ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

EΚΘΕΣΗ

Μετανάστευση και υγεία-πρόνοια. Αποτίµηση της υπάρχουσας κατάστασης -

Προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης

∆ρ Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη

∆ρ Ερίκ Γκαζόν

Συνεργάστηκαν:

΄Ολγα Παπαλιού

Έβελυν Τσανίρα

Εύη Φαγαδάκη

ΑΘΗΝΑ 2005

1

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ

Εισαγωγή και πλαίσιο της µελέτης.........................................................5

Κεφάλαιο 1. Υγεία Πρόνοια: Θεσµικό πλαίσιο και βασικές

κατευθύνσεις της προνοιακής πολιτικής ..........................................9

1. Nοµικό καθεστώς για τους αλλοδαπούς ................................................................9

2. Προγράµµατα νοµιµοποιήσεων αλλοδαπών µεταναστών ...................................11

3. Ζητήµατα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών

..................................................................................................................................14

Α. Αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες ( νόµιµοι) ..............................................14

Β. Παλιννοστούντες οµογενείς ............................................................................16

Γ. Οι αναγνωρισµένοι πολιτικοί πρόσφυγες ........................................................16

∆. Οι µη νόµιµοι αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες ........................................17

4. Βασικοί Ασφαλιστικοί Οργανισµοί: Προϋποθέσεις ασφάλισης και παροχές

στους αλλοδαπούς....................................................................................................18

Α. ΙΚΑ ( Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων)......................................................19

Β. Ταµείο Επαγγελµατιών & Βιοτεχνών Ελλάδος (ΤΕΒΕ-ΟΑΕΕ).....................21

Γ. Οργανισµός Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ) .................................................25

5. Χρήση υπηρεσιών υγείας από τους αλλοδαπούς: Πιλοτική διερεύνηση σε

Νοσηλευτικό Ιδρυµα Περιοχής της Αθήνας ............................................................32

6. Μέτρα για τον έλεγχο της παράνοµης χρήσης των υπηρεσιών υγείας από τους

αλλοδαπούς ..............................................................................................................35

7. Προβλήµατα από την εφαρµογή του Νόµου 2910/2001-Προτάσεις βελτίωσης .37

8. Συµπέρασµα .........................................................................................................38

Κεφάλαιο 2. Το οικονοµικό και κοινωνικό προφίλ ...................40

οικονοµικών των µεταναστών .................................................................40

1. Μεθοδολογία: Η αναζήτηση στοιχείων ...............................................................40

2. Πληθυσµός των αλλοδαπών ................................................................................41

3. Ηλικία ..................................................................................................................41

4. Λόγοι εγκατάστασης και οικογενειακή κατάσταση ...........................................43

2

5. Χρόνος παραµονής ..............................................................................................46

6. Γεωγραφική διάσταση .........................................................................................47

7. Επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσµού και των απασχολουµένων .......................48

8. Απασχόληση ........................................................................................................51

9. Μερική απασχόληση............................................................................................53

10. Ανεργία και ποσοστό ανεργίας ..........................................................................53

11. Θέση στο επάγγελµα..........................................................................................54

12. ∆ραστηριότητα ανά οικονοµικό κλάδο .............................................................55

13. Επάγγελµα..........................................................................................................57

14. Συµπέρασµα .......................................................................................................60

Κεφάλαιο 3. Οι ασφαλισµένοι µετανάστες ......................................62

1. Μεθοδολογία και αναζήτηση στοιχείων ..........................................................62

2. Συνθετική παρουσίαση ....................................................................................63

Α. ∆εδοµένα από ΙΚΑ..........................................................................................63

Β. ∆εδοµένα από ΤΕΒΕ .......................................................................................65

Γ. ∆εδοµένα από ΟΓΑ .........................................................................................65

3. Ασφαλιστικές εισφορές, ήµερες εργασίας και αποδοχές των αλλοδαπών. .........68

Α. Οι ασφαλιστικές εισφορές. .............................................................................68

Β. Αριθµός ηµερών εργασίας ..............................................................................71

Γ. Αποδοχές ανά ηµέρες εργασίας.......................................................................73

4. Πιθανές επιπτώσεις στο σύστηµα υγείας-πρόνοιας .............................................74

Α. Συνταξιούχοι και η δοµή της πυραµίδας των ηλικιών ....................................75

Β. Οικογένεια, παιδιά και σχολείο.......................................................................77

Γ. Συνθήκες εργασίας και ατυχήµατα εργασίας ..................................................79

5. Συµπεράσµατα .....................................................................................................80

Κεφάλαιο 4. Συµπεράσµατα και Προτάσεις πολιτικής............82

Βιβλιογραφία ......................................................................................................93

3

Συντοµογραφίες

Παραρτήµατα Παράρτηµα 1. Βασικοί Νόµοι-Εγκύκλιοι

Εγκύκλιοι ΙΚΑ σχετικά µε ασφάλιση αλλοδαπών

Παράρτηµα 2. Αναζήτηση ∆εδοµένων

Επιστολές προς ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ

Παράρτηµα 3. Βασικοί Πίνακες

4

Μετανάστευση και υγεία-πρόνοια. Αποτίµηση της υπάρχουσας

κατάστασης - Προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης

Εισαγωγή και πλαίσιο της µελέτης

Οι πληθυσµιακές µετακινήσεις προς τα οικονοµικά κέντρα της ∆ύσης

οφείλονται σε συγκεκριµένες ιστορικές και κοινωνικο-πολιτικές καταστάσεις και

πραγµατοποιούνται σε διάφορες χρονικές περιόδους. Κατά τη σύγχρονη περίοδο, από

τη λήξη του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου και µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι

επείγουσες ανάγκες για την ταχύρρυθµη ανάπτυξη των δυτικοευρωπαϊκών χωρών

και πιο συγκεκριµένα για την επέκταση των βιοµηχανικών τους δραστηριοτήτων

συντελούν στην εντυπωσιακή εργατική µετανάστευση και στην αναζήτηση φτηνής

εργατικής δύναµης. Παρατηρείται λοιπόν µαζική µετανάστευση τόσο σε χώρες

υπερατλαντικές (ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία) όσο και σε ευρωπαϊκές χώρες (ιδίως

Γερµανία, Βέλγιο, Ελβετία, Ολλανδία, Σουηδία, Γαλλία).

Με τη µετανάστευση προς τη ∆ύση, στις δεκαετίες 60-70 φτωχές χώρες,

όπως η Ελλάδα, βρίσκουν διέξοδο στα δικά τους οικονοµικά και κοινωνικά

µεταπολεµικά προβλήµατα. Η µετανάστευση της περιόδου αυτής σφράγισε την

Ελλάδα και συνέβαλε αποφασιστικά στη διαµόρφωση της σύγχρονης κοινωνικής,

δηµογραφικής, οικονοµικής και πολιτισµικής πραγµατικότητας 1.

Από τη δεκαετία του 90, η Ελλάδα όµως, από χώρα εξαγωγής µεταναστών

µετατρέπεται σε χώρα εισαγωγής µεταναστών, γεγονός που συνδέεται µε τις

ανάγκες και εξελίξεις της ελληνικής αγοράς εργασίας, την αναζήτηση φτηνών

εργατικών χεριών, τη γειτνίαση της χώρας µας µε τις χώρες της Βαλκανικής και

γενικότερα µε τη γεωπολιτική της θέση2.

1.Ναξάκης Χ., Χλέτσος, Μ. 2002. Μετανάστες και Μετανάστευση. Αθήνα: Πατάκης. 2 Βλέπε: Μαρβάκης, Αθ., Παρασάνογλου, ∆. Παύλου, Μ. (2001). Μετανάστες στην Ελλάδα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Καβουνίδη Τζ. (2002). Χαρακτηριστικά µεταναστών: το Ελληνικό Πρόγραµµα νοµιµοποίησης του 1998. Αθήνα: Σάκκουλας.

5

Οι οικονοµικοί µετανάστες ξεπερνούν πλέον σήµερα το εκατοµµύριο, και

αποτελούν µια πρόκληση για την πολιτεία που αφενός καλείται να διαφυλάξει τη

συνοχή της και αφετέρου να σχεδιάσει µια αποτελεσµατική πολιτική για τη

µετανάστευση.

Ωστόσο, η απότοµη και ξαφνική µετατροπή της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής

οικονοµικών µεταναστών βρήκε απροετοίµαστους κράτος και πολίτες. Η µαζική

είσοδος στην Ελλάδα οικονοµικών µεταναστών στις αρχές της δεκαετίας του 90

χτύπησε «ως κεραυνός εν αιθρία» την ελληνική κοινωνία, η οποία ως τότε είχε ενιαίο

και οµοιογενή στην πλειοψηφία του πληθυσµό και αποτελούσε ταµπού κάθε δηµόσια

συζήτηση για µειονότητες3.

Οι συνήθεις µετανάστες, οι λεγόµενοι οικονοµικοί, προβάλλουν

οικονοµικούς παράγοντες για να αιτιολογήσουν τη µετακίνησή τους. Ωστόσο, και

άλλοι λόγοι, όπως καταστροφές, πόλεµοι, συνένωση οικογένειας, εκπαιδευτικές

ανάγκες κλπ. συνδέονται µε την προσωρινή ή τη µακροχρόνια µετανάστευση4.

Η παρούσα µελέτη διερευνά τα ζητήµατα σχετικά µε την υγεία, πρόνοια και

κοινωνική ασφάλιση και την πολιτική που εφαρµόζεται στους τοµείς αυτούς για τους

αλλοδαπούς οικονοµικούς µετανάστες –νόµιµους και παράνοµους- στη χώρα µας.

Oι στόχοι της µελέτης είναι:

- Η καταγραφή και αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης, όσον αφορά την ασφάλιση των αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών και η συγκέντρωση δεδοµένων από ασφαλιστικούς φορείς.

-Η παρουσίαση του γενικού προφίλ των µεταναστών και η διερεύνηση των δεδοµένων εκείνων που σχετίζονται άµεσα και έµµεσα και έχουν επιπτώσεις στο σύστηµα υγείας και πρόνοιας.

-Η συνθετική ανάλυση των δεδοµένων που µας παραχώρησαν οι τρεις πιο σηµαντικοί ασφαλιστικοί οργανισµοί, τα οποία αναφέρονται ως προς το βαθµό ασφάλισης ανά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας των εργαζόµενων αλλοδαπών και υποδεικνύουν τις ιδιαιτερότητες του πληθυσµού-στόχου σε σχέση µε το ελληνικό σύστηµα υγείας και πρόνοιας. 3 Λαµπριανίδης, Λ. και Λυµπεράκη, Α. (2001). Αλβανοί µετανάστες στη Θεσσαλονίκη. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ. 109-136. 4 Βλ. Καβουνίδη, Τζ. (2003). ΄Ερευνα για την οικονοµική και κοινωνική ένταξη των µεταναστών. Αθήνα: ΠΑΕΠ. Κασιµάτη, Κ. (επιµέλεια) (2003). Πολιτικές µετανάστευσης και στρατηγικές ένταξης. Αθήνα: Gutenberg.

6

- Η παρουσίαση προβληµατισµών και ερωτηµάτων όσον αφορά το µέλλον της απασχόλησης και της υγείας-πρόνοιας των µεταναστών ασφαλισµένων µε βάση τα σηµερινά δεδοµένα, τα οποία µας επιτρέπουν να προβλέψουµε µερικές πιθανές µελλοντικές εξελίξεις. - Η διατύπωση προτάσεων πολιτικής που στοχεύουν στη βελτίωση της υφιστάµενης κατάστασης και αναµένεται να οδηγήσουν στην καλύτερη διαχείριση των θεµάτων σχετικά µε την υγεία και την πρόνοια των αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών.

Η Μεθοδολογία που χρησιµοποιείται είναι αυτή της δευτερογενούς ανάλυσης

στατιστικών δεδοµένων από διάφορες πηγές, της επεξεργασίας και της συνθετικής

ανάλυσης των επεξεργασµένων δεδοµένων.

Στο πρώτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η προνοιακή πολιτική που εφαρµόζεται

στη χώρα µας για τους µετανάστες. Αναλύονται το νοµικό καθεστώς και

παρατίθενται οι ρυθµίσεις που αφορούν τα προγράµµατα νοµιµοποίησης και τα

ζητήµατα υγείας-πρόνοιας των νόµιµων και παράνοµων (χωρίς άδεια)

εγκατεστηµένων αλλοδαπών µεταναστών.

Επίσης γίνεται αναφορά στις διατάξεις που ρυθµίζουν τα ασφαλιστικά

δικαιώµατα των αλλοδαπών στους ασφαλιστικούς φορείς, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ (ΤΕΒΕ) και

ΟΓΑ, που ασφαλίζουν µεγάλο αριθµό αλλοδαπών, νόµιµα εγκατεστηµένων στη

χώρα µας.

Στο δεύτερο Κεφάλαιο παρουσιάζεται το γενικό προφίλ των οικονοµικών

µεταναστών, δηλαδή τα βασικά κοινωνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά τους, η

ηλικία τους, τα χαρακτηριστικά απασχόλησής τους, το επίπεδο εκπαίδευσής τους, η

οικογενειακή τους κατάσταση, η χωρική κατανοµή όσον αφορά τον τόπο διαµονής

τους κλπ. Τα δεδοµένα, που αναλύονται, προέρχονται από την ΕΣΥΕ (Απογραφή

Πληθυσµού 2001 και Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού 2003) και το ΙΚΑ. Τα στοιχεία

αυτά είναι χρήσιµα προκειµένου να κατανοήσουµε τη σηµερινή κατάσταση αλλά και

τις µελλοντικές προοπτικές όσον αφορά την κοινωνική ασφάλιση των οικονοµικών

µεταναστών καθώς και την χρήση-επιβάρυνση του συστήµατος υγείας πρόνοιας στη

χώρα µας.

Το τρίτο Κεφάλαιο, µε βάση τα πολύ περιορισµένα δεδοµένα που µας

παραχώρησαν οι δυο ασφαλιστικοί φορείς ΙΚΑ, ΟΑΕΕ (ΤΕΒΕ) και ΟΓΑ για τους

7

αλλοδαπούς ασφαλισµένους, περιλαµβάνει µια ποσοτική-συνθετική παρουσίαση των

δεδοµένων σχετικά µε την ασφαλιστική κάλυψη των αλλοδαπών. Επίσης, στα

πλαίσια του ίδιου Κεφαλαίου πραγµατοποιείται µια ανάλυση των εισφορών των

εγγεγραµµένων στο ΙΚΑ, προκειµένου να καταγραφούν οι πιθανές επιπτώσεις στη

βιωσιµότητα των ασφαλιστικών ταµείων.

Στο τέταρτο Κεφάλαιο, µε βάση τα δεδοµένα των προηγούµενων Κεφαλαίων,

διατυπώνονται συµπεράσµατα καθώς και προτάσεις πολιτικής που αναµένεται να

οδηγήσουν στην καλύτερη διαχείριση των θεµάτων σχετικά µε την υγεία και την

κοινωνική προστασία των αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών.

Ευχαριστίες

Στο σηµείο αυτό η ερευνητική οµάδα θα ήθελε να ευχαριστήσει τους/τις κκ.

Ντζίωρα, Κούλιου και Χρήστο Σκιαδά για την συνεργασία τους και τον χρόνο που

διέθεσαν για την προετοιµασία των δεδοµένων από τις στατιστικές υπηρεσίες των

ασφαλιστικών φορέων (ΟΓΑ, ΤΕΒΕ και ΙΚΑ) που παρουσιάζονται και αναλύονται

στα πλαίσια της µελέτης αυτής.

8

Κεφάλαιο 1. Υγεία Πρόνοια: Θεσµικό πλαίσιο και βασικές

κατευθύνσεις της προνοιακής πολιτικής 1. Nοµικό καθεστώς για τους αλλοδαπούς

Για τη µελέτη του θέµατος σχετικά µε τη µετανάστευση και την υγεία και

πρόνοια είναι απαραίτητο να αναφερθούµε αρχικά στο νοµοθετικό πλαίσιο και να

καταγράψουµε τις νοµοθετικές παρεµβάσεις και προσπάθειες που έχουν συντελεστεί

για την αντιµετώπιση και ρύθµιση των προβληµάτων, που προέρχονται από τη

µετανάστευση και εγκατάσταση αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών στη χώρα µας.

Ο κύριος νόµος για την µεταναστευτική πολιτική είναι ο νόµος 1975/1991

«Είσοδος-έξοδος, παραµονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης

αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις».

Όπως έχει υποστηριχτεί, πολλά σηµεία του νόµου αυτού αποτελούν

αντιγραφή του παλαιότερου (ν. 4310/1929) και γενικά τον διακρίνει η αστυνοµική

λογική. Βασικές αρχές αποτελούν η απαγόρευση εργασίας, όταν δεν υπάρχει άδεια

εργασίας, η απέλαση ως τιµωρία για τους αλλοδαπούς και ο περιορισµός των

κινήσεων ακόµη και των νόµιµων αλλοδαπών για «λόγους ασφαλείας του κράτους»

(άρθρο 14 του ν. 4310 και άρθρο 26 του ν. 1975) Η έµφαση που δίδεται στην

κατασταλτική πολιτική και στον κοινωνικό έλεγχο αντανακλά τη στάση της

πολιτείας απέναντι στη µετανάστευση και αναδεικνύει τη βασική φιλοσοφία που

είναι «η προσωρινότητα της παραµονής του αλλοδαπού στη χώρα µας», πράγµα που

9

καθιστά δυσµενή τη θέση του αλλοδαπού και την εξαρτά τόσο από την εργασία του

όσο και από τον εργοδότη του (Γεωργούλας, 2001, Λαµπριανίδης, 2001).

Το νοµικό καθεστώς για τους αλλοδαπούς σήµερα διέπεται από τον πιο

πρόσφατο Νόµο 2910/2001 µε τίτλο «Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην

Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες

διατάξεις», που αντικατέστησε τον προηγούµενο Νόµο 1975/1991.

Ο νέος νόµος 2910/2001 αν και κινείται στα ίδια πλαίσια µε τον

προγενέστερο, επιχειρεί την αντιµετώπιση της παράνοµης µετανάστευσης.

Συγκεκριµένα περιλαµβάνει διατάξεις σχετικά µε: α) τις γενικές προϋποθέσεις

εισόδου κα παραµονής αλλοδαπών, β) την είσοδο αλλοδαπών για λόγους σπουδών ,

γ) την είσοδο και παραµονή αλλοδαπών για την παροχή εξαρτηµένης εργασίας καθώς

και διατάξεις που ρυθµίζουν το ζήτηµα της άσκησης ανεξάρτητης οικονοµικής

δραστηριότητας. Προβλέπεται επίσης η οικογενειακή συνένωση αλλοδαπών που είναι

νόµιµα εγκατεστηµένοι στη χώρα µας.

Άλλες διατάξεις του πιο πάνω νόµου αφορούν τα δικαιώµατα και τις

υποχρεώσεις των αλλοδαπών, τη δυνατότητα πρόσβασης των ανήλικων αλλοδαπών

στην εκπαίδευση καθώς και τις διαδικασίες κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας µε

πολιτογράφηση. Όπως και στον προηγούµενο νόµο, σηµαντικό µέρος του πρόσφατου

νόµου αναφέρεται στους περιορισµούς-ανάκληση άδειας και παραµονής και στις

απελάσεις των ανεπιθύµητων αλλοδαπών. Σχετικά µε τους «µη νόµιµα

εισερχόµενους αλλοδαπούς» στη χώρα µας προβλέπονται και πάλι αυστηρές

πειθαρχικές κυρώσεις, ποινές, απελάσεις κλπ..

Ο νέος νόµος, 2910/2001 εισήγαγε µικρές αλλαγές και νεωτερισµούς στα

θέµατα της µεταναστευτικής πολιτικής. Με το νόµο αυτό θεσµοθετήθηκε η

µεταβίβαση των αρµοδιοτήτων στο Υπουργείο Εσωτερικών από το Υπουργείο

∆ηµόσιας Τάξης, ενώ παραχωρείται στους ∆ήµους η εξουσία για την έκδοση αδειών

εργασίας και διαµονής. Επίσης, περιλαµβάνει µια δεύτερη ευκαιρία νοµιµοποίησης

των παράνοµα εγκατεστηµένων, γεγονός που αποσκοπεί στον περιορισµό της

παράνοµης µετανάστευσης και τη µείωση των εισροών, ενώ προβλέπει την

ενίσχυση της αστυνόµευσης των συνόρων και τον αυστηρότερο εσωτερικό έλεγχο.

Λόγω της ύπαρξης διαφορετικών κατηγοριών µεταναστών (νόµιµοι και

παράνοµοι οικονοµικοί µετανάστες, παλιννοστούντες οµογενείς και πρόσφυγες), θα

10

πρέπει να επισηµανθεί ότι δεν µπορεί να εφαρµοστεί ένας ενιαίος τρόπος ρύθµισης

των ζητηµάτων σχετικά µε τους αλλοδαπούς. Αναφορικά µε τους παλιννοστούντες οµογενείς Ποντίους και τους

Βορειοηπειρώτες, ισχύει πιο ευνοϊκό καθεστώς και αποκτούν άδεια παραµονής και

εργασίας καθώς και την ελληνική ιθαγένεια χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις, αν

αποδείξουν ότι έχουν ελληνική καταγωγή5.

Ας σηµειωθεί επίσης ότι υπάρχει σαφής διαχωρισµός µεταξύ προσφύγων

και οικονοµικών µεταναστών. Το πλαίσιο της µεταναστευτικής πολιτικής για τους

πρόσφυγες ορίζεται από τα άρθρα 24, 25 του Ν. 1975/1991, όπως αυτά

συµπληρώθηκαν από τα άρθρα 1 και 2 του Ν. 2452/1996 σε συµφωνία µε τις διεθνείς

συµβάσεις για το καθεστώς των προσφύγων. Έτσι, οι χαρακτηρισµένοι ως πρόσφυγες

απολαµβάνουν αυξηµένα προνόµια σε σχέση µε τους λοιπούς αλλοδαπούς (παροχή

άµεσων µέτρων βοήθειας και προστασίας, έκδοση ταξιδιωτικού εγγράφου,

εθελοντικός επαναπατρισµός, δικαίωµα επανασύνδεσης µε τις οικογένειές τους µετά

τον χαρακτηρισµό, προτεραιότητα στο δικαίωµα εργασίας κλπ)6.

2. Προγράµµατα νοµιµοποιήσεων αλλοδαπών µεταναστών

Από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης που δέχτηκαν µεταναστευτικές εισροές

και παράλληλη διόγκωση ενός παράνοµου πληθυσµού µεταναστών, η Ελλάδα ήταν η

τελευταία που ανταποκρίθηκε στη νέα πρόκληση µε την πολιτική της νοµιµοποίησης

των αλλοδαπών µεταναστών.

Παρά τη ψήφιση του νόµου 1975/1991, η διαπίστωση ότι ο αριθµός των

παράνοµων µεταναστών αυξανόταν και ο φόβος ότι αυτό θα δηµιουργούσε

δυσµενείς επιπτώσεις, τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην κοινωνία γενικότερα,

καθώς και η αναζήτηση αντιµετώπισης της νέας πραγµατικότητας, οδήγησαν στη

µεγάλη πρόκληση της ρύθµισης του σχετικού θέµατος και της νοµιµοποίησης των

αλλοδαπών, που ξεκίνησε από το 1998.

5 Βλ. Κασιµάτη Κ. (2003). «Ιστορικές αναφορές των µεταναστευτικών ροών» στο Κ. Κασιµάτη (επιµ.) Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές ΄Ενταξης. Αθήνα: Gutenberg, σελ.23-44 . Γεωργούλας Στρ. (2003). «Το νοµικό πλαίσιο της µεταναστευτικής πολιτικής» στο Κ. Κασιµάτη (επιµ.) Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές Ενταξης. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 91-122. 6 Βλ. Γεωργούλας Στρ. (2003), όπ. παρ.

11

Τα δυο προεδρικά διατάγµατα (358/97 και 359/97) και ο πρόσφατος Νόµος

2910/2001, ρυθµίζουν ζητήµατα σχετικά µε την καταγραφή και νοµιµοποίηση όλων

των παράνοµων µεταναστών. Τα δυο προγράµµατα νοµιµοποίησης που

υλοποιήθηκαν αποτελούνταν από δυο φάσεις. Η πρώτη φάση αφορούσε τη

διαδικασία απόκτησης της «Προσωρινής Κάρτας Παραµονής» (Λευκή Κάρτα) και η

δεύτερη φάση, τη διαδικασία απόκτησης της «Κάρτας Παραµονής Περιορισµένης

Χρονικής ∆ιάρκειας» (Πράσινης Κάρτας). Βασική προϋπόθεση συµµετοχής στα

προγράµµατα αυτά ήταν ο αλλοδαπός να βρίσκεται στην Ελλάδα κατά τη

δηµοσίευση των σχετικών προεδρικών διαταγµάτων.

Η µετανάστευση στην Ελλάδα είναι σχετικά πρόσφατο φαινόµενο και για το

λόγο αυτό υπάρχει έλλειψη δεδοµένων και οι σχετικές έρευνες είναι λιγοστές. Ως εκ

τούτου, τα δεδοµένα που προέκυψαν από την καταγραφή των αλλοδαπών που

υπέβαλαν αίτηση στα προγράµµατα νοµιµοποίησης είναι πολύτιµα. Η επεξεργασία

των δεδοµένων αυτών επιτρέπει την παρουσίαση του προφίλ των οικονοµικών

µεταναστών ανάλογα την υπηκοότητα, το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή

κατάσταση, το εκπαιδευτικό επίπεδο και την γεωγραφική κατανοµή τους καθώς και

την ανάδειξη µιας σειράς αξιόλογων διαφορών µεταξύ των Ελλήνων και των

αλλοδαπών, που συµβάλλει στην γνώση µας για τη µετανάστευση και στην

αντιµετώπιση των προβληµάτων που προκύπτουν καθώς και στο σχεδιασµό

πολιτικών για την οικονοµική και κοινωνική ένταξη των νοµιµοποιηµένων

µεταναστών7.

Η παράθεση των επεξεργασµένων δεδοµένων µας δείχνει ότι ως προς την

υπηκοότητα των αιτούντων, το 91% των µεταναστών προέρχεται από 10

συγκεκριµένες χώρες, ενώ δεσπόζει η Αλβανία, καθώς το 62% του συνόλου των

αιτούντων είναι υπήκοοι της Αλβανίας. Άλλες χώρες που συµπληρώνουν τη δεκάδα

είναι η Βουλγαρία, το Πακιστάν, η Ουκρανία, η Ρωσία, η Ρουµανία, η Πολωνία, η

Γεωργία, οι Φιλιππίνες και η Μολδαβία (Πίνακας 1).

Τα δεδοµένα αυτά µας δείχνουν ότι οι ροές προς την Ελλάδα

τροφοδοτούνται κυρίως από τις πρώην κοµουνιστικές χώρες της κεντρικής και

7 Τζ. Καβουνίδη, 2002. Χαρακτηριστικά µεταναστών: το ελληνικό πρόγραµµα νοµιµοποίησης του 1998. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλα.

12

ανατολικής Ευρώπης, ενώ η πλειοψηφία των µεταναστών προέρχονται από χώρες µε

τις οποίες η Ελλάδα έχει κοινά σύνορα.

Ως προς το φύλο, η µεγάλη πλειοψηφία είναι άνδρες (77%) αλλά

χαρακτηριστικό είναι ότι τα ποσοστά των γυναικών σε ορισµένες υπηκοότητες είναι

πολύ υψηλά και οι γυναίκες κυριαρχούν, όπως στην Ουκρανική, Ρωσική, Γεωργιανή

και Μολδαβική υπηκοότητα, ενώ σε άλλες λείπουν παντελώς, όπως στις

υπηκοότητες της ινδοπακιστανικής χερσονήσου (Πίνακας 1).

Πίνακας 1. Αλλοδαποί που υπέβαλαν αίτηση για απόκτηση «Λευκής Κάρτας» ανά χώρα προέλευσης και φύλο , 1998.

Χώρες Σύνολο % στο σύνολο Γυναίκες % Αλβανία Βουλγαρία Ρουµανία Ουκρανία Γεωργία Ρωσία Πολωνία Πακιστάν Ινδία Αίγυπτος Φιλιππίνες Μολδαβία Συρία Άλλες χώρες Σύνολο

241,561 25,168 1 6,954 9,821 7,548 3,139 8,631 10,933 6,405 6,225 5,383 4,396 3,434 24,190 371,641

65.0 6.8 4.6 2.6 2.0 0,8 2.3 2.9 1.7 1.7 1.4 1.2 0.9 6.1

100.0

41,025 14,108 5,137 7,721 4,655 2,301 3,718

51 103 347

4,361 3,160 158

6,986 93,831

43.7 15.0 5..5 8.2. 5.0 2.5 4.0 0.1 0.1 0.4 4.6 3.4 0.2 --

100.0

Πηγή: Καβουνίδη, 2002, σελ.107-114.

Η συµµετοχή 371,641 αλλοδαπών κατά το πρώτο στάδιο της διαδικασίας,

κατέστησε το Ελληνικό Πρόγραµµα νοµιµοποίησης το µεγαλύτερο απ’όσα είχαν

διεξαχθεί µέχρι εκείνη τη στιγµή στην Ευρώπη. Παρόλες τις καλές προθέσεις, η

διαδικασία αυτή δηµιούργησε πολλά προβλήµατα, τα κυριότερα των οποίων είναι:

τα γραφειοκρατικά κωλύµατα, η ελλιπής πληροφόρηση, η διαδικασία των δυο

φάσεων κλπ. Έτσι, οι µετανάστες που υπέβαλαν στη συνέχεια αίτηση για πράσινη

κάρτα, περιορίστηκαν σηµαντικά και αριθµούν µόνο 212,860 άτοµα.8

8 Βλέπε Καβουνίδη, Τζ. 2002. όπ.π. και Καβουνίδη, Τζ. 2003, ΄Ερευνα για την Οικονοµική και Κοινωνική ΄Ενταξη των Μεταναστών. Αθήνα: ΠΑΕΠ.

13

Ο αριθµός των αλλοδαπών που υπέβαλαν αίτηση στο δεύτερο αυτό

πρόγραµµα ανέρχεται στους 351,000 άτοµα, αριθµός που σχεδόν συµπίπτει µε τα

δεδοµένα της απογραφής και τους 360,000 περίπου απασχολούµενους αλλοδαπούς

στη χώρα µας, που απογράφηκαν κατά την Απογραφή Πληθυσµού του 2001.

3. Ζητήµατα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών οικονοµικών

µεταναστών

Μετά τη σύντοµη αυτή επισκόπηση του νοµοθετικού πλαισίου αναφορικά µε

τους οικονοµικούς µετανάστες εγκατεστηµένους στη χώρα µας καθώς και την

συνοπτική αναφορά των προγραµµάτων νοµιµοποιήσεων, θα αναφερθούµε στο

ειδικότερο θέµα που αφορά τη µελέτη µας, δηλαδή τα ζητήµατα υγείας- πρόνοιας

και κοινωνικής ασφάλισης αυτών.

Θα πρέπει να επισηµανθεί εξαρχής ότι και στα ζητήµατα κοινωνικής

πρόνοιας και ασφάλισης λόγω της ύπαρξης διαφορετικών κατηγοριών µεταναστών

(νόµιµοι και παράνοµοι οικονοµικοί µετανάστες, παλιννοστούντες οµογενείς και

πρόσφυγες), όπως ήδη αναφέραµε, δεν υπάρχει ένας ενιαίος τρόπος ρύθµισης.

Στην ενότητα αυτή, θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστεί το ισχύον θεσµικό

πλαίσιο όσον αφορά τις παροχές υγειονοµικής περίθαλψης καθώς και κοινωνικής

φροντίδας για τις τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες.

