, is eyrdnoba am
„sqemebs“ da amave dros xSirad umatebs an anacvlebs mis Semadgenel
detalebs. rac droTa ganmavlobaSi, iwvevs individebis mier am movlenis
aRqmis gadafasebas da SesaZloa mas ararsebuli niSan – Tvisebebic ki
mieweros. es procesi xSirad warsulis miTologizaciisas gvxvdeba.
rodesac istoriuli personaJebisTvis emateba im niSan Tvisebebi
romelic gmiris an moRalatis „kriteriumebisaTvis“ aris saWiro.
“kriteriumebi” koleqtiuri mexsierebis formirebis procesSi
umniSvnelovanesi komponentia (iqve gv.12).
36
istorikosebma da socialuri mecnierebebis warmomadgenlebma, romlebic
swavlobdnen meoce saukunis istoriuli mexsierebis praqtikas,
halbvaqsze dayrdnobiT daaskvnes, rom individis mier warsulis
damaxsovreba didad aris damokidebuli socialuri diskursis, praqtikis
da molodinebis cvlilebaze. halbvaqsi iyenebs termins „koleqtiuri
mexsiereba“, magram sxvadasxva disciplinis warmomadgenlebi amave
mniSvnelobiT iyeneben cnebebs „kulturuli mexsiereba“ da „socialuri
mexsiereba“.
gansxvaveba zemoTaRniSnul cnebebSi realurad miuTiTebs ufro metad
definiciur mravalgvarobas, vidre sxvaobas misi swavlis midgomaSi.
halbvaqsis midgoma dafuZnebulia sociologiur kategoriebze: ojaxi,
klasi da religia, „kulturuli mexsierebis“ mimdevrebi (Assman A.)
orientirs mogonebebze, represiebsa Tu qvecnobierze akeTeben, SesaZloa
fsiqoanalistikis gavleniT, xolo „socialuri mexsiere-
bis“ gamoyenebisas fokusi keTdeba mexsierebis socialur garemoze da
swavlobs individualuri mexsierebas konkretuli movlenis Sesaxeb. Tu
rogor urTierTobs is ukve arsebul narativebTan da komemoraciis
sxvadasxva formebTan (Dietler, M. 1998. pp.72-89). xolo termin „mexsierebis
politikis“ gamoyenebisas (LLebow, R.) ZiriTadi aqcenti keTdeba
politikur elitaze, partiebsa da saxelmwifo institutebze, anu yvela
im institutze romelic flobs garkveul Zalauflebas da misT
manipulireba SeuZlia (Verovšek, P. 2007.)
halbvaqsis koleqtiuri mexsierebis socialur aspeqts ian da eleida
asmanebma (Assman, A. & Assman, I.), „komunikaciuri mexsiereba“ (an
yoveldRiuri mexsiereba) uwodes 1 . es aris koleqtiuri mexsierebis
1 radganac, individualuri mexsierebis gansxvaveba socialurisagan Znelia da SeuZlebelic
ki. individualuri mexsiereba enisa da cnobierebis garda mTlianad socialuria.
37
konkretuli saxeoba, romelic eyrdnoba yoveldRiur urTierTobebs. ian
asmanis azriT is, rasac halbvaqsi „koleqtiur mexsierebas“ uwodebs,
iqmneba yoveldRiur cxovrebaSi e.w zepiri istoriebis saSualebiT.
swored komunikaciis saSualebiT urTierToben jgufebi da individebi.
yoveldRiuri urTierTobebi aRsavsea afeqtebiT, Tematuri
arastabilurobiT, konkretuli rolebiT, romlebic sxvadasxva
SemTxvevaSi icvlebian, mTxrobeli xdeba msmeneli da piriqiT (asmani i.
2001. gv.126-127).
i. asmani adarebs kulturul da komunikaciur mexsierebas. komunkaciuri
mexsierebis horizonti maqsimum 80-100 welia, rac daaxloebiT oTx
Taobas udris. xolo kulturul mexsierebas limitirebuli periodi ar
aqvs. is moicavs teqstebs, wes-Cveulebebs, Senobebs da monumentebs,
romlebic iqmneba imisaTvis, raTa Seaxsenos sazogadoebas warsulis
konkretuli movlenebi. amis saukeTeso magaliTia e.w. „zepiri
istoriebi“ konkretuli movlenis Sesaxeb (mag. represirebuli qalebis
monaTxrobi) romelic warmoadgens, mowmes da am Canawerebs SeuZliaT
mcirexniani komunikaciuri mexsiereba gardaqmnas da Taobebs Semounaxos
kulturuli mexsierebis saxiT.
i. asmani erTmaneTisgan ansxvavebs potenciur da aqtualur kulturul
mexsierebas 1 . mexsiereba potenciuria, rodesac warsuli
reprezentirebulia arqivebSi, muzeumebSi, bibloTekebSi. maTi
aqtualizeba xdeba axal socialur da istoriul konteqstSi axali
mniSvnelobis miniWebiT. amiT asmani xazs usvams, Tu ra did potencials
individualuri mexsiereba iqneboda ena, romelic mxolod erT adamians esmis, anu gamonalisi
SemTxveva. (asmani i. 2001. gv.126)
1 potenciuri da aqtualuri mexsierebis ganxilva SesaZlebelia damasxsovreba daviwyebis
konteqstSi, rac mogvianebiT amave naSromSi dawvrilebiT aris ganxiluli.
38
atarebs momavali TaobisTvis kulturuli mexsiereba (Kansteiner, W. Fogu, C.
2006) da ra formiT SeiZleba misi gamoyeneba, raTa potenciuri mexsiereba
aqtualizebuli (lebous klasifikatoriT, institucionalizebuli)
gaxdes. kulturuli mexsiereba, erTis mxriv TaobaTa mier dagrovebuli
codnaa, romelic icvleba, iTvisebs ra Rirebulebebs, normebs da a.S.
Taobidan Taobaze gadacemisas. paabos (Paabo, H. 2010. p.14) Tanaxmad es
erTgvari kumulaciuri mexsierebaa, romelic TaobaTa saWiroebisamebr
icvlis formas.
radganac warsulis Sesaxeb mexsiereba jgufis da misi wevrebisaTvis
TviTidentifikaciis erT-erTi mniSvnelovani safuZvelia, identobisa da
mexsierebis urTierTmimarTeba erT-erTi xSirad kvlevad sakiTxia.
Sesabamisad, interesi am Temisadmi droTa ganmavlobaSi ufro izrdeba.
identobis araerTi ganmarteba arsebobs, magram maT Soris
gavrcelebulia Teoriebi doiCis koncefcia identobis, rogorc „erTobis
grZnobis“ da b. andersonis (andersoni b. 2003) Sexeduleba „erTobis
warmosaxviTobis“ Sesaxeb. Sesabamisad, eris gansazRvreba SeiZleba,
rogorc „warmosaxviTi politikuri erTobis“ da advili warmosadgenia
ziar warsuls da gamocdilebas Tu raoden didi mniSvneloba aqvs am
erTobis Sesakvrelad da kuTvnilebis grZnobis gasamyareblad.
zerubaveli (Zerubavel, E. 2003.) identobas individualur da socialur
(koleqtiur) fenomenad yofs. is rasac individi imaxsovrebs didwilad
ganicdis ara rogorc individi, aramed, rogorc koleqtivis wevri da
aRiqvams mas, rogorc misi warsulis nawils. am erTobis Sesakvrelad
araerTi markeri gamoiyeneba. es SeiZleba iyos memorialebis sxvadasxva
mimarTulebiT gamoyeneba, samosi, medali, ena, nacionaluri himni, gerbi,
tradicia da wesCveulebebi da a.S.
39
faqtebis damaxsovrebis procesSi dagegmva umniSvnelovanesia. mas
gangrZobadi xasiaTi unda qondes da mxolod erTjeradi aqtivobiT ar
unda Semoifarglos. saWiroa iseTi adgilebis Seqmna, romelic am
movlenas sazogadoebas mudmivad Seaxsenebs. mexsierebis adgilebis (Lieux
de mĕmoire) da mexsierebis garemos (Milieux de mĕmoire) Sesaxeb pier noras
koncefcia xsnis am fenomens. mexsierebis adgili es aris konkretuli
adgili, romelic inaxavs/unaxavs xalxs xsovnas. es movlena imiT aris
ganpirobebuli, rom Tavad mexsierebis realuri garemo ar arsebobs 1 .
mexsierebis istoriis premodernuli periodi xasiaTdeba bunebrivi
gauazrebeli/gaucnobierebeli urTierTobebiT warsulsa da adamianebs
Soris, rodesac mexsierebis garemo Sedgeba tradiciebisa da
ritualebisgan da adamianebi am garemos realur droSi imyofebian2.
1 le gofi (Le Goff 1992) leroi-goranTan ( Leroi-Gourhan 1993) erTad mexsierebis istoriaSi
gamoyofs xuT etaps. esenia:
1. xalxi damwerlobis gaerSe, romelsac „eTnikur mexsierebas“ uwodebs;
2. preistoriulidan antikurze gadasvla, rodesac Cndeba damwerloba da Sesabamisad
mexsierebis niSnebi: komemoracia da dokumenturi Canawerebi;
3. Suasaukuneebis xana da mexsierebis da mnemoteqnologiebis qristianizacia, rodesac
mexsierebaze did zegavlenas axdens liturgiuli msaxureba da gardacvlilTa,
gansakuTrebiT wmindanTa mexsiereba;
4. renesansidan dRemde, wera-kiTxvis masebSi gavrcelebam, mogvianebiT romantizma Tavisi
simboluri gamovlinebebiT mexsiereba axal etapze aiyvana, rac saboloo jamSi
safuZvlad daedo arqivebis, muzeumebis, bibloTekebis Seqmnas da mmarTvelTa
mcdelobebs SeeqmnaT erTiani identoba, romelic saxelmwifosadmi kuTvnilebis
grZnobas gaaZlierebda.
5. XX saukune da axali namdvili revolucia mexsierebaSi, informaciis Cawerisa da
gavrcelebis teqnologiurma inovaciebma aramxolod Secvala damaxsovrebis gzebi,
aramed Seqmna mexsierebis axali konceptualizacia.
mexsierebis istoriis Sesaxeb msjeloba Olick J. Robbins J. 1998. pp. 114-115
2 mas diqtatorul mexsierebasac ki uwodebs, radganac is integrirebuli da morCilebiTia
40
mas Semdeg, rac Zvelma tradiciebma dakarga Tavisi mniSvneloba,
warsulis rekonstruirebis mcdelobebi noras azriT me-19 saukuneSi
industrializacias da socialur modernizacias. elitis
warmomadgenlebma daiwyes mexsierebis adgilebis Seqmna monumentebisa Tu
arqivebis saxiT, romlis ZiriTadi mizani iyo SenarCunebuliyo eri-
saxelmwifos Sesaxeb xsovna tradiciebis aRmoCenis gziT1.
postmodernizmis epoqaSi, rodesac eri-saxelmwifos idea Sesustda
warsulis reprezentaciis procesSi CaerTo media. Lieux de mĕmoire-s
nebismieri magaliTi, yovelTvis aris matarebeli sami ZiriTadi aspeqtis:
pirveli, is yovelTvis aris materialuri; meore aris simboluri da
mesame, yovelTvis aqvs funqcinaluri datvirTva. magaliTad, arqivi,
romelic aris martivi materialuri adgili, romelisac aqvs Tavisi
pirdapiri funqcionaluri datvirTva, xdeba Lieux de mĕmoire, Tu masSi
CarTulia simboluri aura (Nora, P. 1989. p. 13).
noras koncefciis paToss iziarebs devid louensali (Lowenthal, D. 1985.).
misi azriT Tanamedrove sazogadoebebi gamalebiT cdiloben warsulis
aRdgenas, radganac is cocxali saxiT saxogadoebaSi aRar arsebobs.
jerjerobiT, es strategia amarTlebs, Tumca, Tanamedroveoba aseeve
emuqreba koleqtiurobis Zvel aRqmas, romlis danergvasac is cdilobs.
1 kritikosebi noras preistoriul epoqaSi mexsierebis naturalizaciaSi, xolo Tanamedrove
samyaroSi mexsierebis desakralizaciaSi sdeben brals. maTi azriT mocemuli gansxvaveba
Zalzed mkacria da damyarebulia warsulis, rogorc avTenTikuri mTlianis gagebaze,
romelic Tavis mxriv gardaiqmneba araavTenTikur gansxvavebul mniSvnelobebad, rogorc
Tanamedrove aqtorebi aRiqvamen mas da uaryofen misi siwmindis versias. (Fritsche P. 2001).
41
miuxedavad mexsierebis mravalmxrivi analizisa avtorTa nawili
skeptikurad aris ganwyobili Tavad am terminis gagebis da metic
arsebobis mimarT.
andersonis warmosaxviTi sazogadoebis koncefciis (andersoni b. 2003),
Tanaxmad, swored warsulisadmi gazrdilma interesma Seqmna idea
saxelmwifos Sesaxeb. warsulisadmi interesis zrdis maCvenebeli
popularuli istoriebisa da novelebis gamoyeneba iyo, romelsac saerTo
identoba unda Camoeyalibebina da Camoayaliba kidec.
zemoTaRniSnuli TeoriebiT SesaZlebeli gaxda halbvaqsis kompleqsuri
midomis qmedebaSi danaxva da misi yoveldRiur procesamde dayvana.
amasTanave mmarTvelebsa da marTulebs Soris komunikacia, aris is
mediumi, romlis saSualebiTac kulturuli mexsierebis politikaSi
CarTva da misi politikis dRis wesrigisadmi morgeba xdeba.
§1.3 mexsierebis ganzomilebis cvlileba societaluridan politikur
konteqstSi
koleqtiuri mexsierebis politikur ganzomilebamde dayvanisas,
SesaZlebelia asmanis mexsierebis xelisuflebidan sazogadoebisken
marTulobis koncefciis gamoyeneba, romelic mis Zalauflebis mqoneTa
mier ganpirovnebulobis SesaZleblobas uSvebs. paloma agilari da
karsten hambelbeki (Aguilar, P. & Humbelbek, C. 2002. p123.) ganasxvaveben
socialur mexsierebas politikurisgan, ramdenadac es ukanaskneli
konkretul politikur miznebs emsaxureba. Sesabamisad, mexsierebis
politikis analizisas ZiriTadi kiTxva SesaZloa Semdegnairad
42
Camoyalibdes: vin qmnis mexsierebas, visTvis, rogor da ratom (Paabo, H.
2010).
mexsierebis politikis dagegmvisas sazogadoebis moTxovnis
gaTvaliswinebaze amaxvilebs yuradRebas gedi da elami (Gedi, N. Elam,Y.
1996. p39) ramdenadac, mniSvnelovania gaanalizdes, Tu rogor da ra
resursebis gamoyenebiT xdeba aRniSnuli saWiroebis gansazRvra da
gamoxatva. isini ar eTanxmebian mosazrebas, rom SesaZlebelia
sazogadoebis wevrebs Tanabari wvdoma hqondeT mexsierebis yvela
versiaze, raTa maT safuZvelze Camoyalibdes/rekonstruirdes saukeTeso.
dominantur jgufebs, sakuTari gavlenis wyalobiT SeuZliaT, gamovidnen
sazogadoebis saxeliT da miiRon monawileoba mexsierebis maTi
Sexedulebisamebr konstruirebis procesSi.
Sesabamisad, politikuri da socialuri elitebi xdebian mexsierebis
agentebi, misi sakuTari interesebis Sesabamisad Semqmnelebi. (Paabo, H. 2010.
p.14 ). es aris vertikaluri e.w. zemodan qvemoT mimarTuli mexsierebis
politikis formirebis procesi. Tumca mkvlevarTa azriT arsebobs e.w.
„mouqneli warsuli“, romlis gakontrolebac ar ZalucT dominantur
jgufebs (Olick, J. Robbins, J. 1998. p.128). swored aw Cndeba qvemodan zemoT
mimarTuli mexsierebis politika. mexsierebis Taobidan Taobaze
gadacemis funqciac am mosazrebis erT-erTi gamamyarebeli argumentia.
Tumca aRniSnuli koncefciac ver uvlis gverds politikuri elitis
rols mexsierebis konstruirebis procesSi. marTalia, maT ar ZalucT
arsebuli mexsierebis waSla da axlis Seqmna, magram aqvT resursi
mniSvnelovnad Secvalon arsebuli.
mexsierebis politikis erT erTi centraluri sakiTxia mexsierebis da
istoriis urTierTmimarTeba. radganac mexsierebis ZiriTad resurss
swored warsulis faqtebi warmoadgens, maTi gansxvavebuli Txrobis
43
safuZvelze iqmneba gansxvavebuli interpretaciebi. pier noras mier
warmodgenil sazogadoebaSi, sadac mexsiereba realurad arsebobda,
istoriis saWiroeba ar Cans, magram damwerlobis Seqmnam dasabami misca
warsulis gadmocemis werilobiT formas. Sesabamisad, SesaZlebeli
gaxada maTi gansxvavebuli versiebis Seqmna. yovelive zemoTTqmulidan
gamomdinare, mexsiereba da istoria kontinuumis sxvadasxva boloebze
unda ganvaTavsoT1.
mexsiereba konstruirebuli movlenaa, romelic dafuZnebulia istoriaze.
misgan axdens faqtebis seleqcias da warsulis Sesaxeb qmnis xatebs
sazogadoebaSi. noras koncefciis Tanaxmad (Nora, P. 1989. p.9) mexsiereba
aris cocxali movlena, romelic sociumSi arsebobs. is mudmivad
ganicdis evolucias sxvadasxva strategiebis da manipulaciebis
gamoyenebiT. maSin rodesac istoria mxolod erTia. is inteleqtualebis
produqtia da mas obieqturobaze aqvs pretenzia2.
mecnierTa nawilisaTvis istoria faqtebis erTgvari sacavia,
universaluri da pirovnuli zegavlenisgan Tavisufali. Tumca
mkvlevarTa meore nawilis azriT narativis Seqmnis procesSi
1 erli ar eTanxmeba mexsierebis da istoriis dapirispirebis Tezas da mas xelovnurad
warmoSobilad miiCnevs. avtori am diqotomiis Canacvlebas warsulis damaxsovrebis
CarCodan cdilobs, kerZod, ras imaxsovreben da rogor imaxsovreben (Earl I. 2011 p. 7).
2 XX saukunis istoriografiaSi dominanturi adgili ekava pozitivistur moZRvrebas,
romelic uSvebda warsulis obieqturi aRweris SesaZleblobas. WeSmaritebis safuZveli
istorikosebs uSualod pirvel wyaroebSi unda epovaT da istoria maTze dayrdnobiT unda
Seqmniliyo. XX s-Si aRmocenebuli konstruqtivistuli xedvis Tanaxmad moTxrobili
istoriis Sinaarsi da xasiaTi ZiriTadad gamomdinareobda istorikosis kvlevis miznidan.
am periodSi aqcenti mefeTa da didebulTa cxovrebidan socialur fenomenebze iqna
gadatanili. xolo XXI saukuneSi mniSvnelovani adgili ukavia dekonstruqtivistul xedvas,
romelic istoriis Seqmnisas aqcenti mmarTveli wreebis da maTi interesebis did gavlenaze
amaxvilebs yuradRebas.
44
istorikosebi xSirad ganicdinian ideologiur zegavlenas. es qmnis ori
tipis istorias: istoria rogorc kiTxva (es erTgvari akademiuri
istoriaa) da istoria, rogorc pasuxi (Black, J. 2005. p. 3), romelic
manipulaciis da Sesabamisad sazogadoebisTvis mza pasuxis gacemis
SeTavazebas isaxavs miznad.
politikaSi istoriis, rogorc Suamavlis, iaraRis an argumentis
gamoyenebis oTxi ZiriTadi saxe SeiZleba gamoiyos, romlic
xelmosawvdomia, rogorc politikuri institutebisaTvis aseve calkeuli
aqtorebisaTvis (Reichel P. 2004. Maier, C. 2007). esenia:
1. qmedebebi politikuri-sakanonmdeblo da politikur-kuturul
sivrceSi, aq igulisxmeba reJimis demontaJis da axali sistemis
formirebisas mimdinare procesebi; samarTlianobis aRdgenis
sakiTxidan dawyebuli damnaSaveTa reintegraciiT dasrulebuli;
es etapi Seesabameba postsabWoTa saxelmwifoebSi da maT Soris
saqarTveloSi mimdinare procesebs, romelic 90-ian wlebSi
sabWoTa kavSiris ngrevis Semdeg daiwyo;
2. politikuri komemoraciis are; am SemTxvevaSi qmedebebi
mimarTulia reJimis ganmtkicebisaTvis sxvadasxva simboloebis
gamoyenebiT. es SesaZlebelia mimarTuli iyos, aseve eris
konsolidaciisaken, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania mas Semdeg,
rac saxelmwifos rTuli periodis daZleva uwevs;
3. Tanamedrove istoriografiis are, es istorikosebis samoqmedo
arealia, magram masSi politika mas Semdeg erTveba, rac
movlenebis gansxvavebuli interpretaciebi Cndeba. es are
gansakuTrebiT mniSvnelovania saerTaSoriso politikis rakusiT,
radganac gansxvavebuli narativebi did zegavlenas axdens
saxelmwifoTa sagareo politikuri kursis formirebaze.
45
4. esteTiuri produqciis Seqmnis are moicavs e.w popularuli
istoriis sferos, romelic istoriis mxatvruli versiebis,
filmebis, animaciebis Tu sxva msgavsi produqciis saxiT iqmneba.
da mas gansakuTrebuli rolis Sesruleba SeuZlia koleqtiuri
mexsierebis formirebaSi, rodesac istoria SeiZleba gardaiqmnas
individis da Semdeg jgufis mexsierebad1.
istoriuli TariRebis, ritualebis, gmirebis, moRalateebis da a.S,
simbolizeba da maTi farTo sazogadoebrivi aRniSvna Tanamedrove
sazogadoebis erT-erTi maxasiaTebeli niSani gaxda. komemoraciuli
RonisZiebebis, rogorc politikuri Zalauflebis meqanizmis Seswavla
daiwyes ariesma (Ariès 1974) da agulonma (Agulhon 1981) 2 , magram am
koncefciis srulyofa dakavSirebulia erik hobsbaumis (Hobsbawm E. 1983.),
„tradiciebis aRmoCenis“ koncefciasTan. romlis Tanaxmadac
xelisuflebis warmomadgenlebi xSirad mimarTaven aRniSnul meTods.
aRniSnuli movlena TvalSi sacemi gansakuTrebiT 1870-iani wlebidan
gaxda. politikurma liderebma xelaxla aRmoaCines, rom socialur
wesrigis gansazRvravs, aramxolod „racionaluri“ aramed
„iracionaluri“ elementebic. „aRmoCenili tradicia“ SesaZlebelia iyos
1 karlsonma kulturuli da socialuri garemoebebis gaTvaliswinebiT SeimuSava istoriis
gamoyenebis tipologizacia; man Semdegi etapebi gamoyo:
1. istoriis mecnieruli gamoyeneba;
2. egzistencialuri gamoyeneba (istoria gamoiyeneba, rogorc maorientirebeli
saSualeba awmyosa da momavals Soris);
3. istoriis, rogorc maswavleblis (moraluri) ganmoyeneba;
4. ideologiuri gamoyeneba;
5. vrceli kategoria- SeiZleba mas istoriis gamouyenebloba vuwodoT.
(Karlsson K.G. Zander U. (eds). 2006. pp.19-20)
2 ix. Olick J. Robbins J. 1998. p108.
46
daviwyebuli Zveli, magram ararsebulis aRmoCenac, anu gamogonebac aris
SesaZlebeli1.
es procesi, rogorc wesi, Tan sdevs sazogadoebis mkveTr
transformacias, revolucias, ryevebs, rodesac erTis ngreva misi
Camnacvleblis aRmoCenas an gamogonebas moiTxovs (Hobsbawm, E. 1983).
aRniSnuli movlena SesaZlebelia daiyos ramdenime tipad esenia;
1. tradicia, romelic adgens da simbolur xasiaTss sZens
tradiciul erTobas, an am erTobis (es iqneba realuri Tu
xelovnurad konstruirebuli) wevrobas;
2. qmnis an legitimurobas matebs instituts, statuss an
avtoritetTa urTierTobas;
3. aqvs socializaciis funqcia. adgens rwmenis, RirebulebaTa
sistemis da qcevis normebs;
saboloo jamSi „aRmoCenili tradiciis“ definicireba SesaZlebelia,
rogorc „aRiarebuli qcevis wesi, rituali, simboloebi, an mTlianad
qmedebebi, romelic cdilobs ganmeorebis saSualebiT qcevis normebisa
da Rirebulebebis damkvidrebas “ (ibd. 4).
sazogadoebis mxridan tradiciis formirebas ganapirobebs is faqti, rom
konkretuli tradicia, adre arsebuli formiT, iyo specifiuri da
yoveldRiuri cxovrebis nawili, romelic sazogadoebam amoiRo
xmarebidan, daiviwya, magram, misi axali versia, aris araspecifiuri da
1 aRniSnuli koncefcia gaxda erT erTi yvelaze popularuli, romlis saSualebiTac
mkvlevrebi Seecadnen aexsnaT bolo periodSi gavrcelebuli tradiciebi. mag. Francis D. 1992.
Krech Sh. 1999.
47
adgens erTobis wevrTaTvis Rirebulebebs, uflebebs da valdebulebebs.
is SesaZloa mocavdes patriotizms, loialurobas, movaleobas, TamaSis
SeTanxmebul wesebs da a.S.
saboloo jamSi, msgavsi koleqtiuri mexsiereba emsgavseba erTgvar
„samoqalaqo religias“, Tavisi simboloebiT, wesebiT da tradiciaTa
erTobiT, sadac „morwmune moRvaweTa“ gaerTianebs sZalucs gaerTianeba
da dabrkolebaTa gadalaxva 1 . aqedan gamomdinare, noras mier aRwerili
process „realms of memory” Seqmnisa hatoni tradiciebis damagvirgvinebel
moments uwodebs (Hutton P.H. 1996).
mexsierebis politikis umniSvnelovanesi elementebia istoriuli
faqtebis seleqciis da maTi gansajaroebis procesi 2 . seleqciaSi
igulisxmeba SerCeva, Tu romeli movlena rogori interpretaciiT iqnas
damaxsovrebuli an saerTod daviwyebuli. aRniSnulis magaliTia
socialisturi revoluciamdeli warsulis bedi revoluciis Semdeg. pir-
vel aTwleulSi sabWoTa istoriografia aSkarad negatiurad iyo ganwyo-
bili sabWoTamdeli warsulisadmi. stalinis xelisuflebaSi mosvlis da
gansakuTrebiT, meore msoflio omis warmarTvam, saWiro gaxada revolu-
ciamdeli istoriis partiaze morgeba da warsulidan iseTi gmirebis ga-
moxmoba, romlebic TavianTi “progresuli” azrovnebiT xels Seuwyobda
saxelmwifo kursis legitimacias da masebSi aRtyinebas gamoiwvevda.
swored seleqciis procesis umTavresi maxasiaTeblebia daviwyeba da
gaxseneba, rodesac „mexsierebis redaqtorebi“arCeven, Tu romeli movlena
gaixsenos /daimaxsovros sazogadoebam da piriqiT.
1 ix. smiti, e. 2010. Carras C. 1983.
2 harold markuzem swored amitom gamoyo sajaro mexsiereba, romelic exeba warsulis
imdagvar aRqmas, romelic dominirebs sajaro sferoSi, romelsac iyenebs masmedia da
mocemuli saxiT aris warmodgenili oficialur ceremoniebze. Marcuse H. 1993.
48
istoriis gaxsenebis procesSi xdeba, ara mxolod pozitiuri faqtebis
wina planze wamoweva, aramed negatiurisac. pirvelis mizani - nebismieri
saSualebebiT didebuli warsulis aRdgena, aRorZineba, warsuli Rirebu-
lebebis dRevandelobaSi danergvaa, oRond arsebul viTarebaze morgebiT,
Tanamedrove interpretaciebiT. xolo meore SemTxvevaSi xdeba imis afiS-
ireba, Tu visi bralia is, rom am mdgomareobaSi varT, ram an vin ganapi-
roba mdgomareobis ase garTuleba.
mexsierebis politikis Semadgeneli nawilia aseve „daviwyebis“ politika,
romelic, ar aris aucilebeli ganxilul iqnas, rogor mexsierebis
“ marcxi“, fridrix nicSe „moralis genealogia“-Si ganixilavs „aqtiuri
daviwyebis“ process, romelis drosac, goneba axorcielebs garkveul
aqtivobas, raTa gamoaTavisuflos adgili axali movlenis
damaxsovrebisTvis (Nitzsche F. 1989.p.18). swored daviwyeba qmnis safuZvels
ganaxlebisTvis.
mileris Tanaxmad SesaZlebelia „daviwyeba“ or nawilad davyoT: pirveli,
rodesac sazogadoeba cdilobs daiviwyos uaxloesi mtkivneuli warsuli,
rogoric iyo magaliTad germaniis federaciul respublikaSi nacistur
warsulTan damokidebuleba pirvel 15-20 wlebis manZilze, aseve espanele-
bis damokidebuleba frankos mmarTvelobis periodTan reJimis Camogdebis
Semdeg. nicSes Tanaxmad es procesi aucilebelia sazogadoebis
ganaxlebisTvis, raTa man warsuli daiviwyos da orientiri momavalze
gaakeTos (Миллер. А, 2009).
meore tipis ”daviwyebas” xSir SemTxvevaSi uwodeben „uaryo-
fiTs“ (amnezia). es aris situacia, rodesac sazogadoebis ZiriTadi nawi-
li uars ambobs aRiaros danaSauli, romelic misma erma warsulSi, sxva
qveynis/qveynebis winaaRmdeg Caidina. magaliTad iaponiis damokidebuleba
maTi warsulisa da istoriuli danaSaulisadmi, an sabWoTa ruseTis
49
uSaualo samarTal-memkvidre ruseTis federaciis mier warsulis aRqma
da uaryofiTi damokidebuleba yofili mokavSire respublikebis mier
warsulis gadafasebisadmi.
garda zemoTaRniSnulisa, konertonma SeimuSava daviwyebis ufro
diferencirebuli tipologizacia da gamoyo Svidi tipi, romelTac
mexsierebis formirebis procesSi didi wvlili miuZRviT (Connerton, P. 2008.
pp 59-71). maTi nawili SesaZlebelia movargoT postsabWoTa saqarTveloSi
mimdinare politikas. magaliTad daviwyeba, romelic axali identobis
Semadgeneli nawilia. am SemTxvevaSi daviwyeba danakargTan ar
asocirdeba (rogorc es ZiriTadad miRebulia), aramed, daviwyeba ufro
gagebuli unda iqnas, rogorc monapovari, romelic Tanadrouli
identobis Seqmnis marTvaSi „gamousadegari mexsiere-
bisgan“ gaTavisuflebis saSualebas iZleva. an daviwyeba, rogorc
represiuli waSla - gulisxmobs RonisZiebebis gatarebac, warsuli
cvlilebebis uarsayofad, Tumca is aucileblad ar moiTxovs represiul
RonisZiebebs; am SemTxvevaSi mTavari aqtori mmarTveli Zalaa; da aseve
mizanmimarTuli daviwyeba, rodesac mimdinareobs warsulis daviwyebis
dagegmili politika, am SemTxvevaSic mis dagegmva-implementaciis
procesSi ganmsazRvreli roli xelisuflebis warmomadgenelT miuZRviT;
garda zemoT aRniSnulebisa avtori aseve gamoyofs:
Ø struqturuli amnezia - procesi, romlis drosac xdeba
mxolod socialurad mniSvnelovani informaciis damaxsovreba,
umniSvnelo ki unda daiviwyon;
Ø daviwyeba, rogorc gauqmeba, romelsac informaciaTa didi
nakadi iwvevs;
Ø daviwyeba, rogorc dagegmili moZveleba, romelic Sedegia
xSiri cvlilebebis, romelic Tanamedrove samyaros axasiaTebs,
50
da romelic aseve warmoSobs aucileblobas moxdes misi
warsulis rekonstruirebis procesSi CarTva. Sesabamisad, es
miwvevs e.w. „moZvelebuli“ mexsierebis axliT Canacvlebas.
Ø daviwyeba, rogorc damcirebuli siCume, am movlenis
ganapirobebs sircxvilis grZnoba, romelic usiamovno
mexsierebiT aris gamowveuli. rac rasakvirvelia miCqmaluria
da amitomac aris ganwiruli dasaviwyeblad.
Tumca daviwyeba SesaZloa droebiTi movlena iyos, rac sazogadoebaSi
daZabulobis gansamuxtavad aris, saWiro, magram SesaZlebelia garkveuli
periodis Semdeg, SesaZlebeli warsuls kvlav miubrundnen, rogorc
magaliTad frankos Semdgom espaneTSi moxda.
rodesac xelisuflebis mier mexsierebis konstruirebaze da am
miznisTvis istoriis gamoyenebaze vsaubrobT, warsuli gvevlineba
erTgvar “resursebis sacavad“ saidanac mudmivad aris SesaZlebeli
sasurveli faqtis moZieba da Sesabamisi interpretaciis gakeTeba.
amasTanave, aRsaniSnavia, rom istoriis gamoyeneba, yovelTvis ar niSnavs
mis falsifikacias an araWeSmaritebas, aramed maT mizanmimarTul,
politikur miznebze morgebas da amiT maTi politikuri kursis
legitimurobis amaRlebas.
§1.4 mexsiereba da gardamavali sazogadoebebi
tranzaciis procesSi erT-erT umniSvnelovanes sakiTxs represiuli da
travmuli warsulisagan ganTavisufleba warmoadgens. rogor gadaiWras
eris „tanjulobis problema“ ise, rom xeli Seuwyos demokratiuli
reJimis damkvidrebas (Huntington, S. 1991.), es aris gamowveva, romelic
gardamavali saxelmwifos xelisuflebis winaSe dgas. rogorc wesi,
gardamaval etapze sazogadoebebi aseve dgebian
51
„makoreqtirebeli“ (Ackerman & Bruce. 1992.) Tu „tranzaciuli“ (Elster J.
1999) samarTlis Ziebisa da gatarebis sakiTxis winaSe.
stenli koeni (Cohen, S. 1995.) gamoyofs ramdenime fazas, romelsac gadian
gardamavali sazogadoebebi represiuli warsulis gaazrebisas. esenia:
1. yofili reJimis Sesaxeb simarTlis Zieba da dadgena;
2. warsulis danaSaulebisTvis samarTlis dadgena;
3. gansazRvra Tu vin ar daisjeba warsulSi Cadenili
danaSaulisTvis;
4. monaniebis SesaZleblobis miniWeba;
5. sazogadoebis Serigeba da erTianobis konstruireba;
Tumca sxvadasxva saxelmwifos warmomadgenlebi gansxvavebulad arCeven
fazebs da maTi ganxorcielebis Tanmimdevrobas. amasTanave, hornisa da
levis Tanaxmad arsebobs korelacia tranzaciis saxesa da samarTlis
Ziebis formebs Soris. magaliTad, amerikis SeerTebulma Statebma
samoqalaqo omis Semdeg patiebis politika airCia, xolo safrangeTis
revoluciis Semdeg gamarjvebulebma winamorbedebis devna daiwyes. Tumca,
am mimarTulebiT frankos Semdgomi espaneTi da samxreT afrika
gamonakliss warmoadgenen, am SemTxvevaSi sxva faqtorebis zemoqmedeba
gacilebiT sagrZnobia. Tumca faqtia, rom radikaluri gadasvlis
mcdeloba, xSir SemTxvevaSi, tranzaciuli samarTlis mimarTulebiT
radikaluri politikuri kursis gatarebas iwvevs (Horne, C. Levi, M. 2003. p.5).
postkoloniuri da posttotalitaruli warsulis gaazrebis da
mexsierebis konstruirebis procesSi lustracia erT-erT meqanizms
warmoadgens. haisis Tanaxmad (Huyse, L. 1995.) lustraciaze arCevanis
SeCerebisas misi ganxorcielebis sami SesaZlebloba arsebobs:
52
samarTlebrivi devna, amnistia da WeSmaritebis dadgena/Serigeba;
pirvelis magaliTi safrangeTis revoluciis Semdeg wina mmarTveli
reJimisadmi damokidebulebaa, meore SemTxvevas garkveulwilad pirvel
etapze frankos Semdgomi espaneTi asaxavs, xolo afrikaSi „WeSmaritebis
damdgeni komisiebi“ mesame arCevanis magaliTs warmoadgens. hornis da
levis Tanaxmad (Horne, C. Levi, M. 2003. p.3) zemoTCamoTvlili arCevani
erTgvari kontiniumia, sadac danaSaulisTvis sasjeli meryeobs
samarTlebrivi devnidan sakuTrebis dakargvamde.
postsabWoTa saxelmwifoebis umravlesobam lustraciis gza airCia,
Tumca ara erTdroulad. saxelmwifoebis nawilma warsulis gaazreba 90-
ian wlebSive am meqanizmis gamoyenebiT daiwyes, nawilSi mogvianebiT
srulad an nawilobriv ganxorcielda. aRniSnul procesSi umTavresi
aqtori politikosebi iyvnen, romlebic warmarTavdnen gardamavali
samarTlis Ziebis process. zog SemTxvevaSi lustracia iyo safrTxe an
muqara, Tumca es didwilad damokidebuli iyo reJimis xasiaTze. rac
ufro mkacri iyo reJimi, miT ufro mkacri iyo lustraciis politika.
Tumca faqti erTia, rodesac lustraciis kanonis konstituciurobas
ixilavda CexeTis sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebaSi
aRiniSna, rom demokratiul sazogadoebas aqvs ufleba daicvas Tavi da
moaxdinos warsulis danaSaulebaTa prevencia (internet wyaro #34).
rogorc, araerTxel vaxseneT mexsierebis politika ufro metad
praqtikulad nakvlev sakiTxs warmoadgens da orientirebulia
konkretul SemTxvevaTa analizze, Tumca amass xeli ar SeuSlia e.w
„mexsierebis industriis“ warmoSobisTvis. am sakiTxis kvleva
gansakuTrebiT sainteresoa iseT gardamaval sazogadoebebSi, rogoric
saqarTveloa, sadac totalitaruli warsulis gaazrebis procesi axla
iwyeba da amave dros qveynis warsulisadmi arsebuli sensitiuri
ganwyobebi manipulaciebis did SesaZleblobas qmnis.
53
Tavi II. mexsierebis politikis ZiriTadi tendenciebi postsabWoTa
saqarTveloSi
istoriis, rogorc politikis damxmare resursis SesaZleblobebi
sabWoTa kavSiris mesveurebs kargad esmodaT. Sesabamisad, sabWoTa
xalxma koleqtiuri mexsierebis konstruirebis araerTi etapi gamoiara.
oqtombris revoluciis Semdgomi narativi mefis ruseTis miRwevebs da
mis gmirebs Rirebulad ar Tvlida da bolSevizmis idealizaciiT
xdeboda misi Canacvleba. es iyo erTgvari „mexsierebis proeqti“, romlis
formirebaSic araerTi jgufi iyo CarTuli, maT Soris istorikosebi da
inteligenciis warmomamadgenlebi (Corney, F.C. 1998.).
imperiis xelmZRvanelobisaTvis dawyebulma brZolam da Sedegad
stalinis xelisuflebaSi mosvlam Tavad bolSeviki liderebis ierarqiis
gadaxedvac gamoiwvia. Sesabamisad, sazogadoebasac unda miviwyeboda maTi
saxelebi. pirvel saskolo wignSi ,,Краткий курс истории СССР. Учебник для 4-го
класса. Под ред. Проф. А.В. Шестакова. М., 1937“
(http://urokiistorii.ru/learning/manual/2010/16/kak-pisalis-uchebniki-istorii-pri-staline),
romelic 1938 wels gamoica, “trockistebi” da “buxarinelebi”
gamoyenebulia, rogorc uaryofiTi epiTeti. Tumca meore msoflio omis
msvlelobisas saWiro gaxda sazogadoebaSi mebroli suliskveTebis
amaRleba da moaruli gamoTqmis Tanaxmad „stalinis kabinetSi marqsis da
engelsis suraTebi mefis ruseTis generlebma Caanacvles“.
Semdgomi sabWoTa narativi moicavs nikita xruSovis mier inicirebul
pirovnebis kultis sakiTxs, rodesac gadaixeda stalinis periodis
interpretaciebi da mogvianebiT, mixeil gorbaCoviseul prestroikis
periods, rodesac politikuri kursis legitimaciis amaRlebis mizniT
54
analogebis Ziebisas kvlavac mefis ruseTis reformatorebis xsovnis
gacocxlebas Seecadnen. CamoTvlili periodebSi istoriis gansxvavebuli
interpretaciis popularizacias eweodnen, magram maTi saerTo niSani
aRniSnuli interpretaciis politikurad ganpirobebuloba da
sazogadoebaSi mocemuli politikuri arCevanis mxardaWeris amaRleba
iyo.
sabWoTa istoriis politizirebuloba iyo erT-erTi mizezi, ris gamoc
sabWoTa kavSiris dangrevisTanave yofilma mokavSire respublikebma
sakuTari warsulis gadafaseba da xSir SemTxvevaSi “ga-dawera” daiwyes.
raTa, istoriis Txroba morgeboda damoukidebeli saxelmwifoebis
moTxovnebs. es moTxovnac xSir SemTxvevaSi politikuri iyo, oRond, aw
ukve damoukidebeli saxelmwifoebis interesebs morgebuli.
saqarTveloSi sabWoTa kavSiris arsebobis bolo wlebSi, sabWoTa
reJimis liberalizaciis kvaldakval izrdeboda saprotesto moZraoba,
romelsac erovnuli xasiaTi hqonda da ZirTadad, reJimis winaaRmdeg iyo
mimarTuli. is, aramxolod mmarTveli Zalis bneli saqmeebis
gamomzeurebas cdilobda, aramed, yofili mmarTvelebisTvis miuRebeli
istoriuli faqtebis gamJRavnebiTac iyo dainteresebuli. aRniSnuli
periodisTvis ZiriTadad damaxasiaTebelia warsulis „aRmo-
Cenis“ tendencia (Hobsbawm E. 1983), romelic sazogadoebis konsolidacias
cdilobs iseTi movlenebis da faqtebis gamomzeurebis saSualebiT,
romelic Seesabameba dasaxul miznebs.
amave dros, am strategiis erT-erTi umTavresi mizani aris sazogadoebis
TiToeuli wevris mier „movlenaTa axleburad gaazreba“, RirebulebaTa
gadafaseba da saxelmwifos ganviTarebis axali gzis Ziebis
aucileblobis gacnobiereba.
55
saqarTveloSi movlenaTa gadafasebis procesi Seuqcevadi 1989 wlis 9
aprilis tragediis Semdeg gaxda, rodesac sabWoTa sistemas TbilisSi
aTeulobiT udanaSaulo adamiani emsxverpla da sabWoTa kavSiris
SemadgenlobaSi darCenis survili ukve sazogadoebaSi miuReblad,
arapatriotobad aRiqmeboda. miuxedavad sabWoTa ideologiis mier
„sabWoTa identobis“ Tu „sabWoTa moqalaqis“ Camoyalibebis mcdelobisa,
saqarTveloSi ideologiuri komunistebis raodenoba Zalian mcire iyo.
sazogadoebis ZiriTadi nawili partiaSi gawevrianebas, rogorc
karieruli winsvlis saSualebas aRiqvamda da is patriotizmis
xelSemSlel faqtorad sulac ar aRiqmeboda. komunistebic iseTive
patriotad Tvlidnen Tavs, rogorc arakomunistebic.
