health family welfare t

8/4/2019 Health Family Welfare t

http://slidepdf.com/reader/full/health-family-welfare-t 1/101

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey«

g‰¿a

bfhŸif és¡f¡ F¿¥ò

2011 - 2012

nfhç¡if v©. 19

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw

lh¡l®. é.v°. é#Œ k¡fŸ ešthœÎ (k) FL«g ey¤Jiw mik¢r®

©

jäœehL muR

2011

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiwg‰¿a

bfhŸif és¡f¡ F¿¥ò2011-2012

bghUsl¡f«

g¡f«v©

1 K‹Diu - 1-13

2 kU¤Jt¡ fšé - 14-24

3 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ - 25-42

4 jäœehL khãy f©gh®it ÏH¥òjL¥ò¢ r§f«

- 43-47

5 bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò

kUªJ Ïa¡ff«

- 48-67

6 FL«g ey¤ Â£l« - 68-83

7 kUªJ f£L¥gh£L Ïa¡ff« - 84-90

8 ÏªÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ Jiw - 91-102

9 jäœehL Rfhjhu¤ Â£l« - 103-113

10 khãy eythœÎ r§f« - 114-152

11 jäœehL khãy vŒ£° f£L¥gh£L¢r§f«

- 153-177

12 jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« - 178-185

13 jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J Jiw

- 186-188



m¤Âaha« - 1

K‹Diu

1.1. "neha‰w thœnt Fiwt‰w bršt«" v‹gJ ekJ_jhija® KJbkhê MF«. eykhd ehnl tskhd

ehlhF«. k¡fŸ ešthœÎ v‹gJ xU rKjha¤Â‹mid¤J ts®¢ÁæY« K¡»a g§F t»¡»wJ. xU

eh£o‹ x£L bkh¤j bghUshjhu ts®¢Á¡FMnuh¡»akhd k¡fshš k£Lnk M¡fó®tkhdg§»id më¡f ÏaY«. jukhd kU¤JttrÂfis¥ bghJ k¡fS¡F vëjhf »il¡f¢brŒtÂš k£L« ftd« brY¤jhkš, nehŒ jL¥ògâfëY« ešy thœ¡if Kiwfis¡fil¥Ão¥gÂY« ftd« brY¤Â eykhdrKjha¤ij cUth¡f ekJ khãy« cWÂ

ó©LŸsJ. Rfhjhukhd jäœehL v‹w Ïy¡ifmiltj‰fhf, k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤

Jiw¡F 2010-2011M« ãÂah©oš %ghŒ 3889nfhoahf ÏUªj ãÂ xJ¡ÑL, 2011-2012Ïš %ghŒ4761 nfhoahf ca®¤j¥g£LŸsJ. ÏJ flªjM©L ãÂ xJ¡Ñ£il él 20 éG¡fhLmÂfkhF«.

1.2. K¡»a Rfhjhu F¿pLfëš ÏªÂahéš cŸsgy khãy§fëš jäœehL K‹åiy t»¡»wJ.

ešy bghJ Rfhjhu¤ij guhkç¥gÂš mÂY«F¿¥ghf bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ ey«guhkç¥gÂš k‰w khãy§fisél, ekJ khãy«K‹khÂç khãykhf éiuªJ K‹nd¿ tU»wJ.

2

jäHf¤Âš 99.8%

Ãurt§fŸ kU¤Jt ãiya§fëš jFÂÍ«, gæ‰ÁÍ« bg‰wt®fshš el¤j¥gL»wJ. 2001 Kjš 2006-M« M©Ltiuæyhd fhy¤Âš brašgL¤j¥g£l Mu«gRfhjhu ãiya§fëš 24 kâ neuK« ÃurtnrittrÂfŸ, x›bthU t£lhu¤ÂY« xU Mu«g Rfhjhu

ãiya¤ij 30 gL¡if trÂfŸ k‰W« eÅdkU¤Jt¡ fUéfSl‹ ju« ca®¤Jjš, muR

kU¤Jt kidfëš Ókh§ nritfŸ, kf¥ngWcldhs® ÏU¥ò¤ Â£l«, jhŒ Ïw¥ig jL¡F«jâ¡if Kiw ngh‹w gšntW Â£l§fŸ jäœehLbjhl®ªJ Áw¥ghf brašg£L tUtj‰fhdfhuz§fshF«.

1.3. Ïs«ÃŸis thj«, bjhGnehŒ k‰W« fhrnehŒngh‹w bjh‰W nehŒfis xê¥gÂš jäHf«

F¿¥Ãl¤j¡f bt‰¿ bg‰WŸsJ. v¢.I.é / vŒ£°nehŒ xê¥ÃY« Áw¥ghd K‹nd‰w« f©LŸsJ.2012-¡FŸ jäHf¤ij "vŒ£° Ïšyh k‰W« òÂabjh‰W Ïšyh khãykh¡f" jäœehL vŒ£°f£L¥gh£L¢ r§f« j‰nghJ jdJ brašgh£ošftd« brY¤ÂtU»wJ. mÂf cæçH¥ò¡Ffhuz§fshd ÚuêÎ nehŒ, Ïja nehŒ, ca® Ïu¤jmG¤j nehŒ k‰W« ò‰WnehŒ ngh‹w bjh‰W

Ïšyhj nehŒfis f£LgL¤Jjš Ûjhd ekJftd¤ij cldoahf xUKf¥gL¤j nt©oamtÁa¤ njit j‰nghJ V‰g£LŸsJ. ÏªnehŒfŸF¿¤J éê¥òz®Î V‰gL¤JtJl‹, thœ¡ifKiw kh‰w«, nehŒfis Mu«g¤Ânyna f©l¿ªJÁ»¢ir brŒtJ v‹w Ïu©L têfë‹ _y«



3

k£Lnk nehia f£L¥gL¤j ÏaY«. cyft§» ãÂÍjéÍl‹ brašgL¤j¥gL« Ïu©lh« f£ljäœehL Rfhjhu¤ Â£l«, njÁa »uhk Rfhjhu¤Â£l¤Jl‹ ÏizªJ, nk‰f©l nehŒfis¤jL¥gj‰F«, Á»¢iraë¡F« Â£l§fë‹ ÛJ«ftd« brY¤JtJ k£Lä‹¿, mjdhš tU« Ô§Fk‰W« thœ¡if Kiw kh‰w« F¿¤j éê¥òz®itk¡fël« V‰gL¤Âl jftš fšé bjhl®ò

elto¡iffëš ftd« brY¤Â tU»wJ. Ïªj¤Â£l¤Â‹ Ñœ Ïja nehŒ, ÚçêÎ nehŒ, ca® Ïu¤jmG¤j nehŒ k‰W« fU¥igthŒ ò‰WnehŒ, kh®gfò‰WnehŒ, ngh‹w nehŒfëdhš ghÂ¡f¥g£lnehahëfë‹ nehæid bjhl¡f¤Ânynaf©l¿ªJ Á»¢ir tH§Ftj‰F V‰w tifæšmuR kU¤Jtkidfë‹ f£lik¥ig eÅdcgfuz§fSl‹ nk«gL¤J« gâ j‰nghJ

brašgL¤j¥gL»wJ.

1.4. Kªija murhš bfh©Ltu¥g£l cæ®fh¡F«Á»¢ir¡fhd fh¥Õ£L¤ Â£l«, éçthdjhfÎ«k¡fë‹ vÂ®gh®¥òfis ó®¤Â brŒa¡ToajhfÎ«

Ïšyhj fhuz¤Âdhš Ïu¤J brŒa¥g£lJ. ÏªjmuR “Kjyik¢rç‹ éçthd bghJ kU¤Jtfh¥Õ£L¤ Â£l«“ v‹w òÂa fh¥òWÂ¤ Â£l¤ij

j‰nghJ m¿Kf¥gL¤ÂÍŸsJ. Ï¤Â£l« éiuéšbjhl§f¥gL«. Ïªj¥ òÂa Â£l¤Âš fh¥ÕlhfM©o‰F xU Ïy£r« %ghŒ Åj« eh‹FM©LfS¡F tH§f¥gL«. Áy F¿¥Ã£lnehŒfS¡F xU Ïy£r« v‹gJ 1.5 Ïy£r« %ghŒtiu ca®¤jÎ« tif brŒa¥g£LŸsJ. kU¤Jt

4

Á»¢ir Kiwfë‹ v©â¡if mÂf¥gL¤j¥gL«. Á»¢ir r«gªj¥g£l gçnrhjidfS«,kU¤Jtkidæš Á»¢ir KoªJ Å£o‰F mD¥ò«

ehëèUªJ IªJ eh£fS¡F kUªJ kh¤ÂiufS«,gaz¢ bryÎ« fh¥Õ£L¤ bjhifæš ml§F«.

Ïªj¥ òÂa Â£l¤Â‹ Ñœ muR kU¤JtkidfŸKGtJkhf ga‹gL¤j¥gL«. òÂa éçth¡f¥g£lRfhjhu fh¥òWÂ¤ Â£l« bjhl§Ftj‰F K‹

Ïil¥g£l fhy¤Âš bghJ k¡fS¡F j§Fjilæ‹¿, mtru cæ®fh¡F« nehŒfS¡FRfhjhu¡ fh¥ÕL tH§F« tifæš Ïil¡fhy

eilKiw ( Stop Gap ) V‰ghL brŒa¥g£LŸsJ.

1.5. 2004-2005 M« M©oš 15 taJ¡F¡ Fiwthf cŸs FHªijfëš Ãwé¡ FiwghL cŸst®fŸf©l¿a¥g£L, mt®fëš cjL¥ÃsÎ k‰W«

m©z¥ ÃsÎ mWit Á»¢irnjit¥g£lt®fS¡F muR kU¤Jt¡ fšYhçkU¤Jtkidfëš mWit Á»¢ir brŒa¥g£LjäœehL cjL ÃsÎ – m©z¥ ÃsÎ Ïšyhjkhãykh¡f¥g£lJ. j‰bghGJ Û©L« Ï¤Â£l¤ij

eilKiw¡F bfh©L tu¤ Ô®khå¡f¥g£LŸsJ.15 taJ¡F ÑGŸs gh®it¡F¥ òy¥gL« Ãwé¡nfhshW FiwghLfŸ cŸs FHªijfŸmidtiuÍ« MŒÎ nk‰bfh©L, mt®fëšmWit Á»¢ir njit¥gL« FHªijfS¡F

Ïytrkhf muR kU¤Jt¡ fšYhçkU¤Jtkidfëš mWit Á»¢ir brŒJ Ãwé¡nfhshW rç brŒa¥gL«.



