Instituti pr Demokraci dhe Ndrmjetsim

shtje Evropiane dhe t Siguris 32

2

3

SHTJE EVROPIANE DHE T SIGURIS

Security Issues

Revist tremujore pr sigurin

Instituti pr Demokraci dhe Ndrmjetsim

Nr. 32, korrik 2016

4

Bordi Shkencor:

Dr. Pllumb Qazimi (antar)

Dr. Elona Dhmbo (antar)

MA Arjan Dyrmishi (antar)

MA Gjergji Vurmo (antar)

Ky numr u prgatit nga:

Mirsada Hallunaj MA

Besjana Kui M.Sc

Ky numr reviste botohet me mbshtetjen financiare t

Divizionit t Diplomacis Publike t NATO-s.

5

PRMBAJTJA

Parathnie 6

Andrs BRAUN

Bashkpunimi rajonal n Ballkanin Perndimor:

Nj aspekt i mundshm pr stabilitet dhe antarsim? 8

Daniel TRENCHOV

Nga krcnimi humanitar n at t siguris: Mit apo Realitet? 35

Eranda BEGAJ

Nj vshtrim mbi fushn e siguris kibernetike n Shqipri 59

Miranda BOSHNJAKU

Migracioni n vite dhe procesi i riintegrimit 76

Wojciech LORENZ, Mrio NICOLINI

Zgjerimi i NATO-s: far do t sjell Samiti i Varshavs? 100

English Abstracts 120

6

PARATHNIE

Revista pr shtjet Evropiane dhe t Siguris sht nj botim q synon

t kontribuoj n informimin e publikut mbi shtjet kryesore t

politikave, mbi reformat dhe performancn e sektorit t siguris, prirjet

evropiane dhe globale t siguris, debatin aktual dhe t ardhshm mbi

fushat prioritare t NATO-s, sfidat e Shqipris pr reformimin e

institucioneve dhe qeverisjes n sektorin e siguris, shtjet e

debatueshme dhe partneritetet e NATO-s me BE-n dhe organizatat e

tjera ndrkombtare.

Nprmjet studimeve t realizuara nga ekspert t fushave si dhe

kontributit t studiuesve t ndryshm, Institutit pr Demokraci dhe

Ndrmjetsim, sjell n vmendje studimet n numrin e ri t ksaj

reviste, analiza e rekomandime t kryera s fundmi prgjat vitit 2016

t prqendruar n disa tematika kryesore:

Migracioni, kriza e refugjatve dhe radikalizmi;

Kthimi i azil krkuesve dhe shtje q lidhen me riintegrimin;

Qeverisja e mir dhe institucionet demokratike;

Ngritja e kapaciteteve t institucioneve shtetrore.

Nj vmendja e veant n kt numr t Revists i sht kushtuar

Samitit t NATO-s, q u zhvillua n Varshav gjat datave 8-9 Korrik

7

2016, n t cilin morn pjes 60 kryetar shtetesh dhe kryetar qeverish

t vendeve antare dhe partnere t NATO-s. Samiti u konsiderua nj

ngjarje mjaft e rndsishme, pasi u zhvillua n nj moment kur sfidat e

siguris dhe situata gjeopolitike jan mjaft serioze dhe delikate. N kt

kontekst ky numr e trajton kt ngjarje lidhur me kontekstin e

zhvillimeve rajonale n Ballkan, por edhe m gjer, duke u fokusuar

gjithashtu n strategjit mbi sigurin, mbrojtjen kolektive, menaxhimin

e situatave t krizs etj.

8

BASHKPUNIMI RAJONAL N BALLKANIN

PERNDIMOR

NJ ASPEKT I MUNDSHM PR STABILITET

DHE ANTARSIM?

Andrs BRAUN1

1. Bashkpunimi rajonal: nj aspekt i mundshm pr stabilitet

dhe antarsim

Vendet e Ballkanit Perndimor, Shqipria, Bosnja dhe Hercegovina,

Ish-Republika Jugosllave e Maqedonis (IRJM), Mali i Zi, Kosova dhe

Serbia jan angazhuar pr antarsim n BE dhe NATO. N kt

mnyr, n fund t viteve 1990 rajonalizimi u b nj faktor i

rndsishm ndrmjet vendeve t Ballkanit Perndimor, n veanti nj

parakusht pr antarsim n BE. Roli i bashkpunimit rajonal ishte t

krijonte stabilitet dhe ti jepte ktyre vendeve perspektivn e

prosperitetit. Rivendosja e stabilitetit dhe siguris ishte qllimi i par i

ktij lloji t ri t marrdhnieve ndrmjet BE-s dhe shteteve t

Ballkanit Perndimor.

1 Andrs Braun (1990): Studiuese e Shkencave Politike, aktualisht studente n PhD,

Universiteti Eotvos Lorand, Budapest, Hungari.

9

Megjithat, Bashkimi Evropian donte t nxiste gjithashtu zbatimin e

marrveshjeve t paqes dhe t ndihmonte stabilitetin politik dhe

ekonomik, duke prfshir demokracin dhe sundimin e ligjit. Kushtet

dhe para-kushtet e antarsimit n BE-s prcaktuan n mnyr t qart

se kto vende duhet t krijojn bashkpunim rajonal dhe organizata

rajonale n rajonin e Evrops Juglindore.

Pr t analizuar procesin e integrimit t vendeve t Ballkanit

Perndimor n Bashkimin Evropian, sht e rndsishme t studjohen

objektivat e bashkpunimit rajonal. Antarsimi i republikave t ish-

Jugosllavis n Bashkimin Evropian (me prjashtim t Sllovenis dhe

Kroacis) mbetet ende nj shtje e hapur. Megjithat, dy dekadat e

fundit kan treguar nj progres t procesit n rajon. Rajonalizimi mund

t jet nj mjet pr t stabilizuar jo vetm sigurin, por edhe politikn

dhe ekonomin e ktyre vendeve. Kjo sht arsyeja pse Bashkimi

Evropian insiston pr t krijuar lloje t reja t bashkpunimit n rajon.

E ardhmja e rajonit t Ballkanit Perndimor nuk sht e mundur t

parashikohet me siguri, por njzet vitet e fundit na kan treguar se ka

nj shpres inkurajuese pr t ardhmen.

Qllimi i ktij artikulli sht t jap nj pasqyr t marrveshjeve

rajonale, n t cilat shtetet e Ballkanit Perndimor jan integruar

tashm n perspektivn e antarsimeve n BE dhe NATO. Prve

10

fakteve pozitive, dshiroj t v n dukje rrethanat penguese, t cilat

sfidojn vendet.

1.1. Ballkani Perndimor

Termi Ballkani Perndimor u krijua nga Bashkimi Evropian, pas

Samitit t Selanikut n vitin 2003. Prkushtimi i BE-s pr t

mbshtetur vendet e Ballkanit Perndimor n rrugn e tyre drejt

integrimit evropian, oi n miratimin e Deklarats s Selanikut, si

edhe t ashtuquajturs Axhenda e Selanikut pr Ballkanin Perndimor:

drejt Integrimit Evropian. (Marrdhniet e BE-s me vendet e

Ballkanit Perndimor)

Kjo lloj qasjeje rezultoi n nj kuadr t ri politikash: Procesi i

Stabilizim-Asociimit (PSA), Politika e Prbashkt e Jashtme dhe e

Siguris (PPJS) dhe Politika e Prbashkt pr Mbrojtje dhe Siguri

(PPMS). Procesi politik i zgjerimit prfshin gjithashtu nj ndihm t

rndsishme financiare, Instrumentin pr Asistencn t Para-

Antarsimit (IPA). N kuadr t procesit t Stabilizim Asociimit,

bashkpunimi rajonal dhe marrdhniet e mira fqinjsore jan

thelbsore pr stabilitetin dhe procesin e bashkrendimit t

vazhdueshm t rajonit. (Marrdhniet e BE-s me vendet e Ballkanit

Perndimor)

M von n vitin 2006, Kshilli Evropian rikonfirmoi nevojn pr

kushte t drejta dhe rigoroze n prputhje me kriteret politike t

11

Kopenhagenit, PSA-n dhe konsensusin e arritur pr aderimin e

vendeve t reja n BE (Zgjerimi i BE-s)

N procesin e antarsimit, roli i Komisionit sht shum i

rndsishm. do vjesht, Komisioni Evropian miraton progres raporte

individuale t vendeve kandidate dhe atyre potenciale.

1.2. Pyetja e par: Si t arrihet Stabiliteti?

Pas luftrave n Jugosllavi dhe Kosov, NATO filloi t luaj nj rol t

rndsishm n aspektin e siguris n rajon. Prve misioneve

paqeruajtse, Bashksia Ndrkombtare krkonte t vendoste stabilitet

ndrmjet vendeve. N kt mnyr u b e nevojshme t gjehej nj qasje

t re n drejtim t stabilitetit t vendeve t Ballkanit. Jo vetm

stabiliteti, por edhe antarsimi u b nj perspektiv e rndsishme n

fund t viteve 1990 pr vendet e Ish-Jugosllavis dhe Shqiprin. Kto

jan vendet e Ballkanit Perndimor: Shqipria, Bosnja dhe

Hercegovina, Ish-Republika Jugosllave e Maqedonis, Mali i Zi,

Kosova dhe Serbia.2

Pas shpalljes s krkesave nga ana e Bashksis Ndrkombtare, duhet

t shtrohet nj pyetje shum e rndsishme: Si mund t arrihet

2 Dy republika ish-Jugosllave, Sllovenia dhe Kroacia i jan bashkuar tashm Bashkimit

Evropian. Nga kjo pikpamje kto dy vende nuk jan pjes e Ballkanit Perndimor.

12

stabiliteti n rajon pas konfliktit? N kt mnyr mund t shkojm

tek pyetja e dyt e rndsishme: far sht stabiliteti?

Prgjigja m e thjesht sht se stabiliteti sht i prbr nga tre

element kryesor:

1) Politika

2) Ekonomia

3) Politika e Siguris

sht e qart se Bashkimi Evropian dhe NATO mund t prcaktojn

kto komponent t nxjerr n pah. Por, si do t shihet m von, kto

elemente jan edhe sfidat m t mdha pr vet vendet.

Pas lufts s Kosovs ishte e qart se misionet paqeruajtse t

udhhequra nga NATO-ja nuk ishin n gjendje t kryenin t vetme

procesin e plot t stabilizimit. Pr kt arsye BE-ja paraqitet si nj

lojtar ky n rajon prej vitit 1999. N kt mnyr, bashkpunimi

rajonal sht br nj faktor i rndsishm n rajonin e Ballkanit

Perndimor. Qllimi i par i bashkpunimit rajonal ishte t rivendoste

stabilitetin dhe sigurin dhe t jepte nj perspektiv t antarsimit n

Bashkimin Evropian.

1.3. Pyetja e dyt: Antarsimi (Euro Atlantik)

Pavarsisht gjith ktyre, n drejtim t stabilitetit dhe antarsimit

mund t jet shum e vshtir pr t dalluar rolin e BE-s dhe NATO-s.

13

sht e qart, se pas dy luftrave, ndrhyrjet ushtarake dhe operacionet

paqeruajtse ishin t pashmangshme.

Por, prej nj periudhe m shum se 20 vjet pas konfliktit t armatosur,

mund t pretendohet se rajoni ka br prparime t mdha. Kjo do t

thot se pas vendosjes s stabilitetit, pr kto vende sht ofruar

perspektiva e antarsimit n NATO dhe n Bashkimin Evropian. Pr

m tepr, pr arsye t ndryshme kto dy aktor kan gjithashtu interesat

e tyre pr t integruar Ballkanin Perndimor.

Si sht prshkruar m hert, stabiliteti dhe antarsimi jan procese t

pandashme: pas prgjigjes s pyetjeve n lidhje me politikn e siguris,

sht e qart se mund t trajtohen shtjet politike dhe ekonomike, t

tilla si rivendosja e rendit politik dhe kushtetues t shteteve n rajon;

ose menaxhimi i tranzicionit n ekonomin e tregut.

Nga njra an vende si Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe Serbia

prjetuan luftn, ndrsa nga ana tjetr Shqipria kaloi nj sistem

totalitar. T dyja prvojat po i trheqin prapa kto vende, duke

shkaktuar shum kriza dhe vshtirsi n proceset e tranzicionit.3

Kjo mund t jet arsyeja kryesore (ndrmjet shum t tjerave), pse

antarsimi sht nj proces n vazhdim.

