UNIVERZITET CRNE GORE

Fakultet političkih nauka

studijski program:novinarstvo

Seminarski rad:

Štampani mediji u Crnoj Gori

Student: Mentor:

Marđokić Darija Mr Nataša Ružić

08/165 Prof.Dr Gordana Vilović

Podgorica,decembar 2009

SADRŽAJ:

MEDIJI:DEFINICIJA I PODJELA

ISTORIJA I NASTANAK MEDIJA

POJAVA ŠZAMPARIJE,PRVE NOVINE

PRVA ŠTAMPARIJA I ŠTAMPANA KNJIGA U CRNOJ GORI

NASTANAK NOVINA U CRNOJ GORI

PERIOD SOCIJALIZMA

PERIOD TRANZICIJE

ČASOPISI U XXI VIJEKU

ZAKLJUČAK

LITERATURA

MEDIJI:DEFINICIJA I PODJELA

Mediji su komunikacijska sredstva koja djeluju između njihovog

oglašivača,novinara,komunikatora i publike,koja ih prati.Naš svijet,svijet dvadeset prvog

vijeka ne može se zamisliti bez masovnih medija,njihov uticaj je prevelik i dopire do svake

Zemljine pore.Oni sve prate,bilježe i obavještavaju svoju publiku tako što

informišu,podučavaju,zabavljaju,a najčešće nameću mišljenje.

Masovni mediji se takođe definišu i kao masovna komunikacija,a njenu definiciju dao je

Michael Kunczik i ona glasi:“Pod masovnom komunikacijom razumijevaju se svi

komunikacijski oblici kod kojih se informacije javno prenose tehničkimdistribucijskim

sredstvima (medijima) indirektno (dakle,uz prostornu ili vremensku ili prostorno-vremensku

udaljenost između partnera u komunikaciji) i jednostrano (dakle bez promjene uloga između

onoga koji daje izjavu i onoga koji je prima) disperziranoj publici (za razliku od nazočne

publike).“(Malović,2004:11) Mediji predstavljaju složen mehanizam koji funkcioniše prema

strogim zakonima poslovanja.Njihova uloga je uloga gatekeepera,koja ih predstavlja kao

čuvare kapija,koja se otvaraju određenim informacijama.

Medije možemo podijeliti na više vrsta,tako imamo usmene medije,štampane medije,radio-

difuzne,televizijske i na kraju,kao najnoviji vid prenošenja komunikacija,elektronske

medije(internet).

ISTORIJA I NASTANAK MEDIJA

Usmeni mediji,usmeni vid komunikacije,je nastao još od davnina.To su u početku bili

neartikulisani zvuci kojima se upozoravalo na opasnost od divljih životinja,susjednih

plemena,prirodne nepogode i slično.Kasnije se komunikacija razvijala preko simbola bez

kojih se smatra da ne bi moglo doći do nastanka novih oblika komunikacije.Kako je čovjek

imao potrebu za iskazivanjem svojih osjećanja i želja, među drugim članovima plemena,tako

se i počela razvijati usmena komunikacija.Steknuvši sposobnost sporazumijevanja i

obavještavanja,prenošenja poruka,te transformisanjem ideja u govor nastaje verbalno

komuniciranje.Ono je bilo jedino sredstvo komunikacije sve do pojave prvog pisma.

Pronalaskom prvog pisma,koje se smatra da je nastalo tri hiljade i petsto godina prije naše

ere,prelazi se sa usmenog na pisani dio komuniciranja.Prvo pismo je nastalo u Mesopotamiji a

zvalo se klinasto pismo,koje je takođe poznato i kao sumersko.Ono je sadržalo preko petsto

znakova koji su predstavljali pojmove,slogove i na kraju glasove.Drugo,veoma poznato

pismo,nastalo je u Egiptu,prije tri hiljade godina,hijeroglife.Njegov sadržaj je bio namijenjen

bogovima i možemo ga naći u faraonskim svetilištima,sarkofazima i na papirusima,pored

mumija.Pismo koje je napravilo prekretnicu u razvoju i koje predstavlja neku sliku našeg

sadašnjeg pisma je fonetsko.Izum ovog pisma pripisan je Feničanima,sa fonetskom azbukom

i osnovom od dvadeset dva znaka.Do njega se došlo širenjem hrišćanstva.