Α. Αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες ( νόµιµοι)

Στον ισχύοντα νόµο 2910/2001, και συγκεκριµένα στο άρθρο 39 παρ.1 του

κεφαλαίου για τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των αλλοδαπών, αναφέρεται ότι

«οι αλλοδαποί που διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα ασφαλίζονται στους οικείους

ασφαλιστικούς οργανισµούς και απολαµβάνουν των ιδίων ασφαλιστικών

δικαιωµάτων µε τους ηµεδαπούς». Εποµένως, οι αλλοδαποί εκείνοι που έχουν

εισέλθει στη χώρα και παραµένουν νόµιµα, εφόσον απασχολούνται µε σχέση

εξαρτηµένης εργασίας ή ασκούν ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα, έχουν το

δικαίωµα και την υποχρέωση να ασφαλίζονται στους διάφορους ασφαλιστικούς

14

οργανισµούς, όπως ακριβώς και οι Έλληνες πολίτες και δικαιούνται τις ίδιες

παροχές.

Προκειµένου όµως να τους χορηγηθεί η άδεια παραµονής πρέπει να

συντρέχουν σωρευτικά κάποιες προϋποθέσεις, µεταξύ των οποίων, να είναι

ασφαλισµένοι για την κάλυψη εξόδων νοσηλείας, ιατρικής και φαρµακευτικής

περίθαλψης και για την κάλυψη εργατικού ατυχήµατος ή να έχουν ήδη υποβάλει

σχετική αίτηση.

Επίσης, απαιτείται να είναι υγιείς, γεγονός που αποδεικνύεται µε το

πιστοποιητικό υγείας, που εκδίδεται από ηµεδαπά κρατικά νοσηλευτικά ιδρύµατα ή

κέντρα υγείας ή θεραπευτήρια και ιατρεία του ΙΚΑ. Σε αυτό, πρέπει να πιστοποιείται

ότι ο αλλοδαπός δεν πάσχει από νόσηµα, το οποίο σύµφωνα µε τα διεθνή δεδοµένα

και την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), µπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τη

δηµόσια υγεία. Τα έξοδα για τις εξετάσεις που απαιτούνται για την έκδοση του

πιστοποιητικού βαρύνουν τον ενδιαφερόµενο αλλοδαπό (άρθρ.21 και 26 Ν.

2910/2001).

Πρέπει να σηµειωθεί επίσης ότι οι αλλοδαποί που κατοικούν νόµιµα στην

Ελλάδα, για δυο τουλάχιστον χρόνια, έχουν τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της

οικογενειακής συνένωσης, να ζητήσουν την είσοδο και εγκατάσταση των µελών της

οικογένειάς τους στη χώρα (σύζυγος, άγαµα τέκνα κάτω των 18 ετών). Στην

περίπτωση αυτή, τα µέλη της οικογένειάς του, που συντηρούνται από αυτόν έχουν το

δικαίωµα να ασφαλιστούν έµµεσα στον ασφαλιστικό φορέα του αλλοδαπού (άρθρ. 28

Ν. 2910/2001).

Για την παροχή νοσοκοµειακής και ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης σ’αυτή

την κατηγορία αλλοδαπών, απαιτείται η προσκόµιση βιβλιαρίου υγείας ασφαλιστικού

φορέα για να καλυφθεί η δαπάνη από αυτόν. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει

βιβλιάριο υγείας ασφαλιστικού φορέα, υποχρεούνται να πληρώσουν τη δαπάνη της

νοσηλείας τους. Κατ’εξαίρεση γίνονται δεκτά για νοσηλεία µόνο επείγοντα

περιστατικά και πάντοτε µέχρι την σταθεροποίηση της υγείας τους. Για εισαγωγή στο

νοσοκοµεία τακτικού περιστατικού προκαταβάλλεται υποχρεωτικά το 50% του

εκτιµώµενου κόστους νοσηλείας.

15

Β. Παλιννοστούντες οµογενείς

Αναφορικά µε τους παλιννοστούντες οµογενείς Ποντίους και τους

Βορειοηπειρώτες, ισχύει ευνοϊκότερο καθεστώς. Η έµφαση στην προστασία αυτής

της οµάδας φαίνεται και από τη δηµιουργία ειδικών θεσµών όπως το Εθνικό Ίδρυµα

Υποδοχής και Αποκατάστασης Αποδήµων και Παλιννοστούντων Οµογενών Ελλήνων,

(ΕΙΥΑΠΟΕ), την ίδρυση και λειτουργία κέντρων φιλοξενίας και τη δηµιουργία

κέντρου Συµπαράστασης Παλιννοστούντων Μεταναστών από την Εκκλησία της

Ελλάδος. Η προστατευτική πολιτική σε σχέση µε τα ζητήµατα υγείας

επικεντρώνεται στα εξής :

- στη δυνατότητα κοινωνικής ασφάλισης στον ΟΓΑ (για ανασφάλιστους

υπερήλικες, άρθρο 48, Ν. 2084/1992) και ειδικός λογαριασµός

αυτασφάλισης στο ΙΚΑ (άρθρο 36, Ν. 1902/1990).

- ∆ικαίωµα δωρεάν ιατροφαρµακευτικής-νοσοκοµειακής περίθαλψης (Υ.Α.

Α3β/Φ15/720/7/2/1990, Υπουργείο Υγείας)

- Χορήγηση έκτακτης οικονοµικής ενίσχυσης από το Υπ. Εργασίας (Υ.Α.

33155/3012/1985) και βοηθήµατα επαναπατρισµού από το Υπ. Υγείας

(Υ.Α. ΦΕΚ 242, τ. Β΄, 26/41988).

Οι παλιννοστούντες οµογενείς αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια χωρίς

ιδιαίτερες διατυπώσεις, αν αποδείξουν ότι έχουν ελληνική καταγωγή. Μετά την

απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας τα άτοµα αυτά έχουν τα ίδια δικαιώµατα και

υποχρεώσεις µε τους Έλληνες πολίτες. Στην περίπτωση που δεν µπορούν να

αποδείξουν την ελληνική καταγωγή τους, εξοµοιώνονται µε τους παράνοµους

αλλοδαπούς. Και στην περίπτωση των οµογενών, για παροχή νοσοκοµειακής και

ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης απαιτείται η ύπαρξη βιβλιαρίου υγείας

ασφαλιστικού φορέα.

Γ. Οι αναγνωρισµένοι πολιτικοί πρόσφυγες

Οι αναγνωρισµένοι αλλοδαποί πολιτικοί πρόσφυγες απολαµβάνουν όλων των

παροχών που απολαµβάνουν και οι Έλληνες πολίτες µε τους οποίους εξοµοιώνονται

ως προς τα δικαιώµατα σε παροχές κοινωνικής ασφάλισης. Συνεπώς έχουν

16

δικαιώµατα πρόσβασης στις παροχές υγείας, ίδια µε αυτά των Ελλήνων πολιτών.

Επίσης δικαιούνται δωρεάν ιατροφαρµακευτική και νοσοκοµειακή περίθαλψη,

εφόσον τους έχει δοθεί το δελτίο ταυτότητας πρόσφυγα ή το δελτίο αιτήσαντος άσυλο

αλλοδαπού ή το ειδικό δελτίο παραµονής για ανθρωπιστικούς λόγους.

∆. Οι µη νόµιµοι αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες

Παρά τη νοµιµοποίηση µεγάλου αριθµού οικονοµικών µεταναστών, εντούτοις

εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί παράνοµα διαµένοντες αλλοδαποί και

οικονοµικοί µετανάστες. Σχετικά µε την κοινωνική ασφάλιση των αλλοδαπών

οικονοµικών µεταναστών µη νόµιµων τόσο στον προηγούµενο νόµο (1975/91,

άρθρου 31, παρ. 2) όσο και στον νεότερο (2910/2001, άρθρο 51, παρ. 1) υπάρχει

διάταξη σύµφωνα µε την οποία «τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου

υποχρεούνται να µη δέχονται για εξέταση αίτηµα αλλοδαπού που βρίσκεται στο

ελληνικό έδαφος αν δεν είναι κάτοχος άδειας παραµονής ή δεν έχει θεώρηση

εισόδου ή γενικά δεν αποδεικνύει ότι παραµένει νόµιµα στην Ελλάδα. Εξαιρούνται

τα νοσοκοµεία, τα θεραπευτήρια και οι κλινικές στις περιπτώσεις που οι αλλοδαποί

εισάγονται εκτάκτως για νοσηλεία». Ο νεότερος νόµος συµπληρώνει την παραπάνω

διάταξη προβλέποντας ότι εξαιρούνται και τα ανήλικα παιδιά. Αυτό έχει σαν

αποτέλεσµα να µην υπάρχει δυνατότητα παροχής ιατροφαρµακευτικής στήριξης

καθώς και µη ικανοποίηση οποιουδήποτε θέµατος µετανάστη αλλοδαπού, που δεν

διαµένει νόµιµα στη χώρα µας9.

Όπως γίνεται φανερό, οι αλλοδαποί που ευρίσκονται παράνοµα στη χώρα

µας, στερούνται ασφαλιστικών δικαιωµάτων και δεν γίνονται δεκτοί στα

νοσοκοµεία, θεραπευτήρια και κλινικές. Επιπλέον, προβλέπεται ότι οι διευθυντές

των κλινικών και θεραπευτηρίων υποχρεούνται να ενηµερώνουν την αστυνοµική

υπηρεσία ή την υπηρεσία αλλοδαπών και µετανάστευσης για την άφιξη και

αναχώρηση αλλοδαπών, που νοσηλεύονται στα ιδρύµατα αυτά (Ν. 2910 άρθρο 54).

9 Βλέπε: Παπασιώπη-Πασιά Ζ. (1995). Τα δικαιώµατα των αλλοδαπών όπως πηγάζουν από τον Ν. 1975/1991. Αθήνα-Κοµοτηνή, Α.-Ν. Σάκκουλας. Λ. Μαράτου-Αλιπράντη. 1996. «Ξένο εργατικό δυναµικό και το πρόβληµα της κοινωνικής ενσωµάτωσης» στο ∆ιαστάσεις του κοινωνικού αποκλεισµού στην Ελλάδα, Τόµος Α΄ Αθήνα: ΕΚΚΕ σελ. 275-306.

17

Οι υπάλληλοι των παραπάνω υπηρεσιών, που παραβαίνουν τις διατάξεις αυτές,

διώκονται πειθαρχικά και τιµωρούνται σύµφωνα µε τον Ποινικό Κώδικα για

παράβαση καθήκοντος.

Στο σηµείο αυτό θεωρείται σηµαντικό να αναφερθούν κάποια νοµοθετικά κενά,

που αφορούν τους αλλοδαπούς χωρίς άδεια παραµονής, που έχουν όµως καταθέσει

αίτηση για ανανέωση άδειας καθώς και τους κατόχους άδειας παραµονής για

ανθρωπιστικούς λόγους.

Α. Στην πρώτη περίπτωση, οι αλλοδαποί χωρίς άδεια παραµονής, µεταξύ άλλων,

δεν µπορούν να εκδώσουν ή να ανανεώσουν βιβλιάρια υγείας για τους ίδιους ή τα

προστατευόµενα µέλη τους και να λάβουν τις παροχές ή τα επιδόµατα που

δικαιούνται µέχρι την έκδοση της νέας άδειας. Λόγω των σηµαντικών

καθυστερήσεων που σηµειώνονται στην έκδοση αδειών παραµονής, προτείνεται να

παραµένουν γι’αυτό το διάστηµα νόµιµα στη χώρα και να καλύπτονται από τη

«βεβαίωση κατάθεσης δικαιολογητικών έκδοσης άδειας παραµονής», µε την οποία θα

µπορούν να κάνουν χρήση όλων αυτών των δικαιωµάτων.

Β. Στη δεύτερη περίπτωση, ενώ η άδεια παραµονής για ανθρωπιστικούς λόγους

(άρθρ. 37 παρ. 4 α του Ν.2910/2001) χορηγείται κυρίως όταν υπάρχουν σοβαροί

λόγοι υγείας του αιτούντος, δεν προβλέπεται δωρεάν νοσοκοµειακή και

ιατροφαρµακευτική περίθαλψη για την αντιµετώπιση του προβλήµατος αυτού. Η

πρόβλεψη αυτή επιβάλλεται και για λόγους ίσης µεταχείρισης µε τους κατόχους

άδειας παραµονής για ανθρωπιστικούς λόγους (άρθρ.8 παρ.3 του Π.∆. 61/1999),που

χορηγείται στους αλλοδαπούς, των οποίων η αίτηση ασύλου έχει απορριφθεί.

(Προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη επί της τροποποίησης του Ν.2910/2001).

4. Βασικοί Ασφαλιστικοί Οργανισµοί: Προϋποθέσεις ασφάλισης και

παροχές στους αλλοδαπούς

Στην ενότητα αυτή θα αναφερθούµε στους τρεις βασικούς ασφαλιστικούς

Οργανισµούς (ΙΚΑ, ΟΑΕΕ-ΤΕΒΕ, ΟΓΑ) που έχουν πλέον σηµαντικό αριθµό

αλλοδαπών ασφαλισµένων.

Η ανάλυσή µας θα επικεντρωθεί στις προϋποθέσεις και διαδικασίες εγγραφής στα

Μητρώα των ταµείων των αλλοδαπών µεταναστών, στις ιδιαιτερότητες στην κάλυψη

18

και στις παροχές καθώς και στις ρυθµίσεις που προβλέπονται για την ένταξη του

αλλοδαπού πληθυσµού στο ασφαλιστικό σύστηµα.

Α. ΙΚΑ ( Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων)

Σύµφωνα µε τον κανονισµό του ΙΚΑ «ασφαλισµένος στο ΙΚΑ είναι

οποιοδήποτε πρόσωπο παρέχει εξαρτηµένη εργασία, ανεξάρτητα από την υπηκοότητα

του ή την ιθαγένεια του».

Συνεπώς, όποιος έχει τις προϋποθέσεις εγγράφεται στο ΙΚΑ µε αριθµό

µητρώου αυτόν που προκύπτει την στιγµή της εγγραφής του στο γενικό µητρώο του

ΙΚΑ , εφόσον δεν τηρείται ειδικό µητρώο για τους αλλοδαπούς. Η µοναδική αναφορά

σε υπηκοότητα γίνεται σε περίπτωση Έλληνα εργαζόµενου στο εξωτερικό για

επιχείρηση µε έδρα εντός Ελλάδος.

Οι αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες που έχουν άδεια παραµονής και

εργασίας και οι οποίοι προσφέρουν εξαρτηµένη εργασία, ανεξάρτητα από την

ιδιότητα του εργοδότη και τη σύµβαση που έχουν ασφαλίζονται στο ΙΚΑ.

Με γνώµονα την εξυπηρέτηση των ασφαλισµένων, το ΙΚΑ κατάργησε την

υποχρεωτική θεώρηση του οικογενειακού βιβλιάριου υγείας εφόσον έχουν δηλωθεί ως

προστατευόµενα µέλη σύζυγος και παιδιά που δεν έχουν συµπληρώσει τα δεκαοχτώ

τους χρόνια µέχρι τη λήξη της ασφαλιστικής ικανότητας των άµεσων ασφαλισµένων.

΄Οπως αναφέρεται, στις σχετικές εγκυκλίους: α) εγκ.78/02 Β) εγκ. 54/03 η

διάρκεια της ασφαλιστικής ικανότητας για όλους τους ασφαλισµένους του Ιδρύµατος

- διαρκεί πλέον από 1η Μαρτίου κάθε έτους µέχρι το τέλος Φεβρουαρίου του

επόµενου εφόσον συντρέχουν οι απαραίτητες χρονικές προϋποθέσεις δηλαδή 50

ηµέρες ασφάλισης κατά το προηγούµενο ηµερολογιακό έτος (1/1 -31-12) ή βάσει

15µήνου αφιερωµένων στη περίπτωση αυτή των 3 τελευταίων µηνών (δηλαδή το

µήνα προσέλευσης και δύο ακόµη). Κατόπιν τούτου η ασφαλιστική ικανότητα για το

έτος 2003, ισχύει µέχρι το 2/2004 εάν συντρέχουν οι παραπάνω αναφερόµενες

σχετικές προϋποθέσεις. Εποµένως, όλοι οι ασφαλισµένοι µε τη θεώρηση του

19

βιβλιάριου ασθενείας τους για το έτος 2003 είναι καλυµµένοι µέχρι τον 2/04.

Αντίστοιχα, για το έτος 2004 η θεώρηση γίνεται µέχρι το Φεβρουάριο του 2005.

Οικιακοί βοηθοί

Σύµφωνα µε τις κοινοποιούµενες διατάξεις τα πρόσωπα που απασχολούνται

κατ’ οίκον του εργοδότη διακρίνονται ως προς την ασφάλιση τους σε δύο κατηγορίες.

Η πρώτη κατηγορία περιλαµβάνει τους έµµισθους οικιακούς βοηθούς δηλαδή:

1ον . Τα πρόσωπα που παρέχουν συνήθεις οικιακές υπηρεσίες στην οικία του εργοδότη

και

2ον Η δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνει τα λοιπά κατ’οίκον του εργοδότη

απασχολούµενα πρόσωπα που παρέχουν εξειδικευµένες υπηρεσίες σ’ένα εργοδότη

(νοσοκόµοι, παραδουλεύτρες, Baby sitters, κηπουροί κλπ.).

Το κριτήριο εποµένως, για την ένταξη κάποιου πρόσωπου, που απασχολείται

στο σπίτι του εργοδότη, στη κατηγορία αυτή είναι να παρέχει τις υπηρεσίες του σε

ένα µόνο εργοδότη.

Εξαγορά ηµερών ασφάλισης

Για την ανανέωση της άδειας παραµονής οι αλλοδαποί που δεν έχουν τις

ηµέρες ασφάλισης διευκρινίζεται µε βάσει το άρθρο 10 του Ν.3169/2003 (ΦΕΚ

189Α’) ότι: οι αλλοδαποί ασφαλισµένοι, των οποίων οι άδειες διαµονής είχαν

παραταθεί µε το άρθρο 23 του ν.3103/2003 και οι άδειες εργασίας τους έληγαν µέχρι

30/06/2003, δίδεται η δυνατότητα να ανανεώσουν την άδεια παραµονής τους αν είχαν

τουλάχιστον 150 ηµέρες ασφάλισης για κάθε έτος της προηγούµενης άδειας εργασίας ή,

αν δεν πληρούσαν την ανωτέρω προϋπόθεση, µπορούν να εξαγοράσουν και να

αναγνωρίσουν τόσες µέρες ασφάλισης όσες χρειαζόταν για την συµπλήρωση των

απαιτούµενων για την ανανέωση 150 ηµερών.

Σύµφωνα µε τον νόµο ν.3169/2003, δίδεται στους αλλοδαπούς δικαίωµα να

εξαγοράσουν 150 ένσηµα. Με τον τρόπο αυτό µπορούν να ζητήσουν και να τους

χορηγηθεί «Άδεια παραµονής» µε σκοπό την νόµιµη παραµονή τους στην χώρα και

20

ταυτόχρονα τη συµµετοχή τους σε ταµείο κοινωνικής προστασίας για την ασφάλιση

τους και (την σύνταξή τους). Από το νόµο ορίζεται επίσης ότι η καταβολή γίνεται

εφάπαξ είτε µε δόσεις χωρίς προσαυξήσεις.

Σύµφωνα µε την εισηγητική έκθεση, η παράταση έως 30/06/2004 της ισχύος

των αδειών διαµονής των αλλοδαπών κρίθηκε αναγκαία, δεδοµένου ότι οι αλλοδαποί,

των οποίων οι άδειες διαµονής είχαν παραταθεί µε το άρθρο 23του ν. 3103/2003 και

οι άδειες εργασίας τους έληγαν µετά την 30/06/2003, δεν µπορούσαν να υπαχθούν

στην ανωτέρω ευνοϊκή ρύθµιση του άρθρου 10 του ν. 3169/2003, µε αποτέλεσµα να

µη µπορούν να ανανεώσουν την άδεια εργασίας τους και, κατ’ακολουθία, την άδεια

διαµονής τους και να περιέλθουν τόσο οι ίδιοι όσο και οι οικογένειές τους, σε

παράνοµη κατάσταση.

- Βλέπουµε λοιπόν ότι το ΙΚΑ προωθεί διάφορες ρυθµίσεις, οι οποίες

αποσκοπούν στη µη διακοπή της ασφαλιστικής κάλυψης των

αλλοδαπών και των µελών των οικογενειών τους καθώς και στη

διευκόλυνση των εργοδοτών οικιακού προσωπικού.

Β. Ταµείο Επαγγελµατιών & Βιοτεχνών Ελλάδος (ΤΕΒΕ-ΟΑΕΕ)

Με το Ν.2676/99 συστάθηκε ο Οργανισµός Ασφάλισης Ελευθέρων

Επαγγελµατιών (Ο.Α.Ε.Ε.) στο οποίον εντάχθηκαν τα Ταµεία Τ.Ε.Β.Ε – Τ.Α.Ε. –

Τ.Σ.Α., ο οποίος περιλαµβάνει Κλάδο Σύνταξης και Κλάδο Υγείας. Σκοπός του

Ο.Α.Ε.Ε. είναι η ασφαλιστική κάλυψη των προσώπων που ασκούν ασφαλιστέο

επάγγελµα στα ενοποιηµένα Ταµεία σε περίπτωση γήρατος, αναπηρίας, θανάτου,

ατυχήµατος, ασθενείας ή θανάτου τους. Το ΤΕΒΕ αποτελεί φορέα κύριας ασφάλισης

των επαγγελµατιών και βιοτεχνών και υπάγεται στον ΟΑΕΕ. Η ασφάλιση στο

Τ.Ε.Β.Ε. είναι υποχρεωτική και ασφαλίζονται όλοι οι Επαγγελµατίες και Βιοτέχνες

που έχουν συµπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους και ασκούν επάγγελµα,

ανεξάρτητα µε τη µορφή λειτουργίας της επιχείρησης, ατοµική ή εταιρεία (

οµόρρυθµη, ετερόρρυθµη, Α.Ε, Ε.Π.Ε.). Επίσης στην ασφάλιση του ΤΕΒΕ

υπάγονται και διάφορες άλλες κατηγορίες επαγγελµατιών όπως ξενοδόχοι,

21

εκτελωνιστές, καθώς και απασχολούµενοι µε σύµβαση έργου σε φορείς του

∆ηµοσίου Τοµέα.

Οι ασφαλισµένοι αλλοδαποί στο ΤΕΒΕ έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώµατα

και υποχρεώσεις µε τους Έλληνες ασφαλισµένους. Για την εγγραφή τους στο

ΤΕΒΕ, εκτός των δικαιολογητικών που απαιτούνται για τους Έλληνες πολίτες, οι

οµογενείς της Αλβανίας (Βορειοηπειρώτες) πρέπει να προσκοµίσουν φωτοαντίγραφο

ειδικού δελτίου ταυτότητας σε ισχύ και οι αλλοδαποί εκτός ΕΟΧ και χωρών, µε τις

οποίες η Ελλάδα έχει συνάψει διακρατικές συµβάσεις πρέπει να προσκοµίσουν

φωτοαντίγραφο άδειας παραµονής σε ισχύ ή βεβαίωση έκδοσης αυτής.

Μετά την εγγραφή στα Μητρώα του ΤΕΒΕ, οι ασφαλισµένοι υποχρεούνται

στην καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, προκειµένου να δικαιούνται τις

παροχές του ταµείου. Οι ασφαλισµένοι κατατάσσονται ανάλογα µε την χρονολογία

εγγραφής τους στον ασφαλιστικό φορέα (παλαιοί ασφαλισµένοι µέχρι 31/12/1992 και

νέοι ασφαλισµένοι µετά την 1/1/1993) σε ασφαλιστικές κατηγορίες. Για τους νέους

ασφαλισµένους υπάρχουν 14 ασφαλιστικές κατηγορίες, από τις οποίες οι 5 είναι

υποχρεωτικές και οι 9 προαιρετικές. Ο νεοεγγραφόµενος στο ΤΕΒΕ, που δεν έχει

ασφαλισθεί πριν από την 1-1-1993 σε άλλο φορέα κύριας ασφάλισης, κατατάσσεται

υποχρεωτικά στην 1η ασφαλιστική κατηγορία. Η κατάταξη σε ανώτερη ασφαλιστική

κατηγορία γίνεται µετά την συµπλήρωση παραµονής δύο ετών σε κάθε µία και µέχρι

την πέµπτη (5), όπου µπορεί να παραµείνει µέχρι τη συνταξιοδότησή του, εφόσον ο

ίδιος µε αίτησή του δεν ζητήσει την υπαγωγή του σε µια από τις υπόλοιπες εννέα (9)

προαιρετικές κατηγορίες. Το ύψος της σύνταξης συναρτάται µε την ασφαλιστική

κατηγορία στην οποία εντάσσεται ο ασφαλισµένος και για το λόγο αυτό, όσο

υψηλότερη είναι η ασφαλιστική κατηγορία, τόσο µεγαλύτερο είναι και το ποσό της

σύνταξης που εξασφαλίζει ο ασφαλισµένος.

Οι εισφορές κατά ασφαλιστική κατηγορία, όπως ισχύουν σήµερα,

αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα:

22

Α/Α

ΚΛΑ∆ΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

(σε € )

ΚΛΑ∆ΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ

(σε € ) ΣΥΝΟΛΟ (σε € )

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΕΣ 1 82,14 44,88 127,02 2 101,01 55,19 156,20 3 171,07 65,44 236,51 4 197,77 75,65 273,42 5 223,33 85,42 308,75

ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΕΣ 6 242,96 92,93 335,89 7 261,95 100,19 362,14 8 280,93 107,46 388,39 9 299,91 114,72 414,63 10 318,90 121,98 440,88 11 337,88 129,24 467,12 12 356,86 136,50 493,36 13 375,85 143,76 519,61 14 394,83 151,02 545,85

Το ΤΕΒΕ έχει δυο κλάδους: α) τον κλάδο σύνταξης για να απονέµει

συντάξεις γήρατος, αναπηρίας και επιζώντων, σε όσους πληρούν τις προϋποθέσεις

και β) τον κλάδο ασθένειας για ιατρική, νοσοκοµειακή, φαρµακευτική φροντίδα

στους ασφαλισµένους του και τα µέλη της οικογένειάς τους. Ο Ο.Α.Ε.Ε. βάσει του

Κανονισµού Κλάδου Υγείας (Υπουργ. Απόφ. 35/1385/1999) καλύπτει τους

ασφαλισµένους του µε παροχές σε είδος και σε χρήµα. ∆ικαιούχοι των παροχών σε

είδος είναι οι άµεσα ασφαλισµένοι και τα µέλη της οικογένειάς τους, εφόσον έχουν

βιβλιάριο ασθενείας, το οποίο πρέπει να θεωρείται κάθε χρόνο. Επίσης οι

ασφαλισµένοι δικαιούνται και τις παροχές σε χρήµα εφόσον πληρούν τις

προβλεπόµενες για κάθε παροχή σε χρήµα προϋποθέσεις. Τις ως άνω παροχές

δικαιούνται και ένα χρόνο µετά την διακοπή άσκησης επαγγέλµατος. Οι ίδιες

παροχές Κλάδου Ασθένειας παρέχονται από το Ταµείο στους υποψήφιους

23

συνταξιούχους µέχρι την έκδοση της συνταξιοδοτικής απόφασης (από τον επόµενο

µήνα της έκδοσης απόφασης υπάγονται στον κλάδο ασθένειας του ΙΚΑ).

Το Τ.Ε.Β.Ε. παρέχει:

A) Ιατρική περίθαλψη και οδοντιατρική φροντίδα στους άµεσα

ασφαλισµένους του και τα προστατευόµενα µέλη αυτών από ιδιώτες γιατρούς

(17) ειδικοτήτων, οι οποίοι συµβάλλονται µε το Ταµείο µε σύµβαση µίσθωσης

έργου και παρέχουν τις υπηρεσίες τους, χωρίς συµµετοχή των ασφαλισµένων.

Επιπλέον παρέχεται στους ασφαλισµένους του κάθε είδος µικροβιολογικής,

ακτινολογικής εξέτασης ή ειδικής θεραπείας που συστήνεται ως αναγκαία από

τον θεραπευτή ιατρό. Για τις παραπάνω παρακλινικές εξετάσεις, και ειδικές

θεραπείες έχουν συµβληθεί µε το Τ.Ε.Β.Ε. εργαστήρια, νοσοκοµεία ή

κλινικές, όπου υποχρεωτικά εκτελούνται σ’ αυτά µε συµµετοχή του

ασφαλισµένου σε ποσοστό 25% της τιµής του κρατικού τιµολογίου.

B) Το ΤΕΒΕ παρέχει στους ασφαλισµένους του µε συµµετοχή 25%

όλα τα απαραίτητα θεραπευτικά µέσα (αµαξίδια χειροκίνητα,

συµπυκνωτές οξυγόνου, ακουστικά βαρηκοΐας κλπ) και χωρίς συµµετοχή

στη δαπάνη αγοράς κάποια αναλώσιµα υλικά σε ασφαλισµένους του που

πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήµατα ( παραπληγικοί – τετραπληγικοί,

πάσχοντες από νεοπλάσµατα κ.α.).

Γ ) Νοσοκοµειακή περίθαλψη, η οποία παρέχεται µέσω συµβεβληµένων µε

το ΤΕΒΕ κρατικών νοσοκοµείων, ιδιωτικών κλινικών και άλλων νοσηλευτικών

ιδρυµάτων, στα οποία οι ασφαλισµένοι του νοσηλεύονται στη ΒΑ θέση. Επίσης

καλύπτει τις δαπάνες για τη νοσηλεία στο εξωτερικό σε εξαιρετικές περιπτώσεις

για σοβαρότατα νοσήµατα, η διάγνωση και η θεραπεία των οποίων δεν µπορεί να

γίνει στην Ελλάδα.

∆) Φαρµακευτική περίθαλψη, µέσω συµβεβληµένων φαρµακείων µε

συµµετοχή του ασφαλισµένου στη δαπάνη από 25% µέχρι 0% σύµφωνα µε τις

ισχύουσες διατάξεις. Στους επιδοµατούχους του ΕΚΑΣ, παρέχονται φάρµακα µε

ποσοστό 10% αντί του 25% που προαναφέρθηκε.

24

Επίσης οι ασφαλισµένοι του ΤΕΒΕ δικαιούνται παροχές σε χρήµα όπως επίδοµα

τοκετού, επίδοµα εργατικού ατυχήµατος σε περίπτωση που το ατύχηµα συνέβη κατά

την άσκηση του επαγγέλµατος ή εξ αφορµής αυτού,καθώς και έξοδα κηδείας σε

περίπτωση θανάτου του άµεσα ασφαλισµένου.

Όπως αναφέρθηκε κατά την επικοινωνία µας µε στελέχη του Ταµείου, η

διάκριση των αλλοδαπών που κάνουν χρήση εξωνοσοκοµειακής περίθαλψης είναι

πολύ δύσκολο να υπολογιστεί εφόσον ισχύει η ελεύθερη επιλογή γιατρού από

κατάλογο γιατρών συµβεβληµένων µε το ΤΕΒΕ.

Γ. Οργανισµός Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ)

Ο ΟΓΑ ιδρύθηκε µε το νόµο 4169/61 µε σκοπό καταρχήν τη χορήγηση

παροχών συντάξεων γήρατος – χηρείας και την παροχή υγειονοµικής περίθαλψης

στον αγροτικό πληθυσµό της χώρας. Στη συνέχεια διευρύνθηκε η ασφαλιστική του

προστασία µε προσθήκη παροχών, όπως φαρµακευτική περίθαλψη, συντάξεις

αναπηρίας κ.α. Το 1998 ο ΟΓΑ µετατράπηκε σε Ταµείο Κύριας Ασφάλισης Αγροτών

(νόµος 2458/97) και παρέχει ένα ευρύ και πλήρες φάσµα ασφαλιστικής προστασίας.

