University of Business and Technology in Kosovo University of Business and Technology in Kosovo

UBT Knowledge Center UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Summer 6-2018

INSTITUCIONET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE NDIKIMI I INSTITUCIONET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE NDIKIMI I

POLITIKAVE MJEDISORE NË TË DREJTËN E MJEDISIT NË POLITIKAVE MJEDISORE NË TË DREJTËN E MJEDISIT NË

KOSOVË KOSOVË

Filloreta Balaj

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Law Commons

Kolegji UBT

Fakulteti Juridik

INSTITUCIONET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE NDIKIMI I

POLITIKAVE MJEDISORE NË TË DREJTËN E MJEDISIT NË

KOSOVË

Shkalla Master

Filloreta Balaj

Qershor, 2018

Prishtinë

Kolegji UBT

Fakulteti Juridik

Punim Diplome

Viti akademik 2016 / 2017

Filloreta Balaj

INSTITUCIONET E BASHKIMIT EVROPIAN DHE NDIKIMI I

POLITIKAVE MJEDISORE NË TË DREJTËN E MJEDISIT NË

KOSOVË

Mentori:

Prof. Ass. Dr. Flora KADRIU

Qershor, 2018

Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave

të pjesshme për shkallën Master

I

ABSTRAKT

Bashkimi Evropian ka zhvilluar një identitet të rëndësishëm, si pjesëmarrës në çështjet

mjedisore ndërkombëtare, dhe kapacitetin për t’u bërë akter i rëndësishëm në fushën e

marrëdhënieve ndërkombëtare, për të gjithë sektorët kyç të mjedisit, veçanarisht si bartës

kryesor në luftën kundër ndryshimeve klimatike. Trupi i legjislacionit të BE-së për mjedisin

është i njohur si acquis mjedisor dhe përmban shumë direktiva, rregullore dhe vendime.

Qëllimi i punimit të kësaj teme, ka qenë studimi mbi rëndësinë e institucioneve të Bashkimit

Evropian, roli i këtij institucioni si pjesëmarrës në mbrojtjen e mjedisit dhe ndikimi i

politikave mjedisore Evropiane në të drejtën e mjedisit në Kosovë.

Puna shkencore hulumtuese e këtij studimi paraqet, një vështrim krahasues të legjislacionit

mjedisor të Kosovës, me acquis mjedisor të Bashkimit Evropian, i cili është i përqendruar në

katër fusha kryesore si: ajri, uji, ndryshimet klimatike dhe biodiversiteti. Punimi është bazuar

në metodën cilësore (kualitative), e cila konsiston në grumbullimin dhe përpunimin e të

dhënave dhe analizave të përqëndruara në rregullore, vendime, direktiva, të Bashkimit

Evropian dhe ndikimi i tyre në të drejten e mjedisit në Kosovë.

Bazuar nga studimi i jonë, është vërtetuar se në Republikën e Kosovës, është arritur një

progres i konsiderueshëm, për sa i përket fazës së transpozimit të acquis mjedisore në

legjislacionin e tonë të brendshëm, por përpjekje të mëtejshme duhet të bëhen për tejkalimin

e vështirësive në implementimin e ligjeve në praktikë. Në Kodin penal të Kosovës veprat

penale mjedisore janë parshikuar në një kapitull të veçant, në dispoziat e kapitullit të XXVIII

janë përmendur veprat penale si: ndotja, degradimi dhe shkatrrimi i mjedisit, mbajtja e

paligjshme e substancave të rrezikshme, prerja e pyjeve, etj.

Fjalët kyçe: Institucionet e Bashkimit Evropian, acquis mjedisore i BE-së, e drejta e mjedisit

në Kosovë, mbrojtja juridiko-penale e mjedisit në Kosovë etj.

II

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Të shkruash një temë për mbrojtjen e Gradës Shkencore Master, më është dashur ndihma e

çmuar edhe e personave të tjerë, të cilët dua t’i falënderoj për mendimet, profesionalizimin e

tyre, mbështetjen teorike dhe praktike si dhe angazhimin miqësor gjatë hulumtimit të kësaj

teme.

Në radhë të parë, dua të shpreh mirënjohjen time të thellë për udhëheqësen shkencore Prof.

Ass. Dr. Flora Kadriu, e cila me njohuritë dhe aftësitë e saj, si njohëse e institucioneve të

Bashkimit Evropian, më ka orientuar në problematika dhe çështje të ndryshme të

institucioneve kryesore të Bashkimit Evropian që merren me çështjet e mjedisit dhe ndikimi i

politikave të tyre në të drejten e mjedisit në Kosovë.

Kam nderin t’u shpreh mirënjohje dhe të falënderoj gjithë stafin e Fakultetit të Juridik, të

Kolegjit UBT në Prishtinë, për eksperiencën, profesionalizmin dhe aspektin shkencor të

treguar gjatë periudhës së studimeve Master.

Në fund falënderoj familjen time të gjerë, e posaçërisht prindërit, sepse ky punim nuk do të

kishte qenë i mundur pa ndihmën e vazhdueshme të familjes sime të shtrenjtë, që patën

mirëkuptim për punën time gjatë tërë kohës së studimeve dhe gjatë punimit të temës Master.

Faleminderit!

III

PËRMBAJTJA

LISTA E TABELAVE ............................................................................................................. VI

FJALORI I TERMAVE ......................................................................................................... VII

1 HYRJE ................................................................................................................................ 1

2 SHQYRTIMI I LITERATURËS ........................................................................................ 6

2.1. Konventat dhe protokollet ndërkombëtare të mjedisit ........................................................ 6

2.1.1 Deklarata e konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin e njeriut .................... 6

2.1.2 E drejta ndërkombëtare e detit .......................................................................................... 7

2.1.3. Konferenca e Parisit për ndyshimet klimatike ............................................................... 10

2.1.4. Protokolli i Kiotos .......................................................................................................... 11

2.1.5. Konventa e Vjenës mbi mbrojtjen e shtresës së ozonit .................................................. 11

2.1.6. Protokolli i Montrealit.................................................................................................... 12

2.2. Institucionet e Bashkimit Evropian .............................................................................. 13

2.2.1. Këshilli Evropian ........................................................................................................... 14

2.2.2. Komisioni Evropian ....................................................................................................... 15

2.2.3. Këshilli i Ministrave ...................................................................................................... 16

2.2.4. Parlamenti Evropian ....................................................................................................... 16

2.2.4. Gjykata Evropiane e Drejtësisë ...................................................................................... 17

2.2.5. Banka Qendrore Evropiane ............................................................................................ 17

2.3. Direktivat e Bashkimit Evropian .................................................................................... 18

2.3.1. Direktiva 2000/60/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 23 Tetor 2000 në

fushën e politikës së ujërave .................................................................................................... 18

2.3.2. Direktiva e këshillit 96/62/EC e datës 27 shtator 1996 mbi vlerësimin dhe menaxhimin

e cilësisë së ajrit të ambjentit ................................................................................................... 19

2.3.3. Direktiva 2002/3/ec e parlamentit europian dhe e këshillit e datës 12 shkurt 2002 në

lidhje me ozonin në ajrin e ambijentit...................................................................................... 20

2.3.4. Direktiva e këshillit e datës 15 korrik 1975 mbi mbetjet (75/442/eec).......................... 21

IV

2.3.5. Direktiva e këshillit 1999/30/EC edatës 22 prill 1999 në lidhje me vlerat kufi për

dioksidin e squfurit, dioksidin e azotit dhe oksidet e azotit, lëndët grimcore dhe

plumbin në ajrin e ambientit .................................................................................................... 22

3 DEKLARIMI I PROBLEMIT ........................................................................................... 23

4 METODOLOGJIA .......................................................................................................... 25

5 PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ................................................ 26

5.1.1 Roli i Traktateve si dhe roli i institucioneve të Bashkimit Evropian në formulimin e

politikave mjedisore ................................................................................................................. 26

5.1.2. Mbrojtja e mjedisit me Aktin Unik Evropian në fazën e tretë (1987-1992) .................. 29

5.1.3. Faza e katërt e politikave mjedisore të Bashkimit Evropian.......................................... 30

5.1.4. Kushtetuta Evropiane në mbrotjen e mjedisit ................................................................ 31

5.1.6. Ndikimi i Këshillit Evropian në të drjetën e mjedisit .................................................... 33

5.1.7. Roli i Komisionit Evropian në qeshtjet e mjedisit ......................................................... 34

5.1.8. Ndikimi i Parlamentit Evropian në ligjet e mjedisit në BE ........................................... 35

5.1.9. Gjykata Evropiane e Drejtësisë dhe qeverisja mjedisore ............................................... 35

5.2. Legjislacioni mjedisor i Republikës së Kosovës .......................................................... 36

5.2.1. Ligji për mbrojtjen e Mjedisit, Nr. 03/L-025 ................................................................. 38

5.2.2 Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja, Nr. 03/L-160 .................................................... 39

5.2.3. Ligji për ujrat i Kosovës, Nr. 04/L-147, 2013 ............................................................... 40

5.2.4. Ligji për mbrotjen e natyrës, Nr. 03/L-233 .................................................................... 41

5.2.5. Ligji për mbeturina Nr. 04/L-060 .................................................................................. 42

5.2.6. Ligji për planifikimin hapësinor, Nr. 04/L-174 ........................................................... 43

5.2.7 Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis, Nr. 03/L-214 ............................................. 44

5.3. Harmonizimi i legjislacionit mjedisor të Kosovës me acquis mjedisor të BE-së ........... 45

5.3.1. Dokument pune i stafit të komisionit, raporti i vitit 2016 për Kosovën, Bruksel .......... 45

5.3.2. Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën, 2015, Bruksel,10.11.2015 SWD(2015) . 46

5.3.3. Raporti i progresit 2014 për Kosovën, Bruksel, 8.10.2014 SWD 306 ........................... 48

5.3.4 Raporti i progresit 2011 për Kosovën, Bruksel, 12.10.2011 ........................................ 49

V

5.3.5. Raporti i Komisioni i Evropian, Bruksel (14.10.2009) Sek (2009) 1340 ...................... 50

5.4. Mbrojtja juridike penale e mjedisit në Kosovë ............................................................... 51

5.5. Strategjitë e Kosovës për mbrojtjen e mjedisit ................................................................. 56

6 KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ...................................................................... 57

7 REFERENCAT .............................................................................................................. 59

VI

LISTA E TABELAVE

Tabela 1 Traktatet e Bashkimit Evropian dhe ndikimi i tyre në politikat mjedisore sipas

autorit ....................................................................................................................................... 32

Tabela 2 Ligjet ekzistuese të mjedisit të miratuar në Kosovë ................................................. 36

Tabela 3 Harmonizimi i legjislacionit mjedisor të Kosovës me Direktivat e BE-së ............... 47

Tabela 4 Procedurat ligjore dhe inspektimet sipas sektoreve gjatë vitit 2015, MMPH ........... 55

VII

FJALORI I TERMAVE

AEM - Agjencia Evropiane e Mjedisit

AUE - Aktin Unik Evropian

AMMK - Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit e Kosovës

AP - Asambleja e Përgjithsme

BE - Bashkimi Evropian

BQE - Banka Qendrore Evropiane

EAP - Programi i Veprimit në Mjedis

KEE - Komiteti Ekonomik Europian

WHO - Organizata Ndërkombëtare e Shëndetësisë

FAO - Organizata Boterore e Bujqesisë dhe Ushqimit

OKB - Organizata e Kombeve të Bashkuara

GJED - Gjykata Evropiane e Drejtësisë

KEE - Komunitetin Ekonomik Evropian

UE - Unioni Evropian

TAIEX - Asistenca Teknike dhe Shkëmbimi i Informacionit-

MSA - Marrveshja për Stabilizim Asocimi

UNESCO - Organizata e Kombeve të Bashkuara e Arsimit, Shkencës dhe Kulturës

IPCC - Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike

PKVM - Planin Kombetar i Veprimit për Mjedis

MMPH - Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapesinor

SMM - Strategjia për Mbrojtjen e Mjedisit

SNK - Strategjia për Ndryshime Klimatike

AKMM - Agjencia e Kosovës për Mbrojtjen e Mjedisit

UNFCCC - Konventa e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike

UNEP - Programi për Mjedisin i Kombeve të Bashkuara

1

1 HYRJE

Që nga vitet e ’70-ta, është hartuar një spektër i gjerë i legjislacionit për mjedisin nga

institucionet e Bashkimit Evropian. Kuadri ligjor mjedisor Evropian, tani shënon grupin më

gjithëpërfshirës dhe modern të standardeve në botë. Trupi i legjislacionit të BE-së për

mjedisin është i njohur si acquis mjedisore, përmban shumë direktiva, rregullore dhe

vendime. Mbrojtja e mjedisit me anë të së drejtës penale është një risi në politikat evropiane

të mjedisit, kjo e drejë u përdor, si mjet për vënien para përgjegjësisë për zbatimin e

legjislacionit mjedisor.

Kosova është orientuar në ndërtimin e një shteti modern e të integruar në Bashkimin

Evropian, në këte rrugë krahas sfidave tjera, do të përballet edhe me plotësimin e kërkesave

dhe nevojave mjedisore. Vendi jonë ka legjislacionin e ri mjedisor, të krijuar kryesisht gjatë

dekadës së fundit. Ai bazohet në Kushtetutën e Republikës së Kosovës dhe përfshinë lloje të

ndryshme të akteve normative, si ligje të përgjithshme e të veçanta për mjedisin. Ky

legjislacion është përgjithësisht i orientuar dhe harmonizuar me standardet e Bashkimit

Evropian, sepse mbështetet në të njëjtat parime që është mbështetur legjislacioni mjedisor

Evropian.

Kosova është duke bërë përpjekje që si në kornizën ligjore po ashtu edhe në rrafshin

implementues t’i inkorporojë dhe zbatojë normat dhe standardet, për të adoptuar ligjet

mjedisore me legjislacionin e Bashkimit Evropian, të ashtuquajturin acquis communautaire.

Koncepti i mjedisit ka pasur një shtrirje globale, ashtu sikurse të drejtat mjedisore dhe

problematikat, që hasen në fushën e mjedisit janë globale. Termi mjedisi i njeriut haset shumë

shpesh në punime profesionale, në mjete të informimit publik, në akte ligjore të shteteve duke

përfshirë këtu edhe kushtetutat e disa vendeve. Shumë indikatorë tregojnë se shoqëria

bashkëkohore dhe natyra janë ballafaquar me ndërrimin e mjedisit që është rezultat i veprimit

negativ të njeriut. Indikatorët më të qartë të kësaj janë urbanizimi dhe koncentrimi i

popullsisë, zhvillimi i industrisë, prodhimi i mjeteve të reja që ndikojnë në shtimin e ndotjes

së ajrit, të tokës të ujrave të lumenjëve, liqeneve, detrave, etj.

2

Globalizimi dhe problemet e ndotjes së mjedisit jetësor

Pjesa e dytë e shekullit XX do të mbetet e shënuar si kohë e kujdesit për mjedisin e njeriut.

Në këtë kohë çështja e ruajtjes dhe e përparimit të mjedisit jetësor shtrohet gjithnjë e më tepër

si problem qendror, jo për shkak të parashikimeve apokaliptike se planeti është në rrezik, se

njerëzimi është në kufi të zhdukjes, por ngase analizat e shumta të shkencëtarëve të ndryshëm

tërheqin vërejtjen për aspekte të ndryshme të prishjes së mjedisit dhe për pasojat që sjellin

këto për klimën, për prodhimtarinë bujqësore, për shëndetin e njerëzve (Gruda, 2013).

Definicionet e fjalorëve për mjedis shkojnë prej “diçka çka rrethon” e deri te tërësia e

faktorëve klimatik, edafik (toka, uji) dhe biotik (bimët dhe shtazët), të cilët veprojnë mbi një

organizëm ose një bashkësi ekologjike dhe që determinojnë formën e saj të ekzistencës,

kushteve shoqërore ose kulturore, që ndikojnë në jetën e një individi ose të një bashkësie apo

thjesht rrethi (ambienti), objektet që na rrethojnë, regjioni ose kushtet. Në praktikë me

nocionin ʽʽmjedis i njeriutʾʾ janë kuptuar në fillim çështjet e mbrojtjes nga ndotja të pjesëve

të veçanta të mjedisit ku jeton njeriu nga aktiviteti human - qëndrim që ka mund të pranohet

vetëm deri para disa decenieve, kur çështja shikohej tepër ngusht dhe kuptohej vetëm si

mbrojtje nga ndotja me materie industriale dhe hedhurinat në ujëra, në ajër dhe si mbrojtje e

florës dhe faunës, me qëllim të shfrytëzimit të tyre ekonomik (Shallari, 2009).

Më vonë me nocionin mjedisi i njeriut kanë filluar të kuptohen çështjet e ruajtjes së balancit

ekologjik në përgjithësi, me çka nënkuptohet mbrojtja në kuptim më të gjerë, respektivisht

tërë proceset fizike, kimike, biologjike dhe të tjerë që zhvillohen në mjedis, duke përfshirë

këtu edhe disa procese në shoqërinë njerëzore, ku përveç ndotjes gjejnë vend edhe çrregullimi

i ekuilibrit termik të natyrës, mbrojtja nga rrezatimet jonizuese, mbrojtja nga zhurma, prishja

e ekuilibrit ekologjik (Richard, 2011).

Deklarata e Konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin e njeriut (Stokholm, qershor

1972) e konsideron mjedisin e njeriut si diçka “që i jep (njeriut) bazë fizike për ekzistencë

dhe i mundëson zhvillimin intelektual, moral, shoqëror dhe shpirtëror” dhe shton se edhe

mjedisi natyror edhe ai që e ka bërë njeriu janë të një rëndësie qenësore për mirëqenien e

njeriut dhe për shfrytëzimin e të drejtave themelore të njeriut (Stockholm Declaration, 1972).

Tashmë përdorimi modern i termit ʽʽmjedisʾʾ ndryshon shumë nga përdorimi i tij fillestar dhe

paraqet karakteristika të veҫanta duke bërë, që në disiplina të ndryshme shkencore, ku ai

përdoret të marrë kuptime po aq të ndryshme. Ky koncept është përkufizuar, gjerësisht në

Nenin 2 të “Konventës së përgjegjësisë civile për pasojat e dëmeve nga aktivitetet e

rrezikshme ndaj mjedisit”38 në Lugano, në 21 qershor të vitit 1993. Sipas tij, “Mjedisi

përfshin: burimet natyrore biotike dhe abiotike si ajri, uji, fauna dhe flora dhe ndërveprimin

3

ndaj faktorëve të njëjtë; pronën, e cila përbën pjesë të kulturës së trashëgimisë; karakteristikat

e peisazheve… Duke theksuar, se njeriu gëzon të drejta themelore për lirinë, barazinë dhe

kushtet e përshtatshme për jetesën në një mjedis cilësor, që lejon një jetë me dinjitet dhe

mirëqenie dhe mban përgjegjësi në mënyrë të drejtpërdrejt për mbrojtjen dhe përmirësimin e

mjedisit për brezat aktual dhe të ardhshëm (Meçaj, 2017).

Kuptimi i të drejtave mjedisore është reflektuar në një numër të konsiderueshëm konventash

dhe marrëveshjesh ndërkombëtare, të cilat nën ndikimin e jurisprudencës kanë dhënë zgjidhje

kryesisht në çështjet, që lidhen me mjedisin dhe ndikimin e tij. Kështu, p.sh., Konventa e

Vjenës mbi përgjegjësinë civile për dëmet bërthamore, Konventa ndërkombëtare mbi

intervenimin në detin e hapur në rast fatkeqësie që shkakton ose që mund të shkaktojë

ndotjen me naftë, Deklarata e Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin e njeriut, Konventa mbi

përgjegjësinë civile në lëmin e transportit detar të materialeve bërthamore (Petrela, 2009).

Megjithëse problemi i ruajtjes dhe i përparimit të mjedisit është aktualizuar në një shkallë të

gjerë mjaft vonë, çështja e mjedisit ishte objekt i vëmendjes dhe i rregullimit shumë herët.

Dihet se qysh në antikë (Indi, Egjipt, Greqi, Romë) kanë ekzistuar rregulla që i referoheshin

ruajtjes së mjedisit, dhe se mjedisi dhe ruajtja e tij preokuponin mendimtarët e mëdhenj.

Kështu Platoni në një vend kritikonte zhdukjen e pyjeve në atikë, ndërsa Plini tërhiqte

vërejtjen për ekzistimin e një raporti midis natyrës dhe njeriut duke i kundërvënë papërsos

mërisë së njerëzve - bukurinë dhe begatinë e natyrës së paprekur (Rozhaja, 1980).

Përpjekjet e para në pjesën më të madhe fillimisht kishin karakter bilateral dhe ato me

kalimin e kohës zgjeroheshin e përfshinin shtetet e një regjioni a pellgu të caktuar, e po

gjithnjë e më shpesh edhe të gjitha shtetet e botës.

Përveç marrëveshjeve (si burim i së drejtës ndërkombëtare të mjedisit) rëndësi të veçantë

kanë aktet e organizatave ndërkombëtare, të cilat kanë pasur për detyrë të përcaktojnë

ekostandardet, që janë tejet të rëndësishme që të mund të ndërmerren masat përkatëse për

ruajtjen dhe përparimin e mjedisit. Marrëveshjet e para ndërshtetërore, që përmbajnë rregulla

për mbrojtjen e florës dhe të faunës, janë paraqitur në shekullin XIX.

Numri i marrëveshjeve që i kushtoheshin në tërësi ose pjesërisht mbrojtjes dhe përparimit të

mjedisit, është shtuar që nga fillimi i këtij shekulli dhe sidomos pas luftës së dytë botërore.

Rregullisht, këtyre marrëveshjeve u bashkohen dokumentet e natyrës teknike, rregulloret e

ndryshme, ekostandardet, etj. Me to më së shpeshti parashihet krijimi i komisioneve të

përbashkëta ose i ndonjë organi të ngjashëm që duhet të kujdeset për sendërtimin e tyre në

jetë.

4

Nocioni ndotja e mjedisit

Natyralistët e përkufizojnë ndotjen si ndryshim kualitativ të veçorive fizike, kimike dhe

biologjike të komponentëve kryesore (ajrit, ujit, tokës, ushqimit ) të ambientit jetësor, i cili

sjellë drejt çrregullimit të ligjshmërive të ekosistemit, të bazuar në mekanizmat e

vetërregullimit. Juristët, në esencë e reprodukojnë këtë përkufizim, por edhe shtojnë se kjo

shkaktohet me aktivitete njerëzore dhe nga kjo kanë dëm të tjerët. Sipas kësaj me “ndotje”

nënkuptohet çfarëdo ndryshimi fizik, kimik, biologjik i përmbajtjes ose i kualitetit të ajrit, të

ujit ose të tokës, që është rezultat i drejtpërdrejtë ose i tërthortë i aktivitetit njerëzor dhe që

ndikon në përdoruesit e këtyre të mirave, duke u shkaktuar dëm (Rozhaja, 1980).

Duke u nisur nga këto shumë shkencëtarë, institute dhe institucione çeshtjet ekologjike dhe

ndotja e mjedisit kanë filluar që prej disa deceniesh më parë të tërheqin vërejtjen në

problemet aktuale të mjedisit dhe në trendet e përgjithshme. Përveç këtyre, problem të

veçantë përbën ndotja e madhe urbane, sidomos në qytete të mëdha industriale, kah të cilat

migrojnë masat e mëdha të njerëzve, që ka ndodhë sidomos gjatë këtij shekulli, kur bota është

ballafaquar me të ashtuquajturin “eksplodim demografik” (Porter, 1996).