5

1.6. xU òÂa Ka‰Áahf vëÂš br‹wila Koahjbjhiy Jhu¥ gFÂfëš k¡fë‹ Å£o‰nf br‹WRfhjhu trÂfŸ më¥gj‰F " elkhL«kU¤Jtkid" v‹w òÂa Â£l« Ïªj murhšbjhl§f¥gl cŸsJ. j‰nghJŸs 385 elkhL«kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ, TLjš gâahs®fŸ k‰W«MŒtf trÂfSl‹ nk«gL¤j¥g£L Ïªj elkhL«

kU¤Jtkid m¿é¡f¥g£l gaz¤ Â£l¤Â‹gobjhiy Jhu »uhk§fS¡F br‹W Á»¢irmë¡F«.

1.7. ekJ khãy¤Âš »uhk¥ gFÂfëš kU¤JttrÂfŸ tH§FtÂš F¿¥Ãl¤j¡f K‹nd‰w«V‰g£LŸsnghÂY«, ef®¥òw§fëš thG« ViHvënah® F¿¥ghf Foir¥ gFÂfëš tÁ¡F«

k¡fŸ ftå¡f¥glhjt®fshfÎ«, nghJkhdRfhjhu ftå¥ò nritfŸ »il¡f¥bgwhjt®fshfÎ« cŸsd®. Ïªj V‰w jhœéidrçbrŒÍ« éjkhf, ef®¥òw Rfhjhu nritfistH§F«tifæš xU éçthd Â£l«brašgL¤j¥gl cŸsJ. Cuf¥ gFÂæš cŸsMu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F ãfuhf, ef®¥òw¥gFÂfëY« Mu«g Rfhjhu trÂfisnk«gL¤JtÂš muR ftd« brY¤J«. ef®¥òwMu«g Rfhjhu ãiya§fŸ 24 kâ neuK«brašgL« tifæš tY¥gL¤j¥gL«. V‰fdntnjÁa Cuf Rfhjhu ey¤ Â£l¤ÂšmDkÂ¡f¥g£LŸs 60 ef®¥òw Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F njitahd gâahs®fŸ k‰W«

6

cgfuz§fŸ tH§» bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤jL¥ò kUªJ Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ mitfŸbfh©Ltu¥gL«. ef®¥òw Mu«g Rfhjhu

ãiya§fŸ Ïšyhj xU Ïy£r¤Â‰F« Fiwthdk¡fŸ bjhif cŸs 75 Á¿a efu§fëš ef®¥òwMu«g Rfhjhu ãiya§fŸ V‰gL¤j¥gL«.

1.8. Ïªj muR v¥nghJ« kfë® nk«ghL k‰W«

FHªij eyD¡F K¡»a¤Jt« më¡»wJ. Ïjidm§Ñfç¡F« tifæš kfë® eyåš ftd«brY¤J« gy Â£l§fŸ brašgL¤Jtj‰fhfm¿é¡f¥g£LŸsd. j‰nghJŸs lh¡l®K¤Jy£Räbu£o kf¥ngW ãÂ cjé¤ Â£l« ViH¥bg©fS¡F Ïu©L kf¥ngW¡F %.12,000 ãÂcjé ca®¤Â tH§F« tifæš tY¥gL¤j¥gL«.

ÏÂš Kjš %.4000/- fUÎ‰w VHhtJ khj¤Âš

gçnrhjid KoªjÃ‹ tH§f¥gL«. %.4000/- muRkU¤Jtkidæš kf¥ngW trÂ bgW« nghJ cl‹tH§f¥gL«. ÏWÂ¤ jtizahf %.4000/- njÁam£ltiz¥go FHªij¡F jL¥óÁ ngh£lÎl‹IªjhtJ khj¤Âš tH§f¥gL«. Ïªj M©L Ïªj¤Â£l« %.596 nfho bryéš brašgL¤j¥glcŸsJ.

1.9. Ïs« bg©fëilna Rfhjhu¤ij g‰¿aéê¥òz®it V‰gL¤JtJ, vÂ®tU« fhy¤Âšbjh‰W nehŒfisÍ«, fUÎwhikæ‹ Mg¤ijÍ«Fiw¥gj‰F bgU« cjéahf ÏU¡F«.»uhk¥òw§fëš thG« Ï¤jifa¥ bg©fS¡FMW rhålç eh¥»‹ cŸs xU ng¡bf£ MW %ghŒ



7

v‹w khåa éiyæš g¤J kht£l§fëšéãnah»¡F« Â£l« k¤Âa murhšm¿é¡f¥g£LŸsJ. våD«, xU§»izªjFHªijfŸ nk«gh£L¤ Â£l ã®thf¡ f£L¥gh£ošbrašgL« Cêa®fŸ k‰W« »uhk Rfhjhubréèa®fŸ _ykhf khãy¤ÂYŸs»uhk¥òw§fëš thG« mid¤J Ïs«bg©fS¡F« rhålç eh¥»‹ Ïytrkhfnt

tH§f khãy muR KoÎ brŒJ , 46 nfho %ghŒxJ¡ÑL brŒJŸsJ. eh£onyna jäœehL k£L«jh‹ khãy« KGtJ« khãy ãÂæèUªJK‹ndho¤ Â£lkhf brašgL¤J»wJ.

1.10. cyf t§» cjéÍl‹ eilbgW« jäœehLRfhjhu¤ Â£l«, bghJ k¡fS¡F tH§f¥gL«

Rfhjhu nritfis nk«gL¤J« bghU£L muRkU¤Jtkidfëš cŸf£lik¥ò trÂfisnk«gL¤JtÂš K¡»a ftd« brY¤Â tU»wJ.

Ïu©lhtJ f£l¤Âš Ïªj¤ Â£l¤Â‰FxJ¡f¥g£l ãÂia¡bfh©L %.55 nfho bryéšTLjš kU¤Jt cgfuz§fŸ, éõ K¿ÎÁ»¢ir¡fhd cæ®fh¡F« cgfuz§fŸéãnah»¡f¥g£L, mid¤J kht£l jiyik

kU¤JtkidfëY« nehŒ f©l¿Í« nritæ‹ju« ca®¤j¥gl cŸsJ. muR-jåah® T£LKa‰Áæš fâå trÂÍl‹ Toa mÂeÅd MŒtftrÂfŸ mid¤J kht£l§fëY« V‰gL¤jÂ£läl¥g£LŸsJ.

8

1.11. czÎ¡ fy¥gl¤ij f£L¥gL¤J« bghU£L,

ÏªÂa muR j‰nghJŸs 1954-M« M©L czÎfy¥gl jL¥ò¢ r£l¤Â‰F kh‰whf czÎ ghJfh¥òk‰W« ju¢ r£l« 2006 Ïa‰¿ÍŸsJ. Ï¥òÂa r£l«Mf°£ 5, 2011 Kjš brašKiw¡F tªJŸsJ.jäœehL muR«, czÎ ghJfh¥ò k‰W« ju¢ r£l«2006, 2011 Mf°£L 5 Kjš brašgL¤j elto¡if

vL¤JŸsJ. jukhd fy¥glk‰w czÎ k‰W«nghèæšyhj kUªJfis k¡fS¡Féãnah»¥gij cWÂ¥gL¤j Ïªj muR czÎ¥ghJfh¥ò k‰W« kUªJ f£L¥gh£L ã®thf¤Â‰bfdjåahf xU Mizauf¤ij bjhl§»l KoÎbrŒJŸsJ. njitahd bjhl® elto¡iffŸV‰fdnt vL¡f¥g£L, òÂa Jiw éiuéšbjhl§f elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.

rªijæš jukhd kUªJ k‰W« czÎ¥ bghU£fŸ»il¡f¢ brŒtij cWÂ brŒa j‰nghJŸs czÎk‰W« kUªJ¡ f£L¥ghL nrhjid¡ Tl§fŸ

eÅd¥gL¤j¥g£L ju« ca®¤j¥gL«.

1.12. j‰nghJŸs ‘108‘ M«òy‹° nritæ‹ _ykhftH§f¥gL« mtru fhy ngh¡Ftu¤J nritTLjš thfd§fSl‹ tY¥gL¤j¥gL«. mtru

fhy§fëš kU¤JtkidfS¡F Ïilnaahdngh¡Ftu¤J trÂfŸ mDkÂ¡f¥gL«.gH§Foæd® tÁ¡F« kiy¥gFÂfëš TLjštrÂfSl‹ Toa Áw¥ò C®ÂfŸ _y« Ïªjnrit më¡f¥gL«. g¢Ás« FHªijfë‹



9

mtrufhy nrit¡bfd kht£lªnjhU« C®Âx‹W jåahf tH§f¥gl cŸsJ.

1.13. ViH k‰W« tWik¡ nfh£o‰F Ñœ thG«k¡fS¡F jukhd ca® ãiy kU¤Jt Á»¢irtH§f¥gl nt©L« v‹gÂš muR cWÂahfcŸsJ. nry« nkhf‹ Fkhuk§fy«kU¤Jtkidæš xU Áw¥ò kU¤Jtkid eÅd

jiy¡fha ÃçÎl‹ ika muR ãÂ cjéæšmik¡f¥g£LŸsJ. Ïnj ngh‹w Áw¥òkU¤Jtkid x‹W kJiuæš mik¡F« gâ

eilbg‰WtU»wJ. khãy ãÂæš %.100 nfhobryéš, ÂU¢Á m©zš fhªÂ muRkU¤Jtkidæš Áw¥ò Á»¢ir ika« x‹Wmik¡f Â£läl¥g£LŸsJ. Ïªj kU¤Jtkidfëš khãy« KGtJ« cŸs k¡fë‹

Rfhjhu¤ njitfis mÂf Jhu¥ gazä‹¿ bgw ÏaY«. Ïitfis všyh« éŠR« mséš,XkªJhuh® muÁd® njh£l¤Âš ga‹gL¤j¥glhkšcŸs ‘V‘ Ãsh¡ f£ll¤Âš mÂeÅd gš JiwÁw¥ò kU¤Jtkid x‹iw mik¡f Ïªj muRKoÎ brŒJŸsJ. Ïªj kU¤Jtkidæš òJblšèmid¤J ÏªÂa kU¤Jt m¿éaš fHf¤Âš cŸstrÂfS¡F Ïizahd trÂfŸ ÏU¡F«.