Στην ασφάλιση του ΟΓΑ υπάγονται υποχρεωτικά: Οι αγρότες, οι αυτοτελώς

δηλ. προσωπικά απασχολούµενοι, συστηµατικά και κατά κύριο βιοποριστικό

επάγγελµα στην αγροτική οικονοµία (ιδιοκτήτες και εκµεταλλευτές αγροκτηµάτων,

κτηνοτρόφοι, πτηνοτρόφοι, µελισσοκόµοι κ.λ.π.) καθώς και οι αλιείς που δεν

υπάγονται στην ασφάλιση άλλου φορέα. Επίσης, υπάγονται οι αγρεργάτες, (οι

απασχολούµενοι κατά κύριο βιοποριστικό επάγγελµα µε ηµεροµίσθιο ή µισθό, σε

οποιαδήποτε παραγωγική αγροτική εργασία).

Στον κλάδο κύριας ασφάλισης Αγροτών του ΟΓΑ µπορούν να ασφαλιστούν

και οι αλλοδαποί που απασχολούνται στην αγροτική οικονοµία και έχουν λάβει άδεια

άσκησης εργασίας, εφόσον βέβαια απασχολούνται συστηµατικά κατά κύριο

επάγγελµα και όχι περιστασιακά και αντλούν το βιοπορισµό τους από την

απασχόληση αυτή.

Οι αυτοτελώς απασχολούµενοι στην αγροτική οικονοµία µπορούν να

επιλέξουν µε δήλωσή τους µια από τις επτά ασφαλιστικές κατηγορίες του κλάδου και

υποχρεούνται να καταβάλουν οι ίδιοι τις ασφαλιστικές τους εισφορές για σύνταξη,

25

ασθένεια και για την Αγροτική Εστία (από 380,28 € έως 1.066,08 € ετησίως). Αν δεν

υποβάλουν δήλωση, η κατάταξη γίνεται από τον ανταποκριτή του ΟΓΑ στην 1η

κατώτερη ασφαλιστική κατηγορία. Η αλλαγή ασφαλιστικής κατηγορίας µπορεί να

ζητηθεί οποτεδήποτε από τον ασφαλισµένο (ισχύει από την 1η του επόµενου έτους

από την υποβολή της σχετικής αίτησης).

Το ύψος της σύνταξης είναι ανάλογο του χρόνου ασφάλισης - καταβολής

εισφορών και της ασφαλιστικής κατηγορίας την οποία έχει επιλέξει ο ασφαλισµένος

για το λόγο αυτό, όσο υψηλότερη είναι η ασφαλιστική κατηγορία, τόσο µεγαλύτερο

είναι και το ποσό της σύνταξης που θα δικαιούται ο ασφαλισµένος.

Εισφορές αυτοτελώς απασχολούµενων έτους 2004 (ποσά σε €)

Ασφαλιστική κατηγορία

Ποσά ασφαλιστικών κατηγοριών

Μηνιαία εισφορά ασφαλισµένου

Ετήσια εισφορά ασφαλισµένου

1η 352,15 31,69 380,28

2η 436,51 38,87 466,44

3η 525,27 46,41 556,92

4η 648,16 56,85 682,20

5η 771,05 68,18 818,16

6η 893,07 78,55 942,60

7η 1014,18 88,84 1.066,08

Με βάση τις διατάξεις του άρθρου 27 του Ν. 2639/98,10 όλοι οι αγρεργάτες-

αλλοδαποί ασφαλίζονται πλέον στον ΟΓΑ, ανεξάρτητα από την περιοχή που

παρέχουν την εργασία τους. Όπως αναφέρεται στην εγκύκλιο 1/1999 του ΟΓΑ

σχετικά µε θέµατα ασφάλισης των αγρεργατών-αλλοδαπών: οι απασχολούµενοι

(αγρεργάτες γης και ποιµένες) κατά κύριο βιοποριστικό επάγγελµα, µε ηµεροµίσθιο ή

µισθό, σε είδος ή σε χρήµα, σε οποιαδήποτε αγροτική παραγωγική εργασία και εφόσον

προσκοµίσουν δικαιολογητικό από το οποίο πιστοποιείται η νοµιµότητα της παραµονής

τους στη χώρα µας, µπορούν να απευθυνθούν στους ανταποκριτές του ΟΓΑ και να

ζητήσουν την εγγραφή τους στα Μητρώα του Κλάδου .

10 . Βλέπε την Εγκύκλιο 1/1999 του ΟΓΑ στο Παράρτηµα 1.

26

Επίσης στην ίδια εγκύκλιο διευκρινίζεται ότι εξακολουθούν να υπάγονται στο

ΙΚΑ εξαιρούµενοι της ασφάλισης του ΟΓΑ οι εξής κατηγορίες εργαζοµένων:

- οι απασχολούµενοι σε γεωργικές εργασίες για λογαριασµό του δηµοσίου ή

ΝΠ∆∆.

- οι απασχολούµενοι σε γεωργικές εργασίες για λογαριασµό γεωργικών

επιχειρήσεων που λειτουργούν µε µορφή ΕΠΕ ή Α.Ε.

- οι απασχολούµενοι σε γεωργικές επιχειρήσεις ανθοκηπουρικής,

ανεξάρτητα της νοµικής µορφής της.

- Οι απασχολούµενοι σε βουστάσια, ιπποφορβεία, πτηνοτροφεία,

τυροκοµεία και παρεµφερείς επιχειρήσεις.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την εγγραφή τους στα Μητρώα του Κλάδου

αλλά και για τη συνέχιση της ασφάλισής τους, είναι η υποβολή στον ΟΓΑ

Υπεύθυνων ∆ηλώσεων των εργοδοτών-κτηµατιών, στους οποίους απασχολούνται

και από τις οποίες να προκύπτουν 75 ηµέρες απασχόλησης από 1/1/98 και µετά.

Στην ίδια εγκύκλιο αναφέρεται ότι θα πρέπει οι εργοδότες-κτηµατίες να

ενηµερωθούν ότι η χορήγηση Υπεύθυνων ∆ηλώσεων στους αγρεργάτες-αλλοδαπούς

δεν δηµιουργεί καµία οικονοµική επιβάρυνση στους ιδίους.

Το καθεστώς ασφάλισης των αγρεργατών δηµιουργούσε ανέκαθεν πολλά

προβλήµατα και αµφισβητήσεις, δεδοµένου ότι ορισµένοι αγρεργάτες ασφαλίζονταν

στο ΙΚΑ και ορισµένοι στο ΟΓΑ.

Με το νέο Νόµο 3232/2004, ξεκινά µια διαδικασία µεταπήδησης και

υπαγωγής 200.000 αγρεργατών από το ΙΚΑ στον ΟΓΑ, εφόσον από 1/1/2004

υπάγονται πλέον στην ασφάλιση του ΟΓΑ:

• οι µισθωτοί ανειδίκευτοι εργάτες απασχολούµενοι στην ζωική παραγωγή,

αποκλειστικά και µόνο µε την περιποίηση, εκτροφή και φροντίδα σε

επιχειρήσεις ή εκµεταλλεύσεις (π.χ. βουστάσια, χοιροτροφεία, πτηνοτροφεία)

• οι ανειδίκευτοι εργάτες απασχολούµενοι αποκλειστικά και µόνο µε τη σπορά,

φύτευση, περιποίηση, συλλογή προϊόντων γης σε επιχειρήσεις ή

εκµεταλλεύσεις φυτικής παραγωγής (υδατοκαλλιέργειες, ανθοκοµικές

εκµεταλλεύσεις, φυτώρια)

• οι αλιεργάτες που απασχολούνται στην παράκτια και µέση αλιεία καθώς και

27

• οι µετακλητοί αλλοδαποί µε είσοδο στη χώρα µετά την 1/1/2004.

Οι ασφαλισµένοι αυτών των κατηγοριών µπορούν να ασφαλιστούν από

την 5η ασφαλιστική κατηγορία έως και την 7η, µε µηνιαία εισφορά από 68,18

έως 88,84 € αντίστοιχα. Για αυτούς τους εργαζόµενους θα καταβάλλεται και

µηνιαία εργοδοτική εισφορά (ανερχόµενη σε ποσοστό 7% επί του ποσού της

ασφαλιστικής κατηγορίας, στην οποία θα έχουν υπαχθεί). Υπόχρεος για την

καταβολή του συνόλου των ασφαλιστικών εισφορών είναι ο νόµιµος εκπρόσωπος

της επιχείρησης – εκµετάλλευσης. Στην περίπτωση των µετακλητών αλλοδαπών,

υπόχρεος για την καταβολή είναι ο προσκαλών εργοδότης, ο οποίος υποχρεούται

να προκαταβάλλει τις ασφαλιστικές εισφορές.

Μηνιαία εισφορά µισθωτού- ανειδίκευτου εργάτη και µετακλητού αλλοδαπού έτους 2004 (ποσά σε €) Ασφαλιστική κατηγορία

Ποσά ασφαλιστικών κατηγοριών

Μηνιαία εισφορά

ασφαλισµένου

Μηνιαία εισφορά εργοδότη

Γενικό σύνολο εισφορών

5η 771,05 68,18 53,97 122,15

6η 893,07 78,55 62,51 141,06

7η 1014,18 88,84 70,99 159,83

Προκειµένου να ασφαλιστούν στον ΟΓΑ, οι αλλοδαποί αγρεργάτες, πρέπει να

απασχολούνται κατά κύριο βιοποριστικό επάγγελµα στην αγροτική οικονοµία και να

έχουν άδεια παραµονής στη χώρα σε ισχύ. Ωστόσο, ο ανταποκριτής του ΟΓΑ ή η

αρµόδια υπηρεσία του ΟΓΑ µπορεί να ζητήσει από τον ενδιαφερόµενο οποιοδήποτε

πιστοποιητικό κρίνει απαραίτητο.

Αναφορικά µε τους Βορειοηπειρώτες, θα πρέπει να έχουν ∆ελτίο Ταυτότητας

Οµογενούς και οι υπήκοοι κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαθέτουν

άδεια διαµονής, που να έχει χορηγηθεί σύµφωνα µε τους Κανονισµούς της Ε.Ε.

∆ικαιούχοι των ασφαλιστικών παροχών του ΟΓΑ είναι οι ασφαλισµένοι και

οι συνταξιούχοι του ΟΓΑ και τα προστατευόµενα µέλη της οικογένειάς τους, που

δικαιούνται περίθαλψη από τον Οργανισµό και έχουν βιβλιάριο υγείας σε ισχύ. Για

τη θεώρηση των βιβλιαρίων υγείας των αλλοδαπών ασφαλισµένων, οι οποίοι έχουν

28

τα ίδια δικαιώµατα µε τους Έλληνες ασφαλισµένους, απαιτείται η προσκόµιση της

άδειας παραµονής τους.

Ο ΟΓΑ παρέχει στους ασφαλισµένους του, άνευ συµµετοχής τους,

εξωνοσοκοµειακή περίθαλψη µέσω των Αγροτικών Ιατρείων, των Κέντρων Υγείας

και των Εξωτερικών Ιατρείων των Κρατικών Νοσοκοµείων και των Συµβεβληµένων

µε τον ΟΓΑ θεραπευτηρίων Κοινωφελούς χαρακτήρα. Η εξωνοσοκοµειακή

περίθαλψη περιλαµβάνει τις απαραίτητες ιατρικές φροντίδες, µικροβιολογικές,

παρακλινικές και λοιπές εξετάσεις και θεραπείες, χορήγηση συνταγών φαρµάκων,

χορήγηση φαρµάκων για αντιµετώπιση χρονίων παθήσεων, διενέργεια ειδικών

εξετάσεων σε ιδιωτικά εργαστήρια.

Επίσης παρέχεται εντελώς δωρεάν πλήρης νοσοκοµειακή περίθαλψη στη Γ΄

θέση των Κρατικών Νοσοκοµείων, των Θεραπευτηρίων του ΙΚΑ και των

συµβεβληµένων µε τον ΟΓΑ Ιδιωτικών Κλινικών και Θεραπευτηρίων. Αν ο

ασφαλισµένος επιθυµεί να νοσηλευτεί σε βελτιωµένη θέση, τότε βαρύνεται µε τη

διαφορά της δαπάνης από τη Γ΄ θέση στη βελτιωµένη.

Στους ασφαλισµένους του ΟΓΑ χορηγούνται βοηθητικά θεραπευτικά µέσα,

θεραπευτικά µέσα και όργανα παροδικής χρήσης, προθέσεις για µετεγχειρητικές

καταστάσεις, ορθοπεδικά είδη, µηχανήµατα και τεχνητά µέλη και συσκευές

οξυγονοθεραπείας και αποδίδεται στους ασφαλισµένους η νόµιµη δαπάνη.

Ο Ο.Γ.Α. παρέχει στους ασφαλισµένους του πλήρη φαρµακευτική περίθαλψη

και οι ασφαλισµένοι πληρώνουν για τα φάρµακα συµµετοχή 25%, µε εξαίρεση

φάρµακα για την αντιµετώπιση και θεραπεία ορισµένων χρόνιων παθήσεων, στα

οποία η συµµετοχή είναι 10% ή χορηγούνται δωρεάν.

Στις γυναίκες που κατά το χρόνο του τοκετού τους είναι ασφαλισµένες στον

Κλάδο Υγείας του ΟΓΑ παρέχεται επίδοµα κυοφορίας και λοχείας καθώς και, σε

περίπτωση που ο τοκετός πραγµατοποιηθεί σε Ιδιωτικό Μαιευτήριο µε δαπάνη της

ασφαλισµένης, βοήθηµα τοκετού. Επίσης σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισµένου ή

συνταξιούχου του ΟΓΑ καταβάλλεται εφάπαξ βοήθηµα εξόδων κηδείας.

Συµπερασµατικά, οι αλλοδαποί ασφαλισµένοι στον ΟΓΑ έχουν ίδια

δικαιώµατα και υποχρεώσεις µε τους Έλληνες ασφαλισµένους. Συγκεκριµένα δ

κατατάσσονται σε ασφαλιστικές κατηγορίες του Κλάδου Κύριας Ασφάλισης,

29

όπως και οι Έλληνες και πληρώνουν εισφορές για σύνταξη ασθένεια και τον

Λογαριασµό Αγροτικής Εστίας. ∆ικαιούνται επίσης να λαµβάνουν σύνταξη,

νοσοκοµειακή και εξωνοσοκοµειακή περίθαλψη και να συµµετέχουν στα

προγράµµατα Κοινωνικού Τουρισµού και στις άλλες παροχές του Λογαριασµού

Αγροτικής Εστίας του ΟΓΑ (υπ’αριθµ. πρωτ. 74254/27.9.2004 επιστολή της

∆ιεύθυνσης ∆ιοικητικής υποστήριξης του ΟΓΑ).

4. Ζητήµατα κοινωνικής προστασίας των αλλοδαπών

Στο νόµο 2910/2001, ενώ στο άρθρο 39, παράγρ. 2, αναφέρεται ότι: «Οι

διατάξεις του Νοµοθετικού ∆ιατάγµατος 57/1973 (περί λήψεως µέτρων κοινωνικής

προστασίας των οικονοµικώς αδυνάτων και καταργήσεων των διεπουσών τον θεσµόν

της απορίας διατάξεων), όπως κάθε φορά ισχύει για την κοινωνική προστασία,

εφαρµόζονται και στους αλλοδαπούς που διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα», στην

πράξη όµως δεν καλύπτονται όλες οι κατηγορίες των αλλοδαπών, αλλά τα κριτήρια

για την παροχή των διαφόρων επιδοµάτων εξειδικεύονται µε εγκυκλίους, που ορίζουν

τους δικαιούχους κατά περίπτωση.

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι στη διάταξη αυτή υπάγονται, µε βάση την

εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας µε αριθµ. Υ4α/οικ.8992/13-7-2000,

µόνο οι αλλοδαποί υπήκοοι των συµβαλλοµένων µερών στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό

Χάρτη του 1961, στον Αναθεωρηµένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1996 και στη

Σύµβαση για την Ιατρική Κοινωνική Αντίληψη του 1953 του Συµβουλίου της

Ευρώπης που διαµένουν νόµιµα στη χώρα µας καθώς και οι οµογενείς, εφόσον

πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις: είναι άνεργοι, ανασφάλιστοι, ευρίσκονται σε

κατάσταση οικονοµικής αδυναµίας και δεν έχουν οικείους που να µπορούν να τους

ασφαλίσουν.

Σε αυτές τις δύο κατηγορίες παρέχεται απόφαση οικονοµικής αδυναµίας

από τις κατά τόπους ∆ιευθύνσεις Κοινωνικής Πρόνοιας των Νοµαρχιών, µε βάση την

οποία εκδίδεται βιβλιάριο περίθαλψης ανασφάλιστων, µε το οποίο καλύπτεται η

δαπάνη για νοσοκοµειακή περίθαλψη σε νοσηλευτικά ιδρύµατα του ΕΣΥ. Απόφαση

οικονοµικής αδυναµίας µπορεί να εκδοθεί και για κάλυψη άλλων αναγκών, όπως

εισαγωγή σε παιδικούς σταθµούς, σε Θεραπευτήρια Χρονίων Παθήσεων, στο

30

Γηροκοµείο Αθηνών καθώς και για την κάλυψη νοσηλίων εξωτερικού, σε περίπτωση

που δεν µπορεί να γίνει θεραπεία στην Ελλάδα.

Όσον αφορά τους οµογενείς, το βιβλιάριο περίθαλψης πρέπει να συνοδεύεται

υποχρεωτικά από το Ειδικό ∆ελτίο Ταυτότητας οµογενούς (εγκύκλιος του

Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας µε αριθµ. Υ4α/οικ.8992/13-7-2000)11.

Αναφορικά µε τη χορήγηση προνοιακών επιδοµάτων, δικαιούχοι των

επιδοµάτων τετραπληγίας – παραπληγίας, βαριάς νοητικής υστέρησης καθώς και του

επιδόµατος εγκεφαλικής παράλυσης, είναι οι παλιννοστούντες οµογενείς καθώς και οι

υπήκοοι των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ενιαίου Ευρωπαϊκού

Οικονοµικού Χώρου και των κρατών που υπάγονται στην κυρωµένη µε το

Ν.∆.4017/59 ΦΕΚ 246 τ. Α’ 1959 Ευρωπαϊκή Σύµβαση, εφόσον κατοικούν νόµιµα

και µόνιµα στην Ελλάδα. Επίσης, οι οµογενείς οι οποίοι διαθέτουν «Ειδικό ∆ελτίο

Ταυτότητας Οµογενούς» δικαιούνται τα επιδόµατα τυφλότητας και κωφαλαλίας.

Επιπλέον, υπάρχει ειδική πρόβλεψη για την παροχή επιδόµατος µητρότητας σε

γυναίκες, που ευρίσκονται νόµιµα στη χώρα και έχουν πιστοποιητικό οικονοµικής

αδυναµίας (Ν.∆.57/1973), λόγω του ότι αδυνατούν να αντιµετωπίσουν µε δικά τους

µέσα τις βασικές βιοτικές τους ανάγκες. Σύµφωνα µε το άρθρ. 2 της υπ΄αριθµ. 103/82

∆ιεθνούς Σύµβασης Εργασίας, που κυρώθηκε µε το Νόµο 1302/82, κάθε άτοµο που

ανήκει στο γυναικείο φύλο ανεξάρτητα από ηλικία, ιθαγένεια, φυλή ή θρησκεία

εφόσον έχει άδεια νόµιµης παραµονής στη χώρα δικαιούται να λάβει το επίδοµα

µητρότητας όταν πληροί τις παρακάτω προϋποθέσεις:

1. Οι εργαζόµενες ανασφάλιστες γυναίκες που βρίσκονται σε κατάσταση

µητρότητας και δεν έχουν το δικαίωµα να αξιώσουν τις παροχές αυτές από

ασφαλιστικό φορέα

2. οι µητέρες που έχουν οικογενειακό µηνιαίο εισόδηµα 587 € σύµφωνα µε

το έγγραφο Π2Β/3904/96 του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας.

Οι πολιτικοί πρόσφυγες απολαµβάνουν όλων των επιδοµάτων, όπως και οι

Έλληνες πολίτες µε τους οποίους εξοµοιώνονται ως προς τα δικαιώµατα σε παροχές

κοινωνικής πρόνοιας.

11 Βλέπε την Εγκύκλιο Υ4α/οικ.8992/13-7-2000 του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας, στο Παράρτηµα 1.

31

5. Χρήση υπηρεσιών υγείας από τους αλλοδαπούς: Πιλοτική διερεύνηση σε

Νοσηλευτικό Ιδρυµα Περιοχής της Αθήνας

Στην προσπάθεια διερεύνησης της χρήσης των υπηρεσιών υγείας από τους

µετανάστες, διαπιστώθηκε ότι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο, εφόσον οι

νοσηλευθέντες µετανάστες δεν καταχωρούνται χωριστά στα τηρούµενα αρχεία των

Νοσηλευτικών Ιδρυµάτων και το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

δεν διαθέτει συνολικά στοιχεία για τη νοσηλευτική κίνηση των µεταναστών στα

νοσοκοµεία της χώρας. Η προσπάθεια συλλογής στοιχείων χρήσης των νοσηλευτικών

υπηρεσιών από µετανάστες σε νοσοκοµεία του Εθνικού Συστήµατος Υγείας ήταν

ανεπιτυχής, δεδοµένου ότι η παροχή αυτών των στοιχείων προσκρούει στην αρχή

προστασίας προσωπικών δεδοµένων, κατοχυρωµένη και για τα πρόσωπα αυτά από

την κείµενη νοµοθεσία.

Για την εξαγωγή κάποιων γενικών συµπερασµάτων αναφορικά µε το θέµα

αυτό, η ερευνητική οµάδα εξέτασε, µε τον όρο της µη δηµοσιοποίησης, τη

νοσηλευτική κίνηση ενός Γενικού Νοσοκοµείου της Αττικής, κατά το έτος 2003.

Πρόκειται για ένα Περιφερειακό Γενικό Νοσοκοµείο, που υπάγεται στο Β΄

Περιφερειακό Σύστηµα Υγείας-Πρόνοιας Αττικής (ΠΕΣΥΠ), στη Βορειο-δυτική

Αττική, και εξυπηρετεί µια ευρεία πυκνοκατοικηµένη περιοχή µε πολλούς δήµους

και δεν έχει άλλο νοσοκοµείο κοντά του. Είναι δυναµικότητας 270 κλινών και

διαθέτει παθολογικό τµήµα, χειρουργικό, ωτορινολαρυγγολογικό, γυναικολογικό

/µαιευτικό, ουρολογικό, καρδιολογικό, ορθοπεδικό και ψυχιατρικό τµήµα. Από το

σύνολο των νοσηλευθέντων, αποµονώθηκαν οι νοσηλευθέντες αλλοδαποί και

κατεγράφησαν ανάλογα το φύλο τους, τον ασφαλιστικό τους φορέα καθώς και το

είδος της πάθησης για την οποία νοσηλεύτηκαν.

Από την επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων προέκυψαν τα εξής:

- το ποσοστό των αλλοδαπών στο σύνολο των νοσηλευθέντων

ανέρχεται στο 6,2%, ποσοστό που προσεγγίζει το ποσοστό των

αλλοδαπών που αναλογεί στο συνολικό πληθυσµό (7% βάσει των

στοιχείων απογραφής πληθυσµού ΕΣΥΕ 2001).

32

- Από το σύνολο των νοσηλευθέντων αλλοδαπών 76% είναι

γυναίκες και 24% άνδρες, αν και στο σύνολο του αλλοδαπού

πληθυσµού, οι άνδρες αποτελούν το 54,5% και οι γυναίκες το 45,5%,

εκ των οποίων το 62,5% βρίσκεται στην αναπαραγωγική ηλικία

(Στοιχεία από την Απογραφή του Πληθυσµού του 2001, ΕΣΥΕ).

- Η αυξηµένη αυτή κατανάλωση νοσηλευτικών υπηρεσιών από τις

γυναίκες θα µπορούσε να δικαιολογηθεί ως εξής: σύµφωνα µε τη

διεθνή βιβλιογραφία, η κατανάλωση υπηρεσιών υγείας κατά ηλικία

και φύλο είναι έντονη ασύµµετρη, παρουσιάζοντας µια µεγάλη

αύξηση τόσο στις πολύ µικρές όσο και στις µεγάλες ηλικίες,

ιδιαίτερα στους πολύ ηλικιωµένους. Οι αυξοµειώσεις αυτές στην

κατανάλωση εµφανίζονται µε µια καµπύλη του τύπου U. Πρέπει να

σηµειωθεί ότι η καµπύλη αυτή διαµορφώνεται διαφορετικά για τις

γυναίκες. Συγκεκριµένα παρουσιάζεται µια αυξηµένη κατανάλωση

στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής τους ηλικίας, η

οποία αποδίδεται τόσο στις εγκυµοσύνες και τους τοκετούς, όσο και

στα γενικότερα γυναικολογικά προβλήµατα12. Οι εκτιµήσεις αυτές

επιβεβαιώνονται από το γεγονός ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των

αλλοδαπών γυναικών που νοσηλεύτηκαν στο συγκεκριµένο

νοσοκοµείο, όπως αναφέρεται και παρακάτω, νοσηλεύτηκε στη

γυναικολογική κλινική.

- Το ΙΚΑ είναι ο ασφαλιστικός φορέας της πλειοψηφίας των

αλλοδαπών σε ποσοστό 73%. Οι υπόλοιποι ασφαλιστικοί φορείς

(ΟΓΑ, ΤΕΒΕ, ΝΑΤ κ.λ.π.) συγκεντρώνουν µόλις το 6%.

- Το 14% έκανε χρήση των νοσηλευτικών υπηρεσιών

καλύπτοντας τη δαπάνη ιδιωτικά, ενώ ένα µικρό ποσοστό (2%)

νοσηλεύτηκε µε βιβλιάριο απορίας.

12 Παπαλιού Ο., Φαγαδάκη Ε. 2003 «Κοινωνικοοικονοµικές συνέπειες της ∆ηµογραφικής γήρανσης». Στο. Σιάµπος Γ. (επιµ.), Πληθυσµός και Ανάπτυξη στην Ελλάδα Πρακτικά του Πανελλαδικού ∆ηµογραφικού Συνεδρίου, Ελληνική Εταιρεία ∆ηµογραφικών Μελετών, Αθήνα: Κορφή.

33

- Τέλος, διαπιστώθηκε ότι 5% των περιπτώσεων βρίσκονται σε

εκκρεµότητα, χωρίς όµως να αναφέρεται ο ασφαλιστικός φορέας

του ασθενούς.

Αναφορικά µε τις παθήσεις για τις οποίες νοσηλεύτηκαν οι αλλοδαποί:

Α. Οι άνδρες, στο µεγαλύτερο ποσοστό νοσηλεύτηκαν για

ωτορινολαρυγγολογικά προβλήµατα και ακολουθούσαν µε µικρότερα ποσοστά τα

ουρολογικά, ορθοπεδικά και καρδιολογικά προβλήµατα.

Β. Οι γυναίκες, των οποίων το ποσοστό ήταν τριπλάσιο από αυτό των

ανδρών, νοσηλεύτηκαν κυρίως στη γυναικολογική κλινική (ποσοστό 68%) ενώ το

υπόλοιπο 32% στις άλλες κλινικές για ορθοπεδικά, ουρολογικά, παθολογικά και

καρδιολογικά προβλήµατα.

Εξαιρετικά σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι από το ποσοστό 68% που

νοσηλεύτηκε στην γυναικολογική κλινική, το 62% αφορά τοκετούς. Συσχετίζοντας

το ποσοστό αυτό στο σύνολο των γυναικών που νοσηλεύτηκαν θα διαπιστώσουµε ότι

42% των αλλοδαπών γυναικών, χρησιµοποίησε τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου για

τοκετό. Αυτό το ποσοστό δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι περισσότερες

αλλοδαπές γυναίκες που διαµένουν στη χώρα µας, βρίσκονται στην αναπαραγωγική

ηλικία (Βλέπε Κεφάλαιο 2, Στοιχεία απογραφής πληθυσµού ΕΣΥΕ 2001).

Συµπερασµατικά, θα µπορούσαµε να αναφέρουµε ότι η πιλοτική αυτή

διερεύνηση σε ένα Γενικό Νοσοκοµείο της Αττικής έδειξε ότι:

• οι αλλοδαπές γυναίκες χρησιµοποιούν τις νοσοκοµειακές υπηρεσίες

σε µεγαλύτερη συχνότητα από ότι οι άνδρες.

• Τα τρία τέταρτα περίπου των νοσηλευθέντων αλλοδαπών είναι

ασφαλισµένοι στο ΙΚΑ, γεγονός που δείχνει ότι είναι εργαζόµενοι που

παρέχουν εξαρτηµένη εργασία ή έµµεσα ασφαλισµένα µέλη από

αυτούς

• Η πλειοψηφία των γυναικών νοσηλεύτηκε για γυναικολογικά

προβλήµατα και κυρίως για τοκετό. Αυτό είναι αξιοσηµείωτο,

δεδοµένου ότι τα στοιχεία αφορούν τοκετούς που πραγµατοποιήθηκαν

στη γυναικολογική κλινική ενός γενικού νοσοκοµείου του ΕΣΥ και

όχι σε κάποιο δηµόσιο µαιευτικό – γυναικολογικό νοσοκοµείο, στο

34

οποίο πιθανολογείται ότι η προσέλευση αλλοδαπών για τοκετό θα

είναι πολύ µεγαλύτερη

6. Μέτρα για τον έλεγχο της παράνοµης χρήσης των υπηρεσιών υγείας από

τους αλλοδαπούς

Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, από ελέγχους που είχε

διενεργήσει το έτος 2000 σχετικά µε την τήρηση των θεσµοθετηµένων διαδικασιών

για την παροχή ιατροφαρµακευτικής και νοσοκοµειακής περίθαλψης σε αλλοδαπούς,

διαπίστωσε ποικίλες, παράνοµες και παράτυπες διαδικασίες σε βάρος των Ελλήνων

φορολογούµενων από τα Νοσοκοµεία του ΕΣΥ (Εθνικό Σύστηµα Υγείας), από τη µη

τήρηση των διακρατικών συµφωνιών.

Συγκεκριµένα, παρατηρήθηκε ότι είχαν δηµιουργηθεί παράνοµα δίκτυα και

παρεχόταν περίθαλψη από τα νοσοκοµεία του ΕΣΥ σε αλλοδαπούς ασθενείς εκτός

Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού Χώρου, που δεν διέθεταν τα

απαραίτητα νοµιµοποιητικά έγγραφα και δεν καλύπτονταν από τις σχετικές

διακρατικές συµφωνίες για την παροχή νοσηλείας.

Πολλοί αλλοδαποί, που είχαν έρθει στην Ελλάδα µε τουριστική βίζα ή που

βρίσκονταν παράνοµα στη χώρα, εισάγονταν ως επείγοντα περιστατικά για δωρεάν

περίθαλψη στα νοσοκοµεία, ενώ η κατάστασή τους δεν ενέπνεε κανένα κίνδυνο για

τη ζωή τους. Με αυτή τη διαδικασία επίσης µεγάλος αριθµός αλλοδαπών γυναικών

χρησιµοποιούσε τις µαιευτικές κλινικές των νοσοκοµείων για τοκετό. Επιπλέον,

εντοπίστηκαν πλαστά βιβλιάρια οικονοµικής αδυναµίας καθώς και βιβλιάρια

ασφαλιστικών φορέων µε τα οποία παρεχόταν δωρεάν ιατροφαρµακευτική και

νοσηλευτική περίθαλψη από νοσοκοµεία του ΕΣΥ.

Για την εξάλειψη όλων αυτών των φαινοµένων παράνοµης παροχής δωρεάν

ιατροφαρµακευτικής και νοσηλευτικής περίθαλψης σε ασθενείς που δεν

νοµιµοποιούνται να την λαµβάνουν, εκδόθηκε εγκύκλιος (αριθµ. Υ4α/οικ.8992/13-7-

2000) από το Υπουργείο Υγείας, µε οδηγίες για την παροχή νοσοκοµειακής

περίθαλψης σε κάθε κατηγορία αλλοδαπών 13.