Mbrojtja e mjedisit është pjese integrale e zhvillimit, në ketë kontekst ndërhyrja e shtetit për

mbrojtjen e tij, ka arsye të forta me baza, ekonomike, etike dhe ekologjike.

Mjedisi përbëhet nga element fizikë jo-jetësor, si toka, uji, ajri; element fizikë të jetesës dhe

element abstrakt. Toka, është një nga përbërësit e mjedisit së bashku me ujin dhe ajrin, e cila

përfshin shkëmbin, dheun, rërën, si dhe gjërat bashkëngjitur saj.

Uji përfshin ujërat detare dhe ujërat e ëmbla. Ujërat e ëmbla ekzistojnë në forma të tilla si:

lumenjtë, liqenet dhe ujërat nëntokësor, që gjenden në ujëmbajtësit. Ujërat nëntokësor janë

zakonisht në qendër të legjislacioneve mjedisore për përfshirjen në një koncept të

përgjithshëm të mjedisit (Gruda, 2013).

Por Kombet e Bashkuara kanë filluar të involvohen në aktivitetet për mbrojtjen dhe

përparimin e mjedisit tek prej fundit të viteve të gjashtëdhjeta. Që nga fillimi i viteve të

shtatëdhjeta shumë çështje nga lëmi i mjedisit, siç janë ndotja e atmosferës, ndotja e detrave,

ndotja e ujërave dhe burimeve ujore, shfrytëzimi i tokës dhe ruajtja e burimeve natyrore,

problemet urbane të mjedisit bëhen preokupim serioz i institucioneve të specializuara siç

janë: Organizata ndërkombëtare e shëndetësisë, Organizata ndërkombëtare e ushqimit si dhe

të disa organizatave të tjera.

Organizata Ndërkombëtare e Shëndetësisë (WHO) është marrë me studimin e ndotjes së ajrit

dhe ka përpunuar indikatorët unikë të ndotjes së ajrit, ka përcaktuar standardet e ndotjes dhe

identifikimin e rreziqeve nga ndotja. Organizata Ndërkombëtare për Ushqim dhe Bujqësi (FAO)

5

është marrë me përgatitjen e projekteve teknike dhe të projekteve të konventave për ruajtjen e

tokës, të pyjeve, ujërave, botës bimore e shtazore si dhe shteteve anëtare u ka propozuar që këto

t’i marrin si udhërrëfyes. Kujdesi për mjedisin ka filluar të zë vend të rëndësishëm në punën e

organizatave ndërkombëtare edhe para konferencës së Kombeve të Bashkuara për mjedisin e

njeriut (Stokholm, 1971).

Kah fundi i vitit 1972, në bazë të rekomandimit të Konferencës së Kombeve të Bashkuara për

mjedisin e njeriut, Asambleja e përgjithshme miratoi Programin e Kombeve të Bashkuara për

mjedisin (UNEP) për të monitoruar ndryshimet e rëndësishme të mjedisit dhe për të

inkurajuar dhe koordinuar praktikat ekologjikisht të shëndosha (Rozhaja, 1980).

6

2 SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1. Konventat dhe protokollet ndërkombëtare të mjedisit

Nevoja për zbatimin e një politike dhe të veprimtarive të përbashkëta për ruajtjen dhe

mbrojtjen e mjedisit, është shtruar për shkak të ndotjë së ajrit, si dhe ndotja e detit të lire.

Prandaj, vemendja e shumë organizatave ndërkombëtare, është përqendruar që në

marrveshjet, protokollet, konferencat dhe deklaratat, të përcaktohen të drejtat, kompetencat

dhe autorizimet e shteteve për çështjet e mbrotjes së mjedisit.

2.1.1 Deklarata e konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin e njeriut

Deklarata e konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin e njeriut përmban pas

preambulës retorike dhe teorike me 26 parime, që nuk i referohen të gjitha drejtpërsëdrejti

çështjeve të mjedisit. Deklarata përmban disa grupe të parimeve, prej të cilave: dy (parimi 1

dhe 21) proklamojnë të drejtën që ka njeriu në (për) liri, barazi dhe kushte adekuate të jetesës,

në mjedis, kualiteti i të cilit i mundson jetë dinjitoze dhe të begatshme dhe detyrën ta mbron

dhe përparon mjedisin, për gjeneratën e tashme dhe të ardhshme dhe njëkohesisht

proklamohet e drejta sovrane e shteteve të shfrytëzojnë resurset e veta. Ashtu siç ju përgjigjet

politikës së tyre të mbrojtjes së natyrës, por njëkohësisht edhe përgjegjësia që të bëjnë të

pamundshme aktivitetet që mund të shkaktojnë dëme në mjedisin që i takon shteteve të tjera

ose që janë jashtë juridiksionit kombëtar; katër parime kanë të bëjnë me ruajtjen e resurseve

të tokës. Parimi 2-5 në të cilat bëjnë pjesë ajri, uji, toka, flora dhe fauna, llojet reprezentative

të ekosistemeve (Gruda, 2013).

Parimet 8-15, me të cilat parashihet se duhet siguruar mjetet për ruajtjen dhe përmirësimin e

mjedisit; i referohen çështjeve jo-legale. Parimet 16, 20, 23 dhe 26, politikës demografike,

kërkimeve shkencore dhe zhvillimit dhe kursimit të njeriut dhe mjedisit nga efektet i armëve

bërthamore dhe mjeteve të tjera të zhdukjes në masë dhe njëqë ka të bëjë me përgjegjësinë e

shteteve (parimet 22) me të cilin parashihet, se shtetet kanë me bashkëpunuar në zhvillimin e

mëtejmë të së drejtës ndërkombëtare lidhur me dëmin dhe dëmshpërblimin për dëmin e

shkaktuar viktimave të ndotjes ose të dëmtimeve të tjera të mjedisit.

Në kuptimin e ngushtë ajri konsiderohet i ndotur nëse përmban substanca të huaja për

përbërjen natyrore të tij, në përqëndrime që shkaktojnë pasoja të dëmshme shëndetit të njeriut

dhe ambientit të tij jetësor dhe i sjellin dëme ekonomisë njerëzore (Rozhaja, 1980).

7

Ndotja e ajrit është pasojë e proceseve të djegjes, industrisë të cilat imitojnë në atmosferë

pullantë të ndryshëm, të cilët ja ndryshojnë përbërjen dhe vetitë e ajrit, qëshkaktojnë efekte të

dëmshme në njerëz, kafshë, bimë etj.

2.1.2 E drejta ndërkombëtare e detit

E drejta e detit është zhvilluar me shekuj si e drejtë zakonore. Rregullat e saj sot gjenden në

traktate ndërkombëtare, zakone ndërkombëtare dhe rregulla të shteteve anësore (bregdetare).

Të gjitha ujërat detare kanë një rëndësi të jashtëzakonshme. Ato përfaqësojnë, qysh nga kohët

më të vjetra, një prej rrugëve kryesore për tregti midis shteteve dhe të komunikimit midis

vendeve më të largëta dhe janë njëkohësisht burim i madh i pasurive natyrore. Ujërat detare,

prej kohëve më të vjetra, janë konsideruar si të hapura për tregtinë e popujve. Në njërën anë

shumë shtete kanë pretenduar ta zgjerojnë sa më shumë pushtetin në det, kurse nga ana tjetër

kanë pretenduar lirinë për të shfrytëzuar detin dhe pasuritë e tij. Këto dy tendenca janë

shprehur përkitazi me ekzistimin e disa kategorive të hapësirës detare, përkufizimin e këtyre

hapësirave, ekzistimin e drejtave të caktuara (Richard, 2011).

Të gjitha ujërat detare paraqesin një tërësi fizike, mirëpo kanë status juridik të ndryshëm. Ato

ndahen në

• ujëra bregdetare dhe

• ujëra të lirë (deti i lirë).

Ujërat bregdetare, më tutje, ndahen në:

• ujëra të brendshme detare dhe

• ujëra territoriale.

Ujërat bregdetare shtrihen midis hapësirës tokësore të një shteti e detit të lirë dhe janë pjesë e

territorit shtetëror me një regjim më specifik nga regjimi i hapësirës tokësore dhe detit të lirë.

Këto ujëra janë nën juridiksionin e shtetit përkatës anësor dhe sovranitetin e tij, i cili është i

kufizuar me të drejtën e shteteve të tjera për kalim të padëmshëm.

Pas luftës së dytë botërore përpjekjet janë përsëritur dhe në vitin 1958, në Gjenevë,

janë nxjerrë katër konventa të njohura:

• Konventa mbi detin territorial dhe brezin e jashtëm detar;

• Konventa mbi detin e hapët;

• Konventa mbi peshkimin dhe ruajtjen e pasurive biologjike të detit të hjapët;

• Konventa mbi shtratin epikontinental.

8

Lista e organizatave mjedisore qeveritare dhe joqeveritare dhe krijimi i rregullimit ligjor

është i madh. Organizatat më të rëndësishme ndërqeveritare në mbarë botën janë: Paneli

ndërqeveritar për ndryshimet klimatike, Organizata me ndikim në Programin e Kombeve të

Bashkuara për mjedisin, Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike, Organizata

Ndërkombëtare Detare, por edhe shumë organizata të tjera regjionale (Shallari, 2009).

Rregullat kryesore për ruajtjen dhe përparimin e mjedisit i përmbajnë marrëveshjet

shumëpalëshe regjionale ose të përgjithshme. Numri i konventave ndërkombëtare dhe i

protokolleve që kanë të bëjnë pjesërisht ose në tërësi me mjedisin arrin në disa qindra.

Traktatet ndërkombëtare janë marrëveshjet e lidhura midis dy ose më shumë subjekteve të së

drejtës ndërkombëtare. Element qenësor për ekzistimin e traktatit është pajtimi i vullnetit të

subjekteve i cili manifestohet (shprehet) nëpërmes organeve kompetente. Norma

ndërkombëtare krijohet, pra, me pajtimin e vullnetit të dy ose më shumë subjekteve

ndërkombëtare (Rozhaja, 1980).

Pajtimi arrihet në traktatet nëpërmes të shprehjes së vullnetit dhënë shprehimisht për

ndryshim nga zakonet ndërkombëtare tek të cilët vullneti shprehet heshtazi. Gjatë viteve 1960

dhe 1970 u paraqitën elemente kryesore të një kuadri të rregullimit shtetëror, për kontrollin e

ujit të pastër, ajrit të pastër dhe legjislacionit të tokës të ndotur (UNCLOS, 1982).

Kjo është bërë përmes futjes së konceptit të "përgjegjësisë së rreptë", si dhe përgjegjësisë së

drejtorëve dhe oficerëve, gjë që mund të rezultojë me gjoba personale dhe / ose me burgim.

Këto koncepte kanë origjinën e tyre dhe zhvillimin e mëtejshëm ideologjik në Shtetet e

Bashkuara. Në fund të viteve 1980 dhe 1990 siguroi sfondin për integrimin e interkoneksionit

në fazën mjedisore të tregtisë dhe mjedisit, si dhe futjen e të drejtave të njeriut si një element

i rëndësishëm në ekuacionin mjedisor - veçanërisht në kontekstin e ligjit ndërkombëtar

mjedisor. Kjo ndërlidhje, është bërë veçanërisht në rastin e çështjeve të tregtisë dhe të

drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtën për ujë të pijshëm, furnizimin me ushqim të

sigurt, ajrin e pastër për të marrë frymë, zbutjen e varfërisë (Alder, 1999).

Ligji mjedisor përfshin një përzierje të legjislacionit të ndotjes së brendshme dhe një bollëk të

marrëveshjeve mjedisore shumëpalëshe që administrohen dhe zbatohen përmes një sistemi

kompleks të gjykatave, paneleve të arbitrazhit dhe direktivave.

Kriteri kryesor i ligjit të mjedisit është ndikimi dhe dëmtimi i aktivitetit njerëzor në mjedisin

rrethues. Në përgjithësi, ligji mjedisor synon të rregullojë aktivitetet njerëzore "për të

kufizuar ndikimet ekologjike që rrezikojnë shëndetin publik dhe biodiversitetin.

Origjina e së drejtës ndërkombëtare mjedisore dhe e politikës mjedisore daton që nga

deklarata e Konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin njerëzor, e shpallur në

9

Stokholm në vitin 1972. Vlen të theksohet se nuk ka një standard të qartë lidhur me

vlefshmërinë, nivelin e zbatimit ose kompetencat e detyrueshme të konventave të ndryshme

mjedisore ndërkombëtare; ndërsa disa mund të kufizohen në zbatimin e tyre nga parametra të

ndryshëm, të tjerë mund të shtrihen për të mbuluar të gjithë bashkësinë ndërkombëtare ose

çështje shumë të rëndësishme.

Duke pasur parasysh llojet e ndryshme të çështjeve mjedisore, të mbuluara nga konventat

ndërkombëtare, mund të thuhet se është vendosur rregullimi më i qartë i së drejtës

ndërkombëtare për katër "sektorët tradicionalë" të mjedisit: ujin, tokën, atmosferën dhe

diversitetin biologjik.

Veprimtaria e Kombeve të Bashkuara për mjedisin

Kombet e Bashkuara janë qendër e veprimtarisë ndërkombëtare për ruajtjen dhe përparimin e

mjedisit dhe kanë shumë organe që merren me këto çështje. Kështu, Asambleja e

Përgjithshme, që është organi qendror i Kombeve të Bashkuara, ka trajtuar shumë herë

problemet e bashkëpunimit ndërkombëtar lidhur me mjedisin jetësor, ka përcaktuar detyrimet

e shteteve me rastin e kërkimeve dhe të shfrytëzimit të pasurive natyrore dhe ka caktuar

masat për ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit (Robert, 2013).

Në këtë drejtim Asambleja ka aprovuar një sërë rezolutash, që përfaqësojnë përpunimin dhe

konkretizimin e vendimeve të konferencës së Stokholmit dhe shërbejnë si bazë për aksione të

përbashkëta për përparimin e bashkëpunimit në këtë fushë siç janë këto rezoluta:

✓ Rezoluta që ka të bëjë me konventën mbi ndalimin e përsosjes, prodhimit dhe

depozitimit të armëve bakteriologjike dhe helmuese dhe mbi zhdukjen e tyre - 7

dhjetor 1970;

✓ Rezoluta mbi ndalimin e teknikave që do të mund të ndikonin në mjedisin dhe në

klimën, për qëllime ushtarake dhe qëllime të tjera armiqësore - Sesioni XXX i AP-së;

✓ Rezoluta 36/100 që ka të bëjë me deklaratën mbi pengimin e katastrofës nukleare - 7

dhjetor 1981;

✓ Rezoluta 37/7 mbi Kartën Botërore për natyrën - 28 tetor 1982 etj.

Asambleja ka një sërë organesh që merren me çështjet e mjedisit, siç është Komiteti

Shkencor për efektet e rrezatimit atomik, Komiteti për shfrytëzimin e kozmosit për qëllime

paqësore etj. Përveç asambles së pergjithshme-së, rol të rëndësishëm në çështjen e ruajtjes së

mjedisit ka Këshilli Ekonomik e Social i KB-së, i cili përgatit dhe paraqet raporte lidhur me

problemet e mjedisit dhe u jep rekomandime asamblesë së përgjithshme dhe institucioneve të

specializuara të interesuara. Kombet e Bashkuara kanë disa komitete (Komiteti për Shkencë,

10

Komiteti për Teknologji, etj.), veprimtaria e të cilave ka të bëjë edhe me ruajtjen e mjedisit

(Meçaj, 2017).

Gjykata Evropiane e të drejtave të njeriut rregullisht shqyrton ankesat në të cilat individët

argumentojnë se një shkelje e të drejtave të konventës së tyre (Konventa Evropiane për të

drejtat e njeriut) është rezultat i faktorëve të dëmshëm mjedisor Tani kuptohet dhe pranohet si

i padiskutueshëm, i nxjerrë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane e të drejtave të

njeriut, se mbrojtja e mjedisit është një objektiv legjitim që në raste të përshtatshme mund të

justifikojë kufizimin e disa të drejtave, duke përfshirë të drejtën për privat jeta dhe e drejta

për posedim dhe pronë (Jordan, 2005).

Praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane për të drejtat e njeriut mund të shihet si shembull

përfaqësues i lidhjes dhe konfliktit midis ideve të mbrojtjes mjedisore dhe pronës private.

Dispozitat më shpesh të aplikueshme në këtë kuptim janë neni 8 (E drejta për respektimin e

jetës private dhe familjare dhe shtëpisë) dhe dispozitat e protokollit.

2.1.3. Konferenca e Parisit për ndyshimet klimatike

Marrëveshja e Parisit për klimën, u mbajt me 4 Nëntor 2015, në Francë, me pjesëmarrje te

190 shtetve të botës. Qëllimi i Konferencës është një marrëveshje, në të cilën të gjitha vendet

do të marrin përsipër detyrimin që të reduktojnë emetimet e gazrave me efektin serrë.

Ndërkohë këto shtete të gjitha së bashku, janë përgjegjëse për madje më pak se 15% të

emetimeve të dioksidit të karbonit në mbarë botën, përveç kësaj se afati i protokollit të

Kyoto-s përfundon në vitin 2020 (Vidal, 2015).

Marrëveshja e Parisit për klimën angazhon Shtetet e Bashkuara dhe 187 vendet e tjera

firmëtare, që të ruajnë rritjen e temperaturave globale nën 2 gradë Celsius nga nivelet para

industriale, e të përpiqen ta kufizojnë atë edhe në 1.5 gradë (Sutter et al., 2015).

Në Paris është bërë përpjekje tjetër për një marrëveshje të re globale, e cila duhet të hyjë në

fuqi në vitin 2020. Ndërkohë, para fillimit të Konferencës së klimës në Paris, shumica

mbizotëruese e shteteve pjesëmarrëse në këtë proces të Kombeve të Bashkuara kanë paraqitur

paraprakisht planet e tyre lidhur me masën e uljes së emetimeve përkatëse të gazrave me

efektin serë. Por përllogaritjet e OKB-së tregojnë: edhe nëse masat e planifikuara me të

vërtetë do të zbatohen, temperatura deri në fund të shekullit do të rritet me rreth 2,7 gradë.

Ajo u miratua nga të gjithë delegacionet e 195 vendeve pjesëmerrese, me 12 dhjetor 2015.

Hyri në fuqi me 4 nentor 2016, nënshkrimi i saj u mundësua me 22 prill, nga të gjitha shtetet

në selin e OKB-së.

11

2.1.4. Protokolli i Kiotos

Në dhjetor 1997 në Japoni u nënshkrua një marrëveshje ndërkombëtare për të reduktuar

emetimet e gazrave serrë nga vendet e industrializuara. Kjo ishte marrëveshje historike dhe

hapi i parë i një politike globale për të luftuar ngrohjen globale. Më 11 dhjetor 1997 u

nënshkrua një marrëveshje ndërkombëtare në Konferencën e Kiotos mbi ndryshimet

klimatike (Kyoto protocol, 2011).

Akullnaja që shkrijnë, sa vjen e më shumë katastrofa prej thatësirës dhe përmbytjeve, këto

janë pasojat e ndjeshme të ngrohjes së tokës, mendojnë mbrojtësit e mjedisit. Arsyeja për këtë

është çlirimi ende në rritje i dioksidit të karbonit. Emetimi i gazrave të tilla që shkaktojnë

efektin serë synohet të pakësohet me anë të protokollit të Kiotos

Miratuar pas negociatave të pafundme, protokolli i Kiotos u pranua vetëm nga 38 vende të

industrializuara. Këta përbëjnë dy të tretat e emisioneve totale. Dhe shifra prej 5% llogaritet

në 6 gazra. Por disa vende u lejohet të lëshojnë më shumë, si Islanda (+ 10%) ose Australia

(+ 8%). Marrëveshja gjithashtu paraqet mekanizmat e fleksibilitetit (lejet e ndotjes). Ajo hyri

në fuqi vetëm më 16 shkurt 2005, kur 55 vende që përfaqësojnë 55% të emetimeve globale të

gazrave serre, e kanë ratifikuar ate. Në Kyoto 38 vende të industrializuara ranë dakord në një

marrëveshje detyruese që në vitin 2012 të reduktonin emisionet e gazrave të serave në nivelin

e vitit 1990. Qëllimi i protokolli të Kyotos ka qene vendosja e kufijve ne sasinë e CO2 që

mund të emetoje çdo vend.

2.1.5. Konventa e Vjenës mbi mbrojtjen e shtresës së ozonit

Duke ju falenderuar UNEP-it është përvijuar Konventa mbi mbrojtjen e shtresëssë ozonit, e

cila më pastaj është miratuar në Vienë me 22 mars 1985. Me konventë kërkohet që të

ndërmerren masa të përshtatshme duke përfshirë edhe miratimin e ligjeve dhe të kontrollit

administrativ, për mbrojtjen e shëndetit dhe të mjedisit prej aktiviteteve njerëzore që e

ndryshojnë (prishin) ose mund ta prishin shtresën e ozonite që shkaktojnë ndryshime në

mjedis, duke përfshirë edhe ndryshimin e klimës, që ka pasoja serioze në shëndetin e njeriut,

në rezistencën dhe produktivitetin e ekosistemeve natyrore ose në materie që janë të

dobishme për njerium (Ownie, 1993).

12

Detryimet e përgjithshme të shteteve

1. Palet do të marrin masa paraprake në lidhje me klauzolat e kësaj konvente dhe të atyre

protokolleve të hyra në fuqi, palët të të cilave ato janë nenshkruese, për mbrojtjen e shendetit

njerëzor dhe mjedisit kundrejt efekteve të demshme që rezultojn ose që kanë të ngjare të

rezultojne nga aktivitei njerezor i cili ndryshon ose të hollojnë shtresen e ozonit.

2. Për këtë qëllim:Palet, në perputhje me dispozicionin dhe mundesite e tyre do të:

Bashkepunojnë në drejtim të vezhgimeve sistematike, shkembimit të informacionit dhe të

punës kërkimore, me qellim që të kuptojne dhe të vlëresojne efektet e aktiviteteve njërezore

mbi shtresen e ozonit dhe efektet që vijne në shendetin e njerezimit dhe në mjedisin nga

hollimi i shtreses së ozonit.

3. Adoptojne masat perkatese administrative dhe legjislative dhe te bashkepunojne ne

harmonizimin e politikave përkatese për të kontrolluar, kufizuar, reduktuar ose ndaluar

aktivitetet njerezore sipas legjislacionit të tyre apo kontrollit që do të vendoset nëse këto

aktivitete kanë të ngjare të kenë efekte të dëmshme që vijne nga hollimi i shtreses së ozonit

(Konventa e Vjenes, 2001).

2.1.6. Protokolli i Montrealit

Në Konferencën e Montrealit (shtator 1987) shtetet nënshkruese të konventës, kanë miratuar

protokollin mbi substancat që e harxhojnë shtresën e ozonit e që është akt më i rëndësishëm

se vetë konventa, me të cilin parashihet si objektiv i prerë reduktimi edhe eventualisht

eliminimi i shpenzimit dhe prodhimit të substancave që e prishin shtresën e ozonit Me këtë

është vendosë që prodhimi i këtyre substancave (klorofluorokarboneve) të ngrihet në nivelin

që ka qenë në vitin 1986 dhe shpenzimi i tyre të zvogëlohet për 50% deri në vitin 1999.