1.14. j‰nghJ kU¤Jt®fŸ, bréèa®, kU¤Jt«rhuh gâahs®, kU¤Jtkid gâahs® ngh‹wgštif gjéfëš 15683-¡F« nkyhdfhè¥gâæl§fŸ ãu¥g¥glhkš cŸsJ.j‰nghJŸs fhè¥ gâ Ïl§fŸ k‰W«

10

vÂ®fhy¤Âš V‰gl cŸs fhè¥gâ Ïl§fiscldoahf jhkjä‹¿ ãu¥gÎ«, k¡fS¡F¢Rfhjhu¢ nritfŸ j§F jilæ‹¿ »il¡fÎ«"kU¤Jt nj®thiza thça«" x‹iw ãWt muRKoÎ brŒJŸsJ. ÏJ ngh‹w xU thça«

ÏªÂahéš vªj khãy¤ÂY« Ïšiy. Ïjdhšmid¤J muR kU¤JtkidfŸ k‰W« Mu«gRfhjhu ãiya§fëš F¿¥ghf Ã‹j§»a

kht£l§fëš cŸs kU¤Jt ãiya§fëškU¤Jt®fS«, kU¤Jt« rhuh gâahs®fS«v¥bghGJ« gâæš cŸsd® v‹w ãiyia cWÂbrŒÍ«.

1.15. jukhd Rfhjhu nritfis Ïytrkhfk¡fS¡F tH§f nt©L« v‹gnj Ïªj muÁ‹neh¡fkhF«. j‰nghJ Â£läl¥g£L brašgL¤j¥

glÎŸs gšntW elto¡iffshš, mid¤Jk¡fS¡F« jukhd Ïytr Rfhjhu nritfistH§f tif brŒJ, ÏªÂahéš jäœehL ÁwªjK‹dâ khãykhf és§F« v‹gÂš Ïªj muRcWÂahf cŸsJ. Ïªj elto¡iffŸ j‰nghJŸsFHªij Ïw¥ò é»j« k‰W« jhŒ Ïw¥ò é»j¤ijnkY« Fiw¡f¢brŒa cjÎ«.

1.16. khåa¡ nfhç¡if v©.19 k¡fŸ eš thœÎk‰W« FL«g ey¤ Jiw¡F 2011-12M« M©L¡F%.4761 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ. mJ g‰¿a étu«tUkhW:



11

(%ghŒ nfhoæš)Â£l¥gâfŸ

nfhç¡ifÂ£l¤ÂšnruhjJ

khãy¤Â£l«

ikamuR

bghW¥ng‰git

ikak‰W«khãy

muRfŸbghW¥

ng‰git

bkh¤j«

Â£l¥gâfŸk‰W«Â£l¤Âš

nruhjJ

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

19. k¡fŸ ešthœÎ

k‰W«FL«g

ey¤ Jiw

2543.24 1530.10 410.79 21.56 1962.45 4505.69

Ïªj xJ¡Ñ£oš tUthŒ fz¡»š %.4413.33

nfhoÍ«, _yjd¡ fz¡»š %.92.36 nfhoÍ«ml§F«. tUthŒ fz¡»š cŸs xJ¡ÑL, 2011-12M©L¡fhd khãy bkh¤j tUthŒ bryéd¡fz¡»š xJ¡f¥g£LŸs %.78974.48 nfhoæš5.71% éG¡fhlhF«.

F¿¥ò:

nk‰brh‹d ãÂ xJ¡Ñ£Ll‹ bghJ¥gâ¤ Jiwæduhš nk‰bfhŸs¥gL« kU¤Jt¤ Jiw r«gªj¥g£l f£ol¥ gâfS¡fhf%.254.52 nfho khåa¡ nfhç¡if v©.39‹Ñœ xJ¡f¥g£LŸsJ.

12

1.17. khåa¡ nfhç¡if v©.19 k¡fŸ ešthœÎk‰W« FL«g ey¤Jiwæ‹ 2011-12M«M©L¡fhd xJ¡Ñ£oš Ïa¡ff« thçahd ãÂxJ¡ÑL tUkhW:-

(%ghŒ Ïy£r¤Âš)

1 jiyik¢ brayf«, k¡fŸ

ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw853.07

2 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff«

56927.43

3 kU¤Jt¡fšé Ïa¡ff« 118464.60

4 bghJ Rfhjhu« k‰W«nehŒ¤ jL¥ò kUªJ Ïa¡ff«

166179.43

5 FL«g ey Ïa¡ff« 12096.76

6 kUªJ¡ f£L¥gh£L Ïa¡ff« 1039.667 ÏªÂa kU¤Jt« k‰W«

XänahgÂ Ïa¡ff«15033.06

8 jäœehL khãyRfhjhu ngh¡Ftu¤J¤Jiw

2247.22

9 ngWrh® k‰W« FHªij ey¤Â£l Ïa¡ff«

13500.01

10 jäœehL Rfhjhu nk«gh£L¤ Â£l« 64227.62

bkh¤j« 450568.86

F¿¥ò:bjhêyhs® khãy <£LWÂ Â£lkU¤JtkidfS¡fhf khåa¡ nfhç¡ifv©.32 bjhêyhs® k‰W« ntiythŒ¥ò¤



13

Jiwæ‹ Ñœ %.160.53 nfho ãÂ xJ¡ÑLbrŒa¥g£LŸsJ.

1.18. 2011 – 2012M« M©o‰fhd òÂa Â£l§fŸ:

2011-12M« M©oš 21 òÂa Â£l§fis(gFÂ.II Â£l§fŸ) %.500 Ïy£r« bryéš

brašgL¤j fUj¥g£LŸsJ. Ïa¡ff« thçahdétu§fŸ ÑnH ju¥g£LŸsd:-(%ghŒ Ïy£r¤Âš)

tv© Ïa¡ff«

Â£l§fë‹

v©â¡if

ÏWÂ ãiy¢bryÎ

2011-2012šbryÎ

1 kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff« 4 226.00 124.00

2 kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff« 5 106.00 106.00

3 ÏªÂa kU¤Jt« k‰W«XänahgÂ Ïa¡ff« 4 348.90 144.90

4 bghJ Rfhjhu« k‰W«nehŒ¤ jL¥ò kUªJ

Ïa¡ff«2 184.00 76.00

5 kUªJ¡ f£L¥ gh£L Ïa¡ff« 3 42.70 42.70

6 jäœehL khãy Rfhjhungh¡F tu¤J¤ Jiw 3 6.40 6.40

bkh¤j« 21 914.00 500.00

1.19. c¤njÁ¡f¥g£l Â£l¥ gâfŸ k‰W« Ïa¡ff§fë‹ gâfŸ mL¤J tU«m¤Âaha§fëš éçthf¤ ju¥g£LŸsd.



14

m¤Âaha« - 2

kU¤Jt¡ fšé

2.1. kU¤Jt¡ fšé Ïa¡ff« 1966 M« M©L#]iy khj« Kjš brašg£L tU»wJ. kU¤Jt¤

Jiwæš fšé gæ‰Á k‰W« MuhŒ¢Á Â£l§fisnk«gL¤Jjš, kU¤Jt¡ fšÿçfŸ k‰W«kU¤Jt¡ fšÿçfSl‹ Ïizªj kU¤Jt

kidfis ã®t»¤jš k‰W« kU¤Jt«, kU¤Jt«rhuhj k‰W« bréèa® go¥òfS¡fhdnr®¡if¡fhf, nj®Î¡ FGit Óça Kiwæšf©fhâ¤jš Kjèad Ï›éa¡ff¤Â‹ Kj‹ikneh¡f§fshF«.

2.2. kU¤Jt ãiya§fŸ:

j‰nghJ 17 kU¤Jt¡ fšÿçfŸ, 1 gškU¤Jt¡ fšÿç, 2 Ã.gh®kì fšÿçfŸ,2 ÃÁnahjuÃ kU¤Jt¡ fšÿçfŸ,4 Ã.v°.ì.bréèa® fšÿçfŸ k‰W« 23 bréèa®gæ‰Á¥ (g£la go¥ò) gŸëfŸ (15 kU¤Jt¡fšÿçfŸ k‰W« 8 jiyik kU¤Jt kidfëš)murhš el¤j¥g£L tU»wJ. Ïªj ãiya§fëškU¤Jt¥ go¥ò k‰W« nk‰go¥ò¡fhd Ïl§fë‹v©â¡if m£ltid 1-š cŸsJ. ÏJ jéu,jåah® ãiya§fS« kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt«rhuh go¥ig tH§»tU»wJ. jåah® ãWtd§fëšcŸs ÏU¡iffŸ k‰W« muR¡F x¥òé¥ò brŒj

Ïl§fŸ m£ltid 2-š bfhL¡f¥g£LŸsJ. Ïªj Ïa¡ff¤Â‹ Ñœ Ïa§F« 63 kU¤Jtkidfëš

15

cŸs bkh¤j gL¡if trÂfë‹ v©â¡if24612. ehbsh‹W¡F ga‹bgW« cŸnehahëfŸk‰W« btë nehahëfë‹ ruhrç v©â¡ifKiwna 23,360 k‰W« 74,679 MF«.

m£ltiz-1 : muR kU¤Jt¡ fšÿçfëš x›bthU

ÃçéY« cŸs Ïl§fë‹ v©â¡if:

(m) g£l¥go¥ò k‰W« g£la¥ go¥Ãš cŸs Ïl§fë‹

étu«

go¥Ã‹ bga® bkh¤jÏl§fŸ

kU¤Jt g£l¥go¥ò 1945

gš kU¤Jt g£l¥go¥ò 100

Ã.v°.ì(bréèa®) 175

ngh°£ ngÁ¡ Ã.v°.Á e®Á§ 90

Ã.Ã.o 50

Ã.gh®kì 110

bréèa® g£lago¥ò 1875



16

bréèa® g£la¥ go¥ò

gæ‰Á cjégz« bgWgt®

gæ‰Á cjégz«

bgwhjt®

bkh¤j«

645 1230 1875

(M) g£l nk‰go¥Ãš cŸs Áw¥ò go¥ò k‰W«mt‰¿‰fhd Ïl§fŸ étu«:

ghl¤Â£l« Áw¥ò go¥òv©â¡if

bkh¤jnr®¡ifÏl§fŸ

g£l nk‰go¥ò 23 705g£la nk‰go¥ò 15 403

v«.o.v° 8 37

ca® Áw¥ò nk‰go¥òfŸ 16 187

v«.gh®kì 4 64

v«.v°ì (bréèa®) 5 47

v«.v°.ì(kU¤Jt

Ïa‰Ãaš)

1 10

17

m£ltiz-2 : muR¡F ÏU¡iffis x¥gil¡F«

jåah® Jiwæš Ïa§F« RaãÂ

kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt« rhuh

ãWtd§fë‹ étu«:

fšÿçfŸ bkh¤jfšÿçfŸ

bkh¤jÏU¡iffŸ

muR¡Fx¥òé¥ò

brŒa¥g£lÏl§fë‹

v©â¡if

kU¤Jt¡ fšÿçfŸ 11 1460 839

gš kU¤Jt¡

fšÿçfŸ17 1470 878

kUªjh¡»aš

fšÿçfŸ(Ã.gh®«)34 1930 1222

Ïa‹KiwkU¤Jt«

24 1180 736

bréèa® g£lgo¥ò(Ã.v°.Á)