U različitim razdobljima ljudi su tražili najodgovarajuće sredstvo za pisanje i iznošenje

svojih deja.Zna se da su kao osnovne materijale koristili kamen,životinjske kosti,glinene

ploče,drvo,kao i dimne i mnoge druge signale.Egipćani su kao materijal na kojem bi mogli da

ostavljaju i sačuvaju svoja izlaganja koristili materijal koji se dobijao od biljke papirus.Prvo

se sušio,da bi ga zatim sijekli i u trake namotane na dva drvena štapa,koji se savijao i

predstavljao je prvu vrstu knjiga.U Grčkoj i Rimu su se upotrebljavale drvene ploče

premazane voskom.Kao veoma značajan materijal pominje se i pergament,ovčija koža,koji se

koristio sve do šesnaestog vijeka.

Smatra se da je hartija nastala u Kini za vijeme vladavine cara Vu Dija i da je izmislio

njegov dvorjanin Kaj Lun u sto petoj godini nove ere.Zbog zatvorenosti društva kao i

geografske udaljenosti otkriće hartije je ostalo u krugovima Kineske dinastije.Tek u osmom

vijeku Arapi doznaju i usavršavaju tehniku pravljenja hartije,da bi na prostorima Evrope

dospjela nakon dva vijeka,zahvaljujući španskim moreplovcima.

POJAVA ŠTAMPARIJE,PRVE NOVINE

Pojava štamparije u Evropi vezuje se za Johana Gensflajša Gutenberga,koji je porijeklom

iz Majnca.Živeo je kao izgnanik u Strazburu(Gocini,Istorija Novinarstva:23) gdje se

priključio udruženju zlatara,ali njegova želja nije bila da proizvodi zlato,već da se posveti

svojoj istinskoj strasti-tipografiji.Tako se 1452. Godine vratio u Majnc,“dobio je od advokata

Johana Fusta zajam od osamsto zlatnika za finansiranje projekta koji u dokumentima određuje

samo kao „veštačko pisanje““.(Gocini,Istorija novinarstva:23).Njegov trud se isplatio,pa je

tako nakon tri godine izašlo prvo izdanje Biblije na latinskom jeziku koje se sastojalo iz dva

toma.Stranice prve knjige štampane su u dva stupca po dvadesetjedan red,a izštampane su

1456. godine.

Kada je riječ o drugim civilizacijama i njihovim tehnikama štampanja,Kina ubjedljivo

zauzima prvo mjesto,jer kao što smo rekli,pored toga što su prvi pronašli hartiju,takođe im se

pripisuje i otkriće neke vrste prese.U XI vijeku ksilografska tehnika sa glinenim,a potom i

metalnim kalupima datira još iz XI vijeka,uporedo sa korišćenjem pokretnih slova,ali

ispostavilo se da je sve bilo uzalud zato što nije postojalo jedinstveo pismo sa ograničenim

brojem slova.Kineska mastila najviše su sličila Egipatskim,koja su se koristila u doba

faraona,a materijali su bili:voda,gumarabika i čađni pigment.Kasnije su poboljšali svoja

mastila koja su poboljšavala postojanost i brže sušenje-metalnu so i tanin koji je dobijan iz

kuvane kore hrastovog drveta.

Sa ovom metodom javljaju se i prve novine u VII vijeku u Pekingu Novine s dvora

dinastije Tang,ali nijesu izlazile redovno.“Dinastija Sung(960-1279) pretvara ih u redovno

izdanje pod nazivom Di Bao(Izveštaj iz palate).(Gocini,Istorija novinarstva:26).U njima su

bili opisani najznačajniji događaji događaji,a čitali su ih visoki dvorski dostojanstvenici kao i

osobe sa nižim činovima.Međutim,iako sve ovo predstavlja veliko otkriće,nije otišlo dalje iz

Kinesog carstva zbog društvene hijerarhije,sve do prodora zapadnih kolonijalaca.

U Evropi,nije kao u Kini,došlo do štampe,ali svakako postoje primjeri novinarstva ante

litteram .Ono se javlja u Rimu,koje je za razliku od Grčke koja je praktikovala usmeno

prenošenje,počela sa izdavanjem acta diurne .To su bile novine koje su označavala aktuelne

vijesti u Rimskom carstvu.Iako su im falila svojstva za umnožavanje i prenosivost,“ovaj

komunikativni kanal odmah otkriva implikacije političkog karaktera,uvodeći neki vid

kontrole i javne rasprave o delovanju vlasti:“(Gocini,Istorija novinarstva:27)

PRVA ŠTAMPARIJA I ŠTAMPANA KNJIGA U CRNOJ GORI

Pojava štamparije u srednjevjekovnoj Crnoj Gori,poslednjoj slobodnoj državi na Balkanu

pred turskom najezdom predstavlja svojevrstan kulturni fenomen evropskih razmjera.Vladar

Crne Gore Đurđe Crnojević 1493. Godine kupuje u Veneciji štamparsku presu sa pokretnim

slovima i počinje da štampa bogoslužbene knjige.