Emetimet në mbarë botën, të substancave të caktuara mund të hollojnë në mënyrë

domethënëse dhe të ndryshojnë dukshëm shtresën e ozonit në një mënyrë të tillë që ka të

ngjarë të shkaktojë efekte negative për shëndetin e njeriut dhe për mjedisin.

Të vendosur për mbrojtjen e shtresës së ozonit duke marrë masa paraprake për të kontrolluar

më mënyrë të barabartë emetimet totale globale, të substancave që e hollojnë atë, me

objektivin kryesor të eleminimit të tyre mbi bazat e zhvillimit të njohurive shkencore, duke

marrë parasysh konsideratat teknike dhe ekonomike, duke patur parasysh nevojat për

zhvillimin e vendeve në zhvillim (David, 2012).

13

2.2. Institucionet e Bashkimit Evropian

Në thelbin e BE-së janë shtetet anëtare, që i përkasin Unionit si dhe qytetarët e tyre.

Karakteristika unike e BE-së është se, krahas sovranitetit dhe pavarësisë të të gjitha këtyre

vendeve, ato kanë bashkuar një pjesë të ‘sovranitetit’ të tyre, në mënyrë që të fitojnë fuqinë

dhe përfitimet e madhësisë.

Guri i themelit për krijimin e Bashkimit Evropian u vendos nga Ministri i Jashtëm Francez,

Robert Schuman, në deklaratën e tij të 9 majit të vitit 1950, në të cilën ai parashtroi idenë e

përpunuar më parë me Jean Monnet për bashkimin e industrive evropiane të qymyrit dhe

çelikut. Sipas tij, kjo do të përbënte një nismë historike për ndërtimin e një “Evrope të

organizuar dhe vitale”, pa të cilën paqja në botë do të ishte e pamundur. Plani Schuman u bë

realitet me nënshkrimin në Paris të traktatit themelues të komunitetit Evropian të qymyrit dhe

çlikut më 18 prill të vitit 1951 (Uolltër, 1992).

Politikat e BE-së synojnë të sigurojnë lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe

kapitalit në tregun e brendshëm të miratojnë legjislacionin në drejtësi dhe në çështjet e

brendshme, dhe të mbajnë politika të përbashkëta për tregti bujqësi dhe zhvillimin rajonal.

BE-ja ka arritur shumë që nga krijimi i vet në vitin 1950. Ka krijuar tregun e vetëm të

mallërave dhe shërbimeve që përfshin 28 vende me rreth 500 milionë qytetarë, të cilët janë të

lirë të lëvizin dhe të vendosen aty ku dëshirojnë. Krijoi valutën e përbashkët euron tani një

nga valutat kryesore në botë, e cila e bën tregun e vetëm më efikas (Si funksionon Bashkimi

Evropian, 2013).

Bashkimi Evropian është i bazuar në sundimin e ligjit. Kjo do të thotë se çdo veprim i

ndërmarrë nga BE-ja bazohet në traktatet e miratuara vullnetarisht dhe demokratikisht nga të

gjitha vendet e BE-së. Traktatet negociohen dhe miratohen nga të gjitha shtetet anëtare të BE-

së dhe pastaj ratifikohen nga parlamentet e tyre ose me referendum.

Kur ministri i jashtëm francez Robert Shuman propozoi integrimin e industrive të Evropës

perëndimore për thëngjill dhe çelik në vitin 1950, idetë e tij u përcaktuan në traktatin e

Parisit vitin e ardhshëm dhe ishin shenjë paralajmëruese për lindjen e BE-së komunitetit

Evropian për thëngjill dhe çelik. Që atëherë, BE-ja ka azhurnuar dhe ka shtuar rregullisht

traktatet për të siguruar politikë dhe vendim-marrje efektive:

Traktati i Parisit, i cili themeloi këshillin Evropian për thëngjill dhe çelik, u nënshkrua në

Paris më 18 prill 1951 dhe hyri në fuqi në vitin 1952. Traktati skadoi në vitin 2002. Traktatet

e Romës që themeluan Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE) dhe Komunitetin Evropian

për Energji Atomike (Euratom), u nënshkruajtën në Romë më 25 mars 1957. Akti i

14

përbashkët Evropian u nënshkrua në shkurt 1986 dhe hyri në fuqi në vitin 1987. Ai ndryshoi

Traktatin e KEE-së dhe trasoi rrugën për kompletimin e tregut të vetëm (Reka, 2011).

Pastaj, Traktati i Bashkimit Evropian, u nënshkrua në Mastriht më 7 shkurt 1992 dhe hyri në

fuqi në vitin 1993. Ai themeloi Bashkimin Evropian dhe i dha Parlamentit më tepër

kompetenca në vendim-marrje dhe shtoi fusha të reja të politikave për bashkëpunim. Traktati

i Amsterdamit u nënshkrua më 2 tetor 1997 dhe hyri në fuqi në vitin 1999. Ai i ndryshoi

traktatet e mëparshme (Reka, 2004).

Traktati i Lisbonës u nënshkrua më 13 dhjetor 2007 dhe hyri në fuqi në vitin 2009. Ky traktat

thjeshtësoi metodat e punës dhe rregullat e votimit, krijoi pozitën e Presidentit të Këshillit

Evropian dhe prezantoi struktura të reja me qëllim që të bëjë BE-në aktor më të fuqishëm në

skenën botërore.

2.2.1. Këshilli Evropian

Këshilli Evropian i bashkon liderët më të rëndësishëm të BE-së, p.sh. kryeministrat dhe

presidentët, bashkë me presidentin e vet dhe presidentin e Komisionit. Ata takohen së paku

katër herë në vjet, për t’i dhënë BE-së prioritetet dhe një drejtim të përgjithshëm politik. Në

këto mbledhje merr pjesë edhe Përfaqësuesi i lartë i Bashkimit Evropian për punë të jashtme

dhe politikat e sigurisë.

Në Samiti e shefave të shteteve dhe qeverive të të gjitha vendeve të BE-së, Këshilli Evropian

përfaqëson nivelin më të lartë të bashkëpunimit politik midis shteteve anëtare. Gjatë

mbledhjeve, liderët marrin vendime me konsenzus në lidhje me drejtimin e përgjithshëm dhe

prioritetet e Bashkimit Evropian dhe sigurojnë shtytjen e nevojshme për zhvillimin e tij

(Si funksionon Bashkimi Evropian, 2013).

Këshilli Evropian mbetet institucion me ndërqeviritar i UE-së. Si institucion i veqant i UE-së,

ai paraqitet në vitet e gjashtedhjeta, në nivel të mbledhjeve të kryetarëve të qeverive të

vendeve anetare. Institucionalizohet në Samitin e Paristit në vitin 1974, ndërkaq edhe

zyrtarishte inagurohet në Konferencen ndërqeveritare në Samitin e Milanos në vitin 1985.

Punën e Këshillit Evropian e koordinon presidenti i tij, i cili përgjigjet për thirrjen dhe

kryesimin e mbledhjeve të Këshillit Evropian dhe avancimin e punës së tij.

Presidenti i Këshillit Evropian gjithashtu përfaqëson Bashkimin Evropian në botën e jashtme.

Së bashku me përfaqësuesin e lartë për punë të jashtme dhe politikë sigurie, ai ose ajo

përfaqëson interesat e Bashkimit Evropian në çështjet e jashtme dhe ato të sigurisë

15

Presidenti zgjidhet nga Këshilli Evropian me mandat dy vjet e gjysmë dhe mund të rizgjidhet

vetëm një herë (Reka, 2011).

2.2.2. Komisioni Evropian

Komisioni Evropian është institucion politikisht i pavarur, i cili përfaqëson dhe përkrah

interesat e BE-së në tërësi. Në shumë fusha, Komisioni është forca shtytëse përbrenda

sistemit institucional të BE-së: propozon legjislacion, politika dhe programe për veprim dhe

është përgjegjës për implementimin e vendimeve të Parlamentit Evropian dhe Këshillit. Ai

gjithashtu përfaqëson Bashkimin Evropian në botën e jashtme, me përjashtim të politikës së

përbashkët për punë të jashtme dhe siguri .

Jo formalisht, anëtarët e Komisionit quhen Komisionerë. Të gjithë ata kanë qënë në pozita

politike dhe shumica kanë qënë ministra të qeverive, mirëpo si anëtarë të Komisionit, ata janë

të angazhuar për të vepruar në interesa të Bashkimit Evropian si tërësi dhe jo të marrin

instrukcione nga qeveritë nacionale (Reka, 2004).

Si organ ekzekutiv i Bashkimit Evropian, Komisioni është përgjegjës për menaxhimin dhe

implementimin e buxhetit të BE-së dhe të politikave dhe programeve të miratuara nga

Parlamenti dhe këshilli. Pjesa më e madhe e punës dhe shpenzimit bëhet nga autoritetet

nacionale dhe lokale mirëpo Komisioni Evropian është përgjegjës për mbikqyrjen e tij.

Komisioni përbehet prej 30 komisioner, kurse prej 1 nëntorit 2004 nga 25. Ata nuk i

përgjigjen dhe as që marrin instruksione nga qeveritë e vendeve anëtare. Nominimi i

komisionereve vertet bëhet nga shtetet anetare, por aprovimi bëhet nga Parlamenti Evropian.

Komisioni Evropian ka katër role kryesore: Të propozojë legjislacion në Parlament dhe në

Këshill; Të menaxhojë dhe implementojë politikat dhe buxhetin e BE-së; Të zbatojë ligjin

evropian (së bashku me Gjykatën e Drejtësisë); Të përfaqësojë unionin në mbarë botën

(Angjeli, 2010).

Komisioni vepron si ‘rojtar i traktateve’. Kjo do të thotë se bashkë me Gjykatën e Drejtësisë,

Komisioni është përgjegjës për të siguruar zbatimin e duhur të ligjit të BE-së në të gjitha

shtetet anëtare. Nëse sheh se ndonjë vend i BE-së nuk zbaton ligjin e Bashkimit Evropian dhe

në këtë mënyrë nuk i përmbush obligimet e veta ligjore, komisioni ndërmerr hapa për të

përmirësuar situatën.

Përfaqësuesi i lartë për punë të jashtme dhe politikat e siguris është zëvendës-president i

Komisionit dhe mban përgjegjësinë për çështjet e jashtme. Në çështjet që kanë të bëjnë me

punët e jashtme dhe sigurinë (Reka, 2011).

16

2.2.3. Këshilli i Ministrave

Ky është organi kyq i BE-së. Ai përbehet prej minstrave të 25 vendeve anetare, të cilat janë

kompetent për fusha të caktura (të puneve të jashtme, të bujqesisë, industrisë,

komunikacionit, mjedisit jetesor etj). Ai është organ legjislativ i BE-së dhe ketë funksion e

ndan me Komisionin dhe parlamentin Evropian. Mban përgjegjësinë për koordinimin e

politikes së përgjithëshme ekonomike të vendeve anetare, dhe së bashku me Parlamentin

kryen kontrollin e buxhetit te BE-së.

Këshilli ka sekretarët e përgjitheshem, të ngjashem me ate të Komisionit, por është shumë

me i vogel dhe është i ndare në Drejtorit të përgjitheshme, me të cilat udheheq sekretari i

përgjithshëm (Angjeli, 2010).

2.2.4. Parlamenti Evropian

Origjina e Parlamentit Evropian fillon në vitet 50-te me traktatet themeluese. Parlamenti

Evropian përbëhet nga 750 deputete, të cilët zgjidhen me votim të drejtpërdrejte nga qytetarët

e shteteve anëtare. Kjo do të thotë se Parlamenti Evropian gëzon legjitimitet demokratik dhe

se është i vetmi organ përfaqësues i qytetarëve të Bashkimit. Zgjedhjet parlamentare mbahen

një herë në pesë vjet dhe të drejtën e votës e gëzon çdo qytetar evropian që është regjistruar si

votues. Përsa i përket zgjedhjes në mënyrë të drejtpërdrejte, anëtarët e Parlamentit, sipas

traktateve themeluese “janë përfaqësues të popujve të shteteve që bëjnë pjesë në

Komunitete”. Selia zyrtare e Parlamentit Evropian është në Strazburg (Francë), edhe pse

institucioni ka tre vende të punës: Strazburg, Bruksel (Belgjikë) dhe Luksemburg. Mbledhjet

kryesore të Parlamentit në tërësi, të quajtura ‘seanca plenare, mbahen në Strazburg 12 herë në

vjet. Seancat plotësuese plenare mbahen në Bruksel. Mbledhjet e Komiteteve mbahen

poashtu në Bruksel. Ulëset në parlamentin Evropian ndahen midis shteteve anëtare në bazë të

pjesës së tyre të popullatës në BE. Më 1 korrik 2013 Kroacia është bërë shteti i 28-të anëtar i

Bashkimit Evropian dhe 12 deputetë kroatë iu bashkuan Parlamentit Evropian deri në fund të

këtij mandati parlamentar. Për zgjedhjet e parlamentit në vitin 2014, numri i përgjithshëm i

deputetëve të PE-së do të ndryshohet në 751 (Reka, 2004).

17

2.2.4. Gjykata Evropiane e Drejtësisë

Gjykata e Drejtësisë është krijuar në vitin 1952 me traktatin e komunitetit Evropian të

qymyrit dhe çelikut. Detyre e saj është të sigurojë që e drejta e BE-se të interpretohet dhe të

zbatohet në mënyre univerzale në të gjitha shtetet anëtare. Gjithashtu, Gjykata ka pushtetin e

zgjidhjes së mosmarrëveshjeve gjyqësore ndërmjet shteteve anëtare, institucioneve të

Bashkimit Evropian si dhe personave fizike dhe ato juridike.

Gjykata kontrollon ligjshmërinë e veprimeve të institucioneve të BE-së, siguron se shtetet

anëtare respektojnë detyrimet e tyre, dhe interpreton ligjin e BE-së me kërkesën e gjykatave

nacionale (Erjona, 2010).

Gjykata ka fuqinë për të zgjedhur mosmarrëveshjet ligjore mes shteteve anëtare,

institucioneve të BE-së, bizneseve dhe midis individëve.

Për të përballuar me mijëra raste që i pranon, ajo është e ndarë në dy organe kryesore:

1.Gjykata e Drejtësisë, e cila trajton kërkesat për vendimet paraprake të gjykatave nacionale,

veprime të caktuara për anulim dhe apel.

2. Gjykata e përgjithshme, e cila vendos mbi të gjitha veprimet e anulimit, të parashtruara nga

individë dhe kompani dhe disa veprime të ngjashme të paraqitura nga shtetet anëtare.

Gjykata është e përberë nga një gjyqtar prej secilit shtet anëtar, duke siguruar, në këtë

mënyre, përfaqësimin e sistemeve ligjore të të gjithë shteteve anëtare të BE-se. Gjykata

ndihmohet nga tetë “Avokate të përgjithshëm”, të cilët kanë për detyrë të japin mendimin e

tyre për çështjet që shtrohen për zgjidhje përpara gjykatës. Mendimet e tyre jepen publikisht

dhe duhet të jenë të paanshme (Meçaj, 2017).

2.2.5. Banka Qendrore Evropiane

Banka Qendrore Evropiane, me seli në Frankfurt, përgjigjet për menaxhimin e euros dhe të

politikës monetare të BE-së. Detyra kryesore e bankës është që të ruajë stabilitetin e çmimeve

dhe të politikës monetare në zonën e euros.

Me traktatin e Lisbonës, Banka qendrore ka fituar statusin e institucionit të BE-së.

Banka Qendrore Evropiane u themelua në vitin 1998, kur u prezantua valuta euro, për të

menaxhuar politikën monetare në euro zonë. Synimi kryesor i BQE-së është të ruajë

stabilitetin e çmimeve. BQE-ja gjithashtu ndërmerr aktivitete për të mbështetur punësimin

dhe zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik në Bashkimin Evropian (Desmond, D).

Banka Qendrore Evropiane është institucion i unionit ekonomik dhe monetar të cilit i

përkasin të gjitha shtetet anëtare të BE-së. Bashkimi në euro zonë dhe pranimi i valutës së

18

përbashkët euros është faza përfundimtare e EMU-së. Nuk janë të gjitha shtetet anëtare të

BE-së pjesëtare të euro zonës: disa janë duke i përgatitur ekonomitë e tyre për t’u bashkuar,

kurse të tjerë kanë zgjedhur të mos marrin pjesë (Reka, 2004).

2.3. Direktivat e Bashkimit Evropian

2.3.1. Direktiva 2000/60/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 23 Tetor

2000 në fushën e politikës së ujërave

Qëllimi i kësaj Direktive është ngritja e një kuadri ligjor për mbrojtjen e ujërave sipërfaqësorë

të brendshëm, ujërave të përkohshëm, ujërave bregdetarë dhe ujërave nëntokësorë (REC,

2007).

Sipas kësaj direktive uji nuk është një produkt tregtar si gjithë të tjerët, por në të vërtetë është

një trashëgimi e cila duhet të ruhet, mbrohet si i tillë .

Kjo directive:

a) Parandalon përkeqësimin e mëtejshëm, ruan dhe forcon gjendjen e sistemeve ujore, në

lidhje me nevojën e tyre për ujë, ekosistemet tokësore dhe kënetat drejtpërdrejt të varura nga

ekosistemet ujore;

b) Promovon përdorimin e vazhdueshëm të ujit, bazuar në mbrojtjen afatgjatë të burimeve

ujore të disponueshme;

c) Ka për qëllim forcimin e mbrojtjes dhe përmirësimin e mjedisit ujor, përveç të tjerash

nëpërmjet masave specifike për një reduktim progresiv të shkarkimeve, derdhjes dhe

humbjeve të substancave parësore dhe ndalimin ose menjanimin e ngadaltë të shkarkimeve,

lëshimeve dhe humbjeve të substancave të rrezikshme parësore;

Në rastin e rretheve të baseneve ndërkombëtare të lumenjve të cilat janë plotësisht pjesë e

Komunitetit, shtetet anëtare duhet të sigurojnë koordinimin me qëllimin e

nxjerrjes/përgatitjes së një plani menaxhimi për basenin lumor. Në rastet kur një plan i tillë

për menaxhimin e basenit të lumit ndërkombëtar nuk realizohet, shtetet anëtare duhet të

prodhojnë plane menaxhimi për basenet lumore, duke mbuluar taksën për ato pjesë të rrjetit

të basenit të lumit ndërkombëtar që shtrihen në territoret e tyre, për të arritur objektivat e

kësaj Direktive (Direktiva 91/692/EEC, 1999).

19

2.3.2. Direktiva e këshillit 96/62/EC e datës 27 shtator 1996 mbi vlerësimin dhe

menaxhimin e cilësisë së ajrit të ambjentit

Synimi i përgjithshëm i kësaj Direktive është përkufizimi i parimeve bazë të një strategjie të

përbashkët për të: përcaktuar dhe vendosur objektiva për cilësinë e ajrit të ambientit në

Komunitet, të synuara për shmangien, parandalimin ose uljen e pasojave të dëmshme mbi

shëndetin e njeriut dhe mjedisin në tërësi (REC, 2007).

Shtetet anëtare të cilat nuk kanë matje përfaqësuese të niveleve të ndotësve për të gjitha zonat

dhe grumbullimet, ndërmarrin një sërë matjesh përfaqësuese, vëzhgimesh ose vlerësimesh,

me qëllim që të kenë të dhëna në dispozicion në kohën e duhur për zbatimin e legjislacionit të

referuar në nenin 4 (1).

Pas caktimit të vlerave kufi dhe pragjeve sinjalizuese, cilësia e ajrit të ambientit vlerësohet në

të gjithë territorin e shteteve anëtare në pajtim me këtë nen. 2. Në përputhje me kriteret e

referuara në nenin 4 (3), dhe në lidhje me ndotësit përkatës sipas nenit 4 (3), matja është e

detyrueshme në zonat e mëposhtme: Grumbullimet e përcaktuara në nenin 2 (10), dhe zonat

në të cilat nivelet janë midis vlerave kufi dhe niveleve të parashikuara në paragrafin 3, dhe

zonat e tjera ku nivelet tejkalojnë vlerat kufi. Masat e parashikuara mund të plotësohen nga

teknika modelimi për të parashikuar një nivel të mjaftueshëm informacioni mbi cilësinë e

ajrit të ambientit (Direktiva 96/92/EEC, 1996).

Një kombinim i matjeve dhe teknikave të modelimit mund të përdoret për të vlerësuar

cilësinë e ajrit të ambientit, kur nivelet mbi një periudhë përfaqësuese janë poshtë një niveli

më të ulët sesa vlera kufi, që duhet përcaktuar sipas dispozitave të referuara në nenin 4 (5).

Kur nivelet janë poshtë një niveli që duhet përcaktuar sipas dispozitave të referuara në nenin

4 (5), mundësohet përdorimi i vetëm i teknikave të vlerësimit objektiv ose modelimit për

vlerësimin e niveleve. Kjo dispozitë nuk zbatohet për grumbullimet në rastin e ndotësve për

të cilët janë caktuar pragje sinjalizuese sipas dispozitave të referuara në nenin 4 (5).

20

2.3.3. Direktiva 2002/3/ec e parlamentit europian dhe e këshillit e datës 12 shkurt 2002

në lidhje me ozonin në ajrin e ambijentit

Qëllimi i kësaj direktive është krijimi i objektivave afatgjata, vlerave të synuara, një pragu

sinjalizimi për përqëndrimet e ozonit në ajrin e ambjentit në komunitet, projektuar për

shmangien, parandalimin ose zvogëlimin e pasojave të dëmshme mbi shëndetin e njeriut dhe

mjedisin në tërësi.

Poashtu edhe përdorimi i metodave dhe kritereve të përbashkëta për vlerësimin e

përqëndrimeve të ozonit dhe, sipas rastit, lëndëve nëlidhje me ozonin (oksidet e nitrogjenit

dhe përbërësit organikë të avullueshëm) në ajrin e ambjentit në shtetet anëtare (Direktiva, e

ajrit, 2007).

Qëllimi i kësaj direktive gjithashtu është edhe marrja e informacionit të mjaftueshëm në

nivelet e ambientit të ozonit dhe mundësimi i këtij informacioni për publikun si dhe masa që

për sa i përket ozonit, të ruhet cilësia e ajrit të ambjenti kur është e mirë dhe të përmirësohet

në raste të tjera; pastaj nxitja dhe zhvillimi i bashkëpunimit ndërmjet shteteve anëtare për

uljen e niveleve të ozonit, përdorimit të potencialit të masave ndërkufitare dhe marrëveshjes

mbi këto procedura (REC, 2007).

Secili shtet anëtar siguron që të paktën një stacion matjeje për sigurimin e të dhënave mbi

përqëndrimet e substancave që ndihmojnë në formimin e ozonit, të listuara në Shtojcën VI që

instalohet dhe operohet në territorin e tij. Çdo shtet anëtar zgjedh numrin dhe vendndodhjen e

stacioneve në të cilat maten substancat që ndihmojnë në formimin e ozonit, duke marrë në

konsideratë objektivat, metodat dhe rekomandimete parashtruara në shtojcën e lartpërmendur.

Objektivat kryesore të këtyre matjeve janë analizimi i çdo tendence në substanca që

ndihmojnë në formimin e ozonit, përkontrollin e efektivitetit të strategjive për uljen e

emetimeve, për kontrollin e qëndrueshmërisë së inventareve të emetimeve dhe për të nxitja e

atribuimi të burimeve të emetimeve përqëndrimit të ndotjes.

Një qëllim tjetër është mbështetja e perceptimit të formimit tëozonit dhe proceseve të

shpërndarjes së substancave që ndihmojnë në formimin e ozonit, si dhe zbatimi i modeleve

fotokimike.