133 7070 4520

bjhêš tê Á»¢ir-

g£l¥go¥ò(Ã.x.o)2 100 65

g£la kUªjh¡»aš

go¥ò (Ã‰nr®¡if 10

rjÅj«)

33 187 187

ngh°£ ngÁ¡

Ã.v°.Á (e®Á§)22 745 462



18

2.3. nj®Î Kiw:

2.3.1. bjhêš go¥òfS¡F, gŸë nkšãiygo¥Ãšbjhl®òila ghl§fëš bgW« kÂ¥bg©mo¥gilæš, khzt®fŸ nj®Î brŒa¥gL»wh®fŸ.kU¤Jt¥ go¥ò / gš kU¤Jt¥ go¥ò / ÃÁnahbjuÃ /Ã.X.o/ kUªÂaš g£l¥go¥ò k‰W« bréèa® go¥Ãšg£la go¥ò M»a ÃçÎfS¡F khzt®fŸ nr®¡ifx‰iw¢ rhsu Kiwæš fyªjhŒÎ k‰W« ÏlxJ¡ÑL _y« kU¤Jt¡ fšé Ïa¡Feç‹jiyikæš kU¤Jt¡ FG mªjªj tUl§fëšmuR m¿é¡F« bfhŸifæ‹go bjçÎ brŒJtU»wJ. g£l nk‰go¥ò, g£la¥go¥ò, ca®Áw¥òg£l¥go¥ò ÃçÎfS¡fhd nr®¡if bghJ EiHÎ¤nj®Î, fyªjhŒÎ k‰W« Ïl xJ¡ÑL Kiw Ã‹g‰¿nj®Î¡ FGthš nj®ªbjL¡f¥gL»wJ.

2.3.2. ÏªÂa c¢r ÚÂk‹w« Ã.V. Ïdh«jh® tH¡»štH§»a Ô®¥Ãš, jåah® RaãÂ fšYhçfë‹

ã®thf«, c¢rÚÂk‹w« tH§»a éÂKiwfë‹gomt®fsJ fšYhçfS¡F cça Ïl§fis ãu¥gcçik më¤JŸsJ. Mdhš khzt®fë‹ ey‹fUÂ jåah® RaãÂ fšYhç ã®th»fSl‹muRng¢Rth®¤ij el¤Â, muR cjé bgwhj RaãÂ

ãWtd§fŸ 65 éG¡fhL Ïl§fisÍ«, ÁWgh‹ikfšé ãWtd§fŸ 50 éG¡fhL Ïl§fisÍ« muRxJ¡Ñ£o‰F x¥òé¡f elto¡if vL¤JŸsJ.

19

2.4. kdey kU¤Jt«:

2.4.1. kdey nehahëfS¡F Á»¢ir më¡fjäHf¤Âš br‹id muR kdey fh¥gf« x‹Wk£Lnk brašg£L tU»wJ. m©il khãy§fëšcŸs nehahëfS¡F« Ïªj kU¤JtkidæšÁ»¢ir më¡f¥gL»wJ. 1800 gL¡iffŸ bfh©l

Ï« kU¤Jtkidæš flªj MW khj§fëš(01.01.2011 Kjš 30.06.2011 Koa) 2,65,036 btë

nehahëfS«, 4830 cŸnehahëfS« Á»¢irbg‰WŸsd®. Ï« kU¤Jtkid kdeynehahëfS¡F Á»¢ir më¥gJ k£Lä‹¿,mt®fS¡F kW thœÎ« më¤J tU»wJ.

2.4.2. k¤Âa muR kåjts nk«gh£L¤ Â£l¤Â‹Ñœ %.1.51 nfho bryéš kdey bréèa® go¥ÃšKJfiy g£la¥ go¥ò k‰W« kU¤Jtkid

cséaš KJfiy g£la¥ go¥Ãid br‹id muRkd eyfh¥gf¤Âš bjhl§f mDkÂ më¤JŸsJ.

ÏÂš ika muR Kjš f£lkhf %.90.38 Ïy£r« ãÂia njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f« _ykhféLé¤JŸsJ. njÁa kdey Â£l¤Â‹ Ñœ,br‹id kd ey fh¥gf¤ij, äf¥bgU« ikakhf%.30 nfho bryéš nk«gL¤j xU fU¤JU ikamuR¡F mD¥g¥g£L mj‹ x¥òjšvÂ®gh®¡f¥gL»wJ.

2.4.3. jäœeh£o‹ bj‹ gFÂæš cŸs kdnehŒghÂ¡f¥g£l nehahëfë‹ ey‹ fUÂ, njåæšcŸs v‹.M®.Âahfuh#h kU¤Jtkidæš xUkdey kU¤Jtkid bjhl§f KoÎ brŒa¥g£L,



20

m§FŸs f£ol¤Â‹ òduik¥ò gâfŸ

eilbg‰WtU»‹wd. Ï« kU¤Jtkid éiuéšbjhl§f¥gL«.

2.5. ég¤J k‰W« jiy¡fha¥ ÃçÎfŸ:

ika muR gÂbdh‹whtJ Â£l fhy¤Âštl¡F - bj‰F, »H¡F – nk‰F j§f eh‰fu njÁabeLŠrhiyfë‹ Ïilna cŸs gFÂfëš ég¤J

fha Á»¢ir ÃçÎfis bjhl§F« ÂU¤ÂaÂ£l¤ij brašgL¤Â tU»wJ. nry« nkhf‹Fkhuk§fy« kU¤Jtkid, kJiu Ïuh#híkU¤Jtkid, ntYh® kU¤Jt¡ fšYhçkU¤Jtkid, br‹id Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkid, f‹åahFkç kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkid k‰W« ÂUbešntèkU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkidfëš Ï¤jifa

ÃçÎfŸ V‰gL¤j x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ. nry«kU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkid k‰W« kJiu

Ïuh#hí kU¤Jtkidfëš Ïªj ÃçÎfS¡fhdf£ll§fŸ f£o Ko¡f¥g£L brašg£L tU»‹wd.ntYh® k‰W« Ñœ¥gh¡f« kU¤Jtkidfëšf£ll« f£L« gâ KoªJ, Ïªj ika§fëškU¤Jt fUéfŸ tH§F« gâ j‰nghJ eilbg‰WtU»wJ. ehf®nfhéš MrhçgŸs« k‰W«ÂUbešntè muR kU¤Jt¡ fšYhçkU¤Jtkidfëš f£Lkhd¥ gâfŸ eilbg‰WtU»wJ.

21

2.6. nj®ªbjL¡f¥g£l kU¤Jtkidfëš Áw¥ò

Á»¢ir më¡F« trÂfŸ:

2.6.1. ca® ãiy kU¤Jtkidfis tY¥gL¤ÂbghJ k¡fS¡F ca® Á»¢ir tH§fnt©L«v‹gÂš Ïªj muR cWÂahf cŸsJ. Ãujh‹ kªÂç°t°Âa Ru¡õh nah#dh Â£l¤Âš nry« nkhf‹Fkhuk§fy« kU¤Jtkidæš ca® Áw¥òkU¤Jtkid x‹W ég¤J Á»¢ir ÃçÎl‹

bjhl§f¥g£LŸsJ. Ïj‰fhd bkh¤j bryÎ%.139.10 nfhoæš, ika muÁ‹ g§F %.100 nfhoMF«.

2.6.2. mnjngh‹w ca® Áw¥ò kU¤JtkidiaÃujh‹ kªÂç °t°Âa Ru¡õh nah#dh Â£l¤Â‹Ñœ Ïuh#hí kU¤Jtkid¡F kJiu¡FmUfhikæš cŸs njh¥óçš %.150 nfho bryéš

mik¡f ika muR x¥òjš më¤JŸsJ. ÏÂšika muÁ‹ g§F %.125 nfho MF«. khãy muR%.25 nfho bryit V‰»wJ. Ïj‰fhd cl‹go¡ififbaG¤Âl¥g£L, Ïªj Â£l¤ij cldoahfbjhl§f ika muR¡F mD¥g¥g£LŸsJ.

2.6.3. xU Áw¥ò Ka‰Áahf, ÂU¢Á m©zš fhªÂmuR kU¤Jtkidæš khãy muÁ‹ ãÂæèUªJ

100 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš Áw¥ò Á»¢ir ika«x‹W mik¡f¥gL«.



22

2.7. nehŒ¤ jL¥ò kUªJ k‰W« MuhŒ¢Á »§

ãiya«:

»©oæYŸs nehŒ¤ jL¥ò kUªJ k‰W«MuhŒ¢Á »§ ãiya« eh£oYŸs jiyÁwªjMŒÎ¡ Tl§fëš x‹whF«. Ïªj ãiya¤ÂšjL¥ò CÁ kUªJfŸ k‰W« CÚ®jahç¡f¥gL»‹wd. ÏJ xU f‰Ã¡F« k‰W«MuhŒ¢Á ãiyakhfÎ« Âfœ»wJ. E©Qæçaš

eŠrhŒÎ ÃçÎ, ÏªÂa murh§f¤jhY« , cyfRfhjhu ãWtd¤jhY«, bj‹»H¡F MÁa

ehLfS¡fhd njÁa Ïs«ÃŸis thj nehŒ jL¥òk‰W« njÁa m«ik nehŒ jL¥ò MŒtf§fshfm§Ñfç¡f¥g£LŸsJ. kU¤Jt« k‰W« Cuf

ey¥gâfŸ Ïa¡ff«, bj‹df uæšnt, fhtš Jiw c£gl k‰w JiwfŸ, cŸsh£Á mik¥òfŸk‰W« jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« _y«bgw¥gL« khÂçfŸ Ïªj ãiya¤ij¢ rh®ªjMŒtf¤Âš gF¤jhŒÎ brŒa¥gL»wJ.

2.8. jäœehL lh¡l® v«.í.M®. kU¤Jt¥ gšfiy¡fHf«:

kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt« rhuh go¥Ãšfšéæ‹ ju«, MuhŒ¢Á, m¿Î nk«ghL

M»at‰iw ca®¤J« neh¡f¤Jl‹ 1987-« M©LjäœehL lh¡l® v«.í.M®. kU¤Jt¥gšfiy¡fHf« mik¡f¥g£lJ. j‰nghJ kU¤Jt«k‰W« bjhl®òila m¿éaèš gšntW go¥òfis

el¤J« 328 fšé ãWtd§fŸ Ï¥gšfiy¡fHf¤Jl‹ Ïiz¡f¥g£LŸsd. gšfiy¡fHf¤Â‹

23

Ehyf«, k©ly kU¤Jt EhyfkhfÎ«, kU¤Jt¤

jftš ikakhfÎ« brašgL»wJ.