Prva knjiga koja je iz ove štamparije izašla januara 1494. Jeste Oktoih

prvoglasnik.“Oktoih prvogasnik štampan je na papiru u dvije boje:crvena i crna, i ukrašen

inicijalima i zastavicama koji su koncipirani u duhu renesanse uz tradiciju sfere rukopisne

knjige“(www.montenegro-canada.com).Ova knjiga broji 269 listova,koji su veličine 254 cm x

186 cm.Odlikuju ga najviši dometi štamparstva XV vijeka.Štampanje i ukrašavanje Oktoiha

izvelo je sedam monarha pod „budnim okom“ jeromonaha Makarija u štampariji

Crnojevića,prvoj južnoslovenskoj ćiriličnoj štampariji i prvoj državnoj štampariji na

svijetu.Oktoih je štampan u relativno velikom broju,od kojih se do danas sačuvalo 105

primjeraka.

NASTANAK NOVINA U CRNOJ GORI

„Početak žurnalistike u Crnoj Gori je 23. Januar 1871. Godine,kada se pojavio prvi broj

lista za književnost i politiku „Crnogorac““(Sredanović,Javnost i mediji u Crnoj

Gori:93).Zbog zabrane izlaženja na susjednim teritorijama Austrije i Turske,od aprila 1893.

List „Crnogorac“ počeo je da izlazi pod novim imnom „Glas Crnogoraca“,da bi od 1895,kao

zvanični organ crnogorske vlade počeo stalno da izlazi na Cetinju do kraja 1915.godine.Tada

počinje da se štampa u Neji kod Pariza,a poslednji brojevi nastaju u Rimu,kao organ

crnogorske izbjegličke vlade.Izlazio je bez prestanka 51 godinu,a sa njim i dodatak Službena

djela na prvoj strani.Tu su objavljivani zakoni,uredbe,proglasi vlade i drugi službeni

materijali.

Književni časopisi,kao i istorija crnogorske periodike počinju sa izdanjem „Grlice“ 1834.

I to zajedno sa „Glasom Crnogoraca“.

U Nikšiću počinju da izlaze ustanički listovi „Nevesinje“ 1898-1899 i „Onogošt“ 1899 i

1990.Nedjeljnjik „Nevesinje“ je zbog cenzure koju mu je nametnula austrijska štampa

promjenio ime u „Onogošt“ i tako izlazio do početka XIX vijeka.Takođe,Nikšić je kolijevka i

prvog opozicionog ista „Narodna misao“ koji je izlazio godinu dana.“Cetinjski vjesnik“

pokrenut je 1908.,izlazio je kao dnevnik,a pod imenom „Vjesnik“ kao politički zabavni list

koji je izlazio dva puta nedeljno.Kratko vrijeme u formi dnevnika izlaze „Dnevni list“ i

„Dnevne novine“.Prvi je predstavljao nezavisni politički organ od avgusta 1914, do marta

1915.Donosio je,pored političkih vijesti,političke članke.

Nakon Prvog svjetskog rata na Cetinju izlazi dnevni list „Novo doba“,koji se takođe,kao i

prethodnici,kratko izdavao.U tom periodu izlazili su brojni stranački listovi:“Glas naroda“ u

Nikšiću,“Crnogorac“ u Podgorici,“Narodna riječ“ na Cetinju,“Slobodna misao“ u Nikšiću i

mnoge druge.

Ovi listovi se gase sa Šestojanuarskom diktaturom,osim nikšićke „Slobode misli“,koja je

„nadživjela diktaturu,ali ne i početak Drugog svjetskog rata 1941. Godine“.

(Sredanović,Javnost i mediji u Crnoj Gori:94)Tiraž novina u međuratnim periodima u Crnoj

Gori bio je mali,pa je „Slobodna riječ“ iz Nikšića sa tri hiljade primjeraka značila veoma

mnogo.“Četrnaest crnogorskih novina do Prvog svjetskog rata i još 25 naslova do Drugog

svjetskog rata,osim „Glasa Crnogorca(izlazio 51 godinu) nijesu bili duga vijeka,tj.

kontinuiteta“(Sredanović,Javnost i mediji u Crnoj Gori:94).U međuratnom periodu kada su

bile popularne stranačke i partijske novine,trinaest novina se nije uspjelo održati ni godinu

dana.