21

2.3.4. Direktiva e këshillit e datës 15 korrik 1975 mbi mbetjet (75/442/eec)

Për qëllime të kësaj direktive (a) ‘mbetje’ nënkupton çdo substancë ose objekt në kategoritë e

përcaktuara në Shtojcën I, të cilat mbajtësi i eleminon ose synon apo i këkrohet t’i eleminojë

(REC, 2007).

Komisioni, duke vepruar në përputhje me procedurën e parashtruar në nenin 18, përpilon jo

më vonë se data 1 prill 1993, një listë të mbetjeve që i përkasin kategorive të listuara në

Shtojcën I. Kjo listë rishikohet periodikisht dhe nëse është e nevojshme, rishikohet me anë të

së njëjtës procedure.

Se pari:

Shtetet anëtare marrin masa të përshtatshme për të nxitur: (a) së pari, parandalimin ose uljen e

prodhimit të mbetjeve dhe dëmin e shkaktuar nga to, veçanërisht nga zhvillimi i teknologjive

të pastra duke kursyer më shumë në përdorimin nga ana e tyre të burimeve natyrore.

Zhvillimi teknik dhe marketingu i produkteve të projektuara, me qëllim që mos kontribuojnë

ose të kontribuojnë në shkallën më të ulët të mundshme, nga natyra e prodhimit të tyre,

përdorimi ose agjësimi përfundimtar, në rritjen e sasisë ose dëmit të mbetjeve dhe rreziqet e

ndotjes,zhvillimi i teknikave të përshtatshme për asgjësimin përfundimtar të substancave të

rrezikshme në përmbajtje të mbetjeve të destinuara për riciklim;

Së dyti: rigjenerimin e mbetjeve me anë të riciklimit, ripërdorimit ose përmirësimit apo ndonë

procesi tjetër, me synim heqjen e materialeve të papërpunuara dytësore, ose përdorimin e

mbetjeve si burim energjie (Direktiva Evropiane për mbetjet, 2007).

Përveç rastit kur zbatohet direktiva e Këshillit 83/189/ EEC e datës 28 Mars 1983 që

parashtron një procedure për sigurimin e informacionit në fushën e standardeve dhe

rregulloreve teknike, shtetet anëtare informojnë komisionin në lidhje me çdo masë që ata

synojnë të marrin për të arritur qëllimet e përcaktuara në paragrafin .

22

2.3.5. Direktiva e këshillit 1999/30/EC edatës 22 prill 1999 në lidhje me vlerat kufi për

dioksidin e squfurit, dioksidin e azotit dhe oksidet e azotit, lëndët grimcore

dhe plumbin në ajrin e ambientit

Objektivat e kësaj direktive janë: krijimi i vlerave kufitare dhe vlerave sinjalizuese për

përqëndrimet e dioksidit të squfurit, dioksidit të azotit dhe oksideve të azotit, lëndëve

grimcore dhe plumbit në ajrin e ambientit, të synuara për shmangien, parandalimin ose uljen

e pasojave të dëmshme mbi shëndetin e njeriut dhe mjedisin në tërësi.

Vlerësimi i përqëndrimeve të dioksidit të squfurit, dioksidit të azotit dhe oksideve të azotit,

lëndëve grimcore dhe plumbit në ajrin e ambientit mbi bazën e metodave dhe kritereve të

përbashkëta (Direktiva e ajrit, 2007).

Përftimi i informacionit të mjaftueshëm në lidhje me përqëndrimet e dioksidit të squfurit,

dioksidit të azotit dhe oksideve të azotit, lëndëve grimcore dhe plumbit në ajrin e ambientit

dhe marrja e masave që ky informacion të vihet në dispozicion të publikut.

Ruajtja e cilësisë së ajrit të ambientit, kur është e mirë dhe përmirësimi i saj në raste të tjera

në lidhje me dioksidin e squfurit, dioksidin e azotit dhe oksidet e azotit, lëndëve grimcore dhe

pluhrit.

Shtetet anëtare marrin masat e nevojshme që përqëndrimete dioksidit të squfurit në ajrin e

ambientit, të vlerësohen në përputhje me nenin 7 dhe të mos tejkalojnë vlerat kufi të

parashtruara në seksionin i të shtojcës nga data e specifikuara në to.

Me qëllim ndihmën ndaj komisionit në përgatitjen e raportit të parashikuar në nenin 10, deri

më 31 dhjetor 2003, sipas mundësisë, shtetet anëtare do të regjistrojnë të dhëna në lidhje me

përqëndrimet e dioksidit të squfurit të matura mesatarisht për dhjetë minuta nga disa stacione

matjeje që ata kanë zgjedhur për paraqitjen e cilësisë së ajrit në zonat e banuara afër burimeve

dhe në të cilat maten nivelet për orë (REC, 2007).

23

3 DEKLARIMI I PROBLEMIT

Qëllimi i këtij punimi, ka qenë të hulumtojë rëndësinë e institucioneve të Bashkimit

Evropian, me sektorët kryesore, roli i këtij institucioni si pjesëmarrës në shumë marrëveshje

dhe protokolle ndërkombëtare si dhe përkujdesin që kanë organet e BE-së, në mbrojtjen e

mjedisit jetësor dhe ndikimi i politikave mjedisore Evropiane në të drejtën e mjedisit në

Kosovë.

Puna shkencore hulumtuese e këtij studimi paraqet, një vështrim krahasues të legjislacionit

mjedisor të Kosovës me acquis mjedisore të Bashkimit Evropian i cili është i përqendruar në

katër fusha kryesore si: ajri, uji, ndryshimet klimatike dhe biodiversiteti. Gjithashtu ky studim

ka për qëllim të analizoj sfidat që ka kaluar vendi i jonë për adoptimin e legjislacionit

mjedisor me legjislacionin Evropian, se si Republika e Kosovës është duke bërë përpjekje, t’i

inkorporojë dhe zbatojë norma dhe standarde, për të adoptuar ligjet mjedisore me

legjislacionin e Bashkimit Evropian.

Ky punim elaboron një vështrim të përgjithshëm të politikave mjedisore në Bashkimin

Evropian, parimet, sektorët e politikave të mjedisit, kuadrin institucional dhe ligjor, si dhe

integrimin e politikave mjedisore me politikat e fushave të tjera. Përmes ketij punimi do të

analizojmë rolin e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë dhe rëndësinë e Ligjit Penal Evropian, si

një mekanizëm sanksionues për përgjegjësinë mjedisore edhe në Republikën e Kosovës.

Objektivat kryesorë të këtij punimi janë:

➢ Të studioje rolin e institucioneve të Bashkimit Evropian, sektorët e politikave të

mjedisit, kuadrin institucional, implementimin e politikave mjedisore dhe ndikimi i

tyre në të drejten e mjedisit në Kosovë;

➢ Të studioje rëndësinë e institucioneve të Bashkimit Evropian në procesin e

formulimit të legjislacionit mjedisore në Kosovë, përmes asistencës teknike të

ekspertëve, të BE-së ;

➢ Të analizojë dhe të krahasojë legjislacionin mjedisor të Kosovës dhe procesin e

përafrimit me acquis mjedisore të Bashkimit Evropian, për periudhen 2008-2016;

➢ Studimi i ynë është i përqendruar në katër fusha: ajri, uji, ndryshimet klimatike dhe

biodiversiteti;

➢ Të analizojë rolin e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë në lidhje me bazën ligjore të

legjislacionit mjedisor të Bashkimit Evropian dhe e drejta e mjedisit në Kosovë;

24

➢ Të analizojë Kodin Penal të Kosovës dhe veprat penale mjedisore të cilat janë

parashikuar në kodin penal të vendit.

25

4 METODOLOGJIA

Punimi është bazuar në metodën cilësore (kualitative), e cila konsiston në grumbullimin dhe

përpunimin e të dhënave dhe analizave të përqëndruara në acquis mjedisore si rregullore,

vendime, direktiva, për rolin e institucioneve të Bashkimit Evropian, sektorët e politikave të

mjedisit, kuadrin institucional dhe imapkti i tyre në të drejten e mjedisit në Kosovë. Gjatë

punës tonë kërkimore është shfytëzuar një numër i konsiderueshem i direktivave dhe

rregulloreve të Bashkimit Evopian për mjedisin, legjislacioni i mjedisit i Republikes së

Kosovës, Kodi penal i Kosovës, raportet e publikuara të Komisionit Evropian për Kosovën,

strategjitë dhe planet e veprimit për mjedis. Ndërsa, krahasimi apo komparacioni do të

adresohet në legjislacionin mjedisor të Kosovës, dhe procesin e përafrimit me ligjet

mjedisore të Bashkimit Evropian, për periudhen 2008-2016 që ka kaluar Kosova.

Në këtë punim janë aplikuar këto metoda të kërkimit shkencor:

Metoda krahasuese është përdorur për të krahasuar legjislacionin mjedisor të Kosovës, dhe

procesin e përafrimit me direktivat mjedisore të Bashkimit Evropian. Krahasimi dhe sfidat

që ka kaluar Kosova për adaptimin e legjislacionit mjedisor me legjislacionin Evropian, dhe

fazës së implementimit në Republikën e Kosovës.

Metoda e analizës së literaturës ka për qëllim të bëjë një përmbledhje të literaturës së

mëparshme, duke iu referuar punës, që kanë bërë autorët e tjerë dhe që paraqitet, si literaturë

shkencore, në lidhje me politikat mjedisore në Bashkimin Evropian. Gjatë këtij punimi është

bërë edhe një përmbledhje e literaturës mbi Protokollet dhe Konventat ndërkombëtare për të

drejtën mjedisit si nocionet për mjedisin dhe kuptimin e ndotjes së mjedisit, globalizimi dhe

problemet e ndotjes së mjedisit jetësor nga aspekti i të drejtës ndërkombëtare.

Metoda e analizës interpretuese është përdorur gjatë punës tonë për interpretimin e

dispozitave të traktateve të Bashkimit Evropian, të harmonizimit me ligjet mjedisore, që

lidhen me politikat mjedisore, duke evidentuar në këtë mënyrë përparësitë dhe mangësitë e

Kosovës në zbatimin e legjislacionit mjedisor Evropian. Analiza interpretuese është përdorur

gjithashtu për interpretimin në këte punim të fazës së implementimit të legjislacionit

mjedisor, që ka ndërmarrë Republika e Kosovës, për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.

26

5 PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

5.1 Institucionet e Bashkimit Evropian

5.1.1 Roli i Traktateve si dhe roli i institucioneve të Bashkimit Evropian në formulimin

e politikave mjedisore

Që nga vitet e ’70-ta, është hartuar një spektër i gjerë i legjislacionit për mjedisin nga organet

e Bashkimit Evropian. Trupi i ligjislacionit të BE-së për mjedisin, është i njohur si acquis

mjedisor, i cili përmban rreth 500 direktiva, rregullore dhe vendime. Ky legjislacion për

mjedisin tani shënon grupin më gjithëpërfshirës modern të standardeve në botë (Mjedisi i

Evropes, 2015).

Politikat mjedisore të bashkimit Evropian kanë për qellim: të përmirësojë cilësinë e mjedisit;

të mbrojë shëndetin e popullsisë; përdorimin e kujdesshëm e racional të burimeve natyrore;

promovimin e masave të nivelit ndërkombëtar për tejkalimin e problemeve mjedisore

rajonale e të shkallës më të gjerë (Reka, 2010).

Miratimi i paketës klimatike dhe të energjisë së Bashkimit Evropian dhe angazhimi për

objektivat 20-20-20 (duke iu referuar reduktimit të shkarkimeve të gazit serrë, përmirësimit të

efikasitetit energjetik dhe sasisë së energjisë me origjinë nga burimet e rinovueshme) nxjerrin

në pah qëndrimin ambicioz të BE-së në këtë kontekst (EU directive, 2012).

Shtetet anëtare themeluese të komunitetit Evropian të qymyrit dhe çelikut ishin kryesisht të

përqëndruara në realizimin e objektivit të integrimit ekonomik. Në lidhje me mjedisin nuk

gjendej asnjë përcaktim në shkrimet apo fjalimet e Jean Monnet dhe Robert Schuman, madje

as në traktatin e Parisit në vitin 1951. Po kështu, traktati themelues i Komunitetit Ekonomik

Evropian në vitin 1957, nuk përmbante ndonjë kompetencë të veçantë në çështjet mjedisore,

të cilat u prezantuan vetëm me aktin unik Evropian në vitin 1987.

Traktati i Euratomit, i cili ishte i përqëndruar kryesisht në kërkimin shkencor, investimet dhe

furnizimet përcaktoi iniciativat më të hershme në mjedis duke iu referuar nenit 2 (b) mbi

nevojën për vendosjen e standardeve uniforme të sigurisë për të mbrojtur shëndetin e

punëtorëve dhe të publikut në përgjithësi.

Në mungesë të kompetencave të tilla, Komiteti Evropian kishte zhvilluar politikat e tij mjedisore,

që gjetën bazën ligjore në nenet 100 dhe 235 të Traktatit.

Gjatë viteve ‘60 dhe në fillim të viteve ‘70, ende ishte e parakohshme të mendohej për një

grup rregullash mjedisore koherente të Bashkimit Evropian. Studiuesit e së drejtës kanë

tendencën për të përshkruar qëndrimin e BE-së për mbrojtjen e mjedisit në këtë fazë, si të

rastësishme dhe të pa artikuluar. Politikat evropiane në sektorin e mjedisit, si dhe në fusha të

27

tjera evoluan, sipas rrethanave të paparashikueshme ekonomike, politike dhe sociale

(Hildebrand, 1992).

Në vitin 1967 u përdor për herë të parë një Direktivë për t’u marrë me çështjet mjedisore,

krijimin e një sistemi uniform të klasifikimit, etiketimit dhe paketimit të substancave të

rrezikshme. Baza ligjore për direktivën 67/548 ishte neni 100 i traktatit të Romës. Në mars të

vitit 1969, kjo direktivë ishte modifikuar përsëri në bazë të nenit 1004.

Në vitin 1970, Direktivat 70/157, që rregullonin nivelin e tingujve të lejueshëm dhe sistemet

e tymrave të automjeteve dhe direktiva 70/220 mbi monoksidin e karbonit dhe emetimet e

hidrokarbureve nga automjetet rrugore u miratuan në përgjigje të propozimeve legjislative në

Gjermaninë perëndimore dhe në Francë duke forcuar kontrollet kombëtare të emetimeve të

automjeteve (Council Directive, 1970).

Në vitin 1971, vetëm direktiva e mjedisit zgjati afatin për zbatimin e direktivës së vitit 1967

mbi substancat e rrezikshme. Në vitin e fundit të fazës së parë, Këshilli miratoi tri direktiva,

që u konsideruan, se kishin ndikim në mjedis. Dy prej të cilave kishin të bënin me çështje të

bujqësisë dhe për këtë arsye bazat e tyre juridiksionale u morrën nga nenet 42 dhe 43 të

Traktatit të KEE, ndërsa direktiva 72/306, që rregullonte nxjerrjet e tymrave nga automjetet

të shkaktuara nga motorët me naftë iu referua nenit 100.

Në fakt, në deklaratën e kryetarëve të shteteve dhe qeverive për t’i dhënë jetë programit të

parë të veprimit në mjedis në nëntor 1973 thuhej, se “zgjerimit ekonomik, i cili nuk është një

qëllim në vetvete duhet t’i jepet përparësi për të lejuar zbutjen e pabarazisë në kushtet e

jetesës. Ai duhet të bëhet me pjesëmarrjen e të gjithë partnerëve social dhe duhet të rezultojë

në një përmirësim në cilësinë dhe standardin e jetesës.

Një vëmendje e veçantë do t’i kushtohet vlerave, të mirave jo-materiale dhe mbrojtjes së

mjedisit natyror në mënyrë, që të vihet progresi në shërbim të njeriut.

Në Konferencën e vitit 1972 të Kombeve të Bashkuara “mbi mjedisin njerëzor”, mbajtur në

Stokholm u shfaqën interesa të reja për politikat e mjedisit. Për herë të parë, përfaqësues të një

numri të konsiderueshëm të qeverive kombëtare u takuan për të diskutuar problemet e mjedisit

duke ndikuar në forcimin e ligjeve të brendshme në shtetet anëtare të KEE, sidomos në Gjermani

dhe Hollandë (Stokholm, 1971).

Ky qëndrim solli një reagim në mesin e liderëve të komunitetit evropian duke theksuar, se forcimi

i ligjit kombëtar të mjedisit ishte duke përshpejtuar krijimin e pengesave aktuale apo të

mundshme tregtare, që përbënin një kërcënim për ndërtimin e tregut të përbashkët. Çështja e parë

u ngrit zyrtarisht në korrik të vitit 1971 në një komunikatë nga komisioni për këshillin e

ministrave. Takimi në Samitin e konferencës në Paris në tetor të vitit 1972, shënoi fillimin e fazës

28

së dytë në evoluimin e politikave mjedisore të komunitetit evropian. Krerët e qeverisë së gjashtë

shteteve anëtare themeluese të KEE dhe të Britanisë, Danimarkës dhe Irlandës ranë dakord, se

zgjerimi ekonomik nuk ishte një qëllim në vetvete dhe KE duhet t’i përshpejtonte aktivitetet në

lidhje me mjedisin. Konkluzionet e Samitit dhanë një fokus më të qartë për nenin 2 të traktatit të

Romës duke vënë në dukje, se zgjerimi ekonomik “duhet të rezultojë në përmirësimin e

cilësisë së jetës, si dhe në standardet e jetesës... dhe vëmendje e veçantë do t’i kushtohet

vlerave të paprekshme dhe mbrojtjes së mjedisit” (Meçaj, 2017).

Komisioni Evropian i përcolli Këshillit “Programin e veprimit në mjedis të komuniteteve

Evropiane” në 17 prill 1973. Në bazë të kësaj iniciative të Komisionit Evropian, programi i

parë i veprimit në mjedis i komunitetit Evropian u miratua formalisht nga Këshilli dhe

përfaqësuesit e shteteve anëtare në 22 nëntor 1973.

Programi i parë i veprimit në mjedis ofroi një kornizë të gjerë të parimeve, objektivave dhe

konfirmoi praktikën e vendosur nga Komisioni Evropian në fushën e mjedisit. Ai duhet të

konsiderohet, si një pikë referimi në evoluimin e përpjekjeve mjedisore të komunitetit

Evropian, i cili shënoi fillimin e një politike aktuale për faktin, se vendosi objektivat, deklaroi

parimet, zgjodhi prioritetet dhe përshkroi masat, që do të merreshin në sektorë të ndryshëm të

mjedisit për dy vitet e ardhshm (Rehbinder, 2017).

Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka lënë në fuqi zbatimin e masave parandaluese, kur ka

pasiguri shkencore, madje edhe në mungesë të provave të qarta dhe të shkakësisë së dëmit në

mjedis nga një substancë e caktuar, proces apo aktivitet. Në komunitetin Evropian, Gjykata

Evropiane e Drejtësisë shprehu për herë të parë në vitin 1985 në çështjen e mbetjeve të naftës

240/83 (1985), se mbrojtja e mjedisit është një nga objektivat themelore të Komunitetit

Evropian dhe si e tillë mund të justifikojë kufizime të caktuara në parimin e lëvizjes së lirë të

mallrave. Ajo ka theksuar, se direktiva e këshillit 75/439/KEE në dispozicion të mbetjeve të

naftës kërkon, që shtetet anëtare të ndalojnë çdo formë të hedhjes së mbetjeve të naftës, të

cilat kanë efekte të dëmshme në mjedis (Directive EU, 2012).

Gjykata Evropiane e Drejtësisë pranoi një sistem kombëtar për riciklimin e shisheve të birrës dhe

pijeve të buta me qëllim për të siguruar një normë maksimale të ripërdorimit dhe për këtë arsye

një shkallë të konsiderueshme të mbrojtjes së mjedisi.

Gjithashtu, Gjykata Evropiane e drjtesise ka pranuar, se “pesticidet përbëjnë një rrezik të madh

për mjedisin, shëndetin e njeriut dhe të kafshëve,” sepse “sasitë, që absorbohen nga konsumatori

nuk mund as të parashikohen dhe as të kontrollohen” duke justifikuar masa rigoroze, me qëllim

për të zvogëluar rreziqet e hasura nga konsumatori.

29

5.1.2. Mbrojtja e mjedisit me Aktin Unik Evropian në fazën e tretë (1987-1992)

Viti 1987 është konsideruar, si “Viti Evropian i Mjedisit” dhe ishte një vit kryesor në

ndërgjegjësimin e problemeve mjedisore në nivel komunitar. Përveç fillimit të programit të

katërt të veprimit në mjedis (1987-1992), kompetencat mjedisore u parashikuan në traktatin e

Romës me Aktin Unik Evropian, i cili vendosi një titull të ri VII, dedikuar “Mjedisit”. Titulli

i ri përmban një numër dispozitash origjinale,281 përkatësisht tri nenet: 130r, 130s dhe 130t.

Neni 130r, paragrafi i parë, në veçanti sanksiononte në ligjin e Komunitetit Evropian detyrën

“për të ruajtur, mbrojtur dhe për të përmirësuar cilësinë e mjedisit”, duke kontribuar në

mbrojtjen e shëndetit të njerëzve dhe përdorimin e matur dhe racional të burimeve natyrore.

Neni 130r parashikonte, që politikat mjedisore duhet të integroheshin me politikat e tjera të

BE-së, të tilla si: politikat industriale, bujqësore, duke i bërë thirrje KE për të marrë të gjitha

masat e nevojshme, për të siguruar zhvillimin efektiv (Meçaj, 2017).

Me Aktin Unik Evropian u parashikuan këto parime themelore të politikave të Komunitetit

Evropian mbi mjedisin: parimi i veprimit parandalues, riparimi i dëmit në burim dhe ndotësi

paguan.

Këto masa të reja kanë ndikuar politikat mjedisore të Komunitetit Evropian në disa mënyra.

Së pari, Seksioni VII i ka dhënë një rëndësi simbolike politikave të mbrojtjes mjedisore

përforcuar nga parashikimi në AUE, me të cilin Komuniteti Evropian i përkushtohet

“promovimit të demokracisë mbi bazat e të drejtave themelore të njohura në kushtetutat dhe

ligjet e shteteve anëtare”. Së dyti, objektivat e politikave mjedisore të KE të theksuara në

Nenin 130r (1) ishin mjaftueshëm të gjera për të ruajtur, mbrojtur dhe përmirësuar cilësinë e

mjedisit; për të kontribuar drejt mbrojtjes së shëndetit njerëzor; për të siguruar një përdorim

të sigurt dhe racional të burimeve kombëtare (Zajmi, 2010).

Komisioni Evropian miratoi rregulloren 1210/90, duke vendosur angazhimin për të krijuar

një Agjenci Evropiane të Mjedisit, e cila filloi punën në vitin 1993 në Kopenhagen. Puna e

saj nuk është e kufizuar vetëm në BE, por mbulon të gjithë Evropën. detyra e saj përfshin

mbledhjen, përpunimin dhe sigurimin për Komisionin Evropian në mënyrë të veçantë, të

informacionit të nevojshëm për të identifikuar dhe zhvilluar propozime të reja legjislative të

politikave mjedisore dhe për të marrë punën. Një prej detyrimeve të saj të veçanta është të

përgatisë raporte, që zgjasin tre vjet mbi gjendjen e mjedisit evropian (Jordan, 2005).