Οι διατάξεις της εγκυκλίου αυτής θα µπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής: 13 . Βλέπε την εγκύκλιο στο Παράρτηµα 1.

35

• Για την είσοδο αλλοδαπών, εκτός χωρών µελών της ΕΕ, για νοσηλεία

στη χώρα µας, σε Νοσοκοµεία του ΕΣΥ, στις περιπτώσεις όπου έχει

υπογραφεί διακρατική συµφωνία µε τη χώρα από την οποία

προέρχονται, απαιτείται έκδοση εγκριτικής απόφασης του Υπουργού

Υγείας.

• ∆ωρεάν ιατροφαρµακευτική και νοσοκοµειακή περίθαλψη παρέχεται

στους οµογενείς και στους υπηκόους των χωρών του Ευρωπαϊκού

Κοινωνικού Χάρτη, στους οποίους έχει χορηγηθεί βιβλιάριο

οικονοµικής αδυναµίας. Σηµειώνεται ότι δεν προβλέπεται η έκδοση

αυτού του βιβλιαρίου σε άλλες κατηγορίες αλλοδαπών και όταν

προσκοµίζεται θεωρείται πλαστό ή ότι έχει εκδοθεί παράνοµα. Οι

παροχές αυτές δίνονται δωρεάν και στους αναγνωρισµένους

πολιτικούς πρόσφυγες.

• Στους αλλοδαπούς, οι οποίοι βρίσκονται προσωρινά στην χώρα

(τουρίστες), δεν παρέχεται δωρεάν περίθαλψη ακόµη και στην

περίπτωση επείγοντος περιστατικού, εκτός αν προέρχονται από τις

χώρες του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη.

• Οι προϋποθέσεις παροχής ιατροφαρµακευτικής και νοσοκοµειακής

περίθαλψης στους αλλοδαπούς που βρίσκονται µόνιµα και νόµιµα στη

χώρα έχουν αναφερθεί παραπάνω (βλ. Ενότητα 3. Ζητήµατα

ασφάλισης–υγείας αλλοδαπών µεταναστών).

• Με βάση την εγκύκλιο αναφέρεται ρητά ότι δικαιούνται

φαρµακευτικής περίθαλψης µόνον οι κάτοχοι των βιβλιαρίων

ασφαλιστικών φορέων, οι αναγνωρισµένοι πολιτικοί πρόσφυγες και οι

κάτοχοι βιβλιαρίων οικονοµικής αδυναµίας.

• Στους αλλοδαπούς µη νόµιµα ευρισκόµενους στη χώρα µας

παρέχονται οι απαραίτητες υπηρεσίες «αποκλειστικά σε περιπτώσεις

επείγοντος περιστατικού και µέχρι την σταθεροποίηση της υγείας

τους».

Πρέπει να σηµειωθεί ότι παρά τις αυστηρές ρυθµίσεις τόσο του Ν. 2910/2001

(αρθρ. 54) αλλά και του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για τον

36

περιορισµό των παράνοµων και παράτυπων διαδικασιών, στην πράξη υπάρχει

ελαστική εφαρµογή των διατάξεων αυτών. Για παράδειγµα οι αλλοδαποί που

στερούνται νοµιµοποιητικών εγγράφων νόµιµης παραµονής στη χώρα, όταν

απευθύνονται σε κάποιο νοσοκοµείο, ανεξαρτήτως του επείγοντος ή όχι του

περιστατικού, συνήθως εξυπηρετούνται χωρίς να αντιµετωπίζουν πρόβληµα

(ενηµέρωση της Αστυνοµικής Υπηρεσίας ή της Υπηρεσίας Αλλοδαπών και

Μετανάστευσης). Επίσης οι τουρίστες, εξυπηρετούνται από τα Νοσοκοµεία, σε

περίπτωση έκτακτου περιστατικού, χωρίς να ρωτηθούν καν αν προέρχονται από χώρα

µέλος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη.

7. Προβλήµατα από την εφαρµογή του Νόµου 2910/2001-Προτάσεις

βελτίωσης

Ο Νόµος 2910/2001 παρά το γεγονός ότι συµπληρώνονται ήδη τρία χρόνια

εφαρµογής του, παρουσιάζει αρκετές αδυναµίες, µε αποτέλεσµα η εφαρµογή

ορισµένων από τις ρυθµίσεις του να δηµιουργεί δυσλειτουργίες και να εµποδίζεται η

οµαλή κοινωνικο-οικονοµική ένταξη των µεταναστών.

Για να αντιµετωπισθούν αυτά τα προβλήµατα, έχουν γίνει κάποιες

διορθωτικές παρεµβάσεις µέσω εγκυκλίων και υπουργικών αποφάσεων, οι οποίες

όµως δεν έχουν τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Στα προβλήµατα αυτά έρχεται να

προστεθεί η λειτουργική ανεπάρκεια της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, η οποία αφορά στην

έλλειψη εξειδικευµένου προσωπικού, επαρκούς τεχνογνωσίας και ειδικών δοµών

υποστήριξης, µε συνέπεια οι εµπλεκόµενες δηµόσιες υπηρεσίες να µην καταφέρνουν

να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των νέων αρµοδιοτήτων τους.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ένα µεγάλο ποσοστό των αιτηµάτων προς το

Συνήγορο του Πολίτη προέρχεται από µετανάστες, οι οποίοι αντιµετωπίζουν

σηµαντικά προβλήµατα σε όλους τους τοµείς της καθηµερινής τους ζωής και

δραστηριότητας. Η εύρεση εργασίας, η πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές

εκπαίδευσης, υγείας, ασφάλισης καθώς και η υπαγωγή τους στο πλαίσιο της

νοµιµότητας αποτελούν βασικά δεδοµένα για την επιβίωσή τους.

Για την καλύτερη εξυπηρέτηση των οικονοµικών µεταναστών θα µπορούσαν

να εφαρµοστούν µέτρα που αφορούν την ουσιαστικότερη και αποτελεσµατικότερη

37

λειτουργία των δηµοσίων υπηρεσιών, τον καλύτερο συντονισµό τους, την

απλούστευση των διαδικασιών που αφορούν τους µετανάστες µε την καθιέρωση

µηχανογραφικού συστήµατος. Ανάλογες παρεµβάσεις θεωρείται αναγκαίο να

υιοθετηθούν και στις δηµόσιες υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας.

Μεγάλο πρόβληµα επίσης αποτελεί η ελλιπής ή πληµµελής ενηµέρωση των

µεταναστών τόσο για τα δικαιώµατα όσο και για τις υποχρεώσεις τους, καθόσον

δυσκολεύονται να κατανοήσουν το περιεχόµενο των σχετικών εγκυκλίων και

εγγράφων µε επακόλουθο συχνά την απώλεια των δικαιωµάτων τους.

Η υποστήριξη που παρέχεται στους αλλοδαπούς µετανάστες από τις Μη

Κυβερνητικές Οργανώσεις και τα σωµατεία τους δεν καταφέρνει να καλύψει

επαρκώς τις ελλείψεις αυτές στην ενηµέρωση. Προκειµένου να ρυθµιστεί το

πρόβληµα αυτό προτείνεται η έκδοση ενηµερωτικών φυλλαδίων στις βασικές

γλώσσες της πλειονότητας των µεταναστών, στα οποία να παρέχονται σαφείς

πληροφορίες για τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τις δικαιούµενες παροχές.

Τέλος, προς την κατεύθυνση εξασφάλισης αποτελεσµατικότερης

εξυπηρέτησης των µεταναστών και ευχερέστερης πρόσβασής τους στις κοινωνικές

υπηρεσίες, θετική απήχηση θα είχαν:

• η δηµιουργία υπηρεσιών πληροφόρησης και εξυπηρέτησης µεταναστών, οι

οποίες θα λειτουργούν στο πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης

• η δηµιουργία υπηρεσιών υποστήριξης και διαµεσολάβησης µεταναστών

• η δηµιουργία του θεσµού του συνηγόρου του µετανάστη

• η εκπαίδευση και κατάρτιση εξειδικευµένων στελεχών στις νοµαρχίες

• η εκπαίδευση των µεταναστών για εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας

8. Συµπέρασµα

Η σύντοµη αυτή αναφορά στα ζητήµατα σχετικά µε την κοινωνική ασφάλιση

των οικονοµικών µεταναστών µας έδειξε ότι µόνον οι νόµιµα εγκατεστηµένοι

µετανάστες στη χώρα µας έχουν ασφαλιστική κάλυψη τόσο οι ίδιοι όσο και τα

πρόσωπα της οικογένειάς τους (έµµεσοι ασφαλισµένοι). Οι µη νόµιµοι δεν

καλύπτονται ασφαλιστικά και µόνον σε περιπτώσεις επείγοντος περιστατικού τους

παρέχονται οι απαραίτητες υπηρεσίες.

38

Η επισκόπηση σχετικά µε τις προϋποθέσεις ασφάλισης και εγγραφής στα

Μητρώα σε τρεις µεγάλους ασφαλιστικούς Οργανισµούς (ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ) µας

επιβεβαίωσε ότι οι νόµιµα εργαζόµενοι αλλοδαποί που διαθέτουν Κάρτα παραµονής

µπορούν να εγγράφονται στα Μητρώα των Ταµείων, εφόσον διαθέτουν τα

απαραίτητα δικαιολογητικά. Εξάλλου, έχουν συνταχθεί αρκετές εγκύκλιοι

ειδικότερα στο ΙΚΑ - που έχει και τον µεγαλύτερο αριθµό ασφαλισµένων- που

ρυθµίζουν θέµατα σχετικά µε την συνέχιση της ασφάλισης, την αναγνώριση της

ασφάλισης σε περίπτωση διακοπής της κλπ.

Σχετικά µε τις παροχές των ασφαλισµένων αλλοδαπών δεν φάνηκε να

υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάµεσα στους γηγενείς και στους αλλοδαπούς. Οι

αλλοδαποί δικαιούχοι έχουν σε γενικές γραµµές τις ίδιες παροχές που προσφέρονται

και στους Έλληνες ασφαλισµένους. Ωστόσο, το γεγονός ότι ασφαλίζονται στις

χαµηλές ασφαλιστικές κατηγορίες και σε χαµηλά κλιµάκια διαφοροποιεί το ύψος

των παροχών σε είδος και σε χρήµα και µακροπρόθεσµα θα διαφοροποιήσει και το

ύψος των συντάξεων.

39

Κεφάλαιο 2. Το οικονοµικό και κοινωνικό προφίλ

οικονοµικών των µεταναστών

Στην ενότητα αυτή, παρουσιάζεται το οικονοµικό και κοινωνικό προφίλ των

οικονοµικών µεταναστών. Στόχος της ενότητας αυτής είναι η απεικόνιση της

σηµερινής κατάστασης, όσον αφορά τα δηµογραφικά δεδοµένα καθώς και τα

δεδοµένα σχετικά µε την απασχόληση των µεταναστών προκειµένου να

διαµορφώσουµε µια εικόνα στην εποµένη ενότητα (στο Κεφάλαιο 3) ως προς το

βαθµό ασφάλισης των αλλοδαπών µεταναστών εργαζόµενων και να εντοπίσουµε τις

ιδιαίτερες ανάγκες του πληθυσµού-στόχου σε σχέση µε το ελληνικό σύστηµα υγείας

και πρόνοιας.

Τα χαρακτηριστικά των αλλοδαπών που θα παρουσιαστούν ανά φύλο είναι: ο

πληθυσµός, η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, ο χρόνος παραµονής αυτών στη χώρα

µας , ο κυρίως λόγος εγκατάστασης αυτών στην Ελλάδα, η απασχόληση, η ανεργία

και το ποσοστό ανεργίας, η µερική απασχόληση, η θέση στο επάγγελµα, ο κλάδος

δραστηριότητας, η γεωγραφική διάσταση, καθώς και η αναλογία απασχόλησης/

ανεργίας.

1. Μεθοδολογία: Η αναζήτηση στοιχείων

Για την απεικόνιση των κοινωνικών και οικονοµικών χαρακτηριστικών των

αλλοδαπών θα χρησιµοποιηθούν βασικά τα δεδοµένα της ΕΣΥΕ και πιο

συγκεκριµένα η απογραφή πληθυσµού του 2001, επειδή θεωρείται ότι ο αριθµός

αλλοδαπών υποεκτιµάται στην Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού (EE∆) της ΕΣΥΕ14.

Επίσης, θα χρησιµοποιηθούν σε ορισµένες περιπτώσεις και δεδοµένα από το ΙΚΑ

Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη συνέχεια έχουν επεξεργαστεί από την

οµάδα έργου και όπως είπαµε, βασίζονται σε δεδοµένα της ΕΣΥΕ και του ΙΚΑ. Στο

Παράρτηµα ΙΙΙ παρατίθενται εξάλλου συµπληρωµατικά δεδοµένα και πίνακες σε

πιο αναλυτική µορφή.

14 Η Απογραφή του 2001 κατάγραψε περίπου 2,4 φορές περισσότερους αλλοδαπούς από τις ΕΕ∆.

40

2. Πληθυσµός των αλλοδαπών

Σύµφωνα µε την απογραφή του πληθυσµού 2001 της ΕΣΥΕ, ο συνολικός

πληθυσµός των αλλοδαπών που απογράφηκε ήταν 762.191 άτοµα15 εκ των οποίων το

45% ήταν γυναίκες. Ο συνολικός πληθυσµός της Ελλάδας (Έλληνες και αλλοδαποί)

ήταν 10.934.097 άτοµα, δηλαδή οι αλλοδαποί αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 7% του

γενικού πληθυσµού. Ωστόσο, πρέπει να σηµειώσουµε ότι ο αριθµός των αλλοδαπών

αυξήθηκε γρήγορα µεταξύ του 1991 και του 2001 εφόσον κατά την απογραφή

πληθυσµού του 1991 είχαν καταγραφεί 167.276 αλλοδαποί, οι οποίοι

αντιπροσώπευαν µόνον 1,6/% του γενικού πληθυσµού, ενώ το 1981 το ποσοστό

αυτό ήταν 1,7%. Με άλλα λόγια, ο αριθµός των αλλοδαπών σε σχέση µε τον αριθµό

του γενικού πληθυσµού αυξάνεται ιδιαίτερα γρήγορα µέσα σε µια δεκαετία.

∆ηµογραφικές µελέτες 16 επισηµαίνουν ότι ο πληθυσµός της Ελλάδας

αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσµα µιας αρνητικής φυσικής αύξησης του

πληθυσµού και µιας θετικής καθαρής µετανάστευσης. Με άλλα λόγια, η γρήγορη

αύξηση των αλλοδαπών αντισταθµίζει τη µείωση του ελληνικού πληθυσµού 17.

Έτσι, δηµιουργούνται δυο διαφορετικές πυραµίδες ηλικιών του πληθυσµού

µεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών, γεγονός που αναµφίβολα θα επηρεάσει

βραχυπρόθεσµα, αρνητικά το σύστηµα υγείας-πρόνοιας, όπως θα δούµε στο επόµενο

Κεφάλαιο.

3. Ηλικία

Όπως µας δείχνουν τα δεδοµένα του παρακάτω πίνακα 1 η δοµή του

πληθυσµού των αλλοδαπών κατά οµάδες ηλικιών και η δοµή των Ελλήνων

διαφοροποιούνται. Για παράδειγµα το ποσοστό των αλλοδαπών στην οµάδα ηλικίας

15 Πρόκειται για ένα «στοκ» αλλοδαπών ανεξάρτητα από τις ροές (εισροές – εκροές). 16 Βλέπε π.χ. Μπάγκαβος Χρ., 2003, ∆ηµογραφικές µεταβολές, Αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, Gutenberg, Αθήνα. 17 Μπάγκαβος Χρ., 2003 όπ. παραπάνω και Μπάγκαβος Χρ., 2003. “∆ηµογραφικές διαστάσεις της µετανάστευσης στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση”, σελ. 45-85, Στο Κ. Κασιµάτη (επιµ.) Πολιτικές µετανάστευσης και στρατηγικές ένταξης, Gutenberg, Αθήνα.

41

60-69 ετών είναι 3,2% έναντι 12% των Ελλήνων. Ακόµη, το ποσοστό αλλοδαπών

στην οµάδα ηλικίας 5-9 ετών είναι 5,6% έναντι 4,9% των Ελλήνων.

Ο Πίνακας 1 δείχνει λοιπόν καθαρά τις διαφορετικές ανάγκες ως προς το

σύστηµα υγείας και πρόνοιας του ελληνικού και του αλλοδαπού πληθυσµού. Από τη

µια πλευρά, η αναλογία των «πολύ ηλικιωµένων» (>80 έτη) κυµαίνεται στο 3,6% των

Ελλήνων έναντι του 0,6% για τους αλλοδαπούς, και από την άλλη πλευρά, ο αριθµός

παιδιών κάτω από 10 χρόνων είναι µεγαλύτερος κατά 0,9% για τους αλλοδαπούς.

Εποµένως, οι απαιτήσεις των δυο πληθυσµών ως προς το σύστηµα υγείας και

πρόνοιας είναι δοµικά διαφορετική. Εξάλλου, τα έξοδα και τα έσοδα για κάθε

πληθυσµιακή οµάδα έχουν σχέση µε τη δοµή του κάθε πληθυσµού (π.χ. βοήθεια στο

σπίτι, νοσοκοµειακή περίθαλψη από τη µια πλευρά και εξωνοσοκοµειακή περίθαλψη

παιδιατρική φροντίδα και εκπαίδευση από την άλλη).

Πίνακας 1

Πληθυσµός ανάλογα την οµάδα ηλικίας και την υπηκοότητα, 2001.

Οµάδες ηλικιών

Σύνολο πληθυσµού Έλληνες Αλλοδαποί Σύνολο

πληθυσµού Έλληνες Αλλοδαποί

Σύνολο χώρας 10.934.097 10.171.906 762.191 - - -

0-4 530.743 492.309 38.434 4,9% 4,8% 5,0% 5-9 546.303 503.489 42.814 5,0% 4,9% 5,6% 10-14 586.597 540.755 45.842 5,4% 5,3% 6,0% 15-19 725.715 666.080 59.635 6,6% 6,5% 7,8% 20-24 1.674.091 1.473.137 200.954 15,3% 14,5% 26,4% 30-39 1.650.393 1.475.104 175.289 15,1% 14,5% 23,0% 40-49 1.489.598 1.379.619 109.979 13,6% 13,6% 14,4% 50-59 1.233.903 1.185.400 48.503 11,3% 11,7% 6,4% 60-69 1.241.968 1.217.943 24.025 11,4% 12,0% 3,2% 70-79 883.210 870.930 12.280 8,1% 8,6% 1,6% >80 371.576 367.140 4.436 3,4% 3,6% 0,6%

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

42

Πίνακας 2 Αριθµός και ποσοστά γυναικών ως προς το σύνολο κατά οµάδες ηλικιών, 2001.

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

ΑΛΛΟ∆ΑΠΕΣ ΕΛΛΗΝΙ∆ΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ % ΓΥΝΑΙΚΕΣ % ΓΥΝΑΙΚΕΣ % Σύνολο 346.639 45,5% 5.169.925 50,8% 5.516.564 50,5% 0-4 18.464 48,0% 240.179 48,8% 258.643 48,7% 5-9 20.497 47,9% 244.659 48,6% 265.156 48,5% 10-14 21.545 47,0% 259.186 47,9% 280.731 47,9% 15-19 25.511 42,8% 319.546 48,0% 345.057 47,5% 20-24 37.292 39,9% 360.327 48,7% 397.619 47,7% 25-29 44.237 41,2% 361.883 49,3% 406.120 48,3% 30-34 42.298 43,3% 384.491 49,9% 426.789 49,1% 35-39 35.842 46,1% 353.823 50,2% 389.665 49,8% 40-44 31.227 48,4% 360.642 50,4% 391.869 50,3% 45-49 23.148 50,9% 331.144 49,8% 354.292 49,9% 50-54 16.068 51,8% 328.198 50,4% 344.266 50,4% 55-59 8.879 50,8% 271.476 50,8% 280.355 50,8% 60-64 7.250 51,6% 322.299 52,5% 329.549 52,5% 65-69 5.019 50,3% 318.556 52,7% 323.575 52,7% 70-74 4.167 54,3% 296.502 55,0% 300.669 55,0% 75-79 2.630 57,0% 191.167 57,6% 193.797 57,5% 80-84 1.440 57,3% 117.432 60,9% 118.872 60,9% 85-89 751 56,7% 69.908 61,8% 70.659 61,7% 90-94 273 67,6% 28.115 63,2% 28.388 63,2% 95-99 63 65,6% 7.469 63,3% 7.532 63,3% >=100 38 39,6% 2.923 58,2% 2.961 57,9%

Ο Πίνακας 2 µας δείχνει ότι το ποσοστό γυναικών ως προς το συνολικό

πληθυσµό είναι περίπου 45% για τις αλλοδαπές και 50% (όπως ήταν αναµενόµενο)

για τις Ελληνίδες. Εξάλλου, τα αντίστοιχα ποσοστά στην κατηγορία των αλλοδαπών

είναι ακόµα πιο χαµηλά στις αναπαραγωγικές ηλικίες (15-45 χρόνων).

4. Λόγοι εγκατάστασης και οικογενειακή κατάσταση

Ο κύριος λόγος εγκατάστασης των αλλοδαπών στη χώρα µας µας ενδιαφέρει

υπό την έννοια ότι µπορεί να µας πληροφορήσει ενδεικτικά για τις προθέσεις τους:

σκοπεύουν να µείνουν στην Ελλάδα ή να φύγουν από την χώρα µας µετά από µερικά

χρόνια εργασίας;

43

∆εν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι πάνω από τους µισούς αλλοδαπούς

εγκαταστάθηκαν στη χώρα µας για λόγους εργασίας. Ο Πίνακας 3 µας δείχνει, λοιπόν

ότι ο βασικός λόγος εγκατάστασης των µεταναστών στην Ελλάδα είναι η αναζήτηση

εργασίας (54%). Αρκετοί αλλοδαποί απάντησαν ότι ήλθαν στη χώρα µας για λόγους

επανανένωσης µε την οικογένεια τους (13%), ενώ λίγοι µόνο ήλθαν για λόγους

«επαναπατρισµού-παλιννόστησης» (6.8%). Η κατηγορία εξάλλου «άλλος λόγος»

που συγκεντρώνει ένα υψηλό ποσοστό (21,5%) δεν είναι δυνατόν να διερευνηθεί

διεξοδικότερα λόγω έλλειψης αναλυτικών δεδοµένων .18

Σχετικά µε την οικογενειακή τους κατάσταση, εξετάζοντας τα δεδοµένα του

Πίνακα 4, διαπιστώνουµε ότι περίπου 60% των αλλοδαπών που εγκαταστάθηκε στην

Ελλάδα για εργασία, ζει οικογενειακά. Σ’αυτό το σηµείο υπάρχει µεγάλη διαφορά

µεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες-αλλοδαπές ζουν µε την οικογένειά τους σε

µεγαλύτερο βαθµό: 73% έναντι 50% µόνον των ανδρών που ζουν µε την οικογένειά

τους, σύµφωνα πάντα µε τα δεδοµένα της απογραφής του πληθυσµού του 2001. Το

σηµαντικό ποσοστό αυτών που αναφέρουν ως λόγο εγκατάστασης την «επανένωση

οικογένειας» (13,1%) φανερώνει κάποια τάση/θέληση των αλλοδαπών που

βρίσκονται στη χώρα µας να παραµείνουν και να ζήσουν µε την οικογένεια τους στην

Ελλάδα.

Έτσι, εάν οι προοπτικές είναι οι αλλοδαποί να ενταχθούν στην ελληνική

κοινωνία - µια εναλλακτική πολιτική θα ήταν οι αλλοδαποί να παραµένουν στην

Ελλάδα µόνο για την εκτέλεση ενός συγκεκριµένου έργου (δηλαδή για ένα

συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, όπως συµβαίνει π.χ. µε τους εποχιακούς

εργαζόµενους) -, η «επανένωση της οικογενείας» είναι µια ιδιαίτερα επιθυµητή

πολιτική. Ασφαλώς, τα έξοδα του συστήµατος υγείας και πρόνοιας θα επηρεαστούν

περισσότερο απ’ό,τι θα συνέβαινε µε την διαµονή ενός άγαµου αλλοδαπού, ο οποίος

σκοπεύει απλά να συγκεντρώσει κάποιο χρηµατικό ποσό χρηµάτων και στη συνέχεια

να επιστρέψει στην χώρα καταγωγής του.

18 ∆υστυχώς, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουµε σε τι αντιστοιχεί η απάντηση «Άλλος λόγος». Ορισµένοι αλλοδαποί, κατά τη συµπλήρωση του ερωτηµατολόγιου που χρησιµοποιήθηκε στην γενική απογραφή του 2001, επέλεξαν την απάντηση «Άλλος λόγος». Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για την οµαδοποίηση διαφόρων απαντήσεων, αλλά απλά, λόγω τυποποίησης του ερωτηµατολογίου, δεν υπήρχε δυνατότητα για τους ερωτώµενους να προσδιορίσουν την απάντησή τους.

44

Πίνακας 3

Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα. Σύνολο αλλοδαπών

Σύνολο Εργασία

Επαναπατρισµός –

Παλιννόστηση

Επανένωση

οικογένειας

Σπουδές Αναζήτηση ασύλου Πρόσφυγας ΄Άλλος

λόγος

Σύνολο της χώρας 762.191 413.214 51.694 99.968 20.787 9.980 2.368 164.180 % 100,0% 54,2% 6,8% 13,1% 2,7% 1,3% 0,3% 21,5% Αλβανία 438.036 240.656 11.869 69.949 8.263 927 35 106.337Βουλγαρία 35.104 27.504 397 2.624 441 158 43 3.937

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Εικάζεται επίσης ότι οι αλλοδαποί που ζουν πολλά χρόνια µε την οικογένειά

τους στην Ελλάδα και θα κάνουν χρήση των υπηρεσιών, θα κοστίζουν και θα

συνεισφέρουν στο σύστηµα όσο και οι Έλληνες µε παρόµοια κοινωνικά

χαρακτηριστικά. Ασφαλώς, οι αλλοδαποί που ζουν µε την οικογένεια τους (σύζυγος

και παιδιά) θα κάνουν συχνότερη χρήση του συστήµατος υγείας και πρόνοιας και θα

χρησιµοποιούν επίσης το σύστηµα εκπαίδευσης. Είναι εξίσου λογικό το ότι οι

περισσότεροι από αυτούς θα επιθυµούν να παραµείνουν στην Ελλάδα για πάντα ή για

µεγάλο χρονικό διάστηµα, αφού οι ίδιοι ή/και τα παιδιά τους µεγαλώνουν στη χώρα

µας .

Στην περίπτωση επίσης αυτή, είναι αναµενόµενο ότι θα χρησιµοποιήσουν σε

µεγαλύτερο βαθµό το σύστηµα υγείας και πρόνοιας εξαιτίας του χρόνου που θα

χρειαστούν για να εξοικειωθούν µε τα δικαιώµατά τους και τα πλεονεκτήµατα που

τους προσφέρει το σύστηµα19. Εικάζεται επίσης ότι µεσολαβεί πάντα ένας «χρόνος

µαθητείας» των χρηστών δηµόσιων υπηρεσιών. Επιπλέον, οι αλλοδαποί που

διαµένουν χρόνια στην Ελλάδα και κατά πιθανότητα θα µένουν ακόµα για πολύ

χρόνο, έχουν κάθε λόγο να µάθουν τα δικαιώµατά τους και το πώς λειτουργεί το

σύστηµα υγείας και πρόνοιας.

19 Είναι ενδιαφέρον να διερευνήσουµε αν οι θεωρίες της κοινωνικής µαθητείας (apprentissage) επαληθεύονται και στην πράξη. Το θέµα θα ήταν πόσο χρόνο χρειάζονται οι πρόσφατοι µετανάστες να µάθουν τα δικαιώµατά τους και να χρησιµοποιούν το σύστηµα υγείας και πρόνοιας.

45

Πίνακας 4 Αλλοδαποί κατά φύλο, οικογενειακή κατάσταση (αλλοδαποί που δήλωσαν ότι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα για εργασία).

Σύνολο σε % Άρρενες σε % Θήλεις σε % ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 413.241 100% 244.643 100% 168.598 100%

Με οικογένεια 249.085 60,3% 125.792 51,4% 123.293 73,1% Χωρίς οικογένεια 164.156 39,7% 118.851 48,6% 45.305 26,9%

Πηγή: Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

5. Χρόνος παραµονής

Μας ενδιαφέρει να διαµορφώσουµε µια εικόνα σχετικά µε τον χρόνο

παραµονής των αλλοδαπών στη χώρα µας, επειδή θεωρούµε ότι όσο περισσότερο

χρόνο διαµένουν οι µετανάστες εδώ, τόσο περισσότερο θα χρησιµοποιήσουν το

σύστηµα υγείας. Υποθέτουµε ότι ο παράγοντας αυτός δηλ. «χρόνια παραµονής στην

Ελλάδα» συσχετίζεται µε τον βαθµό χρήσης του συστήµατος υγείας και πρόνοιας.

Στην πρώτη φάση οι αλλοδαποί (δηλαδή για ένα-δυο χρόνια) θα υπο-χρησιµοποιούν

το σύστηµα υγείας και πρόνοιας και στη συνέχεια θα το χρησιµοποιήσουν, όπως το

χρησιµοποιούν οι Έλληνες µε το αντίστοιχο κοινωνικό προφίλ.

Πίνακας 5 Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και χρόνο παραµονής

στην Ελλάδα, (αλλοδαποί που δήλωσαν ότι εγκαταστάθηκαν για εργασία). Χρόνος παραµονής

Σύνολο % Αλβανία % Βουλγαρία %

Σύνολο 413.241 100,00% 240.671 100,00% 27.506 100,00% 1 έτος 50.595 12,24% 19.967 8,30% 4.828 17,55% 1 - 5 έτη 193.341 46,79% 105.541 43,85% 16.247 59,07% 5 έτη και άνω 169.305 40,97% 115.163 47,85% 6.431 23,38%

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Ο πίνακας 5, µας δείχνει ότι το 2001, 40% των αλλοδαπών κατά την

περίοδο της απογραφής κατοικούσε ήδη στην Ελλάδα για περισσότερα από 5

χρόνια. Με βάση τα ίδια δεδοµένα, διαπιστώνουµε επίσης ότι ο χρόνος παραµονής

διαφοροποιείται σηµαντικά µεταξύ αλλοδαπών διαφορετικής υπηκοότητας. Σχεδόν

48% των Αλβανών έµενε πάνω από 5 έτη, ενώ µόνο 23% των αλλοδαπών

Βουλγαρικής προέλευσης περιλαµβάνεται στην ίδια κατηγορία.

46

6. Γεωγραφική διάσταση

Η γεωγραφική διάσταση της περιοχής εγκατάστασης των αλλοδαπών

αποτελεί κι αυτή µια σηµαντική µεταβλητή για τα ζητήµατα υγείας-πρόνοιας επειδή,

όπως έχει επισηµανθεί, παραδοσιακά οι κάτοικοι που ζουν σε αγροτικές περιοχές

χρησιµοποιούν λιγότερο το σύστηµα υγείας και πρόνοιας απ’ότι οι κάτοικοι των

πόλεων.