Nakon Drugog svjetskog rata od dvadeset listova broj je pao na sedam,a časopisa na

pet.Neravnomjerni razvoj štamparstva u Crnoj Gori se nastavio i u poslijeratnim godinama pa

su novine varirale od osam do tri,a časopisi od tri do osamnaest naslova.U poratnim godinama

najviše je bilo informativnih listova-četrnaest,a većina njih je bila objavljena pod naslovom

„Bilten“.,onda kao „Vijesti“ i „Radio vijesti“. Koje su se veoma brzo ugasile,kao i njihovi

prethodnici.Od velikog broja naslova časopisa i novina stalno je izlazilo samo nekoliko

periodičnih izdanja,a tosu:“Istorijski zapisi“,“Stvaranje“,“Prosvjetni rad“,a časopisi „Naša

žena“ od 1944,“Titov pionir“ od 1950,“Omladinski pokret“,“Susreti“ i drugi časopisi prestali

sa radom nakon višegodišnjih izdanja.

PERIOD SOCIJALIZMA

Podgorička „Pobjeda“je istorija višedecenijskog jedinog crnogorskog informativno-

političkog „glasila sa dužom tradicijom počinje u tek oslobođenom Nikšiću,24. Oktobra

1944.godine“(Sredanović, Javnost i mediji u Crnoj Gori:96).Tada se pojavila kao organ

Narodnog fronta Crne Gore i izlazila je nedeljno.Izdavanja su se mijenjala:izlazila je jednom

nedeljno,dva puta nedeljno...Redakcija i štamparija bile su smještene u Nikšiću do

1944.,zatim na Cetinju do juna 1954.Ot tada,do danas list „Pobjeda“ se štampa u

Podgorici.“Pobjeda“ je izlazila srijedom i nedeljom,a od 1975 izlazi svakodnevno.“Pobjeda

je dostizala zlatne tiraže i to od 30 do 40 hiljada primjeraka dnevnosve dok se na tržištu nisu

pojavili konkurentski listovi „Vijesti“ i „Dan“,pa je prodajni tiraž znatno opao.

„Dnevnik „Pobjeda“ je ustvari jedini pravi i nezamjenljivi crnogorski ljetopis

političkih,privrednih,drštvenih,kulturnih i sportskih događaja nekada socijalističkog a sada

tranzicionog društva“(Sredanović, Javnost i mediji u Crnoj Gori:96).Ne bavi se samo

problemima u crnogorskom društvu već i važnijim događajima u svijetu.Nekada

monopolistička pozicija jedina u štampi Crne Gore,ipak je uspjela da se održi i bude

konkurecija novim dnevnim listovima,i to:“Vijesti“,“Dan“,“Glas

Crnogoraca“,“Montenegroblic“,“Publika“,“Republika“ i zadrži profesionalnu

stabilnost,građanski profil i kulturni dijalog.Ovaj list je bio uvijek u koraku sa crnogorskom

vlašću,zbog čega nije bio uvijek „popularan“ kod građana i u skladu sa profesionalnim

standardima.Osamdesetih godina je bila slaba rasprostranjenost,što zbog,tako i zbog putničkih

obilježja.U tom periodu se „kupuje 3,5% dnevne, 2,7% nedjeljne,zabavne i 3,7% dječije

jugoslovenske štampe“(Sredanović,: Javnost i mediji u Crnoj Gori 97).Štampa u Crnoj Gori

ovom periodu ima najveću rasprostranjenost u SFRJ.

Dolazi i do pokretanja većine lokalnih novina,ali čije izdavanje nije bilo dugog

vijeka.Takođe,pokrenuto je i dosta časopisa za kulturu i umjetnost,kao što

su:“Stvaranje“,“Mostovi“,“Spone“,“Ovdje“,“Tokovi“ i ostali,kao i mnogi drugi

specijalizovani i stučni časopisi(„Praksa“,“Istorijski zapisi“,“Pravni zbornk“,“Poljoprivreda i

šumarstvo“,“Geološki glasnik“,“Medicinski zapisi“,“Bibliografski vjesnik“,“Prosvjetni

rad“...).U ovom periodu nastali su i časopisi radnih organizacija,a neka od njih su uspjela i da

se sačuvaju i nakon procesa tranzicije,postižući tako višedecenijska izdanja,iako je poznato da

su „ugašenibrojni pomenuti stručni,naučni i listovi za umjetnost i kulturu“(Sredanović,

Javnost i mediji u Crnoj Gori:98).