3 Studimi nuk do t shtjelloj n detaje procesin e tranzicionit t vendeve.

14

Pr t arritur stabilitetin dhe antarsimin, BE-ja prezantoi PSA-n n

vitin 1999. PSA mundson vendet e Ballkanit Perndimor t krijojn

forma t ndryshme t reja t bashkpunimit n rajon, t cilat jan n

gjendje t japin nj zgjidhje t duhur pr sfidat, t cilat ndikojn n kto

vende. Prve ksaj, NATO mbetet nj lojtar i rndsishm n aspektin

e siguris.

2. Kushtet e Stabilitetit

Bashkpunimi rajonal mund t jet nj lloj i ri i strategjis s paqes n

rajon. Por kto lloje bashkpunimi nuk jan t vetmet kritere politike t

Integrimit Evropian. Lvizja e lir e njerzve, mallrave dhe shrbimeve

mund t lidh vendet prtej kufijve dhe gjithashtu mundson ndarjen e

burimeve. Gjithashtu, kto marrveshje mund t motivojn qeverit pr

t prmbushur do lloj reforme politike dhe ekonomike t krkuara nga

BE.

Pas krizs s Kosovs, BE-ja ka vendosur t riorganizoj marrdhniet

e saj me rajonin. N kt mnyr BE-ja ka vendosur nj objektiv t

dyfisht:

S pari, t prmirsoj sigurin, shtjet politike dhe ekonomike, pr t

lehtsuar stabilizimin e rajonit.

S dyti, t siguroj mundsin pr Integrimin Evropian.

15

Nga kjo pikpamje sht e qart se bashkpunimi rajonal duket si nj

instrument paqeruajts. Kto marrveshje kishin pr qllim t krijonin

nj korniz t zgjidhjes s problemeve ndrmjet vendeve t rajonit. Ky

sistem korniz sht prgjegjs pr miratimin e Marrveshjes s

Dejtonit pr paqe, si dhe pr stabilizimin politik dhe ekonomik t

rajonit. Marrveshjet rajonale jan n gjendje t ndihmojn n

prparimet n pyetje q lidhen me demokracin dhe shtetin e s drejts,

por edhe mirqenien ekonomike.

BE e ka br t qart, se marrveshjet rajonale jan pjes e

domosdoshme e kritereve t antarsimit.

Edhe pas nj periudhe t suksesshme t reformave, disa kriza politike

po zhvilloheshin n Ballkanin Perndimor.

Mund t renditen shembujt e mposhtm:

1) Kriza qeveritare dhe politike n Maqedoni;

2) Konfrontimi etnik n Maqedoni;

3) Problemet n marrdhniet midis Serbis dhe Kosovs;4

4) Kriza politike n Mal t Zi.

Kto jan debatet m t fundit dhe komplekse politike, t cilat po

shqetsojn thellsisht Brukselin. Nuk mund t theksohet mjaftueshm

se siguria sht e shtrir n stabilitetin politik t rajonit.

4 Madje edhe ndrmjet Serbis dhe Kroacis, gjat negociatave t kapitujve t

aderimit n BE.

16

Dhe n disa situata t rndsishme, madje edhe shtjet q lidhen me

procesin e antarsimit n BE apo NATO, mund t shkaktojn

mosmarrveshje serioze n ose midis vendeve. Nuk duhet harruar, far

ndodhi pas nj marrveshje t suksesshme t pushtetit, menaxhuar nga

BE-ja.5 Nj kriz e rnd politike filloi n Kosov, duke shkaktuar jo

vetm paqartsi n politikn e brendshme, por edhe duke ndikuar n

shtjet e pakicave n rajonin e Mitrovics. (Vasoviq s Pawlak 2013)

Nj tjetr debat serioz dhe shqetsues politik ka filluar n Mal t Zi. N

nj mnyr shum t thjesht, origjina e problemit mund t trajtohet n

dy mnyra. S pari, ka nj paknaqsi masive me qeverin dhe partin

n pushtet. E dyta sht nj shtje e ndjeshme dhe emocionale, duke

qen se Mali i Zi ka lidhje shum t ngusht identike me Serbin, disa

malazez refuzojn pranimin n NATO t vendit t tyre.

Kta shembuj thjesht demonstrojn procesin e vazhdueshm t

transformimit n rajon.

2.1. Fillimi i krijimit t marrveshjeve rajonale

Faza e par e zhvillimit t marrveshjeve rajonale mund t vendoset

ndrmjet viteve 1996 dhe 1999. Nga kjo periudh sht me vler t

prmendet Procesi Royaumont dhe Procesi i Bashkpunimit t Evrops

Juglindore (SEECP), t cilat u iniciuan nga vendet e Ballkanit

5 E ashtuquajtura Marrveshje e Brukselit ndrmjet Serbis dhe Kosovs (ose

Marrveshja Beograd dhe Prishtin)

17

Perndimor. Nj iniciativ tjetr e rndsishme ishte krijimi i Qasjes

Rajonale n vitin 1996, bazuar n marrdhniet dypalshe.

(Kemenszky, 2-3).

Procesi Royaumont sht prqendruar n stabilizimin dhe marrdhniet

e fqinjsis s mir; qllimi i SEECP ishte t siguronte nj z t

prbashkt pr Evropn Juglindore. N kt koh BE-ja ofroi ndihm

pr marrveshjet dhe bashkpunimin rajonal. Kjo do t thot se

bashkpunimi i par sht shfaqur n fazn e hershme, e cila ka

vendosur rrugn pr Marrveshjen e Stabilizim-Asociimit. (Delevi

2007, 17-19)

2.2. Drejt Procesit t Stabilizimit dhe Asociimit

N historin e marrdhnieve rajonale viti 1999 paraqet nj pik kthese.

N qershor t vitit 1999 u prezantua Pakti i Stabilitetit pr Evropn

Juglindore, me qllim pr t siguruar nj zgjidhje afatgjat pr

adresimin e sfidave t siguris n Evropn Juglindore. (Delevi 2007,

17-19) N vitin 2008 ai u zvendsua nga Kshilli pr Bashkpunim

Rajonal, duke synuar promovimin e stabilitetit brenda rajonit. Ministrat

e Punve t Jashtme t vendeve t SECCP po marrin pjes n proces

dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedonis dhe Kroacia kan arritur

statusin e vendit kandidat n kuadr t organizats. (Lrinczn Bencze

2015 259).

18

Pakti i Stabilitetit ka qen nj hap i rndsishm n rrugn e procesit t

Stabilizim-Asociimit, pr shkak se ka vendosur lidhjen mes BE-s dhe

Ballkanit Perndimor brenda nj kornize t re. (Kemenszky, 4)

Qllimi i Bashkimit Evropian me Paktin e Stabilitetit ishte t krijonte

nj kuadr t vet bashkpunimi me shtetet e Ballkanit Perndimor. N

vitin 1999 Komisioni Evropian shpalli Procesin e Stabilizim-Asociimit

(PSA) pr rajonin. PSA mund t konsiderohet si instrumenti kryesor i

Bashkimit Evropian pr t prmbushur Agjendn e Selanikut. Prandaj,

PSA synon t rris sigurin dhe zhvillimin e rajonit dhe t advokoj

vendosjen e bashkpunimit rajonal. PSA lejon vendet brenda rajonit t

arrijn nj pozit strategjike t marrdhnies me BE-n dhe synon t

krijoj kushtet e antarsimit n BE.

Prve Paktit t Stabilitetit, Bashkimi Evropian krkoi t nis nj

proces t dyt stabilizimi. Qllimi i vendimmarrsve evropian ishte t

krijonin nj organizat, e cila sht e aft t promovoj jo vetm

konvergjencn e vendeve brenda rajonit n mnyr m efikase, por

edhe prpjekjet e tyre t pranimit. Kjo sht arsyeja pse n vitin 1999 u

krijua Procesi i Stabilizim-Asociimit. (Delevi 2007, 23)

Qllimi i PSA nuk sht vetm t stabilizoj, por edhe t ofroj

perspektivn e antarsimit t mundshm n t ardhmen. PSA jep

hapsir pr qllimet e prbashkta politike, ekonomike. T gjitha kto

rezultate dhe prparime vlersohen do vit nga BE-ja (ose m sakt nga

19

Komisioni Evropian). Kto marrveshje jan krijuar n mnyr

bilaterale. BE-ja ka zbatuar nj qasje t konsoliduar, qllimi i s cils

sht t lehtsoj procesin e stabilizimit, dhe m pas t lejojn edhe

antarsimin. (Procesi i Stabilizimit dhe Asociimit 2012)

Marrveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) ka pr qllim t lehtsoj

marrdhniet ndrmjet shteteve. (Kemenszky, 4) MSA-ja sht kuadri

n t cilin po zhvillohet komunikimi mes BE-s dhe vendeve t BP6.

Ky proces ndihmon pr t zbatuar kriteret e prcaktuara n PSA.

(Marrveshja e Stabilizim Asociimit 2012)

PSA lejon mundsin q n mnyr sistematike t zhvillohen dhe t

prcaktohen kushtet e nevojshme dhe parakushtet n lidhje me

pranimin. Kto kushte dhe parakushte jan duke u fokusuar n 4 fusha:

marrdhniet kontraktuale, marrdhniet tregtare, t ndihms financiare

dhe n fund bashkpunimi rajonal dhe marrdhniet e mira fqinjsore.

(Procesi i Stabilizim Asociimit - PAS 2014)

N detaje:

1) Sistemet aktuale t mbshtetjes ekonomike dhe financiare duhet

t zhvillohen m tej, e cila natyrisht nuk prjashton mundsin e

marrdhnieve t reja ekonomike dhe tregtare;

2) Cilsia e demokracis duhet t prmirsohet dhe organizatat e

shoqris civile duhet t mbshteten;

20

3) Promovimi i bashkpunimit ndrmjet fushave t drejtsis dhe

punve t brendshme pr shkak t aspekteve t siguris;

4) Zhvillimi i dialogut politik duhet t forcohet, duke lehtsuar

komunikimin ndrmjet vendeve (Delevic 2007 25-29).

sht gjithashtu e rndsishme, q prve vendosjes s qllimeve t

PSA, Bashkimi Evropian t bnt gjithashtu disa premtime. Kto jan

t prshkruara n tri pika t ndryshme: ekonomike, tregtare, dhe

antarsimit t plot n BE. Kto premtime jan t integruara n kuadr

t MSA-s t vendosur nga BE-ja. (Delevi, Bashkpunim rajonal n

Ballkanin Perndimor 2007, 25)

N prfundim mund t thuhet, se elementet m t rndsishme t PSA

prcaktojn n thelb marrdhniet ndrmjet 6 vendeve t Ballkanit

Perndimor dhe Bashkimit Evropian. Kto marrdhnie kontraktuale

jan krijuar n mnyr bilaterale dhe jan n harmoni me MSA-n. Nj

rol i mtejshm i PSA sht t nxis krijimin e llojeve t reja t

integrimit rajonal n Ballkanin Perndimor. (Delevi 2007, 25-29)

Vendet kandidate kan marr nj sasi t konsiderueshme t fondeve

nga BE-ja. Financimi dhe mbshtetja e BE-s po ndodh nga Instrumenti

i Ndihms s Para-Antarsimit (IPA), e cila prbhet nga pes

komponent t rndsishm:

1. Asistenca e Tranzicionit dhe Ngritja e Institucioneve;

2. Bashkpunimi Ndrkufitar;

21

3. Zhvillimi Rajonal;

4. Zhvillimi i Burimeve Njerzore;

5. Zhvillimi Rural. (Komisioni Evropian - Zgjerimi - IPA 2012)

Pr periudhn 2014-2020 IPA II, do t ket nj buxhet 11.7 miliard .

Vendet prfituese jan gjasht shtetet e Ballkanit Perndimor.

(Prmbledhje - Instrumenti i Ndihms s Para-Antarsimit 2016).

2.3. Arsyeja e krijimit t PSA

Prvojat e procesit t zgjerimit n lindje t Bashkimit Evropian treguan

se Brukseli inkurajoi m fillimisht shtetet e reja antare t krijonin

bashkpunim rajonal para antarsimit. Nj shembull i mir mund t

jet V4 (Vendet e Vishegradit)6 dhe gjithashtu CEFTA, n t ciln

vendet e BP6 jan integruar tashm, edhe pse vendet e BP6 synohet t

ken nj bashkpunim m t thell ndrmjet tyre. (Brzel s Risse 2009

18)

N prfundim mund t thuhet se qllimi kryesor i PSA sht t

ndihmoj koordinimin dhe t lehtsoj procesin e integrimit pr shtetet

kandidate. Prandaj Ballkani Perndimor sht br antar i nj

partneriteti progresiv, n t cilin duket nj potencial i veant pr t

krijuar marrveshjet rajonale dhe gjithashtu zonat e tregtis s lir.