Πίνακας 6 Αλλοδαποί κατά περιοχή που δήλωσαν ότι εγκαταστάθηκαν

στην Ελλάδα για εργασία. Σύνολο σε % Άρρενες σε % Θήλεις σε % Σύνολο χώρας 413.241 100% 244.643 100% 168.598 100% Αστικές περιοχές 324.966 78,6% 185.237 75,7% 139.729 82,9% Αγροτικές περιοχές 88.275 27,2% 59.406 32,1% 28.869 20,7%

Πηγή: Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

΄Οπως υποστηρίζεται, οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών πρέπει να

αρρωστήσουν σοβαρά για να επισκεφτούν τον γιατρό. Επίσης, πιθανολογείται ότι

πηγαίνουν πιο σπανία να συµβουλευτούν έναν γιατρό για προληπτικούς λόγους. ∆εν

έχουµε υπόψη µας δεδοµένα που να διερευνούν τις συµπεριφορές των Ελλήνων ως

προς την κατανάλωση υπηρεσιών υγείας σε σχέση µε τον τόπο παραµονής20, ωστόσο,

υπάρχουν µελέτες που αποδεικνύουν ότι η προσφορά -η ύπαρξη ιατρών ή

νοσοκοµείων σε µικρή απόσταση- συµβάλει στην αύξηση της

ζήτησης/κατανάλωσης υπηρεσιών υγείας21.

Τέλος, εάν οι θεωρίες της κοινωνικής µαθητείας (apprentissage) έχουν κάποια

αξία, οι πρόσφατοι µετανάστες χρειάζονται χρόνο (λίγο ή πολύ, ανάλογα µε τον

20 Η µοναδική ελληνική έρευνα που αφορά την χρήση των υπηρεσιών υγείας είναι η µελέτη των: Γ. Κυριόπουλου, Σ. Γκρέγκορυ, Χ. Οικονόµου. 2002. Υγεία και υπηρεσίες Υγείας στο Ελληνικό πληθυσµό, ΕΣ∆Υ, Αθήνα. 21 Βλέπε Coca (1995), Les inégalités entre hôpitaux, Paris, Berger-Levrault, ή (1998) Hôpital silence, Paris, Berger-Levrault, για τις διαφοροποιήσεις µεταξύ προσφοράς υγείας και κατανάλωσης από µια περιφέρεια στην άλλη.

47

βαθµό ένταξής τους στην κοινωνία υποδοχής) για να µάθουν να χρησιµοποιούν το

σύστηµα υγείας και πρόνοιας22.

Πάντως, θεωρούµε σηµαντικό να τονίσουµε ότι η πλεοψηφία των αλλοδαπών

που ζουν στη χώρα µας (78%) κατοικεί σε αστικές περιοχές.

7. Επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσµού και των απασχολουµένων

Ο πίνακας 7α µας δείχνει ότι το 87,4% των αλλοδαπών έχει αποκτήσει

απολυτήριο 3-ταξιας Μέσης Εκπαίδευσης, ως ανώτερο πτυχίο (πήγε στο σχολείο

µέχρι το γυµνάσιο ή διέκοψε νωρίτερα) έναντι 83% που ατιστοιχεί για το σύνολο του

πληθυσµού της χώρας, όπως το βλέπουµε στο πίνακα 7β.

Αναλογικά, οι διαφορές ανάµεσα στους αλλοδαπούς και το σύνολο του

πληθυσµού -Έλληνες και αλλοδαποί- δεν είναι τόσο σηµαντικές. Για παράδειγµα, το

ποσοστό του πληθυσµού -Έλληνες και αλλοδαποί - που έχουν ένα πτυχίο ανωτάτων

σχολών είναι 8,5% και 7,2% αντίστοιχα.

Η διάσταση αυτή µας ενδιαφέρει επειδή το επίπεδο των εισοδηµάτων και το

επίπεδο εκπαίδευσης συσχετίζονται µε την χρήση του συστήµατος υγείας. Οπως έχει

επισηµανθεί, όσο µεγαλύτερο είναι το επίπεδο των εισοδηµάτων και υψηλότερο το

επίπεδο εκπαίδευσης, τόσο λιγότερο τα άτοµα χρησιµοποιούν το δηµόσιο σύστηµα

υγείας23.

22 Βλέπε Crozier M. 1977. L’acteur et le système. Paris: Edition du Seuil, 504 σελ. 23 Αυτό το θέµα αφορά επίσης τόσο τους Έλληνες όσο και τους αλλοδαπούς, και επισηµαίνεται στη µελέτη των Γ. Κυριόπουλου, Σ. Γκρέγκορυ, Χ. Οικονόµου. 2002 όπ.π.. Ωστόσο, άλλες µελέτες διεθνώς καταλήγουν σε διαφορετικά συµπεράσµατα: Mormiche P. (1993), «Les disparités de recours aux soins en 1991», Economie et statistiques No 285, pp. 45-52, Mormiche P. (1995), «L’accès aux soins», Economie et statistiques No 282, pp. 3-19.

48

Πίνακας 7α

Αλλοδαποί κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης. Αλλοδαποί (Ν=) Αλλοδαποί (%) Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Μεταπτυχιακός τίτλος ή ∆ιδακτορικό 4799 2771 2028 0.6% 0.7% 0.6%

Πτυχίο Ανωτάτων Σχολών 54647 24034 30613 7.2% 5.8% 8.8% Πτυχίο Ανώτερης Τεχν.Επαγ. Εκπαίδευσης 15985 6619 9366 2.1% 1.6% 2.7%

Πτυχιούχοι µεταδευτεροβάθµιας εκπαίδευσης

20659 8445 12214 2.7% 2.0% 3.5%

Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 200324 101848 98476 26.3% 24.5% 28.4%

Πτυχιούχοι ΤΕΛ και ΤΕΣ 22710 14498 8212 3.0% 3.5% 2.4% Απολυτήριο 3-ταξιας Μέσης Εκπαίδευσης 128137 75295 52842 16.8% 18.1% 15.2%

Απολυτήριο ∆ηµοτικού 166937 101130 65807 21.9% 24.3% 19.0% Φοιτούν στο ∆ηµοτικό 56707 29892 26815 7.4% 7.2% 7.7% Εγκατέλειψαν το ∆ηµοτικό και δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση

91286 51020 40266 12.0% 12.3% 11.6%

Σύνολο

762191

415552

346639

100.0%

100.0%

100.0%

Πίνακας 7β

Συνολικός πληθυσµός ηλικίας 6 ετών και άνω κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης. Πληθυσµός Πληθυσµός σε ποσοστό Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Μεταπτυχιακός τίτλος ή ∆ιδακτορικό 82887 53781 29106 0.8% 1.1% 0.6%

Πτυχίο Ανωτάτων Σχολών 844542 444691 399851 8.5% 8.7% 8.3% Πτυχίο Ανώτερης Τεχν.Επαγ. Εκπαίδευσης 337739 185951 151788 3.4% 3.7% 3.1%

Πτυχιούχοι µεταδευτεροβάθµιας εκπαίδευσης

362605 159484 203121 3.7% 3.1% 4.2%

Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 2300727 1087257 1213470 23.2% 21.4% 25.1%

Πτυχιούχοι ΤΕΛ και ΤΕΣ 398491 304183 94308 4.0% 6.0% 1.9%

Έως Απολυτήριο 3-ταξιας Μέσης Εκπαίδευσης 1159432 636332 523100 11.7% 12.5% 10.8%

Απολυτήριο ∆ηµοτικού 3139901 1530622 1609279 31.6% 30.1% 33.3% Φοιτούν στο ∆ηµοτικό 654322 338427 315895 6.6% 6.7% 6.5% Εγκατέλειψαν το ∆ηµοτικό και δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση

644699 345631 299068 6.5% 6.8% 6.2%

Σύνολο 9925345 5086359 4838986 100.0% 100.0% 100.0% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

49

Οι διαφορές στο επίπεδο εκπαίδευσης φαίνονται καλύτερα στους πίνακες 7γ

και 7δ όπου οµαδοποιήσαµε σε δυο κατηγορίες τα επίπεδα εκπαίδευσης: 1η : Έως το

Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης και 2η : Πάνω από το Απολυτήριο Μέσης

Εκπαίδευσης. Παρατηρούµε ότι το 87,4% των αλλοδαπών έχουν αποκτήσει έως και

το Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης έναντι του 83,4% του συνόλου του πληθυσµού

(Έλληνες και αλλοδαποί). Ωστόσο, η διαφορά θα ήταν µικρότερη αν ο πληθυσµός

των αλλοδαπών ενσωµάτωνε όλο τον πληθυσµό (µε την οµάδα ηλικίας 0 ως 6 ετών).

Πίνακας 7γ

Αλλοδαποί κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης. Αλλοδαποί (Ν=) Αλλοδαποί (%) Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Έως Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 666101 373683 292418 87.4% 89.9% 84.4%

Πάνω από Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 96090 41869 54221 12.6% 10.1% 15.6%

Σύνολο 762191 415552 346639 100.0% 100.0% 100.0% Πηγή: Επεξεργασία από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Πίνακας 7δ Συνολικός Πληθυσµός ηλικίας 6 ετών και άνω κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης.

Πληθυσµός Πληθυσµός σε ποσοστό Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Έως Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 8297572 4242452 4055120 84.2% 83.4% 98.2%

Πάνω από Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 1627773 843907 783866 15.8% 16.6% 15.0%

Σύνολο 10296798 5086359 5210439 100.0% 100.0% 100.0% Πηγή: Επεξεργασία από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Αν το επίπεδο εκπαίδευσης επηρεάζει την χρήση του συστήµατος υγείας και

πρόνοιας, όπως ήδη αναφέραµε -όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο εκπαίδευσης τόσο

λιγότερο χρησιµοποιείται το σύστηµα υγείας και πρόνοιας24- οι διαφορές ανάµεσα σε

Ελλήνες και αλλοδαπούς δεν είναι τόσο µεγάλες ώστε να διαφοροποιήσει το βαθµό

χρήσης. Ωστόσο, δεν αξιοποιούνται οι αλλοδαποί µε υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης

στην αγορά εργασίας και όπως θα δούµε στη συνέχεια, παρουσιάζουν µια

διαφορετική ένταξη.

24 Βλέπε παραπάνω. Η λογική είναι πάντα ότι όλες οι άλλες µεταβλητές -ηλικία, φύλο, τόπος κατοικίας, κ.τλ.- διατηρούνται ίδιες.

50

8. Απασχόληση

Τα δεδοµένα για την απασχόληση των αλλοδαπών προέρχονται από

διαφορετικές πηγές: την Απογραφή πληθυσµού 2001 της ΕΣΥΕ και την Έρευνα

Εργατικού ∆υναµικού, ΕΕ∆ της ΕΣΥΕ 2000. Τα στοιχεία του ΙΚΑ µας βοήθησαν

επίσης να προσεγγίσουµε τον αριθµό των απασχολούµενων.

Στην απογραφή πληθυσµού του 2001, η ΕΣΥΕ αναφέρει 4.102.091

απασχολούµενους εκ των οποίων οι 391.674 είναι αλλοδαποί, δηλαδή 9,5% του

συνολικού εργατικού δυναµικού, εκ των οποίων οι 226.301 κατάγονται από την

Αλβανία.

Ο συνολικός αριθµός στην κατηγορία των µισθωτών είναι 2.678.226 άτοµα

κατά την απογραφή 2001 (65% του συνόλου των απασχολουµένων αντί 60% που

αναφέρεται στην Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού, ΕΕ∆ και 348.455 αλλοδαποί

µισθωτοί, πάντα σύµφωνα µε την απογραφή του 2001. Το ποσοστό αλλοδαπών

µισθωτών αντιπροσωπεύει, δηλαδή το 13% του συνόλου.

Οι γυναίκες αλλοδαπές που εργάζονται αποτελούν εξάλλου το 30,9%

(120.903) του συνόλου, ενώ το ποσοστό Ελληνίδων γυναικών απασχολούµενων

κυµαίνεται στο 37,3% (1.384.167).

Πινακας 8 α. Απασχολούµενοι και µισθωτοί κατά υπηκοότητα. Απασχολούµενοι Μισθωτοί Σύνολο 4.102.091 2.678.226 Έλληνες 3.710.417 2.329.771 Αλλοδαποί 391.674 348.455

Πηγή: ΕΣΥΕ, απογραφή 2001.

Τα µεγέθη που προέρχονται από την Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού (ΕΕ∆) 2001 είναι

λίγο διαφορετικά. Θεωρείται ότι υπο-υπολογίζεται ο αριθµός των αλλοδαπών

απασχολούµενων25, και γι’αυτό τον λόγο θα αποφύγουµε να αναφερόµαστε στην

ΕΕ∆. Ο Πίνακας 8β αποδεικνύει ότι η ΕΕ∆ υποτιµά τον αριθµό των αλλοδαπών. Ο

αριθµός απασχολούµενων είναι εκεί µόνο 159. 328 άτοµα κατά το έτος 2000. 25 Η ΕΕ∆ καταγράφει 160.000 απασχολούµενους αλλοδαπούς ενώ στην Απογραφή 2001 οι αλλοδαποί απασχολούµενοι ανέρχονται περίπου στις 391.000.

51

Πίνακας 8β Αριθµός αλλοδαπών και Ελλήνων απασχολούµενων

Απασχολούµενοι

Αλλοδαποί 159.328 Έλληνες 3.786.946 Σύνολο 3.946.274

Πηγές: ΕΣΥΕ, 2001και ΕΕ∆ 2000.

Επίσης, πρέπει να σηµειώσουµε ότι στην Έρευνα του Εργατικού ∆υναµικού

2001, το ποσοστό των µισθωτών είναι πιο χαµηλό: 60% έναντι 65% που είναι στην

Απογραφή του 2001.

Ο λόγος αλλοδαπών απασχολούµενων προς τον πληθυσµό είναι 51,4%

(391.674 / 76.2191) για τους αλλοδαπούς, 36,5% για τους Έλληνες (3.710.417 /

10.171.906) και 37,5% για το σύνολο του πληθυσµού (Έλληνες +αλλοδαποί).

Αυτός ο λόγος µας δείχνει ότι ο ενεργός πληθυσµός πρέπει να πληρώσει για

να συντηρήσει τους υπόλοιπους (ανεξάρτητα από τα δικαιώµατά του). Έτσι,

βλέπουµε ότι το «οικονοµικό βάρος» για τους Έλληνες προσεγγίζει το ένα τρίτο, ενώ

ανέρχεται στο µισό για τους αλλοδαπούς. Αυτό έχει σχέση, όπως περιγράψαµε πιο

πάνω, µε τη διαφορετική δοµή ηλικίας των Ελλήνων και των αλλοδαπών.

Όσον αφορά το ποσοστό απασχόλησης των αλλοδαπών (αριθµός

απασχολουµένων προς την εργάσιµη ηλικία 15-64 ετών) είναι 64,4% (391.674 /

608.416), ενώ το συνολικό ποσοστό απασχόλησης είναι 55,4% (4.102.091 /

7.401.658). Εξάλλου, το αντίστοιχο ποσοστό απασχόλησης για τους Ελληνες είναι

54,6% (3.710.417 / 6.793.242).

Τα πιο πάνω ποσοστά µας δείχνουν τον βαθµό ένταξης των πληθυσµών στην

αγορά εργασίας. Βλέπουµε λοιπόν ότι το ποσοστό των αλλοδαπών είναι υψηλότερο

σε σχέση µε αυτό τω Ελλήνων, χωρίς όµως να είναι και εξαιρετικά υψηλό. Το

αντίστοιχο ποσοστό στις σκανδιναβικές χώρες πλησιάζει το 70%.

Τέλος, πρέπει να υπενθυµίσουµε ότι η µαζική νοµιµοποίηση του 1998 και στη

συνέχεια του 2000 (περίπου 300.000 αλλοδαποί) αύξησε σηµαντικά τόσο τον αριθµό

απασχολούµενων όσο και τον αριθµό των µισθωτών.

52

9. Μερική απασχόληση

Όπως το παρατηρήσαµε και πιο πάνω τα δεδοµένα της Έρευνας Εργατικού

∆υναµικού (ΕΕ∆) υποτιµούν τον αριθµό των απσχολούµενων και δεν µας επιτρέπουν

να προσεγγίσουµε την µερική απασχόληση των αλλοδαπών, ενώ η απογραφή

πληθυσµού δεν περιλαµβάνει δεδοµένα σχετικά µε την µερική απασχόληση. Για τον

λόγο αυτό, θα κάνουµε χρήση των στοιχείων του ΙΚΑ που µας επιτρέπουν να

προσεγγίσουµε τη µερική απασχόληση των αλλοδαπών. Ο παρακάτω Πίνακας 9

αναφέρεται στον µέσο όρο ηµερών εργασίας ανά ασφαλισµένο.

Πίνακας 9: Μέσος όρος ηµερών εργασίας ανά ασφαλισµένο, 2003.

Ελληνική Αλβανική Κοινές επιχειρήσεις 211,4 182,6 Οικοδοµοτεχνικά έργα 104 104,3

Πηγή: ΙΚΑ Ετήσια στοιχεία απασχόλησης, έτος 2003.

Αν θεωρήσουµε ότι οι 230 ηµέρες εργασίας και άνω (46 εβδοµάδες και 5

ηµέρες ανά εβδοµάδα) συνιστούν την πλήρη απασχόληση, διαπιστώνουµε ότι ο

αριθµός ηµερών εργασίας των αλλοδαπών είναι χαµηλότερος συγκριτικά µε αυτό των

Ελλήνων. Εξάλλου, ο σηµαντικά πιο χαµηλός µέσος όρος που παρατηρείται στα

οικοδοµοτεχνικά έργα πιθανόν να οφείλεται στη µη δήλωση των πραγµατικών

ηµερών εργασίας (Πίνακας 9).

10. Ανεργία και ποσοστό ανεργίας

Ενα σηµείο που πρέπει να επισηµάνουµε είναι ότι οι αλλοδαποί

χαρακτηρίζονται από χαµηλό ποσοστό ανεργίας. Το σύνολο του εργατικού

δυναµικού (απασχολούµενοι και άνεργοι) για τους αλλοδαπούς ήταν 413.267 άτοµα

(391.674 ενεργοί και 21.953 άνεργοι) το 2001 σύµφωνα µε την απογραφή

πληθυσµού 2001. Το ποσοστό ανεργίας των αλλοδαπών αντιστοιχεί στο 5,22%

σύµφωνα µε τα δεδοµένα της Απογραφής, όπου καταγράφονται µόνον 21.593

άνεργοι εκ των οποίων οι 18.885 ζητούσαν εργασία για πρώτη φορά.

Το σύνολο του εργατικού δυναµικού (απασχολούµενοι και άνεργοι) ήταν

5.128.849 άτοµα (4.615.470 ενεργοί και 513.379 άνεργοι) το 2001 σύµφωνα µε την

απογραφή. Ο αριθµός των ανέργων ήταν 513.379 άτοµα εκ των οποίων οι 247.395

53

ζητούσαν εργασία για πρώτη φορά. Το συνολικό ποσοστό ανεργίας ήταν 10%.

Εξάλλου, η ανεργία των Ελλήνων είναι λίγο υψηλότερη (10,4%) απ’ό,τι το συνολικό

ποσοστό ανεργίας (10,0%), όπως φαίνεται στον Πίνακα 10.

Πίνακας 10 Απασχόληση, ανεργία, ποσοστό ανεργίας των αλλοδαπών και των Ελλήνων.

Αλλοδαποί Έλληνες Σύνολο

Ενεργοί 391.674 4.223.796 4.615.470 Άνεργοι 21.953 491.426 513.379 Σ.Ε.∆. 413.627 4.715.222 5.128.849 Ποσοστό ανεργίας 5,3% 10,4% 10,0%

Πηγή: ΕΣΥΕ, απογραφή 2001.

11. Θέση στο επάγγελµα

Η «θέση στο επάγγελµα» είναι µια κατηγορία της ΕΣΥΕ που διαχωρίζει τους

απασχολούµενους σε εργοδότες, αυτοαπασχολούµενους, µισθωτούς και

συµβοηθούντα µη αµειβόµενα µέλη νοικοκυριού.

Οπως µας δείχνουν τα δεδοµένα του Πίνακα 11, 89% σχεδόν των

αλλοδαπών είναι µισθωτοί, ενώ µόνον 62,8% των Ελλήνων απασχολούµενων

περιλαµβάνονται στην ίδια κατηγορία. Έτσι, τα δεδοµένα αυτά αποδεικνύουν µια

διαφορετική ένταξη των αλλοδαπών και των Ελλήνων στην αγορά εργασίας. Οι µεν

πρώτοι είναι σχεδόν αποκλειστικά µισθωτοί και οι δε δεύτεροι είναι

αυτοαπασχολούµενοι µε ή χωρίς προσωπικό. Επίσης, αξίζει τον κόπο να

παρατηρήσουµε ότι 11,7% των Ελληνίδων γυναικών είναι συµβοηθούντα και µη

αµειβόµενα µέλη νοικοκυριού, ενώ µόνο 4,6% των αλλοδαπών γυναικών

περιλαµβάνοται στην ίδια κατάσταση.

54

Πίνακας 11 Απασχολούµενοι αλλοδαποί κατά φύλο, οµάδες ατοµικών

επαγγελµάτων και θέση στο επάγγελµα. Θ έ σ η σ τ ο ε π ά γ γ ε λ µ α

Υπηκοότητα

Φύλο Σύνολο Εργοδότες

Εργαζόµενοι για δικό τους λογαριασµό

Μισθωτοί

Συµβοηθούντα και µη

αµειβόµενα µέλη νοικοκυριού

Σύνολο 391.674 11.152 25.507 348.455 6.560 Άρρενες 270.771 8.069 17.274 244.376 1.052 Θήλεις 120.903 3.083 8.233 104.079 5.508 Σύνολο 100% 2,85% 6,51% 88,97% 1,67% Άρρενες 100% 2,98% 6,38% 90,25% 0,39%

Αλλοδαπή

Θήλεις 100% 2,55% 6,81% 86,08% 4,56% Σύνολο 3.710.417 475.327 698.417 2.329.771 206.902 Άρρενες 2.326.250 352.166 533.763 1.395.911 44.410 Θήλεις 1.384.167 123.161 164.654 933.860 162.492 Σύνολο 100% 12,81% 18,82% 62,79% 5,58% Άρρενες 100% 15,14% 22,95% 60,01% 1,91%

Ελληνική

Θήλεις 100% 8,90% 11,90% 67,47% 11,74% Σύνολο 4.102.091 486.479 723.924 2.678.226 213.462 Άρρενες 2.597.021 360.235 551.037 1.6402.87 45.462 Σύνολο

Θήλεις 1.505.070 126.244 172.887 1.037.939 168.000 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Όσον αφορά τις δυο άλλες κατηγορίες τα ποσοστά διαφοροποιούνται

σηµαντικά: σχεδόν 19% των Ελλήνων είναι αυτοαπασχολούµενοι χωρίς

προσωπικό έναντι 6,5% των αλλοδαπών ( το ποσοστό των Ελλήνων είναι περίπου

τρεις φορές µεγαλύτερο). Επίσης, το ποσοστό των Ελλήνων εργοδοτών είναι 12,8%

έναντι µόλις 2,8% στην οµάδα των αλλοδαπών (περίπου τέσσερις φορές

µεγαλύτερο).

12. ∆ραστηριότητα ανά οικονοµικό κλάδο

Τα δεδοµένα που παρατίθενται στη συνέχεια της αναλύσης µας προέρχονται

από το ΙΚΑ και αφορούν κοινές επιχειρήσεις, ενώ µας δείχνουν σε ποιούς κλάδους

απασχολούνται οι αλλοδαποί. Όπως φαίνεται, οι 172.311 απασχολούµενοι αλλοδαποί

εργάζονται πιο συχνά σε ορισµένους οικονοµικούς κλάδους σε σχέση µε το σύνολο

των απασχολουµένων του συγκεκριµένου οικονοµικού κλάδου, ενώ

υποαντιπροσωπεύονται σε άλλους (Πίνακας 12).

55

Εργάζονται κυρίως:

- στην γεωργία (18,3% του συνόλου και 1.772 εγγεγραµµένοι στο ΙΚΑ)

- στην αλιεία. (40% του συνόλου και 2.092 εγγεγραµµένοι στο ΙΚΑ).

- στις κατασκευές (13,8% του συνόλου και 8.970 εγγεγραµµένοι στο ΙΚΑ)

- στα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια (20% του συνόλου και 40.041

εγγεγραµµένοι στο ΙΚΑ).

- στην παροχή υπηρεσιών (70% του συνόλου και 18.247 εγγεγραµµένοι

στο ΙΚΑ) στα ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό.

Τελικά, πέντε οικονοµικοί κλάδοι στο σύνολο των 17 έχουν ποσοστό

απασχόλησης των αλλοδαπών µεγαλύτερο από τον µέσο όρο: Οικιακοί βοηθοί,

αλιεία, γεωργία, κατασκευές και µεταποιητικές βιοµηχανίες και 71.122

αλλοδαποί απασχολούνται στους πέντε αυτούς οικονοµικούς κλάδους. Εποµένως,

η ζήτηση εργασίας που συσχετίζεται µε την προσφορά εργασίας των αλλοδαπών

συγκεντρώνεται σε λίγους οικονοµικούς κλάδους.

∆υστυχώς, δεν υπάρχουν δεδοµένα που να συσχετίζουν τους οικονοµικούς

κλάδους και το τι αυτό συνεπάγεται σχετικά µε την χρήση του συστήµατος υγείας και

πρόνοιας. Ωστόσο, πρέπει να τονίσουµε ότι οι κλάδοι που συγκεντρώνονται οι

αλλοδαποί χαρακτηρίζονται από δύσκολες συνθήκες εργασίας, µε µεγαλύτερη

συχνότητα εργασιακών ατυχηµάτων και µε σχετικά γρήγορη σωµατική φθορά. Τα

χαρακτηριστικά αυτά πρέπει να επηρεάζουν και τη χρήση από τους αλλοδαπούς του

συστήµατος υγείας και πρόνοιας. Αναφερόµαστε κυρίως σε ατυχήµατα εργασίας,

ασθένειας, και στην πιθανή αδυναµία να συνεχίσουν να εργάζονται πέραν της ηλικίας

των 60 χρόνων εξαιτίας σωµατικής φθοράς.

56

Πίνακας 12

Αναλογία (%) αλλοδαπών ανά οικονοµικό κλάδο.

Αλλοδαποί ενός οικονοµικού κλάδου /Συνολικό απασχολούµενων του

οικονοµικού κλάδου Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, ∆ασοκοµία 18,3% Αλιεία 40,2% Ορυχεία και Λατοµεία 7,2% Μεταποιητικές Βιοµηχανίες 11,9% Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου & νερού 1,5%

Κατασκευές 13,8% Χονδρικό & Λιανικό Εµπόριο, επισκευή οχηµάτων & οικιακών συσκευών 7,7%

Ξενοδοχεία και εστιατόρια 20,0% Μεταφορές αποθήκευση και επικοινωνίες 3,8% Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 1,0% ∆ιαχείριση ακίνητης περιουσίας εκµισθώσεις & επιχειρησιακή δραστηριότητα 8,0%

∆ηµόσια διοίκηση & άµυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 0,2%

Εκπαίδευση 2,4% Υγεία και κοινωνική µέριµνα 3,0% Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 5,0 % Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό 70,5%

Ετερόδικοι οργανισµοί και όργανα 5,8% Σύνολο 10,0%

Πηγή : Μηνιαία Στοιχεία Απασχόλησης ΙΚΑ

13. Επάγγελµα

Ο παρακάτω πίνακας 13, αναδεικνύει την ένταξη των αλλοδαπών στις 7

βασικές κατηγορίες επαγγελµάτων. ∆εν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι

αλλοδαποί συγκεντρώνονται στις εξής επαγγελµατικές κατηγορίες: τεχνίτες,

χειριστές µεταφορικών µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και µικροεπαγγελµατίες.

Αυτή η κατηγορία συγκεντρώνει το 68,3% των αλλοδαπών. Η δεύτερη κατηγορία

που συγκεντρώνει το 10,4% των αλλοδαπών είναι οι «απασχολούµενοι στην

παροχή υπηρεσιών» και οι «πωλητές σε καταστήµατα και υπαίθριες αγορές».

∆ηλαδή, 78,7% των αλλοδαπών απασχολούνται σε δυο κατηγόριες επαγγελµάτων

(Πίνακας 13).

57

Αντίθετα, οι δυο αυτές κατηγορίες συγκεντρώνουν αντίστοιχα µόνο 15,1%

και 13,4% του συνόλου των απασχολουµένων (Ελληνες και αλλοδαποί). Εποµένως, η

κατανοµή των επαγγελµάτων στο σύνολο του πληθυσµού είναι πολύ πιο διάσπαρτη –

δεν συγκεντρώνεται σε µερικά επαγγέλµατα- όπως η κατανοµή των αλλοδαπών.

Αυτή η παρατήρηση ενισχύεται ακόµα περισσότερο εάν αφήσουµε πλέον τους

απασχολουµένους και στραφούµε προς τους µισθωτούς. Το 10,4% των αλλοδαπών

µισθωτών (Πίνακας 14) περιλαµβάνεται στην κατηγορία παροχή υπηρεσιών και

πωλητές σε καταστήµατα και υπαίθριες αγορές και το 71,7% στην κατηγορία

τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και

µικροεπαγγελµατίες. Συνολικά, δηλαδή 81,1% των αλλοδαπών µισθωτών

δουλεύουν σε δυο κατηγορίες επαγγελµάτων .

Πίνακας 13

Σύνολο των απασχολούµενων, και αλλοδαποί κατά οµάδες ατοµικών επαγγελµάτων και υπηκοότητα.

Σύνολο απασχολουµένων

Οµάδες ατοµικών επαγγελµάτων Σύνολο απασχολου-µένων (Ν=)

% Αλλοδαποί (Ν=) %

1. Μέλη των βουλευόµενων σωµάτων, ανώτερα διοικητικά και διευθ/κά στελέχη του δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα

363.581 8,9% 9212 2,4%

2. Πρόσωπα που ασκούν επιστηµονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλµατα 493.749 12,0% 12.681 3,2%

3. Τεχνολόγοι τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα 322.443 7,9% 7.281 1,9%

4. Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα 390.934 9,5% 8.525 2,2%

5. Απασχολούµενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήµατα και υπαίθριες αγορές 551.539 13,4% 40.902 10,4%

6. Ειδικευµένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόµοι και αλιείς 533.646 13,0% 26.974 6,9%

7. Τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και µικροεπαγγελµατίες 1.270.367 15,1% 267.521 68,3%

998/999 ∆ήλωσαν ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελµά τους 175.832 4,3% 18.578 4,7%

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑ∆ΟΣ 4.102.091 100% 391.674 100% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001.

58

Πίνακας 14 Απασχολούµενοι αλλοδαποί κατά φύλο, οµάδες ατοµικών επαγγελµάτων,

θέση στο επάγγελµα (µισθωτός).

Σύνολο

αλλοδαπών µισθωτών

Άνδρες αλλοδαποί µισθωτοί

Γυναίκες αλλοδαπές µισθωτές

1. Μέλη των βουλευόµενων σωµάτων, ανώτερα διοικητικά και διευθ/κά στελέχη του δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα

1.0% 1.1% 0.9%

2. Πρόσωπα που ασκούν επιστηµονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλµατα 2.7% 1.9% 4.5%

3. Τεχνολόγοι τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα 1.7% 1.3% 2.6%

4. Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα 2.3% 1.6% 4.0%

5. Απασχολούµενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήµατα και υπαίθριες αγορές 10.4% 6.9% 18.6%

6. Ειδικευµένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόµοι και αλιείς 5.3% 6.5% 2.6%

7. Τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και µικροεπαγγελµατίες 71.7% 75.7% 62.5%

998/999. ∆ήλωσαν ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελµά τους 4.8% 5.0% 4.2%

Σύνολο 100% 100% 100% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Τα δεδοµένα σχετικά µε την αποκλειστική σχεδόν απασχόληση των

αλλοδαπών στις κατηγορίες: α) παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήµατα

και υπαίθριες αγορές και β) στην κατηγορία τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών

µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και µικροεπαγγελµατίες επιβεβαιώνει τις

προηγούµενες επισηµάνσεις µας όσον αφορά την ένταξη των αλλοδαπών στους

οικονοµικούς κλάδους. Ακόµη κι αν δεν υπάρχουν δεδοµένα ως προς αυτό το σηµείο,

αναµένονται περισσότερα ατυχήµατα εργασίας (άρα χρήση του συστήµατος υγείας),

αρρώστιας, και πιθανή ανικανότητα να συνεχίσουν να εργάζονται πέραν της ηλικίας

των 60 χρόνων λόγω σωµατικής φθοράς, για τους αλλοδαπούς σε σχέση µε τους

Έλληνες, επειδή οι αλλοδαποί συγκεντρώνονται σε οικονοµικούς κλάδους και

59

επαγγέλµατα όπου τα ατυχήµατα και η σωµατική φθορά παρατηρούνται σε

µεγαλύτερη συχνότητα.