2.9. 2011-2012« M©o‰fhd òÂa Â£l§fŸ:

1. br‹id, kf¥ngW kfë® nehæaš ãiya«k‰W« muÁd® jhŒ nrŒ ey kU¤JtkidæšcŸs yhè ( Lawley ) Ókh£o éLÂæšbréèa®fS¡fhd j§F« éLÂ f£ol«%.170.00 Ïy£r« bryéš f£l¥gL«.

2. br‹id uhÉ› fhªÂ muR bghJkU¤Jtkidæš , Kl Ú¡»aš Jiw¡F 26

eg®fis V‰¿ bršY« Âw‹ bfh©l xUä‹ Jh¡» %.26.00 Ïy£r« bryéš kh‰¿mik¡f¥gL«.

3. br‹id kf¥ngW kfë® nehæaš ãiya«k‰W« muÁd® jhŒ nrŒ ey kU¤Jtkidæš150 gL¡iffŸ bfh©l th®oš 26 eg®fisV‰¿¢ bršY« Âw‹ bfh©l, xU ä‹

Jh¡» %.26.00 Ïy£r« bryéš kh‰¿mik¡f¥gL«.

4. ISDN oí£lš EPABX rhjd« kU¤Jt¡

fšé Ïa¡ff¤Âš %.4.00 Ïy£r« kÂ¥Õ£oš ãWt¥gL«.

5. br‹id muR gš kU¤Jtkidæš cŸsKJãiy g£l nk‰go¥ò khzt®fŸ éLÂ



24

f£ll¤Âš M©fS¡fhd éLÂ f£ll«

%.2.40 nfho bryéš f£l¥gL«.

6. br‹id muR Ïuha¥ng£ilkU¤Jtkidæš ÁWÚuféaš Jiwæ‹ég¤J k‰W« Ïa‰Ãaš ÃçÎ f£ll¤ÂšTLjš js§fŸ %.4.35 nfho bryéšf£Ljš.

7. kU¤Jt¡ fšé Ïa¡Feuf¤Â‰F mYtyf£ll¤Âš Ïu©lhtJ js« %.2.00 nfhobryéš f£Ljš.



25

m¤Âaha « - 3

kU¤Jt« k‰W« Cufey¥gâfŸ

3.1. jukhd thœ¡if¡F ešy Mnuh¡»ank

mo¥gil njitahF«. ÏJ r_f k‰W« bghUshjhu

ts®¢Á¡F« mo¤jskhF«. ViH k‰W« Ã‹ j§»a

k¡fS¡F jukhd kU¤Jt nrit tH§f Ïªj muR

cWÂ ó©LŸsJ. kU¤Jt« k‰W«Cufey¥gâfŸ Ïa¡Fe®, 30 muR kht£l jiyik

kU¤JtkidfŸ, 155 t£l kU¤JtkidfŸ,

76 t£lkšyhj kU¤JtkidfŸ, 11 kUªjf§fŸ,

10 elkhL« kU¤Jt¥ÃçÎ, 7 bg©fŸ k‰W«

FHªijfŸ kU¤JtkidfŸ, 2 fhrnehŒ

kU¤JtkidfŸ, 2 fhrnehŒ kUªjf§fŸ k‰W« 7

bjhGnehŒ kU¤Jtkidfis ã®t»¤J, Ñœf©lRfhjhu trÂfis më¤J tU»wh®.

1. kU¤Jt«, mWit Á»¢ir, kf¥ngWkU¤Jt«, FHªijfŸ kU¤Jt«, f©Á»¢ir, fhJ, _¡F, bjh©il nehŒÁ»¢ir, vY«ò K¿Î Á»¢ir, kdeykU¤Jt« k‰W« gš kU¤Jt¤Âš bghJk¡fŸ Mu«g k‰W« Ïu©lh« f£l cŸk‰W« btë nehahëfS¡F Á»¢irmë¤jš.

26

2. fUÎ‰w bg©fŸ k‰W« Ãwªj

FHªijfS¡F éçthd mtrufhykf¥ngW k‰W« g¢Ás§ FHªijfisftå¤J ngQ« nrit më¤jš.

3. FL«gey nritfŸ

4. ég¤J k‰W« mtrufhy nritfŸ

kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡ff¤Â‹ Ñœkht£l mséš gâah‰W« kU¤Jt¥ gâfŸ

Ïiz Ïa¡Fe®fŸ, k¡fS¡F kU¤Jtnritfis tH§F« tifæš MÂÂuhél® k‰W«gH§Foæd®fS¡fhd Áw¥ò Â£l« k‰W«

kiy¥gFÂ ts®¢Á Â£l« c£gl gš ntWÂ£l§fis xU§»iz¤J muR kU¤Jt ãiya§fŸ _y« tH§» tU»wh®. gh®it ÏH¥igf£L¥gL¤Jjš, fhrnehŒ k‰W« bjhG nehŒf£L¥gL¤Jjš ngh‹w njÁa Â£l§fis Ï¤JiwbrašgL¤J»wJ. x›bthU kht£l¤ÂY«, ÂU¤ÂanjÁa fhrnehŒ f£L¥gh£L Â£l«, Jiz Ïa¡Fe®(fhrnehŒ) k‰W« bjhGnehŒ xê¥ò¤ Â£l«, Jiz

Ïa¡Fe® (bjhGnehŒ) M»nahuhš brašgL¤j¥g£L tU»wJ. bjhGnehŒ xê¥ò Â£l«, bghJRfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò¤ JiwÍl‹

Ïiz¡f¥g£LŸsJ. kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe® kåj cW¥ò kh‰W mWitÁ»¢ir r£l« 1994 k‰W« K‹ã®za« k‰W«



27

Ãw¥Ã‰F Kªija fUé‹ j‹ika¿Í«

bjhêšE£g KiwfŸ (ghèd nj®Î jil brŒÍ«)r£l« 1994 M»at‰iw mkšgL¤J« khãymKyh¡f mYty® Mth®.

3.2. ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ

f£L¥gh£L¤ Â£l«:

3.2.1. ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ

f£L¥gh£L¤ Â£l« jäHf¤Âš 1999 Kjšgo¥goahf mKšgL¤j¥g£lJ. Ï¤Â£l« jäHf«KGtJ« 2002« M©L Kjš mKšgL¤j¥gL»wJ.

3.2.2. neh¡f«:-

ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ jL¥ò¤Â£l¤Â‹ K¡»a neh¡f« bgU«gh‹ikahd fhr

nehahëfis, F¿¥ghf rëæš »UäÍŸs fhrnehahëfis¡ f©l¿ªJ neuo FW»afhyÁ»¢iræ‹ _y« ( DOTS ) KGikahfFz¥gL¤Jtnj MF«.

3.2.3. F¿¡nfhŸ :-

m)Fz¥gL¤Jjš;

òÂjhf f©LÃo¡f¥g£l rëæš »UäÍŸsfhrnehahëfëš 85 éG¡fhL nehahëfisFz¥gL¤JtJ Ï¤Â£l¤Â‹ K¡»akhdneh¡fkhF«.

28

M) fhrnehahëfis¡ f©LÃo¤jš :

85% óuz Fzkilªj fhrnehahëfŸ jéu,rKjha¤Âš vŠÁÍŸs fhr nehahëfëš 70% fhrnehahëfis¡ f©L¥Ão¥gJ Ï¤Â£l¤Â‹k‰bwhU K¡»a neh¡fkhF«.

3.2.4. ã®thf mik¥ò:

3.2.4.1. khãy mséš muR bray® k¡fŸ ešthœÎk‰W« FL«g ey« mt®fë‹ jiyikæšmik¡f¥g£l khãy ey¢ r§f«-ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ jL¥ò¤ Â£l«, khãy eythœÎr§f¤Jl‹ x‹wh¡f¥g£L njÁa Cuf eythœÎ

Ïa¡f¤Â‹ Ñœ ãÂ tH§f¥gL»wJ. fhrnehŒ Áw¥òkU¤Jtuhd TLjš Ïa¡Fe®, kU¤Jt« k‰W«Cuf ey¥gâfŸ, khãy fhrnehŒ mYty® Mth®.

Ït® ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ jL¥ò¤Â£l« braš gL¤J« mYty® Mth®. kht£lmséš kht£l muR jiyik kU¤Jtkidæškht£l M£Áaç‹ jiyikæš mik¡f¥g£lkht£l ey¢r§f«, njÁa Cuf eythœÎ

Ïa¡f¤Â‹ Ñœ mik¡f¥g£l kht£l eythœÎr§f§fSl‹ x‹wh¡f¥g£lJ. Ïªj Â£l« bghJRfhjhu¤ Jiw Ïa¡FeUl‹ xU§»izªJ

brašgL¤j¥gL»wJ.

3.2.4.2. jäHf¤Âš j‰nghJ 144 fhrnehŒ myFfŸcŸsJ. x›bthU fhr nehŒ myF« 5 Ïy£r«k¡fŸ bjhifia cŸsl¡»aJ. x›bthU fhrnehŒ myF«, Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš cŸs xU



29

kU¤Jt® fhr nehŒ f£L¥gh£L kU¤Jt

mYtyuhf ãaä¡f¥g£L mtuhš ã®t»¡f¥gL»wJ. KJãiy Á»¢ir nk‰gh®itahs®xUtU«, KJãiy fhr nehŒ MŒÎ¡Tlnk‰gh®itahs® xUtU« mtU¡F cjétU»‹wd®. fhr nehŒ f£L¥gh£L kU¤JtmYty® FiwªjJ khj¤Âš 7 eh£fŸ xU my»‹fhr nehŒ Â£l¥ gâfis f©o¥ghfnk‰gh®itæl nt©L«.

3.2.5. nj®ªbjL¡f¥g£l E©nzh¡» ika§fŸ;

jäHf¤Âš 791 fhrnehŒ E©nzh¡»ika§fŸ cŸsd. 1 Ïy£r« k¡fŸ bjhif¡F xU

E©nzh¡» ika« v‹w mséš mik¡f¥g£LŸsJ. x›bthU fhrnehŒ my»Y«Fiwªjg£r« 5 E©nzh¡» ika§fŸ braš

gL»‹wd. x›bthU E©nzh¡» ikaK« xUMŒÎ¡Tl E£òd® k‰W« xU igdhFy®

E©nzh¡»Íl‹ Áw¥ghf¢ brašg£L tU»wJ.