MSA-ja sht nj pajisje bilaterale dhe kjo sht arsyeja pse ajo

6 Polonia, Hungaria, ekia, Sllovakia

22

prforcon rivalitetin ndrmjet vendeve dhe nuk forcon n mnyr t

suksesshme bashkpunimin n t gjitha fushat. (Kemenszky, 4)

Pikrisht pr kt arsye MSA-ja nuk ishte n gjendje t hyj n fuqi n

t njjtn koh midis vendeve kandidate. Vendi i par i Ballkanit

Perndimor n t cilin Marrveshja ka hyr n fuqi ishte Maqedonia n

vitin 2004. M pas procesi i integrimit n IRJM u ngadalsua dhe sot

vendi po prjeton nj kriz t rnd politike. M tej, MSA hyri n fuqi

n Shqipri (2009), Bosnj dhe Hercegovin (2015), Mal t Zi (2010),

Serbi (2013) dhe m n fund Kosov (2016). (Braun 2015 12-13)

1. Statusi i vendit kandidat n BE dhe hyrja n fuqi e PSA n vendet e

Ballkanit Perndimor

Vendi Statusi i Vendit

Kandidat n BE PSA n fuqi

Shqipria Kandidat 2009

Bosnje - Hercegovina Kandidat Potencial 2015

Ish-Republika Jugosllave

e Maqedonis Kandidat 2004

Mali i Zi Kandidat, Ka filluar

Procesi i Negociatave 2010

Kosova Kandidat Potencial 2016

Serbia Kandidat, Ka filluar

Procesi i Negociatave 2013

23

2.3.1. Procesi i Berlinit: Nj lloj i ri i bashkpunimit rajonal?

Pr shkak t sfidave t viteve t fundit, Bashkimi Evropian inicioi t

ashtuquajturin Proces t Berlinit. Ky proces u iniciua nga Gjermania,

Austria, Franca dhe ato vende pr antarsim n BE, t cilat jan t

angazhuara pr zgjerimin e mtejshm t Bashkimit Evropian.

Kjo do t thot se vendet n fjal takohen do vit pr t diskutuar

shtjet e pranimit. Gjat ktyre diskutimeve jan prekur temat e

marrdhnieve, marrveshjeve rajonale, krizs s refugjatve, t rinjve

etj. (Komisioni Evropian 2015)

3. Ballkani Perndimor dhe NATO

N lidhje me llojet e ndryshme t integrimit n BE dhe kushteve pr

antarsim, sht e pamohueshme q kjo paraqet sfida pr vendet e

BP6. Por kto jan kushtet politike (dhe n disa raste ekonomike).

Pavarsisht nga dshira e integrimit, procesi kompleks i antarsimit n

BE mund t shkaktoj ndryshime n disa situata ndrmjet shteteve

kandidate. Kjo sht nj nga arsyet kryesore7, pse gjasht vendet

kandidate nuk jan ende n t njjtin nivel.

sht e qart se n shtjet e pranimit n BE, mund t shihen disa

dallime ndrmjet niveleve t antarsimit ndrmjet vendeve.

7 Ndrmjet shum arsyeve t tjera t rndsishme

24

Prandaj pritet q Bashkimi Evropian nuk do t jet n gjendje pr t

integruar t gjith rajonin n t njjtn koh. Aktualisht dy vende kan

filluar procesin e negociatave: Mali i Zi dhe Serbia.

Dy vende, Shqipria dhe Maqedonia jan ende n pritje pr t filluar

negociatat. S fundi, ka dy vende kandidate potenciale, Bosnja dhe

Hercegovina dhe Kosova, t cilave i sht premtuar mundsia e

bashkimit n negociata, kur ato t jen t gatshme. (Kontrollo statusin

aktual 2016)

Prve kompleksitetit t pranimit n BE dhe debateve politike,

stabiliteti dhe paqja mbetet nj pyetje themelore n rajon. Duke u

kthyer n objektivin thelbsor t viteve 1990, stabiliteti mund t arrihet

me integrimin Euro Atlantik. Prandaj sht e nevojshme t analizohen

marrdhniet e vendeve t BP6 jo vetm me BE-n, por edhe me

NATO-n.

3.1. Zgjerimi i NATO-s n Ballkan

Zgjerimi i NATO-s n Evropn Juglindore8 ka filluar me pranimin

9 e

Sllovenis (2004), m pas Kroacis dhe Shqipris (2009). Politika e

8 Evropa Juglindore

9 Procesi i aderimit:

1. Bisedimet e pranimit me nj grup t NATO-s 2. T ftuarit drgojn letrat e mirkuptimit tek NATO, s bashku me afatet kohore pr prfundimin e reformave 3. Protokollet e aderimit jan nnshkruar nga vendet e NATO-s 4. Protokollet e aderimit jan ratifikuar nga vendet e NATO-s

25

NATO-s e dyerve t hapura, bazuar n Nenin 1010

(Traktati i Atlantikut

t Veriut 1949) lejon do vend t bashkohet me Aleancn dhe ka pr

qllim t promovoj stabilitetin, bashkpunimin dhe vlerat

demokratike. (Zgjerimi 2015)

N shtjet e stabilitetit, NATO ka luajtur nj rol t rndsishm n

operacionet e mbshtetjes s paqes n Bosnj dhe Hercegovin,

Maqedoni dhe n Kosov. NATO ka qen operacioni kryesor i

mbshtetje s paqes n Kosov q nga viti 1999. KFOR-i ishte n

gjendje t militarizonte UK-n (Ushtria lirimtare e Kosovs) dhe

Rezoluta 1244 e Kshillit t Sigurimit i dha mandatin pr t'i dhn fund

dhuns s kryer nga Slobodan Miloevi. NATO mbshtet gjithashtu

Marrveshjen e ndrmjetsuar nga BE ndrmjet Beogradit dhe

Prishtins. (Roli i NATO-s n Kosov 2016)

NATO ka luajtur gjithashtu nj rol ky n zbatimin e Marrveshjes s

Dejtonit pr paqe nprmjet misioneve paqeruajtse pr nj periudh 9-

vjeare nga viti 1995 deri n vitin 2004. Sot Bosnje-Hercegovina

aspiron pr antarsim n NATO. Mbshtetja pr stabilitetin

5. Sekretari i Prgjithshm fton antart e mundshm t rinj t aderoj n Traktatin e Atlantikut t Veriut 6. T ftuarit aderoj n Traktatin e Atlantikut t Veriut n prputhje me procedurat e tyre kombtare 7. Pas depozitimit t instrumenteve t tyre t aderimit pran Departamentit Amerikan t Shtetit, t ftuarit bhen zyrtarisht antar t NATO-s 10

Neni 10: Palt, (........), mund t ftojn do Shtet tjetr evropian n nj pozit t till q t nxis m tej parimet e ktij Traktati dhe t kontribuoj n sigurin e zons s Atlantikut t Veriut q t aderoj n kt Traktat. (Traktati i Atlantikut Verior)

26

institucional, politik dhe t mbrojtjes t vendit jan objektivat kryesore

t Aleancs. (Marrdhniet me Bosnjn dhe Hercegovinn 2015)

sht e qart, se vlerat e deklaruara n Nenin 10 nuk jan vetm nj

mjet ndihms pr t arritur stabilitetin, por edhe nj mundsi e mir pr

t ruajtur paqen n t gjith rajonin. Deri tani Shqipria sht i vetmi

vend i BP6 (Ballkani Perndimor 6), i cili u bashkua me Aleancn, por

n t ardhmen e afrt Mali i Zi do t jet nj tjetr vend. Maqedonia

nuk arriti t hyj n NATO pr shkak t vetos greke n vitin 2008,

kshtu q Shkupi mbetet s bashku me Bosnjn dhe Hercegovinn nj

kandidat potencial. (Marrdhniet me ish-Republikn Jugosllave t

Maqedonis 2016)

Mali i Zi sht n procesin e antarsimit n NATO. M 19 maj 2016,

Ministrat e Jashtm t NATO-s nnshkruan protokollin e antarsimit

me Malin e Zi. (Ministrat e Jashtm t NATO-s nnshkruajn

protokollin e antarsimit me Malin e Zi 2016) Aderimi i Malit t Zi n

Aleanc sht nj shenj e qart se vendet e NATO-s vazhdojn t

ndrtojn stabilitetin dhe sigurin n Ballkanin Perndimor (Jens

Stoltenberg). (Euractiv.com 2016) Mali i Zi sht duke vazhduar

bisedimet e para-antarsimti me BE-n, ky proces sht i dobishm

dhe duke hyr n NATO, do t ket nj efekt pozitiv politik, jo vetm

pr vendin, por edhe pr t gjith rajonin. Nj antarsim i suksesshm

n NATO do t jap nj rndsi strategjike rajonale pr NATO-n dhe

27

mund t forcoj stabilitetin afatgjat t rajonit.11

(Nicolini s Lorenz

2015)

2. Tabela: Statusi i antarsis n NATO i vendeve BP6

Vendi Antarsimi n

NATO

Statusi i Vendit

Kandidat

Shqipria Antar q nga 2009 -

Bosnje - Hercegovina Kandidat

Ish-Republika Jugosllave

e Maqedonis Kandidat

Mali i Zi N pritje pr ratifikim -

Kosova -

Serbia Nuk dshiron t

bashkohet

4. Zgjerimi i NATO-s dhe Ballkani Perndimor: Proces

Transformimi apo Aleanc Efikase? Pas Samitit t

Varshavs

Pr shkak t sjelljes s kohve t fundit t Rusis n vitet e fundit, n

Evrop mund t vrehet nj situat e re gjeopolitike: n njrn an,

11

Nse vendet e BP6 nuk do t jen n gjendje t bashkohen me BE dhe NATO, sht e sigurt se Rusia do t deprtoj n kt vakum.

28

Moska refuzon partneritetin dhe nga ana tjetr, prpiqet t bllokoj

zgjerimin e Bashkimit Evropian dhe NATO-s. (Nicolini s Lorenz

2015) sht e qart, se qeveria Ruse e drejtuar nga Vladimir Putin sht

vn nj prpjekje pr t ruajtur status quo-n n Evropn Lindore dhe

Juglindore. Prandaj antarsimi i mundshm n NATO-s n Ballkanin

Perndimor nuk sht m n varsi t vendeve, por edhe n nj

mosmarrveshje n kushtet e politiks brenda Aleancs si nj e tr.

Pyetja kryesore sht se zgjerimi i NATO-s duhet t vazhdoj si nj

proces progresiv i transformimit t Evrops Juglindore, ose duhet t

fokusohet n efikasitetin. (Kamp 2015 4)

N kt mnyr, Samiti i Varshavs kishte nj objektiv shum t

rndsishm: mos humbjen e Malit t Zi (dhe as rajonin e Ballkanit

Perndimor).

Antarsimi i Malit t Zi n NATO do t tregoj se konsolidimi dhe

transformimi i Ballkanit Perndimor ndodh si nj proces i tr. Ky

konsolidim nuk mund t vazhdohet nse pjesa tjetr e vendeve nuk do

t bashkohet me Aleancn.12

(Milinkovich 2016)

Megjithat, lodhja nga zgjerimi e provuar n BE dhe mungesa e

progresit t zgjerimit n vitin 2012 n NATO, mund t japin disa arsye

pr t ri-konsideruar integrimin e 6 vendeve t Ballkanit Perndimor n

Komunitetin Euro Atlantik.

12

Serbia mund t jet nj prjashtim.

29

Pas paraqitjes t rndsis kryesore t antarsimit, nuk duhet harruar

nj tjetr pik e rndsishme. Nse njerzit n Ballkanin Perndimor

nuk e perceptojn integrimin Euro Atlantik si nj alternativ m t mir

pr ta, as antarsimi n BE ose NATO, nuk mund t jet i suksesshm.

Megjithat, partit dhe qeverit n pushtet n ditt e sotme jan

angazhuar pr integrimin dhe n saj t demokracis t BE-s, q

mbshteten nga votuesit t cilt gjithashtu duan q vendet e tyre t

arrijn statusin e antarsimit.13

N fund, mnyra e vetme pr integrimin Euro-Atlantik pr t zn

rrnj sht nse njerzit n Ballkanin Perndimor e shohin at si

alternativ m t mir. Kjo nwnkupton fokusimin n ruajtjen ankesn e

institucioneve t BE-s dhe duke e mbajtur gjall vlerat q kan qen

n qendr projektin e integrimit euro-atlantik. (Mylonas 2012 1-5)

Por pyetja sht se far do t ndodh pasi Mali i Zi t fitoj

antarsimin e plot n Aleanc?

sht e mundshme q pas antarsimit t Malit t Zi n NATO, do t

ket nj pauz t zgjerimit si n BE edhe n NATO. Prkundr

konfliktit t interesave ndrmjet vendeve t NATO-s dhe Rusis, mund

t thuhet se Mali i Zi-t dhe antarsimit t vendeve t tjera t BP6 n

Aleanc mbetet nj pik shum e rndsishme ky n transformimin

13

Ndoshta shtja e antarsis s Malit t Zi n NATO mund t jet prjashtimi i vetm. Disa Malazez po ndajn identitetin me Serbt, t cil po refuzojn aderimin n Aleanc.