„samSoblosadmi“ damokidebulebisa da misi „siyvarulis“ sakiTxi
ucvleli iyo da gadaxedvas ar eqvemdebareboda. SesaZloa es procesi
stalinis mmarTvelobisas dawyebuli kulturuli nacionalizmis
waxalisebis politikac iyo ganpirobebuli (l. berZeniSvili,
siRrmiseuli interviu. 12.11.2014).
patriotizmis qarTul gagebas Taviseburi xasiaTi qonda da mTeli ZaliT,
rogorc, kritikul situaciaSi iCenda Tavs, rodesac “nacionalur
siamayesTan” dakavSirebuli sakiTxebi kiTxvis niSnis qveS dgeboda. amis
magaliTebia: 1956 wlis 9 martis tragedia, romelic didi beladis
Rirsebis dacvis moTxovniT daiwyo da Tavisuflebis moTxovnis
lozunebSi gadaizarda, aseve 1978 wlis gamosvlebi deda enis dasacavad,
romelic aseve patriotuli suliskveTebiT iyo gamsWvaluli. 1989 wlis 9
aprilis tragediiT ki saqarTvelos damoukideblobas Caeyara safuZveli
da es damoukidebloba winaRmdegobis im miviwyebul tradiciebze unda
dafuZnebuliyo, romelsac sazogadoeba nel-nela ixsenebda da, romelic
mitingebze gamotanil transparantebze qaqucasa da sxva Seficulebis,
56
rogorc qarTuli saxelmwifoebriobisaTvis mebrZoli gmirebis saxiT
isev Cndeboda1.
§2.1 warsulis gadafaseba da aRmoCena
XX saukunis 80-iani wlebis miwuruls informaciis gavrcelebis erT-erT
umTavres saSualebas presa warmoadgenda. is faqti, rom SesaZlebeli iyo
presis cenzuras gaparvoda oficialuri informaciis alternatiuli
versia, rac televiziasa da radioSi SeuZlebeli iyo, presis
popularobas ufro metad zrdida. Sesabamisad, saqarTvelos Jurnal
gazeTebSi 1988 wlidan ukve iCina Tavi istoriis sabWoTa versiis
gadafasebis da axali koncefciebis sazogadoebisTvis gacnobis
mcdelobam.
Tuki SevadarebT 80-iani wlebis saqarTveloSi or yvelaze gavlenian
gazeTs „saxalxo ganaTlebas“ da „komunists“, aSkarad SeimCneva
saqarTvelos istoriisadmi daintereseba da misi oficialurisgan
gansxvavebuli interpretaciiT gaanalizebis mcdeloba. aseve sainteresoa
is faqti, rom pirveli nabijis gadadgma istorikosebis mier xdeba.
magaliTad, gazeT „komunistSi“ 1988 wels ibeWdeba ori saintereso
statia: pirvelis avtoria istorikosi akaki surgulaZe (surgulaZe, a. 24
aprili, 1988.) da meores ki guram yoranaSvili (yoranaSvili, g. 12 ivnisi.
1988). aRniSnul statiebSi avtorebi cdiloben gadaafason istoriul
movlenaTa arsebuli - sabWoTa interpretacia da amasTanave,
gansxvavebuli TvalTaxedviT gaacnon mkiTxvels maTi azriT sadao
faqtebi. es publikaciebi gajerebulia paTosiT, rom istoriis arsebuli
1 qaquca ColoyaSvili, 1924 wlis ajanyebis erT erTi lideris fotosuraTi bevrisaTvis
ucnobi iyo da mitingebze bevri mas axalgazrda iliad Tvlida.
57
gaazreba Tanamedroveobis (sabWoTa) stereotipebis da Sexedulebebis
zegavlenas didi doziT ganicdis da xSir SemTxvevaSi politizirebulia,
rac misi „axleburad gaazrebis“ da WeSmaritebis dadgenis saWiroebas
warmoSobs.
1989 wels gazeT „saxalxo ganaTlebaSi“ a. surgulaZe agrZelebs
aRniSnul Tematikas da afasebs 1921 wlis 25 Tebervals sabWoTa armiis
saqarTveloSi Semosvlas. misi TqmiT:
“qarTuli sabWoTa istoriografia unda vaRiaroT scodavda am
movlenis SefasebaSi. igi tendenciurad aSuqebda faqtebs. aqcents
akeTebda e.w. ajanyebaze, romelic sinamdvileSi ar yofila da me-11
armiis laSqrobas ganixilavda, rogorc mxolod daxmarebas
saqarTvelos muSebisa da glexebisadmi. aseTi iyo savaldebulo
stereotipi.”
amiT istorikosi xazs usvams, rom maT qondaT garkveuli miTiTebebi
istoriis oficialuri versiis SemuSavebisas, da romlis gaTvaliswineba
savaldebulo iyo.
Tu amave gazeTis 1988 wlis maisis nomerSi saerTod ar iyo naxsenebi 1918-
1921 wlebSi saqarTvelos damoukidebeli respublikis arseboba, erTi
wlis Semdeg 1989 wlis 24 maisis „saxalxo ganaTlebis“ pirvel gverdze
damoukidebeli saqarTvelos droSa da gerbia ganTavsebuli, da saerTod
mTeli nomeri 1918 wlis 26 maiss, saqarTvelos damoukideblobis
gamocxadebis faqts eZRvneba. aRniSnuli imaze miuTiTebs, rom warsulis
aRmoCenis procesi Zalian aqtualuri xdeba da amasTanave xelisuflebis
direqtivebi ukve veRar axdens zegavlenas gavrcelebuli informaciis
Sinaarsze.
58
es magaliTi uCvenebs, Tu rogor icvleba mexsierebis politikis
prioritetebi saqarTveloSi. rogor Cndeba Tematika, romelic
sazogadoebam unda icodes da romlis gaxsenebac saWiroa raTa SeZlos
im miznis miRweva, romelic 1988 wlis bolodan sazogadoebaSi aqtiurad
trialebs da safuZvels amzadebs qveynis damoukideblobis
gamosacxadeblad.
es ar iyo oficialuri xelisuflebis mxridan momdinare mexsierebis
politika, es ufro metad qvemodan zemoT sazogadoebidan momdinare
tendencia, romelic 1989 wlidan didi gavleniT sargeblobda da
romelsac winaaRmdegobas oficialuri propaganda ver uwevda.
saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis Semdeg mexsierebis tendencia
Seicvala da is ufro metad xelisuflebis mier marTuli gaxda.
rogorc wesi, warsulis aRmoCenisas wina planze gamodis, ara mxolod
epoqa, aramed am epoqaSi moRvawe gmirebic, romlebic axali epoqis
moTxovnilebebidan gamomdinare daviwyebulni iyvnen, gamonakliss arc am
periodis saqarTvelo warmoadgenda. magaliTad, 1989 wels, gazeT
„saxalxo ganaTlebaSi” daiwyo gamoqveyneba emigrantuli masalebis da im
qarTvelebis Sesaxeb, romelTa arseboba sabWoTa kavSirSi
fardagadafarebuli iyo da mxolod xalxis mtris epiTetebiT
moixsenieboda. am masalebSi xazgasmiT SeiniSneba arsebuli
Sexedulebebis gadafasebis da maTi axali kuTxiT, rogorc qveynisaTvis
davdadebuli gmirebis danaxvis mcdeloba.
aRniSnuli masalebs gansakuTrebuli mniSvneloba im TvalsazrisiTac
qonda, rom 1918-1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis
Sesaxeb xsovnas acocxlebda da amave dros, xels uwyobda 1921 wels
sabWoTa jarebis saqarTveloSi Semosvlis, rogorc okupaciis Sefasebis
damkvidrebas.
59
amasTanave, mudmivad xdeboda xazgasma im faqtisa, rom 1921 wels
saqarTvelo ZaliT gaasabWoes, magram mTavrobas xeli ar mouweria
kapitulaciaze. respublika faqtobrivad aneqsirebuli iyo, magram
iuridiulad SeinarCuna Tavisi damoukidebloba, rac suverenuli
saxelmwifos aRdgenis konstituciuri safuZvels warmoadgenda. es
saxelmwifoebriobis gangrZobadobis SesaZleblobas iZleoda
(saqarTvelos respublika, interviu z. gamsaxurdiasTan, 27 Tebervali. 1991.
gv1-2.).
gmirebis samSoblosaTvis Tavdadeba iyo magaliTi, rac Tanamedroveebs
pasiurobis uflebas ar utovebda. magaliTad, saqarTvelos kaTalikos -
patriarq ambrosi xelaiaze saubrisas avtori statias Semdegnairad
iwyebs:
“nebismieri qarTveli mkiTxveli, romlisTvisac Zvirfasi da
axlobelia mSobliuri eris istoriuli warsuli, SeuZlebelia
sulierad da zneobrivad ar gaamdidros Cveni eris erT-erTi
Rirseuli da saukeTeso Svilis sruliad saqarTvelos kaTalikos
patriarqis ambrosi xelaias pirovnebam. man gamoiara im
TanamemamuleTa tragikuli xvedri, romelTaTvisac umTavresi ”ena,
mamuli, sarwmunoeba” WeSmaritebisa da simarTlis damkvidreba da
dacva gaxlavT.”
xolo statiaSi, romelic saqarTvelos demokratiuli respublikis
general giorgi mazniaSvils exeboda avtori saubrobs, rom misi saxeli
marTalia istoriiT dainteresebuli adamianebisaTvis cnobilia, magram
sazogadoebis farTo fenebma am didi moRvawis Sesaxeb TiTqmis araferi
ician, arada am adamianebma saqarTvelos Seswires Tavi.
rac Seexeba istoriis negatiuri aspeqtebis gamovlenas, is rogorc wesi
wina wyobilebasTan, an reJimTan da mis mier ganxorcielebul politikur
60
kursTan aris dakavSirebuli. magaliTad, igive “saxalxo
ganaTlebis“ furclebze 1989 wels masiurad ibeWdeba statiebi,
romlebSiac saubaria sabWoTa sistemis sisastikeze, romelmac:
“qarTveli inteligenciis progresulad moazrovne, gabeduli
jgufis protesti da opoziciuri moRvaweoba partiulma da
sabWoTa biurokratiam savsebiT sworad Tavisi interesis
sawinaRmdego azrovnebad da qmedebad aRiqva. amitomac maT
winaaRmdeg 30-ian wlebSi organizebul iqna sistemuri da
saxelmwifoebriv doneze gaazrebuli Zalmomreoba da
politikuri terori.”
dafaruli faqtebis gamovlenisadmi sazogadoebis interesis da dadebiTi
ganwyobis maCvenebelia is faqti, rom aRniSnuli gazeTebis mTeli tiraJi
gamoqveynebisTanave iyideboda.
§ 2.1.1 sabWoTa warsulis gadafaseba institucionalur doneze
am periodis saqarTveloSi ZiriTadi tendencia warsulis gaxsenebaa.
yvela mcdeloba mimarTulia iqiTken, rom gairkves Tu rogoria
“WeSmariti” istoria, romelic sabWoTa periodis dros gaayalbes.
damoukideblobis aRdgenis Semdeg, institucionalur doneze dadga
sabWoTa mmarTvelobis Sefasebis da misgan distancirebis sakiTxi. 1990
wlis 14 noembers miRebul iqna kanoni gardamavali periodis Sesaxeb,
romelic iTvaliswinebda RonisZiebaTa kompleqss erovnul-
saxelmwifoebrivi mSeneblobis da sabWoTa imperiisagan etapobrivi
gamoyofis sferoSi. garda amisa saqarTvelos umaRlesi sabWos komisiam
Seiswavla wiTeli armiis SemoWris sakiTxi da is ukanonod gamoacxada,
61
riTac gauqmda sabWoTa kavSiris yovelgvari pretenzia saqarTveloze.
qveyanas damoukideblad cxovrebis gagrZelebis SesaZlebloba eZleoda.
1991 wlis arCevnebis Semdgom prezidentma zviad gamsaxurdiam kidev ufro
ganamtkica kursi, romelic mimarTuli iyo sabWoTa kavSiris
SemadgenlobaSi iZulebiT yofnis periodSi danergili saxelmwifo
sistemis demontaJisaken. upirveles yovlisa, ukanononod
gamocxadda ”1921 wlis 21 maisis muSur-glexur samokavSireo
xelSekruleba“ saqarTvelos sabWoTa socialistur respublikasa da
ruseTis sabWoTa federaciul socialistur respublikas Soris. aseve
gauqmda 1922 wlis 12 martis samokavSireo xelSekruleba amiekavkasiis
sabWoTa socialistur respublikaTa federaluri kavSiris Seqmnis
Sesaxeb“ (gamsaxurdia, z. 10 aprili, 1991. gv 1-2). saqarTvelom uari Tqva,
rogorc e.w. ruseTis federaciis mier SemoTavazebul axali samokavSireo
xelSekrulebis xelmoweraze, aseve „demokratiul saxelmwifoTa
TanamegobrobaSi“ e.w. dsT-Si Sesvlaze (jonsi, s. 2013 gv. 50-51).
sabWoTa kavSirisgan distancirebis kidev erTi nabiji 1991 wlis 15
seqtembers saqarTvelos uzenaesi sabWos dadgenileba iyo, romelmac
sabWoTa periodidan moyolebuli qveynis teritoriaze ganlagebuli
ruseTis jarebi okupantTa SeiaraRebul Zalebad gamoacxada da
mTavrobas daavala imperiul centrTan molaparakebebis dawyeba maTi
etapobrivi gayvanis Sesaxeb (iqve gv. 67).
okupantis statusis miniWeba iyo im samarTlebrivi politikis Sedegi,
romelic warmoebul iqna saqarTveloSi 1991 wels da es ara mxolod
xelisuflebis nebis gamoxatuleba iyo, aramed mas sazogadoebisaganac
qonda legitimacia. kerZod, 1991wlis 31 marts saqarTveloSi Catarda
referendumi kiTxviT: "gsurT Tu ara saqarTvelos damoukideblobis
aRdgena 1918 wlis 26 maisis damoukideblobis aqtis safuZvelze".
62
aRniSnul kiTxvas mosaxleobis 98 procentma dadebiTad upasuxa da
gamoxata Tavisi neba, rom ar surda saqarTvelo yofiliyo sabWoTa
imperiis SemadgenlobaSi. swored am referendumis SedegebiT da 1991
wlis 9 aprilis damoukideblobis ara xelaxla gamocxadebiT, aramed
aRdgeniT, saqarTvelom iuridiuli kavSiri daamyara 1918 wlis 26 maisis
damoukideblobis aqtTan. da amiT kidev erTxel mianiSna warsulisadmi
gansakuTrebuli damokidebulebis faqtze.
1921 wels sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos demokratiuli respublikis
okupacia iuridiulad iqna aRiarebuli. gamomdinare aqedan, 1991 wlis
oqtomberSi sabWoTa jarebisaTvis okupantis statusis miniWeba iyo
absoluturad logikuri, samarTliani da politikurad gamarTuli aqti.
miTumetes, im etapze, rodesac dasaSlelad gamzadebuli sabWoTa
kavSiris samarTalmemkvidre gaxda ruseTis federacia, xolo
saqarTveloSi dislocirebuli sabWoTa jarebi ruseTis federaciis
jarebi.
magram, aRniSnuli politika saqarTveloSi Tanmimdevrulad ver
gagrZelda, radganac 1992 wlis 6 ianvars, rodesac samxedro sabWom (j.
ioseliani, T. kitovani, T. sigua) daamxo zviad gamsaxurdias
xelisufleba, ruseTis federaciis jarebs okupantis statusi moexsna,
ramac gadamwyveti roli Seasrula saqarTveloSi mogvianebiT
datrialebul movlenebSi. kerZod samoqalaqo omsa da afxazeTSi
konfliqturi movlenebis ganviTarebaSi.
morigi mniSvnelovani sakiTxi represirebul pirTa reabilitacias
exeboda. aRniSnuli sakiTxis daregulireba sabWoTa kavSiris
daSlisTanave ver moxerxda, mxolod 1997 wlis noemberSi amoqmedda ka-
noni "saqarTvelos moqalaqeTa politikuri represiebis msxverplad aRia-
rebisa da represiebulTa socialuri dacvis Sesaxeb", aRniSnuli kanoni
63
vrceldeba im adamianebze da maT ojaxis wevrebze, romelTac represia
ganicades saqarTvelos teritoriaze 1921 wlis 25 Tebervlidan 1990 wlis
28 oqtombramde (saqarTvelos kanoni moqalaqeTa politikuri represiebis
msxverplad aRiarebisa da represirebulTa socialuri dacvis Sesaxeb, 11
dekemberi 1997). aRniSnuli kanonis miRebas win uZRoda sabWoTa kavSirSi
represirebulTa da maTi ojaxis wevrebis sarCeli strasburgis
sasamarTloSi, romliTac isini saxelmwifosgan moraluri zianis
anazRaurebas iTxovdnen. Tumca, vidre evrosasamarTlo gadawyvetilebas
miiRebda, qarTul kanonmdeblobaSi cvlileba Sevida, sadac dafiqsirebu-
lia, rom sabWoTa imperiis dros represirebul pirebs da maTi pirveli
rigis memkvidreebs moraluri zianisTvis erTjeradi daxmareba miece-
modaT (internet wyaro #11).
instutucionalur doneze damoukideblobis pirvelive etapze
saqarTvelos xelisuflebam SeZlo gamijvnoda sabWoTa sistemas da xazi
gaesva sabWoTa kavSirSi yofnis iZulebiT xasiaTze. es erTgvari signali
iyo imisa, rom sabWoTa kavSiris gaazrebis da misi koleqtiur
mexsierebaSi asaxvis procesi daiwyeboda. magram, samwuxarod, samxedro
gadatrialebam da samoqalaqo omma movlenebis sxvanairad ganviTareba
gamoiwvia.
§2.2 dekomunizaciis da lustraciis sakiTxi postsabWoTa saqarTveloSi
totalitaruli saxelmwifos daSlisTanave mwvaved dadga sabWoTa
uSiSroebis samsaxurebTan dakavSirebuli pirebis lustraciis da
politikuri sistemis dekomunizaciis sakiTxi 1 . am sakiTxis simwvaves
1 lustracia da dekomunizacia xSir SemTxvevaSi sinonimebad gamoiyeneba, magram maria losi
maT Soris mniSvnelovan gansxvavebas xedavs. avtoris azriT, dekomunizacia ukavSirdeba
64
sabWoTa mmarTvelobis umkacresi xasiaTi da represiaTa talRebi
ganapirobebda, romelic sazogadoebam saqarTvelos gasabWoebis dRidan
gamoiara. magram lustraciis procesi Tavis mxriv did sirTulesTan iyo
dakavSirebuli da am moTxovnilebas Tan sazogadoebis mxridan didi
SiSi da politikosebis sifrTxile axlda.
lustracia, rogorc politikuri meqanizms gamoyenebis xangrZlivi
istoria aqvs. lustraciis kanoni ar aris sisxlis samarTlis nawili, is
garkveulwilad Sromis kodeqsis gagrZelebas warmoadgens. is ar
iTvaliswinebs saidumlo samsaxurebTan TanamSromlobasa da danaSaulSi
mxilebul adamianebis sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micemas, aramed
garkveuli vadiT an uvadod ekrZalebaT mxilebul pirebs politikuri,
akademiuri da sxva kanonmdeblobiT dadgenili Tanamdebobis dakaveba.
rogorc wesi, lustraciis momxreebs gacilebiT meti argumenti aqvT,
vidre mowinaaRmdegebs.
pirvel SemTxvevaSi ZiriTadi argumentia, rom:
üwina reJimi iyo cudi (boroti) da saWiroa misi Sefaseba.
misi momxreebis gamovlena da mmarTvelobioTi procesebisTvis
CamoSoreba;
üaxal saxelmwifos sWirdeba mofrTxileba, raTa Zvelma
reJimma ver moaxerxos Zalebis mokreba da dabruneba;
sajaro sivrcis, da gansakuTrebiT politikis, yofili sabWoTa nomenklaturis
warmomadgenlebisgan ganwmendas. mas ar aqvs Sexeba Cveulebriv moqalaqeebTan, maSin rodesac
lustracia gacilebiT didi masStabisaa da SesaZloa masSi mTeli sazogadoeba CaerTos.
Sesabamisad hyavs gansxvavebuli samizne jgufebi, moiTxovs ganonSi gansxvavebuli normis
gaTvaliswinebas, dasabuTebas da maT ganxorcielebas. orive maTganis ganxorcielebis
Sedegad gaweuli sazRauri da miRebuli Sedegebic gansxvavebulia. (Los, M. 1995. p121)
65
üistoriuli gamocdileba, rogoricaa magaliTad orad
gayofili germania, romelmac SeerTebis Semdeg am procesis
gavla moaxerxa da lustraciis da denacifikaciisa da
dekomunizciis erT-erT saukeTeso magaliTs warmoadgens.
rac Seexeba negatiur mxares, lustraciis kanons yvela SemTxvevaSi aqvs
ukuZala. is iwvevs adamianebis dadanaSaulebas warsulSi ararsebuli
kanonmdeblobis Sesabamisad da sazogadoebaSi mtkivneulad xdeba misi
gadalaxva, miuxedavad imisa, rom umetes SemTxvevaSi idea didi
sazogadoebrivi mxardaWeriT sargeblobs.
lustraciis procesi, rogorc wesi, Tan sdevs xolme totalitaruli da
avtoritaruli reJimebis ngrevas. aRniSnulis Tanamedrove magaliTia
eraySi 2003 wels dawyebuli e.w. „de-baaTifikaciis“ procesi, rodesac
yofili mmarTveli partia “baaTis” wevrebs saxelmwifo samsaxurSi
dasaqmeba aekrZala. am kanonma sakmaod mwvave reaqcia gamoiwvia da
SeiaraRebul winaaRmdegobebSic ki gadaizarda. Sedegad, erayis axali
xelisufleba iZulebuli gaxda Seerbilebina gadawyvetileba da partiis
zogierT wevrs sajaro samsaxurSi dabrunebis neba darTo (internet
wyaro #36).
sabWoTa kavSiris dangrevis Semdeg, aRniSnuli procedura
saxelmwifoTan nawilma met-naklebi warmatebiT gaiara. nawili
mogvianebiT miubrunda, Tumca, diskusiebi lustraciis aucileblobaze
mudmivad mimdinareobda sazogadoebaSi. am process umetes SemTxvevaSi
Tansdevda mwvave ganxilva da diskusia, sakonstitucio sasamarTloSi
adamianis uflebaTa darRvevis da antikonstituciurobis motiviT
sarCelis ganxilva.
lustraciis procesis ganxilvisas SeiZleba gamovyoT ramdenime ZiriTadi
maxasiaTebeli, kerZod:
66
lustracia gulisxmobs politikuri Tanamdebobis pirebis
da sajaro moxeleebis gadamowmebas da maTi saidumlo
samsaxurTan Tu reJimTan TanamSromlobis sakiTxis garkvevas.
am konteqstSi xSirad gamoiyeneba termini dekomunizacia,
romelic Tavis mxriv sabWoTa mmarTvelobis Sefasebas da am
mimarTulebiT saxelmwifo politikas moiazrebs.
miuxedavad sxvaobisa, lustracis da dekomunizaciis
procesebis moqceva erT kanonproeqtSi SesaZlebelia da amis
magaliTia Cexoslovakia 1993 wlamde da CexeTis respublika
1993 wlis Semdeg. rodesac dekomunizacia da lustracia
daukavSires erTmaneTs da kanonproeqtma SeZlo gadalaxa
yvela SesaZlo instituciuri barieri, romelsac vetos dadeba
SeeZlo 1 . bulgareTsa da albaneTSic dekomunizacia da
lustraciis procesi erTad daiwyo, magram am qveynebSi
CexeTis precendenti ver ganxorcielda, radganac ver
moxerxda pirvel SemTxvevaSi sakonstitucio sasamarTlos,
xolo meoreSi przidentis vetos daZleva (biolis fondi. 29
ivnisi, 2011)
Teoretikosebis Tanaxmad arCevani liberalur da radikalur politikas
Soris arCevanze reJimTan urTierTobis da winaaRmdegobis gamocdileba
axdens. magaliTad, CexeTis magaliTi SeiZleba aixsnas winaaRmdegobis
moZraobis SedarebiT susti xasiaTiT vidre poloneTTan, sadac reJimTan
dapirispirebam lamis nacionaluri xasiaTi miiRo. xolo kiTxvaze, ratom
airCies postsabWoTa saxelmwifoebma lustracia, rogorc warsulis
1 gavrcelebuli informaciis Tanaxmad CexeTis lustraciis kanonis mkacri xasiaTi imiTac
iyo ganpirobebuli, rom "xaverdovani revoluciis" Semdeg, 10 dReSi praRaSi gavrcelda
proklamaciebi, rom komunistebs unda daebrunebinaT Zalaufleba.
67
gaazrebis erT-erTi umTavresi gza, haisis Tanaxmad (Huyse, L. 1995)
SesaZlebelia sabWoTa reJimis funqcionirebaSi sazogadoebis
CarTulobis xarisxSi veZeboT. kerZod, laTinur amerikasa da samxreT
afrikaSi zRvari represiis momwyobebsa da represirebuliTa Soris
aSkara iyo da amas laTinuri amerikis samxedro mmarTveloba Tu
afrikaSi rasobrivi gansxvaveba miuTiTebda. magram post sabWoTa
saxelmwifoebSi rTuli iyo sazogadoebis warmomadgenlebis represiebSi
Setanili wvlilis garkveva. rogorc adam mixniki da vaclav haveli 1993
wels ambobdnen: „Cven aq yvelani erTad varT, radenadac yvelam pirdapir
metnaklebad SevqmeniT reJimi, yvelam vinc Cumad viyaviT, aseve yvelam
vinc SeveCvieT mas” (haveli, v. 2003). da Tuki sazogadoebis didi nawili
CarTuli iyo aRniSnul procesSi, maSin Zalian rTuli iyo gansazRvra
Tu vin iyo damnaSave da vin msxverpli, vin dasjiliyo da vin ara, vin iyo
CarTuli e.w. „aqtiur“ an „pasiur“ kolaboraciaSi. es iyo is kiTxvebi,
romlis winaSec dadgnen postsabWoTa saxelmwifoebi lustraciis
procesis ganxorcielebisas.
postsabWoTa sivrceSi lustraciis procesis aRwerad SeiZleba
CaiTvalos didident adam mixnikis mier gakeTebuli gancxadeba „diax
amnistias, ara amnezias“ (Auer, F. 2004. p.90) romelic man 1989 wels
lustraciis Sesaxeb debatebisas warmoTqva. Sesabamisad lustraciis
sakiTxi aseve ukavSirdeba amnistiis an amneziis sakiTxis. Tu romels
irCevs saxelmwifo warsulTan urTierTobis mosagvareblad.
68
saqarTveloSi lustraciiis Sesaxeb kanonis miReba 1990-ian wlebSi ver
moxerxda, amis mizezad eqspertebi asaxeleben arqivebis
mouwesrigeblobis sakiTxs.1
gadarCenilebs Sorisaa sisxlis samarTlis saqmeebis fondi 1921-dan 1990
wlamde. aseve SemorCenilia centraluri komitetis arqivi, romelic
Seicavs daaxloebiT 2.5 milion erTeuls. es arqivi 2007 wels
prezidentis brZanebulebiT gadmoeca Sss-s da is nebismieri
msurvelisTis xelmisawvdomia), xelmZRvanelTa SiSs maTi an maTi
axloblebis piradi saqmeebis gansajaroebisadmi da asev SiSi imisa, rom
masalebis gamomzeureba SurisZiebis mizezi SeiZleboda gamxdariyo.
saqarTvelos yvela mTavroba xelisuflebaSi mosvlisTanave pirobas
sdebda rom aucileblad moxdeboda lustracia, Tumca aRniSnuli
sakiTxis mowesrigeba zviad gamsaxurdiasa da eduard SevardnaZis
prezidentobis dros sakanonmdeblo doneze ver moxerxda. qarTuli
presis furclebze araerTxel gamoCnda saidumlo masalebi da statiebi,
sadac konkretul pirebs sabWoTa kavSiris saidumlo specsamsaxurebTan
1 90-ian wlebSi arqivis didi nawili gatanil iqna ruseTSi (uSiSroebis arqivis monacemebiT
1990 wels sabWoTa uSiSroebis arqivi gaitanes qalaq smolenskSi), xolo darCenili nawilis
TiTqmis 80 % 1991-1992 ww samoqalaqo omis dros daiwva daaxloebiT 48000 piradi saqme.
gadarCa mxolod 20%.
Sss arqivis xelmZRvanelis omar TuSuraSvilis gancxadebiT xanZris Sedegad daaxloebiT 22
aTasi saqme ganadgurda, romelTa Soris iyo: saidumlo saqmiswarmoebis masalebi - 7
aTasamde saqme. aseve iaponuri dazvervis, TurqeTis, iranis, italiis, germaniis sakonsuloebis
saidumlo saqmiswarmoebebi, samamulo omis periodis tyveTa filtraciis da saxelmwifo
Semowmebis 45 aTasi saqme, sisxlis samarTlis warmoebiT Sewyvetili saqme reabilitirebul
pirebze - 48 aTasi saqme. eseni iyvnen pirebi, romlebmac reabilitacia miiRes 1989 wlis [ssrk
umaRlesi sabWos] prezidiumis mier gamocemuli kanonis [dadgenilebis] mixedviT. aseve
agenturis samuSaosa da piradi saqmeebis didi nawili. (biolis fondi, 12 ivlisi, 2012).
69
TanamSromlobaSi sdebdnen brals (amis magaliTia 1993w. gazeT
„iberiaSi“ gamoqveynebuli masalebi qarTul eklesiaSi moRvawe
sasuliero pirebis kavSiris Sesaxeb KGB-sTan an 2010 w. gazeT
„versiaSi“ gamoqveynebuli statia inteligenciis agenturul saqmianobis
Sesaxeb. masalebi erT-erTi rusuli forumidan iyo aRebuli (internet
wyaro # 15).
zviad gamsaxurdias prezidentobis dros dekomunizaciis da lustraciis
procesis dausruleblobis mizezTa Soris dominirebs mmarTvelobis
mcire periodi da aseve sazogadoebaSi popularobis dakargvis SiSi,
romelsac aucileblad gamoiwvevda lustraciis kanonis miReba
(xoStaria g. siRrmiseuli interviu. 10 oqtomberi, 2013).
1998 wels saqarTvelos parlamentis dadgenilebiT Seiqmna lustraciis
meqanizmis SemuSavebis droebiTi saxelmwifo komisia, romlis mizanic
iyo „saqarTveloSi samarTlebrivi, demokratiuli saxelmwifos
mSeneblobis procesSi saxelmwifo uSiSroebis interesebis dacvis,
xelisuflebis umaRles struqturebSi ucxo qveynis agenturis SeRwevisa
da saxelmwifos umaRlesi Tanamdebobis pirebis mimarT teroristuli
aqtebis aRkveTis, sajaroobisa da lustraciis principebis
ganxorcielebis mizniT ... Seswavlil iqnes da politikur-samarTlebrivi
Sefaseba mieces saqarTveloSi arsebuli yofili ssrk-is, saqarTvelos
ssr-is da saqarTvelos uSiSroebis organoTa arqivebSi dacul, sabWoTa
suk-is agenturasTan dakavSirebul dokumentebs” (saqarTvelos
parlamentis dadgenileba lustraciis meqanizmis SemuSavebis droebiTi
saxelmwifo komisiis Seqmnis Sesaxeb. 20 Tebervali,1998).
lustraciis kanonis miRebis Sesaxeb msjelobis gaaqtiureba droSi
daemTxva sabWoTa uSiSroebis generlebis gaaqtiurebas da amave dros 9
Tebervlis teraqts, romelic mouwyves prezident SevardnaZes da romlis
70
organizebaSic swored maT sdebdnen brals. 2001 wels, rodesac valeri
xaburZania dainiSna uSiSroebis ministrad, misi erT-erTi upirvelesi
gancxadeba iyo, rom is aucileblad moamzadebda lustraciis Sesaxeb
kanons (internetwyaro # 10). Tumca 2 wlis Semdeg 2003 wels, presasTan
interviuSi xaburZaniam ganacxada, rom:
„aRniSnuli kanonis miReba mxolod gardamaval etapze myofi
qveynebisaTvis aris aucilebeli, am stadiis uaxloesi aTi wlis
ganmavlobaSi... lustraciis erT-erTi mTavari mizani isaa, rom
yofil agentebs Tanamdebobebze aRar emuSavaT, amjerad ki,
lustraciis Sesaxeb kanonis miReba sasurvel Sedegs veRar
gamoiRebs, radgan uSiSroebis saministrodan ukve gatanilia
sabWoTa droindeli arqivebi da kanonis miRebis SemTxvevaSi
konkretuli pirebis agenturuli saqmianobis dasadastureblad
mtkicebulebebi aRar arsebobs“.
aRniSnuli gancxadeba miuTiTebda, rom mocemul etapze safrTxe
Cavlilad fasdeboda, radganac braldebulebma qveyana datoves da
Sesabamisad kanoniT manipulireba saWiro aRar iyo.
Tumca eqspertebi miiCneven, rom am perioSi lustraciis kanonisadmi
frTxili damokidebuleba im faqtiT iyo gamowveuli, rom xelisuflebis
eSelonebSi didi raodenobiT imyofebodnen politikosebi, romelTac
didi albaTobiT kavSiri hqondaT saidumlo samsaxurebTan. Sesabamisad,
aRniSnuli kanonproeqtis miRebiTac ar iyvnen dainteresebulni (l.
berZeniSvili, siRrmiseuli interviu. 12.11.2014).
stalinisadmi damokidebuleba iyo kidev erTi maxasiaTebeli, riTac
pirveli ori prezidentis pozicia gansxvavdeboda. zviad gamsaxurdias
prezidentobis periodSi sabWoTa beladis da saerTod partiis aRqma
calsaxad negatiuri iyo. erT- erT interviuSi prezidenti gamsaxurdia
71
xazs usvams gavrcelebuli mosazrebis mcdarobas imis Sesaxeb, rom
saqarTveloSi Zalian bevr adamians uyvars stalini, „isini gacilebiT
cotani arian vidre gvgonia“ (gamsaxurdia z. 27 Tebervali 1991.).
prezident eduard SevardnaZis stalinisadmi damokidebuleba gacilebiT
pozitiuri iyo. magaliTad, man 2010 wels yvavilebiT Seamko q. goris
centralur moedanze stalinis Zegli da xazi gausva, rom is didi
adamiani iyo1.
bunebrivia, xelisuflebis warmomadgenlebis ganwyoba aisaxeboda maT
mier gatarebul politikur kursze. Tumca koleqtiuri mexsierebis
formirebis dagegmil politikaze am periodSi ver visaubrebT, rac
prezident gamsaxurdias mmarTvelobis mcire xniT, xolo eduard
SevardnaZis sabWoTa kavSirTan asocirebiT SeiZleba aixsnas.
Sesabamisad, saqarTvelos pirveli ori prezidentis mmarTvelobis
pirobebSi, sabWoTa warsulis gadafaseba da misgan distancireba ufro
metad aqtualuri zviad gamsaxurdias periodSi iyo, es gansakuTrebiT
institucionalur doneze SeimCneoda. rac Seexeba axali identobis
formirebis process, am mimarTulebiT koleqtiuri mexsierebis
konstruirebis samuSao ar gatarebula (SesaZloa, mxolod mmarTvelobis
mcire periodis gamo ver moeswro), rac Seexeba prezident SevardnaZis
periods aq SeimCneva lustraciis sakiTxis usafrTxoebis WrilSi
ganxilvis mcdeloba.
1 1995 wlis 9 maisis dResaswaulTan dakavSirebiT eduard SevardnaZem ganacxada, rom Tavis
valad Tvlis, moinaxulos gorSi stalinis saxl-muzeumi da pativi miagos umaRlesi
mTavarsardlis xsovnas, romlis damsaxureba (miuxedavad mravali naklovani mxarisa) -
udavoa faSizmis damarcxebaSi.
72
Tavi III . mexsierebis politikis markerebi „vardebis
revoluciis“ sawyis etapze
Cveni revoluciis istoria warsulis istoriaa, magram amavdroulad es gambedaobis,
simamacis, imedisa da momavlis istoriaa.
(mixeil saakaSvili. 23 noemberi 2005w. )
eduard SevardnaZis xelisuflebis winaSe ori umTavresi problema idga.
pirveli, legitimaciis, rac kanonieri xelisuflebis damxobas
ukavSirdeboda. xelisuflebis gadacemis procesSi wyveta da samxedro
Zalis Careva mmarTvelobis memkvidreobiTobas kiTxvis niSnis qveS
ayenebda. meore problema iyo sazogadoebis arakonsolidirebuloba,
romelic saTaves aseve 90-iani wlebis movlenebidan iRebda, rodesac
mosaxleoba daiyo prezident gamsaxurdis momxre-mowinaaRmdegeebad, rac
Tavis mxriv samoqalaqo omSi gadaizarda da sazogadoebis gaxleCvis
niSnebi jerac SemorCenili iyo.
miuxedavad imisa, rom qveyanam ori SeiaraRebuli konfliqti gamoiara,
romelic Tilis (Tilly, Ch. 2008) 1 Teoriis Tanaxmad eris
konsolidaciisTvis unda Seewyo xeli, mainc omis Semdgomi sazogadoebis
gaTiSuloba jerac sagrZnobi iyo. yovelive zemoTTqmuls emateboda
arcTu ise saxarbielo socialur-ekonomikuri mdgomareoba, romliTac
saqarTvelo avtorTa nawilis mier arSemdgar saxelmwifod iyo
daxasiaTebuli.
1 ix. jonsi s. 1993
73
yovelive amis fonze „vardebis revoluciiT“ mosul xelisuflebas
hqonda saukeTeso sastarto pirobebi, kerZod:
is Tavis SemadgenlobaSi moicavda rogorc e.w.
„zviadistebs“ aseve „antizviadistebs“, rogorc politikosebis
aseve moqalaqeebis saxiT;
sazogadoebaSi sargeblobda ndobis Zalian didi votumiT da
mxardaWeriT. legitimaciis problema miuxedavad revoluciiT
mosvlisa axal xelisuflebas ar qonia.
xelisuflebas rTuli memkvidreoba xvda wilad. erT-erT umTavres
gamowvevas mis winaSe warsulis negatiuri memkvidreobis daZleva
warmoadgenda. is aseve idga arCevanis winaSe - iqneboda saxelmwifos
mSeneblobis axali etapi, rac Zvelis memkvidreobas gulisxmobda Tu
saxelmwifos mSenebloba Tavidan daiwyeboda.
aRniSnuli sakiTxi martivad, “warsulze sazRvris gavlebis” strategiis
arCeviT mogvarda, kerZod oficialuri diskursis Tanaxmad daiwyo
saxelmwifos mSeneblobis axali etapi, rac Tvisobrivad niSnavda
urTierTobebis xelaxla damyarebas, rogorc qveynis SigniT, aseve qveynis
gareT, instituciebis reformirebasa da Seqmnas, Rirebulebebis
gadafasebas, sazogadoebis wevrebSi axali mentalitetis formirebis
xelSewyobas da a.S. saxelmwifo ar gvqonda. es iyo xelisuflebidan
momdinare oficialuri diskursi, “ (sabWoTa) ...sistemis ngrevis Semdeg
erTaderT realur saxelmwifos ruseTi warmoadgenda... postsabWoTa
sivrcis sxva qveynebi mxolod teritoriebs warmoadgendnen, sadac
Zalaufleba xelSi yofilma sabWoTa liderebma Caigdes...” (saakaSvili m.
4 agvisto, 2005).
2003-2012 wlebSi mexsierebis politikis analizisas SesaZloa gamoiyos
ramdenime Tema, romelic dominanturia mixeil saakaSvilis diskursSi.
74
aRniSnuli Temebi SesaZlebelia ganxilul iqnas, rogorc erTgvari
indikatori, romelTa Seswavla saSualebas mogvcems gavaanalizoT
mexsierebis politika „vardebis revoluciis“ Semdgom saqarTveloSi. es
Temebia: simboloebis gamoyenebiT axali identobis konstriurebis
mcdeloba, warsulis konkretuli faqtebis gaxseneba da maTi
interpretacia, ruseTis damokidebulebis da aRqmis transformacia
partnioridan istoriul mowinaaRmdegemde.
§ 3. 1 axali saxelmwifos mSenebloba identobis transformaciis gziT
„axali epoqis“ sastarto pirobebis xelSemwyobi erT-erTi faqtori
xelisuflebis erTgvari mesianisturi aRqma iyo, romlis Tanaxmadac
qveyanaSi yvelaze rTul situaciaSi gamoCnda axali Zala, romelsac unda
exsna saxelmwifo im mZime mdgomareobidan, romelSic is TiTqmis
aTwleulis ganmavlobaSi imyofeboda 1 . sazogadoebis ganwyobas Tan
erTvoda prezident mixeil saakaSvilis qarizmatuli Tvisebebi da
TviTaRqmac. Tavad prezidentis gancxadebis Tanaxmad, am etapze ers
hqonda unikaluri Sansi Sesuliyo istoriaSi, rogorc „Taoba, romlis
ZalisxmeviTa da uSualo monawileobiT, pirvelad, daviT aRmaSeneblis
epoqis Semdeg, saqarTvelo xelaxla gaerTianda“ (saakaSvili m. 20
noemberi, 2005). amasTan axali aTvlis wertilis dawyeba saxelmwifos
mSeneblobaSi sruliad logikuri iyo, radganac “axalgazrda
demokratiis pirobebSi saWiroa axali azrovnebisa da gamocdilebis,
1 es ar iyo mxolod sazogadoebis ganwyoba Tavad xelisuflebis warmomadgenlebic TavianT
gamosvlebSi xels uwyobdnen am grZnobis ganviTarebas. mag. mogvianebiT Tavis erT erT
gamosvlaSi prezidentma saakaSvilma aRniSna „...darwmunebuli viyavi, rom dRevandeli
msoflios istoriaSi saqarTvelo, misi simciris miuxedavad, sulier misias aiRebda da
axla am istoriuli misiis Sesrulebis dro dadga“. (saakaSvili m. 25 maisi, 2005)
75
aseve, Zveli kompleqsebisagan Tavisufali adamianebis xelisuflebaSi
mosvla, rac wina mTavrobisaTvis ucxo iyo” (saakaSvili m. 23 Tebervali,
2004), axals ki hqonda.
sainteresoa is faqti, rom m. saakaSvili asociaciur dakavSirebas ufro
metad cdilobda daviT aRmaSenebelTan, vidre saqarTvelos
damoukidebeli respublikis pirvel xelisuflebasTan, rac SesaZloa am
ukanasknelis social-demokratiuli ideologiisadmi kuTvnilebiT da
ufro metad daviTis warmatebuli, xSir SemTxvevaSi radikaluri,
reformatoruli, mmarTvelobis stiliT iyo ganpirobebuli. amasTan,
sazogadoeba ufro metad icnobda daviT aRmaSenebels, vidre saqarTvlos
demokratiuli respubliskis mTavrobis warmomadgenelebs, rac
sazogadoebasTan swored am epoqis analogebis gamoyenebas gacilebiT
efeqturs xdida.
sazogadoebis xelisuflebisadmi pozitiuri ganwyobis erT-erT
mniSvnelovan xelSemwyob faqtors warmoadgenda, aseve xelisuflebis
politika, romelic simbolisturi da komemoraciuli RonisZiebebisadmi
did miswrafebas ganicdida. Tuki gamoviyenebT asmanis koncefcias
mexsierebis potenciuridan aqtualurSi transformirebis Sesaxeb (Assman
A. 2006), postrevoluciuri mTavroba, swored msgavsi politikis
gatarebaze iyo orietirebuli.
warsulisadmi gansakuTrebuli damokidebulebis xazgasma xdeboda
TiTqmis yvela sferoSi, yvel sakiTxTan mimarTebaSi. saqarTvelos
„gmiruli“, „mebrZoli“, „Seupovari“, “daumorCilebeli”,
„mtergamouleveli“ warsuli iZleoda nebismieri gadawyvetilebis axsnis
saSualebas. am magaliTebis iyeneben aRlumze gamosvlilsas,
studentebTan Tu ucxoel stumrebTan Sexvedrisas. am qmedebis
daniSnuleba, rogorc zemoT avRniSneT, sazogadoebis konsolidacia da
76
mmarTvelTa legitimurobis arsebuli niSnulis SenarCuneba iyo.
amasTanave, SesamCnevia „axali qarTuli“ identobis Camoyalibebis
mcdeloba, romlis Sesakravadac gamoiyeneboda ori ZiriTadi strategia:
simboloebze aqcentireba da warsulis gaxseneba.
swored rTuli xanis daZlevis da Zveli didebis dabrunebisaTvis
brZolis dawyebis alegoria SesaZloa veZeboT mixeil saakaSvilis mier
inauraciisas ficis daviT aRamaSeneblis saflavze dadebiT.