PERIOD TRANZICIJE

Ovo je period kada dolazi do gašenja omladinskih i studentskih listova,npr. „Omladinski

pokret“,“Univerzitetske riječi“,“Studentske riječi“,a ugasio se i nedjeljnik „Komunist“ koji je

izlazio i u obliku revije.Sa nestankom partije u kojoj su nastali,nestaju i oni

U periodu tranzicije,kada se javlja demokratija,nastaju samo tri stranačka i partijska

lista,od kojih se prvi javlja na Cetinju,a štamalo se pod sarajevskim „Oslobođenjem“,jer ime

„Liberal“ nije prihvatila nijedna štamparija.U novembru izlazi prvi broj političko-

informativne revije koja je pripadala Narodnoj stranki-„Ogledalo“.Ova dva lista su mijenjala

periode izlaženja.Demokratska partija socijalista nije uspjela održati izdanje svojeg časopisa

„Profil“ ,koji je izlazio relativno kratak period,oko godinu dana,zbog finansijskih uslova koji

su bili tada zastupljeni.List „Svetigora“ predstavljao je „obraznik za vjeru,kulturu i

vaspitanje“ ,koje je izlazilo pod crnogorsko-primorskom mitropolijom.

Magazini koji su se ticali porodice i žene izlazili su veoma kratko-„Teuta“ i „Iva“.List

„Naša žena“ ,koji je imao tri decenije dugu tradiciju,u ovom milenijumu nastavio je da izlazi

kao dio „Pobjede“ pod nazivom „Porodični magazin“,a od septembra 2001. Godine izlazi kao

mjesečnik.Prvi dječji list „Titov pionir“ koji je izlazio preko četrdeset godina ugašen je,zbog

navale mnogih drugih dječji časopisa koji su jednostavno „nicali“ tokom devedesetih.Časopis

za društvena pitanja,nauku i kulturu „Matica“ izlazi redovno od 2000,u izdanju Matice

crnogorske.

ČASOPISI U XXI VIJEKU

Broj od šest dnevnih novina predstavljao je „ne samo medijski i ekonomski već i

sociološki fenomen“(Sredanović, Javnost i mediji u Crnoj Gori:99).Ali,nakon toga sa radom

su stali „Montenegroblic“ i „Glas Crnogoraca“,a i sada izlaze:“Pobjeda“-najstariji crnogorski

dnevnik,“Dan“ i „Vijesti“ „koje su postale dio WAZ-a i prve u regionu lansirale prodaju

knjiga,leksikona i enciklopedija uz novine.Iz izdavačke kuće koja štampa „Dan“,proistekla je

i „Revija D“.Povremeno izlaze studentski list „Index“ irevija za politička i kulturna pitanjaa-

„Isok“ čiji je prđašnji naziv bio „Bumerang“.

Mjesečnici kao što su „Sjutra“,“Onogošt standard“ i „Profit“ koji je bio prvi nezavisni

ekonomski časopis ugašeni su i pored ogromne volje osnivača da opstanu.“Republika“

predstavlja dnevnu novinu koja je počela da izlazi 2004,a mnogi je upoređuju sa „Publikom“

koja je iste godine prestala da postoji.Prvi nezavisni nedjeljnik u Crnoj Gori je „Monitor“ koji

je počeo sa radom 19. novembra 1990. U kojem se ističu kolumne i počeci istraživačkog

novinarstva.

ZAKLJUČAK

Sa nedjeljnikom „Monitor“ završavam ovo izlaganje,uz konstataciju da u Crnoj Gori ima

45 štampanih medija od čega ima:četiri dnevne novine,tri nedjeljnika,osam koje izlaze svake

druge nedjelje,trinaest mjesečnika,kvartalnih,polugodišnjaka,godišnjaka.Međutim,njihov tiraž

se ne zna tačno.

„Prema posljednjim podacima Instituta za medije Crne Gore prosječan tiraž dnevnih

novina u ovoj republici iznosi oko 60.000 brojeva,što je u odnosu na broj stanovnika

impozantna cifra,ako se ima u vidu da je prosječan broj strana po ovom tipu medija 38,a da

jedan primjerak košta pola eura“(Sredanović,: Javnost i mediji u Crnoj Gori 100).

LITERATURA:

1. Sredanović,Velizar,Javnost i mediji u Crnoj Gori,Obod-Cetinje,20072.Malović,Stjepan,Osnovi novinarstva3.Praistorija novinarstva4.www.montenegro-canada.com