30

dhe n procesin e integrimit Euro Atlantik. Ruajtja e stabilitetit dhe

paqes n nj zon t paslufts sht gjithmon e m e rndsishme se sa

interesat e pushtetit afatshkurtr.

Nga perspektiva e rajonit, bashkpunimit rajonal ka ndikuar n shtjet

e stabilitetit, si edhe shtje t tjera t integrimit. Mund t konsiderohet

si nj sukses i madh qw paqja e qndrueshme sht e pranishme n t

gjith rajonin (edhe pse ka incidente jo t rregullta). Gjithashtu sistemet

politike demokratike jan krijuar n t gjitha vendet BP6. Kjo do t

thot se stabilizimi ishte nj proces i suksesshm n dy dekadat e

fundit. Megjithat, ky stabilizimin sht ende i brisht. Debatet e

fundit, kriza dhe incidentet tregojn se kohzgjatja e ktyre rezultateve

t jashtzakonshme mund t mbetet e prhershme vetm nse ekziston

nj politike dhe nj vullnet social. Mmund t thuhet, se procesi i

stabilizim asociimit mund t jet nj histori suksesi pr BE-n dhe pr

NATO-n gjithashtu.

Kjo dshmon elementin e par t PSA. Elementi i dyt, antarsimi

sht dshmuar nga integrimi i Kroacis n Bashkimin Evropian. Kjo

tregon arsyen e ekzistencs s Procesit t Stabilizim Asociimit.

(Lrinczn Bencze 2013 122) Efektet e bashkpunimit rajonal jan

qartsisht t perceptueshme n rajon.

N lidhje me vendet e BP6, n kt moment stabilitet sht nj rezultat

i madh. shtja e antarsimit sht nj proces n vazhdimsi me

31

shum pengesa. sht shum e rndsishme t theksohet, se

bashkpunimi rajonal mund t jet i suksesshm vetm nse burimet e

konflikteve mund t zgjidhen n mnyr paqsore.

Prve ksaj, qeverit duhet t trajtojn probleme ekonomike; prandaj

ngadalsia e reformave mund t jet e mundimshme.

Politika e siguris, shtjet politike dhe ekonomike jan duke formuar

nj rreth vicioz, i cili mund t shkaktoj sfida t vazhdueshme pr

vendet e BP6.

N trsi, marrveshjet rajonale n Ballkanin Perndimor kan

paraqitur mundsit dhe kushtet n t njjtn koh. Kjo sht nj

mundsi, sepse kto marrveshje mund t sigurojn zhvillimin dhe

kapjen e procesit t rajonit. Dhe kusht, pr shkak se bashkpunimi

rajonal sht nj parakusht i rndsishm i antarsimit n BE t

vendeve t BP6.

Bibliografia

Brzel, Tanja A., and Thomas Risse. Diffusing (Inter-) Regionalism. The EU

as a Model of Regional Integration. Berlin: Freie Universitt Berlin,

2009.

Braun, Andrs. Regionlis megllapodsok a Nyugat-Balknon. In Tvol s

kzel, az elmlt 25 v terleti folyamatai, szerkezetei, intzmnyei,

ahogy az j generci ltja., szerz:

32

Petra Kecsks s Judit Berkes, 8-15. Gyr: Szchenyi Istvn University, 2015.

Check current status. 2016. 1 27.

http://ec.Evropa.eu/enlargement/countries/check-current-

status/index_en.htm#pc (Consulting: 2016. 7 20).

Delevi, Milica . Regional coopeartion in the Western Balkans. Insitute for

Security Studies, 2007.

Enlargement. 2015. 12 3.

http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49212.htm (Consulting:

2016. 7 23).

EU relations with the Western Balkans.

http://eeas.Evropa.eu/western_balkans/index_en.htm (Consulting:

2016. 7 20).

Euractiv.com. Montenegro becomes NATOs 29th member. 2016. 5 19.

https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/montenegro-

becomes-natos-29th-member/ (Consulting: 2016. 7 23).

European Commission - Enlargement - IPA. 2012.

http://ec.Evropa.eu/enlargement/policy/glossary/terms/ipa_en.htm

(Consulting: 2016. 7 20).

European Commission. Western Balkans and Turkey: enlargement process

key to strengthened economic and political stability in the region. 2015.

11 10. http://Evropa.eu/rapid/press-release_IP-15-5976_hu.htm

(Consulting: 2016. 7 23).

Kamp, Karl-Heinz . The agenda of the NATO summit in Warsaw. Security

Policy Working Paper No. 9, 2015: 5.

Kemenszky, gnes. A nyugat-balkni unis stratgia fejldsi irnyai:

stabilizci s / vagy csatlakozs? .

http://www.grotius.hu/doc/pub/TFWKXA/77%20kemenszky%20agnes.

pdf (Consulting: 2016. 7 23).

33

Lrinczn Bencze, Edit. Horvtorszg a fggetlensg kikiltstl az unis

csatlakozsig. Budapest: Aposztrf, 2015.

Milinkovich, Viktor. NATO enlargement in the Western Balkans. 2016. 6 29.

http://katehon.com/article/nato-enlargement-western-balkans

(Consulting: 2016. 7 23).

Mylonas, Harris. The Future of Euro-Atlantic Integration in the Western

Balkans. New Approaches to Research and Security in Eurasia, 2012.

NATO Foreign Ministers sign Accession Protocol with Montenegro. 2016. 5

19. http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_131132.htm (Consulting:

2016. 7 23).

NATO's role in Kosovo. 2016. 6 20.

http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48818.htm? (Consulting:

2016. 7 23).

Nicolini, Mrio, & Wojciech Lorenz. NATO Enlargement: Will Warsaw

Deliver? 2015. http://www.ceid.hu/nato-enlargement-will-warsaw-

deliver/ (Consulting: 2016. 7 23).

Overview - Instrument for Pre-accession Assistance. 2016.

http://ec.Evropa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm

(Consulting: 2016. 7 21).

Relations with Bosnia and Herzegovina. 2015. 12 8.

http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49127.htm (Consulting:

2016. 7 23).

Relations with the former Yugoslav Republic of Macedonia. 2016. 4 7.

http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_48830.htm (Consulting:

2016. 7 23).

Stabilisation and Association Agreement. 2012.

http://ec.Evropa.eu/enlargement/policy/glossary/terms/saa_en.htm

(Consulting: 2016. 7 23).

34

Stabilisation and Association Process SAP. 2014. 11 19.

http://www.eu.me/en/2014-11-19-11-15-23/item/283-stabilisation-and-

association-process-sap (Consulting: 2016. 7 15).

Stabilisation and Association Process. 2012.

http://ec.Evropa.eu/enlargement/policy/glossary/terms/sap_en.htm

(Consulting: 2016. 7 16).

The North Atlantic Treaty. Washington: NATO, 1949.

Vasovi, Aleksandar, & Justyna Pawlak. EU brokers historic Kosovo deal,

door opens to

Serbia accession. 2013. http://www.reuters.com/article/us-serbia-kosovo-eu-

idUSBRE93I0IB20130419 (Consulting: 2016. 7 21).

NGA KRCNIMI HUMANITAR N AT T

SIGURIS: MIT APO REALITET?

Daniel TRENCHOV

I. Hyrje

Megjithse migracioni dhe terrorizmi jan dy fenomene t ndryshme, t

dyja jan rrjedhoja t drejtprdrejta t konflikteve t dhunshme t

armatosura t dy dekadave t fundit n Ballkan, Lindjen e Mesme,

Afrikn e Veriut apo Afganistan.

Fluksi i madh i refugjatve q largohen nga zonat e konfliktit t ndezur

n Siri, Irak apo Afganistan e vun srish rajonin e Ballkanit

Perndimor n ekranet e mediave botrore si ka ndodhur m shum se

20 vjet m par gjat konflikteve t post-Jugosllavis apo 15 vjet m

par gjat krizs s Kosovs. Prve ekspozimit n media, Ballkani

Perndimor sht kthyer n agjendn e BE-s duke i kujtuar

politikbrsve t bots, analistve gjeopolitik dhe prfaqsuesve t

BE-s q Ballkani sht nj qendr e rndsishme gjeo-hapsinore q

mund t harrohet pr pak koh, por sigurisht q nuk mund t injorohet

prgjithmon. Duke luajtur rolin e nj portieri t Evrops dhe nj dig

e refugjatve, as Ballkani Perndimor nuk sht imun ndaj

zhvillimeve q po ndodhin.

36

Pavarsisht sfidave t shumta q vendet e Ballkanit Perndimor

prballen sot n nivelin demokratik, ekonomik dhe politik, ata po

prballen edhe me nj sfid tjetr - at humanitare. Por, ndrmjet krizs

humanitare dhe sulmit terrorist n Franc q pretendohet t jet

ekzekutuar nga refugjatt, ekziston nj lidhje migracion - radikalizim.

N kto kushte, duket se kriza humanitare mund t konsiderohet n t

njjtn koh nj kriz t siguris, para s gjithash pr vendet e Ballkanit

Perndimor dhe m pas pr t gjith Evropn. Megjithat, sulmet e

fundit terroriste n shum pika t rndsishme n t gjith Evropn

hedhin posht pretendimin se Ballkani sht djepi i grupeve terroriste

dhe nj burim kryesor i ekstremizmit t dhunshm n Evrop.

Nga ana tjetr, prve t qenit nj tok pjellore n formimin e celulave

terroriste pr shkak t pozits gjeografike, institucioneve t dobta,

nivelit t lart t korrupsionit, kapacitetet e ulta shtetrore dhe shtetit

ligjor t dobt, Ballkani mbetet deri diku i qet. Megjithat, terrorizmi

n rritje n nivel botror dhe rajonal s bashku me fluksin e

migracionit/refugjatve, prfaqsojn t dyja krcnim humanitar dhe

t siguris. N t ardhmen, shtja e migracionit/refugjatve sikurse

edhe rritja e ekstremizmit do t jet nj prov pr strukturn e BE-s,

por edhe pr solidaritetin, gatishmrin politike, mekanizmat

vendimmarrs dhe vendosmrin e saj pr t gjetur zgjidhje t

qndrueshme, t suksesshme dhe t prhershme.

37

II. Ndikimi i krizs s migracionit/refugjatve n vendet e

Ballkanit Perndimor

Kriza e refugjatve/migracionit ka pasur dhe ka ende nj ndikim t

madh n sigurin, politikn, ekonomin dhe kulturn e t gjith rajonit

t Ballkanit Perndimor. Disa vende t ktij rajoni jan tashm antar

t NATO-s1, t tjert jan n rrugn e duhur pr tu antarsuar me t

drejta t plota n NATO2 dhe/apo BE

3, t trett

4 kan mbetur mbrapa

n prpjekje pr t zvendsuar aspiratat me progres t dukshm.

Pavarsisht stadit t arritur n shkalln drejt antarsimit n strukturat

euro-atlantike, pavarsisht kapacitetit demokratik t treguar gjat dy

dekadave e gjysm dhe pa ln mnjan arritjet e dukshme n nivele t

ndryshme, Ballkani Perndimor sht goditur rnd nga fluksi m i

madh i refugjatve dhe emigrantve q nga Lufta e Dyt Botrore.

Fluksi i madh i refugjatve ka shkaktuar sfida dhe probleme serioze n

vendet pritse dhe ka ndikuar gjersisht vendet e tranzitit. Presioni i

madh strukturor, financiar, logjistik dhe i siguris ka prekur shum prej

vendeve t tranzitit, veanrisht vendet prgjat rrugs Ballkanike5.

1 Shqipria dhe Kroacia u antarsuan n NATO n vitin 2009.

2 Ftesa pr antarsim iu drgua Malit t Zi n dhjetor 2015 gjat takimit t Kshillit

t Atlantikut t Veriut. Pas ratifikimit t vendimit pr antarsim n t gjitha parlamentet e vendeve t NATO-s, Mali i Zi do t bhet shteti i 29-t antar i NATO-s. 3 Serbia dhe Mali i Zi jan t vetmet vende t BP q kan filluar tashm negociatat

pr antarsim n BE. 4 Shqipria dhe Maqedonia jan t vetmet vende kandidate pr antarsim n Be q

nuk kan nisur negociatat pr antarsim, ndrsa Kosova dhe BiH jan kandidat potencial q kan nnshkruar Marrveshjen e Stabilizim Asociimit me BE-n. 5 Balkan SAYS raport vjetor 2015

38

N t ashtuquajturn rrug Ballkanike6 dy vende nga Ballkani

Perndimor, Maqedonia dhe Serbia jan prekur m s shumti nga kriza.