Raporti i parë u botua në vitin 1995, si Mjedisi i Evropës, ndërsa raporti i dytë u botua në

vitin 1998. Një zhvillim i rëndësishëm nga fundi i viteve ‘80 ka qenë shfaqja e Komisionit

Evropian, si aktor ndërkombëtar në fushën e mjedisit. Disa vendime të Komunitetit Evropian

30

dhe rregullore, që datojnë nga mesi i viteve ‘70 do të shërbenin, si një mjet për zbatimin e

kushteve të traktateve ndërkombëtare, në të cilat KE ka qenë nënshkrues (McCormick, 2001).

Komisioni Evropian vlerësoi rolin qëndror, që kishte në negociatat ndërkombëtare dhe

zhvendosi përpjekjet për të pajtuar nevojat e shteteve anëtare, që në mënyrë aktive ndihmonin

për të negociuar draftin e marrëveshjeve ndërkombëtare. Në samitin e Dublinit në vitin 1990

Këshilli Evropian shpalli, se Komuniteti Evropian,“si një prej organizatave kryesore të

botës... ka një përgjegjësi të veçantë për të mbrojtur dhe përmirësuar mjedisin natyror, jo

vetëm të vetë Komunitetit Evropian, por dhe të botës, pjesë e së cilës ai është”. Konferenca e

OKB-së mbi mjedisin dhe zhvillimin, në vitin 1992 në Rio de Janeiro (Samiti i Tokës) dhe

takimet midis palëve në konventën e ndryshimeve klimatike (Weale,1996).

Nga pikëpamja institucionale, Bashkimi Evropian ishte i pajisur me Agjencinë Evropiane të

Mjedisit në vitin 1990 dhe me rrjetin evropian të vëzhgimit dhe informimit për mjedisin në

vitin 1994

5.1.3. Faza e katërt e politikave mjedisore të Bashkimit Evropian

Në vitin 1993, politikat mjedisore, më në fund u renditën në nenet e rëndësishme të Traktatit

të BE-së. Neni 2 konfirmoi, se një nga objektivat e integrimit evropian ishte “promovimi në

të gjithë Komunitetin Evropian i një zhvillimi harmonik dhe të balancuar të aktiviteteve

ekonomike dhe rritja jo-inflacioniste duke respektuar mjedisin”, ndërsa neni 3 sanksionoi

politikat në fushën e mjedisit, si një nga njëzetë aktivitetet e KE. Qëllimi i “promovimit të

masave në nivel ndërkombëtar për t’u marrë me problemet mjedisore rajonale ose botërore”

është shtuar me nenin 130r dhe ndryshimet e nenit 130s lejuan, që votimi me shumicë të

cilësuar të bëhej rregull në çështjet më të mëdha mjedisore, ndërsa përjashtimet përfshinin

vendimet mbi taksat mjedisore, planifikimin urban dhe rural, menaxhimin e burimeve të ujit,

si dhe furnizimin me energji (Meçaj, 2017).

Programi i pestë i veprimit në mjedis evidentoi nevojën për ripërdorimin, riciklimin,

racionalizimin e prodhimit dhe konsumit të energjisë, si dhe ndryshimin e konsumit dhe

modelet e sjelljes. Ai u përqëndrua në problemet me dimensione transevropiane (ndryshimet

klimatike, acidifikimi, kërcënimet ndaj biodiversitetit, ndotja e ujit, përkeqësimi i mjedisit

urban, përkeqësimi i zonave bregdetare dhe mbetjet) dhe i kushtoi vëmendje të veçantë

sektorëve të industrisë, energjetikës, transportit, bujqësisë dhe turizmit (McCormick, 1985).

Me traktatin e Mastrichtit, mbrojtja e mjedisit hyri në preambulë, ndërsa në mesin e detyrave

të Komunitetit Evropian u vendos në nenin 2 “rritja e qëndrueshme dhe jo-inflacioniste duke

31

respektuar mjedisin”. Traktati i Mastrichtit prezantoi për herë të parë një referencë të veçantë

për mbrojtjen e mjedisit në mesin e objektivave të Bashkimit Evropian dhe kontribuoi duke

sjell risi të rëndësishme institucionale dhe strukturore, që konfirmuan ambicjen e Bashkimit

Evropian për të shkuar përtej objektivave origjinale ekonomike (Orlando, 2013).

Traktati i Amsterdamit shtoi një referencë për zhvillimin e qëndrueshëm në mesin e

objektivave të Bashkimit Evropian dhe shprehimisht përmendet arritja e “një niveli të lartë të

mbrojtjes dhe përmirësimit të cilësisë së mjedisit” në mesin e detyrave të Komunitetit

Evropian (Pootschi, 1997).

5.1.4. Kushtetuta Evropiane në mbrotjen e mjedisit

Traktati themelues i Kushtetutës Evropiane parashikonte në preambulën e saj, një shprehje të

veçantë të përgjegjësisë, që Bashkimi Evropian do të merrte në fushën mjedisore: “Të bindur

se, në këtë mënyrë “të bashkuar në diversitet”, Evropa i ofron popujve të saj mundësi më të

mira, duke respektuar në mënyrën e duhur të drejtat e çdo individi dhe duke ndërgjegjësuar

përgjegjësitë e tyre ndaj brezave të ardhshëm, tokës…”. Ky formulim përbën leksikun e ligjit

mjedisor bashkëkohor (Constitution européenne, 2004).

Në pjesën e parë, Traktati i Kushtetutës parashikonte në paragrafin 3 të nenit I-3, se Bashkimi

Evropian duhet të përpiqet “për zhvillimin e qëndrueshëm të Evropës në bazë të rritjes

ekonomike të balancuar dhe të stabilitetit të çmimeve, në një ekonomi sociale tregu shumë

konkurruese, duke synuar punësimin e plotë, përparimin shoqëror, një nivel të lartë të

mbrojtjes dhe përmirësimin e cilësisë së mjedisit”, duke promovuar progresin shkencor dhe

teknologjik. Nocioni i zhvillimit të qëndrueshëm, që është përdorur nga Kushtetuta

njëkohësisht i referohet konkurrencës, përparimit dhe një niveli të lartë të mbrojtjes së

mjedisit, të cilat duhet të merren, si një paradigmë, jo vetëm në kuadër të Bashkimit

Evropian, por edhe për marrëdhëniet me shtetet e tjera (Romi, 2005).

Në pjesën e dytë të Kushtetutës, neni II-97 në fushën e mbrojtjes së mjedisit ripropozoheshin

parimet e nenit 37 të Kartës së Nicës duke deklaruar, se: “Një nivel i lartë i mbrojtjes së

mjedisit dhe përmirësimi i cilësisë së tij duhet të integrohen në politikat e Bashkimit Evropian

dhe të sigurohen në përputhje me parimin e zhvillimit të qëndrueshëm” (Traktaki EE, 2006).

Në pjesën e tretë, dedikuar politikave dhe funksionimit të Bashkimit Evropian, në titullin i

lidhur me dispozitat e zbatimit të përgjithshëm, neni III-119 vendoste, se: “Kërkesat lidhur

me mbrojtjen e mjedisit duhet të integrohen në përkufizimin dhe zbatimin e politikave dhe

32

veprimeve të përmendura në këtë pjesë, në mënyrë të veçantë me qëllim për të promovuar

zhvillimin e qëndrueshëm (Meçaj, 2017).

Tabela 1 Traktatet e Bashkimit Evropian dhe ndikimi i tyre në politikat mjedisore sipas

autorit

(Selin, H, 2015)

Traktati, nënshkrimi

(hyrja në fuqi)

Dispozitat e përzgjedhura

Traktati i Komunitetit

Ekonomik Evropian

(Traktati i Romës), 1957

(1958)

Autoritetet e përshkruara nga organet kryesore të Komunitetit

Evropian.

• Nenet, që u përdorën për të trajtuar veprimet e hershme në

mjedis duke patur, si qëllim funksionet e përgjithshme të

Komunitetit Evropian, përmirësimin e jetesës dhe kushteve të

punës dhe krijimin e një tregu të vetëm.

• Vendimmarrja në Këshill kërkonte konsensus me

Parlamentin Evropian duke patur vetëm të drejta konsultative

Akti Unik Evropian, 1986

(1987)

• Neni mbi masat e harmonizuara të lidhura me tregun e

përbashkët duke prezantuar votimin me shumicë të cilësuar në

Këshill.

• Përfshirja e neneve duke pranuar zyrtarisht çështjet e

mjedisit, si një detyrë të Komunitetit Evropian, duke kërkuar

unanimitetin në Këshill.

• Rritja e rolit të Parlamentit Evropian në politikëbërjen në

mjedis, nëpërmjet procedurës së bashkëpunimit me Këshillin.

Traktati i Bashkimit

Evropian (Traktati i

Mastrichtit), 1992 (1993)

U krijua Bashkimi Evropian.

• Zgjerimi i votimit me shumicë të cilësuar në Këshill për

nenet mjedisore.

• Parlamenti më i barabartë në pozitë me Këshillin, duke

zëvendësuar procedurën e bashkëpunimit me procedurën e

bashkëvendosjes.

Traktati i Amsterdamit,

1997 (1998)

Ndryshime institucionale dhe procedurale të BE-së në

përgatitjen për anëtarësimin e Shteteve të reja Anëtare.

• Fuqizimi i mëtejshëm i Parlamentit Evropian, duke zgjeruar

përdorimin e procedurës së bashkëvendosjes në më shumë

fusha të mjedisit dhe shëndetit publik.

• Zhvillimi i qëndrueshëm u bë një objektiv kryesor i BE-së

dhe u forcuan angazhimet për integrimin e politikave

mjedisore.

Traktati i Nicës, 2000

(2003)

Ndryshime të tjera në organet e BE-së për të ndihmuar në

rritjen e anëtarësisë.

• Rregullimi i votimit me shumicë të cilësuar në Këshill, duke

ngritur pragun për numrin e nevojshëm të votave ose numrave

33

Traktati i Lisbonës, 2007,

(2009)

Krijimi i një sistemi me tre nivele të kompetencave, ku

çështjet e mjedisit përfshihen në sferën e kompetencave të

përbashkëta.

• Votimi me shumicë të cilësuar në Këshill u përshtat me

sistemin e shumicës së dyfishtë.

• Themelimi i procedurës së zakonshme legjislative për

politikëbërjen mjedisore ndërmjet Këshillit dhe Parlamentit

Evropian.

5.1.6. Ndikimi i Këshillit Evropian në të drjetën e mjedisit

Krerët e shteteve anëtare takohen rregullisht në Këshillin Evropian, për formulimin e

axhendave të politikave, diskutimin e çështjeve të profilit të lartë dhe zgjedhjen e Presidentit

për një periudhë 30 mujore. Ky organ i nivelit të lartë nuk është i përfshirë në miratimin e

ligjeve të veçanta, por është një forum, ku kryetarët e qeverive formulojnë qëllimet dhe

drejtimet e përcaktuara. Nga natyra e tij, Këshilli Evropian ka qenë i vetmi institucion i BE-

së, më pak i përfshirë në detajet e politikave dhe i dhënë pas deklaratave të mëdha të qëllimit

dhe deklaratave solemne. Kontributi i parë thelbësor i Këshillit Evropian doli përpara, se ai të

krijohej, kur krerët e qeverisë në mbledhjen e tetorit të vitit 1972 lëshuan deklaratën e tyre,

se:“zgjerimi ekonomik nuk ishte një qëllim në vetvete, por ai duhet të rezultonte në një

përmirësim në cilësinë e jetës dhe standardet e jetesës dhe vëmendje e posaçme duhet t’i

kushtohet vlerave të paprekshme dhe mbrojtjes së mjedisit, në mënyrë që progresi të vihet

vërtetë në shërbim të njerëzimit. Megjithatë, shumë prej këtyre deklaratave kanë ardhur në

momentet kritike të evoluimit të politikave dhe kanë sqaruar qëllimet duke i dhënë drejtim

punës në institucionet e tjera (Zajmi, 2010).

Krerët e qeverisë i bënë thirrje Komunitetit Evropian për të zhvilluar një plan për politikat

formale mjedisore deri në korrik të vitit 1973, rezultat i së cilës ishte publikimi i programit të parë

të veprimit në mjedis, që vendosi themelet për të gjitha zhvillimet e politikave mjedisore, që

pasuan. Në mbledhjen e lartë të mbajtur në Paris në vitin 1974, Këshilli Evropian do të përfshihej

në institucionet komunitare, që nuk kishin pozita të forta për të siguruar në mënyrë të

vazhdueshme impulsin politik të nevojshëm për ndërtimin evropian (McCornick, 2001).

Në vitet ‘80 dhe ’90 ka patur shumë raste, kur Këshilli Evropian ka lëshuar deklarata me një

ndikim themelor në drejtimin e marrë nga politikat mjedisore të BE-së. Këshilli Evropian ka qenë

34

më aktiv në fushën e bujqësisë, buxhetit, tregut të vetëm, çështjet që lidhen me ekonominë, duke

tentuar të qëndrojë larg nga diskutimet në lidhje me fushat më të orientuara teknikisht të

politikave të BE-së. Në vitin 1994, Johnston sugjeroi, se sektorët e politikave, si mjedisi kanë

qenë kryesisht të paprekur nga krerët e qeverisë (Johnston, 1994).

5.1.7. Roli i Komisionit Evropian në qeshtjet e mjedisit

Zhvillimi i propozimeve për ligjet dhe politikat e reja të BE-së realizohet në kuadër të iniciativës

së Komisionit Evropian. Kompetenca e tij më e rëndësishme qëndron në monopolin e tij mbi

propozimin dhe hartimin e ligjeve të reja, gjithashtu ai ka një pozicion të rëndësishëm, si agjent i

interesave, si forum për shkëmbimin e ideve të politikave dhe si ndërmjetës midis shteteve

anëtare dhe institucioneve të ndryshme të BE-së. Propozimet u dërgohen institucioneve të tjera

dhe palëve të interesuara për diskutime dhe ndryshime dhe kthehen pastaj në Komisionin

Evropian, i cili është përgjegjës për mbikëqyrjen dhe monitorimin e zbatimit të tyre nga shtetet

anëtare (Mazey, 1997).

Në mënyrë të veçantë, traktati i Komunitetit Evropian, që në vitin 1957 i ka dhënë Komisionit

Evropian detyrën për të siguruar, që dispozitat e Traktatit dhe masat e marra nga institucionet e

BE-së në përputhje me to të zbatohen (Zajmi, 2010).

Vendimi përfundimtar për miratimin e ligjeve të reja mbështetet në Parlamentin Evropian dhe

Këshillin e Ministrave, ndërsa zbatimi është lënë kryesisht në duart e shteteve anëtare. Në krye të

rrjetit të politikave janë komisionerët, të cilët janë përgjegjës për një ose më shumë fusha të

politikave dhe mbështeten nga një kabinet prej shtatë deri në tetë këshilltarësh. Kabinetet luajnë

një rol qëndror në bërjen e politikave të Komisionit Evropian, ndihmojnë në koordinimin e

politikave, ndërmjetësojnë interesat konkurruese brenda dhe jashtë Komisionit Evropian dhe janë

një objektiv kryesor për lobim nga ana e interesave sektoriale dhe kombëtare (Hedemann, 2007).

35

5.1.8. Ndikimi i Parlamentit Evropian në ligjet e mjedisit në BE

Parlamenti Evropian ka ndikim në zhvillimin e ligjeve, që kanë të bëjnë me rreziqet e mëdha

industriale, dërgesat ndërkufitare të mbetjeve, deponitë, skemat e eko-etiketimit dhe zbatimin e

legjislacionit mjedisor të BE-së. Rritja e qëndrueshme e kompetencave të Parlamentit Evropian

erdhi, si pasojë e kombinimit të fuqive bashkëpunuese të ofruara në çështjet e mjedisit nga ana e

Aktit Unik Evropian, rritja e pranisë së deputetëve të gjelbër në Parlamentin Evropian

(Judge, 1993).

Parlamenti Evropian luanë një rol më të madh në formulimin e politikave, në qoftë se ai do të

dërgonte përfaqësues në takimet e hershme të planifikuara dhe të organizuara nga drejtoria e

përgjithshme e mjedisit.

5.1.9. Gjykata Evropiane e Drejtësisë dhe qeverisja mjedisore

Në kontekstin Evropian, e drejta penale u përdor, si mjet për vënien para përgjegjësisë për

zbatimin e legjislacionit mjedisor. Mbrojtja e mjedisit me anë të së drejtës penale është një risi në

politikat evropiane të mjedisit. Gjykata Evropiane e Drejtësisë luan një rol qëndror në qeverisjen

mjedisore të BE-së duke elaboruar bazën ligjore të politikëbërjes së BE-së, duke mbështetur

standarde më të larta dhe duke drejtuar zbatimin e tyre të njëtrajtshëm në shtetet anëtare. Politikat

mjedisore të Komunitetit Evropian shërbejnë, si mjete për një qasje pragmatike në interpretimin e

qëllimeve të Traktatit të Komunitetit Ekonomik Evropian (Meçaj, 2017).

Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka ndikuar në ndërtimin e kompetencës ligjore të BE-së duke

marrë vendime, që konstatuan, se traktatet themeluese ishin më shumë, se marrëveshjet

ndërkombëtare dhe ligji i Komunitetit Evropian zbatohet drejtpërsëdrejti dhe në mënyrë uniforme

në të gjitha shtetet anëtare duke prodhuar pasoja të drejtpërdrejta te të drejtat individuale, të cilat

duhet të mbrohen nga gjykatat kombëtare. Kontributi i saj kryesor në zhvillimin e politikave

mjedisore është i trefishtë: duke mbështetur vazhdimisht pikëpamjen, se BE-ja duhet të ketë

kompetenca në fushën e politikave të mjedisit, duke mbështetur Komisionin Evropian në punët e

vështira për mbikëqyrjen e zbatimit të ligjit të BE-së në shtetet anëtare dhe duke sqaruar kuptimin

e elementeve kryesore të traktateve (Traktati EE , 1996).

Detyra institucionale e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë është të interpretojë dhe të zbatojë

traktatet e Bashkimit Evropian duke u siguruar, që shtetet anëtare, Këshilli, Komisioni Evropian

dhe Parlamenti Evropian do të veprojnë në përputhje me ligjin e Bashkimit Evropian (Jordan,

2005).

Vendimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë kanë patur një ndikim të rëndësishëm në

zhvillimin e politikave mjedisore të Bashkimit Evropian. Gjykata Evropiane e Drejtësisë

36

është e njohur për aktivizmin e saj gjyqësor në këtë fushë dhe në fusha të tjera të politikave të

BE.

5.2. Legjislacioni mjedisor i Republikës së Kosovës

Kosova ka legjislacionin e ri mjedisor të krijuar kryesisht gjatë dekadës së fundit. Ai bazohet

në Kushtetutën e Republikës së Kosovës dhe përfshinë lloje të ndryshme të akteve normative,

si ligje të përgjithshme e të veçanta për mjedisin e përbërës të tij. Ky legjislacion është

përgjithësisht i orientuar me standardet e BE-së, sepse mbështetet në të njëjtat parime që

është mbështetur legjislacioni mjedisor evropian. Fillimisht i njejti është hartuar me asistence

të eksperteve të huaj si dhe pasqyron përgjithësisht kërkesat e konventave të BE-së.

Një rol të rëndësishëm në procesin e formulimit të legjisalcionit mjedisor, miratimit dhe

zbatimit të politikave mjedisore në Republikën e Kosovës, kanë pasur institucionet e

Bashkimit Evropian, përmes asistences të ekspertëve nga zyra e BE-së në Kosovë apo

Asistenca Teknike dhe Shkëmbimi i Informacionit (TAIEX). Ky institucion është një ndihmë

teknike e afatshkurtër për Kosovën, e cila mbështet aplikimin dhe zbatimin e legjislacionit të

BE-së dhe përmirësimin e kapaciteteve administrative të zyrtarëve të qeverisë në fushat e tyre

përkatëse. Ndër fushat më të rëndësishme janë:sundimi i ligjit, mjedisi, demokracia, qeverisja

ekonomike, energjia dhe transporti dhe sektorët e telekomunikacionit.

Nënë kujdesin dhe drejtimin e ministrisë gjegjësisht Qeverisë, është realizuar procesi i

përafrimit të legjislacionit mjedisor të Kosovës me standardet legjislative të BE-së, të

ashtuquajturin acquis communautaire, si një hap i domosdoshëm drejt integrimit të Kosovës

në shoqërinë Evropiane (Legjislacioni mjedisor i Kosovës, 2013).

Vitet 2008- 2016 ishin vite të hartimit, ridraftimit dhe aprovimit të ligjeve për mjedisin, mes

të cilave ligji për mbrojtjen e mjedisit, mbrojtjen e ajrit, mbrojtjen e natyrës, për vlerësimin e

ndikimit në mjedis, vlerësimin strategjik të ndikimit në mjedis (Balaj, 2012).

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor ka për mision të hartoje dhe propozoje

politika, strategji dhe plane veprimi për mbrojtjen dhe administrimin e mjedisit në funksion të

zhvillimit të qëndrueshëm, përmirësimit të cilësisë së jetës dhe integrimit të vendit në

legjislacionin mjedisor të Bashkimit Evropian.

Tabela 2 Ligjet ekzistuese të mjedisit të miratuar në Kosovë

37

Emërtimi i Ligjit Nr. i

Ligjit

Data e

Miratimit

Akti dhe data e shpalljes

Ligji për planifikimin hapësinor 2003/14 03.07.2003 2003/30 10.09.2003.

Ligji për ndryshimin e Ligjit për

planifikim hapësinor – Rreg .nr.2003/14

03/L-

106

10.11.2008 Dekreti nr.DL- 055-2008,

Datë 17.11.2008

Ligji për ndërtim

2004/ 15 27.05.2004 2004/ 37 14.10.2004 –nga

PSSP

Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja –

Nr. 03/L-160

2004/30 28.07.2004 2004/ 48 – 25.11.2004 – nga

PSSP

Ligji për ujërat 2004/24 08.07.2004 2004/41–14.10.2004

Ligji për mbrojtjen e natyr-Nr. 03/L-233

02/L- 18 23.03.2005 2006/ 22 24.04.2006

Ligji për veprimtarinë

hidrometereologjike

02/ L-

79

15.06.2006 2007/2 09.01.2007

Ligji për zonat e veçanta të mbrojtura 03/L-

039

20.02.2008 Dekreti nr. DL- 007 -2008,

datë 15.06.2008

Ligji për mbrojtjen nga zhurma 02/ L-

102

30.03.2007 2008/ 15 - 17.03.2008

Ligji për kemikate 02/L-

116

27.04.2007 2008/ 8 - 08.02.2008

Ligji për mbrojtjen e mjedisit 03/L-

025

26.02.2009 Dekreti nr . DL-007-2009,

datë 19.03.2009.

Ligji për vlerësimin strategjik mjedisor

03/L-

015

12.02.2009 Dekreti nr. DL- 003-2009,

datë 06.03.2009

Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis

03/L-

024

26.02.2009 Dekreti nr. DL-006-2009,

datë 19.03.2009.

Ligji për mbeturina

02/L –

30

22.07.2005 2006/31 05.05.2006

Ligji për shfrytëzimin, administrimin dhe

mirëmbajtja e ndërtesave në

bashkëpronësi

03/L-

091

12.03.2009 Dekreti nr. DL-008-2009,

datë 03.04. 2009

Ligji për parandalimin dhe kontrollin e

integruar të ndotjes

03 /L-

043

26.03.2009 Dekreti nr. DL-010-2009,

Datë 23.04. 2009

Ligji për produktet biocide 03 /L-

119

27. 05.