„...dRes saqarTvelo danawevrebulia, dRes qarTveli xalxi
damcirebulia! ... saqarTvelo arsebobda, saqarTvelo arsebobs da
yovelTvis iarsebebs. saqarTvelo ar momkvdara. Cven yvelam erTad unda
vTqvaT, ermac da bermac, mTavrobamac da yvela adamianma, Cvenma
moqalaqem, yvelam... yvelaferi unda gadavdoT gverdze, unda movemzadoT,
unda gaverTiandeT, gavZlierdeT da aRvadginoT saqarTvelos erTianoba
da mTlianoba. es aris Cemi cxovrebis mizani.“ (saakaSvili m. 25 ianvari,
2004) am sityvebiT mixeil saakaSvili miuTiTebda im gamowvevebze,
romelic axali xelisuflebis winaSe idga da amave dros mizanze,
romlis gansaxorcieleblad is xelisuflebaSi modioda da apirebda
Tavisi moRvaweobis miRZvnas.
amasTanave, ficis daviTis saflavze dadeba iyo maCvnebeli imisa, rom,
rogorc daviT aRmaSenebeli iyo yvelas mefe, miuxedavad sarwmunoebisa,
qonebisa, erovnebisa, aseve saqarTvelos prezidenti iqneboda yvelas
prezidenti. is Tavismxriv mouwodebda yvelas, visac qveyanaze guli
Sestkioda gaerTianebuliyvnen samSoblos siyvaruliT da gaegrZelebinaT
is estafeta, romelic gmirma winaprebma datives. „ ... daviTis saflavze
Cven yvelam erTad unda vTqvaT, saqarTvelo moemzadeba, saqarTvelo
gaerTiandeba, saqarTvelo gaZlierdeba da saqarTvelo gamTliandeba.
saqarTvelo Seikvreba erT Zlier saxelmwifod. me minda, Tqveni
77
daxmareba viTxovo am saqmis ganxorcielebaSi. me minda, yvelani erTad
davdgeT da yvelani erTmaneTs davudgeT gverdiT...“ (saakaSvili m. 25
ianvari, 2004).
daviTis saflavze ficis dadebis ceremonia sazogadoebaSic Sesabamisi,
dadebiTi reaqcia gamoiwvia. aseve gamokveTa molodinebi, romelic
axalgazrda prezidentis mimarT hqondaT. paralelebi daviT
aRmaSeneblis adreul asakSi gamefebasTan da saqarTvelosTvis uCveulo
axalgazrda piris prezidentad arCevasTanac ki gaivlo, quTaisis (sadac
prezidentma fici dado) Teatris fasadze gamofenili baneri xalxs
Seaxsenebda, rom gelaTSi prezident mixeil saakaSvilis inauguracia iyo
„daviT aRmaSeneblis gza - rwmenisa da mamulis xsnisaTvis“.
prezidentis dalocvisas patriarqma xazi gausva, Tu raoden
„ ...iavarqmnili saqarTvelo Caibara 16 wlis daviT aRmaSenebelma, magram
RvTiT SeZlo eris sulieri amaRleba da misi ganmtkiceba; amasTan,
qveynis ganvrcoba nikofsiidan darubandamde. Tqvenc SeWirvebuli qveynis
mmarTveloba gbardebaT. mZimea es tvirTi, magram uflis wyalobiT didi
gamarjvebis mopoveba realuria. RmerTma SegaZlebinoT Cveni qveynis
gamTlianeba da suliT Zlieri, didi saqarTvelos aRdgena, "raiTa iyos
erT samwyso da erT mwyems". Tqveni warmatebis didi garanti aris xalxis
ndoba” í(Jurn. geokeria, 2004. gv. 298-290) Sesabamisad, axali xelisufleba
aerTianebda did imeds da molodins, rom SeZlebda „arSemdgari“ qveynis
fexze dayenebas da gamTlianebas, rogorc es saukuneebis win daviT
aRmaSenebelma SeZlo.
saxelmwifis mSeneblobis procesSi erovnuli mgrZnobelobis gaRviZeba
da amis saSualebiT identobis konstruirebis mcdeloba
saxelmwifoTaTvis TiTqmis gardauvali procesia. u. blumis
identifikaciis Teoriis Tanaxmad saxelmwifos mSeneblobis procesSi
78
qveynis teritoriaze mcxovrebi adamianebi saxelmwifos moqalaqeebad
iqcevian. transformaciis procesi dakavSirebulia arsebulis
gadafasebasTan da axali maidentificirebeli simboloebis miRebasTan
(Bloom, W. 1990. p.55). saqarTvelos SemTxvevaSi, Zvelisadmi Zireulad
gamijvnis kidev erT simbolur gamoxatulebas saxelmwifos axali
simbolikebis Seqmna warmoadgenda. axali gerbi, droSa da himni
xazgasmiT miuTiTebda saqarTvelos gmirul warsulze, diad brZolaze,
maTdami memkvidreobiTobaze. amave dros saxelwifo simbolikebi erTi
ZiriTadi lozungis garSemo gaerTianda, romlis Tanaxmadac „Zala
erTobaSi“ iyo 1 . am miznis garSemo unda momxdariyo sazogadoebis
konsolidaciac. simbolikis SecvlasTan erTad mimdinareobda piar
aqciebi, romelic maT popularizaciis, sazogadoebaSi damkvidrebisken
iyo mimarTuli (gerbis da droSis saskolo saxelmZRvaneloebze datana,
himnis sportul Sejibrebebze xalxis mier Sesruleba, aseve himnis
musikaluri pop versiis momzadeba da a.S.).
garda saxelmwifo simboloebis Secvlisa, xelisufleba Tavad qmnida
axal simbolos, romelic gamoxatavda im ideas, romliTac revoluciis
Semdeg movidnen xelisuflebaSi da is mesianuri suliskveTebis
matarebeli unda yofiliyo. aseT simbolos vardebis revoluciidan sami
wlis Tavze Tavisuflebis moedanze sazeimod aRmarTuli Tavisuflebis
monumenti (wminda giorgis qandakeba) ganasaxierebda, romelic
sazogadoebis nawilisaTvis wmindanad aRiqmeboda, nawilisaTvis erTgvari
kitCi iyo. alegoriulad is uCvenebda, rom giorgobas (23 moembers,
1 garda axali simbolikis miRebisa, aseve didi aqcenti keTdeboda sazogadoebaSi maT
popularizaciaze, ramac Sedegs miaRwia „am droSas sxvadasxva dResaswaulis dros xalxi
Tavad fens, rac komunistebis periodisgan radikalurad gansxvavebuli movlenaa... dRes
saqarTveloSi, erovnebis miuxedavad, arc erTi bavSvi ar aris, romelmac sakuTari qveynis
himni ar icis. (saakaSvili m. 22.11,.2005)
79
vardebis revoluciis dRes, aseve 6 maiss aslan abaSiZis mier baTumis
datovebis dRes rodesac aseve giorgoba aRiniSneba) saqarTvelom
daamarcxa boroteba, warsulSi datova rTuli periodi da
gamarjvebebis da winsvlis dro dadga.
meore tendencia, romelic SeimCneva xelisuflebis politikaSi
istoriuli gmirebisadmi, gansakuTrebuli damokidebulebaa, xdeba
erTgvari „warsulis aRmoCena“, romelsac erik hobsbaumis Teoriis
farglebSi Tuki ganvixilavT miznad sazogadoebaSi rwmenis gaRviveba,
misi konsolidacia edo. Tuki gadavxedavT mexsierebis strategiebs es
erTgvarad damfuZnebeli mamebis Sesaxeb miTebis Seqmnas uaxlovdeba,
ramdenadac am gmirebis gaxsenebiT sazogadoebas mouTxrobdnen Tu
rogor SeZlo saqarTvelom gamoiara amdeni Znelbedobis Jami da
gadarCeniliyo. amasTanave, amave gmirebis gamocdilebaze dayrdnobiT
usaxaven awmyosa da momavlis samoqmedo gegmas, Tu maSin gadavrCiT,
axlac gadavrCebiT. iseve rogorc adre, dResac saqarTvelos aqvs
uamravi problema, mteric arasodes gamolevia, „...am qalaqs (Tbiliss)
araerTi zesaxelmwifos xelmZRvaneli unaxavs, magram isini
saqarTveloSi modiodnen rogorc dampyroblebi sakuTar koloniaSi. maTi
aq mosvla ngrevis, sisxlisa da cremlis mizezi da Sedegi
iyo“ (saakaSvili m. 10 maisi, 2005) .
saqarTvelos araerTi gamowveva hqonda: teritoriuli mTlianobis
aRdgena, saxelmwifo aparatis gajansaReba da rac mTavaria,
sazogadoebisaTvis rwmenis dabruneba, rom: „Cven istoriuli procesis
momswreni varT. unda gvesmordes, rom praqtikulad axali qarTuli
saxelmwifo iqmneba. Tavisi institutebiT, mentalitetiT, unar-CvevebiT,
gansakuTrebuli tradiciebiT...” (saakaSvili m. 3 maisi, 2005.) da am fonze
umniSvnelovanesi iyo istoriuli gmirebis gaxseneba, romelTac
umTavresi maxasiaTebeli hqondaT: isini qveynis TavisuflebisaTvis
80
ibrZodnen (daviT aRmaSenebeli, vaxtang gorgasali da sxv). amasTanave,
samSoblo ixsenebsda da pativs scemda maT. aRniSnulis gamoxatuleba
iyo magaliTad, 1924 wlis ajanyebis gmiris qaquca ColoyaSvilis neStis
gadmosveneba 2005 wels, romelic saxalxo dResaswaulad iqca da
romliTac xazi gaesva im faqts, rom samSoblo ibrunebda gmirebs
romelnic qveynis ganTavisuflebis ideas Seewirnen. es iyo erTgvari
komemoraciuli aqcia, romliTac sazogadoebisTvis erTdroulad
xdeboda daviwyebuli warsulis moTxroba da amave dros Cveneba, Tu
rogori unda yofiliyo sanimuSo qarTveli.
qaquca mniSvnelovani iyo vardebis revoluciis Semdgom qarTul
istoriul narativSi, ramdenadac misi saxe qarTuli valutis kupiurazec
aisaxa da saxelisuflebo diskurssic araerTxel iqna gamoyenebuli,
rogorc magaliTi winaaRmegobis moZraobisa, romelic warumateblad
dasrulda, magram datova anderZi, rac axalma Taobam unda Seasrulos
(mogvianebiT mexsierebis strategiis cvlilebasTan erTad qaqucas axali,
gansakuTrebuli gansakuTrebuli mniSvneloba mieniWa, rogorc uSualod,
ruseTis imperiasTan mebrZoli gmiris).
mexsierebis zemoTaRniSnuli strategiebi xelisuflebis saubarSi xSirad
Cndeboda da exeboda TiTqmis yvela Temas. maT Soris teritoriuli
konfliqtebis analizis drosac ki xazi esmeoda qarTul-afxazuri da
qarTul-osuri pozitiuri urTierTobis mravalsaukunian istorias,
rodesac maTi winaprebi “qarTvelebTan erTad ibrZodnen
saxelmwifoebriobis aRsadgenad da dasacavad” (saakaSvili m. 10 ivlisi,
2005). saqarTvelo qarTvelebTan erTad osebis da afxazebis saxelmwifo
iyo, romelsac es faqti axsovda da maTac unda gaxsenebodaT. swored
aRniSnuli ganwyobis gaRvivebisaken iyo mimarTuli axali xelisuflebis
politikuri kursi, romelic afxazebs da osebs megobrobis xels
uwvdida.
81
garda istoriuli gmirebis, rogorc simboloebis gamoyenebisa aseve
sainteresoa strategia, romelic ukavSirdeba Tanamedroveobis gmirebis,
rogorc sanimuSo qarTvelebis warmoCenas.
mxolod istoriul warsulze apelireba ar iyo sakmarisi sazogadoebis
konsolidaciisa da mentalitetis cvlilebisTvis, maT sWirdebodaT
magaliTebi Tanamedroveobidan, romelTac mibaZavdnen da romelTa qcevac
mowonebuli da dafasebuli iqneboda. amasTanave, “Cveni drois gmirebis”
Cveneba iqneboda erTgvari progresis maCvenebeli, rom sazogadoebaSi
cvlilebebis yinuli daiZra da saWiroa yvelani CaverToT am procesebSi.
„axali saqarTvelos namdvili gmirebi“ (saakaSvili m. 24 Tebervali, 2005),
SesaZloa yofiliyvnen rigiTi adamianebi, arakorumpirebuli saxelmwifo
moxeleebi, mSoblebi, romelTac Svilebi jarSi gauSves (saakaSvili m. 26
maisi, 2005), an aseve namdvili gmirebi, romelTac saqarTvelos
erTianobas Seswires Tavi (mag. 2008 wlis agvistos omSi daRupuli
giorgi anwuxeliZe). saqarTvelos yvela moqalaqe unda Cabmuliyo qveynis
mSeneblobis saqmeSi, unda gamxdariyo Cveni drois gmiri an moxalise,
radganac „pirvelad, mas Semdeg, rac daviTis, Tamaris, giorgi
brwyinvalis dros saqarTvelos hyavda moxaliseTa jari,“ (saakaSvili m.
29 seqtemberi, 2005) axla gaCnda SesZlebloba saqarTvelom aRadginos
istoriuli warsuli da isev hyavdes msgavsi jari. aRniSnulis realizeba
rezervistebis programis SemuSaveba iyo, rodesac TiToeuli moqalaqes
unda gaevlo samxedro wvrTnebi, SeeZina garkveuli samxedro unarCvevebi
raTa saWiroebis SemTxvevaSi gamxdariyo samSoblos rigiTi jariskaci.
rogorc cnobilia eris mSeneblobis procesSi didi mniSvneloba eniWeba
solidarobis grZnobis gaRvivebas moqalaqeebs Soris, riTac
„warmosaxviTi erTobis“ gancda aqtiurdeba da Sesabamisad matulobs
masebis mobilizaciis politikis zegavlena (Spainer-Halev J. 2008 p. 606).
saakaSvilis mcdelobac swored erTobis, solidarobis grZnobis
82
gaRvivebas emsaxureboda, rac yvelaze metad aklda qveynis mosaxleobas.
politikur diskursSi aseve gaCnda termini „pirvelad saqarTveloSi“,
rac kidev ufro aZlierebda ganwyobas, rom saxelmwifo axla dgeboda
fexze da iwyebda saxelmwifoebriobis mSeneblobas.
Tumca gmiruli warsulis paralelurad diskursSi aseve Cndebian
personaJebi, romlebic saxelmwifoebriobas safrTxes uqmnidnen, romelTa
„razmelebi sofel-sofel dadiodnen da xalxs eubnebodnen: qarTvelebo,
ar gamoxvideT, mteri asjer Zlieria da is arafers dagviSavebs, - magram
movida mteri, romelmac miwasTan gaaswora, gadawva Tbilisi, namusi
axada qveyanas da qarTvelebis Ralatis gamo saqarTvelos
damoukideblobas wertili dausva“, (saakaSvili m. 11 seqtemberi, 2005).
gardamaval etapze saWiroa sifrTxile, radganac msgavsi precedentebi
ar gameordes, risTvisac saWiro iyo Ralatis faqtebis CarTvac
koleqtiur mexsierebaSi.
safrTxis SegrZneba gansakuTrebiT gaZlierda 2005 wlisTvis, rodesac
politikur arenaze gamoCnden adamianebi, romelnic sabWoTa samxedro
samsaxurebTan asocirdebodnen (mag. igor giorgaZe) da romelTac
xelisuflebis sawinaaRmdegod daiwyes aqtiuroba. amas emateba
urTierTobis daZabva ruseTis federaciasTan. amis fonze, mexsierebis
politikis mniSvneloba gaizarda da is saxelmwifo usafrTxoebis
politikis nawili gaxda.
§ 3.2 sagareo politika, rogorc mexsierebis politikis markeri
xelisuflebis winaSe arsebul ZiriTad gamowvevaTa didi nawili swored
ruseTis faqtorTan iyo dakavSirebuli, kerZod qarTul-afxazur da
83
qarTul osur konfliqtebis gaRvivebaSi ruseTi iyo CarTuli,
saqarTvelos kidev erT-erTi umTavresi problema, mZime socialur
ukonomikuri mdgomareoba iyo. saqarTveloSi warmoebuli produqciis
ZiriTad bazars ruseTi warmoagenda. amas emateboda saqarTvelodan
ruseTis federaciaSi wasuli emigrantebis raodenoba, romlebic iqidan
arCendnen ojaxis wevrebs da Sesabamisad, qveynis ekonomikasac
aZlierebdnen. energetikuli resursebis erT-erT umTavres
momwodebelsac ruseTi warmoadgenda. CamoTvlil faqtebs rusuli
bazebis saqarTvelos teritoriaze yofna emateboda 1 . yovelive
zemoTTqmulidan gamomdinare, ruseTTan urTierTobis daregulireba da
saerTo enis gamonaxva saxelmwifo politikis erT-erT umTavres
mimarTulebas warmoadgenda.
Sesabamisad, saxelisuflebo diskursSi ruseTTan urTierTobis
gamocdilebis sakiTxis gaxmovaneba SeZlebisdagvarad neitraluri
fomebiT xdeboda. marTalia, gverds ver uvlidnen im faqts, rom ruseTis
politikur elitaSi iyvnen politikosebi, romlebic saqarTvelosadmi
arakeTilganwyobiT gamoirCeodnen, magram aqcenti mainc sazogadoebis
progresuli nawilis arsebobaze keTdeboda, romelTac esmodaT Tu
raoden mniSvnelovani iyo mezobelTan mSvidobiani urTierToba.
pirveli sakiTxi, ramac rusul qarTuli urTierTobis daregulirebis
perspeqtiva gaaCina rusuli bazebis saqarTvelos teritoriidan gayvanis
SesaZlebloba iyo.
1 es bazebi sabWoTa kavSiris droidan imyofebodnen saqarTvelos teritoriaze. sabWoTa
kavSiris daSlis Semdeg isini ruseTis federaciis bazebad gadakeTdnen. rogorc wina
TavebSi avRniSneT prezidentma gamsaxurdian isini okupantTa jarad gamoacxada, magram
gamsaxurdias xelisulebidan CamoSorebis Semdeg maT okupantis statusi moexsnaT.
84
„saqarTvelo-ruseTis urTierTobaSi erT-erTi mtkivneuli sakiTxis
moxsniT, Cven SevZlebT bevrad ufro konstruqciuli urTierTobis
awyobas, SevZlebT davaaxlovoT poziciebi, daviviwyoT warsuli
wyena da momavalze orientirebuli, orive xalxis interesebSi
Semavali politika vawarmooT“ (saakaSvili m, 31 maisi 2005).
saqarTvelos xelisufleba cdilobda am pozitiur movlenaze
aqcentirebiT xazi gadaesva warsulis cud gamocdilebaze da momavali
SeZlebisdagvarad sufTa furclidan daewyo. es damokidebuleba
garkveulwilad uaxlovdeba strategias, romelic saSinao politikaSi
SevardnaZis periodis Sefasebisas gamoiyeneboda, im gansxvavebiT, rom
xelisufleba, marTalia, orive SemTxvevaSi warsulisgan distancirebas
cdilobda, SevardnaZis moRvaweoba xazgasmiT negatiurad iyo Sefasebuli.
mefis ruseTis da sabWoTa kavSiris Sefasebas an saerTod aridebdnen
Tavs, Tu arada, SeZlebisdagvarad neitraluri formiT xdeboda.
prezident mixeil saakaSvilis mier araerTxel gaesva xazi, rom aris
sakiTxebi, romelzedac orive qveyanas SeuZlia TanamSromloba da es
upirveles yovlisa terorizmis sakiTxia, gansakuTrebiT saqarTvelosa
da ruseTis sasazRvro regonebSi. amasTanave, saqarTvelos prezidenti
mudmivad yuradRebas amaxvilebda im faqtze, rom is megobrobis xels
uwvdis ruseTs da Tu Seiqmneba pirobebi, rodesac ruseTi „...bolomde
pativs scems saqarTvelos mTlianobas, darwmunebuli var yvela mixvdeba,
rom imperiuli urTierTobebi aRarasodes aRorZindeba, Tumca damyardeba
damoukidebeli, Tavisufali, megobruli kavSiris, rasac erTad
mivaRwevT“ (saakaSvili m, 26 maisi 2005).
sabWoTa warsulis interpretacia da ruseTis roli konfliqtis
provocirebis sakiTxSi am dros nivelirebulia. sabWoeTis gaxsenebisas
aqcentebi mxolod mankier mentalitetze keTdeba sabWoTa nomeklaturis
85
gadmonaSTad saxeldeba eTnikuri qarTvelebis dominantoba
saxelisuflebo Tanamdebobebze saqarTveloSi (saakaSvili m. 10 ivlisi,
2005), TiTqmis yvela sferoSi gavrcelebuli korufciuli garigebebi, maT
Soris diplomebis yidva an arasaxelmwifoebrivi azrovneba da a.S.
(saakaSvili m. 26 maisi, 2005).
ruseTTan urTierTierTobis daZabvis da Sesabamisad, ziari warsulis
gansxvavebulad gadafasebis mcdelobebi 2005 wlidan Cndeba. erT- erTi
sawyisi wertili energokrizisi iyo, rodesac saqarTvelos TiTqmis mTel
mosaxleobas ganxorcielebuli diversiis Sedegad zamTarSi gazis
mowodeba Seuwyda.
mocemul momentSi ruseTis xelisuflebis demokidebuleba aRniSnuli
diversiisadmi, amasTanave aseve rusi politikosebis mier araerTxel
gaJRerebuli muqara, rom saqarTvelo ruseTze damokidebuli iyo da
SesaZloa ruseTs gamoeyenebina aRniSnuli berketi Tavis sasargeblod,
saqarTvelos xelisuflebis mier Sefasda, rogorc “arakolegialuri
qceva”. „ruseTi, rogorc energiis momwodebeli arasaimedo da arasando
partniorad“ (saakaSvili m. 22 ianvari, 2006), iqna Sefasebuli, radganac
misi reaqcia aRniSnul diversiaze saqarTvelos prezidentis SefasebiT
aradamakmayofilebeli da bundovania. garda amisa, xazi gaesva, rom
mezobeli saxelmwifo isev cdilobs saqarTvelosa da ukrainaSi
zegavlenis SenarCunebas da amisTvis energoberketebs aqtiurad iyenebs
(saakaSvili m, 19 ianvari 2006). Tumca, saqarTvelos xelisufleba jerac
ar kargavda imeds, rom SesaZlebeli iyo urTierTobis SenarCuneba da
amis berketebi jerac arsebobda. Tumca, diskursSi ukve gaCnda termini,
mteri, romlis jinazec unda moxdes sazogadoebis gaerTianeba da qveynis
aSeneba.
86
energokrizisis safuZvelze dawyebuli imedgacruebis ganwyoba kidev
ufro gaamwvava ruseTidan qarTvelebis deportaciam da qarTul
produqciaze dawesebulma. Sedegad, warsulis Sefaseba ufro gamkacrda,
magaliTad Tuki afxazeTis konfliqtSi gare Zalebis CarTulobaze
saubrisas saqarTvelos prezidenti 2004 wels aqcents
Crdilokavkasielebze akeTebda, 2005 wlis miwuruls ukve gaCnda termini
aneqsia, romelic afxazeTisa da samxreT-oseTis konfliqtebis
aRsaniSnavad gamoiyeneba.
amasTanave prezidentis gancxadebiT saqarTvelos am or anklavSi
xorcieldeba „... 30-iani wlebis suk-is ... ocnebis samyaro, sadac
yovelgvari principebis, kanonisa da kontrolis gareSe ZerJinskis,
beriasa da maTnairebis (minda maT ricxvs andropovic davamato, romelic
dRes gaidealebulia erT-erT did saxelmwifoSi) ocneba ...“ ( saakaSvili
m, 18 Tebervali, 2006), ruseTis Sefasebisas diskursi neitraluridan
uaryofiTisken Seicvala da daiwyes Txroba ruseTis mier saqarTveloSi
Cadenili borotebebis Sesaxeb.
Sesabamisad, mexsierebis politika vardebis revoluciis Semdgom pirvel
etapze moicavda rogorc saSinao aseve sagareo politikis ZiriTad
aqcentebs, arsebuli viTarebis gaTvaliswinebiT. kerZod, sazogadoebis
unificirebis, konsolidaciis mizniT aqtiurad gamoiyeneboda warsulis
magaliTebi, iqmneboda istoriis analogiuri realoba rac „Cveni drois
gmirebis“ da „pirvelad saqarTveloSi“ konceftis gamoyenebiT miiRweoda.
rac Seexeba sagareo politikas, koleqtiuri mexsierebis axali narativi
mtris cnebas ar iTvaliswinebda. sabWoTa kavSirSi yofnis periodi
fasdeboda, rogorc negatiuri mentalitetis Camoyalibebis periodi.
mezoblebTan urTierTobaze am warsuls Sedegi ar unda moexdina.
87
Tavi IV. sabWoTa okupacia, rogorc mexsierebis „proeqti“
rogorc wina TavebSi aRiniSna, vardebis revoluciis Semdgomi periodi
2005 wlis dasasrulamde SesaZloa Sefasdes, rogorc istoriuli
gmirebis gamovlenis da gmiruli warsulis gaxsenebis periodi. aRniSnul
politikas safuZvlad Crdiloel mezoblebTan urTierTobis
daregulirebis survili edo da sabWoTa kavSiris Sefaseba, mxolod
cudi sabWoTa mentalitetis gaxsenebisas da mis Secvlis saWiroebaze
saubrisas xdeboda. Tumca ruseTis federaciasTan urTierTobis daZabvis
Semdeg, dadga mexsierebis strategiis gadaxedvis da axlis SemuSavebis
sakiTxi. gamoikveTa konturebi, Tu rogori unda yofiliyo axali
koleqtiuri mexsiereba. rogor unda gadanawilebuliyo masSi rolebi.
sul ufro xSirad xdeba xazgasma, rom ruseTi arasando partnioria da
saqarTvelos mier misTvis gawvdili megobrebis xeli haerSi rCeba.
garda amisa, erT-erTi yvelaze mtkivneuli sakiTxi, rac xelisuflebis
winaSe dadga kolaboracionizmis safrTxe iyo. radganac saxelisuflebo
diskursis Tanaxmad, saxelmwifoSi iyvnen adamianebi, romlebic
ruseTTTan kavSirSi iyven SemCneuli. garda amisa, saqarTvelos
moqalaqeebis ruseTis federaciis teritoriidan deportacia da
energokrizisi, qarTuli produqtebis embargo ruseTis teritoriaze, es
arasruli CamonaTvalia im nusxisa, romelic qarTul, rusuli
urTierToba negatiur prizmaSi gadahyavda. yovelive zemoTTqmulma
saxelisuflebo diskurze hpova asaxva.
kolaboracionizmi da saqarTveloSi ruseTis savaraudo dasayrdenis
povnis SesaZlebloba iyo is safrTxe, ris gamoc xelisuflebam axali
koleqtiuri mexsierebis mSenebloba daiwyo. Sesabamisad, es etapi
gardamtexia 2003- 2012 wlebis mexsierebis politikis TavalsazrisiT.
88
dadga periodi, rodesac TavisuflebisaTvis mebrZoli eris da
damfuZnebeli mamebis Ziebis strategia msxverplis koncefciiT iqna
Canacvlebuli. am ideis mxlod gaJRereba ar iyo sakmarisi, saWiro iyo
Sesabamisi mexsierebis adgilebis Seqmna, romelic mudmivad Seaxsenebda
sazogadoebas, rom is msxverplia da damnaSaves saxeli unda daerqvas.
okupaciis Temis aqtualizacia da Sesabamisi istoriis monaTxrobis
sazogadoebaSi damkvidrebis mcdeloba, imdenad aqtiuri iyo, rom mas
SesaZlebelia „hegemonuri“ narativic vuwodoT. sontagis (Sontag S. 2003)
Tanaxmad koleqtiuri mexsiereba ar moicavs mxolod damaxsovrebas is
ufro metad damaxsovrebuli faqtebis yofier gaTvaliswinebas
ukavSirdeba, kerZod „koleqtiuri mexsiereba es aris Txroba, Tu rogor
moxda es movlena, amasTanave am TxrobasTan axlavs suraTebi, romelic
aRniSnul Txrobas afiqsirebs gonebaSi“. swored okupaciis, rogorc
suraTis Seqmnis procesi warimarTa saqarTveloSi aRniSnul periodSi.
radganac aRniSnuli Tematika, marTalia sxadasxva intensivobiT
figurirebda sazogadoebaSi, magram misi Camoyalibebuli, erTiani aRqma
ar arsebobda.
„okupaciis“, rogorc proeqtis Seqmna aseve ukavSirdeboda 1918-1921
wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis xatis gacocxlebas.
vardebis revoluciis Semdeg, rogorc araerTxel avRniSneT, Seiqmna
gmirebis pleada, romlebic sazogadoebis koleqtiuri mexsierebis
konstruirebaSi Rebulobdnen monawileobas, magram 1918-1921 wlebi am
SemTxvevaSic ar iyo aqtualuri. es Tematika revoluciidan daaxloebiT
sami wlis Semdeg gacocxlda, rodesac qveynis okupaciis koleqtiuri
mexsierebis nawilad aRqma gaxda aucilebeli.
2006 wels 25 Tebervals, saqarTvelos gasabWoebis dRes prezident
mixeil saakaSvilis mier kojor-tabaxmelaSi me-11-e armiis winaaRmdeg
89
brZolaSi daRupuli iunkrebisaTvis pativis migeba am politikis erT
erTi pirveli nabiji iyo. amasTanave prezidentis mier warmoTqmuli
sityva amxelda, ruseTis politikas rogorc, arasandos, ramdenadac is
mudmivad cdilobda moeZebna qveyanaSi dasayrdeni Zala (dRes SesaZloa
es giorgaZe iyos, xval ki is sxva adamianiT Caanacvlon) amasTanave,
saakaSvili okupacias ganixilavs, rogorc saqarTvelos xvedrs da
afasebs im danakargs, rac qveyanam TiTqmis 70 wliani morCilebis dros
gaiRo. okupaciam „saqarTvelo gaaCanaga, gaanadgura da evropuli
ganviTarebis gzas CamoaSora“ (saakaSvili m, 25 Tebervali, 2006).
saakaSvilis gancxadebiT arseboben adamianebi, romlebic aRniSnaven 23
Tebervals wiTelarmielTa dRes da arian adamianebi, romlebic
aRniSnaven gmiri iunkrebis dRes. swored aq gadis zRvari saqarTvelos
momaval ganviTarebas da stagnacias Soris. saqarTvelomac unda gaakeTos
arCevani, Tu romel dRes aRniSnavs. am gamosvliT aqcenti gakeTda ara
mxolod simbolur, aramed orientaciul arCevanze, ruseTi Tu evropa.
aseve gaivlo paraleli warsulsa da awmyos Soris, gaCnda safrTxis
axali wyaros aRqma. gacxadda, rom rogorc saqarTvelos damoukidebeli
respublikisTvis 1921 wels umTavresi safrTxe iyo sabWoTa ruseTi, aseve
dResac saqarTvelosTvis is swored CrdiloeTidan modis. miuxedavad 85
wliani sxvaobisa meTodebic msgavsia. kerZod, orjonikiZe saqarTveloSi
me-11 -e armias im sababiT SemouZRva, rom „borCalos socialuri
problemebiT Sewuxebuli proletariati ajanyda (Tumca, rogorc Semdeg
gairkva, im dros borCaloSi mxolod erTi proletari iyo) da maT
dasaxmareblad - qarTveli xalxis socialuri Cagvrisgan gadasarCenad,
Semovida me-11 armia, samwuxarod, qarTvelebis meTaurobiT“ (saakaSvili m.
25 Tebervali 2006). oficialuri diskursis Tanaxmad saqarTvelo igive
problemis winaSe idga, saWiroa gamocdilebidan swavla, winaaRmdeg
SemTxvevaSi, SesaZlebelia, istoria gameordes, radganac ruseTis
90
federaciis politikur wreebSi saubari daiwyo qarTvelebis mZime
mdgomareobaze, da „axali orjonikiZis“ gamoCenis SesaZleblobebze.
prezidentis gancxadebiT es safrTxe realuria, ramdenadac mavanni
dResac saubroben saqarTvelos „xsnis“ aucileblobaze da arc axali,
Cveni drois „orjonikiZis„ povna gaWirdeba (saakaSvili m. 25 Tebervali,
2006).
am dRis kidev erTi mniSvnelovani ganacxadi iyo rom 26 maiss
gaixsneboda sabWoTa okupaciis muzeumi, roelic sazogadoebas gaacnobda
Seaxsenebda imperiis mmarTvelobis sisastikes saqarTveloSi. im mizniT,
rom sazogadoebas gaecnobierebina, Tu rogori iyo saqarTvelos uaxlesi
warsuli, saakaSvilis iniciativis Tanaxmad unda gaxsniliyo okupaciis
muzeumi. aRmosavleT evropis saxelmwifoebma swored ase moaxerxes iseTi
koleqtiuri mexsierebis Seqmna romelic ar dauSvebs „axali orjonikiZis
gaCenas saqarTveloSi”. prezidentis am gancxadebiT dafiqsirda, ara
mxolod safrTxis axali wyaro, aramed baltiispireTis saxelmwifoebis,
rogorc warmatebuli magaliTis gamoyenebis aucilebloba. aq ikveTeba
ara mxolod koleqtiuri mexsierebis konturebi, aramed is sagareo
orientaciis legitimaciis mcdelobasac warmoadgens. mogvianebiT swored
sagareo kursi da mexsierebis politika erTmaneTs mWidrod
daukavSirdeba, da uSualo aRmosavleT evropeli partniorebis
gamocdileba gaxdeba saqarTveloSi mexsierebis strategiis ZiriTadi
orientiri.
ruseTTan urTierTobaSi wina wlebSi miRweuli warmatebebi (mag. ruseTis
bazebis saqarTvelodan gayvana) ukve gansxvavebulad fasdeba da cxaddeba,
rogorc winaparTa anderZis Sesruleba, qaquca ColoyaSvilis ocneba:
„misi anderZi iyo, da dRes SesaZlebelia, rom mis suls da
gmiris STamomavlebs movaxseno: anderZis ara marto is nawili
91
Sesrulda, rom qaqucas neSti Tavisufali saqarTvelos miwas
daubruneboda, aramed isic, rom saqarTvelo ucxouri
SeiaraRebuli struqturebisgan gaTavisuflebuli-
yo“ ( saakaSvili m, 20 noemberi, 2005).
partniori, romelsac aqvs megobrobis perspeqtiva da mteri, es aris is
ori definicia, romelic ruseTTan urTierTobis Sesafaseblad
gamoiyeneboda mixeil saakaSvilis diskursSi. orive definiciis arCevani
ganpirobebuli iyo politikis mimdinare dRis wesrigiT. aseve,
ruseTisadmi damokidebuleba zegavlenas axdenda sagareo politikis
warmarTvisas partniorebis SerCevasa da Sefasebaze.
Crdilokavkasielebi, romlebic xelisuflebis pirvel etapze iyvnen
mtrebi, mogvianebiT megobrebad gamocxaddnen, radganac saerTo faqtori,
romelsac SeZlo gaaerTianebina es ori mxare, swored ruseTis mier
saukuneebis ganmavlobaSi Cadenili danaSaulebi iyo. mogvianebiT,
saqarTvelom cno Cerqezebis genocide (2011w.20 maisi) da Crdilokavkasiis
xalxebTan urTierTobaSi Sorsmimavali gegmebi dasaxa - aqcents akeTebda
ra saerTo mterze, romlis winaaRmdeg erTiani ZalebiT gamosvla ufro
metis miRwevis saSualebas iZleoda.
saakaSvilis kojorSi gakeTebuli gancxadebiT saqarTveloSi daiwyo
okupaciis, rogorc proeqtis sazogadoebaSi popularizacia. Tuki
sontagis Teorias mivubrundebiT daiwyo im „suraTebis“ Seqmna, romelic
okupaciis Sesaxeb mexsierebas realuri cxovrebis nawilad aqcevda da
yoveldRiurobaSi gamoxatavda. amis erT-erTi magaliTi okupaciis
muzeumi iyo.
92
§ 4.1 okupaciis muzeumi, rogorc mexsierebis adgili
hamiltonis Tanaxmad, warsulis Tanamedrove gagebas kravs
memoralizacia da komemoracia, radganac warsuli ukve ar aris mxolod
istoriis mkvlevrebis samuSao Tema, warsuliT sazogadoebac
dainteresebulia (Hamilton, 2003. p.83). swored amaze saubrobda nora,
rodesac xazi gausva mexsierebis adgilebis Seqmnis aucileblobas, iq
sadac ukve aRar aris realuri mexsiereba (1989). muzeumebi ki
memoralizaciis swored aseT adgilebs warmoadgenen.
muzeumisa da sazogadoebis urTierTdakavSireba mas Semdeg daiwyo, rac
eqsponatebi e.w. cabinets de curiosite’-dan, romelic elitas ekuTvnoda, iqcnen
institutad, romelic sazogadoebis farTo masebisTvis iyo gankuTvnili
(internet wyaro #37). es procesi daaxloebiT XVII-e saukunesi daiwyo,
magram gansakuTrebisT gafarTovda safrangeTis revoluciis Semdeg,
romlis dekretis Tanaxmad „kulturuli memkvidreobis Zeglebis floba
adamianis erT-erTi uflebaa“.
muzeumebis funqciuri mniSvneloba, ama Tu im movlenis Sesaxeb atarebdes
mexsierebas, aRmoCenil iqna mogvianebiT. am Tvisebam is politikas
daukavSira, radganac koleqtiuri mexsiereba identobis makonstruirebel
erT-erT umTavres resursad gamoiyeneba. Sesabamisad, muzeumi
konstruirebis procesis nawilad iqca. gansakuTrebuli mniSvneloba
mieniWa muzeumebs, romlebic travmuli istoriis Sesaxeb inaxaven xsovnas.
msgavsi muzeumebis formirebas nacisturma da komunisturma reJimebma
daudes safuZveli. Sesabamisad, holokostis da komunizmis muzeumebi,
erT-erT yvelaze gavrcelebul muzeums waermoadgens mTels msoflioSi.
holokostis muzeumebi erT-erTi upirvelesia, romelTac eris travmuli
warsulis Sesaxeb Seunaxes xsovna sazogadoebas. magram am muzeumebis
funqciuri datvirTva TavisTavad maT gaxsnisTanave ar momxdara.
93
magaliTad, ierusalimSi iad vaSemis muzeumi gaaqtiurda mas Semdeg, rac
israelsa da palestinas Soris daiZaba urTierToba. aRniSnuli muzeumi
sazogadoebisTvis gaxda niSnuli imisa, Tu ra gamoiara meore msoflio
omis dros da axsenebda, Tu ris dakargvis safrTxes uqadda aRniSnuli
omi. eris konstruirebis erT-erTi maCvenebelia is faqti, rom meore
msoflio omSi daRupuli pirebisTvis SeuZliaT aRniSnul muzeumSi
simboluri moqalaqeobis miniWeba, Tuki amas axlobeli moiTxovs.
holokostis muzeumebi gaxda erT-erTi gavleniani adgili, romelic
sazogadoebas axsenebs, Tu ra etapi gamoiara kacobriobam da misi
gameorebisgan prevencias isaxavs miznad.