3.2.6. lh£° ika§fŸ:

jäHf¤Âš Rkh® 11,000 lh£° ika§fŸf©l¿a¥g£L mj‹ _y« ghÂ¡f¥g£l fhr

nehahëfS¡F gçnrhjidfS«, Á»¢irÍ«Áwªj Kiwæš tH§f¥g£L tU»wJ. Ïj‰fhf»uhk¥òw bréèa®fŸ, gšneh¡F M© Rfhjhugâahs®fŸ, Ra cjé¡ FG¡fŸ M»nah®fS¡F

Ï¤Â£l¤Âš gæ‰Á më¡f¥g£L mt®fŸ _y«fhr nehahëfS¡F neuo Á»¢ir (lh£°)

30

tH§f¥gL»wJ. lh£° ika§fŸ, mid¤J muR

kU¤JtkidfëY«, Mu«g Rfhjhu ãiya§fëY«, Jiz Rfhjhu ãiya§fëY«, kU¤Jt¡fšYhç kU¤JtkidfëY«, rhdnlhça§fëY«,j‹dh®t¤ bjh©L ãWtd§fëY« Mu«Ã¡f¥g£L Áw¥òl‹ brašg£L tU»wJ. mid¤JkU¤Jt¡fšYhç kU¤JtkidfëY« fhrnehŒÃçÎ Mu«Ã¡f¥g£L kU¤Jt mYtyuhš x¥gªjmo¥gilæš ãaä¡f¥g£l xU MŒÎ¡Tl E£òd®k‰W« xU fhr nehŒ Rfhjhu gh®itahs®cjéÍl‹ ã®t»¡f¥gL»wJ. Ï¤Â£l¤Âšj‰nghJ 238 j‹dh®t¤ bjh©L ãWtd§fS«,103 jåah® kU¤JtkidfS«, 319 jåah®kU¤Jt®fS« Ïªj Â£l¤Âš <LgL¤j¥g£LŸsd®.

3.2.7. fhr nehŒ kUªJfŸ éãnahf« :

f©LÃo¡f¥g£l fhr nehahëfŸx›bthUtU¡F« jå¤jåahf kUªJ¥ bg£ofŸtH§f¥g£L Á»¢ir tH§f¥gL»wJ. 6 khj bkh¤jÁ»¢ir fhy¤Âš Ïu©L mšyJ _‹W rëgçnrhjidfŸ x›bthU nehahë¡F« brŒa¥g£LÁ»¢iræ‹ K‹nd‰w« F¿¤J MŒÎbrŒa¥gL»wJ. fhr nehahëfë‹ nehŒ jh¡f¤ijbghW¤J mt®fŸ Å£L¡F mU»nyna lh£°ika§fŸ _y« Á»¢ir tH§f V‰ghLbrŒa¥g£LŸsJ. FHªij fhr nehahëfS¡F«

Ï¤Â£l¤Âš jå¤jå kUªJ¥ bg£ofŸtH§f¥g£LŸsd. ÂU¤Âaik¡f¥g£l njÁa fhrnehŒ jL¥ò¤ Â£lÂ‹Ñœ fhr nehŒ kUªJfŸ



31

mid¤J« òJblšèæš cŸs k¤Âa fhr nehŒ

ÃçéèUªJ neuoahf muR kUªJ ÏU¥ò »l§»‰FmD¥g¥gL»wJ. muR kUªJ ÏU¥ò »l§»èUªJjäœeh£oš br‹id k‰W« ÂU¢Áæš cŸs fhrnehŒ kUªJ »l§»‰F fhr nehŒ kUªJfŸmD¥g¥gL»‹wd. khãy kUªJ »l§FfëèUªJmid¤J kht£l§fS¡F« khãy Â£lcgnah»¥ghs®fS¡F« kUªJfŸ mD¥g¥gL»‹wd.

3.2.8. ãÂ nkyh©ik:

kht£l gâahs®fë‹ bkh¤j ã®thf¢bryéidÍ«, ika muR, njÁa Cuf ey thœÎ

Ïa¡f« _y« tH¡fkhd 85 : 15 v‹w k¤Âa k‰W«khãy muRfë‹ g§F é»jh¢rhu¤Âš V‰»wJ.x›bthU M©L« njÁa Â£l xU§»iz¥ò¡

FGthš m§Ñfç¡f¥gL« njÁa Cuf eythœÎFGk Â£l brayh¡f¥go ãÂ éLé¡f¥gL»wJ.khãy eythœÎ r§f Â£l Ïa¡Feç‹ x¥òjYl‹

ÏªãÂ mid¤J kht£l eythœÎ r§f§fS¡F«éLé¡f¥gL»wJ.

3.2.9. Ïilãiy gçªJiu MŒÎ¡ Tl« :

Ïil ãiy gçªJiu MŒÎ¡Tl« cyffhrnehŒ ehshd 2007-M« M©L kh®¢ 24, m‹WjäHf¤Âš Jt§f¥g£lJ. Ï›thŒÎ Tl¤Âš fhrnehŒ T£L kUªJfS¡F f£L¥glhj òJ tif( MDRTB ) fhr nehahëfS¡fhd rë¡ TuhŒÎgçnrhjid brŒa¥g£L tU»wJ.

32

3.2.10. khãy fhr nehŒ gæ‰Á (k) és¡f ika« :

br‹id nr¤J¥g£oš cŸs muR beŠrfkU¤Jt ãiya tshf¤Âš ( ITM Campus),khãy¤Âš gâòçÍ« fhr nehŒ gâahs®fS¡Ffhr nehŒ F¿¤J gæ‰Á tH§f fhrnehŒ gæ‰Ák‰W« és¡f ika« Jt§f¥g£lJ. Ïªjf£ll¤ij òJ¥Ã¥gj‰fhf khãy muR %.50 Ïy£r«

ãÂia tH§»ÍŸsJ.

3.2.11. lh£° ¥s° elto¡iffŸ :

jäHf¤Âš v«.o.M®. o.Ã ( MDRTB )nehahëfS¡fhd Á»¢ir tH§F« Â£l«30.01.2010 m‹W Mu«Ã¡f¥g£lJ. bjhl¡f¤Âšgç£rh®¤j Kiwæš flYh®, fhŠÁòu«, éG¥òu«k‰W« ÂUt©zhkiy M»a 4 kht£l§fŸ

nj®ªbjL¡f¥g£lJ. jäHf¤Âš lh£° ¥s° Â£l«brašgL¤j muR beŠrf nehŒ kU¤Jtkidf©l¿a¥g£LŸsJ. j‰nghJ ntYh®, jUkòç,»UZz»ç. nry«, ehk¡fš, Jh¤J¡Fo,ÂUbešntè, nfha«ò¤Jh®, <nuhL, jŠrhñ®,

ehf¥g£od«, éUJef®, ÂUtŸq®, Â©L¡fšk‰W« njå kht£l§fëš Ïªj lh£° ¥s° Â£l«brašgL¤j¥gL»wJ. Ïªj¤ Â£l« k‰wkht£l§fS¡F« éiuéš éçÎgL¤j¥gL«.



33

ÂU¤Âaik¡f¥g£l fhr nehŒ f£L¥ghL Â£l

rhjidfŸ:

3.3. v¢ . I . é - o Ã (HIV – TB) :

jäHf¤Âš mid¤J 30 kht£l§fëY«v¢.I.é Íl‹ Toa fhrnehahëfS¡F Á»¢irtH§f¥gL»wJ. j‰nghJ fhr nehŒ ÃçéèUªJjäœehL vŒ£° f£L¥ghL thça¤jhšmik¡f¥g£LŸs v¢.I.é gçnrhjidika§fS¡F gçªJiu brŒJ mD¥g¥gL«nehahëfë‹ v©â¡if 68% MF«.ÂU¤Âaik¡f¥g£l fhr nehŒ f£L¥gh£LÂ£l¤Âš f©l¿a¥g£l 90% nehahëfŸ

t U l «

ò w n e h a h ë f ë š r ë ¥

g ç n r h j i d ¡ F

m D ¥ g ¥ g £ l t ® f ë ‹

é » j «

ò Â j h f g ç n r h Â ¡ f ¥

g £ l f h r n e h a h ë

f ë š r ë æ š » U ä

Í Ÿ s t ® f Ÿ

f © L Ã o ¡ f ¥ g £ l

b k h ¤ j f h r n e h a h ë

f ë š r ë æ š

» U ä Í Ÿ s t ® f Ÿ

R ë æ š » U ä Í Ÿ s

» U ä æ š y h j n e h a h ë

f ë ‹ é » j «

Á » ¢ i r ¡ F Ã ‹ » U ä

æ š y h j n e h a h ë f ë ‹

é » j «

F z k i l ª j t ® f Ÿ

é » j «

R h j i d é » j «

2002 1.8 132 51 1:1.0 91% 84% 84% 2003 2.1 146 57 1:0.9 91% 87% 88% 2004 2.3 144 58 1:0.8 93% 89% 89% 2005 2.3 145 58 1:0.7 90% 87% 88% 2006 2.3 145 58 1:0.8 90% 82% 85% 2007 2.1 131 51 1:0.5 89% 82% 83% 2008 2.1 128 51 1:0.7 90% 84% 85% 2009 2.2 123 50 1:0.6 90% 85% 86% 2010 2.2 124 49 1:0.6 90% 85% 87%

34

gçªJiu¡f¥gLtnj j‰nghija F¿¡nfhshf

cŸsJ.

3.4. kht£l kd ey¤ Â£l«:

3.4.1. khãy¤Âš brašgL¤j¥gL« kht£l kd ey¤Â£l¤Â‹ F¿¡nfhŸfŸ Ã‹tUtd :

1. r_f¤Âš kdey« F¿¤j

éê¥òz®éid V‰gL¤Jjš, 2. kdey kU¤Jtgâfis Rfhjhu Jiwæ‹ mid¤J ÃçÎfSl‹xU§»iz¤J brašgL¤Jjš.

3. rKjha¤Âš kd ey« ghÂ¡f¥g£ltiu r_f¤Âš éiuéš Ïd« f©LÁ»¢ir nk‰bfhŸSjš,

4. bghJk¡fëilna kd ey« F¿¤j

éê¥òz®¢Á k‰W« kdey« F¿¤Jr_f¤Âdç‹ gh®itia bghJ¡fšé _y« Fiw¤jš.

5. kU¤Jtkidfëš Á»¢ir më¤J,Fzkilªj kdey nehahëfS¡FkWthœÎ më¤jš.