14. Συµπέρασµα

Στο Κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν τα κοινωνικά, δηµογραφικά κα

οικονοµικά χαρακτηριστικά των αλλοδαπών βασιζόµενοι κυρίως στα στοιχεία της

Απογραφής του πληθυσµού (ΕΣΥΕ). Η ανάλυση µας ανέδειξε το προφίλ των

αλλοδαπών στην Ελλάδα,: είναι λιγότερο από 40 χρόνων, παντρεµένοι, πολλοί από

αυτούς -40%- ζουν στην Ελλάδα περισσότερα από 5 χρόνια, έχουν µέσο και χαµηλό

επίπεδο εκπαίδευσης (αλλά όχι πιο χαµηλό σε σχέση µε το σύνολο του πληθυσµού),

είναι µισθωτοί, και απασχολούνται σε συγκεκριµένους κλάδους και επαγγέλµατα

(κυρίως στην παροχή υπηρεσιών, τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών µέσων,

ανειδίκευτοι εργάτες και µικροεπαγγελµατίες). Ασφαλώς, αυτό το «γενικό»

πορτραίτο δεν αναδεικνύει τις διαφορετικές καταστάσεις που είναι δυνατόν να

παρατηρηθούν αλλά ωστόσο µας δίνει µια εικόνα για τα χαρακτηριστικά της µεγάλης

πλειοψηφίας των αλλοδαπών.

Αυτός ο παραπάνω «ιδανικός τύπος» (idéal-type) του αλλοδαπού που

αναδείχθηκε µας κατευθύνει ως προς τις σχέσεις των αλλοδαπών µε το σύστηµα

υγείας και πρόνοιας. Από την συνολική εικόνα που διαµορφώσαµε, θεωρούµε ότι

είµαστε σε θέση να προσδιορίσουµε ορισµένες κεντρικές τάσεις τόσο σε σχέση µε τις

ανάγκες (έξοδα) όσο και σε σχέση µε την συνεισφορά των αλλοδαπών στο σύστηµα

υγείας και πρόνοιας.

∆εν πρέπει να περιµένουµε ότι οι συνεισφορές των αλλοδαπών στο σύστηµα

υγείας και πρόνοιας θα είναι (πολύ) µεγαλύτερες από τις δαπάνες. Ασφαλώς, ο

πληθυσµός των αλλοδαπών είναι πιο νέος, συνεπώς δεν θα πρέπει να κάνει πολύ

συχνά χρήση του συστήµατος υγείας, ωστόσο απασχολούνται σε οικονοµικούς

κλάδους και επαγγέλµατα που συσχετίζονται περισσότερο µε δαπάνες. Επιπλέον,

µακροπρόθεσµα οι αλλοδαποί θα χρησιµοποιήσουν το σύστηµα υγείας και πρόνοιας

χωρίς µεγάλη δυνατότητα να επιµηκύνεται η διάρκεια της επαγγελµατικής τους ζωής.

60

Γενικότερα, δεν φαίνεται ότι πρέπει κανείς να περιµένει κάποια βασική

βελτίωση του συστήµατος υγείας και πρόνοιας µέσα από την συµµετοχή των

αλλοδαπών στη µόνιµη απασχόληση. Ωστόσο, η έλλειψη δεδοµένων δεν µας

επιτρέπει να «ποσοτικοποιήσουµε» την χρήση και την συνεισφορά των αλλοδαπών

στο σύστηµα υγείας και πρόνοιας. Πρόκειται µόνο για µια ποιοτική προσέγγιση και

εκτίµηση.

61

Κεφάλαιο 3. Οι ασφαλισµένοι µετανάστες

Στο Κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστεί αρχικά στην πρώτη ενότητα η αναζήτηση

στοιχείων από τα ασφαλιστικά ταµεία και στη συνέχεια µια σύνθεση των δεδοµένων

αυτών. Στην τρίτη ενότητα θα πραγµατοποιηθεί µια ανάλυση των εισφορών των

εγγεγραµµένων στο ΙΚΑ και θα καταγραφούν οι πιθανές επιπτώσεις των οικονοµικών

µεταναστών στις δαπάνες του συστήµατος υγείας και πρόνοιας.

1. Μεθοδολογία και αναζήτηση στοιχείων

Για την υλοποίηση της στατιστικής ανάλυσης αναζητήθηκαν στατιστικά

στοιχεία από τρία ασφαλιστικά ταµεία και την Ε.Σ.Υ.Ε. Γι’αυτό τον σκοπό,

συναντηθήκαµε µε τις κες Ντζιώρα και Κουλίου και τον κ. Σκιαδά στα τέλη Ιουνίου

στον ΟΓΑ, το ΤΕΒΕ και το ΙΚΑ αντίστοιχα. Μετά την πρώτη συνάντηση, εστάλη µια

επιστολή/αίτηση παραχώρησης στατιστικών δεδοµένων στους τρεις πιο πάνω φορείς,

στις αρχές Ιουλίου (βλέπε τις σχετικές επιστολές στο Παράρτηµα ΙΙ). Εξάλλου, το

αναλυτικό συλλεγέν υλικό από τους ασφαλιστικούς φορείς παρατίθεται τόσο στο

Παράρτηµα ΙΙΙ όσο και στο CD σε ηλεκτρονική µορφή.

Ωστόσο, τα διαθέσιµα στοιχεία που αφορούν τους αλλοδαπούς

απασχολουµένους στους τρεις βασικούς ασφαλιστικούς φορείς, εγγεγραµµένους στο

ΙΚΑ, στο ΤΕΒΕ και στο ΟΓΑ είναι εξαιρετικά ελλειπή. ∆εν υπάρχουν στοιχεία που

να αφορούν τους δικαιούχους περίθαλψης (συζύγους, παιδιά, ηλικιωµένους) των

αλλοδαπών. Επίσης, τα δεδοµένα σχετικά µε τα έσοδα-έξοδα δεν ταξινοµούνται ανά

υπηκοότητα, επειδή δεν υφίσταται τέτοιος διαχωρισµός ούτε στον απολογισµό ούτε

στα ετήσια στατιστικά στοιχεία.

Τα έγγραφα-συνταγογραφία, παραµπεµπτικά κλπ - που συµπληρώνουν οι

γιατροί ή τα δελτία στα νοσοκοµεία δεν προβλέπουν τον διαχωρισµό των ασθενών

ανά υπηκοότητα πράγµα που καθιστά δυσχερή τη δηµιουργία βάσης στατιστικών

στοιχείων από τα εν λόγω Ταµεία. Η µόνη εξαίρεση αφορά τον ΟΓΑ, όπου

καταγράφεται ο αριθµός των Ελλήνων συνταξιούχων του εσωτερικού και των

Ελλήνων συνταξιούχων που εργάζονται στο εξωτερικό, στα πλαίσια διµερούς

62

συµφωνίας µεταξύ της Ελλάδας και κάποιας άλλης χώρας. Τέτοιες συµφωνίες έχουν

υπογραφεί µε τις εξής χώρες, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης: Αργεντινή, Βραζιλία,

Καναδάς, Κύπρος, ΗΠΑ, Ν. Ζηλανδία, Βενεζουέλα, Ουρουγουάη. Για το έτος 2003

αφορούσαν 11.189 συνταξιούχους (κυρίως από ΗΠΑ και Καναδά). Επίσης,

συµφωνίες υπάρχουν και µε τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και µε τη

Νορβηγία, Λιχτενστάϊν, Ισλανδία και αφορούν 31.042 άτοµα (εκ των οποίων 3.024

βρίσκονται στην Γερµανία). ∆εν υπάρχουν ωστόσο τα αντίστοιχα στοιχεία για τους

αλλοδαπούς ασφαλισµένους στο ΟΓΑ.

Ακόµη, σε σχέση µε τις παροχές σε είδος δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία

και τα δεδοµένα αφορούν το σύνολο των δικαιούχων. Πρέπει επίσης να επισηµανθεί

ότι αν και οι παροχές που προσφέρουν οι τρεις ασφαλιστικοί φορείς (ΙΚΑ, ΟΓΑ,

ΤΕΒΕ) στους αλλοδαπούς είναι σχεδόν οι ίδιες µε αυτές που προσφέρονται και

στους Έλληνες (Βλέπε Κεφάλαιο 1), ωστόσο δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσουµε τις

δαπάνες των Ελλήνων από τις δαπάνες των αλλοδαπών.

2. Συνθετική παρουσίαση

Α. ∆εδοµένα από ΙΚΑ

Στο ΙΚΑ, υπάρχουν στοιχεία για τον αριθµό εγγεγραµµένων ανά υπηκοότητα,

απασχόληση, ηµέρες εργασίας, αποδοχές, εισφορές, ηλικία, οικονοµικούς κλάδους

γεωγραφική κατανοµή.

Αριθµός αλλοδαπών κατά προέλευση που καταγράφονται στο ΙΚΑ

Γενικό σύνολο: 242.142 άτοµα, Αλβανία: 130.510, Βουλγαρία:

16.283, Ρουµανία: 12.356, Πολωνία: 3.560, πρώην Σοβιετική Ένωση:

5.232 (Μολδαβοί: 815, Γεωργιανοί: 2.403 και Ουκρανοί: 2.014),

Τουρκία: 745.

Ο συνολικός αριθµός ασφαλισµένων σε κοινές επιχειρήσεις και

οικοδοµοτεχνικά έργα στο ΙΚΑ είναι 1.865.575 όπου 87% των ασφαλισµένων είναι

Έλληνες (1.623.433) και 13% αλλοδαποί (242.142). Η διαφορά µεταξύ ΙΚΑ και

63

ΕΣΥΕ φαίνεται σηµαντική: 812.651 στην ΕΣΥΕ (1.865.575 ασφαλισµένοι στο ΙΚΑ

και 2.678.226 µισθωτοί για την ΕΣΥΕ στην απογραφή 2001).

Ωστόσο, τα στοιχεία του ΙΚΑ αναφέρονται στην κατάσταση του Σεπτεµβρίου

2003, ενώ η απογραφή έγινε το Μάρτιο του 2001. Επιπλέον, οι δηµόσιοι υπάλληλοι26

καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος -περίπου 500.00027 άτοµα- όπως παρατηρούµε στον

παρακάτω πίνακα: Πίνακας 15

Ταµείο κύριας ασφάλισης των απασχολούµενων ΙΚΑ 1.637.004 ΟΓΑ 589.863 ∆ηµοσίου 465.709 ΤΕΒΕ 515.032 Λοιπά ταµεία 493.629 Ανασφάλιστοι 118525 ∆εν γνωρίζω δεν απαντώ 23.839 Σύνολο 3.843.601

Πηγή : ΕΣΥΕ, ΕΕ∆ 2002 β τρίµηνο

Τέλος, το ΙΚΑ δεν υπολογίζει ακόµα µερικές κατηγορίες που δηλώνουν ότι

είναι µισθωτοί. Οι οικιακοί βοηθοί, καθαριστές, πλύντες και ασκούντες συναφή

επαγγέλµατα (κωδικός 913 ΣΤΕΠ-92) µπορούν να ασφαλιστούν στο ΙΚΑ, αλλά το

σύστηµα µηχανογράφησης του Ιδρύµατος δεν τους υπολογίζει προς το παρόν.

Η διαφορά µεταξύ ΙΚΑ και ΕΣΥΕ είναι επίσης σηµαντική ως προς τους

αλλοδαπούς. Ο αριθµός αλλοδαπών (στο ΙΚΑ) είναι 242.142 εκ των οποίων το 30%

είναι γυναίκες (σχεδόν 73.000) και ο αριθµός αλλοδαπών µισθωτών κατά την ΕΣΥΕ

(απογραφή 2001) είναι 348.455 άτοµα. Η διαφορά είναι 106.313 µισθωτοί. Η

ερµηνεία για την διαφορά αυτή σχετίζεται µε το γεγονός ότι η κατηγορία –οικιακοί

βοηθοί– καλύπτεται περισσότερο τους αλλοδαπούς παρά τους Έλληνες και αυτή η

κατηγορία δεν υπολογίζεται ακόµα από το σύστηµα µηχανογράφησης του ΙΚΑ.

Εποµένως, ο αριθµός αλλοδαπών ασφαλισµένων στο ΙΚΑ πρέπει να είναι

υψηλότερος απ’ότι φαίνεται.

26 ∆εν έχουµε στη διάθεσή µας τον αριθµό των δηµοσίων υπαλλήλων από την απογραφή, γι’ αυτό τον λόγο πήραµε τον αριθµό από την ΕΕ∆ 2002 β’ τρίµηνο. Ο συνολικός αριθµός µισθωτών (ασφαλισµένοι στο ΙΚΑ και στο δηµόσιο ασφαλιστικό ταµείο) είναι 2.102.713. 27 Είναι πιθανό ο αριθµός των δηµόσιων υπαλλήλων να είναι στην πραγµατικότητα µεγαλύτερος από τους 465.709 γι΄αυτό υπολογίζουµε περίπου 500.000.

64

Να σηµειώσουµε επίσης ότι σύµφωνα µε τα δεδοµένα του ΙΚΑ το 54%

σχεδόν (130.500) των αλλοδαπών είναι αλβανικής καταγωγής. Τέλος, 80% των

αλλοδαπών που είναι εγγεγραµµένοι στο ΙΚΑ είναι µεταξύ 20 και 40 ετών, έναντι

59% περίπου των Ελλήνων.

Β. ∆εδοµένα από ΤΕΒΕ

Στο ΤΕΒΕ υπάρχουν µόνο στοιχεία για τον αριθµό εγγεγραµµένων ανά

υπηκοότητα, ηλικία, νοµό και φύλο. Επιπλέον, µας κοινοποιήθηκε µε επιστολή από

την µηχανογράφηση του ΤΕΒΕ, ότι από τους 551.413 άµεσους ασφαλισµένους (σε

συνάρτηση µε τα στοιχεία της ΕΕ∆ 2002, βλέπε τον παραπάνω πίνακα) µόνον 9.705

είναι αλλοδαποί (1,7% του συνόλου ) εγγεγραµµένοι στο ΤΕΒΕ.

Ωστόσο, 259.192 ασφαλισµένοι στο ΤΕΒΕ δεν έχουν συµπληρώσει στο

αντίστοιχο έγγραφο την χώρα προέλευσής τους. Εκτιµάται λοιπόν από το ΤΕΒΕ ότι η

µεγάλη πλειοψηφία των µη δηλωσάντων είναι Έλληνες, ωστόσο δεν µπορεί να

αποκλειστεί ότι ένα ποσοστό από αυτούς είναι και αλλοδαποί.

Το ΤΕΒΕ περιλαµβάνει 9.705 αλλοδαπούς εκ των οποίων 3.453 είναι γυναίκες

(30%). Σχετικά µε την χώρα προέλευσης η πιο συχνή χώρα είναι η Αλβανία, όπου ο

αριθµός των εγγεγραµµένων στο ΤΕΒΕ είναι 3.307 άτοµα εκ των οποίων 948 είναι

γυναίκες. Ο δεύτερος υψηλότερος αριθµός είναι 625 άτοµα εκ των οποίων τα 291

είναι γυναίκες και προέρχονται από τη Μεγάλη Βρετανία. Τέλος, υπάρχει µια οµάδα

χωρών που συγκεντρώνει 300-400 εγγεγραµµένους: Γερµανία µε 390 άτοµα, Κύπρος

372 άτοµα, Βουλγαρία 346 άτοµα, Ιταλία 339 άτοµα και Συρία 300 άτοµα. Ας

σηµειωθεί επίσης, όπως και στο ΙΚΑ, η πλειοψηφία των εγγεγραµµένων αλλοδαπών

(73% ) είναι µεταξύ 20 και 40 ετών (∆εδοµένα ΤΕΒΕ).

Γ. ∆εδοµένα από ΟΓΑ

Το ασφαλιστικό ταµείο, ΟΓΑ, ασφαλίζει άµεσα 734.000 άτοµα (περισσότερο από

το αριθµό ασφαλισµένων της ΕΕ∆ 2002 που είναι 589.863 άτοµα). Ασφαλίζει επίσης

462.000 άτοµα (εκτίµηση) που είναι µέλη οικογενειών και περιλαµβάνει 854.000

συνταξιούχους.

65

∆εν υπάρχουν δεδοµένα που να αφορούν τους αλλοδαπούς. Ωστόσο, η

υπηρεσία «Στατιστικής και Μελετών» του ΟΓΑ έχει ζητήσει από τον αρµόδιο κλάδο

µηχανογράφησης του ΟΓΑ να προγραµµατίσει και να εκτυπώσει τους εξής

πίνακες28 :

1. «Αλλοδαποί ασφαλισµένοι κύριας ασφάλισης ΟΓΑ- Α΄ εξάµηνο 2004 κατά

χωρά προέλευσης και κατά νοµούς».

2. «Αλλοδαποί ασφαλισµένοι κύριας ασφάλισης ΟΓΑ – Α΄ εξάµηνο 2004 κατά

χωρά προέλευσης και κατά πενταετείς οµάδες ηλικίας».

3. «Αλλοδαποί ασφαλισµένοι κύριας ασφάλισης ΟΓΑ – Α΄ εξάµηνο 2004 κατά

εισφορές αλλοδαπών ασφαλισµένων».

Με βάση τα δεδοµένα του ΟΓΑ ο γενικός αριθµός αλλοδαπών που είναι

ασφαλισµένοι στον Ο.Γ.Α. είναι 44.689 άτοµα εκ των οποίων 36562 άνδρες (81,8%

του συνόλου) και 8.127 γυναίκες (18,2% του συνόλου). Από τις γειτονικές χώρες

(Αλβανία, Βουλγαρία) συγκεντρώνεται σχεδόν το 88% των ασφαλισµένων στο ΟΓΑ.

Μόνον οι Αλβανοί αποτελούν το 79% των ασφαλισµένων. Επιπλέον, αν

συµπεριλάβουµε την Ρουµανία στις γειτονικές χώρες, το ποσοστό αυξάνεται στο

91%. Ο αριθµός των Πακιστανών είναι συνολικά 310, των Αιγυπτίων 212 και των

Ινδών 971. Επιπλέον, 72,2% των αλλοδαπών ασφαλισµένων στο ΟΓΑ είναι

λιγότερα από 40 ετών.

28 Λάβαµε από την κα Ντζιώρα -Υπηρεσία Στατιστικής και Μελέτης ΟΓΑ- το Νοέµβριο του 2004 τους δυο πρώτους πίνακες και µας ενηµέρωσε ότι θα λάβουµε τον τρίτο τον Φεβρουάριο του 2005.

66

Πίνακας 16

Αλλοδαποί ασφαλισµένοι κυρίας ασφάλισης ΟΓΑ - Νοέµβριος 2004 κατά χώρα προέλευσης, φύλο και πενταετείς οµάδες ηλικίας

Αλβανία Βουλγαρία Ινδία Αίγυπτος ΠακιστάνΣοβ.

Ένωση Ρουµανία Αλλες Χώρες Σύνολο

Κάτω από29 ετών

Σύνολο 14096 776 134 26 36 119 407 210 15804

Άνδρες 12996 359 131 24 36 48 265 106 13965 Γυναίκες 1100 417 3 2 0 71 142 104 1839 30-34 ετών Σύνολο 7557 685 238 68 67 125 322 263 9325

Άνδρες 6713 322 236 63 67 43 202 127 7773 Γυναίκες 844 363 2 5 0 82 120 136 1552 35-39 ετών Σύνολο 5446 700 209 66 61 116 227 335 7160

Άνδρες 4775 331 206 63 61 30 129 143 5738 Γυναίκες 671 369 3 3 0 86 98 192 1422 40-44 ετών Σύνολο 4287 632 163 37 55 135 142 305 5756

Άνδρες 3725 300 161 35 54 32 83 113 4503 Γυναίκες 562 332 2 2 1 103 59 192 1253 45-49 ετών Σύνολο 2336 583 130 9 46 119 114 233 3570

Άνδρες 2026 242 129 9 46 20 71 85 2628 Γυναίκες 310 341 1 0 0 99 43 148 942 50-54 ετών Σύνολο 1008 414 66 5 23 120 44 187 1867

Άνδρες 835 164 66 5 23 31 30 57 1211 Γυναίκες 173 250 0 0 0 89 14 130 656 55-59 ετών Σύνολο 419 195 26 1 15 68 15 124 863

Άνδρες 338 82 26 1 15 14 5 58 539 Γυναίκες 81 113 0 0 0 54 10 66 324 60-64 ετών Σύνολο 169 69 5 0 7 26 4 64 344

Άνδρες 137 17 5 0 7 4 3 32 205 Γυναίκες 32 52 0 0 0 22 1 32 139 65 ετών και άνω Σύνολο 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Άνδρες 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Γυναίκες 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Σύνολο Ελλάδας Σύνολο 35318 4054 971 212 310 828 1275 1721 44689

Άνδρες 31545 1817 960 200 309 222 788 721 36562 Γυναίκες 3773 2237 11 12 1 606 487 1000 8127 Πηγή : ΟΓΑ, Υπηρεσία Θ΄, Στατιστικής και µελετών

67

3. Ασφαλιστικές εισφορές, ήµερες εργασίας και αποδοχές των αλλοδαπών.

Η ενότητα αυτή βασίζεται αποκλειστικά στα στοιχεία του ΙΚΑ επειδή δεν

έχουµε προς το παρόν στοιχεία από τον ΟΓΑ (βλέπε παραπάνω ενότητα) και δεν

µπορούµε να υπολογίσουµε τις εισφορές των αλλοδαπών που είναι εγγεγραµµένοι

στο ΤΕΒΕ, αφού δεν γνωρίζουµε πόσοι αλλοδαποί εντάσσονται σε κάθε επιµέρους

ασφαλιστική κατηγορία εισφορών.

Οι ασφαλιστικές εισφορές εξαρτώνται από την διάρκεια της απασχόλησης (ώρες

εργασίας), την υπάρχουσα µαύρη αγορά και τις αποδοχές. Εποµένως, θα

παρουσιάσουµε πρώτα τις κοινωνικές εισφορές που καταβάλλονται επί του παρόντος

από τους αλλοδαπούς µισθωτούς, και στη συνέχεια θα εξετάσουµε τα περιθώρια

αύξησης κοινωνικών εισφορών που έχουν σχέσεις µε την διάρκεια εργασίας και τις

αποδοχές.

Α. Οι ασφαλιστικές εισφορές.

Το σύνολο των κοινωνικών εισφορών για το έτος 2003 και για τις κοινές

επιχειρήσεις ήταν πάνω από 8 δισεκατοµµύρια ευρώ εκ των οποίων 887 εκατοµµύρια

προέρχονται από εισφορές των αλλοδαπών. Βλέπουµε στο πίνακα 17α ότι συνολικά

οι Έλληνες συνεισφέρουν 3.414 ευρώ ετησίως έναντι 2.563 ευρώ που συνεισφέρουν

οι αλλοδαποί. Αυτή η διαφορά εξηγείται µε τις διαφορετικές εισπραχθείσες αµοιβές,

οι οποίες οφείλονται εν µέρει στο διαφορετικό επίπεδο εκπαίδευσης και την

αρχαιότητα στην εργασία ζητήµατα που δεν είναι δυνατόν να ξεχωρίσουµε.

Πίνακας 17α

Ετήσιες εισφορές σε κοινές επιχειρήσεις και οικοδοµοτεχνικά έργα. Υπηκοότητα Σύνολο εισφορών Αρθ. Μισθωτών Σύνολο εισφορών

/ Αρθ. Μισθωτών Σύνολο (Έλληνες και αλλοδαποί) 8.058.997.403 2.445.828 3.295

Ελληνική 7.171.961.455 2.100.758 3.414

Αλλοδαπή 887.035.949 346.070 2.563 Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. 2003

68

Πίνακας 17β Ετήσιες εισφορές σε κοινές επιχειρήσεις ανάλογα µε την υπηκοότητα.

Υπηκοότητα Σύνολο εισφορών Αρθ.

Μισθωτών Σύνολο εισφορών / Αρθ. Μισθωτών

Σύνολο (Έλληνες και αλλοδαποί) 6.785.350.007 2.131.882 3.183

Ελληνική 6.318.853.779 1.902.744 3.321

Αλλοδαπή 466.496.229 230.138 2.027 Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής.

Ετήσα στοιχεία απασχόλησης έτος 2003.

Πίνακας 17γ

Ετήσιες εισφορές σε οικοδοµοτεχνικά έργα. Υπηκοότητα Σύνολο εισφορών Αρθ. Μισθωτών Σύνολο εισφορών

/ Αρθ. Μισθωτών Σύνολο (Έλληνες και αλλοδαποί) 1.273.647.396 313.946 4.057

Ελληνική 853.107.676 198.014 4.308

Αλλοδαπή 420.539.720 115.932 3.627 Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής.

Ετησία στοιχεία απασχόλησης έτος 2003.

Το ΙΚΑ ξεχωρίζει επίσης τις εισφορές που προέρχονται από τις κοινές

επιχειρήσεις και τα οικοδοµοτεχνικά έργα (βλέπε πίνακες 17β και 17γ).

Στον παρακάτω Πίνακα 18, παρουσιάζουµε τον λόγο του συνόλου εισφορών

δια του συνόλου των αποδοχών σε % για τις κοινές επιχειρήσεις. Ο λόγος αυτός

υπολογίστηκε για τους Έλληνες, για τους αλλοδαπούς και για τους Αλβανούς. Μας

δίνει µια άλλη εικόνα συγκριτικά µε τον πίνακα 17β: οι αλλοδαποί και οι Αλβανοί

δαπανούν περισσότερα χρήµατα από τους Έλληνες για την κοινωνική ασφάλιση

ανάλογα µε το επίπεδο του µισθού τους. Οι κοινωνικές εισφορές των Ελλήνων

αντιπροσωπεύουν το 37,8% των αποδοχών τους έναντι του 43,1% για τους

αλλοδαπούς.

΄Οπως διαπιστώνουµε, οι κοινωνικές εισφορές δεν είναι ανάλογες του µισθού

και όπως φαίνεται, οι Αλβανοί συνεισφέρουν περισσότερο από τους Έλληνες, πάντα

σε συσχέτιση µε τους µισθούς τους29. Οι ασφαλισµένοι µε χαµηλούς µισθούς,

δηλαδή, συνεισφέρουν περισσότερο από αυτούς µε υψηλότερους µισθούς.

29 Είναι σαφές ότι οι Έλληνες έχουν υψηλότερους µισθούς επειδή το επίπεδο εκπαίδευσής τους είναι ανώτερο, τα επαγγέλµατα όπου απασχολούνται το επιτρέπουν, η αρχαιότητα τους στην απασχόληση

69

Αυτό εξηγείται στην περίπτωση των οικοδοµοτεχνικών έργων: είναι ο τρόπος

αµοιβής των 13 και 14 µισθών που κυρίως εξηγεί αυτό το µην αναµενόµενο γεγονός.

Αφού οι εργαζόµενοι δεν µένουν πολύ χρόνο στον ίδιο εργοδότη στο τοµέα αυτό,

είναι το ΙΚΑ που συγκεντρώνει «εισφορές» ώστε να τα διανέµει αργότερο στους

µισθωτούς στην Χριστούγεννα, στο Πάσχα και στο καλοκαίρι. Εποµένως, δεν είναι

πραγµατικά εισφορές , αλλά αποδοχές που το ΙΚΑ διαχειρίζεται.

Στην περίπτωση των κοινών επιχειρήσεων, αυτό το αποτέλεσµα έχει κυρίως

δυο αιτίες. Πρώτον, υπάρχουν αυξηµένες εισφορές για επικίνδυνες και βαριές

δουλειές. ∆εύτερον, οι υψηλότεροι µισθοί των µισθωτών που άρχισαν να εργάζονται

πριν το 1992, δεν πλήρωσαν κοινωνικές εισφορές όταν ο µισθός τους ξεπέρασε ένα

όριο.

Πίνακας 18: Σύνολο εισφορών / Σύνολο αποδοχών σε %.

Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 37.3% 38.8% 37.8% Αλλοδαπή 43.5% 42.3% 43.1% Αλβανική 45.1% 44.0% 44.8% Σύνολο (Έλληνες και Αλλοδαποί) 37.6% 39.0% 38.2%

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Έτος 2003

Έτσι, φαίνεται µόνο ότι οι κοινωνικές εισφορές δεν είναι ανάλογες του

µισθού, χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα.

Υπολογίστηκε επίσης στον Πίνακα 19, ο λόγος των συνολικών εισφορών σε

ευρώ δια του αριθµού των ηµερών εργασίας, προκειµένου να διαπιστώσουµε το

ποσό των κοινωνικών εισφορών ανά ηµέρα. Το αποτέλεσµα που προέκυψε είναι

συµβατό µε τον πίνακα 15β µε την έννοια ότι οι αλλοδαποί πληρώνουν περισσότερες

εισφορές από τους Έλληνες σε σχέση µε το επίπεδο των αµοιβών τους. Π.χ. οι

Έλληνες εργαζόµενοι πληρώνονται 15,6 ευρώ κατά µέσο όρο την ηµέρα έναντι 11,2

ευρώ οι αλλοδαποί.

είναι µεγαλύτερη, κ.λπ. ∆εν σχολιάζουµε αυτό το σηµείο, µιλάµε εκεί για την αναλογία µεταξύ κοινωνικών εισφορών και αποδοχών.

70

Πίνακας 19 Σύνολο εισφορών / αριθµός ηµερών εργασίας (σε ευρώ).

Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 17,18 13,66 15,63 Αλλοδαπή 12,55 9,30 11,23 Αλβανική 12,14 10,36 11,58 Σύνολο (Έλληνες και αλλοδαποί) 16,73 13,28 15,22

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Ετήσια στοιχεία απασχόλησης έτος 2003 κοινές επιχειρήσεις.

Β. Αριθµός ηµερών εργασίας

Εξετάζοντας στη συνέχεια τον αριθµό ηµερών εργασίας παρατηρούµε ότι

αυτός ο αριθµός είναι γενικά χαµηλός και διαφοροποιείται σηµαντικά ανάλογα µε την

υπηκοότητα και το φύλο των ασφαλισµένων: 220 ηµέρες εργασίας ετησίως – των

Ελλήνων ανδρών– που αντιστοιχούν σε 44 εβδοµάδες εργασίας µε πέντε ηµέρες ανά

εβδοµάδα. Πρόκειται περίπου για πλήρη απασχόληση. Για τις γυναίκες Αλβανίδες

164 µέρες εργασίας, που αντιστοιχούν σε 47 εβδοµάδες εργασίας ετησίως µε 3,5

ηµέρες εργασίας ανά εβδοµάδα. Πρόκειται περίπου για µερική απασχόληση.

Αυτοί οι αριθµοί είναι εκπληκτικοί, επειδή καταγράφουν το αντίθετο απ’ό,τι

δηλώνουν οι µισθωτοί του ιδιωτικού τοµέα στην Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού (ΕΕ∆),

όπου ο αριθµός ωρών εργασίας ανά εβδοµάδα εµφανίζεται πολύ υψηλός. Πρόκειται

για ώρες και όχι για ηµέρες, ωστόσο παρατηρούµε ότι το 25% περίπου των µισθωτών

του ιδιωτικού τοµέα εργάζονται πάνω από 43 ώρες την εβδοµάδα (ΕΕ∆ 2002). Είναι

δυνατόν να υπάρχει µια µεγάλη διασπορά και αυτό να µην σηµαίνει κάτι ουσιαστικό

σε συνάρτηση µε τον µέσο όρο, ωστόσο δεν θεωρούµε ότι είναι η πιο πιθανή

ερµηνεία.