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, araerTi muzeumi gaixsna da moewyo
eqspoziciebi, romelTa ZiriTadi mizani sabWoTa „memkvidreobis“ kidev
erTxel, gansxvavebuli saxiT danaxva da momavali TaobisTvis am codnis
gadacema iyo. xSir SemTxvevaSi, okupaciis muzeumis Seqmnas ara mxolod
warsulis damaxsovreba, aramed moZaladis misamarTiT bodiSis moxdisa
da finanuri kompensaciis miReba edo safuZvlad. aRmosavleT evropis
saxelmwifoebis umravlesoba okupaciis muzeumis saSualebiT Seecada
Seeqmna xsovna sabWoTa mmarTvelobis bneli mxareebis Sesaxeb.
saqarTvelos SemTxvevaSi, magaliTi swored aRmosavleT evropis
saxelmwifoebisgan iyo aRebuli da maTi gamocdilebis gaTvaliswinebiT
okupaciis koleqtiuri mexsierebis nawilad qcevis mxardaWeras isaxavda
miznad.
sabWoTa okupaciis muzeumis Seqmnis idea nika ruruas ekuTvnis, xolo
proeqti uSualod prezidentis administraciis kuratorobiT
ganxorcielda da s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumSi ganTavsda.
okupaciis muzeumi aRwers ruseTis mier saqarTvelos okupacias 1921-1991
wlebSi. miuxedavad ganacxadisa, muzeumis koncefcia ar iTvaliswinebs
sabWoTa okupaciis mTeli periodis Cvenebas, aramed gamoyofs calkeul
94
momentebs, romelic oficialuri diskursis Tanaxmad sabWoTa kavSiris
“boroti” bunebis maCvenebelia. muzeumis erT-erTi centraluri movlenad
1924 wlis ajanyeba SeirCa, romelsac qaquca ColoyaSvili
xelmZRvanelobda. es is gmiria, romlis saqarTveloSi Camosveneba 2005
wels erovnul dResaswaulad iqca da winaaRmdegobis moZraobebis
Cvenebisas, mudmivad masze xdeboda aqcentireba. qaquca im gmirTagania,
romelic saxelmwifos mSeneblobis procesSi aqtiurad iyo CarTuli da
okupaciis muzeumis gaxsnasTan erTad mas axli datvirTva, konkretulad
ruseTis imperiis winaaRmdeg mebrZolis daemata. amitomac sruliad
SesaZloa is proeqt „okupaciis“ nawiladac ki ganvixiloT.
okupaciis muzeumis gaxsnisas mixeil saakaSvilma ganacxada, rom:
„...es muzeumi eZRvneba saqarTvelos did patriotebs qaquca
ColoyaSvils da mis Seficulebs. es muzeumi eZRvneba mraval
iatakqveSa organizaciebs, romlebic iqmneboda mTeli am wlebis
manZilze. es muzeumi eZRvneba qarTvel samRvdeloebas, romlis
saukeTeso nawilic TiTqmis mTlianad ganadgurda. es muzeumi
eZRvneba qarTvel oficrobas. es muzeumi eZRvneba Cems did
babuas nikuSa wereTels, romlis ojaxSic me gavizarde da
romelic mravali weli iyo cimbirSi, erT-erT
banakSi“ (saakaSvili m. 26 maisi, 2006).
okupaciis muzeumSi warsuli da awmyo kompleqsurad
urTierTdakavSirebulia. aRniSnulis maCvenebeli muzeumSi „vardebis
revoluciis“, rogorc Temis adgili iyo. miuxedavad imisa, rom okupaciis
muzeumis narativSi Zalian mwiria masalebi, an TiTqmis ar iyo 1956 wlis
martis movlenebis, 1978 wlis aprilis dedaenis dacvisTvis gamosvlis an
80-iani wlebis damoukideblobisaTvis mebrZoli pirebis monacemebis
Sesaxeb, filmi “vardebis revoluciis” Sesaxeb vizitorebs acnobda
95
aRniSnuli movlenis saxelmwifoebrivi mniSvnelobis Sesaxeb. vardebis
revoluciis eqspoziciaSi CarTvis gamarTlebad okupaciis muzeumis erT-
erTma avtorma, irakli zautaSvilma ganacxada, rom 1021 wlidan 1991
wlamde saqarTvelos okupaciis istoria imdenad mZime da damrTgunvelia,
rom saWiro iyo erTgvari optimisturi ganwyobis Semotana
damTvaliereblebSi. „vardebis revoluciis“ CarTva eqspoziciaSi swored
am mizans emsaxureboda (internet wyaro #6).
es gancxadeba erTgvari gamoZaxilia prezident saakaSvilis mier ufro
adre gakeTebuli gancxadebis, rom saqarTvelo sabWoTa kavSiris
daSlidan ToTxmeti wlis Semdeg ganTavisuflda. “ToTxmeti wlis Semdeg,
rodesac Tavisufleba sabolood Cveni qveynis napirebsac moadga,
qarTvelma xalxma udidesi erTsulovneba da Rirseba gamoavlina”
(saakaSvili m. 3 Tebervali 2006). amdenad, okupaciis muzeumi iyo erTgvari
xidi, romelic uCvenebda warsulSi arsebul sirTulebebs, magram amave
dros atarebda imeds, rom warsulSi arsebuli sirTuleebi gadalaxvadia
da saWiroa arsebul miRwevebs gavufrTxildeT. am TvalsazrisiT
saqarTvelos okupaciis muzeumis xedva iad vaSemis (holokostis muzeumi
israelSi) koncefcias SeiZleba davukavSiroT.
okupaciis muzeumis eqspozicia SesaZloa Sefasdes, rogorc konertonis
“gansazRvruli daviwyebis” koncefcia, romlis drosac xdeba sajaro,
aRiareba, rom warsulis adre arsebuli versia negatiuria da
sazogadoebam is unda “daiviwyos” (Connerton, P. 1998. pp 69). mis nacvlad
iqmneba sxva, alternatiuli. eqspozicia xazgasmiT yveba sabWoTa
okupaciis istoriis am “WeSmarit” versias, romelic Tavis mxriv
miuTiTebs sasurveli interpretaciis damkvidrebis mcdelobaze.
garda amisa, mogvianebiT saqarTvelos ruseTis mier okupacia iuridiul
doneze gaformda, ramdenadac 2010 wels saqarTvelos parlamentma miiRo
96
dadgenileba, romlis Tanaxmadac 25 Tebervali oficialurad sabWoTa
okupaciis dRed gamocxadda. parlamentis dadgenilebiT mTavrobas
daevala yovel 25 Tebervals moemzadebina sxvadasxva RonisZiebebi am
dRis aRsaniSnavad. saqarTvelos mTels teritoriaze unda daeSvaT
saxelmwifo droSebi glovis niSnad (saqarTvelos parlamentis
dadgenileba saqarTvelos sabWoTa okupaciis Sesaxeb orSabaTi, 26
ivlisi 2010).
am dReebis ganmavlobaSi gansakuTrebuli aqcenti sabWoTa okupaciis
dReebis skolebSi aRniSvnaze keTdeboda, ramdenadac ganTlebis
saministros iniciativiT moswavleebi dayavdaT sabWoTa okupaciis
muzeumSi, atarebdnen sxvadasxva konkursebsa da leqcia/seminarebs. amiT
iqmneboda “okupaciis” proeqti nelnela saxalxo proeqtad iqceoda.
metic, aRniSnul kvireuls Tavisi simbolo hqonda „sisxlisferi yayaCo“,
romelic asocirdeba daRvril sisxlTan, samSoblosaTvis Tavis
SewirvasTan. aRniSnul simbolos politikosebi, masmediis
warmomadgenlebi atarebdnen okupaciis kvireulis ganmavlobaSi.
mogvianebiT, mogvianebiT is daukavSirda 2008 wlis agvistos omis
aRniSvnas da amiT garkveuli jaWvi Seikra warsulsa da Tanamedroveobas
Soris.
zemoTqmulidan gamomdinare, SesaZlebelia visaubroT, rom okupaciis
muzeumis saSualebiT oficialurad saqarTvelos xelisuflebam moaxdina
distancireba sabWoTa istoriis rusuli narativisgan. amasTanave
aRniSnuli gza arCeuli iqna ori mizniT. pirveli, okupacia xdeboda
sazogadoebis mexsierebis nawili da meore- am gziT saqarTvelos
uerTdeboda evropis im nawils, romelic ar iziarebda ruseTis
federaciis Rirebulebebs.
97
§4.1.1 media, rogorc sabWoTa okupaciis „proeqtis“ resursi
okupaciaze aqcentireba da saxelisuflebo diskursSi misi didi doziT
gamoyeneba sazogadoebis koleqtiuri mexsierebis konstriurebisTvis ar
iyo sakmarisi. saWiro iyo damaxsovrebuli faqtebis aRqma, yoveldRiuri
cxovrebis nawilad qceva. swored amis magaliTad SeiZleba ganvixiloT
teleproeqti „okupacia“, romelic saqarTvelos parlamentis
teritoriuli mTlianobis aRdgenis sakiTxTa droebiTi komisis mier
ganxorcielda da koleqtiuri mexsierebis konstruirebis procesSi
Tanamedrove teqnologiuri saSualebebis da gansakuTrebiT mediis
gamoyenebis magaliTs warmoadgens.
aRniSnuli proeqti SeiZleba ganvixiloT ori mimarTulebiT:
1. sontagsis Teoriis Sesabamisad aucilebelia hegemonuri
mexsierebis “vizualizacia“, raTa sazogadoebam ukeT aRiqvas
movlenis masStabebi. satelevizio filmi amis saukeTeso
saSualebas warmoadgens;
2. mtris da masTan brZolaSi potenciuri partniorebis gamovlena.
ruseTis mier saqarTvelos okupacia, rogorc meoce saukunis
dasawyisSi, aseve 2008 wels, ar iyo gamonaklisi - mxolod
saqarTveloSi momxdari SemTxveva. arc kolaboracionistuli
moZraobis magaliTebi xdeboda mxolod saqarTveloSi. msgavsi
praqtika arsebobda aRmosavleT evropaSi. swored am aspeqtze
apelireba saqarTvelos miscemda saSualebas:
a) qveynis SigniT ezruna koleqtiuri mexsierebis
konstruirebaze;
98
b) Caweriliyo saerTo evropul ojaxSi, romlebic aqtiurad
cdilobdnen warsulis gaazrebas da saqarTvelos okupacia
warmoedgina, rogorc sistemuri politikis nawili;
g) evropis winaaRmdegobis moZraobis da saxelmwifos
mexsierebis politikis warmatebuli magaliTebi warmoadgenda
morig arguments, Tu ratom unda yofiliyo saxelmwifo
politika aseTi radikaluri.
3. proeqti miznad isaxavda ekvlia ara mxolod nacisturi da
komunisturi danaSaulebebi saxelmwifoTa da erebis winaaRmdeg,
aramed okupantTa sias emateboda sabWoTa kavSiris
samarTalmemkvidre ruseTi. Sesabamisad, termini „sammagi
okupacia“ miuTiTebda dapyrobiTi politikis memkvidreobiT
bunebaze. am proeqts ara mxolod warsulis kvleva, aramed awmyos
da realobis Sefasebis funqcia ekisreboda (saqarTvelos
parlamentis teritoriuli mTlianobis aRdgenis sakiTxTa
droebiTi komisiis sxdomis oqmi # 85. 8 agvisto, 2012).
proeqti ganxorcielda telekompania sazogadoebrivi mauwyeblis
(“pirveli sainformacio kavkasiuri arxis _ `ПИК”-is) SemoqmedebiTi
jgufis mier. momzadda 17 dokumenturi filmi rusul da inglisur
enebze.
filmebi agebuli iyo saerTo niSan-Tvisebebze, romelic axasiaTebda
rusul (sabWoTa Tu postsabWoTa) okupacias. magaliTad :
iseve rogorc dRevandeli ruseTis xelisufleba acxadebs,
rom mas uyvars qarTveli xalxi, magram ar aRsdgeba
urTierToba amJamindel xelisuflebasTan, 1939-1940-ian wlebSi
fineTis misamarTiTac stalini ambobda, rom mas uyvars
99
fineli xalxi, magram ar uyvars fineTis burJuaziuli
xelisufleba“;
iseve, rogorc fineTSi moxda samxedro moqmedebebis
provocireba da SemdegSi ki meore mxaris dadanaSauleba omis
dawyebaSi. saqarTveloSic igive ganmeorda 1921 da 2008 wlebSi.
meTodic saerToa - mowinaaRmdegeze araproporciuli
samxedro Zalis gamoyeneba, qveynis teritoriis nawilis
okupacia, sazRvrebis gadaweva.
dokumentur filmebSi aseve paralelebi iyo gavlebuli faSisturi
germaniis mier 1938 wels Cexoslovakiis da, meore mxriv, ruseTis mier
2008 wlis agvistoSi saqarTvelos teritoriis nawilis okupacias Soris.
kerZod, 1938 wlis Cexoslovakiisa da 2008 wlis saqarTveloSi
datrialebul movlenebSi saerToa ara mxolod okupaciisa da aneqsiis
sababi (sakuTari moqalaqeebis dacva), aramed am okupaciebis gamarTlebis
ideologiuri mxardaWerac, rasac naTlad adasturebs berlinSi 1938
wlis 5 oqtombers, naxevradokupirebuli Cexoslovakiidan dabrunebuli
faSisturi germaniis kancleris a. hitlerisa da 2009 wlis 7 agvistos
ruseTis mier okupirebul cxinvalSi myofi ruseTis federaciis
prezidentis d. medvedevis sajaro gamosvlebis Sinaarsis msgavseba
(saqarTvelos parlamentis teritoriuli mTlianobis aRdgenis sakiTxTa
droebiTi komisiis sxdomis oqmi # 85. 8 agvisto, 2012).
films laitmotivad gasdevda, rogorc sabWoTa ruseTma SeZlo
fineTisTvis waerTmia qveynis teritoriis 10%, maT Soris, strategiuli
mniSvnelobis teritoria, magram ver SeZlo fineli xalxis saboloo
damarcxeba da misi saxelmwifoebrivi damoukideblobis xelyofa. aseve
ver moxerxda dasaxuli miznis miRweva 2008 wels saqarTveloSi.
100
aRniSnul prizmaSi kavkasiis da gansakuTrebiT CrdiloeT kavkasiis
ganxilvis daniSnuleba hqonda komisiis meore proeqts „Cven kavkasielebi“,
12 dokumenturi filmisgan Semdgari serias, romelic miznad isaxavda
CrdiloeT kavkasiaSi ruseTis politikis Sedegebis gacnobas
sazogadoebisaTvis. is moicavda, rogorc carizmis periods, aseve
sabWoTa kavSirsa da postsabWoTa ruseTis federaciis mier Cadenili
danaSaulis Sesaxeb.
Sesabamisad, „okupaciis“ Sesaxeb saxelmwifo proeqti moicavda ara
mxolod qveynis msxverplad warmodgenis koncefcias, aramed masSi mTeli
regionis CarTvas cdilobda. amis erT-erTi magaliTi saqarTvelos mier
CerqezTa genocidis cnobis faqti iyo, rac Sefasebuli iyo, rogorc
saqarTvelos mier sabWoTa kavSiris Sefasebis, misi WeSmariti bunebis
gamovlenis da sazogadoebisaTvis wardgenis sakiTxi.
101
Tavi V. lustracia, rogorc manipulaciis iaraRi
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg erT-erTi umniSvnelovanesi sakiTxi
sabWoTa kavSiris saidumlo samsaxurebTan dakavSirebuli pirebis
lustraciis Tema iyo. 90-ian wlebidan moyolebuli yofili sabWoTa
saxelmwifoebis umrevlesobam am mimarTulebiT gansxvavebuli
politikuri kursi gaatara, rac rogorc qveynis Sida viTarebiT, aseve
saerTaSoriso mdgomareobiTac iyo ganpirobebuli.
rogorc meore Tavidan Cans marTalia 90-ian wlebis dasawyisSi zviad
gamsaxurdias prezidentobis dros sabWoTa warsulis Sefasebis
mimarTulebiT garkveuli nabijebi gadaidga, magram xelisuflebis
damxobis Semdeg, eduard SevardnaZis mier gatarebuli politika am
mimarTulebiT gansxvavebuli iyo. is ar agrZelebda winamorbedis kurss.
lustraciis da dekomunizaciis ganuxorcieleblobam da aRniSnuli
sakiTxi Riad datovebam mogianebiT gaaCina are mocemuli sakiTxiT
manipulirebisaTvis.
„vardebis revoluciis“ Semdeg xelisuflebaSi mosuli mTavrobis
lustraciis sakiTxisadmi damokidebulebis gaanalizebisas unda
gamoiyos ori ZiriTadi sakiTxi. esenia: nakluli saarqivo masalebi,
rogorc mizezi, Tu ratom ver moxdeba lustraciis procesis
ganxorcieleba; aRniSnuli sakiTxis erovnuli usafrTxoebis formatSi
gadayvana, rodesac kolaboracionistebi aRqmuli arian, rogorc
gavlenis aqtorebi, romelTac SeuZliaT sazogadoebas iseTive ziani
miayenon, rogorc es SesZlo sergo orjonikiZem meoce saukunis
dasawyisSi.
102
§5.1 arasruli saarqivo monacemebis sakiTxi
lustraciis sakiTxis erT-erTi Semaferxebeli faqtori uSiSroebis
arqivebSi sabWoTa kavSiris saidumlo samsaxurebTan dakavSirebuli
pirebis sruli monacemebis ararseboba iyo. amaze apelirebiT 90-iani
wlebidan moyolebuli politikosebi cdilobdnen lustraciis kanonis
miRebidan Tavis aridebas.
aRmosavleT evropis saxelmwifoebma arqivebis gasajaroeba jer kidev 90-
ian wlebSi sabWoTa kavSiris daSlisTanave daiwyes. am mimarTulebiT
sanimuSo SemTxvevas germaniis magaliTi warmoadgens, rodesac berlinis
kedlis dangrevis Semdeg xalxma moaxerxa daecva Stazis arqivebi,
romelic mogvianebiT gansajarovda. amiT sazogadoebas mieca saSualeba
gacnoboda saarqivo monacemebs, maT Soris pirad saqmeebs, romelsac
totalitaruli reJimi maT Sesaxeb flobda.
saqarTveloSi, samwuxarod, msgavsi precedenti ar momxdara da arqivebis
sakiTxi erT-erT mougvarebel Temas warmoadgenda saqarTvelos
damoukideblobis pirvel etapidan moyolebuli1.
dResdReobiT, Sinagan saqmeTa saministros arqivi aerTianebs sami uwyebis
saarqivo fonds, esenia: Sinagan saqmeTa saministros, yofili saxelmwifo
uSiSroebis komitetis da komunisturi partiis centraluri komitetis
masalebi 2 . oficialuri monacemebis Tanaxmad saqarTveloSi arsebuli
arqivi moicavs 1919 -1989 wlis masalebs, daaxloebiT 20 000 erTeuls. maT
1 arqivis TanamSromlebi saubroben, rom mosaxleobam xanZris Semdeg daitaca piradi saqmeebi,
romelTa nawili qveynidan gaitanes, nawils ki dResac kerZo mflobelobaSi inaxaven;
2 Sinagan saqmeTa saministros da uSiSroebis arqivebis gaerTianeba moxda 2005 wels
uSiSroebis saministros likvidaciis Semdeg. xolo 2007 wels mas daemata partiuli arqivi
103
Soris aris uSiSroebis arqivis nawili (rac xanZars gadaurCa) da
sisxlis samarTlis saqmeebi, romelTa ZiriTadi nawili politikuri
niSniT aris aRZruli1.
saxelmwifo politikis erT-erTi gamoxatuleba aris e.w. arqivebis
gansajaroebis da sazogadoebisaTvis saarqivo masalebis gacnobis
sakiTxi. oficialuri monacemebiT saqarTvelos uSiSroebis arqivi Riaa
moqalaqeTaTvis garda gansakuTrebuli SemTxvevebisa, romelic
kanonmdeblobiT aris daregulirebuli.
aRniSnuli gadawyvetilebis miRebas 2007 wels win uZRoda prezident
mixeil saakaSvilis gancxadeba, rom mas araerTi saqme aqvs nanaxi
iusticiis ministrobis dros da es saqmeebi sazogadoebam aucileblad
unda icodes. “axali qarTuli saxelmwifo aranairad valdebuli ar aris
sabWoTa kavSiris droindeli saaqmeebi saidumlod Seinaxos” (saakaSvili
m. 18 Tebervali, 2004). Sesabamisad, arqivebis gaxsna erT-erTi im
gadawyvetilebaTagania, romelic SesaZlebelia ganvixiloT, rogorc
mexsierebis politikis Semadgeneli nawili, romelsac sazogadoebis
koeqtiur mexsierebaSi kidev erTi Srtixi Seqonda.M
arqivi rogorc wesi gankuTvnilia akademiuri sazogadoebisaTvis da
farto masebSi iq daculi informaciis popularizacia TavisTavad ver
1 am kategoriis damnaSaveebs uyenebdnen sisxlis samarTlis kodeqsis Semdeg muxlebs: 58-10
(agitacia an propaganda, romelic Seicavs sabWoTa xelisuflebis damxobis mowodebas), 58-11
(yovelgvari organizebuli qmedoba, mimarTuli danaSaulis momzadebisa da CatarebisaTvis).
asamarTlebdnen aseve samSoblos Ralatis, jaSuSobis, teroristuli aqtis, sazRvris
ukanono gadakveTis, kontrabandis, ukanono savaluto operaciebis, yalbi dokumentebis
damzadebis, masobrivi areulobebis mowyobis, spekulaciis, kriminaluri danaSaulisa da sxva
braldebebis safuZvelze (saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros arqivi
http://archive.security.gov.ge/fondi_6.html).
104
moxdeba. swored am „xarvezis“ gamosworebad SeiZleba CaiTvalos
saqarTvelos uSiSroebis arqivis mier gamocemuli specialuri
gamoSvebaTa seria „saarqivo moambe“, romelic sazogadoebas mouTxrobda
sabWoTa mmarTvelobis bneli mxareebis Sesaxeb. sabWoTa mmarTvelobis
konkretuli epizodebis gacocxleba da istoriis aRdgena aris ZiriTadi
devizi, romlis ganxorcielebasac aRniSnuli perioduli organo
cdilobda. amasTanave, aRniSnuli proeqti SesaZloa CaiTvalos
popularuli istoriis Seqmnis mcdelobad, romelic saarqivo masalebis
sazogadoebaSi popularizacias eweva, ramdenadac, JurnalSi
gamoyenebulia masalebi, romelic aRniSnul arqivebSia daculi,
amasTanave Jurnalis Tematikis speqtri imdenad farToa rom mkiTxvels
saSualeba eZleoda gaeazrebina, Tu ra gardaxdaT Tavs represirebul
qalebs, patriarqebs, disidentebs, rogori iyo sabWoTa terori
avtonomiur respublikebSi da rogor aisaxeboda es teroris
Semqmnelebis lavrenti beriasa da ioseb stalinis mimoweraze.
Sesabamisad, aRniSnuli proeqtri SesaZlebelia CaiTvalos koleqtiuri
mexsierebis maformirebeli erT-erTi iaraRad, romelic sazogadoebaSi
sakmao popularobiT sargeblobda da amasTanave sabWoTa okupaciis
gansxvavebuli rakusiT danaxvis saSualebas iZleoda.
§ 5.2 lustraciis kanonproeqtebi
xelisuflebis umTavresi strategia warsulTan distancireba iyo, magram
erT-erTi dapireba riTac xelisuflebaSi movida, lustraciis kanonis
miReba da sabWoTa saidumlo samsaxurebTan dakavSirebuli pirebis
xelisuflebidan CamoSorebis piroba iyo. amasTanave, am kaTarzisis
pirobas im imediT iZleoda, rom xelisuflebaSi modiodnen
105
axalgazrdebi, romelTac wesiT kavSiri sabWoTa periodTan ar unda
hqonodaT.
2003 wels winasaarCevno perioSi 15 arasamTavrobo organizaciaTa
gaerTianebam (erT-erTi iniciatori „Tavisuflebis instituti“ iyo)
wamoayena proeqti „aTi nabiji Tavisuflebisaken“. aRniSnul dokumentSi
gaiwera, Tu risi gakeTeba iyo saWiro, raTa momxdariyo
„postkomunisturi saqarTvelos ganaxleba“. koncefciaSi gawerili
punqtebi kompleqsuri iyo da iTvaliswinebda sazogadoebis
RirebulebaTa sistemis cvlilebas, transformacias, ganTavisuflebas
sabWoTa mentalitetisagan.
dokumentis me-5 punqti exeboda lustraciis Sesaxeb kanonis miRebis
aucileblobas da rac mTavaria mis realurad ganxorcielebas. „Suri ki
ar gvinda maTze viZioT, es xalxi imitom gvaSinebs, rom ar varT
darwmunebuli, rom Cveni qveynis interesebia warmodgenili. magaliTad,
parlamentars rom virCev, mainteresebs, avirCio parlamentari, romelmac
mTeli qveynis bedi unda gadawyvitos da uceb rom gairkves,
uSiSroebaSi viRac kapitani an leitenanti mas paikad xmarobs, es yvelam
unda icodes“ (internet wyaro #7). aRniSnuli ganaxleba saxelmwifos
mSeneblobis axal etaps, axal gamowvevebs da SesaZleblobebs
ukavSirdeboda.
vardebis revoluciis Semdeg xelisuflebam dapirebisamebr 2004 wels
lustraciis kanonis miRebis SesaZleblobaze saubari daiwyo. droTa
ganmavlobaSi am sakiTxis ganxilvis intensivoba da interesi icvleboda,
imisda mixedviT, Tu rogori iyo Sidapolitikuri urTierTobebi
politikuri elitis warmomadgenlebs Soris. magram faqtia, erTsulovani
neba aRniSnuli kanonis miRebis jerac ar arsebobda.
106
2004 w. 17 Tebervals premier-ministrma zurab Jvaniam gaaxmovana idea,
romlis Tanaxmadac ministrTa axali kabineti mxars dauWerda
lustraciis axal kanons, romlis SemuSavebisTvisac zurab adeiSvils
unda exelmZRvanela (internet wyaro # 21), romelic iyo uSiSroebis
ministris postze kandidatad wardgenili. uSualod ministris
sazogadoebisTvis wardgenisas, prezidentma mixeil saakaSvilma
ganacxada, rom „arsebobs didi, istoriuli saqmeebi, romelTa
gamomzeureba unda moxdes" (saakaSvili m. 18 Tebervali, 2004), romlis
Sesaxebac sazogadoebam unda gaigos da axal ministrs sajarod daavala,
rom meore dResve (!) gaexsna yofili sabWoTa suk-is arqivebi 1920-1930
wlebidan moyolebuli da gamoeqveynebina sabWoTa specsamsaxuris
qarTveli agentebis sia (dilis gazeTi. 19 Tebervali, 2004)
mixeil saakaSvilis aRniSnuli gamosvla sazogadoebaSi ganxilul iqna,
rogorc “yviTeli baraTis” Cveneba inteligencias da politikosebs,
romlebic ar iyvnen loialurad ganwyobilebi axali elitis mimarT.
miTumetes, saakaSvilma aseve dasZina, rom iusticiis ministrobis dros
mas aqvs nanaxi aRniSnuli siebi da Sesabamisad icis, rom iq sakmaod
pativsacemi adamianebi arian moxseniebulni. am gancxadebiT Canda, rom
xelisuflebis yvela doneze arsebobda mzadyofna raTa miRebuliyo
aRniSnuli kanonproeqti, magram miuxedavad amisa, msgavsi dokumenti ar
momzadebula.
saakaSvilis es gancxadeba erTis mxriv warmoadgenda misi, lustraciis
kanonis miRebis Sesaxeb winasaarCevno dapirebis, Sesrulebis mcdelobas,
magram amave dros masSi SesaZlebelia politikuri gadawyvetilebis
niSnebis povna, ramdenadac inteligenciis da politikosebis nawili ar
TanaugrZnobda prezidentis mier ganxorcielebul reformebs,
107
Sesabamisad arqivebis gaxsnis dapireba iyo erTgvari sasjeli am
araloialurobisTvis1. amasTanave, prezidentma daafiqsira, rom is ar iyo
winaaRmdegi lustraciis kanonis miRebis da Tundac, kanoni ar
momzadebuliyo, arqivebis gansajaroebiT is aRniSnul process Seuwyobda
xels.
uSualod lustraciis kanonproeqti momzadda erTi wlis Semdeg, magram
ara mTavrobis, aramed parlamentis opoziciuri fraqcia „demokratiuli
frontis“ mier. aRniSnuli proeqtis ganxilvas ori weli dasWirda,
Tumca am proeqts ganxilvisas cxare debatebi axlda Tan. TemiT
manipulireba ar dasrulebula, piriqiT ufro gamwvavda, miTumetes
horizontze gamoikveTa axali mtris saxe, romelsac Tavis
„orjonikiZeebi“ hyavda, rogorc qveynis SigniT aseve qveynis gareT
(siRrmiseuli interviu l. berZeniSvilTan. 12 noemberi 2004).
lustraciis kanonis gamwvaveba droSi emTxveva aseve 2006 wlis
dasawyvisSi gaaqtiurebul ruseTis dedaqalaqs Sefarebuli yofili
uSiSroebis ministris, partia "samarTlianobis“ lideri igor giorgaZis,
gamosvlas, romelic ar faravda Tavis antipaTias, prezident saakaSvilis
mimarT da romelmac 28 noembers "izvestiasTan“ interviuSi ganacxada,
rom saqarTvelos mosaxleobis konsolidaciis gziT apirebs dRevandeli
"vardebis reJimis“ Secvlas da dasZena, rom amisTvis situacia „ukve
1 masmediis saSualebebSi aRniSnul gancxadebas didi gamoxmaureba moyva, ramdenadac es Tema
kviris erT-erT umTavres siaxles warmoadgenda. mixeil saakaSvilis mier КГБ-s arqivTa
gamoqveyneba aris ukanaskneli lursmani, romelsac igi aWedebs „sabWoTa qarTuli
elitis“ kuboSi, riTac adasturebs, rom qveyanas axali generacia, axali socialuri talRa
epatroneba da mas surs yovelgvari kavSiri gawyvitos im Zvel „sabWoTa elitasTan“, romlis
uniaTobam yvelaferTan erTad, 1988-1993 wlebis sazareli erovnuli tragedia ganapiroba.
(„dilis gazeTi“, 19 Tebervali, 2004.)
108
momwifda... 2006 weli - es saakaSvilis da misi gundis xelisuflebaSi
yofnis ukanaskneli welia“ (internet wyaro #17). lustraciis kanonis
amoqmedebis SemTxvevaSi aucileblad Seexeboda giorgaZes da mis
TanamebrZolebs da aRniSnuli Temis gaaqtiureba maTi gafrTxilebis
erT-erTi saSualeba iyo.
kanonproeqti sabWoTa specsamsaxuris wevrebsa da partiul
TanamSromlebze Tanamdebobrivi SezRudvas iTvaliswinebda. amasTanave
kanonproeqtis ZiriTadi mxardamWerebi opoziciuri politikuri
partiebis warmomadgenlebi iyvnen, romelTac erTgvari kvlevac ki
Caatares Tu rogori iyo yofilis sabWoTa blokis qveynebis gamocdileba
am mimarTulebiT (siRrmiseuli interviu l. berZeniSvilTan. 12 noemberi
2004). "am kanonis upirvelesi movaleobaa, gawmindos xelisufleba ucxo
qveynis agentebisagan... dRes saqarTvelos dsT-Si yofna-ar yofnis da
natoSi gawevrianebis sakiTxi wydeba. anu dRes dadga dro, roca agentebi,
romlebic saqarTveloSi bevrni arian, qveynis winaaRmdeg unda
gaaqtiurdnen", - ganacxada „respublikelebis" erT-erTma liderma levan
berZeniSvilma, romelic am kanonproeqts mxars uWerda (internet wyaro
#17).
berZeniSvilis gancxadebas gamoexmaura giga bokeria gamoexmaura, rom
xelisuflebis dRis wesrigSi lustraciis Sesaxeb kanonis miReba ar
idga. saboloo jamSi 2007 wels parlamentma 45 xmiT 37-is winaaRmdeg
lustraciis Sesaxeb kanoni Caagdo. sainteresoa, is faqti rom
kanonproeqts mxari aramxolod umravlesobis warmomadgenlebma, aramed
Tavad iniciatori fraqciis „demokratiuli frontis“ wevrebTa nawilmac
ar dauWira (siRrmiseuli interviu g. TorTlaZesTan. 19 noemberi 2014).
mizezad isev srulyofili saarqivo siebis ar arseboba dasaxelda, ris
gadaWris meqanizmsac aRniSnuli kanonproeqti ar iZleoda. (es (kanoni)
109
migviyvans iseT situaciamde, rodesac isini [yofili agentebi], romelTa
Sesaxebac informacia xelmisawvdomia [TbilisSi] gamovlindebian, xolo
isini, romelTa Sesaxebac informacia miuwvdomelia, ver gamovlindebian)
(internet wyaro #23).
sainteresoa is faqti, rom miuxedavad kanonproeqtis Cagdebisa
sazogadoebriv diskursSi kvlavac SenarCunda moTxovna miiRon
lustraciis kanoni. raTa ruseTTan gamwvavebuli urTierTobis fonze
Zalian safrTxilo iyo ar gameorebuliyo ukrainuli scenari.
Sesabamisad unda momxdariyo, iseTi skanonmdeblo bazis SemuSaveba, rom
gamovlindes ruseTis specsamsaxurebTan dakavSirebuli pirebi da
arikveTos mosalodneli provokaciebi. giga bokerias gancxadebiT
opoziciis mier wamoyenebul kanonproeqtma imitom ver moipova
mxardaWera, rom is metad liberaluri, xasiaTis iyo da Tavad
xelisufleba gegmavda axali kanonproeqtis SemuSavebas 2008 wlis
arCevnebis Semdeg romelic ‘’ufro radikaluri“ xasiaTis iqneboda
(internet wyaro #18).
amave periodSi gamoqveynda „Tavisuflebis institutis“ koncefcia, Tu
rogori unda yofiliyo axali kanoni lustraciis Sesaxeb. aRniSnuli
koncefciis Tanaxmad, sabWoTa periodis liderebisa da ideologebis
garda, lustracia aseve unda Sexeboda moqmed saxelmwifo
maRalCinosnebs, deputatebs, kandidatebs da politikuri partiebis
xelmZRvanelebsac, romlebsac piradi satelefono, safosto komunikacia
hqondaT im saxelmwifos moqalaqeebTan, romelTa „SeiaraRebuli Zalebi
saqarTvelos teritoriaze saxelmwifos nebis sawinaaRmdegod imyofebian
da romelTa mizania konstituciuri wyobilebis damxoba an ZaladobiT
Secvla".
110
am CanarTiT lustraciis kanoni scildeboda lustraciis gagebas,
romlis Tanaxmadac is Sromis kodeqss ukavSirdeba. am SemTxvevaSi
kanoni Seexeboda ara mxolod warsulis danaSaulebs, aramed
axlandelsac, rac arsebuli kanonmdeblobiT isedac isjeba. am CanarTiT
lustraciis kanoni aseve ukavSirdeboda usafrTxoebis aRqmas razedac
zemoT visaubreT.
"Tu romelime partiis lideri saqarTvelos neitralitetis Sesaxeb
daelaparakeba modest kolerovs, romelic aris ruseTis prezidentis,
putinis politteqnologi, is valdebulia, amis Sesaxeb ganacxados
sajarod, Tu rodis elaparaka da ra Temaze hqonda es komunikacia", -
ganacxada "Tavisuflebis institutis" warmomadgenelma akaki minaSvilma
(internet wyaro #19).
saboloo kanonproeqti, romelzedac moxerxda SeTanxmebis miRweva da
romelic ori wlis Semdeg damtkicda, parlaments gia TorTlaZem
warudgina. SemoTavazebuli modeli kanonis ganmartebiTi baraTis
Tanaxmad efuZneba CexeTis da litvis gamocdilebas. lustraciis kanoni,
romelic miRebul iqna „Tavisuflebis qartiis“ saxelwodebiT sam
ZiriTad princips emyareba esenia:
erovnuli usafrTxoebis gaZliereba,
ü saxelmwifos winaaRmdeg mimarTuli danaSaulis,
terorizmisa da qveynis uSiSroebis safuZvlebis xelyofis
aRkveTa;
üTanamedrove midgomebis gaTvaliswinebiT, saqarTvelos
kanonmdeblobis normebis efeqtiani amoqmedeba;
üerovnuli usafrTxoebis ganmtkiceba;
111
sabWoTa da faSisturi ideologiis akrZalva;
üsabWoTa da faSisturi ideologiebis safuZvlebis
gaRvivebis winaaRmdeg prevenciuli RonisZiebebis
ganxorcieleba;
üsabWoTa da faSisturi simbolikebis, sakulto
nagebobebis, Zeglebis, monumentebis, bareliefebis, warwerebis,
quCebis, moednebis, soflebisa da dabebis saxelwodebebis
aRmofxvra;
Ønebismieri aRniSnul ideologiebTan asocirebuli simbolikis
akrZalva da specialuri komisiis Seqmna, romelic SeimuSavebs
ucxo qveynis specsamsaxurebTan saidumlo TanamSromlobaSi
eWvmitanilTa e.w. „Sav sias“ („Tavisuflebis qartia“. 2011.
saqarTvelos parlamenti. muxli 1).
kanonproeqtis iniciatoris Tanaxmad saxelwodeba “Tavisufelbis
qartia“ iqidan gamomdinareobda, rom is gacilebiT meti iyo vidre
lustraciis kanoni. Tavisuflebis qartias unda gaenTavisuflebina
sazogadoeba terorizmis safrTxidan (teroristuli aqtebis seria
ganxorcielda im periodSi gorSi da mimdebare teritoriaze, maTi
gamoZiebisas xelisufleba rusul kvalze alaparakda), ideologiuri
zegavlenisgan da simboloebisgan, romelic sazogadoebas axsenebda da
SesaZloa, „aZlierebda kidevac“ ideologiur ganwyobebs (siRrmiseuli
interviu gia TorTlaZesTan. 12 noemberi, 2014).
lustraciis kanoni iyo kompromisis Sedegi. uSualod kanonproeqtSi
gawerili iyo lustraciis farglebSi gansaxilveli yofili
Tanamdebobis gacilebiT vrceli nusxa, vidre es aris Tavisuflebis
qartiaSi. aRniSnuli siis Semcireba gia TorTlaZem im faqtiT axsna, rom
112
imdroindeli umravlesobis wevrebma mimarTes fraqciis xelmZRvanels
kanonidan ramdenime poziciis amoRebis moTxovniT, winaaRmdeg
SemTxvevaSi wauyenes ultimatumi, rom umravlesobas datovebdnen. „me
varCie nawilobriv gasuliyo kanoni, vidre mTlianad
Cavardniliyo“ (siRrmiseuli interviu gia TorTlaZesTan. 12 noemberi,
2014).
Tuki SevadarebT lustraciis Sesaxeb qarTul, Cexur da litvur
modelebs SeiZleba davaskvnaT, rom:
kanonis Cexuri varianti ar iTvaliswinebs saidumlo samsaxurebTan
kavSirSi mxilebuli pirebisaTvis arCeviTi Tanamdebobebis dakavebis
akrZalvas, mas Semdeg rac isini sazogadoebas gaacnoben sakuTar
statuss am mimarTulebiT, rogoric aris magaliTad adgilobrivi
TviTmmarTveloba da parlamenti 1 , radganac kanonis Tanaxmad moqalaqem
Tavad unda gadawyvitos airCevs Tu ara msgavsi warsulis mqone pirs.
xolo „Tavisuflebis qartiis Tanaxmad“ mxilebul pirebs arcerTi
arCeviTi Tanamdebobis dakavebis ufleba ar eniWebaT („Tavisuflebis
qartia“. 2011. saqarTvelos parlamenti. muxli 8, 9.).
CexeTis kanonmdeblobiT lustraciis kanoni ar vrceldeba pirebze,
romlebic daibadnen 1971 wlis 1 dekembris Semdeg, xolo qarTuli
kanonmdeblobiT msgavsi SezRudva ar arsebobs. metic es exeba yvelas
1921 wlis 25 Tebervlidan 1991 wlis 9 aprilamde iyvnen dakavSirebuli
saidumlo samsaxurebTan. aqve aris Canaweri, rom aRniSnuli kanoni
1 miuxedavad amisa 1994 wels 80 aTasamde pirma moisurva gaevlo lustraciis procedura
raTa miscemodaT kenWisyris SesaZlebloba miuxedavad imisa, rom kanonmdebloba amas ar
moiTxovda, rac SeiZleba avxsnaT im paqtiT, rom lustraciis warmatebiT gavla
legitimurobis da warmatebis Sansebs zrdida. ( ix. Williams K. C)
113
gavrceldeba im adamianebzec, romelTac 1991 wlis 9 aprilidan aqvT
raime kavSiri ucxo qveynis specsamsaxurebTan, an uari ganacxades
saqarTvelos spec-samsaxurebTan saidumlo TanamSromelobaze da a.S.
(iqve).1
aseve sainteresoa is faqti, rom CexeTis respublikaSi Tanamdebobis
dakavebis akrZalva exebaT pirebs, romlebic uSiSroebis skolebSi
swavlobdnen 3 Tveze meti vadiT, qarTul versia ki msgavs regulacias ar
iTvaliswinebs. eqspertTa azriT am SemTxvevaSi dokumentis morgeba
moxda saqarTvelos konkretul Tanamdebobis pirebze da amiT dokumentis
politikur xasiaTs usvamen xazs (doliZe a. 2010).
rac Seexeba litvis kanonTan msgavsebas, litvis lustraciis kanonSi
saidumlo samsaxurebTan dakavSirebulma pirebma Tavad unda aRiaron
1 .a) uari ganacxades damoukidebeli saqarTvelos specialur samsaxurebTan saidumlo
TanamSromlobaze;
a.b) saxelmwifo usafrTxoebis interesebidan gamomdinare, garicxul iqnen saidumlo
TanamSromelTa aparatidan;
a.g) daudgeneli mizezebis gamo gawyvites kavSiri damoukidebeli saqarTvelos specialur
samsaxurebTan;
b) yofili ssrk-is saxelmwifo uSiSroebis komitetis oficrebi, romlebmac saqarTvelos
damoukideblobis gamocxadebis dRidan (1991 wlis 9 aprilidan) uari ganacxades
damoukidebeli saqarTvelos specialur samsaxurebSi muSaobis gagrZelebaze an romelTac,
saxelmwifo usafrTxoebis interesebidan gamomdinare, uari eTqvaT damoukidebeli
saqarTvelos specialur samsaxurebSi muSaobis gagrZelebaze;
g) yofili ssrk-is da saqarTvelos ssr-is komunisturi partiis centraluri komitetebis
wevrebi, raionuli da saqalaqo komitetebis mdivnebi;
d) yofili ssrk-is da saqarTvelos ssr-is axalgazrduli leninuri komunisturi kavSiris
centraluri komitetebis biuroebis wevrebi;
e) saqarTvelos teleradiomauwyeblobis saxelmwifo komitetis Tavmjdomare.
(„Tavisuflebis qartia“. 2011.)
114
amis Sesaxeb, rasac qarTuli versiac iTvaliswinebs („Tavisuflebis
qartia“. 2011.). litvur variantSi SezRudvis vadad dawesebulia 10 weli,
rasac saqarTvelos kanoni ar iTvaliswinebs da rac mTavaria Tu
litvaSi sabWoTa kavSiris saidumlo samsaxuri kriminalur organizaciad
gamocxadda, msgavsi faqti saqarveloSi ar momxdara.
„Tavisuflebis qartiis“ ganmartebiT baraTSi ar aris dasabuTebuli, Tu
ratom gakeTda arCevani lustraciis Cexur da litvur gamocdilebaze,
romlebic simkacris TvalsazrisiT erTmaneTisgan radikalurad
gansxvavdebian da ra principiT moxda punqtebis SeCeva evropuli
gamocdilebidan.
kanonis maqoqmedebamde sazogadoebaSi man araerTgvarovani Sefaseba
gamoiwvia 1 . erT-erTi sakiTxi exeboda komisiis Camoyalibebis sakiTxs,
romelic Sedis Sinagan saqmeTa saministros kompetenciaSi da amave dros
arqivebic amave saministros daqvemdebarebaSia. aseve kiTxvebi exeboda
komisiis farTo uflebamosilebas, saxelmwifo saidumloebasTan daSvebis
pirveli formas (gansakuTrebuli mniSvneloba) ramdenad aris isini
safrTxis Semcveli da SesaZloa Tu ara gaxdes politikuri
manipulaciebis saSualeba 2 . garda amisa, unda aikrZalos Tu ara
1 2013 wlis 25 dekembris cvlilebiT kanoni ufro metad moqnili gaxda, kerZod Tu Zveli
redaqciiT komisias unda Seeswavla simboloebis racionalurobis sakiTxi da gadaeca
Sesabamisi organosaTvis, amjerad TviTon Rebulobs gadawyvetilebas misi aRmofxvris
Sesaxeb. amasTanave komisias mieca rekomendaciis arSesrulebis SemTxvevaSi pirTa
gafrTxilebis da SemdegSi 1000 lariani dajarimebis ufleba. (IDFI, 4 Tebervali 2014)
2 agrovebs monacemebs da awarmoebs im pirTa reestrs, romlebic saidumlod
TanamSromlobdnen yofili ssrk-is specialur samsaxurebTan an romelTa Sesaxeb
saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT miRebuli monacemebi miuTiTebs maT farul
kavSirze yofili ssrk-is specialur samsaxurebTan. komisia aseve agrovebs informacias
sabWoTa da faSisturi simbolikebis administraciuli organoebis mier, agreTve
saxelmwifo an adgilobrivi TviTmmarTvelobis sakuTrebaze gamoyenebis Taobaze, aseve
115
simbolikebi, romelic ganTavsebulia magaliTad, komerciul
dawesebulebebze (KGB bari) da a.S.
miuxedavad kanonis miRebisa, Tavad am kanoni jerjerobiT preqtikaSi
srulyofilad ar amoqmedebula. erT-erTi Sedegi es saqarTvelos
mecnierebaTa akademiis Senobidan sabWoTa droidan SemorCenili
xuTqimiani varskvlavis moSoreba iyo.