3.4.2. kht£l kd ey¤ Â£l« Kjèš 1997š ÂU¢Ákht£l¤ÂY«, 2001-02š kJiu k‰W« Ïuhkehjòu«kht£l§fëY«, 2007-2008š br‹id, flÿ®,fhŠÁòu«, ÂUtŸq®, ÂUth%®, éUJef®,bgu«gÿ® k‰W« ehk¡fš kht£l§fëY«, 2009-2010š njå, f‹åahFkç, <nuhL, j®kòç k‰W«



35

ehf¥g£od« M»a kht£l§fëY« brašgL¤j

ika murhš x¥òjš më¡f¥g£L, Ï¤Â£l« Ïªjkht£l§fëš Áw¥ghf brašgL¤j¥g£L tU»wJ.nkY« Átf§if, Â©L¡fš, éG¥òu«, ö¤J¡Fo,òJ¡nfh£il k‰W« nfha«ò¤ö® M»akht£l§fëš Ï¤Â£l¤Âid éçÎ gL¤jÎ«fU¤JU ika muÁ‹ x¥òjY¡fhf mD¥g¥g£L

ãYitæYŸsJ.

3.4.3. ãÂaik¥ò :

Ï¤Â£l« Kjš IªJ M©LfS¡FKGtJkhf ika muÁ‹ ãÂ cjéÍlD«, mj‹ÃwF khãy ãÂ cjéÍlD« brašgL¤jg£LtU»wJ.

3.5. jäœehL khãy nehahs® ãÂ cjé mik¥ò:

3.5.1. jäœehL khãy nehahs® ãÂ cjémik¥ghdJ tWik¡ nfh£o‰FÑœ thG« M©LtUkhd« %. 24,000-¡F Ñœ cŸs jäHfk¡fS¡F cæ® fh¡F« mWit Á»¢irfS¡F

ãÂ cjé tH§» tU»wJ. Ïªj Â£l« 1 : 2 v‹wé»j¤Âš k¤Âa k‰W« khãy muRfŸ ÏizªJ

ãÂ cjé tH§» brašgL¤j¥g£L tU«

Â£lkhF«. Ïªj Â£l¤Âš Ñœ F¿¥Ãl¥g£lthW_‹W éjkhf ãÂ cjé tH§f¥gL»wJ.

1) muR kU¤Jt¡fšÿç kU¤JtkidfS¡FkU¤Jt¡ fUéfŸ (Cost of consumables) th§»l, RHš ãÂ tH§f¥gL»wJ.

36

2) kht£l M£ÁahsU¡F RHš ãÂ ( RevolvingFund ) tH§f¥g£L murhš m§Ñfç¡f¥g£l71 jåah® kU¤Jtkidfëš m§Ñfç¡f¥g£l mWit Á»¢irfS¡bfd %.25,000

ãÂ cjé tH§f¥ gL»wJ.

3) Ïs« Áwh® ÏUja mWit Á»¢ir Â£l¤Âšbg‰nwhuJ M©L tUkhd« %.50,000/-¡FFiwthf cŸs FL«g§fis¢rh®ªj 12taÂ‰F« Fiwthf cŸs FHªijfS¡Fbr‹id muR FHªijfŸ ey kU¤Jtkid,kJiu kU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkid k‰W«nfha«ò¤Jh® kU¤Jt¡ fšYhç kU¤JtkidM»a _‹W muR kU¤Jt¡ fšYhç

kU¤JtkidfëY« fh¤ÂU¥ngh®g£oaèèUªJ murhš m§Ñfç¡f¥g£l 28jåah® kU¤Jtkidfëš ÏUja mWitÁ»¢ir brŒtj‰F j‹ik¡nf‰g %.20,000Kjš %.1,00,000tiu ãÂ cjé tH§f¥gL»wJ.fh¥Õ£L¤ Â£l« m¿Kf¥gL¤j¥g£l Ã‹d®,murhš m§Ñfç¡f¥g£L Mdhš fh¥Õ£L¤

Â£l¤Âš m§Ñfç¡f¥glhj jåah®kU¤Jtkidæš Ï¤Â£l¤Âid khãynehahs® ãÂæèUªJ brašgL¤jyh« vdKobtL¡f¥g£lJ.



37

3.5.2. Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ 31.3.2011 tiu tWik

nfh£o‰F Ñœ cŸs 13,682 gadhëfŸ ga‹bg‰WcŸsd®. xJ¡ÑL brŒa¥g£l %.51.00 nfho

ãÂæš %.44.00 nfho ãÂ cjé tH§f¥g£LcŸsJ.

3.6. jäHf¤Âš kåj cW¥ò kh‰W mWit Á»¢irr£l« 1994 brayh¡f«:

clš cW¥ò éahghu¤ij jL¥gj‰fhf,“kåj cW¥ò kh‰W mWit Á»¢ir r£l« 1994” Ïa‰w¥g£lJ. Ï¢r£l¤Â‹ Ñœ kU¤Jt« k‰W«Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe® khãy brayh¡fmYty® Mth®. kåj cW¥ò kh‰W mWitÁ»¢ir r£l¤Â‹Ñœ gÂÎçik nfhU«kU¤JtkidfŸ, mU»YŸs muR kU¤Jt¡fšYhç kU¤Jtkid kU¤Jt tšYe®fshš MŒÎ

brŒa¥gL»wJ. MŒt¿¡if mo¥gilæšr«gªj¥g£l kU¤JtkidfS¡F clš cW¥òkh‰W mWit Á»¢irfŸ nk‰bfhŸs khãybrayh¡f mYty® gÂÎçik tH§F»wh®. Ïªjr£l¤Âš gÂÎ brŒJŸs kU¤JtkidfŸ k£Lnkkh‰W mWit Á»¢ir brŒayh«. ÁWÚuf«,

ÏUja«, fšÄuš, Eiupuš, fiza« k‰W«fh®åah ngh‹w gšntW kåj cW¥ò kh‰W mWit

Á»¢irfS¡F jäœeh£oš j‰bghGJ 72kU¤JtkidfŸ Ï¢r£l¤Â‹Ñœ gÂÎçikbg‰WŸsd. clš cW¥ò kh‰W mWitÁ»¢irfis tu‹Kiw brŒa, muR, k©lythçahf br‹id, nfha«ò¤Jh® k‰W« kJiu M»a

Ïl§fëš m§Ñfhu FG¡fis V‰gL¤Â cŸsJ.

38

Ï¡FG¡fŸ clš cW¥ig jhd« bgWgt® k‰W«

jhd« më¥gt® M»a ÏUtiuÍ« gçÓyid brŒJclš cW¥ò kh‰W mWit Á»¢ir¡F mDkÂtH§F»‹wd.

3.7. Ïwªjt®fë‹ clš cW¥ò kh‰W mWitÁ»¢ir Â£l«:

m¡nlhg® 2008-š bjhl§f¥g£l Ïwªjt®

fë‹ clš cW¥ò kh‰W mWit Á»¢ir Â£l«äf¥ bgça bt‰¿ia bg‰WŸsJ. Ïªj Â£l¤ijbrašgL¤JtÂš ÏªÂa mséš jäHf« Kj‹ikkhãykhf cŸsJ. têKiwfŸ k‰W« got§fistotik¤jš, brašKiwfŸ eilKiw¥gL¤Jjiy nk‰gh®itæLjš, Â£l« bjhl®ªJ

ešy Kiwæš brašgLtij cWÂ brŒjš, Â£l«br«ikahd Kiwæš brašgL¤j njitahd vëa

eil KiwfŸ cUth¡f xU mik¥ig V‰gL¤jgçªJiu¤jš ngh‹witfis Ïªj Â£l¤Âšmik¡f¥g£l Mnyhrid¡ FG tH§F»wJ. ÏªjÂ£l¤Âš j‰nghJ 38 kU¤JtkidfŸ

ÏizªJŸsd. uhÉ› fhªÂ muR bghJkU¤Jtkid, br‹id k‰W« °nl‹èkU¤Jtkid KG <Lgh£Ll‹ Ï¤Â£l¤Âš<Lg£LŸsd. khãy¤Âš kh‰W mWit Á»¢ir

brŒÍ« kU¤JtkidfŸ _‹W k©ly§fshfÃç¡f¥g£L, xU k©ly¤Âš ãfG« cW¥ò jhd«mªj k©ly¤Âš cŸs kU¤JtkidfS¡FK‹Dçik mo¥gilæš më¡f¥gL»wJ.



39

tl¡F k©ly«- br‹id k‰W« R‰W¥òw«,

ntYh®

bj‰F k©ly« - ÂU¢Á, kJiu, ÂUbešntèk‰W« ehf®nfhéš

nk‰F k©ly« - nfha«ò¤Jh®, <nuhL k‰W«nry«

30.07.2011 tiu 205 clš cW¥ò jhd§fŸ bgw¥g£L,1182 clš cW¥òfŸ mWtil brŒa¥g£LŸsd.mt‰¿š 598 K¡»a cW¥òfshF« (Ïja«,

Eiupuš, fšÄuš k‰W« ÁWÚuf«).

3.8. jäœeh£oš K‹ ã®za« k‰W« Ãw¥Ã‰FKªija fUé‹ j‹ika¿Í« bjhêšE£gKiwfŸ (ghèd nj®it jil brŒjš) r£l«1994 brašgL¤Jjš:

khãy¤Âš Áy gFÂfëš FHªij Ãw¥òé»j« fhuzkhf bg© Ãw¥ò é»j« FiwªJtUtJ ftiyjU« x‹whF«. bg© FHªijfisÃw¥ÃèUªJ òw¡fâ¤jš, ÁR¡ bfhiyfŸ k‰W«bg© fU¡ bfhiyfŸ, ngh‹wit bg© Ãw¥òé»j« Fiwa äf K¡»a fhuz§fshf cŸsd.

Ï¤jifa jtwhd ngh¡if jL¡f ÏªÂa muR“K‹ ã®za« k‰W« Ãw¥gj‰F Kªija fUé‹j‹ika¿Í« bjhêšE£g KiwfŸ (ghèd nj®itjil brŒjš) r£l« 1994”-I Ïa‰¿aJ.

Ï¢r£l¤ij br«ikahf eilKiw¥gL¤j khãy,kht£l k‰W« t£l mséyhd Mnyhrid¡

40

FG¡fŸ V‰gL¤j¥g£LŸsd. khãy mséš cŸs

Mnyhrid FGÎ¡F kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ Ïa¡Fe® jiytuhth®. kht£l mséškht£l M£ÁaU«, rh® kht£l mséš tUthŒnfh£lh£ÁaU« brayh¡f mYty®fshfbrašgL»‹wd®. nk‰f©l r£l¥go, Ï¤jifabjhêšE£g¤Âid ifahS« mid¤Jmik¥òfS« cça brayh¡f mYty®fël«gÂÎçik bgw nt©L«. Ï¢r£l¥go ghèd«bjçé¡F« fUéfis jtwhf ga‹gL¤Jjš,gÂÎçik bgwhkš it¤ÂU¤jš, fUé‹ghèd¤ij bjçé¤jš ngh‹witfŸ Ãizæš tu

Ïayhj, j§fS¡FŸ rkur« fhz Ïayhj k‰W«_‹wh©LfŸ tiu Áiw j©lid éÂ¡f¡ToaF‰w¢ brayhF«. jt¿iH¡F« kU¤Jt®fŸkU¤Jt« brŒÍ« gÂÎçikia ÏH¡f neçL«.