Πίνακας 20

Αριθµός ηµερών εργασίας ανά ασφαλισµένο. Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 220,11 201,38 211,42 Αλλοδαπή 190,40 186,45 188,77 Αλβανική 192,46 164,51 182,59 Σύνολο 216,78 199,99 209,08

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Ετήσια στοιχεία απασχόλησης έτος 2003 κοινές επιχειρήσεις.

71

Έτσι, είναι σαφές ότι η αύξηση των εσόδων στο ΙΚΑ µπορεί να προέρχεται

από την αύξηση των δηλωµένων ηµερών εργασίας –είτε δηλαδή οι µισθωτοί να

εργάζονται περισσότερο είτε να δηλώνουν περισσότερο την εργασία τους.

Πίνακας 21 Σύγκριση της διάρκειας εργασίας ανά φύλο

Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 220,11 201,38 211,42 Αλλοδαπή 190,40 186,45 188,77 Αλβανική 192,46 164,51 182,59 Λόγος Ελλήνων / Αλβανών 1,14 1,22 1,16

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής.Ετήσια στοιχεία απασχόλησης, έτος 2003.

Επίσης, πρέπει να υπογραµµίσουµε ότι οι Αλβανίδες δουλεύουν λιγότερο

απ’ότι οι Ελληνίδες. Εξάλλου, όπως είδαµε και στο προηγούµενο Κεφάλαιο, οι

αλλοδαπές –και οι Αλβανίδες– είναι πολύ συχνά παντρεµένες. Η µικρότερη

συµµετοχή τους στην αγορά εργασίας συνδέεται πιθανόν µε τα πιο παραδοσιακά

στερεότυπα που επικρατούν ανάµεσα στους Αλβανούς όσον αφορά τον καταµερισµό

της οικιακής εργασίας συγκριτικά µε τους Έλληνες αλλά και µε τη αδυναµία τους

να εργαστούν εξαιτίας της απουσίας συγγενικού δικτύου για την φύλαξη και την

φροντίδα των µικρών παιδιών.

Το φαινόµενο των περιορισµένων σε αριθµό ηµερών εργασίας ανά ασφαλισµένο

φαίνεται ακόµα πιο έντονο στα οικοδοµοτεχνικά έργα. Όπως το παρατηρούµε στο

Πίνακα 22. Ο αριθµός ηµερών εργασίας είναι ιδιαίτερα χαµηλός: δηλώνονται µόνο

104,5 µέρες εργασίας ανά έτος για τους άνδρες. Επίσης, ο ίδιος Πίνακας µας δείχνει

επίσης ότι δεν υπάρχουν µεγάλες διαφορές µεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών στα

οικοδοµοτεχνικά έργα.

72

Πίνακας 22

Αριθµός ηµερών εργασίας ανά ασφαλισµένων /Οικοδοµοτεχνικά έργα.

Υπηκοότητα Άνδρες

Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 104,52 79,38 104,06 Αλλοδαπή 104,65 85,93 104,41 Αλβανική 104,46 88,29 104,30 Σύνολο 104,57 81,25 104,19

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Ετήσια στοιχεία απασχόλησης έτος 2003 Οικοδοµοτεχνικά έργα.

Γ. Αποδοχές ανά ηµέρες εργασίας

Οι κοινωνικές εισφορές σχετίζονται µε τους µισθούς. Γι’αυτό τον λόγο

υπολογίσαµε τις αποδοχές ανά ηµέρα εργασίας συγκριτικά. Η συγκριτική διερεύνηση

µας δείχνει ότι οι αποδοχές των αλλοδαπών ανά ηµέρα εργασίας είναι αρκετά πιο

χαµηλές. Αυτό ήταν αναµενόµενο επειδή, όπως είδαµε στην ενότητα Ι.13 οι

αλλοδαποί –µέσος όρος– εργάζονται σε λιγότερο ειδικευµένα επαγγέλµατα.

Για να κατανοηθούν τα διαφορά επίπεδα αµοιβών που παρατηρούνται στον

Πίνακα 21, µπορούµε να πάρουµε ως σηµείο αναφοράς τη σχέση ηµέρες εργασίας

και ηµερήσια αµοιβή. Μια ηµερήσια αµοιβή της τάξης των 46 ευρώ αντιστοιχεί σε

µηναία αµοιβή των 1.000 ευρώ καθαρά (στο χέρι), δουλεύοντας 5 ηµέρες την

εβδοµάδα και 21,7 ηµέρες τον µήνα. Μια ηµερήσια αµοιβή της τάξης των 26 ευρώ

αντιστοιχεί σε µηναία αµοιβή των 665 ευρώ καθαρά (στο χέρι), δουλεύοντας πάντα 5

ηµέρες την εβδοµάδα και 21-22 ηµέρες τον µήνα. Το αποτέλεσµα αυτό δεν φαίνεται

να είναι παράλογα.

Εάν βρισκόµασταν σε καθεστώς αµετάβλητων συνθηκών, οι αλλοδαποί θα

πληρωνόντουσαν περίπου το ίδιο µε τους Έλληνες. Το γεγονός ότι αµοίβονται

λιγότερο από τους ΄Έλληνες οφείλεται µάλλον στην διαφοροποιηµένη ένταξη του

µισθωτού αλλοδαπού στην οικονοµία (διαφορετικό επίπεδο εκπαίδευσης,

διαφορετικά επαγγέλµατα, διαφορετικές αγορές εργασίας µε µεγαλύτερο ή λιγότερο

ανταγωνισµό µεταξύ µισθωτών).

73

Πίνακας 23

Σύνολο αποδοχών ανά ηµέρες εργασίας, υπηκόοτητα και φύλο/κοινές επιχειρήσεις. Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 46,13 35,17 41,28 Αλλοδαπή 28,87 22,00 26,07 Αλβανική 26,91 23,52 25,83 Σύνολο 44,43 34,03 39,87

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Ετήσια στοιχεία απασχόλησης έτος 2003 κοινές επιχειρήσεις

Εξετάζοντας όµως τα δεδοµένα του Πίνακα 24 διαπιστώνουµε ότι στα

οικοδοµοτεχνικά έργα οι αµοιβές µεταξύ αλλοδαπών και Ελλήνων συγκλίνουν

περισσότερο.

Πίνακας 24 Σύνολο αποδοχών ανά ηµέρα εργασίας

–οικοδοµοτεχνικά έργα- υπηκοότητα και φύλο. Υπηκοότητα Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Ελληνική 49,07 42,57 48,98 Αλλοδαπή 41,10 40,52 41,09 Αλβανική 41,10 40,55 41,10 Σύνολο 46,12 41,95 46,06

Πηγή: ΙΚΑ, ∆ιεύθυνση Αναλογιστικών Μελετών & Στατιστικής. Ετήσια στοιχεία απασχόλησης έτος 2003 Οικοδοµοτεχνικά έργα.

4. Πιθανές επιπτώσεις στο σύστηµα υγείας-πρόνοιας

Στην ενότητα αυτήν, θα εξετάσουµε τις πιθανές δαπάνες όσον αφορά τους

ασφαλιστική κάλυψη των αλλοδαπών ασφαλισµένων και θα παρουσιάσουµε µερικές

σκέψεις πρώτον ως προς το ζήτηµα της σύνταξης των αλλοδαπών, δεύτερον ως προς

τις παροχές προς την οικογένεια και τρίτον ως προς τις συνθήκες εργασίας και τα

ατυχήµατα εργασίας.

74

Α. Συνταξιούχοι και η δοµή της πυραµίδας των ηλικιών

Αναφέραµε ότι το εργατικό δυναµικό των αλλοδαπών είναι 413.267 άτοµα εκ

των οποίων οι 391.674 είναι απασχολούµενοι. Εποµένως, το θέµα είναι σε πόσα

χρόνια θα πάρουν την σύνταξη τους και τι θα µπορούσε να συµβεί.

Ήδη υπολογίζουµε ότι στο 2001 υπάρχουν 30.148 συνταξιούχοι, εκ των

οποίων οι 11.733 είναι από την Αλβανία, σύµφωνα µε την απογραφή πληθυσµού του

2001. Βέβαια, δεν γνωρίζουµε από πού λαµβάνουν την σύνταξη τους.

Παρουσιάζοντας τις διάφορες οµάδες ηλικιών, συγκριτικά, µε αλλοδαπούς και

Έλληνες είδαµε ότι το 50% των Ελλήνων είναι µικρότεροι των 40 ετών ενώ 73% των

αλλοδαπών βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Επίσης, η ηλικιακή κατηγορία άνω των

65 χρόνων αντιπροσωπεύει το 18% του πληθυσµού των Ελλήνων και το 3% των

αλλοδαπών που κατοικούν στην Ελλάδα. Εξάλλου το 3,6% του ελληνικού πληθυσµού

υπερβαίνει το όριο ηλικίας των 80 ετών.

Εποµένως, η ένταξη των αλλοδαπών στην τοπική αγορά εργασίας βοηθά

την λειτουργία του συστήµατος συνταξιοδότησης βραχυπρόθεσµα, υπό την

έννοια ότι οι αλλοδαποί πληρώνουν τώρα περισσότερο σε αναλογία πληθυσµού

για τους Έλληνες συνταξιούχους. Ωστόσο, µακροπρόθεσµα, όλοι αυτοί θα πρέπει

να πάρουν σύνταξη που να αντιστοιχεί στα δικαιώµατα που συσσωρεύτηκαν και

στο νοµικό πλαίσιο (το οποίο θα είναι µάλλον πιο αυστηρό για όλους µελλοντικά

σε σχέση µε το ισχύον σήµερα).

Επιπλέον, παρατηρήσαµε ότι το 40% των αλλοδαπών µένει στην Ελλάδα για

περισσότερο από 5 χρόνια και είναι παντρεµένοι/ες. Τα δεδοµένα αυτά ενισχύουν

την πεποίθησή µας ότι ένα µεγάλο ποσοστό των αλλοδαπών θα κάνει χρήση του

δικαιώµατος του στην σύνταξη. Προβλέπεται λοιπόν ότι ένας σηµαντικός αριθµός

των αλλοδαπών θα έχει εργαστεί αρκετά χρόνια ώστε να αποκτήσει δικαίωµα στην

σύνταξη, σε 20-25 περίπου χρόνια από σήµερα30.

Θα θέλαµε επίσης να υπογραµµίσουµε ότι οι συντάξεις των αλλοδαπών θα

είναι χαµηλές (δεν θα έχουν πληρώσει πολλές εισφορές στο ΙΚΑ –ξεκίνησαν να

εργάζονται αργά στην Ελλάδα ή/και εργάζονται στην µαύρη αγορά/δεν δηλώνεται η 30 Βλέπε π.χ. Σ. Ροµπόλης, Γ. Ρωµανιάς, «∆ηµογραφικές µεταβολές και αλλαγές στην κοινωνική ασφάλιση» σσ.183-212, στο Μπάγκαβος Χρ. (επιµ.) Το νέο δηµογραφικό τοπίο του 21ου αιώνα, Gutenberg, Αθήνα, 2004, 334σ.

75

εργασία τους και οι αµοιβές είναι χαµηλές)– και δεν µπορούµε να αποκλείσουµε το

ενδεχόµενο ότι θα δηµιουργηθεί ένα κοινωνικό πρόβληµα σε 20-25 χρόνια, δηλαδή

να µη µπορούν να συνεχίζουν να εργάζονται και να έχουν πολύ χαµηλές συντάξεις. Η

ύπαρξη ενός κοινωνικού (οικογενειακού) δικτύου θα µπορούσε να απαλύνει ίσως το

πρόβληµα αυτό Αν οι ηλικιωµένοι αλλοδαποί µε χαµηλή σύνταξη και εισόδηµα

µπορούν να ωφεληθούν από την οικογενειακή αλληλεγγύη, δεν θα γνωρίσουµε

φαινόµενα δραµατικής φτώχειας.

Πρέπει να πούµε ακόµη ότι έχει σηµασία ποια θα είναι η οικονοµική και

πολιτική εξέλιξη στην Αλβανία, καθώς και στις άλλες χώρες του πρώην

«σοσιαλιστικού µπλοκ», µε την έννοια ότι το γεγονός αυτό θα καθορίσει την

επιστροφή των αλλοδαπών συνταξιούχων στη χώρα προέλευσής τους.

Προκειµένου να διερευνήσουµε την αναλογία αλλοδαπών και Ελλήνων µιας

συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας υπολογίσαµε ένα δείκτη. Στον παρακάτω Πίνακα

23, ο δείκτης υπολογίζεται µε τον εξής τρόπο: ο λόγος (αριθµός Ελλήνων µιας

συγκεκριµένης οµάδας ηλικίας δια του συνολικού αριθµού των Ελλήνων) δια του

άλλου λόγου (αριθµός αλλοδαπών µιας συγκεκριµένης οµάδας ηλικίας δια του

συνολικού αριθµού των αλλοδαπών). Εάν ο δείκτης είναι ίσος µε 1, τότε η αναλογία

µεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών για µια συγκεκριµένη οµάδα ηλικίας είναι πλήρης,

εάν ο δείκτης είναι µεγαλύτερος από 1, τότε οι αλλοδαποί είναι αναλογικά µε το

πληθυσµό τους, περισσότεροι από τους Έλληνες στην συγκεκριµένη οµάδα ηλικίας.

Ο δείκτης αυτός παρουσιάζει το ενδιαφέρον γιατί µας δίνει τη δυνατότητα να δούµε

το µέγεθος της διαφοράς. Για παράδειγµα, οι αλλοδαποί ηλικίας 40-44 χρονών είναι

20% περισσότεροι από τους Έλληνες, αναλογικά µε το σύνολο του πληθυσµού.

Ο δείκτης αυτός αποδεικνύει ότι οι αλλοδαποί θα βοηθήσουν την ισορροπία

του συστήµατος συνταξιοδότησης για µεγάλο διάστηµα χρόνου31 και στη συνέχεια η

τάση αυτή θα αντιστραφεί. Οπωσδήποτε, τα δεδοµένα είναι αβέβαια όταν µιλάµε για

το τι θα συµβεί µέσα στα επόµενα 20 χρόνια ή περισσότερο (πόσοι αλλοδαποί θα

διαµένουν στην χώρα τότε; πόσοι θα πάρουν σύνταξη; πώς θα διαµορφωθού τα

δηµογραφικά δεδοµένα και οι πλυθησµιακές εξελίξεις; πόσοι θα πολιτογραφηθούν

κ.λπ). Πάντως, θα ήταν σκόπιµο να επιδιωχθεί η ασφαλιστική κάλυψη των

31 Ένας αλλοδαπός που είναι σήµερα 45 χρονών θα εργαστεί ακόµη 15-20 χρόνια πριν συνταξιοδοτηθεί.

76

σηµερινών αλλοδαπών, ώστε να είναι σε θέση να επιβιώσουν όταν δεν θα µπορούν να

εργαστούν.

Πίνακας 25 Έλληνες, αλλοδαποί και αναλογία κατά οµάδα ηλικίας

Οµάδα Ηλικιών Έλληνες Αλλοδαποί ∆είκτης

Σύνολο χώρας 10.171.906 762.191 1.00 0-4 492.309 38.434 1.04 5-9 503.489 42.814 1.13 10-14 540.755 45.842 1.13 15-19 666.080 59.635 1.19 20-24 739.608 93.511 1.69 25-29 733.529 107.443 1.95 30-34 770.794 97.596 1.69 35-39 704.310 77.693 1.47 40-44 714.854 64.530 1.20 45-49 664.765 45.449 0.91 50-54 651.400 31.038 0.64 55-59 534.000 17.465 0.44 60-64 613.902 14.056 0.31 65-69 604.041 9.969 0.22 70-74 538.783 7.669 0.19 75-79 332.147 4.611 0.19 80-84 192.701 2.515 0.17 85-89 113.104 1.325 0.16 90-94 44.517 404 0.12 95-99 11.796 96 0.11 >=100 5.022 96 0.26

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Β. Οικογένεια, παιδιά και σχολείο

Ο παραπάνω δείκτης µας έδειξε επίσης ότι οι αλλοδαποί έχουν περισσότερα

παιδιά (πάντα αναλογικά µε το συνολικό τους πληθυσµό) απ’ό,τι οι Έλληνες.

Ωστόσο, η διαφορά για τις µικρές ηλικίες δεν είναι µεγάλη.

Η απογραφή του πληθυσµού το 2001 είναι εκείνη που καταγράφει µόνο

85.031 µαθητές εκ των οποίων οι 51.071 είναι από την Αλβανία, ενώ το ποσοστό

αυτών που δηλώνουν σαν λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα τις σπουδές, δεν ξεπερνά

το 2,7% του συνολικού πληθυσµού των αλλοδαπών. ΄Οπως µας δείχνουν τα δεδοµένα

77

του Πίνακα 27 ο αριθµός παιδιών µε γονείς αλλοδαπούς ή/και παλιννοστούντες

και τα οποία φοιτούν στα δηµοτικά σχολεία αντιπροσωπεύει το 9,44% του

συνόλου των µαθητών στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Το ποσοστό αυτό είναι

υψηλότερο εάν το συγκρίνουµε µε το σύνολο των αλλοδαπών που αντιπροσωπεύουν

σχεδόν το 7% του πληθυσµού των Ελλήνων και το 6,95% του γενικού πληθυσµού.

Πίνακας 26α

Πληθυσµός κατά οµάδα ηλικίας και υπηκοότητα. Οµάδα Ηλικιών Έλληνες Αλλοδαποί ∆είκτης

Σύνολο χώρας 10.171.906 762.191 1.00

0-4 492.309 38.434 1.04 5-9 503.489 42.814 1.13 10-14 540.755 45.842 1.13 15-19 666.080 59.635 1.19 20-24 739.608 93.511 1.69

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001.

Πίνακας 27 Μαθητές σε δηµοσία και ιδιωτικά δηµοτικά.

ΜΑΘΗΤΕΣ - ∆ΗΜΟΤΙΚΑ

∆ηµόσια Ιδιωτικά

Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις

Α Παλιννοστούντες 17.829 8.534 - - Β Αλλοδαποί 44.495 21.079 - - Γ Έλληνες 597.820 290.285 45.655 22.150 (Α+Β)/(Γ+Α+Β) 9,44% 9,25% (Α+Β)/Γ 10,43% 10,20% - -

Πηγή: ΕΣΥΕ, Στατιστική εκπαίδευση,Έναρξη του σχολικού έτους 1999/2000.

∆υστυχώς δεν καταγράφεται από την ΕΣΥΕ η φοίτηση αλλοδαπών µαθητών

στα ιδιωτικά σχολεία. Παρατηρούµε ότι µόνο το 7% των Ελλήνων µαθητών

πηγαίνουν σε ιδιωτικά σχολεία στην πρωτοβάθµια εκπαιδευτική βαθµίδα.

Έτσι, µπορούµε να αναρωτηθούµε ποια από τις δυο κατηγορίες του πληθυσµού

κοστίζει περισσότερο στο σύστηµα υγείας και πρόνοιας (και εκπαίδευσης), τα µικρά

παιδιά ή οι ηλικιωµένοι, ώστε να κρίνουµε τι λαµβάνει και τι δίνει ο καθένας.

Ωστόσο, ακόµα κι εκεί, αφού δεν υπολογίζεται η εκπαίδευση σε ατοµικό επίπεδο (θα

έπρεπε να υπάρχουν µόνο ιδιωτικά σχολεία), το αξιακό σύστηµα έχει µεγαλύτερη

78

βαρύτητα. Το ζητούµενο βέβαια στην παιδεία αφορά περισσότερο την ένταξη των

αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία.

Γ. Συνθήκες εργασίας και ατυχήµατα εργασίας

Εξηγήσαµε στο 2ο Κεφάλαιο ότι οι αλλοδαποί απασχολούµενοι εργάζονται σε

οικονοµικούς κλάδους όπου οι συνθήκες εργασίας είναι από τις πιο επικίνδυνες και

επιβαρυντικές σωµατικά. Όπως αναφέραµε στην αρχή, δεν διαθέτουµε στοιχεία ανά

υπηκοότητα ως προς τις ασθένειες ( παροχές κλάδου ασθένειας των ταµείων σε

χρήµατα και σε είδος, επιδότηση κοινής νόσου κλπ.). Όµως, πρέπει να υπογραµµιστεί

εδώ ότι οι αλλοδαποί –και όλοι όσοι εργάζονται σε τέτοιους οικονοµικούς κλάδους–

µπορεί να αντιµετωπίσουν µια πρόωρη σωµατική φθορά και δεν πρόκειται µάλλον να

εργαστούν όλοι τους µέχρι τα 65 τους χρόνια.

Τα στοιχεία που υπάρχουν ανά υπηκοότητα προς το παρόν αφορούν τα

ατυχήµατα εργασίας. Ο παρακάτω πίνακας 28 δείχνει ότι η συχνότητα των

ατυχηµάτων στους µετανάστες είναι περίπου δυο φορές µεγαλύτερη απ’ ό,τι η

συχνότητα για τους Έλληνες. Αυτό δεν αποδεικνύει οπωσδήποτε ότι οι αλλοδαποί

έχουν περισσότερα ατυχήµατα από τους Έλληνες επειδή δεν απασχολούνται στον ίδιο

βαθµό στους επιµέρους οικονοµικούς. Για τη συγκριτική ανάλυση και εξαγωγή πιο

αξιόπιστων συµπερασµάτων θα ήταν ενδιαφέρον να υπήρχαν στοιχεία ανά

οικονοµικό κλάδο και ανά επάγγελµα.

Πίνακας 28

Συχνότητα ατυχηµάτων ανά 1.000 εργαζοµένους ως προς την υπηκοότητα.

Αριθµός Εργατικών ατυχηµάτων

Αριθµός απασχολούµενων

Συχνότητα ατυχηµάτων ανά

1.000 εργαζόµενουςΕλληνική 14.436 1.553.018 9.3 Χώρες της ΕΕ 116 5.664 20.48 Χώρες εκτός ΕΕ 1.928 79.050 24.39 Σύνολο 16.483 1.637.732 10.06

Πηγή: ΙΚΑ: ∆ελτίο Εργατικών ατυχηµάτων, έτος 2001.

Ένας παράγοντας που φαίνεται ότι συνδέεται µε τον αριθµό των ατυχηµάτων

είναι επίσης και το καθεστώς απασχόλησης. Βλέπουµε, λοιπόν στον παρακάτω

πίνακα 29 ότι ο αριθµός των ατυχηµάτων διαφοροποιείται σηµαντικά ανάλογα µε το

79

καθεστώς απασχόλησης. Έτσι, οι µισθωτοί έχουν πολύ πιο συχνά εργατικά

ατυχήµατα συγκριτικά µε τους αυτοαπασχολούµενους και µε τα συµβοηθούντα µη

αµειβόµενα µέλη της οικογένειας (Πίνακας 29).

Πίνακας 29

Συχνότητα ατυχηµάτων ανά 1.000 εργαζοµένους ως προς το καθεστώς απασχόλησης.

Αριθµός

Εργατικών ατυχηµάτων

Αριθµός απασχολουµένων

Συχνότητα ατυχηµάτων ανά 1.000

εργαζοµένους Μισθωτός, µαθητευόµενος και άλλη περίπτωση 16.284 1.480.846 11

Αυτοαπασχολούµενος 195 125.720 1.55

Συµβοηθούν και µη αµειβόµενο µέλος της οικογένειας του επιχειρηµατία

5 31.166 0.16

Πηγή: ΙΚΑ: ∆ελτίο Εργατικών ατυχηµάτων, έτος 2001, σ. 96.

5. Συµπεράσµατα

Προσεγγίζοντας το ζήτηµα του επιπέδου των κοινωνικών εισφορών των

αλλοδαπών στο σύστηµα υγείας και πρόνοιας, µπορούµε να βγάλουµε µερικά πολύ

ενδιαφέροντα συµπεράσµατα.

Κατ’αρχήν, τα δεδοµένα που προέρχονται από το ΙΚΑ, το ΤΕΒΕ και το ΟΓΑ

είναι ιδιαίτερα ελλειπή σ’ότι αφορά τη συµµετοχή των αλλοδαπών στο σύστηµα

υγείας και πρόνοιας.

∆εύτερον, µε βάση τα στοιχεία του ΙΚΑ, δεν φαίνεται να είναι δυνατόν να

αυξηθεί το επίπεδο των εισφορών, ιδιαίτερα ως προς το επίπεδο των αποδοχών. Οι

αυξήσεις των εισφορών θα συσχετισθούν µε την αύξηση των µισθών.

Ωστόσο, ο αριθµός δηλωµένων ηµερών εργασίας φαίνεται ιδιαίτερα χαµηλός.

Πολύ πιθανόν να βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε το φαινόµενο όπου οι χαµηλόµισθοι

προτιµούν στις περισσότερες των περιπτώσεων (σε συµφωνία µε τον εργοδότη τους)

να µην δηλώνουν την αµοιβή τους, ώστε να κερδίζουν λίγο περισσότερα χρήµατα

βραχυπρόθεσµα, ακόµα κι αν αυτό σηµαίνει ότι δεν θα διαθέτουν ασφάλεια –

σύνταξη– στο µέλλον.

Επίσης διαπιστώσµαε ότι η ένταξη των αλλοδαπών στην τοπική αγορά

εργασίας βοηθά την λειτουργία του συστήµατος συνταξιοδότησης βραχυπρόθεσµα,

υπό την έννοια ότι οι αλλοδαποί πληρώνουν τώρα περισσότερο σε αναλογία

80

πληθυσµού για τους Έλληνες συνταξιούχους. Ωστόσο, µακροπρόθεσµα, όλοι αυτοί

θα πρέπει να πάρουν σύνταξη που να αντιστοιχεί στα δικαιώµατα που

συσσωρεύτηκαν και στο νοµικό πλαίσιο (το οποίο θα είναι µάλλον πιο αυστηρό για

όλους µελλοντικά σε σχέση µε το ισχύον σήµερα).

Η προτίµηση για τον βραχυπρόθεσµο ορίζοντα σε σχέση µε τον

µακροπρόθεσµο, συνεχίζει πάντα να υφίσταται και µόνο ο έλεγχος από επιθεωρητές

µπορεί να αλλάξει αυτή την κατάσταση.

Τρίτον, πρέπει να υπενθυµίσουµε ότι οι δαπάνες του συστήµατος υγείας και

πρόνοιας χρηµατοδοτούνται εν µέρει από τους φόρους που καταβάλλονται κυρίως

από τους καταναλωτές (ΦΠΑ) και σε δευτερεύοντα βαθµό από την εισοδηµατική

φορολογία. Συνεπώς, η χρηµατοδότηση του συστήµατος υγείας και πρόνοιας

εξαρτάται επίσης από αποφάσεις και συµβιβασµούς της πολιτείας ανάλογα µε τι

κρίνεται επιθυµητό και δίκαιο. Π.χ. γιατί η πολιτεία θα έπρεπε να χρηµατοδοτήσει

το σύστηµα υγείας και πρόνοιας ; Αν θα έπρεπε, σε τι επίπεδο θα έπρεπε και ποιες

οµάδες κατά προτεραιότητα (κατώτατη σύνταξη) ή µήπως θα έπρεπε να υποστηρίξει

όλο το σύστηµα υγείας και πρόνοιας ; Φυσικά, δεν έχουµε σκοπό να απαντήσουµε

σε τέτοιες ερωτήσεις γιατί αποτελούν γενικότερα ζητήµατα και δεν αφορούν τη

µελέτη καταγραφής που επιχειρούµε.

Τελικά, είναι αδύνατον να γνωρίζουµε µε ακρίβεια αν το ισοζύγιο µεταξύ

εισφορών και δαπανών των αλλοδαπών είναι ισορροπηµένο, παρουσιάζει ένα

έλλειµµα ή ένα πλεόνασµα.

Οι πιθανές επιπτώσεις της δοµής του πληθυσµού των αλλοδαπών στο

σύστηµα υγείας-πρόνοιας που παρουσιάσαµε στην ενότητα αυτή καταγράφτηκαν

περισσότερο για να ανοίξει µια συζήτηση. Ωστόσο, είναι αδύνατον να εξαγάγουµε

ασφαλή συµπεράσµατα.

81

Κεφάλαιο 4. Συµπεράσµατα και Προτάσεις πολιτικής

Η αποτύπωση και καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης όσον αφορά την

κοινωνική και ασφαλιστική κάλυψη των αλλοδαπών µας έδειξε ότι οι ευρισκόµενοι

νόµιµα στη χώρα µας είναι ασφαλισµένοι οι ίδιοι καθώς και τα µέλη της οικογένειας

τους, ενώ έχουν γίνει ρυθµίσεις για την συνέχιση και την αποφυγή της διακοπής σε

διάφορες περιπτώσεις.

Συµπερασµατικά η διερεύνηση µας έδειξε ότι οι νόµιµα διαµένοντες και

εργαζόµενοι/ες αλλοδαποί και οι πρόσφυγες που έχουν την προσφυγική ιδιότητα

έχουν τα ίδια δικαιώµατα µε τους ΄Ελληνες πολίτες και έχουν ασφαλιστική κάλυψη.

Σχετικά µε τις παροχές των ασφαλισµένων αλλοδαπών δεν φάνηκε να

υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάµεσα στους γηγενείς και στους αλλοδαπούς. Οι

αλλοδαποί δικαιούχοι έχουν σε γενικές γραµµές τις ίδιες παροχές που προσφέρονται

και στους Έλληνες ασφαλισµένους. Ωστόσο, το γεγονός ότι ασφαλίζονται στις

χαµηλές ασφαλιστικές κατηγορίες και σε χαµηλά κλιµάκια διαφοροποιεί το ύψος

των παροχών σε είδος και σε χρήµα και µακροπρόθεσµα θα διαφοροποιήσει και το

ύψος των συντάξεων.

Εξάλλου η πιλοτική διερεύνηση σε ένα Γενικό Νοσοσκοµείο της Αθήνας µας

έδειξε ότι το ποσοστό των αλλοδαπών στο σύνολο των νοσηλευθέντων ανέρχεται

στο 6,2%, ποσοστό που προσεγγίζει το ποσοστό των αλλοδαπών που αναλογεί στο

συνολικό πληθυσµό (7% βάσει των στοιχείων απογραφής πληθυσµού ΕΣΥΕ 2001).

Επίσης ότι οι γυναίκες χρησιµοποιούν τις νοσοκοµειακές υπηρεσίες περισσότερο

απ΄ότι οι άνδρες, λόγω των τοκετών, των επιπλοκών κύησης και άλλων

γυναικολογικών προβληµάτων και ότι λίγοι είναι αυτοί που προσκοµίζουν

πιστοποιητικό απορίας προκειµένου να νοσηλευτούν δωρεάν.

Οι διάφορες κοινωνικο-οικονοµικές µεταβλητές που παρουσιάστηκαν

Κεφάλαιο 2 σχετικά µε το γενικό προφίλ των µεταναστών αλλοδαπών στην Ελλάδα

συγκλίνουν προς ένα συγκεκριµένο προφίλ των αλλοδαπών: είναι νέοι, λιγότερο από

40 χρόνων, είναι συνήθως παντρεµένοι, 40% από αυτούς ζουν στην Ελλάδα

περισσότερα από 5 χρόνια, έχουν όµως λίγο πιο χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης από

τους Ελληνες, είναι κυρίως µισθωτοί και απασχολούνται στις υπηρεσίες, στις

οικοδοµές, στις µεταφορές καθώς και στο εµπόριο.