Tuki SevajamebT lustraciis kanonis misaRebad gaRebul Zalisxmevas
SesaZlebelia davaskvnaT, rom damoukideblobis aRdgenis Semdeg yvela
xelisuflebis warmomadgeneli cdilobda, raime formiT moeZebna
gamosavali da Seesrulebina gacemuli dapireba lustraciis procesis
gatarebisa da yofili agentebis gamoaSkaravebis Sesaxeb. rogorc wesi
aRniSnuli sakiTxis gaaqtiurebas win uZRoda konkretuli politikuri
movlena, romelic dakavSirebuli iyo sabWoTa kavSiris nomeklaturis
warmomadgenelTa gaaqtiurebasTan. Sesabamisad sakiTxis win wamoweva
xdeboda ara mxolod sazogadoebis interesebis Sesabamisad, aramed
imisda mixedviT rogori iyo politikuri dRiswesrigis gamowvevebi.
qarTul politikaSi lustracia ara ganwmendis, aramed “yviTeli baraTis”
funqcias atarebda.
sakulto nagebobebis, Zeglebis, monumentebis, bareliefebis, warwerebis Sesaxeb, quCebis,
moednebis, soflebisa da dabebis saxelwodebebis, agreTve masobrivi TavSeyris sxva
adgilebis Sesaxeb, romlebic Seicavs sabWoTa da faSisturi ideologiebis da propagandis
elementebs Tu am ideologiebis liderTa saxelebs. „Tavisuflebis qartia“. (2011).
saqarTvelos parlamenti. muxli 7.3
116
Tavi VI. stalinis sakiTxi politikur diskursSi
saqarTvelos demokratiuli respublikis ruseTis mier okupaciis Temis
win wamowevasa da axali koleqtiuri mexsierebis Camoyalibebis
mcdelobis paralelurad gaaqtiurda stalinis fenomenis Sefasebis
sakiTxi. rogorc wina TavebSi ganvixileT ioseb stalinis mimarT
saqarTvelos sxvadasxva Taobis xelisuflebis warmomadgenlebs
gansxvavebuli damokidebuleba qondaT. Tu zviad gamsaxurdia mkveTrad
negatiurad afasebda beladis memkvidreobas, eduard SevardnaZis aRqma
gacilebiT pozitiuri iyo, rac man Tavis gamosvlebSi araerTxel
gamoxata. kvlevebi Tu rogori iyo stalinis aRqma sazogadoebaSi
aRniSnul periodSi ar Catarebula, Tumca Sexeduleba, rom stalini iyo
meore msoflio omSi gamarjvebis Semoqmedi sazogadoebaSi dominantobda
da rac yoveldRiurobaSic ki iyo SesamCnevi.
vardebis revoluciis mTavrobis damokidebuleba stalinis sakiTxisadmi
araTanmimdevrulia da msgavsad mexsierebis politikis sxva sakvanZo
sakiTxebisa politikis dRis wesrigis Sesabamisad icvleba.
Tavdapirvelad, stalinis da saakaSvilis saerTo dabadebis dRe (21
dekemberi) sazogadoebaSi garkveulwilad stalinis rkinis xelTan
asocirdeboda, da mesianizmis ideas kidev ufro amZafrebda.
xelisuflebac ar cdilobda am sakiTxis win wamowevas, Tumca stalini,
rogorc beladi saqarTvelos gmirTa pleadaSi, romelTac qveynis
mSeneblobis procesSi iyenebdnen ar iricxeboda. xelisuflebis
strategias SesaZlebelia erTgvarad siCumis strategia vuwodoT,
romelsac ar surs gaaqtiuros sazogadoebaSi misi xsovna, Tumca arc
daviwyebisTvis emeteba.
117
§ 6.1 sabWoTa monumenturi Zeglebi
vardebis revoluciis Semdeg mmarTvelobis pirvel wlebSi
xelisuflebis da gansakuTrebiT, prezident saakaSvilis Sefaseba
stalinTan mimarTebaSi TavSekavebuli iyo. misi, rogorc sabWoTa
sistemis nawilis aRqma ar xdeboda, magram ruseTTan urTierTobis
daZabvasTan erTad dRis wesrigSi dgeba istoriis modificirebis sakiTxi.
am procesSi Zalian didi datvirTva hqonda simboloebs, romlebic
inaxaven am xsovnas ama Tu im movlenis Sesaxeb. am simboloebis
saSualebiT SesaZlebelia “an ukvdaviyos an anaTemas gadaeces
konkretuli xsovna” (Verdery, K. 1999).
stalinis, rogorc sabWoTa diqtatori politikis dRis wesrigSi
ruseTis federaciasTan urTierTobis daZabvis Semdeg gamoCnda. am
gamoCenas negatiuri datvirTva qonda da beladi ukve sabWoTa kavSiris
represiebis avtorad aRiqmeboda. amasTan, SeimCneva stalinis pozitiuri
Sefasebisa da misi gavrcelebisadmi negatiuri damokidebuleba.
magaliTad, 2007 wlis TebervalSi telekompania rusTavi 2-is eTerSi
daiwyo serial „stalini LIVE”-is Cveneba, romelSic naCvenebi iyo ioseb
stalinis cxovrebis ukanaskneli Tve, romelSiac beladi ixsenebs
ganvlil gzas da bolos sakuTari qmedebebis monaniebas cdilobs.
telekompaniis generaluri direqtori aRniSnuli serialis
reklamirebisas acxadebda, rom ”es filmi mayurebels saSualebas aZlevs
gaigos, raze fiqrobda stalini, vin sZulda da vin uyvarda; aseve gaigos
iyo Tu ara stalini marTla aseTi cudi rogorc Cven amdeni wlebi TavSi
gviWedavdnen da Turme es yvelaferi ase ar yofila” (internet wyaro #
19).
aRniSnulma gancxadebam, xelisuflebis warmomadgenlebis mkacri kritika
gamoiwvia. mas samarcxvino da skandaluri Sefaseba uwodes, radganac
118
sisxliani tiranis miTis Zlieri qarTveli politkosiT Canacvlebis
mcdelobis gansxvavebulad Sefaseba ver moxdeboda. arxis sapasuxo
gancxadebis Tanaxmad, saqarTveloSi jer kidev iyvnen didi raodenobiT
adamianebi, romeliTaTvis ioseb stalinis saxeli mniSvnelovani iyo, da
Sesabamisad produqcia swored maTze iyo gaTvlili.
stalinis Sefasebis sakiTxi gansakuTrebulad mwvave 2008 wlis ruseT
saqarTvelos omis Semdeg gaxda da daukavSirda omisgan yvelaze metad
dazaralebuli qalaqis - goris moedanze stalinis monumentis arsebobis
marTebulobis sakiTxis.
mexsierebis simboloebis sakiTxi samecniero sazogadoebaSi
araerTgvarovnadaa Sefasebuli. mkvlevarTa nawilisTvis misi arseboba
istoriis interpretaciis sicocxlisunarianobasTan aris dakavSirebuli.
(Forty, A. 1990. Groseclose, B. 1999. Roginer, L. Sznaider, M. 1998.) xolo mkvleverTa
didi nawilis azriT moSorebuli, monumentebic garkveuli informaciis
xsovnis matarebelia da Tavis mxriv zegavlenas axdenen xalxze (Lowenthal,
D. 1975).
saxelisuflebo wreebSi gavrcelebuli mosazrebis Tanaxmad, qalaqSi,
romelic omis dros permanentulad da daundoblad ibombeboda rusi
agresorebis mier, ar SeiZleboda mdgariyo sabWoTa beladis qandakeba,
romelsac didi wvlili miuZRoda bolSevikebis mier demokratiuli
saqarTvelos aneqsiaSi da im mZime mdgomarebaSi raSic dResdReobiT
qveyana imyofeboda. amasTanave, sabWoTa kavSiris samarTalmemkvidre
ruseTis federacia, romelic Tavismxriv cdilobda aRedgina
stalinisdroindeli imperia, kvlavac agrZelebda saqarTvelos okupacias.
ramac saqarTvelos teritoriebis mniSvnelovani nawilis mitacebasTan
erTad aTaseulobiT adamianis sicocxle Seiwira.
119
goris centralur moedanze mdgari Zegli aseve ewinaaRmdegeboda
saxelmwifos oficialur politikas, romelic warsulis Sefasebas da
sazogadoebaSi sabWoTa mentalitetis damsxvrevas iTvaliswinebda.
prezident mixeil saakaSvilis gancxadebiT XXI saukuneSi, rodesac
saqarTvelos aqvs Tavisi damoukidebeli istoria, am qveyanaSi ar
SeiZleba arsebobdes okupaciis muzeumi da okupantTa Zeglebi. radganac
safuZvelSive ewinaaRmdegeba saqarTvelos, rogorc Tavisufali qveynis
mentalitets da saxelmwifoebriv prioritetebs (saakaSvili m. 3
oqtomberi 2008).
aRniSnuli Zeglis qalaqis centridan gadatanis idea 2008 wels
mTavrobis sxdomaze gacxadda, rodesac vice premierma giorgi baramiZem
xazi gausva, rom mudmivad TavisuflebisaTvis mebrZoli ers ar SeiZleba
Tavisuflebis simbolod okupantis Zegli hqondes, mxolod im
argumentze dayrdnobiT, rom is saqarTveloSi daibada.
oficialuri diskursis Tanaxmad goris centralur moedanze Zeglis
arseboba „axirebuli da gaugebari daudevroba iyo“ (internet wyaro #10),
romelic saxelmwifos idiotur mdgomareobaSi ayenebda (gia nodia).
aRniSnul iniciativas mTavrobis warmomadgenlebi miesalmnen, magram
sazogadoebaSi gansxvavebuli reaqcia gamoiwvia. kerZod, samoqalaqo
sazogadoebisa da politikosTa warmoadgenlebi or banakad daiyvnen.
nawili mxars uWerda Zeglis aRebas, meore nawili ki aprotestebda.
orive mxare xazs usvamda, rom aRniSnul gadawyvetilebas politikuri
sarCuli hqonda, rasac Zeglis gadatanis momxreebi dadebiT, xolo
mowinaaRmdegeebi uaryofiT mxared miiCnevdnen.
Zeglis gadatanis momxreTa ZiriTadi argumentaciis Tanaxmad: stalini
meoce saukunis umTavres borotebaTa sias liderobda. misi mmarTvelobis
peiodSi sabWoTa kavSirma imperiis SemadgenlobaSi myof erebs da maT
120
Soris stalinis mSobliur qarTvelebsac mouwyo genocidi. misi
personJis dadebiTi Sefaseba ufro metad miTologiis Temas
ganekuTvnebaoda, romelsac sworedac rom qarTuli warmomavloba
kvebavda da realobasTan saerTo araferi hqonda. qarTvelTa
gulubyvilobis kidev erTi gamoxatuleba iyo is faqti, rom beladis
gardacvalebis Semdegac ki 1959 wels misi saxelis dacvas araerTi
qarTveli Seewira. amitomac, istoriis Sefasebis da stalinisTvis
patriotis fasaduri saxis Camoxsnis dro iyo damdgari. mis mier
gatarebuli politika iyo ara saqarTvelos aramed ruseTis interesebSi
da sworedac rom imperias emsaxureboda. oficialuri diskursis
Tanaxmad ruseTi aris mteri, romelic 200 wlis manZilze ganuwyvetliv
gvesxmis Tavs. ar SeiZleba mtris monumenti qalaqis mTavar moedanze
idges (24 saaTi. 29 seqtemberi, 2008. gv. 10). amasTanave, Zeglis gadatanis
mowinaaRmdegeebs stalinis sadRegrZeloebis ZaxilSi amxeldnen da
beladis, rogorc ze-kompensaciis saSualebad aRqmaSi sdebdnen brals.
(koncefcia: marTalia ruseTma Cven dagvipyro, magram stalinis
saSualebiT Cven ruseTi davipyariT) (zedania g. baqraZe l. 2009).
aRniSnuli gadawyvetileba, saxelmwifos mxridan emsaxureboda xazgasmas,
rom is agrZelebda brZolas imperiis winaaRmdeg da ar dauSvebda
mtkivneuli istoriis ganmeorebas. es gadawyvetileba gulisxmobda,
rogorc protests ruseTis imperiuli politikis winaaRmdeg, aseve
sazogadoebaSi aRviZebda eris koleqtiur mexsierebaSi winaaRmdegobis
moZraobas, romelic aTwleulebis ganmalobSi warumatebeli iyo, magram
amJamad miznisTvis unda mieRwia. ideis momxreTa erT-erTi argumentis
Tanaxmad, Zeglis arseboba qalaqis centrSi, aseve ewinaaRmdegeboda
saqarTvelos da misi xelisuflebis mier evropuli faseulobebis
gaziarebis sakiTxs, ramdenadac aRniSnuli Zegli mianiSnebda, rom
beladis mexsiereba qveyanaSi jerac cocxali iyo, (amis argumentad
121
moyavdaT, rom evropelebma SeZles totalitaruli warsulis gadalaxva,
ruseTma ki vera. es erT erT evropul faseulobad aRiqmeboda)
Sesabamisad, cocxlobda diadi sabWoeTis nostalgia da Sansi, rom
forsmaJorul situaciaSi mteri konformistulad ganwyobili adamianebis
povnas moaxerxebda.
sabWoTa monumentebis qveyanaSi arseboba xelisuflebas axsenebda, rom
miuxedavad wamatebul reformebze apeliebisa, is mainc postsabWoTa
saxelmwifo iyo, romelic jer kidev ver gamijvnoda ruseTs, miuxedavad
misi mxridan araerTjeradad Tavdasxmisa. sazogadoebaSic ki, stalinis
Zeglis gadatana ruseTis agresiis winaaRmdeg mimarTul qmedebad da
erTgvar revanSad aRiqmeboda, ramdenadac xelisufleba cdilobda
istoriis gadaweras da axali versiis Seqmnas, politikuri berketebis
gamoyenebiT.
stalinis Zeglis gadatanis mowinaaRmdegeTa ZiriTadi argumenti, swored
im principze iyo dafuZnebuli, rom xelisufleba miznad ara
totalitaruli warsulis Sefasebas da stalinizmis, rogorc fenomenis
Seswavlas isaxavda miznad, aramad mimdinare politikis dRis wesrigze
iyo morgebuli da ruseTis agresiis winaaRmdeg svlas warmoadgenda.
stalinis, rogorc beladisadmi arsebuli dadebiTi ganwyobis
ganeitraleba Zeglis „CamokvercxlbekebiT“ ver moxdeboda. mentalobis
Sescvlelad saWiro iyo sabWoTa kavSiris, rogorc sistemis mecnieruli
kvleva, sazogadoebis cnobierebis amaRleba da mxolod am gziT
moxerxdeboda sazogadoebaSi arsebuli miTebis gadafaseba.
sistemis demontaJi ara Zeglebis moSorebiT, aramed Cvens TavebSi, es iyo
maTi ZiriTadi devizi. warsulis srulad gaazrebis SemTxvevaSi sabWoTa
Zeglebi ar warmoadgenda safrTxes arc xelisuflebisTvis da
Sesabamisad, arc sazogadoebisaTvis. mas mxolod turistuli
122
mniSvneloba eqneboda, rogoric es aRmosavleT evropis saxelmwifoTa
umravlesobam warmatebiT ganaxorciela.
aRniSnul sakiTxSi politikis Carevis kidev erT magaliTs warmoadgenda
xelisuflebis mcdeloba nebismieri xerxis gamoyenebiT moeSorebina
Zegli goris moednidan. 2010 wels Sinagan saqmeTa ministri vano
merabiSvili Jurnal „komersantTan“ interviuSi, rusul-qarTul
urTierTobebze saubriss Seexo stalinis Zeglis gadatanis Tematikas da
aRniSna, rom 2008 wlis agvistoSi mimdinareobda molaparakebebi qarTul
da rusul mxarebs Soris stalinis Zeglis rusebis mier afeTqebasTan
dakavSirebiT. misi TqmiT, am molaparakebebSi qarTul mxares Tavdacvis
da uSiSroebis komitetis Tavmjdomare givi TargamaZe warmoadgenda. is
rus jariskacebs sTavazobda 50 000 dolars Zeglis afeTqebis sanacvlod,
Tumca rusulma mxareb am garigebaze uari ganacxada. misi gancxadebiT
rusulma mxarem aRniSnuli SemoTavazeba Seuracyofadac ki miiRes. es im
fonze, rodesac „sxva yvelafrisTvis rusebi fuls aiRebdnen, magram
amisTvis ara“ (internet wyaro #25), rac misi TqmiT, kidev erTxel
uCvenebs, Tu ramxela sxvaobaa Cvensa da ruseTis federaciis moqalaqeTa
mentalobas Soris1.
1 ministr merabiSilis gancxadebis Semdeg saministros pressamsaxurma ganmarta, rom
marTalia gamoqveynebuli interviu realurad asaxavda ministris mier miwodebul
informacias, magram Temebidan, romelic exeboda saqarTvelos interesebs CrdiloeT
kavkasiaSi da saqarTvelo-evrokavSiris urTierTobebs konteqstidan iyo amoglejili.
amasTanave pres-samsaxuris ganmarteba ar Sexebia stalinis Zeglis Sesaxeb informacias, rac
SesaZloa misi realurobis adasturebdes.
mogvianebiT, vano merabiSvilma gazeT „24 saaTisTvis“ micemul interviuSi ganacxada, rom am
Temaze xumrobiT saubrobdnen da es cnobili istoriaa, „...rodesac givi TargamaZe tyveebis
gaTavisuflebis Taobaze okupantebTan molaparakebas awarmoebda, uTxra, samoqalaqo
infrastruqturas nu daangrevT, Tu gindaT fuls mogcemT da stalinis Zegli aafeTqeTo, -
aseT konteqstSi iyo naTqvami. TviTon rusi oficrebi ambobdnen, rogor akadreT es stalins,
123
Tuki SevafasebT xelisuflebis am ganzraxvas SesaZlebelia davaskvnaT,
rom mTavroba Seecada Tavad ruseTis xeliT gaekeTebinaT maTvis
mniSvnelovani saqme, maTve xeliT moeSorebinaT stalinis Zegli
saqarTvelosTvis. rasac ori mniSvnelovani Sededegi SeiZleboda hqonda:
pirveli, ruseTis, rogorc mtris xats ufro
ganamtkicebda, radganac maT ar daindes TviT stalinic ki,
romelmac maT imperia Seuqmna;
meore, xelisufleba am sakiTxs eqsesebis gareSe
moagvarebda, radganac rogorc mogvianebiT aRmoCnda Zeglis
moSorebis sakiTxma sazogadoebaSi, gansakuTrebiT ki goris
raionis macxovreblebSi didi vnebaTaRelva gamoiwvia.
gorSi stalinis Zeglis demontaJis sakiTxi gavrcelda saqarTvelos
sxvadasxva qalaqSi arsebuli Zeglebis saWiroebis sakiTxsac da
saqarTveloSi stalinis monumentebis legitimurobis sakiTxis erTian
konteqstSi ganxilva daiwyo, riTac Tematikas goris faqtori Camocilda
da ufro metad sistemuri gaxda.
Zeglebis demontaJis procesi goridan dawyo, Zegli RamiT, winaswari
gafrTxilebis gareSe, goris centridan malulad gadaitanes.
analogiurad warimarTa Zeglebis gadatanis procesi saqarTvelos
sxvadasxva qalaqebSi kerZod, tyibulSi, quTaisSi, axmetasa da TelavSi.
miuxedavad RamiT Catarebuli operaciisa, Zeglebis aRebas eqsesebis
gareSe mainc ar Cauvlia. adgilobrivi telekompania
stalini Cveni idealiao... am ganwyobaze iyo iq saubari - Cvens miwaze SemoWrili rusi
oficrebi da rusuli armia dRes stalinis mimdevrebi, stalinistebi arian. swored amis Tqma
mindoda” merabiSvili ”komersantSi” gamoqveynebul intervius ganmartavs (sivil jorjia, 10
aprili.'2010)
124
„TrialeTis“ Jurnalistebs ar misces demontaJis procesis gadaRebis
saSualeba, Jurnalistebs Seuracyofa miayenes da kamera waarTves.
(mogvianebiT, policielebma kamera daaabrunes, magram JurnalisTebis
gancxadebiT gadaRebuli kadrebi waSlili iyo.) (futkaraZe, g. 25.06.2010).
saqarTvelos mosaxleobam stalinis „Camokvercxlbekebis„ procesi
policielebis mier gadaRebuli kadrebis saSualebiT naxa, saidanac
Canda, Tu rogori ovaciebiT xvdeboda adgilze Sekrebili adamianebis
jgufi Zeglis Camogdebas. oficialuri diskursis Tanaxmad mozeime
xalxi gamoxatavda sabWoTa mentalitetTan damSvidobebas. es procesi
ara mxolod xelisuflebis CareviT, aramed TavisTavad xalxis surviliT
xdeboda. miTumetes, Zeglis gadatanamde araerTxel gamarTula am
adgilze axalgazrdebis aqcia, romlebic, xelisuflebas umoqmedobaSi
adanaSaulebdnen da monumentis saswrafod gadatanas iTxovdnen. es faqti
kidev ufro amtkicebda sxvaobas dasavluri Rirebulebebis aRqmisas
qarTvel da rus ers Soris.
sazogadoebis reaqcia Cumad Zeglis gadatanaze mkveTrad negatiuri iyo.
stalinis RamiT „motacebis“ mizezad oficialuri wyaroebi adgilobrivi
mosaxleobis gaRizianebis Tavidan acilebis survils asaxelebdnen.
centraluri mTavrobis gancxadebis Tanaxmad, beladis Zegli stalinis
muzeumSi unda aRmarTuliyo, Tumca aRniSnuli dapireba ar
Sesrulebula1.
1 Zeglis dabrunebis idea dResac cocxlobs. xelisuflebis cvlilebis Semdegac araerTi
politikosi pirdeboda goris macxovreblebs beladis Zeglis dabrunebas, magram
Tavisuflebis qartiaSi 2014 wels Sesuli cvlilebis Tanaxmad kanonmdeblobiT ikrZaleba
komunizmTan da faSizmTan dakavSirebuli Zeglebis dadgma.
125
mogvanebiT, xelisuflebis mier gaxmovanda stalinis muzeumis
koncefciis Secvlis idea, romliTac es ukanaskneli stalinizmis
muzeumad unda gadakeTebuliyo. 2008 wlis seqtemberSi nika vaCeiSvilma
ganacxada, rom saqarTvelos xelisufleba gorSi, stalinis muzeumSi
kidev erTi okupaciis muzeumis gaxsnas gegmavda, romelic sazogadoebas
gaacnobda orsaukunovani rusuli okupaciis Sesaxeb masalas. axali
muzeumi unda daeproeqtebinaT polonel da litvel specialistebs,
romelTac aRniSnul sakiTxze muSaobis didi gamocdileba qondaT
(internetwyaro #24). oficialuri diskursis Tanaxmad stalinis muzeumSi
ufro metad komunizmis propaganda mimdinareobda, vidre realobis asaxva,
ramdenadac gidebis teqsti orientirebuli iyo gaamarTlebina sabWoTa
xelisuflebis sisxliani represiebi, amitomac saWiro iyo muzeumis
Sinaarsis da Sesabamisad eqspoziciis Secvla da misi Tanamedrove
moTxovnilebebs morgeba.
kulturis ministrma nika ruruam 2008 wlis agvistos saqarTveloSi
datrialebuli ubedureba, stalinizmis produqtad Seafasa da dasZina,
rom urTierTSeuTavsebelia stalinis muzeumi sabWoTa beladis
gandidebis leqciebiT da saqarTvelos swrafva civilizebuli
msofliosken (internetwyaro #4).
gorSi stalinis Zeglis adgilas unda dadgmuliyo stalinuri sabWoTa
represiebis Sedegad daRupuli adamianebis xsovnisadmi miZRvnili
memoriali, romlis maketis SesarCevad kulturisa da ZeglTa dacvis
saministrom 2010 wels saerTaSoriso konkursi gamoacxada. namuSevrebi
sakonkurso proeqtebi 2011 wlis 21 ianvridan 30 ianvris CaTvliT
gamofenili iyo Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademiis sagamofeno
darbazSi.
126
warmodgenili 42 proeqtidan Tamar kvesitaZisa da paata sanaias
skulpturam „amaoebas ar amoeba“ gaimarjva. 5 metriani betonis qandakeba
ganasaxierebda daCexili adamianebis erTobas, romlebic miuxedavad
Wrilobebisa win moiweven. skulpturis saxelwodebad aRebul iqna kote
yubaneiSvilis zemoTaRniSnuli fraza, xolo Zeglis avtorebis Tanaxmad
is gamoxatavda „rom rac amaoebaa, ar unda CaeWido, ar unda a m o e b a.
arada, es xSirad xdeba Cven cxovrebaSi. ZeglTan am frazas saerTo
Tundac is aqvs, rom stalinis kultic amaoeba iyo da es drom ukve
gamoaCina. Tumca, naxevari gori mainc CaWidebulia am
amaoebas“ (internetwyaro #2).
prezidentma saakaSvilma Zeglze saubrisas xazi gausva, rom es monumenti
saqarTvelos ideas ganasaxierebda, „rogorc ar unda dagvanawevron,
dagvCexon, gvebrZolon, mainc davdgebiT fexze da gavagrZelebT svlas
win“(internetwyaro #3). miuxedavad konkurssi gamarjvebisa, skulptura
stalinis Zeglis adgilas ar aRmarTes. CamoTvlil mizezTa Soris erT-
erTi, Tavad skulpturis vizualuri mxare iyo, kerZod, omgamovlil
qalqSi daCexili adamianebis xilva isdac mZime fsiqologiur
mdgomareobas kidev ufro daamZimebda. amitomac, araoficialuri
wyaroebis Tanaxmad erTi wlis Semdeg axali konkursis Catareba daigegma,
Tumca xelisuflebis cvlilebis gamo is ar Catarebula.
Zeglis moSorebis sakiTxi antirusuli propagandis gagrZelebis nawilad
aRiqva sazogadoebis im nawilis mier romelic Tavidanve
ewinaaRmdegeboda stalinis Zeglis aRebis ideas. xelisuflebis
aRniSnuli nabiji Sefasda, rogorc mcdeloba SenarCulebuliyo
aqtualuroba qarTul-rusuli urTierTobebis negatiuri gamocdilebis
propagandisa, amasTanave waSliliyo nebismieri simboluri gamovlineba
romelic am urTierTobas pozitiuri saxiT Seaxsenebda sazogadoebas.
127
stalinis rogorc meore msoflio omis erT-erTi umTavresi gmiris
mimarT arsebul politikas daukavSirda meore msoflio omSi daRupulTa
memorialebis sakiTxi, romelic msgavsad beladis Zeglisa sabWoTa
mmarTvelobasTan asocirdeboda da erovnuli mniSvnelobis matarebeli
ar yofila. miuxedavad vardebis revoluciis Semdgomi xelisuflebis
gansakuTrebuli damokidebulebisa gmirebis mimarT, meore msoflio omSi
daRupuli mebrZolebi msgavsad stalinisa nacionaluri gmirebis siaSi
ar Caewernen, radganac isini sabWoTa sistemas emsaxrebodnen, romelsac
saakaSvilis xelisuflebis warmomadgenelTa xedviT saerTo
saqarTvelosTan araferi ar hqonia.
xelisuflebis am politikis gamoxatuleba iyo qalaq quTaisSi arsebuli
didebis memoriali, romelic 2009 wlis 19 dekembers aafeTqes 1 .
memorialis afeTqebis mizezad memorialis adgilas parlamentis
mSeneblobis survili dasaxelda, Tumca opoziciuri partiebisa da
sazogadoebis nawilisaTvis es faqti xelisuflebis antirusuli
politikis gagrZelebas warmoadgenda.
es im fonze rodesac saqarTvelosa da ruseTs Soris omis Semdeg
urTierToba uaRresad daZabuli iyo. memorialis afeTqebis oficialur
TariRad 21 dekemberi dasaxelda, rac stalinis da saakaSvilis dabadebis
dRe iyo. simboluri TvalsazrisiT swored am dRes monumentis afeTqeba
ganasaxierebda sabWoTa warsulidan kidev erTi nabijis gadadgmas.
aRniSnuli gadawyvetilebiT ruseTi namdvilad gaRizianda, ramdenadac
jer kidev monumentis demontaJis ideis gaJRerebisTanave, kremlSi is
meore msoflio omis veteranebisadmi upativcemulobis gamoxatulebad
Sefasda. xolo memorialis afeTqebdan ramdenime kviris Semdeg, quTaisSi
1 gegmis Tanaxmad memoriali 21 dekembers unda afeTqebuliyo
128
dangreuli memorialis aslis moskovSi dadgmis ideas kenWi ruseTis
federaciis sakanonmdeblo organoSi eyara da 448 xmiT arc erTis
winaaRmdeg gadawyvetileba iniciativis sasargeblod iqna miRebuli.
mogvianebiT prezidentma putinma safuZveli Cauyara memorialis
mSeneblobas. didebis memorialis analogis mSeneblobasac Tavis mxri
rusulma mxareb simboluri datvirTva mianiWa. monumentis avtorma merab
berZeniSvilma aRdgenis procesSi CarTvaze uari ganacxada im principiT,
rom mas eskizebi aRar hqonda. saboloo jamSi moskovSi dadgmul
monuments saxelic ki simboluri datvirtvis matarebelia, mas „faSizmis
winaRmdeg Cven erTad viyaviT’ uwodes, da monumenti kompoziciurad
gamoxatavs fotos sadac meliton qanTariasa da mixail egorovs
raixstagze sabWoTa droSa aaqvT. xolo quTaisSi afeTqebuli didebis
memoriali warmoadgens kompoziciis ukana xeds. aseve simboluri
datvirTav qonda im faqtsac, rom monumentis gaxsnaze miwvul stumrebs
Soris qarTvali politikosebic iyvnen. (internetwyaro #22).
sainteresoa is faqtic, rom rusi politikosebis sapasuxo Sefasebisas
aRniSnul faqtSi damnaSaved saqarTvelos xelisufleba, rogorc calke
mxare gamoyavdaT da am procesSi Tavad saqarTvelos mosaxleoba
aranairad ar iyo gareuli.
§6.2. faSizmze gamarjvebis dRe 9 maisi Tu 8 maisi
ioseb stalinis erT-erTi umTavres miRwevaTa Soris meore msoflio omSi
sabWoTa kavSiris gamarjveba saxeldeba. Sesabamisad, iseve rogorc
sabWoTa kavSirSi, Tanamedrove ruseTSi 9 maisi erovnuli siamayis sagans
warmoadgens da erT-erTi im sakvanZo sakiTxTagania, romlis yofil
mokavSire respublikaTa mier gadaxedva did guliswyromas iwvevs. omis
129
damTavrebis TariRi erTgvari simbolo, koleqtiuri mexsierebis
mniSvnelobani aspeqtia.
aRniSnul omSi gavrcelebuli informaciiT saqarTvelodan daaxloebiT
700 000 adamiani Rebulobda monawileobas, romelTagan 300 000 -mde
Seewira am brZolas. Sesabamisad, veteranTa didi raodebobis, Tu
stalinis qarTvelobis gamo, 9 maisi saqarTveloSi erT-erT pompezurad
aRniSvnad dResaswauls warmoadgenda. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg 9
maisi, rogorc did samamulo omSi gamarjvebis TariRis sazeimo aRniSvna
gauqmda, magram eduard SevardnaZis saqarTveloSi dabrunebis Semdeg isev
aRsdga. SesaZloa am faqtis lavirebis politikis nawilad ganxilva,
romelsac xelisufleba atarebda Crdiloeli mezoblis misamarTiT.
ruseT saqarTvelos omamde meliton qanTaria erT-erTi im gmirTagani iyo,
romlis qarTuli warmomavloba da gmiroba saamayo Tematikas
ganekuTvneboda, magram ruseTTan urTierTobis daZabvis da sabWoTa
warsulis gadaxedvisas simbolisturi politikis gaaqtiurebis Semdeg
erT-erTi sakiTxi, romelsac “vardebis revoluciis” Semdgomi
xelisufleba Seexo meore msoflio omis Sefasebis da masSi qarTvelebis
monawileobis sakiTxi iyo.
gansxvavebuli TariRebi warmoSva im faqtma, rom germaniam kapitulacias
xeli moawera evropuli droiT 8 maiss 22 saaTsa da 45 wuTze, am dros
ki sabWoTa kavSirSi ukve 9 maisi iyo.
meore msoflio oms gansxvavebulad aRiqvamen post-sabWoTa sivrceSi da
msoflios danarCen nawilSi. sabWoTa kavSirisaTvis da dResdReobiT misi
samarTalmemkvidre ruseTisaTvis aRniSnuli brZola Sefasebulia,
rogorc didi samamulo omi, romlis narativi da masSi koaliciis
130
monawileobis sakiTxi icvleboda sagareo politikis prioritetebTan
erTad1.
dasavluri gagebiT is meore msoflio omia, rodesac moxda hitleris
damarcxeba da amiT kacobrioba ufro did katastrofas gadaurCa.
aRniSnuli gansxvavebul aRqmas kidev ufo metad amZafrebda is faqti,
rom evropis sabWos saparlamento asambleam germanuli nacizmi da
sabWoTa stalinizmi erTmaneTs gauTanabra da orive dagmo.
totalitarizmis msxverplTa dRed ki - 23 agvisto, molotov-ribentropis
paqtis gaformebis TariRi daawesa.
1 mudmivad aqcentireba imaze, rom sabWoTa kavSirs gars artyia araTu megobrebi da mokavSi-
reebi, aramed mtrebi meore msoflio omis gamocxadebisTanave Sewyda, metic aRmoCnda, rom
sabWoTa kavSirs hyavda megobrebic da mokavSireebic. magaliTad, 1941 wels oqtombris
revoluciis iubileze i. stalinma ganacxada, rom inglisma da amerikis SeerTebulma Stateb-
ma miaRwies elementarul demokratiul Tavisuflebas “maT aqvT profkavSirebi .... partiebi….....
parlamenti......…” am Sexedulebam maSin asaxva hpova istoriografiaSic.
1945 wlis pankratovas redaqciiT gamosul ssrk-s istoriaSi stalini normandiis dakavebas
afasebda, rogorc “brwyinvale miRwevas” da, rom “omebis istoriam ar icis sxva msgavsi maga-
liTi samxedro xelovnebis aseTi ostatobis Cvenebisa.”
erTi wlis Semdeg aRniSnuli wigni Canacvlebul iqna axali redaqciiT, romelSic ikiTxebo-
da, rom 1944 wlis 6 ivniss, mokavSireTa Zalebma ganaxorcieles Crdilo safrangeTis dakave-
ba. aRniSnulma teqstma saboloo saxe Sostakovis stalinuri premiis mflobel saxelmZRvane-
loSi miiRo, romlis Tanaxmadac inglisi da amerikis SeerTebuli Statebi omis sami wlis
ganmavlobaSi yoveli saSualebiT cdilobdnen meore frontis gaxsnisgan Tavis aridebas, mag-
ram sabWoTa armiis grandiozuli gamarjvebebis Semdeg naTeli gaxda, rom SeiZleba man mar-
tokam daamarcxos mteri, daikavos germaniis teritoria da gaanTavisuflos dasavleT evropa
safrangeTis CaTvliT. 1944 wlis ivlisSi inglisma da amerikis SeerTebulma Statebma dato-
ves inglisi da dabanakdnen safrangeTis CrdiloeT sanapiroze. amrigad sabWoTa narativi
mkveTrad pozitiuridan negatiuri Sefasebisken sul ramdenime weliwadSi Seicvala da sabo-
lood mivida daskvnamde: “sabWoTa kavSirma omi martom moigo” (Yakobson, S. 1949. pp.127-128 )
131
im fonze, rodesac vladimer putinma ganacxada, rom sabWoTa kavSiris
daSla saukunis yvelaze didi geopolitikuri katastrofa iyo,
bunebrivia am ori narativis urTSeTavseba Zalzed rTulia.
saqarTveloSi postsabWoTa narativis gadawerasa da ruseTisagan
distancirebis fonze bunebrivia dris wesrigSi dadga arCevanis
gakeTebis sakiTxi, rogor da rodis unda aRiniSnos es dRe, rogorc
meore msoflio omi, Tu rogorc didi samamulo omi. arCevani faqtiurad
utoldeboda orientaciis da faseulobebis sakiTxs. situacia ufro
metad gaamwvava im faqtma, rom ruseTis federaciis prezidentma dimitri
medvedevma qarTvel xalxs da veteranebs 2009 wels miuloca samamulo
omSi gamarjvebis 64 wlisTavi da xazi gausva, rom qarTvel xalxs
mSvidobas, sikeTes da Tanxmobas usurvebda.
mniSvnelovani aspeqti ruseTis prezidentis molocvaSi is iyo, rom
saqarTvelos da ruseTis federacias Soris dRes daZabuli urTierTobis
aRdgenis perspeqtivad „saerTo istoriuli warsuli, keTilmezoblobisa
da megobrobis tradiciebi“ esaxebodaT da amasTanave pirdapiri
adamianuri kontaqtebi, kulturul da sazogadoebriv sferoebSi
TanamSromloba qarTul da rusul marTlmadideblur eklesiebs Soris
kavSirebi aRniSnul imedebs kidev aZlierebda (medvedevi d. 8 maisi, 2009).
saqarTvelos arsebuli xelisuflebis aryofnam am diskursSi kidev
ufro gaaZliera arsebuli daZabuloba da sabolood dasva sakiTxi Tu
rodis unda aReniSnaT dResaswauli 8 Tu 9 maiss.
diskurSi aRniSnuli sakiTxi 2009 wlis 8 maiss sagareo saqmeTa ministrma
grigol vaSaZem Semoitana. man saqarTveloSi akreditebul diplomatiur
korpusTan erTad yvavilebiT Seamko, vakis parkSi, ucnobi jariskacis
saflavi. vaSaZis TqmiT, ruseTi separatiulad, iseve rogorc sxva
mravals, am TariRsac 9 maiss aRniSnavs. maSin rodesac danarCeni
132
civilizebuli msofliosaTvis faSizmi 8 maiss damarcxda (internetwyaro
#).
sagareo saqmeTa ministris aRniSnuli gancxadebis Semdeg meore msoflio
omis aRniSvnis TariRi sazogadoebis diskusiis sagani gaxda. mogvianebiT
sakiTxs daemata kidev erTi aspeqti, Tu ra iyo saqarTevloSi 8 Tu 9
maisis aRniSvnis mizezi: faSizmze gamarjvebis aRniSvna Tu saWoTa
dResaswaulisadmi pativis migeba?!
pirveli sakiTxi iyo Tu ramdenad unda aRgveniSna stalinis koaliciis
wevroba da wiTel armiaSi samsaxuri ara Tavisufali, aramed dapyrobili
qveynis statusiT. xelisuflebis argumentebis Tanaxmad qarTvelebi
aramxolod wiTel, aramed mowinaaRmdege, hitleris armiaSic ibrZodnen.
germanelebTan mebrZol qarTvelebs hqondaT gaTvla, rom nacizmis
gamarjvebiT saqarTvelos damoukideblobas daubrunebdnen, wiTlebis
mxares mebrZilebs aranairi nacionaluri mizani ar qoniaT. 8 Tu 9 maiss
gamarjvebiT saqarTveloSi totalitarizmi ar damarcxebula, is kvlavac
gagrZelda. maSin xom ar ajobebs totalitarizmis damarcxebasTan erTad
komunizmis damarcxebis dRec avRniSnoT Tundac 31 dekembers ssrk-s
daSlis dRes.
sazogadoebis meore nawilisTvis meore msoflio omis aRniSvna
civilizebul samyaros wevrobasTan asocirdeboda. daRupulma
qarTvelebma TavianTi sicocxliT Seitanes wvlili nacizmis
damarcxebaSi da maTze xazis gadasma dauSvebeli iyo.
aRniSnuli diskusiidan gamomdinare SesaZlebelia davaskvnaT, rom 8
maisis dawesebis ZiriTadi mizani sabWoTa istoriidan gaqcevis mcdeloba
da civilizebuli samyaros nawilad gaweris mcdeloba iyo. evropis
saxelmwifoTa arCevanze apelirebiT xelisufleba qmnida erTgvar
mexsierebis nimuSs, models, romliTac sazogadoebas unda exelmZRvanela.
133
§6.3. warsulis falsifikaciasTan brZola ruseTis fedraciaSi
istorikosebis roli warsulis Txrobisas umniSvnelovanesia, ramdenadac
isini qmnian im narativs, romelsac sazogadoeba imaxsovrebs, romelic
iqceva koleqtiur mexsierebad da ayalibebs ganwyobas movlenaTa mimarT.
istoriis, rogorc mecnierebis sizustis Sesaxeb urTierTgamomricxavi
mosazrebebi arsebobs. Tumca istorikosis, rogorc WeSmaritebis
maZieblis funqcia da misi zegavlenis SesaZleblobebi narativis
formirebis procesSi sazogadoebaSi farTod aRiarebul Temas
warmoadgens.
XX saukunis istoriografiaSi dominanturi adgili ekava pozitivistur
midgomas, romlis Tanaxmadac warsulis obieqturi Seswavla da
gadmocema SesaZlebeli iyo da cdilobdnen istoriografia WeSmaritebis
Txrobis CarCoSi moeqciaT, ramdenadac WeSmaritebis wyaros
istorikosebi uSualod arqivebSi, dokumentebsa da pirvelad monacemebSi
eZebdnen da maTze dayrdnobiT mouTxrobdnen sazogadoebas warsulis
Sesaxeb (Lopes, C. 1998).
XX s-Si aRmocenebulma konstruqtivistulma xedvam istoriis Sinaarsi
istorikosis winaSe dasaxul mizans dauqvemdebara da aqcenti
didgvarovanTa yofis aRweridan, romelic aqamde dominanturi iyo,
socialur-ekonomikur sakiTxebze da ubralo adamianebis cxovrebaze
gadaitanes. xolo XXI saukuneSi mdgomareoba gaimyara
dekonstruqtivistulma xedvam, romelic istoriis Seqmnisas aqcents
mmarTveli wreebis da maTi interesebis did zegavlenaze da hegmonuri
narativebis arsebobaze amaxvilebs yuradRebas. swored es ukanaskneli
Zleva saSualebas visaubroT politizirebuli istoriis Sesaxeb, romlic,
rogorc wesi, politikur dRiswesrigs aris morgebuli da miznad
134
gadawyvetilebaTa legitimaciis amaRlebas, sazogadoebis misadmi
mxardaWeras isaxavs miznad.
„WeSmariti“ istoriis gamovlenis sakiTxi gansakuTrebiT mwvavea
gardamavali sazogadoebebisTvis, romelmac totalitaruli an
avtoritaruli mmarTveloba gamoiara. sazogadoebis interess
samarTlianobis aRdgena warmoadgens, xolo xelisuflebisaTvis
aRniSnuli sakiTxi erTis mxriv legitimurobis, xolo meores mxriv
moraluri kaTarzisis gavlis saSualebas warmoadgens.
am mimarTulebiT mexsierebis politikis formirebisas erT-erT
gavrcelebul strategias istoriuli WeSaritebis damdgeni komisiebis
formireba warmoadgens. aRniSnuli komisia, rogorc wesi miznad isaxavs
gamoikvlios warsuli danaSaulebi, adamianis uflebaTa darRvevis
faqtebi, romelic rogorc wesi wina mmarTvelobis dros ganxorcielda.
aRniSnuli komisia aseve momavali TaobaTa ganaTlebasac isaxavs miznad
raTa gaacnos warsulis saSinelebebi, rom momavalSi veravin SeZlos
adamianis uflebaTa darRvevis faqtebis uaryofa.
amasTanave komisia miCneulia rogorc politiuri iaraRi, ramdenadac
gadawyvetilebas misi Seqmnis Sesaxeb Rebuloben ara istorikosebi,
aramed politikosebi 1 . gansxvavebiT istoriis didaqtikuri
daniSnulebidan is ufro metad warsulTan, wina mmarTvelobasTan
distancirebas, mis arademokratiulobis damtkicebas cdilobs.
istoriuli sinamdvilis damdgeni komisiebi SesaZlebelia daxasiaTdes,
rogorc „oficialuri, droebiTi, arasasamarTlo faqtebis damdgeni
organo, romelic cdilobs adamianis uflebaTa da humanitaruli
1 germaniaSi komisia Seiqmna parlamentis mier, xolo estoneTSi, latviaSi, litvasa da
rumineTSi prezidentis brZanebiT.