N fillim Maqedonia luajti nj rol t vogl, duke shrbyer vetm si

vend kalimtar pr refugjatt pr n Evropn Perndimore. Duke

regjistruar emigrantt dhe refugjatt n kufirin e saj jugor me Greqin,

dhe duke i orientuar ata drejt kufirit verior me Serbin, Maqedonia ka

ndjer ndikimet negative t ksaj krize menjher pas fluksit t par t

madh t refugjatve n vitin 2015. Meqense ka pasur tashm prvoj

n prballimin e katastrofave humanitare, zhvendosjen e njerzve dhe

lvizjet e mdha t popullsis (me krizn n Kosov n vitin 1999, kur

Maqedonia strehoi 250.000 refugjat kosovar), vendi u gjend duke

luftuar prsri me nj tjetr kriz refugjatsh. Ndryshe nga ajo e

mparshmja e vitit 1999, kur Maqedonia ishte nj destinacion dhe tani

nj vend tranzit, kjo kriz u b shum shpejt nj barr e

konsiderueshme financiare pr buxhetin kombtar.

Me 12 milion euro7 n total t shpenzuara pr krizn e refugjatve

vetm n vitin 2015 dhe 8%8 e buxhetit t ushtris e shpenzuar pr

sigurimin e kufijve, Maqedonia nuk ishte n gjendje pr t prballuar

numrin n rritje t refugjatve, veanrisht n periudhn kur vendi

prballej me nj kriz t vazhdueshme politike dhe probleme

6 Nj korridor nga Greqia n Maqedoni dhe pastaj prmes Serbis n kufijt me

Hungarin dhe Kroacin duke i lejuar refugjatt t arrijn destinacionet prfundimtare n Evropn Perndimore dhe Veriore. 7 T dhnat e marra nga artikulli Maqedonia dhe bota prballet me krizn e

refugjatve, m dat 02.01. 2016, Alfa TV 8 T dhnat e marra nga nj deklarat e Ministrit t Mbrojtjes t Republiks s

Maqedonis.

39

financiare. Nga pikpamja politike, Maqedonia e konsideroi krizn e

migracionit nj mundsi t vlefshme pr t shfrytzuar pozitn e saj

gjeografike pr ofertn e antarsimit dhe pr t ri-aktualizuar status

quo-n e integrimit t saj n BE, duke shpresuar se devijimi nga

agjenda e reformave t BE-s mund t anashkalohet pr hir t

stabilitetit dhe bashkpunimit n frenimin e numrit t refugjatve q

vijn n BE. Edhe pse nuk sht nj lojtar kryesor n krizn e

prgjithshme humanitare si ishte Turqia, Maqedonia ka trhequr

vmendjen pozitive t publikut botror. Megjithat, pr shkak t krizs

s vazhdueshme politike, paaftsis institucionale dhe mangsive

diplomatike, koha e favorshme n rrugn drejt antarsimit t plot n

BE ka kaluar me koh. Nga ana tjetr, pavarsisht presionit t heshtur

nga Brukseli pr t hapur kampet e refugjatve, Maqedonia vuri n

dispozicion objektet e saj vetm si pika kontrolli pr regjistrimin e

emigrantve dhe asgj m shum.

M e madhe se Maqedonia n do parametr, Serbia ishte gjithashtu nj

nga vendet kryesore t tranzitit pr refugjatt n rrugn e Ballkanit q u

godit menjher nga kriza e emigrantve. Nse Maqedonia ishte

korridori i par pr refugjatt para se t niseshin pr n BE (Greqi),

Serbia ishte korridori fundit para se t ri-hynin n BE (Hungari ose

Kroaci).

40

Ashtu si Maqedonia, kriza e refugjatve n vitin 2015 i kushtoi Serbis

13-15 Euro9 pr refugjat q sht nj shifr e madhe duke pasur

parasysh se Serbia lejoi t kalojn npr territorin e saj m shum se

760.000 refugjat10

. Ndihma financiare e BE-s pr Serbin dhe

Maqedonin arriti n m shum se 20 milion euro11

q ishte m se e

mjaftueshme pr t mbuluar t gjitha shpenzimet financiare t

nevojshme pr t prballuar krizn. Nga pikpamja politike, kriza e

refugjatve u menaxhua me sukses nga autoritetet serbe t cilt nuk

lejuan t ndodh ndonj incident serioz gjat regjistrimit n pikat e

kontrollit. BE-ja e konsideroi Serbin nj partner t besueshm n

menaxhimin e krizave n shkall t gjer.

Barra e pranimit t refugjatve ka rn n mnyr disproporcionale n

vende t ndryshme t Ballkanit Perndimor. Pjesa tjetr e vendeve t

Ballkanit Perndimor, Shqipria, Kosova, BiH dhe Mali i Zi, mbetn t

paprekur nga kriza apo ajo kishte nj ndikim t pakt mbi to. Shqipria

qndroi vigjilente gjat gjith kohzgjatjes s krizs sidomos pas

mbylljes s rrugs s Ballkanit. Kryeministri shqiptar ka deklaruar se

vendi i tij nuk do t jet nj rrug e re pr refugjatt n rrugn e tyre

9 Sipas artikullit Gde je uzrok krize zbog migranata nga Zejnel Zejneli, dat 27.

07.2015 http://www.intermagazin.rs/gde-je-uzrok-krize-zbog-migranata/ (marr m

dat 20. 07. 2016) 10

Sipas agjencis kufitare t BE FRONTEX, 764,000 refugjat dhe azil krkues nga Siria, Afganistani dhe Iraku udhtuar prmes Maqedonis dhe Serbis n 2015 pr t vijuar me tej n ishujt e Egjeut pr n Gjermani dhe pjest e tjera t Evrops Perndimore. 11

Ndryshe nga Serbia dhe Maqedonia q si vende jo antare t BE s bashku kan marr m shum se 20 milion euro mbshtetje financiare, Greqia dhe Kroacia si vende t BE kan marr rreth 700 milion dhe 21 milion euro respektivisht.

http://www.intermagazin.rs/gde-je-uzrok-krize-zbog-migranata/

41

pr n Evrop (e cila mund t jet prmes Adriatikut pr n Itali), pr

shkak se i mungojn kushtet, forca dhe entuziazmi pr t shptuar

botn, ndrsa t gjith t tjert po i mbyllin kufijt e tyre12

. Ngjashm

me kt deklarat, Kryeministri malazez ka br t ditur se vendi i tij

do t duhet mbyll mbyllur kufijt e tij, nse Maqedonia e mbyll

kufirin me Greqin13

. Megjithat, si Shqipria edhe Mali i Zi filluan

me prgatitjet pr pritjen e deri n 10.000 refugjatve duke ish

strukturat ushtarake n qendra pritje.

Gjithashtu kriza e emigrantve ka ndikuar n mnyr t pashmangshme

marrdhniet e fqinjsis t vendeve t Ballkanit Perndimor. Kriza

ishte nj prov pr marrdhniet ndrmjet t gjitha vendeve prgjat

rrugs s migrimit dhe ajo kishte nj ndikim shum kompleks. Nga

njra an, pr shembull, Maqedonia dhe Serbia koordinuan veprimet e

tyre pa gjeneruar llojin e tensioneve t cilat dmtonin bashkpunimin

kufitar n mes t shteteve t tjera14

. Nga ana tjetr, shtja e prforcimit

t kontrolleve kufitare ka pasur pasoja negative n marrdhniet

dypalshe n rajon q prekin marrdhniet Kroate / Serbe.

Mungesa e komunikimit ndrmjet qeverive dhe lvizjet e njanshme i

prkeqsuan me shpejtsi marrdhniet. Njfar dmi u b dhe, pr

shembull, marrdhniet Serbo-Kroate u prkeqsuan ndrsa znka

12

Raport i asambles parlamentare t Kshillit t Evrops T drejtat e njeriut t refugjatve dhe emigrantve situata n Ballkanin Perndimor - 2015 13

Ibid., 14

Lange, Sabina. The Western Balkans: back in the EU spotlight, European Union Institute for Security Studies (EUISS), March 2016

42

dypalshe u shoqrua me nj fushat agresive n media, sidomos n

Serbi15

. Marrdhniet ndrmjet Shkupit dhe Athins ishin t

tensionuara gjithashtu, ku qeveria maqedonase fajsonte Greqin q

nuk kishte br nj pun t mir n kontrollin e migracionit n BE16

.

Nga ana tjetr, kryeministri grek akuzoi Maqedonin se po turpronte

Evropn pasi policia maqedonase ndaloi nj prpjekje t emigrantve

pr t kaluar kufirin. N fakt, marrdhniet e fqinjsis mund t

prkeqsohen nse rruga e Ballkanit riaktivizohet.

N lidhje me ndikimin e marrveshjes BE-Turqi mbi situatn n vendet

e Ballkanit Perndimor, nuk ka dyshim se pas nnshkrimit t

marrveshjes m 18 mars 2016, presioni n rajon ka rn. Periudha

para miratimit t marrveshjes dhe para mbylljes s rrugs ballkanike u

shnua me ndryshime t rndsishme n kuotat e pranimit ndrmjet

vendeve pritse t refugjatve. N shkurt 2016, Austria shpalli dhe

alarmoi vendet e Ballkanit se do t shqyrtonte vetm 80 krkesa pr

azil do dit dhe se do t vendos nj kufi maksimal vjetor prej 37.500

krkesash. Pr rrjedhoj, t gjitha vendet prgjat rrugs ballkanike

mbylln kufijt e tyre dhe disa prej tyre vendosn trupat ushtarake pr

t siguruar kufirin nga kalimi i paligjshm. Asnj nga shtetet e

Ballkanit nuk donin t rrezikonin q refugjatt mund t bllokoheshin

dhe t mbeteshin n vendet e tyre.

15

Policy Brief, Western Balkans and the EU: Beyond the Autopilot Mode 16

http://www.sharqforum.org/2016/06/08/europes-refugee-crisis-and-the-balkans/ (accessed on 18.07.2016)

http://www.sharqforum.org/2016/06/08/europes-refugee-crisis-and-the-balkans/

43

Me an t nnshkrimit t marrveshjes, Turqia u angazhua pr t marr

mbrapsht pr nj periudh t prkohshme t gjith refugjatt dhe

emigrantt q do t mbrrijn n t ardhmen n ishujt grek - me kusht

q pr do refugjat sirian t marr mbrapsht, nj tjetr do t zhvendosej

nga Turqia n BE. BE-ja u angazhua ti jepte 3 miliard euro ndihm

financiare shtes pr prpjekjet e Turqis n mbshtetje t refugjatve

sirian gjat tre viteve t ardhshme, pr t uar prpara udhtimin pa

viza n vendet e Shengenit pr qytetart turq dhe pr t prshpejtuar

negociatat e antarsimit t Turqis n BE17

. Megjithat, nse

marrveshja prishet, q nisur nga rrethanat e tanishme ka shum gjasa

q t ndodh pr shkak t rnies s dukshme t demokracis pas

prpjekjes pr grusht shteti dhe Ballkani Perndimor do t paguaj

mimin pr kt. Nse shifrat rriten srish dhe presioni gjithashtu, sht

e qart se rajoni i Ballkanit Perndimor ngjiten nj her dhe presioni

fillon n rritje prsri, sht m se e qart se rajoni i Ballkanit

Perndimor me pozicionin e tij si ndrmjets, t gjendur n mes t

dhuns n Lindjen e Mesme dhe Evrops Perndimore, do t shrbej

edhe nj her si dera e prparme e Evrops.

Lidhja mes Terrorizmit dhe Migracionit n Ballkanin Perndimor

Terrorizmi modern karakterizohet nga teknika t ndryshme q

terroristt prdori duke filluar nga ato tradicionale n moderne,

17

Raport i asambles parlamentare Kshillit Evrops T drejtat e njeriut t refugjatve dhe emigrantve situata n Ballkanin Perndimor - 2015

44

asimetrike n hibride apo reale n kibernetike. Duke qen

tradicionalisht nj udhkryq i njerzve t cilit i shtohen kufijt e

pasigurta, institucionet e dobta, qeverit e paqndrueshme, korrupsioni

mbyts, tensionet e prhershme etniko-fetare dhe mosmarrveshjet e

vazhdueshme territoriale, Ballkani Perndimor prbn nj terren t

prshtatshm pr radikalizm, duke i hapur rrugn grupeve terroriste

pr t kaluar lehtsisht nga Evropa pr n Siri dhe anasjelltas.