82

Με βάση εξάλλου τις διαπιστώσεις της συνθετικής ανάλυσης των δεδοµένων

στο 3ο κεφάλαιο επισηµάνθηκαν τα εξής:

Περιορισµένα και ελλειπή δεδοµένα

Κατά αρχήν, τα δεδοµένα που προέρχονται από το ΙΚΑ, το ΤΕΒΕ και το ΟΓΑ

είναι ιδιαίτερα ελλειπή σ’ότι αφορά τη συµµετοχή των αλλοδαπών στο σύστηµα

υγείας και πρόνοιας.

Η οµάδα έργου κατέθεσε από τον Ιούλιο του 2004 αίτηση χορήγησης

δεδοµένων προς τα ασφαλιστικά ταµεία: ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ µε λεπτοµερη

κατάλογο πινάκων απαράιτητων για την υλοποίηση της µελέτης (βλέπε στο

παράρτηµα 2 αναζήτηση δεδοµένων).

Στη συνέχεια το περιεχόµενο της αίτησης-επιστολής συζητήθηκε µε τους

αρµόδιους των διευθύνσεων Στατιστικής των εν λόγω ασφαλιστικών ταµείων, όπου

µας έγινε γνωστό ότι δεν ήταν δυνατόν να µας παραχωρηθούν τα περισσότερα από

τα αιτούµενα στοιχεία.

Ειδικότερα δεν κατέστη δυνατόν να µας δοθούν δεδοµένα σχετικά µε τους

δικαιούχους περίθαλψης, τα έσοδα-έξοδα και τις παροχές προς αλλοδαπούς

ασφαλισµένους ανά υπηκοότητα. Τα στοιχεία που µπορέσαµε να συγκεντρώσουµε

αφορούν κυρίως τους άµεσα ασφαλισµένους (αριθµό-ηλικία). Μόνο το ΙΚΑ ήταν

σε θέση να προσφέρει άµεσα περισσότερα στοιχεία.

Ο ΟΓΑ και το ΤΕΒΕ µας απέστειλαν συµπληρωµένους µόνο δυο πίνακες.

Εποµένως, υπάρχει:

• Σηµαντική ελλειψη στατιστικών δεδοµένων από τους

ασφαλιστικούς φορείς, που οφείλεται είτε στη µη επεξεργασία

δεδοµένων (δηλ. έχουν τα δεδοµένα σε φακέλλους, αλλά όχι σε

ηλεκτρονική µορφή επειδή δεν τα διαβιβασαν στο τµήµα

µηχανογράφησης) είτε στο ότι δεν συλλέγονται σχετικά δεδοµένα.

83

• Επίσης στα δηµόσια Νοσοκοµεία τα απογραφικά δελτία που

καταγράφονται οι ασθενείς δεν αναγράφεται η υπηκοότητα των

ασθενών.

• Επιπλέον, πρέπει να σηµειώσουµε ότι ο αριθµός µητρώου των

αλλοδαπών που κάθε µετανάστης αποκτά από το Υπουργείο

Εσωτερικών δεν καταγράφεται µηχανογραφικά σε κανένα από τα

τρία ασφαλιστικά ταµεία. Αυτός ο αριθµός µητρώου υπάρχει µεν

στους φακέλλους (χαρτιά) του κάθε αλλοδαπού στον ΟΓΑ και στο

ΤΕΒΕ, αλλά δεν υπάρχει µηχανογραφικά.

• Θα ήταν επιθυµητό, τα ασφαλιστικά ταµεία να εισάγουν

συστηµατικά αυτό τον αριθµό µητρώου στο σύστηµα της

µηχανογράφησής τους. Ωστόσο, πρέπει να προειδοποιήσουµε ότι η

απόφαση αυτή θα απαιτούσε χρόνο για την υλοποίηση της. Θα

χρειαστούν διαφορετικές διαβουλεύσεις και έρευνες πριν την

εφαρµογή. Π.χ. διαβούλευση µε την επιτροπή/ οµάδα ενιαίων

µητρώων της κοινωνικής ασφάλισης στο Υπουργείο Απασχόλησης και

Κοινωνικής Ασφάλισης που να επιβλέπει ώστε να µην δοθεί ο ίδιος

αριθµός µητρώου σε διαφορετικά άτοµα.

Συµβολή των αλλοδαπών στο σύστηµα υγείας-πρόνοιας

• Αν και οι αλλοδαποί αµοίβονται λιγότερο από τους Ελληνες

συνεισφέρουν περισσότερο στο ελληνικό σύστηµα υγείας –πρόνοιας

για τους λόγους που είδαµε εκτενώς. Εποµένως, αν αυξηθεί το επίπεδο

των εισφορών, οι αυξήσεις των εισφορών θα συσχετισθούν µε την

αύξηση των µισθών.

• Ο αριθµός των δηλωµένων ηµερών εργασίας φαίνεται ιδιαίτερα

χαµηλός για τους αλλοδαπούς. Εποµένως, πολύ πιθανόν να

βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε το φαινόµενο όπου οι χαµηλόµισθοι να

84

προτιµούν στις περισσότερες των περιπτώσεων (σε συµφωνία µε τον

εργοδότη τους) να µην δηλώνουν τις πραγµατικές ηµέρες, ώστε να

κερδίζουν λίγο περισσότερα χρήµατα βραχυπρόθεσµα, ακόµα κι αν

αυτό σηµαίνει ότι δεν θα διαθέτουν ασφάλεια –σύνταξη– στο µέλλον.

• ∆εν πρέπει να περιµένουµε ότι οι συνεισφορές των αλλοδαπών στο

σύστηµα υγείας και πρόνοιας θα είναι (πολύ) µεγαλύτερες από τις

δαπάνες επειδή οι αλλοδαποί έχουν χαρακτηριστικά που εκ των

προτέρων περιορίζουν την χρήση του συστήµατος υγείας και

πρόνοιας, αλλά και αλλά χαρακτηριστικά που εκ των προτέρων

αυξάνουν την χρήση του συστήµατος.

Πολιτικές µετανάστευσης

Οι πολιτικές ενσωµάτωσης των µεταναστών σε µια χώρα υποδοχής

προσδιορίζονται και έχουν άµεση σχέση, όπως είναι φυσικό, µε τη γενικότερη

αντιµετώπιση αυτής απέναντι στο µεταναστευτικό ζήτηµα.

Όπως είναι γνωστό, κάθε κράτος διαµορφώνει την πολιτική του ως προς την

υποδοχή των µεταναστών. Η µεταναστευτική πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών

υποδοχής µεταπολεµικά κινήθηκε σε τρεις άξονες32:

1. Στην ενσωµάτωση των µεταναστών στην κοινωνία υποδοχής, εξίσωση µε τους

ντόπιους, χορήγηση δικαιωµάτων (πολιτικών, ιθαγένειας κλπ.). Εφαρµογή δηλαδή

µεταναστευτικής πολιτικής που εκφράζει την προώθηση µιας πολυπολιτισµικής

κοινωνίας ή την αφοµοίωση τους.

2. Στην επιλεκτική αφοµοίωση των µεταναστών. ∆ιαµόρφωση πολιτικών

αφοµοίωσης που αποβλέπουν στη διαφοροποίηση των διαφόρων εθνικών οµάδων.

3. Στην απώθηση των µεταναστών, διακοπή του µεταναστευτικού ρεύµατος, µείωση

του αριθµού των αλλοδαπών εργατών, προώθηση της παλιννόστησης,

32 Bλέπε Μουσούρου, Λ. 2003. Μετανάστευση και Μεταναστευτική Πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αθήνα: Gutenberg Geddes, A. 2003. The Politics of Migration and Immigration in Europe. London Sage Publications.

85

αντιµετώπιση των µεταναστών ως εργατικής δύναµης και εφαρµογή πολιτικών µη

αφοµοίωσης.

Η ενσωµάτωση των αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών είναι µια µακρά

διαδικασία που απαιτεί ειδικές προσπάθειες, κατά κανόνα δαπανηρές σε κόστος

και µε σηµαντικές µεταβιβάσεις πόρων. Προυποθέτει επίσης κοινωνικό διάλογο µε

όλες τις ενδιαφερόµενες πλευρές

Όπως έχει επισηµανθεί, η κύρια πρόκληση της µετανάστευτικής πολιτικής

είναι τώρα η επιτυχής προσπάθεια να περιοριστεί η επάνοδος στην παρανοµία των

νοµιµοποιηµένων µεταναστών, ο περιορισµός της εισροής νέων παρανόµων και η

οικονοµική και κοινωνική ενσωµάτωση των νοµίµων µεταναστών.

Για την επιτυχή εφαρµογή µεταναστευτικής πολιτικής θα πρέπει να σχεδιαστεί

µια συνεκτική και συνολική πολιτική. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να

αναπτύσσονται προγράµµατα που να αφορούν τους επιµέρους τοµείς όπως τις

εργασιακές σχέσεις, την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία, την παιδεία κλπ. που θα

στοχεύουν στη βελτίωση της υφιστάµενης κατάστασης, ενώ θα οδηγούν στην

καλύτερη διαχείριση των θεµάτων αυτών και στην ένταξη των µεταναστών.

Στις σηµερινές συνθήκες υψηλής ανεργίας, η οποία και µε τις πιο αισιόδοξες

προοπτικές προβλέπεται ότι θα αποτελεί σοβαρό πρόβληµα για αρκετά ακόµη χρόνια,

και προκειµένου να περιοριστεί η ενδεχόµενη όξυνση της αντιπαλότητας στην

εργασία, χρειάζεται µια συνεχής επαγρύπνηση, προϋπόθεση της οποίας είναι η όσο

το δυνατόν ακριβής παρακολούθηση των εξελίξεων και η σωστή αξιολόγηση και

διαχείρησή τους.

Η εθνική µεταναστευτική πολιτική θα πρέπει να κινείται:

στην προσπάθεια αποτίµησης και ανάδειξης της συµβολής των

µεταναστών στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας και

στην οικονοµική και κοινωνική ενσωµάτωσή των αλλοδαπών µέσω

της νοµιµοποίησής τους µε τη διεύρυνση του θεσµικού πλαισίου

καθώς και µε την αποτελεσµατικότερη αντιµετώπιση της

λαθροµετανάστευσης.

86

Προτάσεις πολιτικής

Οι πολιτικές θα πρέπει να στοχεύουν:

- Στη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης και των επιλογών της

προνοιακής πολιτικής.

- Στην ανάπτυξη προγραµµάτων κοινωνικής πρόνοιας για µια πιο

αποτελεσµατική και εξειδικευµένη κοινωνική προστασία για τους

αλλοδαπούς µετανάστες.

- Στη διεύρυνση των δυνατοτήτων πρόσβασης των µεταναστών στην

πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια περίθαλψη.

Ειδικότερα θα πρέπει:

Να εφαρµοστεί µια ενιαία πολιτική ένταξης των αλλοδαπών µεταναστών.

Αυτό σηµαίνει ότι η πολιτεία θα ορίσει τα κριτήρια στα οποία βασίζεται η

ανανέωση των αδειών διαµονής και εργασίας, ώστε να υπάρξουν περίοδοι

χρόνου από έξι µήνες ως 10 χρόνια, και στη συνέχεια να υπάρχει η

δυνατότητα πολιτογράφησης για τους µετανάστες.

Τα κριτήρια θα µπορούσαν να είναι :

1ον ο βαθµός γνώσης της ελληνικής γλώσσας

2ον οι σχέση µε την ελληνική κοινωνία (µικτή γάµοι, ύπαρξη παιδιών που

µεγάλωσαν στην Ελλάδα, …

3ον Χρόνος διαµονής στην Ελλάδα (ως ένδειξη ένταξης στην χώρα)

4ον Σηµεία κοινωνικής σταθερότητας, όπως η καθηµερινή παρακολούθηση

µαθηµάτων στο σχολείο ή η τακτική απασχόληση.

Η κατάσταση που θα έπρεπε µια πολιτεία να αποφύγει είναι να έχει

µετανάστες που θέλουν να ενταχθούν στην κοινωνία και να µην υπάρχει

87

πρόοδος ως προς τις απαραίτητες διοικητικές διαδικασίες για την ανανέωση

των αδειών.

Π.χ. Μετά δυο ανανεώσεις έξι µηνών να έχουν το δικαίωµα σε µια ανανέωση ένα

χρόνο, µετά τέσσερις ανανεώσεις ενός χρόνου να έχουν το δικαίωµα σε ανανέωση 5

χρόνιων. Το βασικό σηµείο είναι να είναι ορατό αυτό στο σύστηµα για τους

αλλοδαπούς.

Το δικαίωµα να λάβει κάρτα διαµονής και εργασίας ένας αλλοδαπός για µια

συγκεκριµένη περίοδο χρόνου δεν πρέπει να συσχετίζεται απαραίτητα µε το

ποσό που πρέπει να δώσει ώστε να αποκτήσει αυτή την κάρτα εργασίας.

Ασφαλώς, θα ήταν επιθυµητό η τιµή της κάρτας να µειωθεί σταδιακά µε την

αύξηση του χρόνου παραµονής ώστε να εµπεδώσει το αίσθηµα προόδου ως

προς την ένταξη τους στην κοινωνία.

Θα ήταν επίσης επιθυµητό να υπάρξουν πιο εύκολες διαδικασίες

πολιτογράφησης για αυτούς τους µετανάστες που µπορούν να δικαιολογούν

τουλάχιστον 10 χρόνια διαµονής στην Ελλάδα και αλλά κριτήρια, όπως την

καλή γνώση της γλώσσας ή την οικονοµική ένταξη.

Αλλαγή τρόπου συγκέντρωσης στατιστικών στο στοιχείων:

Βελτίωση και προσαρµογή στα σηµερινά δεδοµένα (βλέπε σελ.

Εφόσον εκτιµάται ότι τα δεδοµένα που αφορούν τους δικαιούχους

περίθαλψης, τα έσοδα-έξοδα και τις παροχές προς αλλοδαπούς ασφαλισµένους ανά

υπηκοότητα είναι απαραίτητα, θα πρέπει να δηµιουργηθούν τα αντίστοιχα δελτία και

να υπάρξει ένα ηλεκτρονικό σύστηµα που να συγκεντρώνονται τα στοιχεία αυτά.

Συνεπώς µια µελέτη που θα είχε ως αντικείµενο να προτείνει τις

απαραίτητες πρακτικές αλλαγές ώστε να καταστεί δυνατή η συγκέντρωση

αυτών των δεδοµένων.

88

Να βελτιωθεί ο τρόπος συγκέντρωσης των στατιστικών στοιχείων

των φορέων υγείας. Είναι απαραίτητο το Υπουργείο Εργασίας και

Κοινωνικής Ασφάλισης σε συνεργασία µε τη στατιστική υπηρεσία του

Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

-1ον να διερευνήσει ποια στοιχεία µπορούν να συλλεχθούν άµεσα και

-2ον να αλλάξει τα µηχανογραφικά δελτία τουλάχιστον στα 3 βασικά

ασφαλιστικά Ταµεία: ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ ώστε να συλλέγονται

περισσότερες και οµοιογενοποιηµένες πληροφορίες σχετικά µε τους

αλλοδαπούς και την χρήση που κάνουν του συστήµατος κοινωνικής

ασφάλισης και πρόνοιας.

3ον Να διαµορφωθούν καινούργια µηχανογραφικά απογραφικά δελτία για

την καταγραφή των ασθενών που νοσηλεύονται στα Νοσοκοµεία.

4ον Να γίνουν ρυθµίσεις ώστε ένας λαθροµετανάστης ή ένας αλλοδαπός που

διαµένει για τουριστικούς λόγους στη χώρα µας να µπορεί να

χρησιµοποιήσει το σύστηµα υγείας, χωρίς να αποκλείεται ή να έχει τη

δυνατότητα µόνον εφόσον υπάρχουν συµβάσεις µε την χώρα προέλευσής

του.

Με βάση την ισχύουσα νοµοθεσία η νόµιµη διαµονή των

αλλοδαπών στη χώρα µας είναι συνδεδεµένη µε τη νόµιµη εργασία

τους: Θα πρέπει να αποσυνδεθεί για να µειωθεί η υψηλή παράνοµη

διαµονή που παρατηρείται σήµερα.

Να προετοιµαστεί η οργάνωση συµφωνιών µε γειτονικές χώρες

(Ρουµανία, Βουλγαρία, πρώην Γιουγκοσλαβία, Αλβανία, οι οποίες

θα είναι όλοι κατά πάσα πιθανότητα µέλη της ΕΕ µέσα στα

επόµενα 20 χρόνια) αναφορικά µε την σύνταξη των υπηκόων τους

που εργάζονται στην Ελλάδα. Αυτές οι ρυθµίσεις θα επιτρέπουν

στους αλλοδαπούς να επιστρέφουν στην χώρα τους αν το

επιθυµούν, µετά το τέλος της εργάσιµης ηλικίας τους.

89

Να προβλεφτεί η σταδιακή αύξηση των κατώτατων όριων

εισφορών στα ασφαλιστικά ταµεία (για ΙΚΑ για Ελληνες) για τη

δικαιολόγηση της πλήρους ασφάλισης.

Τα όρια αυτά σήµερα είναι σχετικά χαµηλά :

- Στο ΙΚΑ είναι 40 µέρες στην οικοδοµή και 50 µέρες σε άλλες

δραστηριότητες.

- Στο ΟΓΑ, το κράτος πληρώνει περίπου τα 2/3 της ασφάλισης.

Αρχικά, το γενναιόδωρο αυτό σύστηµα ίσχυσε για να καλύψει τους Έλληνες που

δεν µπορούσαν να δικαιολογούν πολλές ηµέρες εργασίας. Ωστόσο, σήµερα θα

µπορούσε να λειτουργήσει περισσότερο υπέρ των µεταναστών (και εν µέρει υπέρ

των Ελλήνων) που δεν δηλώνουν πολλές ηµέρες εργασίας (βλέπε Κεφάλαιο 3 πίνακες

20 και 21). Ωστόσο, για να ανανεώσουν την άδεια παραµονής, οι µετανάστες πρέπει

να έχουν τουλάχιστον 150 ηµέρες ασφάλισης για κάθε έτος. Έτσι, δηµιουργείται µια

διάκριση µεταξύ ελλήνων και αλλοδαπών. Θα ήταν επιθυµητό να το µειώσουµε σε µια

προοπτική ένταξης των αλλοδαπών.

Εποµένως, προτείνεται να αυξηθούν σταδιακά αυτά τά κατώτατα χρονικά

όρια.

Τέλος, προς την κατεύθυνση εξασφάλισης αποτελεσµατικότερης

εξυπηρέτησης των µεταναστών και ευχερέστερης πρόσβασής τους στις κοινωνικές

υπηρεσίες, θετική απήχηση θα είχαν:

• η δηµιουργία υπηρεσιών πληροφόρησης και εξυπηρέτησης µεταναστών, οι

οποίες θα λειτουργούν στο πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης

• η δηµιουργία υπηρεσιών υποστήριξης και διαµεσολάβησης µεταναστών

• η δηµιουργία του θεσµού του συνηγόρου του µετανάστη

• η εκπαίδευση και κατάρτιση εξειδικευµένων στελεχών στις νοµαρχίες

• η εκπαίδευση των µεταναστών για εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας

90

Ζητήµατα που χρειάζεται να διερευνηθούν:

Να προσδιοριστούν οι ανάγκες της Ελλάδας όσον αφορά το µέγεθος των

µεταναστευτιών εισροών.

Να εξεταστεί η θέση της Ελλάδας ως προς τα µεταναστευτικά ρεύµατα. Πιο

συγκεκριµένα, η χώρα µας θα συνεχίσει να ελκύει ή όχι οικονοµικούς

µετανάστες τα 10/20 επόµενα χρόνια;

Να εξεταστούν οι ροές των µεταναστών. Το «στοκ» των αλλοδαπών

βασίζεται σε πολλές ή σε λίγες εισροές και εκροές µεταναστών; Στην πρώτη

περίπτωση, ο χρόνος διαµονής θα αυξάνεται κάθε χρόνο.

Να αποσαφηνιστεί η πολιτική που θα ακολουθηθεί από την πολιτεία όσον

αφορά την µετανάστευση και από την οποία θα προσδιοριστεί και η

συµµετοχή και το κόστος των ασφαλισµένων αλλοδαπών στο σύστηµα

υγείας και πρόνοιας.

Με βάση τα δεδοµένα που θα συγκεντρώνονται από τα Ταµεία θα πρέπει να

διερευνηθεί αν τα έξοδα/έσοδα των αλλοδαπών στον τοµέα της κοινωνικής

ασφάλισης διαφέρουν κατά µέσο όρο ή όχι από αυτά των Ελλήνων,

διατηρώντας όλες τις µεταβλητές ίδιες.

Να διερευνηθεί εάν οι πρακτικές χρήσης του συστήµατος υγείας και πρόνοιας

από τους µετανάστες είναι διαφορετικές από αυτές των Ελλήνων, όπως για

παράδειγµα η χρήση-κατανάλωση φάρµακων, οι ηµέρες νοσηλείας, κλπ., µε

βάση τις βασικές κοινωνικές και οικονοµικές µεταβλητές (ηλικία, φύλο,

επάγγελµα, οικονοµικός κλάδος, εισόδηµα).

91

Να διερευνηθεί η επίδραση της µελλοντικής γήρανσης των αλλοδαπών (σε 20

χρόνια) και συνταξιοδότησης αυτών από το εθνικό σύστηµα υγείας.

.

Να επανεξεταστεί η προοπτική της πολιτογράφησης µέρους από τους

οικονοµικούς µετανάστες

Να εξεταστούν οι δεσµοί που διατηρούν οι αλλοδαποί µε τη χώρα

καταγωγής τους (π.χ. επιστρέφουν κάθε χρόνο στην χώρα τους; Τηλεφωνούν

συχνά εκεί στο συγγενικό τους περιβάλλον;…).

Να εξεταστεί η χρήση του συστήµατος υγείας και πρόνοιας που γίνεται

σήµερα από τους λαθροµετανάστες. Η πιλοτική διερεύνηση που

διενεργήσαµε σ’ένα δηµόσιο Γενικό Νοσοκοµείο έδειξε ότι µόνον 2% των

αλλοδαπών που νοσηλεύτηκαν ήταν αλλοδαποί ανασφάλιστοι µε βιβλιάριο

απορίας..

Να εξεταστεί εάν υπάρχουν µετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα (µόνιµα ή

όχι) αποκλειστικά για να χρησιµοποιήσουν το σύστηµα υγείας (νοσοκοµεία),

µε κρατική συµφωνία ή χωρίς (βλέπε σχετική εγκύκλιο Υπ. Υγείας και

Κοινωνικής Αλληλεγγύης).

Να διερευνηθεί αν η αναπαραγωγική συµπεριφορά (γονιµότητα) των

µεταναστών είναι διαφορετική από αυτήν των Ελλήνων; Επίσης, η γέννηση

παιδιών συνεπάγεται µονιµότερη εγκατάσταση, µεγαλύτερη κατανάλωση

υπηρεσιών υγείας κλπ.;

Να εξεταστεί εάν παρατηρείται διαφορετική χρήση του συστήµατος υγείας

και πρόνοιας από τους αλλοδαπούς τόσο στο πλαίσιο της ίδιας κατηγορίας

(π.χ. ανειδίκευτοι εργάτες) όσο και συγκριτικά µε τις υπόλοιπες οµάδες.

92

Βιβλιογραφία Barh H. , Bos M., Caldwell G. and L. Maratou-Alipranti, 2002.“International Migration and Inequality” in Y. Lemel and H.-H. Noll, Changing Structures of Inequality: A Comparative Perspective. Montreal: McGill-Queen University Press, σελ. 275-332. Bas-Theron, Fr. Maurice M, 2002. Rapport sur les immigrés vieillissants, Novembre. CGP Immigration, marché du travail, Intégration, Octobre 2002, 403 σελ.. Cavounidis J. 2002. “Migration in southern Europe and the case of Greece”, International Migration, τόµος 40, σελ. 45-70. Geddes, A. 2003. The Politics of Migration and Immigration in Europe. London Sage Publications. Γεωργούλας Στρ. 2003. «Το νοµικό πλαίσιο της µεταναστευτικής πολιτικής» στο Κ. Κασιµάτη (επιµ.) Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές Ενταξης. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 91-122. Γνώµες της ΟΚΕ, ∆ηµογραφικό ζήτηµα, ∆εκέµβριος 2000. Γνώµες της ΟΚΕ, Μετανάστευση και παραµονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια, 2000. ∆ρεττάκης, Μ. 2000. Εισροή µεταναστών και υπογεννητικότητα, 1991-2000. Αθήνα.

Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την Απασχόληση (ΕΣ∆Ε), Υπ. Εργασίας 1998 έως 2003.

Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την Κοινωνική ενσωµάτωση, Υπ. Εργασίας 2000 και 2003. ΕΣΥΕ, Έρευνα για άτοµα µε προβλήµατα υγείας ή αναπηρία, Αθήνα, 2003. ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού της 18ης Μαρτίου 2001. EΣYE, Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού, 2000. ΕΣΥΕ, Στατιστικά κοινωνικής Πρόνοιας και Υγιεινής, 1997. Fakiolas R. και R. King 1996, “Emigration, Return, Immigration. A review and evaluation of Greece postwar experience of international migration”, International Journal of Population Geography.

93

Fakiolas R. (1999a). “Socio-Economic Effects of Immigration in Greece” Journal of European Social Policy, SAGE Publications, London, New Delhi, Vol 9 (3): p. 211-229.

Fakiolas R (1999b) “Immigration and Unregistered Labour in the Greek Labour

Market”. In R. King, G Lazaridis and C.Tsardanidis (eds.) Eldorado or Fortress? Migration in Southern Europe, London: Macmillan.

Iosifides T. (1997). “Immigrants in the Athens Labour Market: a Comparative Study of Albanians, Egyptians and Filipinos”. In King R. and Black R. (eds) (1997). Southern Europe and New Immigrations. Sussex Academic Press pp. 51-74.

Gazon Eric, 2001. «Οι µετανάστες και η ∆ηµοκρατία», σελ. 145-177, Στο Ναξάκης Χ.και Χλέτσος Μ. (επιµ.), Μετανάστες και Μετανάστευση, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα. Glytsos N. 1995, “Problems and policies regarding the socio-economic integration of returnees and foreign workers in Greece”, International Migration, Vol. XXXIII-2, σελ. 155-172. Glytsos N. 1996, «Demographic changes: retirement, job creation and labour shortages in Greece: an occupational and regional outlook», Discussion papers, Athens, KEPE. Karantinos, D. Cavounidis, J. Ioannou. C. 1993, European community observatory on policies to combat social exclusion: first national report of Greece, Athens, National Center of Social Research. Karantinos D. 2001, Trends in immigration: Greece, Report, European Commission, DG Employment & Social Affairs. Καβουνίδη, Τζ. 2002, Χαρακτηριστικά µεταναστών: το ελληνικό πρόγραµµα νοµιµοποίησης του 1998, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα. Καβουνίδη, Τζ. 2003. ΄Ερευνα για την οικονοµική και κοινωνική ένταξη των µεταναστών. Αθήνα: ΠΑΕΠ. Κασιµάτη, Κ. (επιµέλεια) 2003. Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές ένταξης. Αθήνα: Gutenberg. Κασιµάτη, Κ. 2003. «Ιστορικές αναφορές των µεταναστευτικών ροών» στο Κασιµάτη, Κ (επιµ.) Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές ένταξης. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 23-44. Λαµπριανίδης Λ., Λυµπέρακη Α. 2001, Αλβανοί Μετανάστες στην Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής. Lianos T.P., A. Sarris, L. Kasteli. 1996, «Illegal immigration and local labor markets: the case of northern Greece”, International Migration, τόµος XXXIV, σελ. 449-484.

94

Λιανός Θ. Π., 2003. Σύγχρονη µετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονοµική διερεύνηση, ΚΕΠΕ, Αθήνα. Maratou-Alipranti L.and R. Fakiolas, 2000. “Foreign female immigrants in Greece” Papers, Revista de Sociologia, (Universitat Autonoma de Barcelona) No 60, σελ. 101-117. Maratou-Alipranti L. and Tastsoglou E., Editors. 2003. “Gender and International Migration: Focus on Greece”, The Greek Review of Social Research, Special Issue, volume 110A. Maratou-Alipranti, L. and Tastsoglou E. 2003. “Gender and International Migration: Conceptual Substantive and Methodological Issues. The Greek Review of Social Research Special Issue, “Gender and International Migration: Focus on Greece”, E.Tastsoglou and L. Maratou-Alipranti, Editors, Volume 110A, , p. 5-22.

Maratou-Alipranti, L and R. Fakiolas, 2003. “The lonely path of migrant women in Greece”. The Greek Review of Social Research, Special Issue “Gender and International Migration: Focus on Greece, E. Tastsoglou and L. Maratou-Alipranti, Editors. Νο 110A, p. 165-188. Μαράτου-Αλιπράντη. Λ. 1996. «Ξένο εργατικό δυναµικό και το πρόβληµα της κοινωνικής ενσωµάτωσης» στο ∆ιαστάσεις του κοινωνικού αποκλεισµού στην Ελλάδα, Τόµος Α΄ Αθήνα: ΕΚΚΕ. Μαρβάκης, Αθ., Παρσάνογλου, ∆. Παύλου, Μ. 2001. Μετανάστες στην Ελλάδα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Μπάγκαβος Χρ., 2003. «∆ηµογραφικές διαστάσεις της µετανάστευσης στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση», σελ. 45-85, Στο Κ. Κασιµάτη (επιµ.) Πολιτικές µετανάστευσης και στρατηγικές ένταξης, Αθήνα: Gutenberg. Μπάγκαβος Χρ., 2003. ∆ηµογραφικές µεταβολές, Αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, Αθήνα: Gutenberg. Μπάγκαβος Χρ. Mωϋσίδης Α, (επιµ.) 2004. Το νέο δηµογραφικό τοπίο του 21ου αιώνα. Αθήνα: Gutenberg. Moυσούρου, Λ. 2003. Μετανάστευση και Μεταναστευτική Πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αθήνα: Gutenberg. Ναξάκης Χ. και Χλέτσος Μ. (επιµ.), 2001.Μετανάστες και Μετανάστευση, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. Παπαλιού Ο., Φαγαδάκη Ε. 2003 «Κοινωνικοοικονοµικές συνέπειες της ∆ηµογραφικής γήρανσης». Στο. Σιάµπος Γ. (επιµ.), Πληθυσµός και Ανάπτυξη στην

95

Ελλάδα Πρακτικά του Πανελλαδικού ∆ηµογραφικού Συνεδρίου, Ελληνική Εταιρεία ∆ηµογραφικών Μελετών, Αθήνα: Κορφή. Papantoniou-Fragouli M. and Leventi K. M. (2000). “The Regularisation of Aliens in Greece”. International Migration Review. Volume XXXIV, Number 3, Fall Issue, pp. 950-955. Παπασιώπη-Πασιά Ζ. 1995. Τα δικαιώµατα των αλλοδαπών όπως πηγάζουν από τον Ν. 1975/1991. Αθήνα-Κοµοτηνή, Α.-Ν. Σάκκουλας. Principe L., 2003. “Les migrations et les contradictions de la mondialisation”, www.portoalegre.org. Ροµπόλης Σ. «∆ηµογραφικές µεταβολές και αλλαγές στην κοινωνική ασφάλιση» στο Μπάγκαβος Χρ. Mωϋσίδης Α, (επιµ.) 2004. Το νέο δηµογραφικό τοπίο του 21ου αιώνα. Αθήνα: Gutenberg , σελ. 183-212. Φακιολάς Ρ. 2002, «Μετανάστευση: η νοµιµοποίηση των παράνοµων µεταναστών στην Ελλάδα», Εργασία 2002, Αθήνα, Πάντειο Πανεπιστήµιο, σελ.41-51. Φακιολάς Ρ. 2001, «Μετανάστευση», Επετηρίδα Εργασίας 1998, Αθήνα, Πάντειο Πανεπιστήµιο, σελ.19-34.

96