135
samarTlis darRvevis mamxilebeli faqtebis gamovlenas (Amnesty
International, 11 June 2007.). komisiebi, rogorc wesi:
Øorientirebulni arian warsulis Seswavlaze;
Øufro xSirad swavloben ara mxolod erT konkretul
movlenas aramed periods;
Øarian garkveuli vadiT Seqmnili, rogorc wesi es vada
meryeobs eqvsi Tvidan or wlamde da muSaobas asruleben
angariSis SeqmniT;
Øarian oficialurad sanqcionirebulni saxelmwifo
instituciis mier (Hayner, B. Ash, T. 2002. p14);
gavrcelebuli tipologizaciis Tanaxmad istoriuli WeSmaritebis
damdgeni komisia miznad isaxavs:
Øavtoritetuli Canawerebis momzadeba Tu ra xdeboda
warsuli reJimis ganmavlobaSi;
ØmsxverplTaTvis iseTi platformis Seqmna, romelic
saSualebas miscems sazogadoebisaTvis sakuTari ideebis
gaziarebis SesaZleblobas;
Øsakanonmdeblo, struqturuli da sxva saxlis
cvlilebebi, raTa moxdes danaSaulebaTa prevencia;
Øgamovlena im pirebisa, romlebic iyvnen pasuxismgeblebi
aRniSnuli danaSaulis CadenaSi (Popkin M. Roht-Arriaza N. 1995. pp
79.);
bolo 40 wlis ganmavlobaSi kerZod 1974 wlidan 30-ze meti WeSmaritebis
damdgeni komisia Seiqmna afrikaSi (samxreT afrika, uganda, libia, maroko,
136
zimbabve Cadi, burundi nigeria da siera leone), aziaSi (Sri lanka,
nepali da samxreT korea), centralur da laTinur amerikaSi (haiti,
bolivia, urugvai, el salvadori argentina, gvatemala, Cile, ekvadori,
panama da peru) da TviT kanadaSic ki sadac damyarda axali demokratiebi,
xelisuflebaSi movidnen axali mmarTvelebi, romlebic swored
istoriuli WeSmaritebis damdgeni komisiis saSualebiT Seecadnen
gaeanalizebinaT warsuli, epovaT samarTali da ezrunaT dayofili
sazogadoebis Serigebaze.
istoriuli sinamdvilis damdgeni komisiebi sabWoTa sistemis daSlis
Semdeg ramdenime saxelmwifoSi Seiqmna da miznad sabWoTa danaSaulebis
gamovlenas isaxavda miznad. maT Soris iyo germania, rumineTi da
baltiis saxelwifoebi, mogvianebiT maT saqarTveloc SeuerTda da es
ukanaskneli kvlevis hipoTezis Tanaxmad swored baltiispireTis
saxelmwifoebis magaliTis gaTvaliswinebiT Seiqmna.
postsabWoTa komisiebs marTalia TiToeul qveyanaSi garkveuli
Tavisebureba axasiaTebs, magram maTgan SesaZlebelia germanuli da
ruminuli magaliTebis gamoyofa, xolo baltiispireTis SemTxvevebi met-
naklebad SesaZlebelia gaerTiandes erT jgufad.
pirveli komponenti, riTac germaniis magaliTi gansxvavdeba sxva
saxelmwifoebisgan da maT Soris qarTuli SemTxvevisganac aris
sazogadoebis informirebulobis sakiTxi. germaniaSi aRniSnuli komisiis
muSaobas Tan axlda saxalxo ganxilvebi 1 Tumca gansxvavebiT samxreT-
1 komisiis muSaobisas 1992 wlis maisidan 1994 wlis maisamde komisiis muSaobis farglebSi
moewyo 44 sajaro ganxilva, 40 damatebiT daxuruli ganxilva da 150 Sexvedra komitetebTan,
im sakiTxebis gansaxilvelad, romelic sazogadoebasi yvelaze mtkivneulad aRiqmeboda.
komisiis muSaobis Sedegad gamoica 148 akademiuri naSromi, romelic 95 ZiriTad sakiTxs
Seexeboda. (McAdams A. 2001)
137
afrikis komisiisgan damnaSaveebisa da msxverplTa pirispir Sexvedrebis
organizeba ar momxdara; sxva saxelmwifoebSi komiisiis muSaoba
daxurulad da sazogadoebisgan izolirebulad mimdinareobda; Tumca
gansxvavebiT sxva komisiebisagan latviaSi komisiis Sedeegebis gacnoba
sazogadoebisaTvis konferenciaTa seriis saSualebiT moxda, sadac
daswreba Tavisufali iyo da CarTulobis komponents am etapze
garkveulwilad akmayofilebda.
baltiis pireTis saxelmwifoebi cdilobdnen SeeswavlaT okupaciis
yvela mimarTuleba, romeliv qveyanam gamoiara, kerZod, litvis komisia
swavlobda litvis okupaciis sakiTxs rogorc nacistebis, aseve
komunistebis mier, Sesabamisad komisia moicavda or komitets, romelic
aRniSnuli mimarTulebiT muSaobda; estoneTis SemTxvevaSi ikupaciis
sakiTxi qronologiurad iyo dayofili kerZod 1) estoneTis okupacia
sabWoTa kavSiris mier 1940-1941 ww-Si; 2) estoneTis okupacia nacisturi
germaniis mier da 3) xelaxali okupacia sabWoTa kavSiris mier. aseve
latviis SemTxvevaSi komisiis erTi jgufi muSaobda sabWoTa kavSiris
mier 1940-1941 ww-Si latviis okupaciaze, ori jgufi holokostisa da
kacobriobis winaaRmdeg Cadenili danaSaulis sakiTxebze, xolo meoTxe
jgufi 1944-1956 wlebSi sabWoTa kavSiris mier qveynis xelaxla okupaciis
sakiTxs swavlobda.
istoriuli WeSmaritebis dadgenis sakiTxi ruseTis federaciaSic daisva
da gansxvavebiT zemoTaRniSnuli saxelmwifoebisgan, romlebic istoriis
sabWoTa kavSiriseuli versiis gadafasebas cdilobdnen, am SemTxvevaSi
piriqiT komisia swored sabWoTa kavSiris istoriis reinterpretirebis
gamovlenac cdilobda da maT winaaRmdeg iyo mimarTuli.
138
radganac saqarTveloSi istoriuli sinamdvilis Semswavleli komisia
garkveuliwilad gamoZaxilsac warmoadgens komisiis gadavwyviteT es
ukanasknelic gagveanalizebina, miTumetes, komisiis wevrTa gancxadebis
Tanaxmad istoriis araswori interpretaciis erT-erT umTavres wyaros
saqarTvelo da misi xelisufleba warmoadgenda.
ruseTis federaciaSi warsulis aRqma politikuri kursis da dRis
wesrigis cvlilebazea damokidebuli. prezident v. putinis
prezidentobis meore vadis bolo wlebSi da gansakuTrebiT d. medvedevis
xelisuflebaSi mosvlis Semdeg centralurma xelisuflebam aqtiurad
daiwyo uaxlesi warsulis Sefasebis gakontroleba da mtkiceba imisa,
rom sabWoTa wyobileba sulac ar iyo cudi. marTalia, mas qonda
garkveuli Secdomebi, magram hyavda iseTi geniosi, rogoric ioseb
stalinia, romlis Zlierma menejerulma unarma meore msoflio omis
mogeba didwilad ganapiroba. aRniSnuli Sexeduleba aisaxa a. filipovis
redaqtorobiT gamosul ruseTis istoriis saxelmZRvaneloSi, romelmac
mogvianebiT istoriis oficialuri versiis saxe miiRo.
yvelaze xmamaRali ganacxadi, romelmac, rogorc ruseTSi aseve mis
farglebs gareTac didi rezonansi gamoiwvia „ruseTis interesebis
sawinaaRmdegod istoriis falsifikaciasTan mebrZoli komisiis“ Seqmna
iyo, romelic uSualod prezident medvedevis brZanebis safuZvelze
Seiqmna. misi TqmiT am komisiis Seqmnis aucilebloba im faqtiT iyo
ganpirobebuli, rom “istoriis falsifikaciis mcdeloba sul ufro
mkacri, boroti da agresiuli xdeboda” (medvedevi, d. 07.05.2009). komisias
daevala Seeswavla informacia, istoriuli faqtebisa da movlenebis
falsifikaciis Sesaxeb, romelic mimarTuli iyo, saerTaSoriso arenaze
ruseTis prestiJis Semcirebisken, aseve gaeanalizebina saxelmwifo
organoTa qmedebebis koordinacia da moemzadebina adekvaturi
reagirebisaTvis Sesabamisi rekomendaciebi. rac Seexeba “adekvatur
139
reagirebas”, komisiis TiToeuli wevri erTxmad amtkicebda, rom
darRvevis gamovlenis SemTxvevaSi, aranairi sadamsjelo zomebi ar
miiReboda, Tumca 2009 wlis gazafxulze sazogadoebam ’’Новая
газета’’-s saSualebiT Seityo, rom mecnierebaTa akademiam gasca
instruqcia regionaluri institutebisadmi, raTa SeedginaT istoriis
falsifikatorTa siebi. aRniSnuli faqtis gaxmaurebis Semdeg komisiaSi
ganacxades, rom es mecnierebaTa akademiis iniciativa iyo, xolo,
Tavis mxriv, akademiis gancxadebiT siebi dasjis ki ara, sociologiuri
kvlevisaTvis dgindeboda (amerikis xma. 15.11.2009 ).
aRniSnuli komisia 28 wevrisgan Sedgeboda da mas saTaveSi prezidentis
administraciis xelmZRvaneli sergei nariSkini edga, romelmac komisiis
muSaobis mizani Semdegnairad Camoayaliba: istorikosTa muSaobis
organizeba da ara koniuqturidan gamomdinare daskvnebis gakeTeba. aseve
imis garkveva Tu konkretulad, romeli falsificirebuli faqtebi
ayeneben ruseTis interesebs zians. manve daakonkreta falsificirebuli
istoriis kerebi, rogoric, magaliTad, mezobeli saxelmwifoebia, sadac
nacvlad keTilmezobluri damokidebulebis damyarebis mcdelobisa,
dakavebulni arian sxvadasxva saxis pretenziebis wamoyenebiT. maT Soris
teritoriuli, ekonomikuri, materialuri da a.S.. misi TqmiT
„falsifikaciis winaaRmdeg“ brZolis efeqtur saSualebad axali
masalebis, maT Soris gasaidumloebuli dokumentebis moZieba-damuSaveba
esaxebodaT (Нарышкин 31.05.2009 ).
komisiis wevrma s. markovma kidev ufro daazusta da gamyalbebelTa
Soris “ukraina, saakaSvilis reJimi, estoneTisa da latviis xelisufleba”
moixsenia. komisiis ZiriTad miznad ki “istorikosebisaTvis normaluri
pirobebis Seqmna” daasaxela, raTa normaluri muSaobis da Sesabamisi
interpretirebis saSualeba mieceT“. Tu ras gulisxmobda istorikosebis
samuSao pirobebSi mas ar daukonkretebia. eqspertebi mier xazi gaesva
140
xelisuflebis mxridan momaval signalze, romelic ruseTis federaciis
sinamdvileSi “kargad muSaobs”. sawinaaRmdego SemTxvevaSi istorikosTa
naSromebi an ar daibeWdeba, an, uares SemTxvevaSi, moxvdeba im “Sav siaSi”,
romelTa Seqmnis mcdelobaze zemoT visaubreT. amasTan, komisis
moRvaweoba eqspertTa nawilis azriT, SesaZlebelia aRviqvaT, rogorc
saxelmwifo ideologiis Camoyalibeba, rac ruseTis federaciis
konstituciiT akrZalulia.
Tumca s. markovis gancxadeba ori tipis istoriis arsebobis Taobaze,
sadac pirveli-gankuTvnilia mxolod profesionali istorikosebisaTvis,
sadac SesaZlebelia saubari nebismieri simwvavis faqtebze da igi
dafaruli unda iyos sazogadoebisaTvis, meore istoriaSi ki romelic
gankuTvnilia publikisaTvis aqcenti keTdeba pozitiur urTierTobaze,
erTa Soris megobrobaze, mimaniSnebeli iyo sadiskusio sivrcis daxurvis
SesaZleblobaze, romelic istoriis instrumentalizaciis erT-erTi
niSania.
sazogadoebaSi azrTa sxvadasxvaobis safuZveli SesaZloa TviT komisiis
Semadgenlobamac warmoSva. 28 wevridan 6 iyo mxolod istorikosi,
danarCeni nawili dakompleqtebuli iyo sagareo dazvervis, uSiSroebis
sabWos sxvadasxva saministroebis warmomadgenlebiT da ruseTis armiis
generaluri Stabis ufrosic ki. komisiis mdivani isaak kalinini,
romelic aqtiuri lobisti iyo a. filipovis “ruseTis istoriis”, sadac
stalini moxseniebulia, XX saukunis efeqturi menejeris saxeliT, xolo
represiebi ki ganxilulia, rogorc “izderJka”. amasTanave am
saxelmZRvaneloSi mTeli paragrafi eTmoba v. putinis “suverenuli
demokratiis” koncefcias.
141
§6.3.1 sabWoTa istoriis sadao sakiTxebi
komisia muSaobda sami mimarTulebiT: ukraina, baltiis qveynebi da
saqarTvelo. xolo gansaxilveli movlenebi ki ZiriTadad XX saukunes
exeba. esaa meore msoflio omi da misi Sedegebi. aseve ialtis
konferenciis Semdeg Seqmnili viTareba. gansakuTrebuli yuradReba
eTmoboda meore msoflio omis dawyebis mizezs da stalinis politikas.
gavrcelebuli Sexedulebis Tanaxmad, omis dawyebaSi germanias,
italias da iaponias edeboda brali. magram bolo dros aqtiurad
daiwyo saubari masSi sabWoTa kavSiris, rogorc erT-erTi agresoris
rolze. rac, bunebrivia, ruseTisTvis, rogorc sabWoTa kavSiris uSualo
memkvidrisTvis, miuRebeli iyo.
Sesabamisad, komisias zemoT aRniSnuli faqtebis ganxilva evaleboda.
garda amisa, SeiZleba gamoiyos ramdenime konkretuli sadao sakiTxi:
poltavis brZola; golodomori 1932-1933ww.; 1938 wlis 29 seqtembris
miunxenis SeTanxmeba; molotov-ribentropis paqti; katinis saqme; dava
represiis masStabebis Sesaxeb; msxverpli samxedro da samoqalaqo pirTa
Soris; lend-lizi; II msoflio omis periodSi arsebuli ss dajufebebis
legitimaciis procesi da a.S.
falsifikaciasTan brZolaSi aseve aqtiurad Cabmuli iyo ruseTis
Tavdacvis saministro, sadac gamodioda internet Jurnali saxelwodebiT:
“Военно-Исторический Журнал”. aq ibeWdeboda sakiTxebi
rubrikiT: “Против Лжи и Фальсификасий”. amave
JurnalSi daibeWda samxedro institutis TanamSromel polikovnik s.
kovalovis statia “Вымыслы и Фальсификасии в
Оценках Роли СССР Накануне и с Началом
Второй Мировой Войны” avtori meore msoflio omis
dawyebaSi brals sdebda poloneTs, romelmac ar daakmayofila
142
germaniis teritoriuli pretenzia da iZulebuli gaxada Tavs dasxmoda
poloneTs (internet wyaro #22).. am statiam didi rezonansi gamoiwvia da
saministro iZulebuli gaxda ganecxadebina, rom maRalCinosani avtoris
mosazreba ar iyo saministros oficialuri Sexeduleba, amis sapasuxod
poloneTis sagareo uwyebam mosTxova ruseTis federaciis elCs
poloneTSi aexsna Tu ratom xvdeba msgavsi Sinaarsis statiebi uwyebis
oficialur beWdviT organoSi (internet wyaro #21)..
garda komisiis Seqmnisa ruseTSi momzadda agreTve sakanonmdeblo bazac,
kerZod, ruseTis dumam miiRo kanoni "axal damoukidebel respublikebSi
yofil ssrk-s teritoriaze nacizmis da misi mimdevrebis reabilitaciis
Sesaxeb”. konstantine zatulini saubrobda aseve sanqciebis
aucileblobaze da, misi TqmiT, aRniSnuli aucileblad Seexeba ukrainas
litvas da estoneTs, „sadac aqtiurad mimdinareobs, antisabWoTa
politika“. fizikuri pirebisTvis kanonproeqti gulisxmobs fulad
jarimas 300 aTas rublamde, aseve patimrobis sam wlian vadas mZime
SemTxvevebSi (internet wyaro #21), xolo saxelmwifoebis doneze
diplomatiuri kavSiris gawyvetis doneze gadawydeboda.
ruseTisaTvis erT-erT mtkivneuli sakiTxi, maTive sityvebiTve rom vTqvaT,
„sokosaviT momravlebuli“ sabWoTa okupaciis muzeumebia, romlebic sxva
araferia Tu ara “rusofobiis da siZulvilis danergva adgilobriv
mosaxleobaSi” 1.
1 aRsaniSnavia isic, rom ruseTi ar aris is gamonaklisi sadac msgavsi kanonebi
funqcionirebs. magaliTad: safrangeTSi ikrZaleba frangul koloniebSi safrangeTis pozitiuri rolis uaryofa, aseve Turqebis mier somxebis genocidis da holokostis uaryofa. am ukanasknelis kiTxvis niSnis qveS dayeneba ikrZaleba germaniaSi da avstriaSi.
143
§6.3.2 sabWoTa warulis aRqma da istoriis saxelmZRvaneloebis sakiTxi
ruseTis federaciaSi
ruseTis xelisufleba gansakuTrebul yuradRebas uTmobda istoriis
saxelmZRvaneloebs. istoriis oficialuri versia, romelic
saxelmZRvaneloSi unda asaxuliyo 2003 wels v. putinma, gaaxmovana
rodesac axalgazrda istorikosebTan Sexvedrisas xazi gausva, rom
istoriis saxelmZRvaneloebi axalgazrdebSi unda iwvevdes “siamayis
grZnobas Tavisi qveynis istoriisadmi, samSoblosadmi”. aseve 2007 wels
erT-erT konferenciaze isurva, rom istoriis maswavleblebma stalinis
periodi dadebiTi mxriT warmoadginon, radganac man Seqmna sabWoTa
kavSiris sidiade da mougo omi hitlers, xolo misi Secdomebi, sulac
ar yofila gansakuTrebuli da gansxvavebuli. swored msgavsi Sinarsisaa
a. filipovis “ruseTis uaxlesi istoria”, romelic 1945-2006 wlebs
moicavs. saxelmZRvaneloSi stalinis roli calke qveTavadaa ganxiluli
da xazgasmiTaa saubari, rom stalinis mTeli moRvaweoba ruseTis
imperiis, rogorc teritoriuli, aseve politikuri niSniT aRdgenas
emsaxureboda (internet wyaro #12).
zemoTTqmulidan gamomdinare, komisiamac gverdi ar auara mocemul
sakiTxs. s. nariSkinma gansakuTrebiT yuradReba gaamaxvila im faqtze,
rom ukanaskneli 15 wlis manZilze Seiqmna araerTi skolis
saxelmZRvanelo, romelTa done da Sinaarsi sadaoa, radganac Seicavs
cdomilebebs faqtebsa da qveynis rolTan msoflio politikasTan
mimarTebaSi da komisiis erT-erTi umTavresi mizani swored
specialistebis daxmarebiT saxelmZRvaneloebis donis amaRleba da
istoriis politikuri sicruisgan gawmenda iqneboda.
yuradRebis miRma ar rCeboda aseve post-sabWoTa qveynebis istoriis
saxelmZRvaneloebi, romelTa Seswavlis mizniT araerTi kvleva Catarda,
144
raTa gaegoT rogor aRiqvamen aRniSnuli saxelmwifoebi sakuTar
warsuls. magaliTad “sazogadoebrivi teqnologiebis centrma“ da
“evraziis monitorma” Seiswavla 12 yofili sabWoTa saxelmwifos 187
saskolo saxelmZRvanelo da maTi TqmiT “mravali axali ram Seityves
ruseTis Sesaxeb”. gamonakliss mxolod somxeTisa da belorusis
saxelmZRvaneloebi warmoadgenda. danarCenSi istoriuli faqtebi da
movlenebi gayalbebuli da „nacionalur interesebze iyo morgebuli“.
magaliTad azerbaijanis me-6 klasis istoriis saxelmZRvaneloSi weria,
rom azerbaijanelTa winaprebi Sumerebis Tanamedroveni arian, radganac
Tavdapirveli cnobebi maT Sesaxeb Sumerul eposebSi moipoveba. xolo
saqarTvelos istoriis saxelmZRvaneloebis rukebSi saqarTvelos
farglebSi moxseniebulia Tanamedrove azerbaijanis, ruseTis da
TurqeTis teritoriebi. maTi daskvniT istoriis saxelmZRvaneloebi
ruseTs brals sdeben genocidSi. magaliTad, yirgizeTSi, ukrainaSi,
xolo azerbaijanSi ssrk-s da ruseTis mTeli politika amgvaradaa
Sefasebuli.
rac Seexeba meore msoflio omis Sefasebas, TiTqmis yvela,
gansakuTrebiT ki saqarTvelos, moldaveTis da uzbekeTis
saxelmZRvaneloebi sabWoTa ruseTs agresorad racxaven da faSistur
germaniasTan erTad Tanabar brals sdeben omis dawyebaSi.
„saqarTveloSi ukve pirveli klasis saxelmZRvanelodanve saqarTvelos
saxelmwifos damoukideblobis aqtzea saubari, romelic 1991 wlis 9
aprils miiRes. iq konkretulad naTqvamia: 1921 wlis Teberval-martSi
sabWoTa ruseTma SeiaraRebuli agresiis gziT saqarTvelos saxelmwifos
okupacia ganaxorciela, rasac Semdgom fizikuri aneqsia mohyva.
saqarTvelos mTels yofnas sabWoTa kavSirSi Tan sdevda sisxliani
terori da represiebi... kvlevis avtorebis TqmiT saxelmZRvaneloebSi
saerTod ar aris naxsenebi Tu ra sargebeli miiRes yofili ssrk-s
145
respublikebma. metic gamokveTilia “absoluturi borotebis” Teoriisken
mibrunebis procesi, romelsac ruseTi ganasaxierebs (internet wyaro #13).
amrigad, ruseTis federaciaSi warsuli aRiqmeba rogorc oficialuri
ideologiis nawili da morgebulia qveynis Tanamedrove gamowvevebs.
romelic, Tavis mxriv ruseTis, rogorc zesaxelmwifos adgilis
dabrunebas isaxavs miznad saerTaSoriso arenaze. ruseTis SemTxvevaSi
problemas sadiskusio sivrcis ar arseboba, arqivebis daxurva da
saxelisuflebo wreebis mier miRebuli versiis arseboba qmnis.
saqarTvelos rogorc istoriis falsifikaciis erT-erTi wyaros aRqma
dapirispirebuli narativebis warmoSobis da maTi rogorc politikuri
faqtoris gamoyenebisTvis qmnis safuZvels.
§6.4. saqarTvelos istoriuli sinamdvilis damdgeni komisia
omis damTavrebidan ramdenime TveSi saqarTvelos kulturis, ZeglTa
dacvis da sportis ministrad dainiSna nikoloz rurua, romelic
cnobili iyo, rogorc Zalovani struqturebis warmomadgeneli. aRniSnul
cvlileba xelisuflebis argumentaciiT swored kulturis politikis
didma mniSvnelobam ganapiroba. mogvianebiT ki Tavad ministrma qarTul
kulturaze saubrisas mas „saxelmwifoebriobisa da identobis
safuZveli“ uwoda. saqarTvelos ministrTa kabinetis Semadgenlobis
aRniSnuli cvlileba eqspertebis mier realuri omis qaRaldze
gadatanad iqna Sefasebuli.
sazogadoebaSi didi gamoxmaureba gamoiwvia kentis universitetis (aSS)
doqtorant vasil ruxaZis statiam, (internet wyaro #14) romelSiac is
ruseTis 200 wliani mmarTvelobis winaaRmdeg koleqtiuri mexsierebis
Seqmnis aucileblobaze saubrobda da am procesSi gadamwyvet rols
146
swored xelisuflebas aniWebda. misi TqmiT: koleqtiuri mexsierebis
Seqmnas erebi da sazogadoebebi xSir SemTxvevaSi tragikuli da
sisxliani okupaciebis Semdeg iwyeben, raTa okupaciiT Seryeuli
erovnuli identoba da erovnuli erTianobis Camoyalibebas Seuwyon
xeli... rac saqarTveloSi ver moxerxda da amis Sedegia rom dResac
arsebobs kolaboracionistebis warmoSobis safrTxe. am gamowvevis
sapasuxo erT erT aucilebel nabijad avtors istoriuli simarTlis
damdgeni komisiis Camoyalibeba miaCnda. ruxaZis statiis gamoqveyneba win
uswrebda komisiis Camoyalibebis Sesaxeb prezidentis gancxadebas, rac
misi gancxadebiT SemTxveviTi iyo (siRrmiseuli interviu v. ruxaZesTan 4
ivlisi, 2014).
istoriuli simarTlis saxelmwifo komisiiis Seqmnis Sesaxeb
saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sazogadoebas 2010 wlis 9
aprils okupaciis muzeumidan ganucxada „dRes rogorc arasdros
saWiroa am istoriis Seswavla, rac aucilebelia brZolis
gasagrZeleblad da movlenaTa uaresi ganviTarebis Tavidan
asacileblad“. miuxedavad imisa rom maSinve gacxadda rom aRniSnuli
komisiis xelmZRvaneli vasil ruxaZe iqneboda, xolo mdivani Tornike
SaraSeniZe, uSualod komisis Seqmnis oficialuri aqtis xelmoweras
ramdenime Tve dasWirda da igi oficialurad 2010 wlis 5 agvistos
swored 9 aprilis gancxadebis safuZvelze gamocxadda Seqmnilad.
komisiis debulebis Tanaxmad misi ZiriTadi mizania saqarTvelos XIX-XX
saukuneebis istoriuli mexsierebis, saqarTveloSi ruseTis imperiis 200-
wliani politikisa da misi Sedegebis Seswavla da safuZvlian
samecniero-istoriul kvleva-Ziebaze damyarebuli daskvna-reportis
momzadeba, romelic srulad aRwers saqarTvelos mier caristuli da
sabWoTa ruseTis okupaciis periodSi gadatanili istoriuli Zaladobis
faqtebs. komisiam aRniSnuli naSromi 2010 wlis 15 dekembramde unda
147
waredgina. aRniSnuli faqti sazogadoebis mxridan momdinare kritikis
erT-erTi ZiriTadi mizezi gaxda.
eqspertebis nawilis azriT drois aseT mokle monakveTSi Rirebuli
naSromis Seqmna, romelic asaxavs ruseTis mier saqarTvelos okupaciis
200 wlian periods, SeuZlebelia. magram mogvianebiT T. SaraseniZem
ganmarta, rom dokumenti ar iqneboda sqeltaniani samecniero naSromi
aramed 40-50 gverdiani naSromi, romelic „mowodebulia imisaTvis, rom
waikiTxos Cveulebrivma adamianma, romelic SesaZloa saerTod ar icnobs
saqarTvelos istorias, an ucxoelebma, romlebmac araferi ician
saqarTvelos Sesaxeb.
dokumenti unda yoiliyo mokle da datvirTuli da iTargmnos rusul da
inglisur enebze anu, naSromi farTo auditoriisTvisaa gankuTvnili da
ara imdenad istorikosebisTvis, vinc saqarTvelos istoria isedac
kargad icis. SemdgomSi Tu vinmes CaRrmaveba moundeba, SeuZlia gaecnos
moxsenebebs, romlebic daweres Cvenma istorikosebma da romlebic edeba
safuZvlad am Cvens saboloo moxsenebas“ (internet wyaro #20)
komisiis xelmZRvanelis TqmiT Seiqmna 105 gverdiani naSromi, romelic
aRwerda me-18 saukunidan sabWoTa kavSiris daSlamde saqarTvelos
istorias. miuxedavad imisa komisiis xelmZRvanelis gancxadebiT
xelisuflebam dadebiTad Seafasa organos muSaoba, Tavad dokumenti
jerjerobiT sajaro ar gamxdara (siRrmiseuli interviu v. ruxaZesTan 4
ivlisi, 2014).
ganxilvebis procesSi komisiis wevrebis diskursidan ikveTeboda
ramdenime saintereso tendencia:
1. qarTvelebis wvlili okupaciis procesSi; komisiis
musaobis Sedegad unda gaamalizdes ara mxolod rogoriiyo
148
qarTul rusuli urTierTobebi, aramed rogori iyo TiToeuli
mxaris roli im politikis formirebaSi rac saboloo jamSi
miviReT.
(Tornike SaraSeniZis gancxadebiT georgievskis traqtatis
dadebaSi, romelsac Tavad negatiurad afasebs, didi wvlili
miuZRvis erekle meoris karis garemocvas, romlebic aqtiurad
lobirebdnen aRniSnuli xelSekrulebis dadebas (sabWoTa
kavSiris kvlevis laboratoria. 2010);
2. sazogadoeba ar icnobs istorias amitomac unda gavacnoT.
adre arsebuli istoria xazgasmiT dadebiTad warmoaCenda
ruseTis rols saqarTveloSi, magaliTad ruseTis mier
saqarTvelos teritoriebis dabrunebas, marTalia
saqarTvelosTvis dadebiTi Sedegebi qonda, magram ruseTs
ufro metad adardebda SavisRvispireTSi Tavisi strategiuli
mdgomareobis gaumjobeseba vidre saqarTvelos teritoriuli
mTlianobis aRdgena, miTumetes baTumis SemoerTebis Semdeg
ruseTna aqtiurad daiwyo demografiul mdgomareobis
cvlileba regionSi;
3. warsulidan garkveuli daskvnebis gamotanis auilebloba,
raTa momavalSi ar gavimeoroT; komisiis muSaobis Sedegi unda
yofiliyo istoriis, rogorc maswavleblis daniSnulebis
matarebeli. 200 wlis manZilze ruseTTan urTierTobis yvela
mcdeloba saqarTvelosTvis sazianod dasrulda. Sesabamisad
droa garkveuli daskvnebis gamotanis da momavalSi
urTierTobebis swored warsulis gamocdilebis safuZvelze
dagegmvis;
149
Sesabamisad, xelisuflebis diskursi da damokidebulebebi ruseTis
federaciisa da kolaboracionistebis mimarT am dokumentiT Rebulobda
legitomaciis ufro maRal, xarisxs, ramdenadac aw ukve wyaroebze
dayrdnobiT, mecnierul safuZvelze iqneboda naCvenebi is suraTi, rac
Sedegad moyva qarTul rusul 200 wlian urTierTobas.
daskvna
150
mexsierebis aqtualizacia da misi gamoyeneba saxelmwifos mSeneblobis
procesSi uaRresad aqtualur Temas warmoadgens. mis aqtualurobas
gansakuTrebiT xels uwyobs is faqti Tuki qveyanas aqvs igive gamowvevebi,
rac wlebis win awuxebda sazogadoebas da aseve gamoirCeva
gansakuTrebuli damokidebulebiT sakuTari warsulis misamarTiT.
saqarTvelos SemTxveva yvela zemoTCamoTvlil kriteriums akmayofilebs.
ramdenadac sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg darRveuli identobis da
saxelmwifos mSeneblobis sakiTxi Tavidan dadga dRis wesrigSi.
saqarTvelosTvis damaxasiaTebeli kidev erTi Tavisebureba saxelmwifos
mSeneblobis aramemkvidreobiToba iyo, kerZod, damoukideblobis
aRdgenidan moyolebuli TiToeuli prezidenti qveyanaSi mSeneblobis
process xelaxla iwyebda, rac TavisTavad zegavlenas axdenda warsulis
memkvidreobis gaazrebisa da mexsierebis politikis formirebis procesze,
mis xasiaTsa Tu strategiaze.
zviad gamsaxurdias da mixeil saakaSvilis prezidentobis dros
gamokveTili iyo sabWoTa warsulis gadafasebis, rogorc saxelmwifo
politikis nawilad qcevis mcdeloba, magram am ukanasknelis SemTxvevaSi,
tendenciebi cvalebadia da is moarges sagareo politikis prioritetebs.
mocemuli kvleva miznad isaxavda arsebul monacemebis gaanalizebis
safuZvelze Seemowmebina oTxi ZiriTadi hipoTeza, romelic cdilobda
aexsna saqarTveloSi mexsierebis politikis xasiaTi, strategiebi,
ganmapirobebeli faqtorebi da aseve misi mimarTuleba.
hipoTeza #1: mexsierebis politika saqarTveloSi mimarTulia zemodan
qvemoT;
151
mexsierebis politikis zemodan qvemoT mimarTebaSi igulisxmeba misi
formirebis da gavrcelebis mimarTuleba. saqarTveloSi mexsierebis
politikis tendenciis analizisas gamoikveTa, rom ZiriTadi iniciativebi
zemodan qvemoT aris mimarTuli. rogorc wesi, saxelisuflebo wreebSi
formirdeboda is ZiriTadi tendenciebi, romlis ZiriTadi daniSnuleba
sazogadoebrivi azris konkretuli miznis garSemo gaerTianebaa. garda
amisa, gadawyvetilebis miReba centralizebulad xdeboda da TiTqmis ar
moicavda deliberaciul procesebs.
vardebis revoluciis Semdeg mesierebis politikaSi ori ZiriTadi
tendencia gamoikveTa, romelTa periodizaciac gansxvavdeba. pirveli
mimarTuleba saqarTvelos gmiruli warsulis gaxseneba da misi, rogorc
magaliTis gamoyenebaa. meore ki exeba ruseTTan urTierTobis 200 wliani
warsulis (1801-1991 ww), Tavisuflebis dakargvis, okupaciis faqtebis
SerCevas, damaxsovrebas an daviwyebas.
pirveli mimarTuleba 2003-2006 ww-Si xorcieldeboda da am dros
saqarTvelos xelisuflebis warmomadgenelTa diskursi orientirebuli
iyo saqarTvelos diadi warsulis gaxsenebaze. am narativSi saqarTvelos
okupaciis da okupantebis Sesaxeb adgili ar aRmoCnda. 2006 wlidan ki
mexsierebis politika mTlianad orientirebulia saqarTvelos ruseTTan
urTierTobis negatiuri gamocdilebaze.
hipoTeza #2: mexsierebis ZiriTad mimarTulebas hegemonuri nartivis
danergvis mcdeloba warmoadgens, romelic xorcieldeba simbolizaciisa
da viqtimizaciis strategiebiT;
zemoT naxsenebi mexsierebis mimarTulebebis dagegmvisas gansxvavebuli
strategiebi gamoiyeneboda. pirvel SemTxvevaSi gmiruli warsulis
warmoCenisas aqcenti simboloebze da sazogadoebaSi maT danergvaze
xdeboda aqcentireba.
152
axali simboloebi: post “vardebis revoluciuri” saqarTvelos axali
saxelmwifo simboloebi sWirdeboda. Sesabamisad Seicvala qveynis droSa,
gerbi da himni. Tavad “vardebis revolucia” (aseve baTumis
„ganTavisufleba“) simbolurad daukavSirda giorgobis TariRs (23
noemberi da 6 maisi) da Tavisuflebis moedanze aRmimarTa wminda giorgis
qandakeba (Tavisuflebis monumenti), rogorc borotebasTan mebrZoli da
am brZolaSi gamarjvebuli saqarTvelos gansaxiereba.
Cveni drois gmirebi: saxelisuflebo diskursSi aqtiurad Cndebian
“Tanamedrove gmirebi”, romlebic axal, modernizebul saqarTvelos
qmnian, maT adareben daviT aRmaSenebels, Tamar mefes saqarTvelos
istoriul personaJebs, romelTac Seqmnes saqarTvelos oqros xana. isini
Cveulebrivi moqalaqeebi arian da aCveneben Tu rogor icvleba
sazogadoebis mentaloba.
aRmSeneblobis xanis dasawyisi: Tavad mixeil saakaSvilma inauguraciamde
fici daviT aRmaSeneblis saflavze dado, riTac saqarTveloSi diadi
aRmSeneblobis epoqis dasawyisi gamoacxada. qveynis modernizaciis da
ganviTarebisken swrafvis Cvenebisas aqtiurad gamoiyeneba wina
xelisuflebis droindeli mdgomareobis, rogorc cudis da
„damyayebulis“ Sefaseba, ramdenadac es ukanaskneli iqca simbolod,
saiTkenac saqarTvelos arasodes ar unda dabrundes.
mexsierebis politikis meore mimarTulebis analizisas ZiriTadi
strategia saqarTvelos, rogorc msxverplis aRqmis damkvidreba da
damnaSavis Ziebaa. 2006 wlamde saxelisuflebo diskursSi ar gamoiyeneba
termini „okupanti“, „agresori“, 2006 wlis Semdeg isini aqtiurad Cndebian
saxelisuflebo diskursSi. metic iqmneba “mexsierebis adgilebi”,
romelibic atareben/qmnian xsovnas “msxverplad yofnis” Sesaxeb. iqmneba
okupaciis muzeumi, aqtiuluri xdeba kojor tabaxmelaSi iunkrebis
153
memoriali, Tebervlis bolo kvira cxaddeba okupaciis kvireulad da mis
aRsaniSnavad skolebSi ewyoba RonisZiebebi, icvleba iwyeba meore
msoflio omis aRniSvna (8 maiss) nacvlad didi samamulo omisa (9 maisi),
goris centraluri moednidan gadaaqvT stalinis Zegli da cxaddeba
konkursi, rom mis nacvlad Zeglis pedestalze daidgas erTianobis
memoriali, iqmneba istoriuli WeSmaritebis damdgeni komisia,
saqarTvelos parlamenti Rebulobs Tavisuflebis qartias (lustraciis
kanoni) da a.S. am SemTxvevaSi, mexsierebis politika ukavSirdeba erovnul
usafrTxoebas da cdilobs aRmofxvras qveyanaSi kolaboracionistuli
ganwyobebis Seqmnis SesaZlebloba.
hipoTeza #3: mexsierebis strategiis arCevanze zegavlenas axdens
sagareo politikis orientirebi;
zemoT naxsenebi mexsierebis politikis ori mimarTulebis arsebobas
ZiriTadad sagareo politikuri kursi ganapirobebda. kerZod, vardebis
revoluciis Semdeg prezidentma saakaSvilma megobrobis xeli gauwoda
ruseTis federaciis pezidents da SesTavaza urTierTobebis axlidan,
rogorc Tanabaruflebiani partniorebis doneze dawyeba.
am mimarTulebiT garkveuli warmatebebis miRweva (mag.rusuli
samSvidobeobis axalqalaqis bazidan gasvla) aisaxeboda politikur
diskursSi, sadac aqcenti warsul da Tanamedrove miRwevebze da maT
Semoqmedebze keTdeboda. Rirebulebebis gadafaseba, mentalobis
cvlileba es is Temebia, romelic farulad mianiSnebda negatiuri
gamocdilebis qonaze.
rusul -qarTuli urTierTobis gauareseba, rac saqarTvelo-ruseTis
damakavSirebel gazsadenze diversiiT da qarTvelebis ruseTis
federaciidan masobrivi deportaciiT daiwyo saxelisuflebo
diskursSic aisaxa. am periodidan moyolebuli saqarTvelo - ruseTis
154
urTierTobebi sul ufro metd mwvavdeba, rac Tavis mxriv asaxvas
poulobs mexsierebis politikis xasiaTze. is ufro metad radikaluri
xdeba da ukavSirdeba erovnuli usafrTxoebis sakiTxs, ramdenadac, 1921
wels kolaboracionistuli moZraobis wvlili saqarTvelos
damoukideblobis dakargvaSi sakmaod didi iyo. qarTveli politikosTa
nawilis mier gakeTebuli gancxadebebi da maTi vizitebi moskovSi
swored msgavs moZraobTan asocirdeboda xelisuflebisaTvis.
sagareo safrTxe aris erT-erTi amxsneli Tu ratom moxerxda e.w.
Tavisuflebis qartiis (lustraciis kanonis) miReba, rac verc erTma
xelisuflebam 1991 wlidam moyolebuli ver SeZlo. es kanoni unda
gamxdariyo erT-erTi Semakavebeli faqtori msgavsi tipis aqtivobebisa.
hipoTeza #4: socialuri konstruqcionizmi warmoadgens ZiriTad
amxsnels, ramdenadac am Teoriis Tanaxmad sazogadoeba erTgvar
konstruqcias warmoadgens da SesaZlebelia interpretaciebis
Sesabamisad Sinaarsis cvlileba. es didwilad damokidebulia politikis
dRis wesrigze da faqtebis SerCevis SesaZleblobis gamo mexsierebis
konstruireba da marTva SeuZliaT maT, visac sazogadoebis darwmunebis
meqanizmebze wvdoma exelmwifeba.
zemoTaRniSnuli oTxi hipoTezidan gamomdinare SesaZlebelia visaubroT
mexuTe hipoTezis damtkicebis SesaZleblobaze, ramdenadac saqarTveloSi
mexsierebis politika 2003-2012 wlebSi dafuZnebuli iyo warsulidan
faqtebis politikuri dRis wesrigis Sesabamisad SerCevaze, mis Sesabamis
interpretirebasa da sazogadoebisaTvis sxvadasxva produqtis saxiT
miwodebaze. am periodisaTvis aseve damaxasiaTebelia e.w. hegemonuri
narativi, romlis sazogadoebaSi popularizaciisaTvis aqtiurad
gamoiyeneba informaciis gavrcelebis yvela saSualeba monumentebidan
kinofilmebamde.
155
zemoT aRniSnuli debulebebis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia garkveuli
daskvenebis gakeTeba . kerZod:
Tavdapirvelad apelireba axali saxelmwifos mSeneblobaze axal
SesaZleblobebze, axal adamianebze, moiTxovda warsulidan faqtebis
gamoTxovas, romelic orientirebuli iqneboda sazogadoebis
gaerTianebaze, Sidakonfliqtebis aRmofxvraze, mankieri Cvevebis
daviwyebaze. am procesSi umniSvnelovanesi iyo diadi brZolebis,
gamarjvebebis da maTi Semoqmedebis memoralizacia.
saqarTveloSi Seiqmna gmirebis „panTeoni“, romelTaTvis unda miebaZaT,
amasTan es gmirebi moicavda ara mxolod istoriul gmirebs, aramed
Tanamedrovedac, moqalaqeebs, romlebic keTilsindisierad asrulebdnen,
maTze dakisrebul movaleobas. es ukanaskneli miuTiTebda, rom qveyanaSi
mdgomareoba ar aris statikuri, aramed dinamiuria, mudmivad
progresirebs.
ruseTis federaciidan saqarTvelos moqalaqeebis deportacia,
energodiversia, embargo qarTul produqtebze. es is faqtorebia,
romelTac saqarTveloSi mexsierebis politikis strategiis radikaluri
cvlileba gamoiwvia.
Tumca gamowvevebis cvlilebTa fonze Seicvala gmirebis panTeoni.
arsebuli „gantevebis vacis Ziebisa“ da „ damfuZnebeli mamebis“ Ziebis
procesi Canacvlda „viqtimizaciis“ strategiiT, rodesac aqcenti
gadatanil iqna, Tu ras ver miaRwia qveyanam, ra dakarga mas Semdeg, rac
Zaladobis gamoyenebiT Camoaciles ganiviTarebis arCeul kurss. amasTan,
msxverplis mexsiereba moicavda SiSs, rom SesaZloa istoria ganmeordes
da „mterma“ qveyanaSi moeZebnos dasayrdeni, rac man warsulSi moaxerxa.
miTumetes qveyanaSi dResac moiZebnebodnen adamianebi, romelTa xedva
radikalurad gansxvavdeboda arsebuli saxelisuflebo diskursisagan.