2009

DL-014-2009, datë

19.06.2009

Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja 03/L-

160

25.02.2010 Dekreti nr. DL-012-2010,

Datë 12.03. 2010

Ligji për financimin e programeve të

veçanta të banimit

03/L-

164

25.02.2010 Dekreti nr. DL-013-2010,

Datë 12.03. 2010

Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis 03/L-

214

23.09.2010 Dekreti Nr.DL-048-2010,

Datë 14.10.2010

Ligji për vlerësimin strategjik mjedisor 03/L-

230

30.09.2010 Dekreti Nr.DL-050-2010,

Ligji për mbrojtjen e natyrës 03/L-

233

30.09.2010 Dekreti Nr.DL-054-2010,

Ligji për kadastër

04/L-

013

29.07.2011

Dekreti Nr.DL-019-2011,

Datë: 12.08.2011

38

5.2.1. Ligji për mbrojtjen e Mjedisit, Nr. 03/L-025

Qëllimi i këtij ligji është të promovojë krijimin e mjedisit të shëndetshëm për popullin e

Kosovës me sjelljen graduale të standardeve për mjedis të Bashkimit Evropian. Me këtë ligj

harmonizohen zhvillimi ekonomik dhe mirëqenia sociale me parimet themelore për mbrojtjen

e mjedisit sipas konceptit të zhvillimit të qëndrueshëm. Mjedisi është rrethina natyrore:ajri,

toka, uji, klima, flora dhe fauna, në tërësinë ndërveprimit dhe trashëgimia kulturore si pjesë e

rrethinës të cilën e ka krijuar njeriu.

Ndotja e mjedisi është ndikimi i drejtpërdrejtë ose e tërthortë e materieve ndotëse apo

ienergjisë në mjedis, e shkaktuar përmes aktiviteteve të njeriut ose përmes proceseve natyrore

qëkanë pasoja të dëmshme në cilësinë e mjedisit dhe në shëndetin e njeriut (Ligji për

mbrojtjen e mjedisit, 2009).

Dëmtim i mjedisit është prishja e karakteristikave fiziko-kimike dhe strukturore të

ekosistemit natyror, zvogëlimi i llojllojshmërisë biologjike dhe peizazhore, të ekosistemeve

natyrore, prishja e ekuilibrit ekologjik dhe cilësisë së jetës të shkaktuara kryesisht nga ndotja

eujit, ajrit dhe tokës prej veprimtarive të njeriut ose fatkeqësive natyrore.

Legjislacioni mjedisor i miratuar deri më tani është ligji bazë për mjedisin që është Ligji për

Mbrojtjen e Mjedisit i cili është aprovuar nga kuvendi në janar të vitit 2003 dhe është

ridraftuar dhe aprovuar me 19.03. 2009.

Ky është një ligj kuadër, ku ndër objektivat e tij do të veçonim:

• Me këtë ligj harmonizohen zhvillimi ekonomik dhe mirëqenia sociale me parimet

themelore për mbrojtjen e mjedisit sipas konceptit të zhvillimit të qëndrueshëm.

• Shfrytëzimin racional të resurseve natyrore dhe kufizimin e emisioneve shkarkimeve të

ndotjes së mjedisit, parandalimin e dëmtimit , rehabilitimin dhe përmirësimin e mjedisit të

dëmtuar,

• Përmirësimin e kushteve mjedisore, që lidhen me cilësinë e jetës dhe mbrojtjen e

shëndetit të njeriut;

• Ruajtjen dhe mirëmbajtjen e resurseve natyrore, të përtritshme dhe të papërtritshme,si dhe

menaxhimin e qëndrueshëm të tyre;

• Bashkërendimin e veprimtarive shtetërore për të përmbushur kërkesat për mbrojtjen e

mjedisit;

39

5.2.2 Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja, Nr. 03/L-160

Ky ligj ka për qëllim të rregulloj dhe garantoj të drejtën e qytetarëve për të jetuar në një mjedisme

ajër të pastër, duke mbrojtur shëndetin e njeriut, faunën, florën dhe vlerat natyrore e kulturore të

mjedisit (Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja, 2010).

Sipas ketij ligji, ndotës është substancat që futen në mënyrë të drejtpërdrejt apo tërthorazi në

ajër, të cilat shkaktojnë efekte të dëmshme në shëndetin e njeriut, florën, faunën dhe trashëgiminë

kulturore.

Treguesi mjedisor - tregues që jep të dhëna për cilësinë e mjedisit duke e bërë atë të erceptueshme

përmes vlerës numerike, matjes dhe komunikimit.

Vlera kufitare e cilësisë së ajrit - vlera më e madhe e lejueshme e një treguesi mjedisor të gjendjes

së ajrit dhe që shprehet me masë të një ndotësi në njësinë e vëllimit të ajrit;

Vlera kufitare e emisionit - sasia më e madhe e lejuar e ndotësit, që shkarkohet në ajër nga një

burim ndotjeje, niveli i të cilit është caktuar në bazë të diturisë shkencore, me qëllim të

shmangies, parandalimit ose zvogëlimit të efekteve të dëmshme në shëndetin e njeriut dhe/ose

mjedisit në tërësi, që duhet të arrihet brenda periudhës së caktuar dhe mos të tejkalohet kur është

arritur. Sipas këtij ligji burimet e ndotjes te ajrit janë:

Burimet e palëvizshme, të cilat përfshijnë impiantet teknologjike që kanë pajisje të palëvizshme

për djegien e lëndëve të ndezshme, pajisjet për procese teknologjike, mihjet sipërfaqësore, zona

me vetëndezje, veprimtaritë ku puna që kryhet mund të shkaktojë ndotje të ajrit, magazinimet e

lëndëve të djegshme, për lëndë të para, për produkte dhe mbetje; burimet e lëvizshme të ndotjes

që emitojnë ndotje në lëvizje; burimet e vogla të ndotjes cilësohen pajisjet për procese

teknologjike, që nuk përfshihen në burimet tjera të ndotjes, veprimtaritë që shkaktojnë ndotjen e

ajrit, magazinimet e karburanteve, të lëndëve djegëse, të lëndëve të para, të mbetjeve dhe

ndotësve të grumbulluar; burimet difuzive përfshijnë pajisjet, sipërfaqet dhe hapësirat tjera nga të

cilat materiet ndotëse përhapen lirshëm, në ajër pa pasur tymtar apo mjete tjera të shkarkimit.

40

5.2.3. Ligji për ujrat i Kosovës, Nr. 04/L-147, 2013

Vlerësohet se Kosova ka resurse të kufizuara ujore, andaj mbrojtja, ruajtja dhe monitorimi i

cilësisë se tyre është njëra prej sfidave më të mëdha mjedisore para shoqërisë sonë.

Menaxhimi i qëndrueshëm i resurseve ujore, mbrojtja e ujërave dhe përmirësimi i cilësisë së

ujërave kërkojnë përkushtim të veçantë nga të gjithë faktorët përgjegjës.

Edhe në Kosovë si në shumë vende të botës, shëndeti i njeriut dhe plotësimi i nevojave të tij

është gjithnjë e më tepër i kërcënuar nga cilësia jo e mirë, ose mungesa e ujërave të pastra.

Aktualisht rreth 75 % e popullatës është e mbuluar me shërbime të ujësjellësit, ndërsa vetëm

rreth 55 % e tyre me shërbime të kanalizimit.

Ky Ligj rregullon çështjet, të cilat kanë të bëjnë me administrimin, planifikimin, mbrojtjen

dhe përgjegjësinë e institucioneve në fushën e ujërave dhe të resurseve ujore.

Qëllimi i këtij Ligji është: të sigurojë zhvillimin dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të resurseve

ujore, të cilat janë të domosdoshme për shëndetin publik, mbrojtjen e mjedisit dhe zhvillimin

shoqëroro-ekonomik të Kosovës; të themelojë procedurat dhe parimet udhëzuese për

shpërndarjen optimale të resurseve ujore, mbështetur në shfrytëzim dhe qëllim të sigurojë

mbrojtjen e resurseve ujore nga ndotja, tejshfrytëzimi dhe keqpërdorimi; dhe optimizimit:

(koncepti ekologjik-social-ekonomik) që do të thotë, ujërat ndahen nga aspektet natyrore dhe

mbrohen si mjedis për florën dhe faunën (Ligji për ujërat e Kosovës, 2004).

Me këtë ligj rregullohen të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me: ujërat sipërfaqësorë, liqenet,

akumulimet, rezervuarët, burimet natyrore, ujërat nëntokësorë, tokat e lagëta, truallin buzë

brigjeve të lumenjve, çështjet që kanë të bëjnë me menaxhimin e tyre; përdorimin dhe

shpërndarjen e ujërave, mbrojtjen dhe ruajtjen e ujërave, mbrojtjen nga veprimet e dëmshme

të ujërave, duke përfshirë përmbytjet, vërshimet, thatësitë, erozionin, objektet dhe

infrastrukturën ujore, financimin e ujërave, si dhe kushtet, mënyrat dhe veprimet me të cilat

mund të shfrytëzohet ose shkarkohen ujërat.

41

5.2.4. Ligji për mbrotjen e natyrës, Nr. 03/L-233

Kosova është jashtëzakonisht e pasur me lloje bimore duke pasur në konsideratë sipërfaqen

relativisht të vogël. Janë identifikuar rreth 13 lloje bimore që rriten vetëm në Kosovë dhe

përafërsisht 200 lloje që rriten vetëm në Ballkan. Numri total i llojeve bimore është më i

madh se në disa shtete evropiane. Kjo llojshmëri është rezultat i ndërveprimit kompleks të

faktorëve fizik, siç është dheu dhe klima të cilat krijojnë një llojllojshmëri të habitateve dhe

kushteve për rritjen e bimëve. Në territorin e Kosovës janë rreth 24 lloje të bimëve të

kërcënuara si rezultat i aktiviteteve njerëzore (Ligjin për mbrotjen e natyres, 2005).

Natyra dhe vlerat e trashëgimisë natyrore janë me interes për Republikën e Kosovës dhe

gëzojnë mbrojtje të veçantë. Kosova edhe pse është një vend i vogël, karakterizohet me

natyrëtë pasur, me peizazhe,botë të larmishme bimore dhe shtazore. Duke hartuar politika

efikase për mbrojtjen e natyrës, rritjen sipërfaqet e zonave të mbrojtura, dhe ngritjen cilësinë

e menaxhimit të këtyre zonave, ne përmbushim obligimin që gjeneratave pasardhëse t‘u

japim rastin t’i shijojnë vlerat e rralla natyrore të Kosovës.

Me ketë ligj rregullohet sistemi i mbrojtjes dhe ruajtjes së përgjithshme të natyrës dhe vlerave

të sajë si:mbrojtjen, ruajtjen, përtëritjen dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të resurseve

natyrore, në gjendje të baraspeshës natyrore; përtëritja e natyrës në zonat e dëmtuara ose

pjesëve të tyre dhe kompensimi për dëmet e shkaktuara; vendosjen e rrjetit të zonave të

mbrojtura, sistemit për planifikim, udhëheqje, inventarizim, monitorim, informim dhe

financim me qëllim të mbrojtjes së natyrës; pengimin e shfrytëzimit të tepërt, rrezikimit të

llojeve të florës dhe faunës e sidomos i atyre me rëndësi të veçantë, të rralla dhe të rrezikuara,

si dhe vendbanimeve të tyre; sigurimin e të drejtës së publikut për informim për gjendjen e

natyrës dhe pjesëmarrje në vendim marrje për mbrojtjen e natyrës; sigurimin e ushtrimit e të

drejtës së qytetarëve për jetesë të shëndoshë, pushim dhe rekreacion në natyrë; parandalimin

e veprimeve të dëmshme

Sipas ketij ligji parimet e mbrojtjes së natyrës janë:

Mbrojtja dhe ruajtja e natyrës bazohet në parimet:

Parimi i përkujdesjes – kur bazuar në njohurit shkencore dhe tekniko- teknologjike

konstatohet se një aktivitet i veçantë ose veprim mund të dëmtoj natyrën, masat dhe

aktivitetet e domosdoshme duhet të ndërmerren përpara se dëmet mund të ndodhin.

42

5.2.5. Ligji për mbeturina Nr. 04/L-060

Një ndër çështjet më të rëndësishme për menaxhimin e qëndrueshëm të mjedisit në Kosovë, është

edhe menaxhimi i mbeturinave. Deri me tani Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor ka

përgatitur bazën e duhur ligjore për menaxhimin e mbeturinave (Ligjin për mbeturina dhe një sëre

udhëzimesh administrative që rregullojnë këtë fushë). Po ashtu, në kuadër të obligimeve ligjore

dhe programore është duke u përgatitur edhe plani strategjik për administrimin e mbeturinave.

Ky ligj rregullon menaxhimin e mbeturinave, planet për menaxhimin e mjedisit, të drejtat dhe

detyrimet e personave tëlicencuar të cilët merren me menaxhimin e mbeturinave, mënyra dhe

kushtet e mbledhjes së mbeturinave, transportit, trajtimit,përpunimit, magazinimit dhe

deponimit përfundimtar, importin, eksportin dhe transitin e mbeturinave, monitorimin,

sistemin informativ dhe financimina (Ligji për mbeturina, 2005).

Qëllimi i këtij Ligji është mbrojtja e shëndetit të njeriut dhe të mjedisit nga ndotja dhe rreziku nga

mbeturinat, përmes administrimit të mirëfilltë (të qëndrueshëm) të mbeturinave, duke krijuar

kushte për parandalimin dhe zvogëlimin e prodhimit të mbeturinave dhe rrezikshmërisë së tyre,

veçanërisht përmes :zhvillimit të teknologjive të pastra dhe përdorimit efikas të tyre, zhvillimit

dhe përdorimit të produkteve të cilat për nga natyra e prodhimtarisë, dhe deponimit përfundimtar

të tyre, janë të dizajnuara për uljen e dëmshmërisë së mbeturinave dhe rrezikshmërisë nga ndotja,

zhvillimit të teknikave të duhura për deponimin përfundimtar të substancave të rrezikshme të cilat

i përmbajnë mbeturinat me mundësi përpunimi, përpunimit të mbeturinave me anë të riciklimit,

ripërdorimit apo të ndonjë procesi tjetër, për nxjerrjen e lëndëve sekondare. Menaxhimi i

mbeturinave është mbledhja, transporti, përpunimi, riciklimi apo largimi i materialeve të

mbetura, zakonisht të prodhuara nga aktiviteti njerëzor në përpjekje për të zvogluar efektin e

tyre në shëndetin njerëzor, estetikës, etj. Mbeturinat duhet të definohen qartë, jo gjithçka që

hedhim është mbeturine, jo gjthë çka që duhet të groposet në deponi. Duhet të formojmë

opinionin i cili tani më është dëshmuar në shtetet e zhvilluara të Bashkimit Evropian se

mbeturinat nuk janë objekt për hedhje, por janë resurs për zhvillim ekonomik të vendit, janë

mundësi për të krijuar vende pune, janë mundësi për të kursyer resurset natyror.

43

5.2.6. Ligji për planifikimin hapësinor, Nr. 04/L-174

Qëllimi i këtij ligji është të sigurojë zhvillimin e qëndrueshëm dhe të baraspeshuar të planifikimit

hapësinor për tërë territorin e Kosovës si vlerë e përgjithshme kombëtare, përmes qeverisjes së

mirë, shfrytëzimit të përshtatshëm të tokës, mbrojtjes së mjedisit dhe trashëgimisë kulturore dhe

natyrore. Ky ligj ka për qëllim të sigurojë qeverisje të qëndrueshme, shfrytëzim efikas të fondeve

publike, parakushte për zhvillim social dhe ekonomik të baraspeshuar, rregullim të qëndrueshëm

të hapësirës, duke siguruar trajtim të barabartë, lëvizje të lirë dhe qasje adekuate në shërbimet

publike për qytetarë (Ligji për planifikimin hapësinor, 2003).

Ky Ligj përcakton parimet bazë të planifikimit hapësinor, kushtet dhe mënyrën e zhvillimit dhe

rregullimit hapësinor, llojet, ecuritë dhe përmbajtjen e planeve, përgjegjësitë e subjekteve

administrative të nivelit qendror dhe lokal për hartimin dhe zbatimin e dokumenteve të

planifikimit hapësinor, mbikëqyrjen administrative për zbatimin e këtij ligji, si dhe aktivitetet

të cilat ndërmerren në planifikim hapësinor dhe rregullim territorial në Republikën e Kosovës.

Sipas këtij ligji janë:

1.Zonë Urbane – zona e cila fizikisht formon pjesën e një qyteti dhe karakterizohet me pjesë të

rëndësishme të sipërfaqeve të ndërtuara, densitetit të lartë të popullsisë dhe banimit, punësim dhe

transport të konsiderueshëm dhe infrastrukturë tjetër. Zonat urbane mund gjithashtu të përmbajnë

zona të gjelbra zakonisht të shfrytëzuara për qëllime rekreative.

2.Zonë Rurale – një sipërfaqe që karakterizohet me një sasi të ultë të ndërtimit, dendësisë së

popullsisë, dhe të infrastrukturës teknike, publike dhe sociale, si dhe të punësimit përmes

zhvillimit të agrikulturës, turizmit rural, qendrave shëruese dhe tëprodhimtarisë që nuk ndot

mjedisin rrethues.

3. Zonë Industriale – një sipërfaqe e caktuar për zhvillimin e ndërtesave pë prodhimtari industrial.

4. Zonë Bujqësore – një zonë tokësore të caktuar për kultivim të kulturave bujqësore dhe

blegtorale si: tokë e lërueshme, kopsht, pemishte, vreshtë, livadh, kullosë, pellg peshqish, moçal,

etj.

44

5.2.7 Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis, Nr. 03/L-214

Qëllimi i këtij ligji është parandalimi ose zvogëlimi i ndikimeve negative të projekteve të

propozuara publike dhe private dhe në këtë mënyrë të kontribuojë në ruajtjen dhe

përmirësimin e mjedisit, mbrojtjen e shëndetit të njeriut si dhe përmirësimin e cilësisë së

jetës. Ky ligj përcakton rregullimin e procedurave për identifikimin, vlerësimin dhe

raportimin e ndikimeve të projekteve të caktuara në mjedis dhe për procedurat shoqëruese

administrative, gjatë procesit të vendimmarrjes nga ana e Ministrisë së Mjedisit dhe

Planifikimit Hapësinor për lëshimin e Pëlqimit Mjedisor, dhe siguron që të gjitha informatat

relevante lidhur me mjedisin janë ofruar dhe janë marrë parasysh (Ligji për ndikimin në

mjedis, 2010).

Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis (në tekstin e mëtejmë: VNM) - identifikimi dhe vlerësimi i

ndikimeve të mundshme të projektit në mjedis, konsultimin e autoriteteve mjedisore dhe të

publikut, duke marrë parasysh raportin e VNM dhe rezultatet e konsultimeve në

vendimmarrje, përcaktimin e metodës për parandalimin, shmangien, zbutjen ose rehabilitimin

e ndikimeve të dëmshme në mjedisin dhe shëndetin e njeriut, si dhe dhënien e informatave

mbi vendimin.Vlerësimi i ndikimit në mjedis, identifikon, përshkruan dhe vlerëson në

mënyrë të duhur rrethanat e secilit rast individual, efektet e drejtpërdrejta dhe të tërthorta të

ndonjë projekti në:

njeriun, botën bimore dhe shtazore; tokë, ujë, ajër, klimë dhe peisazh;të mirat materiale dhe

trashëgiminë kulturore; ndikimet e ndërsjella të elementeve të cekura në nën-paragrafët

Sipas ketij ligji obligimi për pëlqim mjedisor.

Një pëlqim mjedisor do të kërkohet për secilin projekt publik ose privat të renditur në

Shtojcën I ose Shtojcën II të këtij ligji, i cili mund të ketë efekte të theksuara në mjedis për

arsye të, inter alia, natyrës së tij, madhësisë ose lokacionit.

Të gjitha projektet e përcaktuara në Shtojcën I, janë të obliguara t’i nënshtrohen VNM-së.

Projektet e renditura në Shtojcën II, do të ekzaminohen, rast për rast dhe në pajtim me

kriteret e cekura në Shtojcën III, për të përcaktuar, nëse ata duhet ti nënshtrohen VNM-së.

45

5.3. Harmonizimi i legjislacionit mjedisor të Kosovës me acquis mjedisor të BE-së

Për periudhën 2008-2016, është hartuar një numër i ligjeve mjedisore, dhe karahas saj është

punuar edhe në përafrimin e legjislacionit mjedisor të Kosovës, me acquis mjedisore të

Bashkimit Evropian. Komisioni Evropian ka monitoruar shkallen e progresit të arritur të

legjisalcionit të Kosoves me atë të Bashkimit Evropian.

Sa i përket përafrimit të legjislacionit, do ti refrohemi raporteve të Komisionit Evropian

2008-2016, për të pare progresin që ka arrit Kosova gjatë kësaj periudhe sipas vlerësimit të

eksperetve të BE-së.

5.3.1. Dokument pune i stafit të komisionit, raporti i vitit 2016 për Kosovën, Bruksel

Sa i përket legjislacionit horizontal, strategjia për mjedisin ekziston, por duhet të

përmirësohet dhe të zbatohet. Zbatimi i masave prioritare në nivel qendror dhe lokal duhet të

sigurohet nëpërmjet fondeve të mjaftueshme dhe aftësive administrative dhe teknike.

Strategjia kombëtare për cilësi të ajrit dhe ligji për cilësinë e ajrit të ambientit janë miratuar,

por duhet të zbatohen. Sidoqoftë, ndotja e pakontrolluar nga trafiku, djegia e mbeturinave dhe

materialeve të tjera toksike mbetet një problem serioz. Pajisja e sistemit të monitorimit të

cilësisë së ajrit ekziston, por ende nuk është plotësisht funksionale. Institucionet e Kosovës

duhet të ndërmarrin masa të menjëhershme për të përmirësuar vlerësimin e cilësisë së ajrit,

veçanërisht në zonat e prekura. Burimet financiare dhe kapaciteti për të mbështetur

mirëmbajtjen dhe kalibrimin e pajisjeve duhet të sigurohet, sikurse edhe mbështetja për

rrjetin automatik të monitorimit të cilësisë së ajrit (Raporti i progresit, 2016).

Për menaxhimin e mbeturinave, kuadri ligjor është i harmonizuar pjesërisht, por mbeturinat

mbesin një nga problemet më të dukshme në Kosovë. Draft plani kryesor është finalizuar, i

cili definon konceptin e parandalimit, ripërdorimit dhe riciklimit të mbeturinave. Strategji

apo plane të veprimit për mbrojtjen e ujit nuk janë miratuar ende dhe përpjekjet urgjente

duhet të bëhet në themelimin e autoritetit të menaxhimit të lumenjëve, në mënyrë që të

fillohet puna shumë e nevojshme për përgatitjen e planeve të menaxhimit të pellgjeve lumore.

Ujërat e zeza të patrajtuara mbeten burimi kryesor i ndotjes dhe një kërcënim serioz i ujërave

nëntokësore. Duhet të fillojë puna në identifikimin e burimeve nëntokësore dhe vendosjen e

sistemit të monitorimit të ujërave nëntokësore.

46

Ndryshimi i klimës

Strategjia për ndryshime klimatike ka përfunduarmbetet për t'u miratuar. Zbatimi i saj duhet

të jetë në përputhje me kornizën e BE-së 2030 për politikat e klimës dhe të energjisë, dhe të

jetë e mirë integruar në të gjithë sektorët relevant.