Pajisja lehtsisht me pasaporta dhe dokumente n vendet e Ballkanit

mundson kalimin e thjesht t kufirit dhe lvizjen npr kontinentin

evropian18

. Qindra persona kan ln Ballkanin pr t luftuar kundr

regjimit t Asadit n konfliktin n Siri q prej vitit 2012 t cilt s

bashku me ato t Evrops Perndimore dhe ato nga pjes t tjera t

bots formojn nj shifr t jashtzakonshme 25.000 deri 30.00019

lufttar t huaj, q jan me origjin nga m shum se 100 vende, pr t

luftuar pr kauzn e ISIS . Pas prfitimit t prvojs luftarake, ata

prbjn nj krcnim serioz pr vendet e origjins duke rritur shanset

pr radikalizim dhe prhapjen e ekstremizmit n rajon. N mbshtetje

t ktij pretendimi sht edhe Rezoluta e Kshillit t Sigurimit t

Kombeve t Bashkuara 2178 e miratuar n shtator t vitit 2014, e cili

thot se lufttart e huaj terrorist rrisin intensitetin, kohzgjatjen dhe

rndsin e konflikteve, si dhe mund t prbjn nj krcnim serioz

pr Shtetet e tyre t origjins, Shtetet ku ato kalojn dhe Shtetet pr ku

udhtojn. Sipas disa vlersimeve mbi lufttart nga BP t dhna nga

18

Raport nga Forumi i Qendrs Marshall pr Sigurin, Transnational threats: NATO and national response, 2015 19

Vlersimet e Kombeve Bashkuara

45

OKB-ja n gusht t vitit 2014, ka pasur rreht 130 lufttar nga Kosova,

rreth 70 nga Maqedonia, 50 lufttar me origjin nga BiH, 42 nga

Shqipria dhe shum pak nga Serbia. N baz t ktyre statistikave,

vendet e Ballkanit Perndimor mund t jen nj burim potencial i

lufttarve islamik dhe nj streh pr t kthyerit nga zonat e lufts n

Siri dhe Irak.

Ndonse dihen parakushtet pr tu larguar nga Ballkani dhe pr t

luftuar n Siri, arsyet pse individt zgjedhin t bhen militant jan t

paqarta. Lidhjet fetare dhe historike, afrsia me rajonin e Siris,

mbshtetja aktive e celulave n rajon, zona urbane e lufts dhe

kombinimi i ktyre faktorve mundsojn ekstremistt islamik t

Ballkanit Perndimor q jo vetm t marrin pjes aktivisht, por edhe t

jen t mbshtetje operative financiare dhe logjistike pr grupet n

tranzit20

. Ne lidhje me arsyet, rasti i mjekut t ri nga Maqedonia i cili u

largua nga vendi pr t luftuar pr ISIS, dshmon natyrn komplekse t

ktyre arsyeve. Ai pretendonte se kishte shkuar n Siri pr arsye

ideologjike dhe se ana financiare nuk ishte shtysa e tij kryesore e

radikalizmit, por ideologjia fetare duke u konvertuar nga ortodoks n

besimtar islam. Megjithat, policia konfirmoi se n shumicn e rasteve

arsyet ishin thjesht me qllim fitimprurs duke pasur parasysh se nj

sasi e madhe parash sht paguar n mnyr t vazhdueshme pr

mbshtetsit e ISIS pr veprimet e tyre.

20

Raport nga Forumi i Qendrs Marshall pr Sigurin, Transnational threats: NATO and national response, 2015

46

Por, ku qndron lidhja ktu ndrmjet krcnimeve terroriste dhe krizs

s refugjatve/ emigrantve? Pr sa i prket Ballkanit Perndimor, ka

pak prova q konfirmojn lidhjen terrorizm /refugjat. Megjithat,

mos ekzistenca e provave t forta nuk do t thot q mungon rreziku i

radikalizmit. Prkundrazi, hetimi i sulmeve terroriste n Paris tregoi se

organizatori kryesor - nj qytetar belg hyri n Evrop i fshehur n

mesin e mijra refugjatve q kalonin prmes Greqis. N baz t

pasaports s falsifikuar e gjendur n vend-ngjarje, nj prej terroristve

u kthye n BE nga Siria nprmjet Greqis, Maqedonis dhe Serbis,

ku ai ishte regjistruar si refugjat. Me fjal t tjera, terroristt udhtuan

s bashku me refugjatt, duke u maskuar si refugjat. Fakti se t

paktn nj prej terroristve t sulmeve n Paris kishte hyr n BE

prgjat rrugs ballkanike tregon se fenomeni i islamikve t fjetur

nuk duhet nnvlersuar n kontekstin e migracionit21

.

Gjithashtu, n shtator 2015, Qendra Hungareze Kundr-terrorizmit

njoftoi se terroristt po kalonin kufijt t maskuar si refugjat, duke

shkaktuar shqetsime serioze pr sigurin kombtare22

. Nga maji deri

n tetor 2015, jan raportuar vetm tre raste n mnyr t detajuar q

prfshin terrorist xhihadist t maskuar si refugjat. Megjithat, rasti

i par i raportuar tashm sht diskredituar, ndrkoh ka ende pyetje n

lidhje me dy t tjert23

. N fakt, sulmet terroriste n Paris, bombardimet

21

Jurekovi, Predrag. The International Refugee Crisis as a Challenge for the Western Balkans, IFK Monitor International, February 2016 22

Lito, Melina, International Human Rights Accords protect Migrants from Discrimination, Journal of European Security and Defense Issues, vol.7, issue 1, 2016 23

Ibid.,

47

vetvrasse n Bruksel dhe sulmi m i fundit i kamionit n Nis

nxorn n pah se islamistt ekstremist t brezit t dyt ose t tret q

kan lindur ose jan rritur n shoqrit perndimore dhe t cilt kan

nnshtetsi perndimore (q i mundson atyre lvizjen e lir n t

gjith BE-s) kan m shum gjasa q t rekrutohen pr t ekzekutuar

sulme terroriste se sa refugjatt. E thn ndryshe, dshtimi i tanishm

pr integrimin e emigrantve n vendet e tyre siguron terren t

favorshm pr ekstremizmin n t ardhmen. N mbshtetje t ksaj

deklarate jan statistikat e OKB-s t cilat tregojn se nga 1.2 milion24

refugjat gjithsej t cilt kan hyr n BE n vitin 2015, vetm 37

dyshohen refugjat terrorist, ose 0.004%. Nnshkrimi i marrveshjes

BE-Turqi mund t bhet nj shqetsim m shum pr shrbimet e

siguris perndimore pas heqjes s vizave pr qytetart turq. Kjo do t

thot q nse Turqis i hiqen vizat e udhtimit pr n BE n prputhje

me dispozitat e prcaktuara n marrveshje, ather ekziston mundsia

q terroristt e ISIS t hyjn ligjrisht n BE duke prdorur pasaporta

turke. Sipas ktij skenari, shanset pr ekzekutimin e sulmeve terroriste

n qendrat evropiane do t rriteshin n mnyr eksponenciale.

Rreziku i radikalizmit sht gjithmon i mundshm sidomos kur

ekstremistt przihen me civilt q po largohen nga zonat e konfliktit.

Pavarsisht nga ekzistenca e terroristve n grupet e refugjatve,

rreziku i konvertimit t nj refugjati n nj ekstremist mund t ndikohet

24

Sipas Organizats Ndrkombtare pr Migracionin, mbi 1.2 milion emigrant jo rregullt dhe refugjat mbrritn n Evrop n vitin 2015, shumica nga Siria, Afrika dhe Azia Jugore.

48

nga shum faktor t tjer si vendosja gjeografike dhe statusi ligjor i

refugjatve, niveli i mbshtetjes sociale dhe ekonomike nga popullsia

vendase, politikat dhe veprimet e vendit prits dhe kohzgjatja e krizs.

Sa m shum t zgjas kriza e refugjatve, aq m i madh sht rreziku i

radikalizimit.

Ndikimi i Vendeve t Ballkanit Perndimor n Krizn e

Migracionit/Refugjatve Bashkpunimi Ndrshtetror n

Trajtimin e Krcnimeve Humanitare dhe t Siguris

Vendet e Ballkanit Perndimor po prballen me sfidn e se si ti

prgjigjen krcnimeve t reja humanitare dhe t siguris. Disa nga

vendet kan zhvilluar nj kuadr strategjik t qndrueshm pr tu

prballur me kto krcnime, ndrsa t tjert jan ende duke ndrtuar

kapacitetet institucionale pr t njjtin qllim. Prvoja nga terreni

tregon se reduktimi i rrezikut t radikalizmit dhe zbutja e sfids

humanitare krkon bashkpunim n nivele t shumfishta dhe shkon

prtej sigurimit t nj mbshtetje humanitare t prshtatshme dhe t

qndrueshme. N fakt, ajo krkon nj qasje me shum nivele q

konsiston n nj sr masash dhe aktivitetesh si jan: kontrolli i

identifikimit, menaxhimi i vlersimit t informacionit, bashkpunimi

ndrinstitucional, inteligjenca njerzore, shkmbimi i informacionit,

ndarja e prvojs, monitorimi i fluksit t refugjatve, fokusi i t

prbashkt n zbatimin e ligjit, kontrolli m i madh i kufirit, kontrolli i

vazhdueshm i mediave sociale, metodat e ndalimit t udhtimit t

49

terroristve, mbshtetje humanitare, luft kundr trafikimit t

refugjatve, etj.

Ky lloj bashkpunimi konsiderohet si i domosdoshm ndrmjet

shrbimeve t siguris dhe ato civile dhe t tjera. Prandaj, n aspektin e

shkmbimit t informacionit dhe koordinimit ndrmjet shrbimeve

homologe, vendet e Ballkanit Perndimor, sidomos ata m t prekur

nga kriza, kan caktuar pika kontakti, kan prgatitur raporte pr

flukset migratore, kan bashkpunuar ngusht me Frontex dhe kan

ndar vlersimet e nevojave. Sa i prket kapaciteteve pritse, vendet

jan angazhuar pr ngritjen e qendrave pritse shtes dhe pikave t

kontrollit n rast se situata prshkallzohet, n pajisjen e strehzave

ekzistuese me ndihmn e organizatave humanitare, si Kryqi i Kuq apo

Gjysmhna e Kuqe, pr rritjen e kapaciteteve pritse, etj. Sa i prket

menaxhimit t kufirit dhe lufts kundr trafikimit, jan shkmbyer

pajisje teknike kufitare, jan ndrmarr aktivitete t prbashkta pr

regjistrimin e refugjatve, sht dakordsuar mekanizmi i mbrojtjes

civile, sht formuar nj task forc pr sigurimin e informacionit, sht

miratuar legjislacioni i ngjashm (q i lejon refugjatt t kalojn

lirshm prmes vendeve pr nj periudh t caktuar kohore), sht

shkmbyer informacion mbi lvizjet e trafikantve t mundshm,

transportimi i refugjatve nga qytetart vendas sht ndaluar dhe jan

aktivizuar masa t tjera pr bashkpunimin.

Me gjith prpjekjet e dukshme, reagimi kombtar dhe bashkpunimi

rajonal mungojn ende. Mangsit pr zbatimin e duhur s bashku me

kapacitetet e pazhvilluara t shrbimeve kan penguar efektivitetin n

50

shkall t gjer q ka t bj me krizn. Dallimet n kapacitetet e

shteteve t Ballkanit Perndimor dhe prgjigja rajonal e pa harmonizuar

kan ndikuar negativisht. Pr t zbutur krcnimin humanitar, shum

angazhimeve mbeten ende pr t'u ndrmarr si prmirsimi dhe

zgjerimi i kapaciteteve pritse, njoftimi i fqinjve n lidhje me politikat

ose masat e planifikuara, prmirsimi i dialogut ndrmjet shrbimeve,

mundsimi i vendosjes s mbshtetjes Frontex, krkimi i prbashkt i

burimeve pr shtretr, akomodim, veshje, ngrohje dhe pajisje

mjeksore. Prve aspektit humanitar, shkmbimi i inteligjencs

ndrmjet agjencive do t rris shanset e zbulimit t terroristve t

mundshm q kalojn n Ballkan t maskuar si refugjat dhe do t

parandaloj rekrutimin e refugjatve. Gjithashtu, shkmbimi efikas i

informacionit mbi t dyshuarit pr terrorizm do t rris monitorimin e

kontrolleve kufitare dhe do t mbaj nn vzhgim sulmet e mundshme

t ekstremistve t krahut t djatht. sht e domosdoshme pasja e nj

kuptimi m t sakt t lidhjeve ndrmjet migracionit masiv dhe

terrorizmit n vendet e Ballkanit dhe forcimi i bashkpunimit t

qndrueshm midis partnerve rajonal25

.