156
agvistos omis Semdeg viqtimizaciis procesi SesaZlebelia Sefasdes,
rogorc erTgvari proeqti, romelic kompleqsuri aqtivobebis
gamoyenebiT miznad isaxavda axali koleqtiuri mexsierebis
konstruirebas. amasTanave, surda aRniSnuli mexsierebis yoveldRiuri
cxovrebis nawilad qcevas.
mexsierebis politikas aramxolod saSinao daniSnuleba, aramed sagareo
gaTvlebic qonda. kerZod, aRniSnuli politikiT saqarTvelos
xelisufleba miznad isaxavda erTian evropul ojaxis wevrad gaxdomas,
ramdenadac misi narativi iqneboda msgavsi aRmosavleT evropuli
narativisa. is upirispirdeboda ruseTs, misi mexsierebis politikis
gaTvaliswinebiT, rogorc sabWoTa kavSiris uSualo memkvidres da misi
politikuri kursis gamgrZelebels.
157
gamoyenebuli literatura
1. andersoni b. (2003), warmosaxviTi sazogadoebani. ena da kultura.
Tbilisi
2. andronikaSvili z. (2012) dakarguli istoria, mexsiereba represirebuli
qalebis Sesaxeb. saWoTa kavSiris kvlevis laboratoria. Tbilisi.
3. gurCiani q. (red) (2010) istoriis Sesaxeb. ilias universiteti. Tbilisi
4. „Tavisuflebis qartia“. (2011). saqarTvelos parlamenti.
5. smiti e. (2008), nacionaluri identoba, logos presi. Tbilisi
6. saqarTvelos kanoni moqalaqeTa politikuri represiebis msxverplad
aRiarebisa da represirebulTa socialuri dacvis Sesaxeb
saqarTvelos parlamenti 11/12/1997. parlamentis uwyebani, 47-48,
31/12/1997
7. saqarTvelos parlamentis dadgenileba saqarTvelos sabWoTa okupaciis
Sesaxeb orSabaTi, 26 ivlisi 2010. 22:46
8. saqarTvelos parlamentis teritoriuli mTlianobis aRdgenis sakiTxTa
droebiTi komisiis sxdomis oqmi: # 85. 2012.08.08
9. Ackerman, B. (1992). The Future of Liberal Revolution. New Haven, Yale University
Press.
10. Aguilar, P. Humbelbek, C. (2002), Collective memory and national identity in the
Spanish democracy. The legacies of Francoicism and the civil war. History and
Memory. Vol. 14. pp 121-164
158
11. Andersen, F. (2000). Fragile democracies: A study of institutional consolidation in six
Eastern and Central European democracies, 1989-1997 (Trondheim studies on East
European cultures & societies). Program on East European Cultures & Societies.
12. Assmann, A. (2006). Memory, Individual and Collective, in Contextual Political
Analysis, In Goodin, R. Tilly, Ch. The Oxford Handbook of Contextual Political
Analysis. (pp 211-227).Oxford: Oxford University Press
13. Bartlett, F. (1932). Remembering: A Study in Experimental and Social Psychology.
Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press
14. Berat, L. Yossi, Sh. (1995). “Retribution or Truth Telling in South Africa? Legacies of
the Transitional Phase.” Law & Social Inquiry .#20. pp163-190.
15. Berger, P. L. Luckmann T. (1967). The Social Construction of Reality: A Treatise in the
Sociology of Knowledge. Texas Tech University. Institute for Studies in
Pragmaticism. Anchor Book. New York: Doubleday,
16. Bertshci, C. Ch. (1995). “Lustration and the Transition to Democracy: The Cases of
Poland and Bulgaria.” East European Quarterly. #XXVIII.pp 435-451.
17. Bevbernage, B. (2012). History, Memory and Space Sponsred Voilence. Routlege. Tailor&
Francice Group. Paris, London.
18. Black, J. (2005). Using history. London: Hodder Arnold
19. Bloom, W. (1990). Personal Identity. National Identity and International Relations.
Cambridge Studies in International Relations. Cambridge University Press,
20. Boed, Roman. (1999). An Evaluation of the Legality and Efficacy of Lustration as a Tool
of Transitional Justice. Columbia Journal of Transitional Law. # 37. pp 357-402.
159
21. Brown, J.F.(1991). Surge to Freedom: The End of Communist Rule in Eastern Europe.
Durham: Duke University Press.
22. Burns, N. Kinder, D. (2000). Social Trust and Democratic Politics. Ann Arbor. National
Election Studies #35.
23. Carras, C. (1983). 3000 Years of Greek identity –Myth or Reality. Athens, Domus
Books
24. Caucasus Analytical Digest: Sites of Memory (30.10.2014). #66.
http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Publications/Detail/?lng=en&id=186852
Acecced: 20.01.2015
25. Cepl, V. Gillis, M. (1996). Making Amends after Communism. Journal of Democracy #7.
pp.118-124.
26. Cohen, S. (1995). State Crimes of Previous Regimes: Knowledge, Accountability, and
the Policing of the Past. Law & Social Inquiry . #20. pp7-50.
27. Confino, A. (1997), Collective Memory and Cultural History: Problems of Method,
American Historical Review. vol. 102. No 5. pp 1386-1405
28. Connerton, P. (2008). Seven Types of Forgetting. Memory Studies, 1(1), pp.59-71
29. Corney, F.C. (1998). Rethinking a Great Event: The October Revolution as Memory
Project Social Science History, Vol. 22, No. 4, Special Issue: Memory and the Nation
(winter), pp. 397. Duke University Press on behalf of the Social Science History
Association
30. Curry, L. (2007). When an Authoritarian State Victimizes the Nation: Transitional
Justice, Collective Memory and Political Divide. International Journal of Sociology,
160
Vol. 37, No. 1, Aggressors, Victims, and Trauma in Collective Memory (Spring,
2007), pp. 58-73 M.E. Sharpe
31. Darski, J. (1993). Decommunization in Eastern Europe. Uncaptive Minds Winter-
Spring: pp 73-81.
32. Dietler, M. (1998). A Tale of Three Sites: The Monumentalization of Celtic Oppida and
the Politics of Collective Memory and Identity. World Archaeology, Taylor &
Francis, Ltd. Vol. 30, No. 1, pp 72-89
33. Erll, A., Ansgar, N., Young, S., & (Ed). (2008). Cultural Memory Studies:An
International and Interdisciplinary Handbook. Berlin: de Gruyter
34. Ellis, M. (1996).Purging the past: The Current State of Lustration Laws in the Former
Communist. Law and Contemporary Problems, Vol. 59, No. 4, Accountability for
International Crimes and Serious Violations of Fundamental Human Rights
(autumn, 1996), Duke University School of Law. pp. 181-196.
35. Elster, J. (1999). Reason, interest, and passion in the East European transitions. Social
Science Information. pp. 499-519.
36. Francis, D. (1992). The Imaginary Indian: the Image of the Indian in Canadian Culture;
The Ecological Indian: Myth and History. Series 2, Vol. 8, No. 1. pp. 89-93
37. Fritsche, P. ( 2001). The Case of Modern Memory. The Journal of Modem History.
No.73
38. Funkenstein, A. (1989).Collective Memory and Historical Consciousness. History and
Memory. Indiana University Press. Vol. 1, No. 1.pp 5-26
39. Gedi N. Elam Y. (1996). Collective Memory — What Is It? History and Memory. Vol. 8,
No. 1 Indiana University Press.
161
40. Gibney, M. (1997). Prosecuting Human Rights Violations from a Previous Regime: The
East European Experience. East European Quarterly # XXXI. pp 93-110.
41. Gillis, J. (1994). Memory and Identity: The History of a Relationship” in
Commemorations. Princeton: Princeton University Press
42. Goldstone, R. (2000). Reconstructing Peace in Fragmented Societies. in Facing Ethnic
Conflicts: Center for Development Research (ZEF Bonn).
43. Groseclose, B. (1999). Indian Ironies or British Comemorative Sculpture and Re-shaped
Memeory. in Memory and Oblivion. V.1. Spingler Science + Business Media.
44. Grzymala-Busse, A. (2002). Redeeming the Communist Past: The Regeneration of
Cmmunist Parties in East Central Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
45. Gwiazda, A. (1991). Justice is Not Revenge. Uncaptive Minds. Spring pp.81-82.
46. Hack, P. (19.11.2002). Discussion of Lustration Laws. Budapest
47. Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. Heritage of Sociology Series
48. Hardin, R. (2001). Trust and Trustworthiness. New York: Russell Sage Foundation.
49. Hardin, R.( 2001). Trust and Trustworthiness. New York. Russell Sage Foundation.
50. Haß, M. (2004). The Politics of Memory in Germany, Israel and the United States of
America. The Canadian Centre for German and European Studies
51. Havel, I.M. (2009). What Kind of Episodes are Stored in Episodic Memory? On the
Concept of Memory in Cognitive Science. in Doležalová L. (ed) Strategies of
Remembrance: From Pindar to Hölderlin. Cambridge Scholars Publishing.
52. Hayner P. B. Ash. T.G. (2003) Unspeakable Truths: Facing the Challenge of Truth
Commissions. London. Routlege.
162
53. Hobsbawm, E, (1983) Introduction: Inventing Traditions, in The Invention of
Tradition, ed. Eric Hobsbawm and Terence Ranger .Cambridge: Cambridge
University Press.
54. Horne, C. M. Levi, M. (2003). Does Lustration Promote Trustworthy Governance? An
Exploration of the Experience of Central and Eastern Europe Prepared for Trust and
Honesty Project. Budapest Collegium THIRD DRAFT
55. Huntington, S. (1991). The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth
Century. Norman: University of Oklahoma Press.
56. Huyse, L. (1995). Justice after Transition: On the Choices Successor Elites Make in
Dealing with the Past. Law and Social Inquiry #20. pp51-78.
57. Jonsi, S. (1993). saqarTvelo: politikuri istoria damoukideblobis gamocxadebis Semdeg.
CSS
58. Jovi, D. (2004). ‘Official Memories’ in Post-authoritarianism: An Analytical Framework.
Journal of Southern Europe and the Balkans. 6 (2): 97-108
59. Kammen, M. (1991), The Mystic Chords of Memory: The Transformation of Tradition
in American Culture. New York. 3
60. Kansteiner W. (2002). Finding Meaning in Memory: Amethodological critique of
Collective memory Studies, History and Theory, Vol. 41. p 179-197
61. Kansteiner, W. Fogu, C. (2006).The Politics of Memory in Postwar Europe. Durham:
Duke University Press
62. Karlsson, K.G. Zander, U. (eds).(2006). The Holocaust- Postwar batterfields. Lund:
sekel
163
63. Kitschelt, H. Mansfeldova, Z. Markowski, R. Toka, T. (1999). Post-Communist Party
Systems: Competition, Representation, and Inter-Party Cooperation. New York:
Cambridge University Press.
64. Kritz, N. (ed). 1995. Transitional Justice. Washington, D.C.: United States Institute of
Peace Studies.
65. LaFreniere, K. (2012). Commemorating the Holocaust and Communism: The Politics of
Hungarian Public Memory. Honors Theses. Paper 27.
66. Langenbacher, E. (2003). Memory Regimes in Contemporary Germany. (paper prepared
for ECPR Joint Sessions, Edinburgh
67. Laszlo, V. (1997). Watchers and the Watched. The Hungarian Quarterly #38 (146),
www.hungary.com/hungq/no146/p51.html. Acceced: 14.11.2012
68. Lebow, R. (2006). The Memory of Politics in Postwar Europe" in The Politics of
Memory in Postwar Europe, eds. Richard Ned Lebow, Wulf Kansteiner and Claudio
Fogu. Durham: Duke University Press,
69. Letki, N. (2002). Lustration and Democratisation in East-Central Europe. Europe-Asia
Studies #54, 4. pp. 529-552.
70. Levi, M. (1997). Consent, Dissent and Patriotism. New York: Cambridge University Press.
71. Levi, M. (1998). A State of Trust. In Trust and Governance, edited by Braithwaite, V. and
M. Levi. New York: Russell Sage Foundation.
72. Levi, M. Stoker, L.(2000). Political Trust and Trustworthiness. Annual Review of Political
Science #3. pp.475-507.
73. Lopes. C. (1998). Can Historires Be True? Narativism, Positivism and the Methaphorical
Turn. History and Theory, # 37, 3 pp.309-329
164
74. Los, M. (1995). Lustration and Truth Claims: Unfinished Revolutions in Central Europe.
Law and Social Inquiry #20. pp 117-161.
75. Lowenthal D. (1985). The Past Is a Foreign Country. Cambridge Univercity Press.
76. Maier, C. (2007). Maiking Memories: the Politics of Remembarence in Postvar Norwey
and Denmark. Europian University Institute.
77. Marcuse H. (1993). The Politics of Memory: Nazi Crimes and Identity in West Germany,
1945-1990 Working Paper Series #45. Department of History University of California
78. Maturana H R, Varela F J. (1987). The Tree of Knowledge. The Biological ROCJts of
Human Understanding. Boston & London: New Science Library
79. McAdams A. (2001). Judging the Past in Unified Germany. Cambridge University Press.
80. Misztal B. (2003). Durkheim on Collective Memory. Journal of Classical Sociology. Sage
Publication. Vol 3(2). pp 123-143
81. Moran, J.(1994). The Communist Tortures of Eastern Europe: Prosecute and Punish or
Forgive and Forget?. Communist and Post-Communist Studies #27. pp. 95-109.
82. Narvaez R.F. (2006), Embodiment, Collective memory and Time, Body and Society, Vol
12(3), pp 51-73
83. Nietzsche F. (1989). On the Genealogy of Morals and Ecce Homo. New York, Vintage,
84. Nora, P. (1989). Between Memory and History. Representations, No. 26, Special Issue:
Memory and Counter-Memory. (Spring, 1989), pp. 7-24
85. Offe, C. (1992). Coming to Terms with Past Injustices: An Introduction to Legal Strategies
Available in Post-communist Societies. Archives Européennes de Sociologie.# 33 (1).
Pp195-201.
86. Offe, C. (1996). Varieties of Transition: The East European and East German Experience.
London: Cambridge University Press.
165
87. Olick J. Robbins J. (1998). Social Memory Studes: from Collective Memory to the
Historical Sociology of Mnemonic Practices. Annual Review of Sociology Columbia
University, New York,
88. Paabo,H. (2011).Potential of Collective Memory Based International Identity Conflicts
in Post-Imperial Space. University of Tartu. Dissertation.
89. Popkin M. Roht-Arriaza N. (1995), Truth as Justice: Investigatory Commissions in Latin
America. Law & Social Inquiry, Vol. 20, No. 1 Wiley on behalf of the American Bar
Foundation .
90. Popkin, M, and Naomi R-A. (1995). Truth as Justice: Investigatory Commissions in Latin
America. Law & Social Inquiry 20:79-116.
91. Rahn, W. Rudolph T. J. (2000). Report on the NES 2000 Pilot Election Items. Ann Arbor,
National Election Studies: 11.
92. Rose, R. Mishler, W. Haerpfer, C. (1998). Democracy and Its Alternatives: Understanding
Post-Communist Societies. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
93. Rose-Ackerman, S. (2001). Trust and honesty in post-socialist societies. Kyklos 54 (2-
3):415-443.
94. Rosenfeld G. (2009), A Looming Crash of Soft Landing? Forecasting a Future of the
Memory “Industry”. The Journal of Modern History. #81(1). pp 122-158
95. Rothstein, B. (2000). Trust, social dilemmas and collective memories. Journal of
Theoretical Politics #12(4) pp 477-501.
96. Shmidt S. (1992). Memory and Remembrance: A Constructivist Approach. in Culutural
Memory Studies. Earll, A, Nunning A. pp. 191-203
97. Sontag, S. (2003). Regarding the Pain of Others. New York: Picador
98. Spiner-Halev J. (2008). Democracy, Solidarity and Post nationalism. Political Studies.Vol
56, pp 604-628
166
99. Stinchcombe, A. L. (1995). Lustration as a Problem of the Social Basis of
Constitutionalism. Law & Social Inquiry #20 (1). pp245-273.
100. Sztompka, P. (1999). Trust. New York: Cambridge University Press.
101. The Beirut National Museum and Collective Memory: Sanctuary, Repository, or
Interactive Space? Near Eastern Archaeology; Jun2010, Vol. 73 Issue 2/3, p182
Hakimian, Suzy
102. Tyler, T R. (1990). Why People Obey The Law. New Haven: Yale University Press.
103. Verovšek P. The Politics of Memory: A Conceptual Approach to the Study of Memory in
Politics. http://www.yale.edu/macmillan/ocvprogram/conf_papers/Verovsek.pdf
Acceced: 16.10.2011
104. Winter, Jay (2001) The Generation of Memory: Reflections on the “Memory Boom” in
Contemporary Historical Studies. Canadian Military History: Vol. 10: Iss. 3, Article 5.
105. Woods A. (2013).The Memory of the People: Custom and Popular Semces of the Past in
Early Modern England. Cambridge University Press. New York.
106. Yakobson, S. (1949). Postwar Historical Research in the Soviet Union. Annals of the
American Academy of Political and Social Science, Vol. 263, pp. 127-128. Sage
Publications, Inc. in association with the American Academy of Political and Social
Science.
107. Young J, (1993). The Texture of Memory. New Haven: Yale University Press.
108. Zerubavel E, (2003). Time Maps: Collective Memory and the Social Shape of the Past.
Univercity of Chicago.
167
video/audio masalebi
1.sabWoTa kavSiris kvlevis laboratoria sabWoTa warsulis, warsulis
rekonstruqcia: istoriografiis roli sabWoTa warsulis
gaazrebaSi http://sovlab.ge/ka/news/discussion-reconstruction-of-past
2. sabWoTa kavSiris kvlevis laboratoria, sabWoTa arqiteqturis
metamorfozebi. https://www.youtube.com/watch?v=dgkYlcfz0lE
3. saRamos pikis saaTi. 2011.02.25 18:08 http://radio1.ge/ge/videos/view/123880.html
4. Видеоблог Дмитрия Медведева. 07.05.2009. http://blog.kremlin.ru/post/11 . Acceced
10.05.2009
sagazeTo publikaciebi
1. doliZe a. "diax - amnistias, ara - amnezias" saqarTveloSi lustraciis
perspeqtivebis Sesaxeb. cxeli Sokoladi. # 53 oqtomberi.2009. gv.62-65,
93-95
2. iakaSvili, p. (29.07.2009) Zeglia Tu kerpi? 24 saaTi. gv.10
3. saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris baton zviad
gamsaxurdias gamosvla. saqarTvelos respublika. - 1991. - 10 aprili. -
№70 (90)
4. saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II socialur-ekonomikuri
ganviTarebis aqtualuri sakiTxebis Sesaxeb. (2004), "geokeria",
Tbilisi
5. saqarTvelos prezidentis eduard SevardnaZis sityva gamarjvebis
dResaswaulze : „yvela da yvelaferi unda dafasdes, rac
dakavSirebulia wmindaTawminda omTan, qveynebisa da xalxebis
168
TavisuflebasTan da damoukideblobasTan“ // saqarTvelos
respublika. - 1997. - 10 maisi. - №106 (2479).
6. surgulaZe a. nisli gadaiwminda, saqarTvelos uaxloesi istoriis
problemebi gardaqmnis Suqze“.komunisti. #96. 24.04.1988
7. surgulaZe a. (22.02.1989). 1921 wlis 25 Tebervali saqarTveloSi. gaz.
„saxalxo ganaTleba“
8. stalini muzeumSi - ori azri. 12 agvisto-15 seqtemberi, 2009. liberali.
# 7. gv. 8-9
9. Cven uRmerTobis, rbevisa da teroris gzas ver davadgebiT /
gamsaxurdia z.; [Caiwera] Jurnali „ogonioki“ ; martirosiani g. //
saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 Tebervali. - №39 (59).
10. Cven uRmerTobis, rbevisa da teroris gzas ver davadgebiT /
gamsaxurdia z. [Caiwera] Jurnali „ogonioki“ ; martirosiani g. //
saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 Tebervali. - №39 (59).
11. yoranaSvili g. nisli gadaiwminda , burusi kvlav darCa. komunisti.
#137. 12.06.1988
12. yviTeli baraTi inteligencias. 19.02.2014. dilis gazeTi.
13. Мллер. А, 2009. Россия: власть и история, Pro et contra # 3-4
internet wyaroebi
1. “adamiani da adamianobis sivrce totalur erTobaSi: ra codnas
gvaZlevs arqivebi”. diskusia biolis fondSi.
<http://ge.boell.org/sites/default/files/downloads/9_Knowledge_by_Archives.pdf>
moZiebulia 12.09.2012
169
2. amaoebas ar amoeba” stalinis nacvlad 11.02.2011
<http://liberali.ge/ge/liberali/articles/105104/> moZiebulia 11.10.2013
3. „amaoebas ar amoeba“ gorSi aRar daidgmeba?
<http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/3546476.html> moZiebulia 04.04.2011
4. afciauri, g. 13.04.2012 stalinis muzeums stalinizmis muzeumi Secvlis.
radio„Tavisufleba“. <http://www.radiotavisupleba lustracia stalinze
debatebis fonze. 17.02.2007. sivil jorjia
http://www.civil.ge/geo/article.php?id=14829. moZiebulia 15.11.2014
5.grigol vaSaZe - 8 maiss mTeli kacobrioba faSizmze gamarjvebis dRes
aRniSnavs da ruseTi aqac gamonaklisia
http://www.ambebi.ge/politika/35895-grigol-vashadze-8-maiss-mtheli-kacobrioba-
fashizmze-gamarjvebis-dghes-aghnishnavs-da-rusethi-aqac-gamonaklisia.html#ixzz32lW
6. TbilisSi sabWoTa okupaciis muzeumi gaixsna 27.05.2006 movlenebis
qronologia - 2004 weli. liberali lustracia stalinze debatebis
fonze , 17.02.2007. sivil jorjia.
<http://www.civil.ge/geo/article.php?id=14829> moZiebulia 11.12.2013
7. თოლორდავა კ. კმარა ანუ 10 ნაბიჯი თავისუფლებისაკენ. ცხელი შოკოლადი
http://shokoladi.ge/content/kmara-anu-10-nabiji-tavisuplebisken?page=10 (ნანახია
20.11.2008)
8. medvedevma qarTvel veteranebs samamulo omSi gamarjvebis 64-e
wlisTavi miuloca 08.05.2009. http://internet.ge/v3-
0/index.php?action=news&category=3&news=46172. moZiebulia 20.04.2012
9. merabiSvili ”komersantSi” gamoqveynebul intervius ganmartavs. 10.04.2010.
sivil jorjia. Tbilisi <http://civil.ge/geo/article.php?id=22577> moZiebulia
20.04.2012
170
10. stalinis Zegli SesaZloa muzeumSi gadaitanon 03.10.08 rusTavi 2
<http://www.rustavi2.com.ge/news/news_textg.php?rec_start=128&rec_start_nav=11&id_news=
28153&pg=&srch_w=&im=main&srch=1&ct=0&wth=0&l=0&ddd>= moZiebulia
11.12.2013
11. parlamenti ministrebs jerjerobiT erTsulovnad amtkicebs. 22 noe.'01 .
<http://www.civil.ge/geo/category.php?id=84>. saqarTvelos parlamentis
dadgenileba lustraciis meqanizmis SemuSavebis droebiTi
saxelmwifo komisiis Seqmnis Sesaxeb. 1998.20.02.
<https://matsne.gov.ge/index.php?option=com_ldmssearch&view=docView&id=39052>
moZiebulia 10.12.2012
12. represirebulTa reabilitacia saqarTveloSi - 29 ivlisi, 2011
http://24saati.ge/news/story/18719-represirebulta-reabilitatsia-
saqartveloshi#sthash.ZFH1YQWb.dpuf <http://24saati.ge/news/story/18719-
13. rurua, n. 25.06.10. stalini iyo politikuri damnaSave Tbilisi. ji-eiC-eni.
http://ghn.ge/news-17700.html moZiebulia 11.12.2013
.ge/content/article/24547737.html>moZiebulia 20.04.2012 moZiebulia 1.12.2013
14. ruxaZe v. koleqtiuri mexsiereba. 30.01.2010. 24 saaTi.
http://www.24saati.ge/weekend/story/2904-koleqtiuri-mekhsiereba moZiebulia
10.05.2011
15. uSiSroebis ministri valeri xaburZania miiCnevs. 18.01.2003. radio
„Tavisufleba“. <http://www.radiotavisupleba.ge/archive/geo-
%20news/20030118/1001/1001.html?id=1525951> moZiebulia 11.12.2013
16. cxelaZe n. gvWirdeba Tu ara kanoni lustraciis Sesaxeb. netgazeTi.
2010.03.03 http://www.netgazeti.ge/GE/issue0/law/1031/ moZiebulia 10.12.2012
171
17. xuciZe, n. 30.10.2005. opozicia lustraciis kanonis miRebas iTxovs.
sivil jorjia <http://www.civil.ge/geo/article.php?id=11163> moZiebulia
11.12.2013
18. xuciZe, n. 18.11.2005 giga bokeria problemebsa da prioritetebze. sivil
jorjia <http://www.civil.ge/geo/article.php?id=14840> moZiebulia 11.12.2013
19. SezRuduli lustracia. 15.06.2011. liberali.
http://liberali.ge/ge/liberali/articles/106763/>. moZiebulia 11.12.2013
20. CxeiZe, T. rogor iwereba istoriuli simarTle,
<http://netgazeti.ge/GE/25/News/2344/> moZiebulia 11.12.2013
21. ქრონოლოგია - 2004წელი. ლიბერალი http://www.civil.ge/geo/_print.php?id=8525
22. monumenti monumentis wil 25.12.2010.
<http://www.liberali.ge/ge/liberali/articles/104410/>. moZiebulia 7.12.2013
<http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1547061.html> moZiebulia 5.12.2014
23. ლუსტრაცია სტალინზე დებატების ფონზე , 17.02.2007. "სივილ ჯორჯია".
http://www.civil.ge/geo/article.php?id=14829
24. Стратегия национальной безопасности Российской Федерации до 2020 года
http://news.kremlin.ru/ref_notes/424
25. В Доме-музее Сталина откроют музей российской оккупации
http://www.interfax.by/article/27874 25.09.08
26. Алленова, О. Глава (07.04.2010). МВД Грузии: война пока не закончена.
http://www.kommersant.ru/doc/1350011. Acceced 17.07.2010
172
27. Леонидова А. Фальсификация истории: дебаты в России о начале Второй мировой
войны 15 .11.2009 http://www.golos-ameriki.ru/content/history-discussion-2009-10-
15-64395017/662299.html
28. Нарышкин: историческая комиссия не будет принуждать историков 31.05.2009
http://www.gazeta.ru/news/lenta/2009/05/31/n_1367492.shtml
29. Дмитрий Медведев научит россиян истории. 22 мая 2009
http://www.seychas.com.ua/news_print/2009/5/21/8480.htm
30. КОВАЛoВ С.Н. 2008. Вымыслы и фальсификации в оценках роли ссср накануне и
с началом Второй мировой войны. Военно-исторический журнал" - №7
http://www.mil.ru/info/1068/11278/11845/25231/46968/52839/index.shtml#ПРОТИВ
%20ЛЖИ%20И%20ФАЛЬСИФИКАЦИЙ
31. Минобороны РФ отказалось от статьи о вине Польши во Второй мировой войне.
05.06.2009 http://flot2017.com/ru/news/7187
32. Медведев решил бороться с "фальсификацией истории". 19 мая 2009
http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2009/05/090519_medvedev_history.shtml
33. Филиппов А. В. 2007. Новейшая история России. 1945—2006 гг. Книга для
учителя http://www.prosv.ru/umk/istoriya/index.html
173
34. Российские ученые нашли ложь в учебниках целых двенадцати своих
постсоветских соседей, среди которых и Украина. Украинские учебники в РФ
считают мультиками. 2.12. 2009 http://ru.tsn.ua/ukrayina/rossiya-obvinila-dvenadtsat-
stran-sosedei-v-falsifikatsii-istorii.html
35. Фальсификация истории: дебаты в России о начале Второй мировой войны 15
.11.2009.
http://www1.voanews.com/russian/news/russia/history_discussion_2009_10_15-
64395017.html
36. Нарышкин: историческая комиссия не будет принуждать историков 31.05.2009
http://www.gazeta.ru/news/lenta/2009/05/31/n_1367492.shtml
37. Iraq's de-Baathification still haunts the country. 12 Mar 2013.
http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2013/03/201331055338463426.html
38. IRIS 2002-1:13/28 Czech Republic Validity of “Lustration Act” Confirmed Jan Fučík
http://merlin.obs.coe.int/iris/2002/1/article28.en.html
39. Tomiuc, Eugen. 2002. "Hungary: Government Proposes Further Opening of
Communist-Era Files." Radio Free Europe/Radio Liberty Online Reports, June 27.
www.rferl.org/nca/features/20002.
40. TRUTH, JUSTICE AND REPARATION: ESTABLISHING AN EFFECTIVE TRUTH
COMMISSION 11 June 2007 Amnesty International
http://www.amnesty.org/en/library/info/POL30/009/2007/en
damuSavebuli mixeil saakaSvilis mimarTvebi
1. 10.09.2004 saqarTvelos prezidentis sajaro gamosvla afxazeTis umaRlesi sabWos wevrebTan Sexvedraze
2. 26.05.2004 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sajaro gamosvla saqarTvelos damoukideblobis dRisadmi miZRvnil aRlumze
3. 23.02.2004 saqarTvelos prezidentis sajaro gamosvla jorj vaSingtonis saxelobis universitetSi
174
4. 26.05.2005 mixeil sakaSvilis sajaro gamosvla saqarTvelos damoukideblobisadmi miZRvnil aRlumze
5. 24.02.2005 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili parlamentSi wlis saangariSo moxsenebiT gamovida
6. 23.11.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis mimarTva forumze ”evropis gaTavisuflebis axali talRa, demokratia da transformacia”
7. 22.11.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saerTaSoriso forumi ”evropis gaTavisuflebis axali talRa, demokratia da transformacia” gaxsna
8. 10.07.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla baTumSi saerTaSoriso konferenciaze - “saqarTvelos mTavrobis iniciativa samxreT oseTis konfliqtis mSvidobian daregulirebasTan dakavSirebiT”
9. 29.10.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla biznesmenTa forumze
10. 26.05.2005 25 maiss saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma wlis Semajamebeli brifingi gamarTa
10.05.2005 prezident mixeil saakaSvilis misalmeba amerikis SeerTebul Statebis prezidentisadmi
11. 15.09.2005 saqarTvelos prezidentis gamosvla gaeros generaluri asambleis mesamoce sesiaze
12. 03.06.2005 Выступление Президента Грузии
Михаила Саакашвили на саммите СНГ в
Тбилиси 13. 10.10.2005saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilisa da litvis
prezidentis valdas adamkusis erToblivi preskonferencia 14. 20.11.2005saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
zugdidSi 15. 21.04.2005saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo universitetis iuridiul fakultetze
16. 01.04.2005saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saxelmwifo kancelariaSi brifingi gamarTa
17. 26.07.2005 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili konstituciuri usafrTxoebis departamentSi samarTaldamcavi sruqturebis warmomadgenlebs Sexvda
18. 25.09.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma pervelkurselebs sityviT mimarTa
19. 03.05.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis mimarTva qarTveli erisadmi. Tbilisis sakrebuloSi saqarTvelos prezidenti umaRlesi saswavleblebis studentebs Sexvda
20. 11.09.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla patriotTa pirvel erovnul forumze
175
21. 04.07.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saxelmwifo teqnikur universitetSi Jani kalandaZis saxelobis auditoria gaxsna
22. 09.12.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla quTaisSi zurab Jvanias saxelobis administraciuli skolis gaxsnaze
23. 31.05.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos teritoriidan ruseTis samxedro bazebis gayvanasTan dakavSirebiT or qveyanas Soris miRweuli SeTanxmebis Taobaze brifingi gamarTa
24. 28.12.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla biznesmenebTan erTad gamarTul saqvelmoqmedo vaxSamze
25. 16.02.2005 saqarTvelos prezidentis sajaro gamosvla ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi
26. 23.09.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla erovnuli uSiSroebis sabWos sxdomaze
27. 21.11.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla samebis sakaTedro taZarSi
28. 31.12.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sazogado moRvaweebi Rirsebis ordenebiTa da medlebiT daajildova
29. 04.08.2005 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla SvedeTSi gamarTul saerTaSoriso forumze
30. 04.11.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma gia xeviaSvili ltolvilTa da gansaxlebis ministrad waradgina
31. 23.01.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma axali airturbinuli eleqtrosadguri gaxsna
32. 22.01.2006mixeil saakaSvilma gazsadenis afeTqebasTan dakavSirebiT telekompania ”bi-bi-si”-sTvis komentari gaakeTa
33. 20.01.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla eneTmecnierebis xelnawerTa institutSi
34. 27.01.2006 saqarTvelos prezidentma energomomaragebis sakiTxebze TaTbiri gamarTa
35. 19.01.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla energetikis sabWos sxdomaze
35.05.2005 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sagangebo gancxadeba gaakeTa
36. 26.01.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sagangebo gancxadeba
37. 22.01.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sagangebo gancxadeba
38. 21.01.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sakrebulos wevrebs Sexvda
39. 22.01.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla uSiSroebis sabWos sxdomaze
176
40. 24.01.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da SvedeTis premier-ministrma ioran personma erToblivi brifingi gamarTes
41. 25.02.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla qarTvel iunkerTa xsovnisadmi miZRvnil RonisZiebaze
42. 03.02.2006 saqarTvelos prezidentis gamosvla miunhenis 42-e saerTaSoriso konferenciisadmi miZRvnil sadilze
43. 23.02.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sityva mosamarTleTa ficis dadebis ceremoniaze
44. 14.02.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis yovelwliuri Semajamebeli moxseneba parlamentis sagazafxulo sesiaze
45. 18.02.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla saqarTvelos usafrTxoebis forumze
46. 21.02.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gancxadeba uSiSroebis sabWos sxdomaze
47. 24.02.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos erovnuli uSiSroebis sabWos sxdoma gamarTa
48. 17.03.2006saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma brifingi gamarTa 49. 14.03.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis misasalmebeli
sityva TurqeTis respublikis prezidentis ahmeT nejdeT sezeris mimarT
50. 27.03.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla uSiSroebis sabWos sxdomaze
51. 09.04.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma 9 aprilis dResTan dakavSirebiT gancxadeba gaakeTa
52. 06.04.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili rusTavis „azotis“ qarxanas ewvia
53. 25.04.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma energetikuli komisiis sxdoma gamarTa
54. 08.04.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili regionaluri mediis warmomadgenlebs Sexvda
55. 03.04.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla sagareo saqmeTa saministroSi
56. 18.04.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saparlamento umravlesobis warmomadgenlebs Sexvda
57. 26.05.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sajaro gamosvla saqarTvelos damoukideblobisadmi miZRvnil aRlumze
58. 06.05.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili aWaris mTavrobis saxlTan sityviT gamovida
59. 06.05.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma baTumSi, evropis moedanze axal monuments Cauyara safuZveli
60. 11.05.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis misasalmebeli sityva estoneTis prezidentis arnold ruutelis mimarT
61. 10.05.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla mTavrobis sxdomaze
177
62. 03.05.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis kursdamTavrebulebs Sexvda
63. 27.05.2006 saqarTvelos prezidentma saqvelmoqmedo vaxSamze biznesmenebs sityviT mimarTa
64. 07.05.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakSvilma da xorvatiis respublikis prezidentma stiepan mesiCma erToblivi brifingi gamarTes
65. 14.06.2006 saqarTvelosa da ruseTis prezidentebis erToblivi brifingi 13.07.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sajaro gamosvla
baqo-Tbilisi-jeihanis navTobsadenis prezentaciaze 66. 28.07.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sagangebo
gancxadeba kodoris xeobaSi mimdinare movlenebTan dakavSirebiT 67. 12.07.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis Sexvedra
masobrivi informaciis saSualebebTan 68. 17.07.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sagangebo
gancxadeba 69. 05.08.2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos
ekonomikuri ganviTarebis axali proeqtis prezentacia gamarTa 70. 15.08.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
mTavrobis sxdomaze 71. 02.08.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
poloneTis respublikis prezidentTan erTad gamarTul brifingze 72. 22.08.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saCxeris samxedro
bazis gaxsnas daeswro 73. 30.09.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
sakonstitucio sasamarTloSi 74. 11/23/2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla
Tavisuflebis monumentis gaxsnis sazeimo ceremoniaze 75. 11/14/2006 saqarTvelos prezidentis batoni mixeil saakaSvilis mimarTva
evroparlamentisadmi 76. 11/9/2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sastumro
„interkontinentalis“ mSeneblobis dawyebis ceremonias daeswro 77. 02.11.2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili israelSi qarTul
diasporas Sexvda 78. 11/11/2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma mTavrobaSi
ganxorcielebul sakadro cvlilebebTan dakavSirebiT preskonferencia gamarTa
79. 28.12.2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla biznesmenebTan gamarTul saqvelmoqmedo vaxSamze
80. 12/26/2006 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili Tbilisis saxelmwifo universitetis studentebs Sexvda
81. 12/9/2006 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma axali satumros mSeneblobis Taobaze kontraqti gaaforma
178
82. 12/9/2006 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla zurab Jvanias dabadebis dRisadmi miZRvnil RonisZiebaze saqarTvelos parlamentSi
83. 31.01.2007 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili mTavrobis sxdomas daeswro
84. 25.01.2007 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili siRnaRSi axali proeqtis prezentacias daeswro
85. 17.01.2007 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis misasalmebeli sityva mosamarTleTa ficis dadebis ceremoniaze
86. 23.02.2007 saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sainformacio saSualebebis warmomadgenlebs Sexvda
87. 22.02.2007 saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla senakis samxedro bazaze
88. 14.03.2007 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma zemo afxazeTis mosaxleobas sityviT mimarTa
89. 12.03.2007 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma kodorSi ganviTarebul movlenebTan dakavSirebiT, erovnuli uSiSroebis sabWos sxdomaze gancxadeba gaakeTa
90. 02.03.2007 saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da ukrainis prezidentma viqtor iuSCenkom erToblivi preskonferencia gamarTes
91. 26.03.2007-konfliqtis zonebSi arsebul situaciasTan dakavSirebiT, uSiSroebis sabWos sxdomaze saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma gancxadeba gaakeTa
92. 28.03.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili parlamentis opoziciis warmomadgenlebs Sexvda
93. 02.04.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili senakSi Tavdacvis saministros meore qveiTi brigadis bazaze sityviT gamovida
94. 04.04.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili samxedro qalaqis mSeneblobis gaxsnas daeswro
95. 06.04.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma kanonproeqtis - droebiTi administraciuli erTeulebis Seqmnis Taobaze gancxadeba gaakeTa
96. 16.04.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis misasalmebeli sityva poloneTis prezidentis lex kaCinskisadmi
97. 17.04.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili muxrovanis sawvrTnel bazas ewvia
98. 18.04.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma erovnul olimpiadebSi gamarjvebulebs sityviT mimarTa
99. 20.04.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma natos saparlamento asambleis 65-e „rouz-rosis“ seminari gaxsna
100. 23.04.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saqarTvelos erovnuli uSiSroebis sabWos sxdomas daeswro
179
101. 30.04.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla vazianis samxedro bazaze
102. 03.05.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma gaTavisuflebuli studentebi Rirsebis medlebiT daajildova
103. 06.05.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma baTumis farmacevtuli qarxana ”baTfarma” gaxsna
104. 06.05.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma baTumis universitetis studentebs sityviT mimarTa
105. 07.05.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da estoneTis prezidentma tomas hendrik ilvesma erToblivi preskonferencia gamarTes
106. 26.05.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili Savi zRvis universitetis gaxsnis ceremonias daeswro
107. 26.05.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla saqarTvelos damoukideblobis dRisadmi miZRvnil aRlumze
108. 26.05.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma baTumis aeroporti gaxsna
109. 26.06.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla energokonferenciaze ”energetikuli usafrTxoeba, axali sazRvrebi”
110. 05.07.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili Tbilisis sakrebulos wevrebis winaSe sityviT warsdga
111. 20.07.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma konfliqtebis daregulirebis sakiTxebSi saxelmwifo ministris Tanamdebobaze daviT baqraZe waradgina
112. 23.07.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma Tavdacvis saministros oficrebs sityviT mimarTa
113. 06.09.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili mTavrobis wevrebs Sexvda
114. 07.09.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma xelvaCauris raionSi samkervalo qarxana gaxsna
115. 12.09.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili borjomSi adgilobriv pedagogebs Sexvda
116. 17.09.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma samtrediaSi irakli quTaTelaZis saxelobis skola gaxsna
117. 27.09.2007-saqarTvelos prezidentis misi aRmatebuleba mixeil saakaSvilis gamosvla gaerTianebuli erebis organizaciis generaluri asambleis 62-e yovelwliur sxomaze
118. 29.09.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sakeni-Wuberis axladaSenebuli gza gaxsna
119. 01.11.2007-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma Tbilisi samiti 2007: ”vaSenoT evropis aRmosavleTi” gaxsna
180
120. 05.11.2007-saqarTvelos preZidentis mixeil saakaSvilis interviu saqarTvelos sazogadoebrivi mauwyeblis JurnalistTan daviT afrasiZesTan
121. 07.11.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gancxadeba 122. 08.11.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sagangebo
gancxadeba 123. 15.11.2007-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili samedicino sferos
warmomadgenlebs Sexvda 124. 22.11.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis misasalmebeli
sityva TurqeTis respublikis prezidentisadmi 125. 24.11.2007-mixeil saakaSvili: ''xvalidan saqarTvelos prezidentis
winasaarCevno kampanias viwyeb'' 126. 25.11.2007-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sityva ”erTiani
nacionaluri moZraobis” partiis yrilobaze 127. 26.11.2007-saqarTvelos prezidentis movaleobis Semsruleblis, nino
burjanaZis mimarTva saqarTvelos mosaxleobisadmi 128. 03.12.2007-saqarTvelos prezidentis movaleobis Semsruleblis, nino
burjanaZis sagangebo brifingi 129. 24.12.2007-prezidentis movaleobis Semsrulebelma nino burjanaZem
brifingi gamarTa 130. 20.01.2008-mixeil saakaSvilis sityva, warmoTqmuli ficis dadebis sazeimo
ceremonialze 131. 24.01.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla evropis
sabWos saparlamento asambleis sxdomaze 132. 30.01.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili regionuli mediis
warmomadgenlebs Sexvda 133. 31.01.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili generalur
prokurors da saxalxo damcvels kancelariaSi Sexvda 134. 01.02.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma ganaxlebuli
mTavrobis pirveli sxdoma gaxsna 135. 26.02.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili devnilebsa da 90-
iani wlebis omebis veteranebs Sexvda 136. 08.03.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma ema gogoxia,
malxaz basilaia da daviT woworia Rirsebis ordenebiT daajildova
137. 08.03.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma erovnuli uSiSroebis sabWos sxdoma gamarTa
138. 31.03.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma mosaxleobas mTavrobis 50-dRiani programis pirveli angariSi warudgina
139. 01.04.2008-nato-s samitze gamgzavrebis win, saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma gancxadeba gaakeTa
140. 08.04.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saCxeris samTo momzadebis skolis kursdamTavrebulebs Sexvda
181
141. 21.04.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sagangebo gancxadeba gaakeTa
142. 21.04.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakSvilma nino burjanaZis gancxadebasTan dakavSirebiT komentari gaakeTa
143. 23.04.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis mimarTva qarTveli xalxisadmi
144. 24.04.2008-saqarTvelSi axladakreditebul diplomatebTan saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma gancxadeba gaakeTa
145. 29.04.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma afxaz da os mosaxleobas samSvidobo iniciativiT mimarTa
146. 03.05.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla erTiani nacionaluri moZraobis yrilobaze
147. 12.05.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili evrokavSiris qveynebis warmomadgenlebs Sexvda
148. 16.05.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma yulevSi axali terminali gaxsna
149. 18.05.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili 31-e qarxnis personals Sexvda
150. 20.05.2008-saqarTvelos prezidentma mosaxleobas bagratis taZris ezodan mimarTa
151. 22.05.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma simSvidisa da aqtiurobisTvis mosaxleobas madloba gadauxada
152. 26.05.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da poloneTis prezidentma lex kaCinskim erToblivi presonferencia gamarTes
153. 30.05.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili momavali saparlamento umravlesobis wevrebs Sexvda
154. 06.06.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da evrokavSiris umaRlesma warmomadgenelma sagareo da usafrTxoebis politikis sakiTxebSi xavier solanam erToblivi preskonferencia gamarTes
155. 07.06.2008-saqarTvelos prezidentma axladarCeuli parlamentis pirveli sxdoma gaxsna
156. 12.06.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili baqteriofags estumra
157. 28.06.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma preskonferencia gamarTa
158. 29.06.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sofel skraSi mosaxleobas Sexvda
159. 30.06.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili aWaris universitetSi studentebs Sexvda
160. 02.07.2008-suam-is samitis monawileebma erToblivi brifingi gamarTes 161. 08.07.2008-saqarTvelos prezidentis administraciaSi uSiSroebis sabWos
sxdoma gaimarTa
182
162. 10.07.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilisa da amerikis SeerTebuli Statebis saxelmwifo mdivnis kondoliza raisis brifingi
163. 18.07.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da germaniis sagareo saqmeTa ministrma frank-valter Stainmaierma erToblivi preskonferencia gamarTes
164. 07.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sagangebo gancxadeba gaakeTa
165. 08.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sayovelTao mobilizacia gamoacxada
166. 08.08.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis mimarTva saqarTvelos mosaxleobisadmi
167. 09.08.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saparlamento opoziciis warmomadgenlebs Sexvda (2)
168. 09.08.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili ucxouri mediis warmomadgenlebs Sexvda (2)
169. 09.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos erovnuli uSiSroebis sabWos sxdoma gamarTa
170. 10.08.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvilma da safrangeTis sagareo saqmeTa ministrma bernar kuSnerma erToblivi brifingi gamarTes
171. 10.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma qarTul sazogadoebriobas mimarTa
172. 11.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma am droisaTvis arsebuli viTareba Seafasa
173. 11.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos erovnuli uSiSroebis sxdoma gamarTa
174. 11.08.2008-saqarTvelos prezidenti: ''demonstrireba movaxdinoT imis, risic eSinia mters - Cveni erTianobis!''