Përveç lehtësimit, duhet të bëhen përpjekje edhe për t’iu përshtatur ndryshimeve klimatike.

Këshilli kombëtar për mjedis dhe ndryshim të klimës duhet të marrë masa më konkrete për

rrjedhën e veprimeve klimatike.

5.3.2. Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën, 2015, Bruksel,10.11.2015 SWD(2015)

Legjislacioni që adreson sfidat mjedisore në rritje në Kosovë ende nuk është harmonizuar

plotësisht me acquis ose nuk është zbatuar. Në lidhje me legjislacionin horizontal, vlerësimet

e ndikimit mjedisor dhe vlerësimet mjedisore strategjike duhet të zbatohen më mirë,

veçanërisht në vend.

Sistemi për monitorimin e cilësisë së ajrit është i pajisur mirë, mirëpo prapëseprapë ai nuk

është plotësisht funksional. Edhe pse ka laboratorë analitikë të avancuar, mungesa e

mirëmbajtjes së rregullt dhe e kalibrimit të pajisjeve monitoruese rrezikon saktësinë e

monitorimit. Mbledhja dhe përpunimi i të dhënave bëhet në mënyrë manuale, pa sistem

automatik për të informuar publikun në kohë reale. Përveç kësaj, raportet e Agjencisë

Kosovare për Mbrojtjen e Mjedisit për cilësinë e ajrit nuk përmbajnë inventar të ndotësve të

ajrit dhe ndotja nga burimet kryesore nuk matet si duhet (në veçanti nga termocentrali

Kosova A). Nevojiten plane për cilësinë e ajrit në aglomeratet më të mëdha urbane (Raporti i

progresit, 2015).

Sa i përket menaxhimit të mbeturinave, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor duhet

të bëjë përpjekje për të finalizuar një plan për menaxhimin e mbeturinave dhe për të rritur

mundësitë për investim në këtë sektor. Definicionet dhe konceptet bazike për menaxhimin e

mbeturinave, si riciklimi dhe rimëkëmbja e rrjedhave të ndryshme të mbeturinave, nuk

mbështeten mjaftueshëm nga legjislacioni aktual duke kufizuar kështu mundësitë për

përfshirjen e sektorit privat. Si financimi i investimit ashtu edhe kapaciteti i komunave dhe

operatorëve për të zbatuar ligjin për mbeturina 2012 mbeten shumë të ulëta. Numri i lartë i

vendeve ilegale për hedhjen e mbeturinave është një çështje që duhet adresuar urgjentisht. Për

menaxhimin e ujit, është krijuar një këshill ndër-ministror për ujë, i kryesuar nga

Kryeministri, më fillim të vitit 2015.

47

Tabela 3 Harmonizimi i legjislacionit mjedisor të Kosovës me Direktivat e BE-së

(Raporti për gjendjen e mjedisit, 2016 )

Fusha

Direktiva e BE-se Niveli i

Transpozimit

Legjislatura horizonatale Direktiva për VNM (85/337/EC) 100 %

Direktiva për VSM (2001/42/ EC) 100 %

Direktiva për informim mjedisor (2003/4/EC) 65 %

Direktiva për pjesmarrjen e publikut

(2003/35/EC)

100 %

Direktiva Inspire (2007/2/EC) 78 %

Direktiva për përgjegjesin ndaj mjedisit

(2004/35/EC)

84 %

Menaxhimi i mbeturinave Direktiva kornize për mbeturina 2008/98/EC) 80 %

Direktiva për amablazhet mbeturine (94/62/EC) 40 %

Direktiva për automjetet mbeturine (2000/53/EC) 100 %

Direktiva për deponi (99/31/EC) 100 %

Direktiva për substance të rrezikshme

(2011/65/EC)

50 %

Direktiva për mbejtjet nga paisjet elekrike

(2012/19/EC)

46 %

Direktiva për mbejtjet minerare (2006/21/EC) 91 %

Direktiva për PCT-PCB (96/59/EC) 66 %

Direktiva për ajër

Direktiva për kualitetin e ajrit ne ambient

(2008/50/EC)

91 %

Direktiva për Arsenin,Kandmiumin, Merkurin,

Nikelin dhe hidrokarburet aromatike (2004/

107/EC)

91 %

Direktiva Emsionet nacionale ne ajer

(2001/81/EC)

91 %

Direktiva për permbajtjen e sulfurit të derivative

të lengëshme (1999/81/EC)

91 %

Direktiva per pikat e karburanteve, subsatnacat

organike (2009/126/EC)

91 %

Kualiteti i ujit

Direktiva korniz për ujrat (2000/60/EC) 49 %

Direktiva për ujrat urbane (91/71/EC) 44%

Direktiva për ujrat nëntoksorë (2006/118/EC) 31 %

Direktiva për ujin e pijes (98/93/EC) 87 %

Direktiva për ujrat larës (2009/97/EC) 0 %

Direktiva për standardet e kualiteti te ujit

(2008/105/EC)

4 %

48

Mbrojtja e natyres

Direktiva për zogjët e egër (79/409/EC) 100 %

Direktiva për habiatate (93/43/EC) 100 %

Direktiva per majtjen e shatzeve të egra në

kopshte zologjike (1999/22/EC)

80 %

Kontrolli i ndotjes

industriale

Direktiva për emisionet industrial (2010/75/EC) 69 %

Direktiva për kontrollin e materrieve

VOC(93/43/EC)

25 %

Direktiva për kontrollin e aksidentve të renda

(2012/18/EC)

27 %

Zhurma

Direktiva për zhurme (2002/49/EC) 74 %

5.3.3. Raporti i progresit 2014 për Kosovën, Bruksel, 8.10.2014 SWD 306

Sa i përket mjedisit, ligji për inspektoratin e mjedisit, ujërave, natyrës, planifikimit hapësinor

dhe ndërtimit është miratuar në muajin tetor të vitit 2013. Disa udhëzime administrative janë

miratuar kohëve të fundit. Zbatimi i legjislacionit për trajtimin e sfidave në rritje mjedisore në

Kosovë mbetet jo i plotë.

Sa i përket cilësisë së ajrit, sistemi i monitorimit të cilësisë së ajrit, i cili tani mbulon tërë

Kosovën, është e pajisur plotësisht dhe përfshin një laborator të avancuar analitik. Megjithatë,

raportet mujore mbi cilësinë e ajrit të cilat i publikon Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të

Kosovës (AMMK) që nga muaji mars i vitit 2014 ofron informata bazike për vetëm 10 vende.

Nuk ka regjistër të ndotësve të ajrit dhe ndotja nga burimet kryesore duhet të matet me saktësi

(në veçanti nga termocentrali Kosova A). Mungesa e mirëmbajtjes dhe kalibrimit rrezikon

saktësinë e monitorimit të cilësisë së ajrit.

Nuk ka infrastrukturë të përshtatshme për ruajtjen ose trajtimin e mbeturinave të rrezikshme.

Prandaj, Kosova i eksporton mbeturinave e rrezikshme ose i përzien ato me mbeturinat e

amvisërisë në deponi.Sa i përket fushës së cilësisë së ujit, Kosova nuk ka themeluar ende

Autoritetin e Pellgjeve Lumore apo një autoritet të pavarur të menaxhimit të ujit (të paraparë

në ligjin e vitit të kaluar). Nevojat për investime në sigurinë e ujit janë të konsiderueshme

(humbjet nga rrjedhjet në tuba vlerësohen të jenë rreth 75% të ujit për furnizim). Shërbimet e

furnizimit me ujë pengohen nga niveli i ulët i mbledhjes së pagesave (Raporti i progresit,

2014).

Në fushën e mbrojtjes së natyrës në vitin e kaluar janë miratuar dy ligje për parqet

kombëtare, si dhe udhëzimet administrative dhe dokumentet e planifikimit. Ministria e

Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor ka filluar me masat për luftimin e aktiviteteve të

49

ndërtimeve të paligjshme në parkun kombëtar të 'Sharrit'. Nuk kanë filluar aktivitetet për

themelimin e rrjetit të zonave të mbrojtura "Natyra 2000". Institucionet në këtë fushë mbeten

të dobëta në aspektin e numrit dhe aftësive të nëpunësve civilë dhe inspektorëve shtetërorë

për mbrojtjen e natyrës.

Sa i përket ndryshimeve klimatike, ende nuk është miratuar strategjia kornizë për ndryshimet

klimatike, që përbëhet nga strategjia e zhvillimit me emetim të ulët dhe nga strategjia e

përshtatjes. Sa i përket zhvillimeve legjislative, aktet nënligjore për substancat që e dëmtojnë

shtresën e ozonit dhe gazrat serrë të fluoruara, dhe për informimin e konsumatorit për

ekonominë e karburantit dhe emetimet e CO2 të makinave të reja të pasagjerëve janë

miratuar.

5.3.4 Raporti i progresit 2011 për Kosovën, Bruksel, 12.10.2011

Sa i përket mjedisit, ka pasur përparim të kufizuar në fushën e legjislacionit horizontal. Një

udhëzim administrativ për pjesëmarrjen dhe informimin e hisedarëve te publikut në

procedurat e vlerësimit te ndikimit ne mjedis është miratuar në korrik. Janë miratuar edhe

rregulla tjera për implementimin e vlerësimit të ndikimit në mjedis dhe për vlerësimin

strategjik mjedisor. Implementimi i Ligjit për vlerësimin e ndikimit në mjedis ka filluar, por

cilësia e raporteve kërkon përmirësim. Direktiva për krime mjedisore është inkorporuar

pjesërisht. Bashkëpunimi ndërmjet OJQ-ve dhe Ministrisë duhet të forcohet. Organizatat e

shoqërisë civile nuk janë të përfshira dhe të konsultuara sa duhet gjatë politikëbërjes. Debati

politik për çështjet mjedisore duhet të zhvillohet edhe më tutje. Dhjetë projekte kapitale nga

plani mjedisor i veprimit janë implementuar; edhe njëmbëdhjetë projekte tjera janë në proces

(Raporti i progresit, 2011).

Ka pasur ca përparim në fushën e cilësisë se ajrit. Udhëzimet Administrative që përcaktojnë

(ndër të tjera) normat e cilësisë së ajrit, pikat e monitorimit dhe numrin dhe frekuencën e

matjeve janë miratuar në vitin 2010. Një udhëzim tjetër administrativ për normat e cilësisë se

ajrit është miratuar në korrik. Tri stacionet e para të rrjetit të monitorimit të cilësisë së ajrit

janë vënë në funksion, tjerat priten gjatë vitit 2011. Ka pasur pak përparim në fushën e

menaxhimit të mbeturinave.

Ligji për mbeturina nuk është miratuar ende. Riciklimi dhe ndarja e mbeturinave nuk janë

trajtuar ende. Tarifa e mbledhjes se mbeturinave ka shënuar një rritje te vogël në vitin 2010,

por ende mbetet e ulët. Planet lokale të veprimit për mjedisin të hartuara nga Komuna,

gjithashtu përfshijnë edhe komponentin e menaxhimit të mbeturinave.

50

Sa i përket cilësisë së ujit, ka pasur shumë pak përparim. Ligji për ujin nuk është miratuar

ende. Kosova aktualisht i ka dy impiante për trajtimin e ujërave industriale; një tjetër është në

proces të kompletimit. Zonat e cenueshme dhe vendet e mbrojtura nuk janë përcaktuar ende

dhe ende nuk ka program për monitorimin e cilësisë së ujit.Është arritur përparim i vogël në

fushën e mbrojtjes së natyrës. Janë miratuar disa Udhëzime Administrative të ndërlidhura me

Ligjin e vitit të kaluar për mbrojtjen e natyrës. Strategjia dhe plani i veprimit për bio-

diversitetin janë miratuar në korrik. Kapacitetet institucionale dhe administrative në këtë

fushë mbesin të dobët.

5.3.5. Raporti i Komisioni i Evropian, Bruksel (14.10.2009) Sek (2009) 1340

Mund të raportohet për progres të arritur në fushën e legjislacionit horizontal. Ligji për

Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis dhe Ligji për Vlerësimin Strategjik Mjedisor janë aprovuar

në muajin mars, por që të dy kanë nevojë të rishikohen për t’u ofruar me standardet

evropiane. Është implementuar një numër i vogël i projekteve të parapara në Planin e

Kosovës për Veprim në Mjedis (Raporti i progresit, 2009).

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor ka siguruar pajisjet mobile për monitorimin e

cilësisë së ajrit. Megjithatë ende nuk ka strategji për cilësinë e ajrit dhe nuk ka ndarje të qarta

të përgjegjësive sa i përket menaxhimit të sistemit për monitorimin e cilësisë së jarit. Nuk

mund të raportohet për progres në sektorin e menaxhimit të mbeturinave. Sipas Traktatit të

Komunitetit për Energji, Kosova duhet të implementojë Direktivën për Impiantet me Djegie

të Madhe, por nuk është bërë përpjekje për ndërrimin e dispozitave të kësaj direktive. Mbetet

e ulët shkalla e grumbullimit të faturave nga kompanitë për ujë dhe mbeturina.

Progres i kufizuar është arritur në fushën e cilësisë së ujit. Ligji për ndërmarrjet publike i

përcakton përgjegjësit për operimin dhe mirëmbajtjen e ndërmarrjeve dhe aseteve publike

në sektorin ujërave. Nuk ka progres në adoptimin e standardeve evropiane në fushën e

mbrojtjes së natyrës.Transpozimi i direktivës së zogjve dhe habitateve janë shtyrë për shkak

të vonesave në aprovimin e ligjit për mbrojtjen e natyrës.

Pak progres mund të shënohet në fushën e kontrollit të ndotjes industriale, me aprovimin e

ligjit për parandalimin dhe kontrollin e integruar të ndotjes në muajin mars. Nuk ka progres

në fushën e kemikaleve ose organizmave të modifikuar gjenetikisht. Në fushën e zhurmës

janë aprovuar disa udhëzime administrative për implementimin e ligjit për mbrojtje nga

zhurma. Janë bërë disa përpjekje për ngritjen e vetëdijesimit të publikut për çështjet

mjedisore.

51

5.4. Mbrojtja juridike penale e mjedisit në Kosovë

Vepra penale është vepër e kundërligjshme e cila është e përcaktuar me ligj si vepër penale,

tiparet e së cilës janë të përcaktuara me ligj dhe për të cilën me ligj është përcaktuar sanksioni

penal ose masa e trajtimit të detyrueshëm.

Në Kodin penal të Kosoves të miratuar në vitin 2012, veprat penale janë parshikuar në një

kapitull të veçant bashkë me veprat penale kunder objekteve kulturore. Vlen të theksohet se

në kapitullin e XXVIII të tillë janë përmendur: mjedisi, kafshet bimët dhe objktet kulturore,

duke lëne të kuptohet se me termein mjedis në kontestin e të drejtes penale nëkuptohen tre

përbërësit natyror të tijë: ajër, ujë dhe tokë (Kodi penal i Kosovës, 2013).

Në Kodin e ri penal të Kosovës me termin mjedis nënkuptohet: rrethina natyrore ajri, uji, toka

flora dhe fauna në tërësin e ndërveprimit dhe trashigimia kulturore si pjesë e rrethinës që ka

krijuar njeriu.

Në normat e kapitullit te XXVIII të Kodit penal, janë përmendur një mori veprash penale, në

18 dispoziat e kapitulli janë përmendur këto vepra penale: ndotja, degradimi dhe shkatrrimi i

mjedisit neni (347), mbajtja e peligjshme e substanave të rrezikshme (neni 348), lejimi i

kundërligjshem i ndërtimeve (neni349), ndërtimi i objekteve dhe paisjeve për mbrotjen e

mjedisit (neni350), ndotja e ujit dhe ushqimit të shatzëve (neni 351), shkatrrimi i botës

bimore me materie të demshme (neni 356), shitja dhe nxerrja e të mirave natyrore bimëve ose

kafsheve sidomos atyre të mbrotura nga territori i Republikes së Kosovës (neni 363), punimet

e pa autorizuara dhe përvetësimi i monumenteve kulturore (Salihu, 2014).

Në dallim nga Kodi penal i mëparshëm, në ketë kapitull të Kodit të ri penal, krahas figurave

të reja, janë bëre disa ndryshime të rëndesishme në disa vepra penale ekzistuese në nenet 347-

364) përmbajnë njëlarmishmëri më të madhe të veprave penale (Enkelejda, 2017).

Kështu ligjevenesi Kosovar, ka vleresuar të nevojshme të shtoj këto vepra penale të reja:

➢ Demtimi i objekteve dhe paisjve për mbrojtjen e mjedisit,

➢ Ushtrimi i kundërligjshem i veprimtarive veterinare,

➢ Shitja dhe nxerrja e të mirave natyrore bimëve ose kafsheve sidomos atyre të

mbrojtura nga territorin i Republikës së Kosovës.

52

Ndotja, degradimi ose shkatërrimi i mjedisit (neni 347)

1. Kushdo që duke shkelur ligjin, bën ndotjen ose degradimin e ajrit, ujit apo tokës ose

shfrytëzon jashtë mase burimet natyrore, dënohet me gjobë ose burgim deri në dy (2) vjet.

2. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me

gjobë ose me burgim deri në një (1) vit.

3. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni rezulton me dëmtimin e shëndetit të një

numri të madh të njerëzve apo me asgjësimin e plotë ose të pjesërishëm të botës shtazore,

bimore ose të rezervave të ujit të pijshëm apo me ndonjë dëmtim tjetër të mjedisit me pasoja

të rënda, apo me shtimin e nivelit të ndotjes në shkallë kritike, kryesi dënohet me gjobë dhe

me burgim deri në pesë (5) vjet.

4. Nëse vepra penale nga paragrafi 2. i këtij neni rezulton me dëmtimin e shëndetit të një

numri të madh të njerëzve apo me asgjësimin e plotë ose të pjesërishëm të botës shtazore,

bimore ose të rezervave të ujit të pijshëm apo me ndonjë dëmtim tjetër të mjedisit me pasoja

të rënda, apo me shtimin e nivelit të ndotjes në shkallë kritike, kryesi dënohet me gjobë dhe

me burgim deri në dy (2) vjet.

5. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni rezulton me dëmtim apo me shkatërrim të

papërmirësueshëm të mjedisit ose me rrezikimin e pasurive të mbrojtura natyrore, kryesi

dënohet me gjobë dhe me burgim prej një (1) deri në tetë (8) vjet.

Mbajtja e paligjshme e substancave dhe e mbeturinave të rrezikshme (neni 348)

1. Kushdo që duke shkelur ligjin, hedh, trajton, depoziton, transporton, eksporton ose

importon substanca të rrezikshme apo mbeturina që mund të shkaktojnë vdekjen ose lëndimin

e rëndë trupor të ndonjë personi ose dëm substancial material të cilësisë së ajrit, tokës, ujit,

kafshëve, bimëve ose pasurisë, dënohet me gjobë dhe me burgim prej një (1) deri në tre (3)

vjet.

2. Kushdo që duke shkelur ligjin hedh, trajton, depoziton, transporton, eksporton ose

importon substanca apo mbeturina radioaktive që mund të shkaktojnë vdekjen ose lëndimin e

rëndë trupor tëndonjë personi ose dëm substancial material të cilësisë së ajrit, tokës, ujit,

kafshëve, bimëve ose pasurisë, dënohet me gjobë dhe me burgim prej një (1) deri në pesë (5)

vjet.

3. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me

gjobë ose me burgim deri në një (1) vit.

4. Nëse vepra penale nga paragrafi 2. i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me

gjobë ose me burgim deri në dy (2) vjet.

53

Lejimi i kundërligjshëm i ndërtimit apo drejtimit të fabrikave dhe instalimeve që

ndotin mjedisin (neni 349)

1. Kushdo që duke shkelur ligjin mbi mbrojtjen e mjedisit, lejon ndërtimin apo instalimin e

fabrikës ose drejton apo menaxhon fabrikën ose instalimin në të cilën kryhet veprimtari e

rrezikshme dhe me këtë rrezikon të shkaktojë vdekjen apo lëndimin e rëndë trupor të ndonjë

personi, ndotë mjedisin, ajrin, tokën apo ujin ose shkakton dëm në shumë prej pesëmijë

(5.000) Euro apo më shumë të kafshëve, bimëve ose pasurisë, dënohet me gjobë ose me

burgim deri në tre (3) vjet.

2. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me

gjobë ose me burgim deri në një (1) vit.

3. Kushdo që duke shkelur ligjin lejon ose aplikon teknologjinë që ndot mjedisin ose

territorin në shkallë të madhe, dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre (3) vjet.

4. Nëse vepra penale nga paragrafi 3. i këtij neni rezulton me asgjësimin e plotë ose të

pjesërishëm të botës shtazore, bimore ose ndotjen në shkallë të madhe për të cilën nevojitet

kohë e gjatë ose shpenzime të mëdha për ta sanuar, kryesi dënohet me gjobë dhe me burgim

prej gjashtë (6) muaj deri në pesë (5) vjet.

Dëmtimi i objekteve dhe pajisjeve për mbrojtjen e mjedisit (neni 350)

1. Kushdo që dëmton, shkatërron, heq apo në mënyrë tjetër i bënë të papërdorshme objektet

apo pajisjet për mbrojtjen e mjedisit, dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre (3) vjet.

2. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me

gjobë ose me burgim deri në një (1) vit.

3. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni rezulton me ndotjen e ajrit, ujit apo tokës në

shkallë të madhe apo territorit të gjerë, kryesi dënohet me gjobë dhe me burgim prej gjashtë

(6) muaj deri në pesë (5) vjet.

Shkretërimi i pyjeve (neni 357)

1. Kushdo që në kundërshtim me ligjin ose urdhrin e organit kompetent, bën prerjen apo

shkatërrimin e pyllit ose në ndonjë mënyrë tjetër shkretëron pyjet, dënohet me gjobë ose me

burgim deri në dy (2) vjet.

2. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet në pyllin e mbrojtur, në parkun e

mbrojtur ose në pyje të tjera me destinim të posaçëm, kryesi dënohet me gjobë ose me

burgim deri në tre (3) vjet.

54

Vjedhja e pyllit (neni 358)

1. Kushdo që me qëllim të vjedhjes pret trungjet në pyll dhe sasia e drunjve të prerë tejkalon

dy (2) metra kub, dënohet me gjobë ose me burgim deri në një (1) vit.

2. Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni kryhet me qëllim që drunjtë e prerë të

shiten; nëse sasia e drunjve të prerë është mbi pesë (5) metra kub; ose nëse vepra penale është

kryer në pyllin e mbrojtur, në parkun e mbrojtur apo në pyllin tjetër me destinim të posaçëm,

kryesi dënohet me gjobë dhe me burgim prej tre (3) muaj deri në tre (3) vjet.

3. Tentativa për të kryer veprën penale nga paragrafi 1. i këtij neni është e dënueshme.

Shitja ose nxjerrja e trofeve të kafshëve të egra jashtë Republikës së Kosovës (neni 360)

1. Kushdo që në mënyrë të kundërligjshme shet apo nxjerr jashtë Republikës së Kosovës

trofenë nga kafshët e egra, dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy (2) vjet.

2. Kushdo që në mënyrë të kundërligjshme shet apo nxjerr jashtë Republikës së Kosovës

trofenë nga kafshët e egra të fituar me anë të veprës penale nga paragrafët 1. deri 3. të nenit

359 të këtij Kodi, dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre (3) vjet.