Mungesa e aksesit n fondet e BE-s q i alokohen zakonisht antarve

t tij pr situatat e emergjencs si kjo dhe pa pasur leje pr t prdorur

25

Mee, Merita H. Irregular Migration Flows and Human,Trafficking In the Western Balkan Countries: Challenges of the Convergence of Counter, Trafficking Response, Journal of Liberty and International Affairs, vol 1, 2016

51

bazn e t dhnave Eurodac26

, sht koha e duhur pr vendet e

Ballkanit Perndimor q t fillojn t ndjekin shembullin e BE-s pr

ndrtimin e kapaciteteve institucionale shtes. Krijimi i nj qendre

ballkanike pr luftn kundr terrorizmit, rritja e kontrollit t armve,

vendosja e kontrolleve m rigoroze pr pasagjert n aeroporte mund t

jen pika t mira referimi.

Pasojat e Mundshme t Krizs s Migracionit/Refugjatve;

Implikimet sipas Kndvshtrimit Humanitar dhe t Siguris

Sipas disa ekspertve dhe praktikantve, krizat e refugjatve jan

zgjidhur tradicionalisht n tre mnyra: 1. Zgjidhja e konfliktit fillestar

n vendin e origjins dhe kthimin e refugjatve n shtpit e tyre, 2.

Vendosja prfundimtare e refugjatve n vendet pritse, ndoshta me

nj mundsi pr shtetsin dhe 3. Rivendosja e refugjatve n vendet e

treta .

Skenari i par i pasqyruar n krizn e tanishme t migracionit /

refugjatve sht m i miri, por edhe skenari m pak i mundur vetm

pr shkak t zhvillimeve n terren. Duke pasur parasysh pritshmrit e

ulta pr t'i dhn fund lufts n Siri q sht ndezur q nga viti 2011

dhe duke marr parasysh 4 milion refugjat t cilt kan ln tashm

vendin duke u prpjekur pr t arritur n Evropn Perndimore, kriza

humanitare nuk do t prfundoj s shpejti. Megjithse territori i

kalifatit t ISIS sht n rnie n saj t veprimeve ushtarake dhe

26

Eurodac sht baza e dhnave e BE pr identifikimin e aplikantve pr azil duke prdorur thjesht shenjat e tyre gishtrinjve.

52

sulmeve ajrore t NATO-s dhe Rusis, statusi aktual i nj vendi t

rrnuar nuk jep shpres pr t ardhmen. Njerzit nuk do t reshtin s

larguari dhe ata q jan larguar tashm nuk do t kthehet m.

Megjithat nse kriza e zbutet dhe ISIS shkatrrohet, ather t gjitha

kapacitetet humanitare dhe t siguris do ti alokohen vendit n mnyr

q t ndihmohet t rivendoset paqja dhe t vendosen themelet pr

rindrtimin e shtetit. Vendet e Ballkanit Perndimor reshtin s qeni

zona tampon mes Lindjes s Mesme dhe pjess tjetr t Evrops pa u

prekur nga pasojat e mtejshme humanitare ose t siguris.

Skenari i dyt ksaj krize t emigrantve sht q t gjith refugjatt do

t vendosen prgjithmon n vendet pritse t BE-s. Ndonse t

dhnat demografike t BE-s tregojn nevojn pr puntor t huaj pr

t forcuar zvendsuar fuqin puntore n plakje, norma e prbashkt e

papunsis ishte vetm nn 10 pr qind n fillim t vitit 2016. Nuk

sht ende koha q t zgjerohet sektori i papunsis duke shtuar

refugjatt n grupin e punkrkuesve27

. Nj tjetr aspekt i rndsishm

sht supozimi se nj pjes e madhe e refugjatve prbhet nga

puntor t pakualifikuar t cilt nuk mund t integrohen lehtsisht n

mjedisin e ri.

Prkundr deklaratave se t gjith refugjatt do t shprndahen n

mnyr proporcionale ndrmjet vendeve t BE-s, impakti i t sapo t

ardhurve do t jet masiv n aspektin politik, ekonomik, kulturor dhe

shoqror n prgjithsi. Me fjal t tjera, refugjatt dhe azilkrkuesit e

27

Zeneli, Valbona and W. Vann, Joseph. A burden on the Balkans, Concordian, vol,7, issue 1, 2016

53

shumt si jo-evropian me identitete t ndryshme fetare dhe kulturore

do t vshtirsojn m tej situatn n vendet pritse.

Kjo ka gjasa ta bj zhvendosjen m sfiduese n nivel lokal dhe mund

t dekurajoj vendet nga pranimi i m shum refugjatve28

. Nga

pikpamja e siguris, nse politikat e integrimit jan t pasuksesshme,

vendosja e refugjatve mund t krijoj kushte pr radikalizimin e

mundshm n vendin e ri t jetess. Qeliza t tjera terroriste mund t

formohen dhe mund t krijohen lidhje ndrmjet radikalve t vjetr

dhe t rinj. Vendet e Ballkanit Perndimor sipas ktij skenari do t

mbesin vende tranziti duke rrezikuar t shpenzojn burime t

konsiderueshme financiare. T qenit nj vend tranzit pr nj koh t

gjat mund t lr pasoja t rnda n shum nivele.

Skenari i tret i cili parashikon zhvendosjen e refugjatve n vendet e

treta do t ishte shkatrrimtar pr vendet e BP. Q nga fillimi i krizs

emigrantve, vendet e BP zgjodhn opsionin e bashkimit t prpjekjeve

me BE-n n trajtimin e krizs, edhe pse ishte opsion m i

kushtueshm, m i vshtir se sa lnia refugjatve t kalonin kufirin.

Megjithat, n rrethanat ku qindra e mijra azilkrkues q prpiqen t

arrijn n BE t ngelen n BP, ather e gjith situata do t shndrrohet

n nj katastrof humanitare dhe t siguris n shkall botrore. Nj

numr i madh i personave t zhvendosur, prshkallzimit t shpejt t

varfris, shkelja e t drejtave t njeriut, nxitja e tensioneve dhe

konflikteve ndretnike do t jet imazhi i ri i BP. Me fjal t tjera, n

28

Ibid.,

54

nj rajon q ka tashm nj situat t rnd ekonomike, politike dhe

shoqrore dhe n munges t mjeteve dhe kapacitetit pr t'u prballur

me krizn n kt prmas t gjer, ndikimi i popullsive t refugjatve

n shtetet e brishta t Ballkanit do t jet n prmasa t pandreqshme.

Nse lidert dhe politikbrsit evropian nuk arrijn t vlersojn dhe

t marrin masa parandaluese pr t'u prballur me kt kriz, kjo do t

destabilizonte t gjith kontinentin evropian. Sipas parimit t efektit

domino, pasojat mund t jen nj val shum m e madhe

azilkrkuesish, por ksaj here do t shoqrohet me nj numr t madh

t shtetasve t Ballkanit Perndimor gjithashtu.

Prfundime

Prthithja e nj numri t madh refugjatsh dhe emigrantsh pr do

vend nuk sht e leht. Kjo sht e qart tashm edhe n vendet q jan

destinacion si Austri, Gjermani apo Suedi, ku nj sasi e madhe

burimesh sht shpenzuar pr strehimin e t ardhurve, por edhe pr t

parandaluar t ardhur t tjer. Megjithse me infrastruktur t zhvilluar

mir, ekonomi t qndrueshme, histori t gjat n respektimin e shtetit

t s drejts, qeverisjes s mir dhe institucioneve t forta, vendet e

destinacionit ende prpiqen ne kt kriz humanitare. Kriza i ka treguar

pr politikanve evropian dhe popullsis s BE-s se sa pak t

prgatitur ishin ato pr t menaxhuar dhe pr t absorbuar fluksin e

refugjatve, azilkrkuesve dhe emigrantve t paligjshm ekonomik.

N kaosin e korridoreve t institucioneve t BE-s, BE-ja ka kuptuar se

e ka theksuar rolin qendror t Ballkanit Perndimor n ruajtjen e

55

kufijve t BE-s. Rruga e Ballkanit Perndimor shpejt u b porta m e

prdorur pr t hyr n Evrop pr emigrantt e parregullt, por edhe pr

terroristt e mundshm. Prfshirja e personave n sulmet terroriste n

Paris, Bruksel, Nis dhe q u hyn n BE si refugjat, vetm

konfirmojn realitetin e lidhjes s migracionit terrorizmit.

T provokuar nga propaganda e rekrutuesve islamik, refugjatt mund

t radikalizohen lehtsisht dhe kthen lehtsisht n nj krcnim t

siguris pr vendin e destinacionit, por edhe pr vendet e tranzitit. Duke

qen nj rrug pr mijra emigrant dhe refugjat, vendet e Ballkanit

testuan kapacitetet e tyre institucionale pr t prballuar nj kriz t

madhe. T detyruar nga presioni i fluksit t madh t njerzve,

Maqedonia dhe Serbia, vendet m t ekspozuara gjat ksaj rruge, kan

shpenzuar burime t konsiderueshme pr t menaxhuar krizn, por edhe

pr t mbrojtur kufijt e BE-s. Kjo ka nxjerr n pah zbuluar

absurditetin e vendeve t Ballkanit Perndimor q nuk jan n BE.

Qindra mijra refugjat lan nj vend t BE-s / Shengen pr t kaluar

prmes dy vendeve jasht BE-s pr tu rifutur n BE. Bashkpunimi

ndrmjet vendeve t BP sht vendosur duke u fokusuar n

bashkpunimin ndrinstitucional, monitorimin e refugjatve, duke

parandaluar udhtimin e terroristve t mundshm, kontrollin e

identitetit, etj.

Kjo kriz humanitare ka treguar gjithashtu se bashkpunimi m i madh

me BP dhe investimi n kapacitete n BP nga ana e BE-s sht shum

i nevojshm dhe I pritshm meqnse kjo kriz, pr shkak t natyrs s

saj, sht shum m evropiane se sa vetm kriz e BE-s. Pr shkak t

56

prgjigjes t paksuar ndaj krizs dhe prkeqsimi i imazhit n

marrdhniet ndrkombtare i provokuar nga Brexit sht i

domosdoshm krijimi i nj qasjeje t prbashkt, gjithprfshirse t

BE-s duke prfshir edhe vendet e Ballkanit Perndimor lidhur me

azilin dhe migracionin. Askush nuk mund t parashikoj se kur apo

nse do t prfundoj kriza e migracionit/refugjatve, por duke pasur

parasysh dinamikn e lufts n Siri, konfliktet e pazgjidhura n

Afganistan dhe Irak, pikat e nxehta t mundshme n Afrik, rnien e

demokracis n Turqi dhe rikonfigurimin e dukshm gjeopolitik n

hartn e siguris botrore, kjo kriz sht vetm fillimi i nj fatkeqsie

m t madhe humanitare apo t siguris, kjo sht qetsia para stuhis.

Bibliografia

Annual report, 2015, Balkan SAYS

Barbara Sude, David Stebbins & Sarah Weilant, Lessening the Risk of

Refugee Radicalization, Perspective

Hatida Beria, Katarina Jonev & Igor Bariic, 2016, The Influence of

Islaimic State on the Global Security, Journal of Liberty and

International Affairs, vol 1

Jurekovi, Predrag. 2016, The International Refugee Crisis as a

Challenge for the Western Balkans, IFK Monitor International

Lange, Sabina, 2016, The Western Balkans: back in the EU spotlight,

European Union Institute for Security Studies (EUISS)

57

Lito, Melina, 2016, International Human Rights Accords protect

Migrants from Discrimination, Journal of European Security and

Defense Issues, vol.7, issue 1

Mee, Merita H., 2016, Irregular Migration Flows and

Human,Trafficking In the Western Balkan Countries:Challenges of

the Convergence of Counter, Trafficking Response, Journal of

Liberty and International Affairs, vol. 1

Policy Brief, Western Balkans and the EU: Beyond the Autopilot Mode

Report by the Parliamentary Assembly of the Council of Europe, 2015,

Human Rights of Refugees and Migrants the Situation in the

Western Balkans

Report by the European Commission, Managing the Refugee Crisis -

Western Balkans Route: State of Play Report, Western Balkans

Route: State of Play Report

Report from the Marshall Center Security Forum, 2015, Transnational

threats: NATO and national response

Zeneli, Valbona & W. Vann, Joseph. A burden on the Balkans,

Concordian, vol,7, issue 1, 2016

http://frontex.Evropa.eu/(accessed on 19.07.2016)

http://www.iom.int/(accessed on 20.07.2016)

http://www.sharqforum.org/2016/06/08/europes-refugee-crisis-and-the-

balkans/ (accessed on 20.07.2016)

http://www.alfa.mk/News.aspx?id=103957#.V5XEntJ94dU (accessed

on 18.07.2016)

http://www.alfa.mk/News.aspx?id=103957#.V5XEntJ94dU

58

http://ec.Evropa.eu/dgs/home-affairs/what-we-

do/policies/asylum/identification-of-

applicants/index_en.htm(accessed on 20.07.2016)

NJ VSHTRIM MBI FUSHN E SIGURIS

KIBERNETIKE N SHQIPRI

Eranda BEGAJ

Studiuese

I. Hyrje

Prhapja e shpejt e teknologjis s informacionit dhe komunikimit1 n

mbar botn ka sjell prfitime t mdha ekonomike dhe mundsi

zhvillimi pr njerzimin. Megjith mundsit q pron, TIK mbart

edhe rrisje serioze pr mbar shoqrin. Kujtojm se i gjith aktivitetit

yn i prditshm, mbshtet n mjetet TIK, q s bashku me efektet

pozitive prbn nj mjedis t lakmuar pr aktivitet kriminal, si krimi

kibernetik dhe krcnimet pr infrastrukturn kritike t rrjetit t

informacionit. etj.