175. 12.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma arsebul viTarebasTan dakavSirebiT preskonferencia gamarTa
176. 12.08.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma evropel liderebTan erTad saqarTvelos parlamentis win Sekrebil sazogadoebas mimarTa
177. 01.09.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma cocxali jaWvis monawileebs Tavisuflebis moadnidan mimarTa
178. 01.09.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis mimarTva 179. 04.09.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da amerikis
SeerTebuli Statebis vice-prezidentma dik Ceinim erToblivi preskonferencia gamarTes
180. 08.09.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma kaxeTis regionSi axali gubernatori waradgina
183
181. 09.09.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis, safrangeTis prezidentis nikola sarkozisa da evrokomisiis prezidentis xose manuel barosos erToblivi preskonferencia
182. 10.09.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili gorSi Sida qarTlis gubernatorsa da gamgeblebs Sexvda
183. 16.09.2008-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilisa da nato-s generaluri mdivnis iaap de hoop sxeferis erToblivi preskonferencia
184. 16.09.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saqarTvelos parlamentis winaSe wliuri angariSiT wardga
185. 18.09.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili biznesmenebs sastumroSi „qorTiard marioti“ Sexvda
186. 18.09.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili biznesmenebs sastumroSi „qorTiard marioti“ Sexvda
187. 24.09.2008-saqarTvelos prezidentis misi aRmatebuleba mixeil saakaSvilis gamosvla gaerTianebuli erebis organizaciis generaluri asambleis 63-e yovelwliur sxomaze
188. 30.09.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili da somxeTis respublikis prezidenti serJ sargsiani presis warmomadgenlebs Sexvdnen
189. 01.10.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili qarTuli telekompaniebis Jurnalistebs Sexvda
190. 06.10.2008-saqarTvelos prezidentma werovanSi mimdinare mSenebloba moinaxula da devnilebs mimarTa
191. 10.10.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da safrangeTis sagareo saqmeTa ministrma bernard kuSnerma erToblivi preskonferencia gamarTes
192. 27.10.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saparlamento umravlesobis wevrebs Sexvda
193. 04.11.2008-saqarTvelos prezidentma Tavdacvis saministros gaerTianebuli Stabis axali ufrosebi waradgina
194. 08.11.2008-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili antikrizisuli sabWos wevrebs Sexvda
195. 24.11.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da poloneTis prezidentma lex kaCinskim erToblivi preskonferencia gamarTes
196. 28.11.2008-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da daniis premier-ministrma anders rasmusenma erToblivi preskonferencia gamarTes
197. Dekemberi ewera fails sadac noembris gamosvlebi iyo 198. 01.01.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saqarTvelos
mosaxleobas axali weli miuloca 199. 11.01.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma amerikasa da
saqarTvelos Soris gaformebul qartiasTan dakavSirebiT preskonferencia gamarTa
184
200. 23.01.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma xalxis SekiTxvebs pirdapir eTerSi upasuxa
201. 28.01.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili baTumSi ''Ti-bi-si bankis'' filialis gaxsnas daeswro
202. 28.01.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma saswrafo samedicino samsaxuris TanamSromlebs iubile miuloca
203. 30.01.2009-saqarTvelos prezidentma mTavrobas premier-ministris axali kandidatura dausaxela
204. 12.02.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma opoziciis SekiTxvebs upasuxa
205. 16.02.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sadazRvevo iniciativasTan dakavSirebuli sakiTxebi ministrebTan erTad ganixila
206. 25.02.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sxvadasxva umaRlesi saswavleblis studentebs Sexvda
207. 02.03.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili eleqtromoZravi Semadgenlobis saremonto qarxanas estumra
208. 05.03.2009-sarfSi saqarTvelo-TurqeTis erToblivi sabaJo-gamSvebi punqti gaixsna
209. 10.03.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sastumro "SeratonSi" Sekrebil mewarmeebs mimarTa
210. 10.03.2009-saqarTvelos prezidenti daRupuli mebrZolebis ojaxebs Sexvda
211. 13.03.2009-sastumroSi ”Seraton metexi palasi” foTSi pirveli Tavisufali industriuli zonis proeqtis prezentacias saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili daeswro
212. 31.03.2009-saqarTvelos prezidentma samgoris raionSi policiis axali Senoba gaxsna
213. 31.03.2009-amerikis SeerTebuli Statebis SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis Tavmjdomaris moadgilem, generalma jeims karTraiTma da saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma erToblivi brifingi gamarTes
214. 10.04.2009-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gancxadeba 215. 10.04.2009-qarTulma da Turqulma mxareebma axal energetikul proeqts
moaweres xeli 216. 20.04.2009-mixeil saakaSvilma wminda giorgis ordenebiT gaerTianebuli
Stabis xelmZRvaneli devi WankotaZe da misi moadgile daviT nairaSvili daajilodova
217. 23.04.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sawarmo ”interplastis” TanamSromlebs Sexvda
218. 05.05.2009-saqarTvelos prezidentma muxrovanis samxedro bazaze amboxebis gamo sagangebo gancxadeba gaakeTa
219. 06.05.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili gaerTianebuli Stabis wevrebs Sexvda
185
220. 11.05.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma baTumSi operis Senobis mSeneblobas Cauyara safuZveli
221. 18.05.2009-mixeil saakaSvili winandalSi saparlamento umravlesobis wevrebs Sexvda
222. 20.05.2009-mixeil saakaSvili foTis industriul zonaSi mosaxleobas Sexvda
223. 26.05.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma muxaTgverdis samxedro-sasaflao memoriali gaxsna
224. 26.05.2009-saqarTvelos prezidentma baTumSi sahaero moZraobis marTvis axali taueris mSeneblobas Cauyara safuZveli
225. 15.06.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saparlamento umravlesobas Sexvda
226. 10.06.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma mTavrobis sxdoma gamarTa
227. 19.06.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma upasuxa toq-Sou-s ”pozicia” SekiTxvebs
228. 20.07.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili saqarTvelos parlamentis winaSe warsdga
229. 22.07.2009-saqarTvelos prezidentisa da amerikis SeerTebuli Statebis vice-prezidentis mier oficialur sadilze warmoTqmuli sadRegrZeloebi
230. 23.07.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili da aSS-is vice-prezidenti jo baideni devnil bavSvebs Sexvdnen
231. 07.08.2009-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis warmoTqmuli sityva ruseT-saqarTvelos omis wlisTavisadmi miZRvnil RonisZiebaze
232. 07.08.2009-saqarTvelos prezidentma litvis sagareo saqmeTa yofili ministri wminda giorgis ordeniT daajildova
233. 02.09.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sastumro ''redisonis'' gaxsnas daeswro
234. 03.09.2009-saqarTvelos prezidentma werovanSi qaRaldis sawarmo gaxsna 235. 09.09.2009-saqarTvelos prezidentma saministroebis mier warmodgenili
stendebi TelavSi daaTvaliera 236. 11.09.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili Terjolis
mosaxleobas Sexvda 237. 01.10.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili kala ubnis
reabilitaciis process daeswro 238. 02.10.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili mcxeTaSi
istoriuli qalaqis proeqtis prezentacias daeswro 239. 06.10.2009-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma sakanonmdeblo
organoSi ekonomikuri paketi waradgina 240. 12.10.2009-prezidentis sasaxleSi uSiSroebis sabWos sxdoma gaimarTa
186
241. 23.10.2009-saqarTvelos prezidentma da germaniis elCma omis dros dazaralebuli mosaxleobisTvis gorTan axlos axali dasaxleba gaxsnes
242. 11.11.2009-saqarTvelos prezidentma mTavrobis gafarToebuli sxdoma kaxeTSi gamarTa
243. 13.11.2009-prezidentis sasaxleSi uSiSroebis gafarToebuli sxdoma gaimarTa
244. 05.12.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili baTumSi sakonstitucio sasamarTlos estumra
245. 08.12.2009-mixeil saakaSvilma avlabris sasaxleSi megzeveebi Rirsebis ordenebiT daajildova
246. 09.12.2009-saqarTvelos prezidenti bonSi evropis saxalxo partiis kongresze sityviT gamovida
247. 18.12.2009-saqarTvelos prezidenti klimatur cvlilebebTan dakavSirebiT kopenhagenSi gamarTul konferenciaze sityviT gamovida
248. 26.12.2009-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili erovnuli gvardiis axali Senobis gaxsnas daeswro
249. 01.01.2010-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis saaxalwlo milocva
250. 21.01.2010-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma estoneTis sagareo saqmeTa saministroSi leqcia waikiTxa
251. 22.01.2010-saqarTvelos prezidentma estoneTis did savaWro centrSi qarTuli Rvinis kuTxe moinaxula
252. 14.03.2010-mixeil saakaSvili ''qronikis'' imitirebul gamoSvebas gamoexmaura
253. 21.03.2010-saqarTvelos prezidenti gamarjvebul ragbistebs Sexvda 254. 06.05.2010-Sinagan saqmeTa saministros axal SenobasTan gamarTul
aRlumze saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili sityviT gamovida
255. 06.05.2010-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili baTumSi adgilobriv mosaxleobas Sexvda
256. 17.05.2010-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma TurqeTis premier ministri rejif Taif erdoRani oqros sawmisis ordeniT daajildova
257. 21.05.2010-saqarTvelos prezidenti mixeil saakaSvili parlamentis umravlesobas Sexvda
258. 26.05.2010-saqarTvelos prezidentis sityva damoukideblobis dRisadmi miZRvnil aRlumze
259. 30.05.2010-saqarTvelos prezidentma gigi ugulavas saarCevno StabSi Sekrebil sazogadoebas mimarTa
260. 01.06.2010-saqarTvelos prezidentma iusticiis saministroSi prokurorebi Rirsebis ordenebiT daajildova
261. 12.06.2010-saqarTvelos prezidenti quTaisSi zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis kusdamTavrebulebs Sexvda
187
262. 15.06.2010-baTumSi saparlamento umravlesobis gasvliTi sxdoma gaimarTa 263. 29.06.2010-prezidentis sasaxleSi erovnuli uSiSroebis sabWos sxdoma
gaimarTa 264. 05.07.2010-mixeil saakaSvilisa da hilari klintonis erToblivi
preskonferencia 265. 15.07.2010-mixeil saakaSvilma da bernar kuSnerma erToblivi
preskonferencia gamarTes 266. 15.07.2010-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma da evrokavSiris
sagareo saqmeTa komisarma baronesa qeTrin eStonma erToblivi preskonferencia gamarTes
267. 18.07.2010-saqarTvelosa da azerbaijanis prezidentebma erToblivi preskonferencia gamarTes
268. 20.07.2010-saqarTvelos prezidentma mTavrobis sxdomas yvarelSi uxelmZRvanela
269. 21.07.2010-saqarTvelos prezidenti soflis meurneobis saministros warmomadgenlebs Sexvda
270. 22.07.2010-saqarTvelos prezidenti ganaTlebisa da mecnierebis saministros warmomadgenlebs Sexvda
271. 26.07.2010-saqarTvelos prezidenti sasjelaRsrulebis, probaciisa da iuridiuli daxmarebis saministros xelmZRvanelebs Sexvda
272. 27.07.2010-saqarTvelos prezidentma finansTa saministroSi gamarTa Sexvedra
273. 27.07.2010-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma ukrainis umaRlesi radis deputati iakov tabaCniki brwyinvalebis saprezidento ordeniT daajildova
274. 04.08.2010-saqarTvelos prezidenti kaTalikos patriarqTan erTad muxaTgverdis ZmaTa sasaflaoze mivida
275. 26.08.2010-mixeil saakaSvili sadamrigeblo saaTis programaSi monawile pedagogebs Sexvda
276. 27.08.2010-saqarTvelos prezidentis inicirebuli programis” eTnikuri umciresobisTvis umaRlesi ganaTlebis miRebis waxaliseba” pirveli Sedegi
277. 03.09.2010-saqarTvelos prezidentis Sexvedra saqarTvelos umaRlesi sakanonmdeblo organos umravlesobis wevrebTan anakliaSi
278. 11.09.2010-baTumSi mTavrobis gasvliT sxdoma gaimarTa 279. 13.09.2010-mixeil saakaSvili quTaisSi kadetTa axali korpusis gaxsnas
daeswro 280. 21.09.2010-saqarTvelos prezidentis gamosvla „aTaswleulis ganviTarebis
miznebis" samitze 281. 23.09.2010-mixeil saakaSvilis sityva, warmoTqmuli niu-iorkis
universitetSi 282. 24.09.2010-misi aRmatebulebis, saqarTvelos prezidentis mixeil
saakaSvilis sityva warmoTqmuli gaeros generaluri asambleis 65-e sesiaze
188
283. 08.11.2010-mixeil saakaSvili Tavisufali universitetis studentebs da profesor-maswavleblebs Sexvda
284. 09.11.2010-saqarTvelos prezidenti Sss-is TanamSromlebs Sexvda 285. 13.11.2010-saqarTvelos prezidentma investorebs qobuleTis Tavisufal
turistul zonaSi sastumroebis mSeneblobis dawyeba miuloca 286. 14.11.2010-saqarTvelos prezidenti yvarlis tbasTan msoflio bankis
warmomadgenlebs Sexvda 287. 15.11.2010-saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma axalqalaqis
mosaxleobas sityviT mimarTa 288. 16.11.2010-saqarTvelos prezidentma quTaisis operis Teatris win
quTaisis mosaxleobas mimarTa 289. 23.11.2010-saqarTvelos prezidentisa da evroparlamentis prezidentis
erToblivi preskonferencia 290. 23.11.2010-saqarTvelos prezidenti evroparlamentarebis winaSe sityviT
warsda 291. 30.11.2010-saqarTvelos prezidentma anakliaSi masobriv mSeneblobas
Cauyara safuZveli 292. 01.12.2010-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla euTos
samitze 293. 03.12.2010-saqarTvelos prezidentma gaformebis ekonomikuri zona (gez-i)
axal SenobaSi gaxsna 294. 09.12.2010-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis gamosvla gaeros
klimatis cvlilebis CarCo konvenciis mxareTa me-16 konferenciaze 295. 17.12.2010-saqarTvelos prezidentma mTavrobis sxdoma saTafliis
nakrZalSi gamarTa 296. 24.12.2010-saqarTvelos prezidentma mTavrobis sxdoma mestiaSi gamarTa 297. 27.12.2010-saqarTvelos prezidentis gamosvla saxelmwifo dacvis
specialuri samsaxuris wvevamdelebis ficis dadebis ceremoniaze 298. 01.01.2011-saqarTvelos prezidentma mosaxleobas axali weli miuloca 299. 13.01.2011-saqarTvelos prezidentma senatori jozef libermani wminda
giorgis saxelobis gamarjvebis ordeniT daajildova 300. 14.01.2011-saqarTvelos prezidenti mewarmeobis amerikul institutSi (AEI)
gamarTul konferenciaze sityviT gamovida 301. 06.02.2011-mixeil saakaSvili: ”mSvidoba erTaderTi mizania, xolo
politikuri dialogi - erTaderTi gza mis misaRwevad” 302. 25.02.2011-saqarTvelos prezidenti okupaciis muzeumSi kadetTa korpuss
Sexvda 303. 28.02.2011-saqarTvelos prezidentma foTSi gaformebis ekonomikuri zona
gaxsna 304. 08.03.2011-saqarTvelos prezidenti rusTavSi pensionrebs Sexvda 305. 11.03.2011-mixeil saakaSvilma da donald trampma erToblivi
preskonferencia gamarTes 306. 18.03.2011-saqarTvelos prezidenti brukingsis institutSi sityviT
warsdga
189
307. 21.03.2011-saqarTvelos prezidentma marneulis mosaxleobas novruz bairamis dResaswauli miuloca
308. 25.03.2011-saqarTvelos prezidentma Sss-is oficrebi vaxtang gorgaslis I xarisxis ordeniT daajildova
309. 02.04.2011-saqarTvelos prezidenti sofel argveTis mosaxleobas Sexvda 310. 09.04.2011-saqarTvelos prezidentma prezidentis sasaxleSi studentebs
umaspinZla 311. 18.04.2011-mixeil saakaSvili taZrisis axladaSenebul skolaSi
sertificirebul pedagogebs Sexvda 312. 22.04.2011-saqarTvelos prezidentma foTSi radaris gaxsnis ceremoniaze
sazogadoebas sityviT mimarTa 313. 04.05.2011-saqarTvelosa da litvis prezidentebma gancxadebebi gaakeTes 314. 06.05.2011-baTumis axal bulvarSi, policiis dRisadmi miZRvnil aRlumze
saqarTvelos prezidenti sityviT gamovida 315. 10.05.2011-saqarTvelos prezidenti sertificirebul pedagogebs
prezidentis sasaxleSi Sexvda 316. 11.05.2011-saqarTvelos prezidenti erovnuli biznesdajildoebis
"merkuri- 2011" ceremonials daeswro 317. 19.05.2011-saqarTvelos prezidentma da evroparlamentis prezidentma
erToblivi preskonferencia gamarTes 318. 23.05.2011-saqarTvelosa da ungreTis prezidentebma erToblivi
preskonferencia gamarTes 319. 24.05.2011-saqarTvelos prezidentma riyis parkis gaxsnaze Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 320. 26.05.2011-saqarTvelos prezidenti baTumSi, iusticiis saxlis gaxsnis
ceremonialze sityviT gamovida 321. 26.05.2011-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sajaro gamosvla
saqarTvelos damoukideblobisadmi miZRvnil aRlumze 322. 26.05.2011-aRlumis dawyebamde saqarTvelos prezidentma gancxadeba
gaakeTa 323. 31.05.2011-saqarTvelos prezidentma da TurqeTis premier-ministrma
sarfis sabaJo-gamSvebi punqti sazeimo viTarebaSi gaxsnes 324. 05.06.2011-saqarTvelos prezidentma ganaxlebul erovnul galereaSi myof
sazogadoebas sityviT mimarTa 325. 06.06.2011-saqarTvelos prezidentma saqvelmoqmedo vaxSamze Sekrebil
stumrebs sityviT mimarTa 326. 07.06.2011-saqarTvelos prezidenti anakliis patrioTa banaks estumra 327. 13.06.2011-saqarTvelos prezidenti moswavleTa saukeTeso aseuls Sexvda 328. 14.06.2011-saqarTvelos prezidentma rusTavSi iusticiis saxlis win
Sekrebil sazogadoebas mimarTa 329. 16.06.2011-saqarTvelos prezidentma ambrolauris mcxovreblebs mimarTa 330. 18.06.2011-saqarTvelos prezidentma safrangeTis TanamSromlobis
ministri wminda giorgis gamarjvebis ordeniT daajildova
190
331. 24.06.2011-saqarTvelos prezidentma sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleebs iubile miuloca
332. 25.06.2011-mixeil saakaSvilma qarTvel mezRvaurebs mimarTa 333. 04.07.2011-saqarTvelosa da estoneTis prezidentebma erToblivi
gancxadebebi gaakeTes 334. 06.07.2011-saqarTvelos prezidentma aleqsandre lomaia wminda giorgis
saxelobis gamarjvebis ordeniT daajildova 335. 19.07.2011-saqarTvelos prezidentma italiis sagangebo da
sruluflebiani elCi Rirsebis ordeniT daajildova 336. 20.07.2011-saqarTvelos prezidentma baTumSi kidev erTi msoflio brendis
sastumro Radisson Blu oficialurad gaxsna 337. 22.07.2011-saqarTvelos prezidenti saerTaSoriso konferenciaze
„saqarTvelos evropuli gza" sityviT gamovida 338. 26.07.2011-saqarTvelosa da poloneTis prezidentebma erToblivi
brifingi gamarTes 339. 01.08.2011-mixeil saakaSvilma saqarTvelos ramdenime moqalaqes axali,
eleqtronuli piradobis mowmoba piradad gadasca 340. 09.08.2011-saqarTvelos prezidentma anakliis patriotTa banakSi
sxvadsxva erovnebis mozardebs mimarTa 341. 22.08.2011-saqarTvelos prezidentma axali zRvispira kurorti anaklia
sazeimo viTarebaSi gaxsna 342. 07.09.2011-saqarTvelos prezidenti saerTaSoriso ekonomikur forumze
sityviT gamovida 343. 07.09.2011-saqarTvelos prezidentis gamosvla axalgazrda liderTa
samitze 344. 12.09.2011-saqarTvelos prezidenti erovnuli gamocdebis mixedviT aT
saukeTeso pirvelkursels esaubra 345. 13.09.2011-saqarTvelos prezidentma mestiaSi axladgaxsnil iusticiis
saxlTan Sekrebil sazogadoebas 346. mimarTa 347. 14.09.2011-saqarTvelos prezidentma foTis saerTaSoriso aeroportis
mniSvnelobaze isaubra 348. 16.09.2011-saqarTvelos prezidenti gorSi erovnuli Tavdacvis akademiis
gaxsnaze sityviT gamovida 349. 16.09.2011-saqarTvelos prezidentma rus diriJors saqarTvelos
moqalaqis pasporti gadasca 350. 20.09.2011-saqarTvelos prezidentis sityva konkordias pirvel samitze 351. 22.09.2011-saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis sityva gaeros
generaluri asambleis 66-e sesiaze 352. 05.10.2011-saqarTvelos prezidentma pedagogebs profesiuli dRe miuloca 353. 07.10.2011-saqarTvelosa da safrangeTis prezidentebis gamosvla
Tavisuflebis moedanze 354. 10.10.2011-mixeil saakaSvilis sityva Forum 2000-ze
191
355. 17.10.2011-saqarTvelos prezidentma devnilebs foTSi axalsaxloba miuloca
356. 19.10.2011-mixeil saakaSvili: ,,Cveni warmateba es aris im konkretuli reformebis Sedegi, romlebsac Cven bolo wlebSi yvelani erTad vaxorcielebT“
357. 21.10.2011-mixeil saakaSvili: ,,aseTi qarTvelebi marTlac saukuneSi erTxel ibadebian... es aris didi danakargi’’
358. 26.10.2011-mTavrobis sxdomaze saqarTvelos strategiuli ganviTarebis 10-punqtiani samoqmedo gegma ganixiles
359. 28.10.2011-saqarTvelos prezidentma tyibulelebs tyibulqalaqoba miuloca
360. 07.11.2011-saqarTvelos prezidentma parlamentis umravlesobis wevrebs mimarTa
361. 10.11.2011-Crdiloatlantikuri sabWos sxdoma baTumSi natos generalurma mdivanma da saqarTvelos prezidentma gaxsnes
362. 10.11.2011-saqarTvelos prezidentma da nato-s generalurma mdivanma erToblivi preskonferencia gamarTes
363. 11.11.2011-mixeil saakaSvili „saerTaSoriso demokratTa gaerTianebis“ konferenciaze sityviT gamovida
364. 15.11.2011-saqarTvelos prezidenti „saqarTvelos bankis“ saTavo ofisis gaxsnis ceremonialze sityviT gamovida
365. 16.11.2011-mixeil saakaSvilma da qeTrin eStonma mediisTvis erToblivi gancxadebebi gaakeTes
366. 16.11.2011-saqarTvelos prezidenti "ilias tbis" sazeimo gaxsnas daeswro 367. 17.11.2011-saqarTvelos prezidentis mimarTva evroparlamentis
rezoluciasTan dakavSirebiT 368. 19.11.2011-mixeil saakaSvili: winandalSi Rvinis saerTaSoriso
institutis gaxsna Zalian didi mniSvnelobis politikuri movlenaa 369. 22.11.2011-quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumis axal SenobaSi
saqarTvelos prezidenti inteligenciis warmomadgenlebs Sexvda 370. 22.11.2011-quTaisis axladgasnil mTavrobis saxlSi pirveli sxdoma
saqarTvelos prezidentis xelmZRvanelobiT gaimarTa 371. 23.11.2011-prezidentis mimarTva 372. 23.11.2011-mixeil saakaSvilis mier warmoTqmuli sityva brwyinvalebis
saprezidento ordenebis gadacemis ceremonialze 373. 23.11.2011-saqarTvelos prezidenti riyeze ronald reiganis qandakebis
gaxsnis ceremonialze sityviT gamovida 374. 23.11.2011-saqarTvelos prezidentma Tbilisis axali ubnis prezentaciaze
Sekrebil sazogadoebas mimarTa 375. 25.11.2011-mixeil saakaSvilisa da kSiStof lisekis erToblivi
gancxadebebi, kSiStof lisekis dajildoebis ceremonialze 376. 25.11.2011-saqarTvelos prezidentma pedagogebTan Sexvedrisas
iniciativebsa da axal proeqtebze isaubra
192
377. 29.11.2011-saqarTvelosa da somxeTis prezidentebma erToblivi gancxadebebi gaakeTes
378. 01.12.2011-mixeil saakaSvilis gamosvla yirgizeTis axladarCeuli prezidentis saxeliT gamarTul miRebaze
379. 03.12.2011-saqarTvelos prezidentma gldanSi gadamzadebis centris mSeneblobis dawyebis RonisZiebaze Sekrebil mosaxleobas mimarTa
380. 04.12.2011-saqarTvelos prezidentma zugdidis mosaxleobas sityviT mimarTa
381. 07.12.2011-saqarTvelos prezidenti evropis saxalxo partiis yrilobaze sityviT gamovida
382. 08.12.2011-mixeil saakaSvili: Cemi qveyana bevri TqvenganisTvis didi aRmoCena iqneba
383. 12.12.2011-saqarTvelos prezidentma erovnuli uSiSroebis sabWos sxdoma gamarTa
384. 14.12.2011-saqarTvelos prezidenti evrokavSirSi poloneTis Tavmjdomareobis dasrulebasTan dakavSirebiT gamarTul oficialur miRebaze sityviT gamovida
385. 15.12.2011-saqarTvelos prezidentis gamosvla saerTaSoriso forumze, saxelwodebiT „evropis ganviTarebis dReebi“
386. 16.12.2011-saqarTvelos prezidenti guriis adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlebs Sexvda
387. 16.12.2011-mixeil saakaSvilma ozurgeTis centrSi mosaxleobas mimarTa 388. 25.12.2011--mixeil saakaSvili: „Tqven qarTuli saxelmwifoebriobis elCebi
xarT“ 389. 26.12.2011-mixeil saakaSvili: „axalcixe unda gaxdes axali aRmSeneblobis
mTavari gvirgvini“ 390. 29.12.2011-saqarTvelos prezidenti qedis mosaxleobas Sexvda 391. 05.01.2012-mixeil saakaSvili: „Cven varT RirsebiT aRsavse sazogadoeba,
romelic midis win!“ 392. 05.01.2012-saqarTvelos prezidentma gardabnis mosaxleobas mimarTa 393. 11.01.2012-saqarTvelos prezidentma goris mosaxleobas mimarTa 394. 13.01.2012-saqarTvelos prezidentma da TurqeTis premier-ministrma
erToblivi preskonferencia gamarTes 395. 14.01.2012-mixeil saakaSvili: Cven gvaqvs saxelmwifo aparati, romliTac
saqarTvelos TiToeulma moqalaqem SeiZleba iamayos 396. 21.01.2012-saqarTvelos prezidentma rusTavis mosaxleobas mimarTa 397. 21.01.2012-mixeil saakaSvili: rusTavi saerTaSoriso masStabiT
warmatebis etalonad unda vaqcioT 398. 29.01.2012-saqarTvelos prezideni samitis Basecamp monawileebis winaSe
sityviT warsdga 399. 30.01.2012-saqarTvelos prezidentma amerikel kolegasTan Sexvedris
Sedegebi Seafasa 400. 01.02.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla SeerTebuli Statebis
mSvidobis institutSi
193
401. leqcia saxelwodebiT „Semdegi dRe: prezidenti saakaSvili postrevoluciur sazogadoebasa da imis Taobaze, Tu ra modis arabuli gazafxulis Semdeg“
402. 02.02.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla jorjTaunis universitetSi 403. 03.02.2012-mixeil saakaSvilma amerikis SeerTebuli Statebis sazRvao
akademiis warmomadgenlebsa da studentebs mimarTa 404. 05.02.2012-mixeil saakaSvilma miunxenis usafrTxoebis konferenciis
monawileebs sityviT mimarTa 405. 09.02.2012-saqarTvelos prezidentma mecnierebis damsaxurebuli moRvawe
guram tatiSvili daajildova 406. 13.02.2012-saqarTvelos prezidenti parlamentis umravlesobis wevrebs
Sexvda 407. 17.02.2012-mixeil saakaSvilma cageris mosaxleobas sityviT mimarTa 408. 20.02.2012-saqarTvelos prezidentma helmandis provinciaSi, bazaze
„Sukvani“ ISAF-is programaSi monawile qarTvel samxedroebs mimarTa
409. 02.03.2012-mixeil saakaSvilma studentebs mimarTa da axali iniciativebi gaacno
410. 05.03.2012-saqarTvelos prezidentma axmetis mosaxleobas mimarTa 411. 06.03.2012-saqarTvelosa da azerbaijanis prezidentebma erToblivi
gancxadebebi gaakeTes 412. 07.03.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla azerbaijanis respublikis
parlamentSi 413. 12.03.2012-saqarTvelos prezidenti Telavis mosaxleobas Sexvda 414. 15.03.2012-saqarTvelos prezidentma wnorSi adgilobriv mosaxleobas
mimarTa 415. 19.03.2012-saqarTvelos prezidenti umaRlesi da profesiuli
saswavleblebis studentebs Sexvda 416. 27.03.2012-saqarTvelos prezidentis sityva warmoTqmuli birTvuli
usafrTxoebis samitze 417. 02.04.2012-mixeil saakaSvili: „Cvens saqmes veravin ver gaakeTebs -
saqarTvelos aqvs potenciali, radgan es niWieri adamianebis qveyanaa“
418. 03.04.2012-saqarTvelos prezidentisa da natos generaluri mdivnis erToblivi preskonferencia
419. 06.04.2012-mixeil saakaSvilma qveyanaSi Semotanil sasoflo-sameurneo daniSnulebis teqnikasTan dakavSirebiT gancxadeba gaakeTa
420. 09.04.2012-saqarTvelos prezidenti yazbegis mosaxleobas Sexvda 421. 09.04.2012-mixeil saakaSvilma saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis
warmomadgenlebs mimarTa 422. 11.04.2012-saqarTvelos prezidentma samxedro-samecniero teqnikuri
centris „delta“ personals mimarTa 423. 13.04.2012-saqarTvelos prezidentma ozurgeTSi mosaxleobas mimarTa
194
424. 14.04.2012-saqarTvelos prezidentma programis „qarTuli ena momavali warmatebisTvis“ monawile pedagogebsa da moswavleebs mimarTa
425. 17.04.2012-saqarTvelos prezidentma qarTvel ers maxaTas mTaze axali taZris mSeneblobis dawyeba miuloca
426. 19.04.2012-saqarTvelos prezidentma qobuleTis axali kolejis studentebs mimarTa
427. 20.04.2012-saqarTvelos prezidentma winandalSi Sekrebil sazogadoebas axali sastumros mSenebloba miuloca
428. 21.04.2012-mixeil saakaSvilma donald trampi brwyinvalebis saprezidento ordeniT daajildova
429. 22.04.2012-mixeil saakaSvilma da donald trampma „tramp Taueris“ proeqtis prezentaciisas erToblivi gancxadebebi gaakeTes
430. 23.04.2012-saqarTvelos prezidentma WuberSi mosaxleobas mimarTa 431. 27.04.2012-saqarTvelos prezidentma norC mecnierTa da gamomgonebelTa
olimpiadis monawileebs mimarTa 432. 29.04.2012-saqarTvelos prezidentma rusTavis axal avtodromze Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 433. 02.05.2012-saqarTvelos prezidentma quTaisis ganaxlebul TeatrSi
Sekrebil sazogadoebas mimarTa 434. 04.05.2012-mixeil saakaSvili: "aris organoebi, romelTa gaTiSviT
organizmi veRar cocxlobs - aseTi organoa saqarTvelosTvis aWara."
435. 06.05.2012-saqarTvelos prezidenti policiis dRisadmi miZRvnil aRlumze sityviT gamovida
436. 09.05.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla msoflio turizmis organizaciis saerTaSoriso konferenciaze
437. 10.05.2012-mixeil saakaSvilma ilia WavWavaZis saxl-muzeumSi Sekrebil sazogadoebas mimarTa
438. 11.05.2012-saqarTvelos prezidentma erovnuli biznesdajildoebis „merkuri-2012“ monawileebs mimarTa
439. 18.05.2012-mixeil saakaSvilma prinstonis universitetSi sajaro leqcia waikiTxa Temaze „saqarTvelos demokratiuli transformacia: precedenti yofili sabWoTa kavSiris qveynebisaTvis“
440. 21.05.2012-saqarTvelos prezidentma axalgazrda atlantikosebs mimarTa 441. 22.05.2012-saqarTvelos prezidentma da nato-s generalurma mdivanma
erToblivi preskonferencia gamarTes 442. 24.05.2012-mixeil saakaSvili: „yvela CvenganisTvis, vinc civi rkinis
fardis miRma gaizarda, ronald reigani yovelTvis iyo da darCeba Tavisuflebis idead“
443. 26.05.2012-saqarTvelos prezidenti quTaisSi parlamentis pirvel sazeimo sxdomaze sityviT gamovida
444. 28.05.2012-saqarTvelos prezidentma quTaisSi Sekrebil mosaxleobas mimarTa
445. 03.06.2012-mixeil saakaSvilma ucxoel studentebs sityviT mimarTa
195
446. 05.06.2012-mixeil saakaSvilma da hilari klintonma presisTvis erToblivi gancxadebebi gaakeTes
447. 07.06.2012-saqarTvelos prezidentma warCinebul moswavleebsa da maswavleblebs mimarTa
448. 11.06.2012-mixeil saakaSvilma studentebs axali studenturi baraTis "gaimartive cxovreba" koncefcia gaacno
449. 14.06.2012-saqarTvelos prezidentma samedicino konferenciis „medea 2012“ monawileebs mimarTa
450. 25.06.2012-saqarTvelos prezidentma qarTvel mezRvaurebs mimarTa 451. 25.06.2012-mixeil saakaSvili: „Cven pativs vcemT xalxis Tavisufal nebas
da arCevanis Tavisuflebas“ 452. 01.07.2012-saqarTvelos prezidentma kadetebs mimarTa 453. 04.07.2012-saqarTvelos prezidentma ganaTlebisa da mecnierebis
saministros TanamSromlebs axali ministri warudgina 454. 04.07.2012-saqarTvelos prezidentma da evropuli sabWos prezidentma
erToblivi gancxadebebi gaakeTes 455. 10.07.2012-saqarTvelos prezidentisa da evropis saxalxo partiis
prezidentis erToblivi gancxadebebi 456. 17.07.2012-saqarTvelos prezidentma gldanis mosaxleobas mimarTa 457. 19.07.2012-saqarTvelos prezidentma mTavrobis wevrebTan stiqiis
Sedegebis aRmofxvris RonisZiebebTan dakavSirebiT isaubra 458. 19.07.2012-saqarTvelos prezidentma mTavrobis wevrebs sagangebo
davalebebi misca 459. 30.07.2012-saqarTvelos prezidenti: „yvelaferi, rac ar gvklavs, mxolod
gvaZlierebs“ 460. 04.08.2012-saqarTvelos prezidentma beSumSi mosaxleobas mimarTa 461. 06.08.2012-mixeil saakaSvilma karaleTis mosaxleobas sityviT mimarTa 462. 07.08.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla daviT aRmaSeneblis
saxelobis erovnuli Tavdacvis akademiaSi 463. 08.08.2012-saqarTvelos prezidentma foTis portSi Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 464. 09.08.2012-saqarTvelos prezidentma axalcxeSi adgilobrivebs mimarTa 465. 12.08.2012-saqarTvelos prezidenti: Cveni didgori jer kidev win aris! 466. 12.08.2012-saqarTvelos prezidentma da aSS-is senatorma sazogadoebas
mimarTes 467. 15.08.2012-saqarTvelos prezidentma rusTavis mosaxleobas mimarTa 468. 16.08.2012-mixeil saakaSvili - "rabaTis cixe Cveni aRmSeneblobis
namdvili gvirgvinia" 469. 17.08.2012-saqarTvelos prezidentma bagratis taZris ezoSi Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 470. 19.08.2012-saqarTvelos prezidentma baxmaroSi mosaxleobas mimarTa 471. 20.08.2012-saqarTvelos prezidentma baTumis maJoritari deputatobis
kandidatad giorgi baramiZe waradgina
196
472. 21.08.2012-mixeil saakaSvili: „Cven yvelafers vakeTebT imisTvis, rom Tqvens Taobas gza gavuxsnaT ukeTesi cxovrebisken!“
473. 22.08.2012-saqarTvelos prezidentma gorSi mosaxleobas mimarTa 474. 25.08.2012-saqarTvelos prezidentma umaRles saswavleblebSi Cabareba
warCinebul studentebs miuloca 475. 28.08.2012-mixeil saakaSvilma quTaisis aeroportSi Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 476. 29.08.2012-saqarTvelos prezidentis gancxadeba 477. 04.09.2012-saqarTvelos prezidentma Tbilisis saerTaSoriso aeroportSi
Sekrebil sazogadoebas mimarTa 478. 06.09.2012-saqarTvelos prezidentma Tbilisi+35 konferenciis
monawileebs mimarTa 479. 06.09.2012-saqarTvelos prezidentisa da nato-s generaluri mdivnis
erToblivi preskonferencia 480. 12.09.2012-mixeil saakaSvilma sertificirebul pedagogebs mimarTa 481. 14.09.2012-saqarTvelos prezidentis mimarTva ganaxlebuli bagratis
taZridan 482. 16.09.2012-saqarTvelos prezidenti: „Tu Cven yvelani erTad davdgebiT
ise, rogorc axla vdgavarT am taZarSi, Cven aRvadgenT erTian, Zlier saqarTvelos“
483. 17.09.2012-saqarTvelos prezidentma mosaxleobas mimarTa da axali saswavlo wlis dawyeba miuloca
484. 18.09.2012-saqarTvelos prezidentma foTelebs axali qarxnis mSeneblobis dawyeba miuloca
485. 19.09.2012-saqarTvelos prezidentma penitenciur sistemaSi gansaxorcielebel cvlilebebTan dakavSirebiT sagangebo TaTbiri gamarTa
486. 19.09.2012-saqarTvelos prezidentis sagangebo gancxadeba 487. 20.09.2012-mixeil saakaSvilma samxedro mosamsaxureebsa da maTi ojaxis
wevrebs mimarTa 488. 21.09.2012-saqarTvelos prezidentma iusticiis saxlis gaxsnaze Sekrebil
sazogadoebas mimarTa 489. 25.09.2012-saqarTvelos prezidentis gamosvla gaeros generaluri
asambleis 67-e sesiaze 490. 26.09.2012-saqarTvelos prezidentma gldanis axal profesiul centrSi
Sekrebil sazogadoebas mimarTa 491. 01.10.2012-saqarTvelos prezidentis gancxadeba 492. 09.10.2012-saqarTvelos prezidentma da premier-ministrobis kandidatma
erToblivi gancxadebebi gaakeTes 493. 21.10.2012-me-8 mowvevis parlamentis pirveli sxdoma saqarTvelos
prezidentma gaxsna 494. 12.11.2012-saqarTvelos prezidenti nato-s saparlamento asambleis
yovelwliur sesiaze sityviT gamovida 495. 14.11.2012-mixeil saakaSvilisa da martin Sulcis erToblivi brifingi
197
496. 23.11.2012-saqarTvelos prezidenti: "Cven ar gvaqvs dro da energia, rom vangrioT sanam ar mivaRwevT Cvens saboloo mizans: keTildReobiT aRsavse, demokratiul evropul saxls Cveni ojaxebisa da SvilebisTvis."
497. 27.11.2012-saqarTvelos prezidentma kievSi saerTaSoriso konferenciis monawileebs sityviT mimarTa
498. 07.12.2012-mixeil saakaSvilma kavkasiologTa saerTaSoriso konferenciis monawileebs mimarTa
499. 09.12.2012-saqarTvelos prezidenti: „Zalian frTxilad unda viyoT maSin, rodesac saqme exeba ebraelebs da israels“
500. 17.12.2012-saqarTvelos prezidentis mimarTva strasburgSi TviTmmarTvelobis sxdomaze
501. 19.12.2012-saqarTvelos prezidenti: "bolomde vibrZoleb TqvenTan erTad imisTvis, rom saqarTvelom ganviTareba ar Sewyvitos"
502. 20.12.2012-saqarTvelos prezidenti: „xalxma misca xma ara qaossa da Zaladobas, aramed socialuri mdgomareobis gaumjobesebas“
503. 23.12.2012-mixeil saakaSvili: Cven unda viaroT mxolod win, raTa veRaravin verasdros dagvabrunos ukan