3. Trofetë e kafshëve të egra konfiskohen.

Shitja ose nxjerrja e të mirave natyrore, bimëve ose kafshëve posaçërisht të mbrojtura

jashtë Republikës së Kosovës (neni 361)

Kushdo që në mënyrë të kundërligjshme shet apo nxjerrë jashtë Republikës së Kosovës të

mira, bimë apo kafshë posaçërisht të mbrojtura, dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy

(2) vjet.

Proceduart ligjore në fushën e mjedisit në Kosovë

Gjatë vitit 2015 nga Ministria e Mjedisit dhe planifikimit hapsinore, janë realizuar 606,

inspektime me process verbal, 130 vendime, 4 denime mandatore, 59 incime për gjykate për

kundërvatje, dhe 558 urdhëresa rekomandime dhe verejtje.

Në sektorin e natyres, në bazë të ligjit janë inicuar kërkesa për kundervajtje, 51 kërkesa në

parkun Bjeshkt e Nemuna dhe 12 nga drejtoria e parkut Malet e Sharrit (Raporti i

Mjedisit,2015).

Po ashtu AKMM, ne emer të parkut Bjeshket e Nemuna ka përgaditur 100 kallëzime penale,

ndërsa në emer të parkut Bjeshket e Sharit ka përgaditur 48 kallëzime penale.

55

Tabela 4 Procedurat ligjore dhe inspektimet sipas sektoreve gjatë vitit 2015, MMPH

Mjedisi

300 Inspektime me procesverbal

12 Vendime

4 Denoncime mandatore

15 Procedura gjyqësore

287 Urdhëresa, rekomandime dhe vërejtje

Ujrat

136 Inspektime mr procesverbal

106 Vendime

40 Procedura gjyqësore

101 Urdhëresa, rekomandime dhe vërejtje

Planifikimi hapsinor

170 Inspektime me procesverbal

12 Vendime

4 Procedura gjyqësore

170 Urdhëresa, rekomandime dhe vërejtje

56

5.5. Strategjitë e Kosovës për mbrojtjen e mjedisit

Strategjia dhe plani i veprimit për biodiverzitetin 2011 – 2020 e Republikës së Kosovës

Strategjia dhe plani i veprimit për biodiverzitetin është dokument bazë për mbrojtjen

enatyrës, i cili i përcakton synimet afatgjata të ruajtjes së biodiverzitetit dhe larmisë

peizazhore, vlerave të mbrojtura të natyrës, si dhe mënyrën e zbatimit në harmoni

mezhvillimin e gjithmbarshëm ekonomik, shoqëror dhe kulturor të Republikës së Kosovës.

Qëllimi i kësaj strategjie nuk është të listoj të gjitha çështjet e hapura të cilat kanë të bëjnë me

biodiverzitetin në Kosovë, por të krijoj një kornizë të synimeve dhe aktivitetevedhe një

koordinim më të mirë, duke i prioritetizuar programet dhe duke ofruar qasjestrategjike për

zhvillimin e iniciativave në të ardhmen.

Strategjia për ndryshimet klimatike (2014-2024)

Hartimi i Strategjise për ndryshime klimatike është nder prioritetet e Qeverise së Kosoves n

e strategjine kombetare te mjedisit dhe planin kombetar te veprimit për mjedis për periudhen

2013-2017, si dhe është identifikuar si prioritet për procesin e përafrimit të Kosoves me BE-

ne. Hartimi i Strategjise për ndryshime klimatike është iniciuar ne dhjetor 2012 nga Ministria

e Mjedisit dhe Planifikimit Hapesinor me mbeshtetje te UNDP-se. Kjo Strategji për

ndryshime klimatike është hap fillestar në procesin e menaxhimit të politikave të përshtajtjes.

Poashtu, ajo paraqet një mundesi që te gjinden dhe percaktohen masat për zbutje dhe

përshtatjes cilat do te nxisin zhvillim të qendrueshem.

Strategjia për mbrojtjen e Mjedisit (2013-2022)

Strategjia për mbrojtjen e mjedisit ndikon jo vetëm në zhvillimin e përgjithshëm socio-

ekonomik të vendit, por edhe në mirëqenien e të gjithë qytetarëve të saj. Edhe pse janë bërë

përparime të rëndësishme në vitet e fundit në lidhje me ndërtimin e kapaciteteve dhe

harmonizimin e legjislacionit me standardet e BE, megjithatë, zbatimi i legjislacionit është i

shoqëruar ende me vështirësi dhe mbetet në një nivel të pakënaqshëm. Mund të konsiderohet

se kjo strategji duhet të harmonizohet me kërkesat sociale dhe ekonomike, por gjithashtu të

ngrit vetëdijen per zvogelimin e presioneve qe bëhen ne burimet natyrore dhe mjedisin, si:

ajri, uji, toka, trashëgimia natyrore dhe kulturore e kështu me radhë, janë edhe më të

rëndësishme për brezat e ardhshëm, dhe është përgjegjësi e të gjithë qytetarëve.

57

6 KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Nga puna jonë shkencore hulumtuese e këtij studimi mbi: ‘’Institucionet e Bashkimit

Evropian dhe ndikimi i politikave mjedisore në të drejtën e mjedisit në Kosovë’’, e cila

ishte e përqendruar në katër fusha kryesore si: ajri, uji, ndryshimet klimatike dhe

biodiversiteti, mundë ti japim këto konkluzione:

• Bashkimi Evropian ka zhvilluar një identitet të rëndësishëm, si pjesëmarrës në

çështjet mjedisore ndërkombëtare dhe kapacitetin për t’u bërë akter i rëndësishëm në

fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare mjedisore, për të gjithë sektoret kyç të

mjedisit, veçanarisht si bartës kryesor në luften kundër ndryshimeve klimatike;

• Kuadri ligjor mjedisor Evropian, tani shënon grupin më gjithëpërfshirës dhe modern

të standardeve në botë. Trupi i ligjislacionit të BE-së për mjedisin që është i njohur si

acquis mjedisore, përmban shumë direktiva, rregullore dhe vendime;

• Një rol të rëndësishëm në procesin e formulimit të legjislacionit mjedisor, miratimit

dhe zbatimit të politikave mjedisore në Republikën e Kosovës, kanë pasur

institucionet e Bashkimit Evropian, përmes asistences të ekspertëve nga zyra e BE-së

në Kosovë .

• Nga studimi është vlerësuar se Kosova ka legjislacionin e ri mjedisor të krijuar

kryesisht gjatë dekadës së fundit. Ai bazohet në Kushtetutën e Republikës së Kosovës

dhe përfshinë lloje të ndryshme të akteve normative, si ligje të përgjithshme e të

veçanta për mjedisin e përbërës të tij.

• Në Kodin penal të Kosovës të miratuar në vitin 2012, veprat penale janë parshikuar në

një kapitull të veçant bashkë me veprat penale kundër objekteve kulturore. Në normat

e kapitullit të XXVIII të Kodit penal, janë përmendur një mori veprash penale:ndotja,

degradimi dhe shkatrrimi i mjedisit, mbajtja e paligjshme e substancave të

rrezikshme, prerja e pyjeve, etj.

• Vitet 2008- 2016 ishin vite të hartimit, ridraftimit dhe aprovimit të ligjeve për

mjedisin, mes të cilave ligji për mbrojtjen e mjedisit, mbrojtjen e ajrit, mbrojtjen e

natyrës, për vlerësimin e ndikimit në mjedis, vlerësimin strategjik të ndikimit në

mjedis dhe hartimin e strategjive sektoriale.

• Vëmendje thelbësore kërkojnë cilësia e ujit dhe ajrit për të plotësuar kërkesat

minimale për shëndetin dhe një jetë të qëndrueshme të njeriut.

58

Rekomandime:

• Kompletimi i legjislacionit për mjedisin i Republikës së Kosovës në harmoni me

acquis mjedisor të BE-së;

• Në vendin tonë duhet bërë përpjekje të mëtejshme për implementimin e politikave

mjedisore dhe standardeve të reja, duke siguruar kapacitetet e duhura institucionale,

administrative, organizative e njerëzore, si dhe instrumentet e nevojshme financiare

dhe fonde të mjaftueshme mjedisore;

• Cilësia e ujit dhe ajrit kërkojnë vëmendje të lartë për të plotësuar kërkesat minimale

për shëndetin e njeriut. Ndërkohë, janë bërë disa përparime në harmonizimin me

acquis në fushën e mjedisit, por shumë pak përparim është bërë në fushën e

ndryshimeve klimatike. Kosova duhet të ndërmarrë hapa drejt themelimit të politikave

të klimës, në veçanti përkitazi me acquis-in e BE-së për ndryshimet klimatike.

• Kosova duhet të ndërmarrë masa për tejkalimin e veshtirësive në implementimin e

legjislacionit mjedisor ekzistues dhe zbatimin e tij në praktike për sektoret e ajrit, ujit,

mbeturinave, biodiversitetit dhe sektorëve tjerë.

59

7 REFERENCAT

[1] Anthony, A. (2005). Handbook of International Law. United States of America by

Cambridge University Press, New York.

[2] Angjeli, A. (2010). Ekonomia e BE-së dhe Traktati i Lisbonës,vëllimi II, Tiranë.

[3] Alder, J.,Wilkinson, D. (1999). Environmental Law and Ethics, London: Macmillan.

[4] Andersen, M., Liefferink, D. (1997). European Environmental Policy: The Pioneers,

Mancester: Manchester University Press.

[5] Andersen, S., Sarma. K. (2002). Protecting the Ozone Layer: the United Nations,

History, Earthscan Press. London.

[6] Akte Ndërkombëtare Mjedisore nr.2 (konventat), Botime të REC,2007, Tiranë.

[7] Bashkimi Evropian, Rregullorja (KEE) Nr. 1210/90 mbi themelimin e agjencisë

Evropiane të mjedisit dhe rjetit evropian të informimit dhe vëzhgimit të mjedisit,

Maj, 1990.

[8] Balaj, N. (2012). Adaptimin e legjislacionit Mjedisor të Kosovës me Acquis

communautaire të Bashkimit Evropian.Kolegji Evropian ‘Juridica. Prishtine,f.67-68.

[9] Balaj N.,Balaj, F. (2012). Challenges of European Union Integration of Kosovo in

terms of environmental management. International Conference of Ecosystem,Albania,

faqe 87-88.

[10] Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes

andTheir Disposal (1989); Convention for the Prevention of Marine Pollution by

dumping fromShipsand Aircraft (Oslo, 1972);

[11] Burns, C., (2013). European Parliament. In Environmental Policy in the EU: Actors,

Institutions and Processes, ed. A. Jordan, C. Adelle, London: Routledge/Earthscan.

[12] COUNCIL DIRECTIVE (1970). The council of the european communities, Brussels.

[13] David L. Downie,S (2012). "The Vienna Convention, Montreal Protocol and Global

Policy to Protect Stratospheric Ozone", in P. Wexler et al. Chemicals,

Environment, Health: A Global Management Perspective. Oxford: Taylor & Francis.

[14] Desmond, D. Istitucionet e Bashkimit Evropian 2. Tiranë Shqipëri.

[15] Direktiva 91/692/EEC OJL 377, 31.12.1999.

[16] Direktiva e këshillit 96/62/EC e datës 27 shtator 1996 mbi vlerësimin dhe menaxhimin

e cilësisë së ajrit të ambjentit.

60

[17] Direktiva 2002/3/ec e parlamentit europian dhe e këshillit, 12 shkurt 2002, Bruksel.

Direktiva e këshillit 96/62/EC e datës 27 shtator 1996 mbi vlerësimin

dhe menaxhimin e cilësisë së ajrit tëambjentit,faqe 19.

[18] Deklarata e Stokholmit “Mbi Mjedisin Njerëzor” e vitit 1971.

[19] Direktiva 2002/3/ec e parlamentit europian dhe e këshillit e datës 12 shkurt 2002

në lidhje me ozonin në ajrin e ambijentit

[20] Direktiva e këshillit e datës 15 korrik 1975 mbi mbetjet (75/442/eec), faqe 14.

[21] Erjona C. (2010). E drejta e Bashkimit Europian, Tiranë.

[22] European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms

(adopted November 1950, 213 UNTS 221.

[23] EU, Directive 2012/27/EU of the European Parliament and of the Councilof 25

October 2012 on energy efficiency, amending Directives 2009/125/EC 2010/30/EU

and repealing Directives 2004/8/EC and 2006/32/EC.

[24] European Commission. "The EU Single Market: Fewer barriers, more opportunities".

EuropaArchived from the original on 1 October 2007. Retrieved 27 September 2007.

[25] E. Rehbinder and R. Steward, (eds), Environmental Protection Policy, Integration

Through Law: Europe and the American Federal Experience, Firenze: European

University Institute, vol. 2, 1985.

[26] European Environmental Bureau, EU Environmental Policy Handbook A Critical

Analysis of EU Environmental Legislation, 2005.

[27] Salihu, I. (2014). E drejta penale, pjesa e posqme, Prishtinë.

[28] Shallari, S., (2009). Elemente të menaxhimit të mjedist, Tiranë.

[29] Sutter, J.,Berlinger, J. (2015). Final draft of climate deal formally accepted in Paris.

Cable News Network, Turner Broadcasting System.

[30] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is a scientific intergovernmental

body first established in 1988 by two United Nations organisations, the World

Meteorological Organization (WMO).

[31] International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) is an

international organisation dedicated to finding pragmatic solutions to our most

pressing environment and development challenges.

[32] Elisa,N ., ( 2012). Introduction to European Environmental Law from an International

Environmental Law Perspective, University of Edinburgh School of Law.

61

[33] Enkelejda, T., (2017). Mbrojtja e mjedisit nëpërmjet të drejtës penale: vështrim

krahasues mbi legjislacionin penal mjedisor në Shqipëri dhe Kosovë, Fakulteti

Juridik, Tiranë.

[34] E. Rehbinder and R. Steward, (eds), Environmental Protection Policy, Integration

Through Law: Europe and the American Federal Experience, Firenze: European

University Institute, vol. 2, 1985, fq. 17-18.

[35] Groux, J. and Manin, P.,(1985). The European Communities in the International

Order, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.

[36] Stockholm Declaration, (1972). Declaration of the United Nations Conference on

the Human Environment.

[37] Selin, H., Van,S. (2015). EU Environmental Policy Making andImplementation:

Changing Processes and Mixed Outcomes, Paper presented at the 14th Biennial

Conference the European, fq. 19.

[38] McCormick, J. ( 2001). Environmental Policy in the European Union, Palgrave, fq. 97.

Johnston, M. T., The European Council: Gatekeeper of the European Community,

Boulder, CO: Westview, 1994.

[39] Jan et al. (2013).Introduction to The Europeanization of International Law: Status of

International law.

[40] Jordan, A., (2005). Environmental Policy in the European Union, second edition,

Earthscan in the UK and USA, 2005, fq. 36.

[41] Johnston, M.T., (1994).The European Council: Gatekeeper of the European

Community, Boulder, CO: Westview, 1994, fq. 46.

[42] Judge, D.,(1993). “Predestined to Save the Earth: The Environment Committee of the

European Parliament”, in David Judge, ed., A Green Dimension for the European

Community: Political Issues and Processes. London: Frank Cass, fq. 192-193

[43] Law in the EU and its Member States. The Hague: TMC Asser Press, 2008.

[44] Constitution européenne, la protection de l’environnement acquiert ses lettres

de noblesse, in Droit de l’environnement, Septembre 2004, fq. 158.

[45] Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change:

United Nations Framework Convention on Climate Change, October,2011.

62

[46] Konvente e Bazelit mbi kontrollin e levizjeve ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme

dhe asgjesimin e tyre ( 1989). Botimi shqip, Tiranë.

[47] Kodi Penal i Republikës së Kosovës (2012). Gazeta zyrtare e Republikës së

Kosovës / nr.19 / 13 korrik 2012, Prishtinë.

[48] Konventa e Vjenës për Mbrojtjen e Shtresës së Ozoni (2001). Programi për Mjedisin

i Kombeve të Bashkuara. ISBN: 92-807-2121-6.

[49] Bashkurti, L. (2016). Evropa, Ballkani dhe sfida e Kosovës, Tiranë.

[50] Lazarus, R. J. (2004). The Making of Environmental Law. The University of Chicago

Press.

[51] Legjislacioni Mjedisor i Kosovës 2007-2013(vellimi I), Botim MMPH,2013, Prishtinë.

[52] Ligjin për mbrotjen e natyres, LIGJI Nr. 03/L-233.

[53] Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja. Ligji Nr. 03/L-160.

[54] Ligji për mbrojtjen e mjedisit, Nr. 03/ L-025.

[55] Ligji për ujërat e Kosovës, Nr. 04/L-147.

[56] Ligji për mbeturina Nr. 04/L-060.

[57] Ligji për planifikimin hapësinor ligji Nr. 04/L-174.

[58] Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis, Nr. 03/L-214.

[59] M. Cini, N. P-S. Borragan (2015). European Union Politics, Oxford: Oxford

University

[60] McCormick, J., (1985). The Global Environmental Movement, 2nd edn, London: John

Wiley, 1995.

[61] Mjedisi i Evropes (2015). Gjendja dhe perspektiva, Europian Environment Agency.

[62] M. A. Dauses, (1985). The Protection of Fundamental Rights in the Community Legal

Order, European Law Review, vol. 10, 1985.

[63] McKibben, B. (1990). The End of Nature, New York: Doubleday.

[64] United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) (1982, entered into force

on 16 November 1994).

[65] Uolltër, L.,(1992). Europa në kohen tone.Dituria, Tiranë.

[66] Hildebrand, P., (1992). The European Community’s Environmental Policy, 1957

to 1992”: From Incidental.

[67] Pootschi, B., The 1997 Treaty of Amsterdam - Implications for EU Environmental Law

and Policy Making”, Review of European, Comparative and International

Environmental Law, vol. 7, no. 1, 1998, fq. 85-92.

63

[68] Petrela, I. Tipare të përgjithshme dhe tendenca të së drejtës ndërkombëtare dhe asaj

shqiptare për mjedisin, Revista “Studime Juridike”, Nr.2/2009, Fakulteti i

Drejtësisë, Universiteti i Tiranës, f.139.

[69] Reka,B., Otmar, H., Sela,Y. (2010). Institucionet dhe politikat e Unionit Evropian,

Tetovë.

[70] Reka, B., Sela, Y., (2011). Hyrje në të drjeten e Unionit Evropian, Tetove, f.79.

[71] Reka, B.(2004). Studime Evropiane,indentiteti,historia,integrimit Evropiane. Unionit

evropian, Tetove 2004, faqe 89-90.

[72] Rozhaja, D.(1980). Ndotja dhe mbrojtja e mjedisit jetësor.EBTMM, Prishtinë.

[73] Romi, R., (2005). Droit international et européen de l’environnement, Paris,

Montchrestien, , cit., 29.

[74] REC (2007). Kuadri Ligjor Mjedisor Evropian, Qendra Rajonale e Mjedisit, Shqiperi.

[75] Traktati Themelues i Komunitetit Ekonomik Evropian Neni 164; Shikoni, Bernard

Rudden and Derrick Wyatt, Basic Community Laws, 2d ed., 1986.

[76] Traktatit për Bashkimin Evropian dhe Traktatit Themelues të Komunitetit Evropian,

29.12.2006, në Gazetën Zyrtare C 321 E/1. 29.

[77] Hedemann, M.,-Robinson, Enforcement of European Union Environmental Law:

Legal Issues and Challenges, Routledge-Cavendish London and New York,

2007, fq. 30.

[78] Porter, G., Brown, J. (1996). Global Environmental Politics, 2nd edn. Boulder,

CO: Westview.

[79] Raporti i Komisionit Evropian për Kosoven Bruksel (14.10.2009)sek (2009) 1340.

[80] Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën, Bruksel, Bruksel, 9.11.2016 SWD

[81] Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën, Bruksel, 10.11.2015 SWD

[82] Raporti për gjendejne e mjedisit, MMPH, 2016.

[83] REC, (2007). Qendra Rajonale e Mjedisit, Shqiperi.

[84] Raporti i progresit 2014 për Kosovën, Bruksel, 8.10.2014.

[85] Raporti i progresit 2011 për Kosovën, Bruksel, 12.10.2011.

[86] Richard, L. (2011). Fundamenatl of enviroinmental law, New York.

[87] Robert, P., Christopher, H. (2012). Environmental Law, New York.

[88] Ownie, D. (1993). "Comparative Public Policy of Ozone Layer Protection." Political

Science (NZ) 45(2): (December): f.186.

64

[89] Orlando, E., (2013). The Evolution of EU Policy and Law in the Environmental Field:

Achievements and Current Challenges, Working Paper, fq. 6.

[90] Mazey, S., Richardson, J., (1997). “The Commission and the Lobby”, in Geoffrey

Edwards and David Spence, eds, The European Commission, , London: Cartermill.

[91] Si funksionon Bashkimi Evropian (2013). Luksemburg: Zyra e Publikimeve të

Bashkimit. ISBN 978-92- 9238-134-9 doi:10.2871/65134.

[92] Meçaj, S. (2017). Politikat mjedisore në Bashkimin Evropian dhe ndikimi i tyre

në vendet në Stabilizim Asociim, punim doktorate,Tiranë.

[93] Tahiri,I. ( 2012). Ndërrmarrja dhe ekonomiae tregut. Libër Universitar, Prishtinë,

f,197-198.

[94] The United Nations Environment Programme (UNEP) is an international organisation

that coordinates environmental activities of the UN in June 1972.

[95] Vidal, J., Vaughan, A., (2015). "Paris climate agreement may signal end of fossil fuel.

[96] Vogler, J., The External Environmental Policy of the European Union, fq. 67.

[97] Wilkinson, D., (2002).Routledge Introductions to Environment Series Published and

Forthcoming Titles, Environment and Law, USA and Canada by Routledge.

[98] Weale, A. ,(1996). Environmental Rules and Rule-Making in the European Union,

Journal of European Public Policy, vol. 3, no. 4, 594-611.

[99] Wurzel, R. K. W.,(1999) The Role of the European Parliament: Interview with Ken

Collins, Journal of Legislative Studies, vol. 5, no. 2, , fq. 22.

[100] Weiler, J. H. H., Eurocracy and Distrust: Some Questions Concerning the Role of the

European Court of Justice in the Protection of Fundamental Human Rights within

the Legal Order of the European Communities, Washington Law Review, 61, 1986.

[101] Wenneras, P., A Progressive Interpretation of the Environmental Liability Directive,

JEEPL, 2005, fq. 257-267.

[102] Wilkinson, D.,(1993) Moving the Boundaries of Compensable Environmental

Damage:Effectof Two New International Protocols, Journal of Environmental

Law, vol. 5, no.1,, fq. 71-90.

[103] Young, O. R.,(1983). International Cooperation: Building Regimes for Natural

Resources and theEnvironment, Ithaca, NY: Cornell University Press.

65

[104] Zaccaria, R.,(2000) Principe de subsidiarité et environnement, in Revue européenne

dedroit de l’environnement,, fq. 255.

[105] Zejnullah Gruda, (2007). E drejta ndërkombëtare publike, Prishtinë.

[106] Zejnullah Gruda, (2013). E drejta e Mjedisit,Ligjërata të autorizuara, Prishtine,

f.31-32.

[107] Zito, A. and Egan, M., (1998).Environmental Management Standards, Corporate

Strategies and Policy Networks”, Environmental Politics, vol. 7, , fq. 94-117.

[108] Zajmi, I., (2010). E Drejta Evropiane (Cikël leksionesh), Botim i dhjetë, Tiranë