Pr kt qllim komuniteti ndrkombtar ka krijuar autoritetet e

nevojshme pr t investiguar krimin kibernetik, gjithashtu ka forcuar

kapacitetet njerzore pr t luftuar kt lloj t ri krimi. Shtetet e

zhvilluara po i kushtojn vmendje gjithnj e m t madhe mbrojtjes s

hapsirs kibernetike, si pjes e siguris kombtare.

Ndrkoh, n Shqipri penetrimi i internetit n t gjith territorin e

vendit, zhvillimi i infrastrukturs TIK, informatizimi i shoqris,

1 Me posht do i referohem me akronimin TIK

60

promovimi i qeverisjes elektronike kan qen sfida t vazhdueshme t

shoqris dhe autoriteteve shqiptare. N kt kndvshtrim, investimet

e ndrmarra i kan dhn lulzim ndrveprimit t databasave shtetrore

dhe ofrimit t shrbimeve publike online. Sot do qytetar shqiptar

lehtsisht mund t prfitoj shrbime publike trsisht online, zhvillim i

t cils e vendos edhe me shume theksin n rndsin q i duhet

kushtuar fushs s siguris kibernetike.

N kt kuadr dhe duke kujtuar t gjith rndsin dhe kompleksitetin

q mbart siguria kibernetike n shoqrin shqiptare m posht do t

analizoj zhvillimin e ksaj fushe n realitetin shqiptar. Hapat e

ndrmarra nga autoritetet shtetrore n forcim t kapaciteteve njerzore

pr t mundsuar luftn e suksesshme ndaj ktij lloji t ri krimi.

Gjithashtu me shum rndsi sht edhe analizimi i kuadrit ligjor t

krijuar pr kt qllim.

II. Digjitalizimi n Shqipri

Shqipria sikurse n shum vende t tjera, ka qen dshmitare e

zhvillimit t shpejt t internetit. Ky zhvillim vrehet qoft n

aktivitetin e prditshm t administrats publike qoft dhe n aktivitetin

e sektorit privat tregtar. AKEP2 vlerson se prgjat tremujorit t par

t vitit 2016 numri i pajtimtarve me akses n internet nga rrjete fikse

sht 246, 675 pajtimtar. Ndrkoh pr t njjtn periudh kohore,

2 http://akep.al/images/stories/AKEP/statistika/2016/numri_i_pajtimareve_me_

akses_broadband_fiks.pdf

http://akep.al/images/stories/AKEP/statistika/2016/numri_i_pajtimareve_me_%20akses_broadband_fiks.pdfhttp://akep.al/images/stories/AKEP/statistika/2016/numri_i_pajtimareve_me_%20akses_broadband_fiks.pdf

61

numri dhe penetrimi i pajtimtarve me akses broadband 3G dhe 4G

sht 49.2%3.

Komunikimet elektronike dhe shprndarja e internetit kan mundsuar

dhe kontribuar n krijimin e nj kulture digjitale n Shqipri. Kultur, e

cila faciliton prthithjen e politikave t ndrmarra nga qeveria shqiptare

ne kudr t krijimit t qeverisjes elektronike dhe ofrimit t shrbimeve

publike online. Gjithashtu, politikat aktuale t qeverive shqiptare jan

fokusuar n ngritjen e sistemeve elektronike, informatizimin e

shoqris, krijimin e platforms kombtare t ndrveprimit e cila

aktualisht mundson shkmbimin n koh reale t informacionit t

mbartur nga autoritetet qeveritare. Pr me tepr politikat aktuale kan

mundsuar ofrimin e shrbimeve publike trsisht online. Shqipria

renditet n vendet e para n rajonin e Ballkanit Perndimor pr nivelin

e digjitalizimit t shrbimeve publike. Nj eksperienc e akumuluar me

krijimin pr her t par t Agjencis Kombtare t Shoqris s

Informacionit n vitin 2007. Krijimi i ksaj Agjencie pr her t par n

Shqipri, nxiti dhe promovoi vlerat e qeverisjes elektronike. Nprmjet

ksaj Agjencie u hodhn bazat pr krijimin e nj shoqrie digjitale

shqiptare. N do institucion linje u krijuan departamentet e

Teknologjis s Informacionit, t cilat jo vetm koordinojn punn n

aspekte mirmbajtje rrjeti/infrastrukture por mbi t gjitha jan pruese

t projekteve TIK. Kjo skeme e zgjedhur ka uar n centralizimin e

3 Burimi AKEP

62

ktij procesi, nj aspekt shum i rndsishm pr zhvillimin e duhur

dhe t qndrueshm t ksaj fushe.

Gjithashtu mjaft e rndsishme t theksohet sht edhe mbshtetja

politike q i sht ofruar ktij sektori. Zhvillimi i politikave dhe

implementimi i projekteve TIK patjetr krkojn mbshtetje politike

dhe leadership t fort pr t asimiluar projektet mjaft ambicioze t

propozuara n kt fush. N kt kndvshtrim Shqipria ka zbatuar

projekte mjaft ambicioze krahasuar me nivelin e zhvillimit shoqror

dhe kulturn digjitale.

Implementimi i suksesshm i ktyre projekteve lidhet n mnyr t

padiskutueshme edhe m nivelin e zhvillimit t arritur nga shoqria.

Projekte si SMART CITIES; e-leja, e-edukimi, e-shndetsia, e-

taksa, e-dogana, e-prokurimi jan patjetr t lidhura me kulturn

digjitale t komunitetit.

Kujtoj se vetm pr vitin 2015, qeveria shqiptare ka financuar mbi 180

projekte TIK pr t gjitha institucionet e linjs. Nn kt korniz,

siguria e ktyre sistemeve t ngritura merr nj dimension vital pr

mbarvajtjen e ktij sistemi t ri t krijuar. Autoritet shqiptare duhet t

ken nn fokus t veant shtjen e siguris kibernetike dhe siguris s

informacionit, pr funksionin jetik q paraqet pr do qytetar shqiptar.

63

III. Politikat dhe Strategjia Kibernetike

N Shqipri politikat e para n fushn e siguris kiberntike datojn n

vitin 2002. Koh n t ciln Shqipria ratifikoi Konventn Kibernetike

t Kshillit t Evrops4. Me ratifikimin e ksaj Konvente lindi nevoja

urgjente q autoritetet Shqiptare t prmbushnin detyrimet q rrjedhin

nga kjo konvent. Implementimi i ksaj konvente sht mjaft kompleks

pasi krkon prshtatjen e kuadrit ligjor shum sensitive. Megjithkt

autoritetet shqiptare nisn punn pr implementimin e duhur t

detyrimeve q sjell ratifikimi i ksaj konvente duke propozuar

ndryshimet e nevojshme ligjore.

Konventa e Kshillit t Evrops, ka n fokus kryesor t saj,

bashkpunimin dh harmonizimin pr veprat kriminale. Pr kt qllim

ekstradimi sht ndr konceptet baz q konventa prcjell pr luftn

kundr krimit kibernetik. Pr kt qllim propozimet e nevojshme u

hartuan n Kodin Penal duke pasur ne mndje harmonizimin e ktij

kodi me detyrimet q rrjedhin nga Konveta e Kshillit t Evrops. N

kt kuadr mbas nj analize gjithprfshirse autoritetet shqiptare

miratuan ndryshmet n legjislacionin e mposhtm:

Ligjin nr. 7895, dat 27.1.1995, Kodi Penal i Republiks s

Shqipris i amenduar;

Ligji 7905 dat 21.3.1995 Kodi i Procedurave Penale t

Republiks s Shqipris i amenduar.

4 Ligj Nr. 8888, dat 25.4.2002 Pr ratifikimin e Konvents pr krimin n fushn e

kibernetiks

64

N vijim t ndryshimeve t sjella nga legjislacioni i msiprm, pr her

t par konsiderohet krim, veprat penale t kryera n fushn e

teknologjis s informacionit. M posht po paraqes veprat penale n

fushn e teknologjis s informacionit ta parashikuara n legjislacionin

penal shqiptar:

Shprndarja kompjuterike e materialeve pro gjenocidit ose

krimeve kundr njerzimit;

Kanosja me motive racizmi dhe ksenofobie nprmjet sistemit

kompjuterik;

Shprndarja e materialeve raciste ose ksenofobike nprmjet

sistemit kompjuterik;

Fyerja me motive racizmi ose ksenofobie nprmjet sistemit

kompjuterik;

Mashtrimi kompjuterik;

Falsifikimi kompjuterik;

Hyrja e paautorizuar kompjuterike;

Prgjimi i paligjshm i t dhnave kompjuterike;

Ndrhyrja n t dhnat kompjuterike;

Ndrhyrja n sistemet kompjuterike;

Keqprdorimi i pajisjeve.

Nga ana tjetr me qllimin harmonizimin e plot me legjislacionin

ndrkombtar n kt fush, n vitin 2004 Shqipria ratifikoi

65

protokollin shtes t Konvents pr Krimin Kibernetik5, pr

penalizimin e akteve me natyr raciste dhe ksenofobe t kryera

nprmjet sistemeve kompjuterike.

Gjithashtu, n kudr t proceseve integruese dhe detyrimeve q rrjedhin

nga Marrveshja e Stabilizim Asociimit6 (MSA), Shqipria sht

angazhuar t prmbush t gjith detyrimet q rrjedhin nga ky proces.

Duke kujtuar se neni 70 i ksaj marrveshje krkon prshtatjen e

legjislacionit t brendshm shqiptar me acquis e Bashkimit Evropian,

rrjedhimisht ky detyrim lind edhe pr fushn e siguris kibernetike. N

kt kuadr prafrimi me acquis e Bashkimit Evropian n praktikat e

brendshme merr nj dimension t rndsishm. Autoritet shtetrore

duhet t ken veanrisht n fokus prafrimin me Direktivn 2008/114

Mbi identifikimin dhe prcaktimin e infrastrukturave kritike evropiane

dhe vlersimin e nevojs pr t prmirsuar mbrojtjen e tyre,

Programin Evropian pr mbrojtjen e infrastrukturs kritike (EPCIP)

Gjithashtu prafrimi i standardeve t vendosura nga Direktiva

2013/40/BE e Parlamentit dhe Kshillit Evropian Mbi sulmet kundrejt

sistemeve t informacionit duhet t ndiqen nga autoritetet shqiptare.

Shqipria duhet t ndjek t gjitha ndryshimet dhe rregullimet n nivel

5 Ligjin Nr. 9262, dat 29.7. 2004 Pr ratifikimin e Protokollit shtes t Konvents

pr Krimin Kibernetik, pr Penalizimin e Akteve me Natyr Raciste dhe Ksenofobe t Kryera Nprmjet Sistemeve Kompjuterike 6 Miratuar me ligjin nr. 9590, dat 27.7.2006 Pr ratifikimin e Marrveshjes s

Stabilizim-Asociimit ndrmjet Republiks s Shqipris dhe Komuniteteve Evropiane dhe shteteve t tyre antare

66

evropian jo vetm si krkes e ktij procesi por edhe si nj praktik e

mir n kt fush. Pr kt qllim propozimet e Komisionit Evropian

nprmjet draft-direktivs Mbi rrjetet e siguris s informacionit

duhet t prqasen edhe nga autoritet shqiptare, duke qen se ky

propozim do t vendos standarte t larta n krijimin e nj mjedisi t

sigurt dhe t besueshm digjital.

Ndrkoh q n Bashkimin Evropian ekzistojn mjaft dokumente

strategjik7 pr rregullimin e ksaj fushe hapat e ndrmarra n Shqipri

jan akoma n faza t para. Aktualisht n Shqipri nuk ekziston nj

strategji n fushn e siguris kibernetike. Mjaft diskutime po zhv