ÏJtiu Ï¢r£l¤Âš 4,560 °nf‹ ika§fŸ gÂÎbrŒa¥g£LŸsd. Ï¢r£l éÂfis Û¿aik¡fhf72 ika§fŸÛJ tH¡F bjhlu¥g£L, mÂš 62tH¡FfS¡F Ô®¥ò tH§f¥g£LŸsJ. vŠÁa 10tH¡FfŸ ÚÂk‹w érhuidæš cŸsd.

3.9. ég¤J k‰W« mtru Á»¢ir¥ ÃçÎ

tY¥gL¤jš k‰W« nk«gL¤Jjš:

3.9.1. muR jiyik kU¤Jtkid bgu«gÿ®,2.éG¥òu«, 3.g¤kehgòu«, f‹åahFkç kht£l«,4.ehk¡fš, 5.thyh#h, ntYh® kht£l«, 6.bj‹fhÁ,ÂUbešntè kht£l«, 7.flÿ®, 8. muR



41

kU¤Jtkid Xkÿ®, nry« kht£l«, 9. nkÿ®,

kJiu kht£l« k‰W« 10. jh«gu«, fhŠÁòu«kht£l« M»a 10 muR kht£l jiyikkU¤Jtkidfëš cŸs ég¤J k‰W« mtruÁ»¢ir Ãçéid tY¥gL¤jÎ«, nk«gL¤jÎ«%.14.48 nfho ãÂ ika murhš tH§f¥g£L,mid¤J gâfS« Ko¡f¥g£L, mitfŸga‹gh£oš cŸsd.

3.9.2. j‰rka« ika muR gÂbdh‹whtJ Â£lfhy¤Âš tl¡F – bj‰F, »H¡F-nk‰F j§f

eh‰fu njÁa beLŠrhiyfë‹ Ïilna cŸsgFÂfëš ég¤J fhy Á»¢ir ika§fisbjhl®¢Áahf V‰gL¤J« xU ÂU¤j¥g£l Â£l¤ijbrašgL¤Â tU»wJ. »UZz»ç, Â©L¡fš,nfhéšg£o k‰W« f%® M»a kht£l jiyikkU¤Jtkidfëš ég¤J fha Á»¢ir¥ÃçÎ%.24.05 nfho bryéš V‰gL¤j ika muR x¥òjšmë¤JŸsJ. »UZz»ç, Â©L¡fš, nfhéšg£ok‰W« f%® M»a kU¤Jtkidfëš f£ol§fŸf£Ltj‰F %.2.75 nfho ãÂia ika muRéLé¤JŸsJ. »UZz»çæš f£ol« f£L«gâ KotilÍ« ãiyæš cŸsJ. Â©L¡fšk‰W« nfhéšg£o kU¤Jtkidfëš

f£ol¥gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd. f%çšég¤J¥ ÃçÎ V‰gL¤Jtj‰F njitahd ãy«j‰nghJ f©l¿a¥g£LŸsJ. f£Lkhd gâfŸéiuéš bjhl§f¥gL«.

42

3.10. 2011-2012M« M©L¡fhd òÂa Â£l§fŸ:

1) $u§f« muR kU¤Jtkidia nk«gL¤jnjitahd f£ol« f£lÎ«, cgfuz§fŸk‰W« 3 Foik kU¤Jt® tH§»Í« %.374.44

Ïy£r« bjhluh bryéd¤Â‰F« 18.47 Ïy£r«bjhl® bryéd¤Â‰F« ãÂ tH§f¥g£LŸsJ.

2) njå kht£l« f«g« muR kU¤Jtkidæš

btë nehahëfŸ ÃçÎ f£ol« %.20.00 Ïy£r«bryéš f£l¥gL«.

3) ntYh® kht£l« ngudh«g£L muRkU¤Jtkidæš 10 gL¡iffŸ bfh©l ég¤Jk‰W« mtru Á»¢ir ÃçÎ f£ol« %.40.00

Ïy£r« bryéš f£l¥gL«.

4) ntYh® kht£l« Foah¤j« muRkU¤Jtkidæš 30 gL¡iffŸ bfh©lM©fŸ kU¤Jt ÃçÎ f£ol« %.10.00 Ïy£r«bryéš f£l¥gL«.

5) ntYh® kht£l« thâa«gho muRkU¤Jtkidæš mWit mu§f« bfh©lÃurt miw f£ol« %.16.00 Ïy£r« bryéšf£l¥gL«.

6) ehf¥g£od«, fhŠÁòu«, bj‹fhÁ k‰W«cÁy«g£o M»a Ïl§fëš cŸs kU¤Jt«k‰W« Cuf ey¥ gâfŸ Ïiz

Ïa¡Fe®fS¡F giHa ÓUªJfS¡F gÂyhfòÂa ÓUªJfŸ %.20.00 Ïy£r« bryéštH§Fjš.



43

m¤Âaha« - 4

jäœ ehL khãy f© gh®it ÏH¥ò jL¥ò¢ r§f«

4.1. eh£oš gh®it ÏH¥ig jL¥gj‰F«, fârkhdmsÎ Fiw¥gj‰F«, njÁa f©bzhë ÏH¥òjL¥ò¤Â£l« 1976« M©L bjhl§f¥g£lJ. ÏªjÂ£l« éçÎgL¤j¥g£L 30.06.2002 tiu cyf t§»

ãÂ cjéæš “f©òiu nehŒ f£L¥gh£L¤

Â£lkhf“ brašg£lJ. Ï¤Â£l« ÃwF ika muRbrašgL¤J« Â£lkhf kh‰w¥g£L, 2007-08 M«M©L Kjš njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ xUgFÂahf ãÂ tH§f¥gL»wJ.

4.2. Ï¤Â£l¤Â‹ K¡»a F¿¡nfhŸ gh®it ÏH¥igfârkhf Fiw¥gnjahF«. Ï¤Â£l¤Â‹ Ïy¡ifmila 01.04.1996 Kjš jäœehL khãy gh®it

ÏH¥ò jL¥ò r§f« jå ãWtdkhf mik¡f¥g£lJ.khãy¤Âš njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f«bjhl§f¥g£l Ã‹d® jäœehL khãy gh®it ÏH¥òjL¥ò¢ r§f«, khãy ey thœÎ r§f¤Jl‹xU§»iz¡f¥g£lJ. TLjš kU¤Jt¡ fšé

Ïa¡Fe® jFÂæš cŸs xU _¤j f© kU¤Jt®, Ï¤Â£l¤ij Áw¥ghf brašgL¤J« Â£l Ïa¡Fe®Mth®. k¡fŸ ešthœÎ¤ Jiw muR¢ brayhs®

ã®thf¡ f£L¥gh£oY«, khãy ey thœÎ r§f¤Â‹FGk Ïa¡Feç‹ ãÂ¡ f£L¥gh£oY« Ït®gâah‰W»wh®. njÁa gh®it ÏH¥ò f£L¥gh£LÂ£l¢ brašfis brašgL¤j kht£l M£Á¤jiytiu jiytuhf¡ bfh©L mik¡f¥g£l

44

kht£l gh®it ÏH¥ò jL¥ò r§f§fŸ, njÁa Cuf

ey thœÎ Ïa¡f¤Â‹ Ñœ mik¡f¥g£l kht£l eythœÎ¢ r§f¤Jl‹ xU§»iz¡f¥g£LŸsd.x›bthU kht£l¤ÂY« xU _¤j f© kU¤Jt®kht£l Â£l mYtyuhf cŸsh®.

4.2.1. khãy¤ÂY«, eh£oY« gh®it ÏH¥Ã‰Ff©òiu xU K¡»a fhuzkhf f©l¿a¥g£ljhšf©òiu mWit Á»¢ir¡F Ïªj Â£l¤Âš

K¡»a¤Jt« ju¥g£lJ. vdnt, Ãu¤naf¡ f©Á»¢ir ÃçÎ f£ol«, ÏU£liw F¿¥ghf f©mWit¡fhd Á»¢ir ngh‹w gšntWcŸf£lik¥ò trÂfŸ cyf t§» ãÂ cjéæšf£l¥g£ld. j‰nghJ f© jhd¤ij mÂfç¡fÎ«k‰W« f© mG¤j nehŒ, r®¡fiu nehædhšf©éêæ‹ Ã‹òw Âiuæš V‰gL« nehŒfŸngh‹w f©òiu mšyhj fhuz§fshš V‰gL«

gh®it ÏH¥ig jL¡fÎ« Ï¤Â£l«brašgL¤j¥gL»wJ. jåah® mik¥ig <LgL¤Â,f©òiu nehŒ cŸst®fis f©l¿ªJmt®fS¡F Á»¢ir më¥gÂš jäœehLK‹ndhoahf cŸsJ. njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f

ãÂia ga‹gL¤Â, Mwh« tF¥ò Kjš 10M« tF¥òtiu go¡F« gŸë khzt®fS¡F f©gçnrhjid brŒJ, gh®it FiwghL cŸnshU¡F

Ïytrkhf f©zho tH§F« K‹ndho Â£l« Ï«khãy¤Âš bjhl§f¥g£LŸsJ. f© jhd« _y«f©fis nrfç¤J fUéê kh‰W mWit Á»¢irbrŒJ Fz¥gL¤JtÂš jäœehL K‹åiyt»¡»wJ.



45

4.3. njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ Ñœ

Ï¤Â£l¤Â‰F éLé¡f¥g£l ãÂæèUªJ2010-11 M« (01.04.2010 Kjš 31.03.2011 tiu)M©oš Ñœ¡f©l brašghLfŸnk‰bfhŸs¥g£LŸsd:

t. v© Â£l égu« 2010-11M«

M©o‰fhd

Ïy¡ÑL

rhjid rhjidéG¡fhL

1 f©òiu mWit¢Á»¢ir

6,50,000 5,50,015 85%

2 gŸë ÁWt®fS¡Ff© gçnrhjid brŒjš

m gçnrhÂ¡f¥g£lgŸëÁWt®fŸ

60,000 19,82,727 330%

M f©gh®it FiwghL cŸsÁwh®fë‹ v©â¡if

36,000 1,39,218 386%

Ï ViH FHªijfS¡F Ïytr f©f©zho 25,000 50,208 200%

3 f© jhd« bgWjš nrfç¡f¥g£l f©fŸ 8,500

11,820

139%

4.4. muR kU¤Jtkidfëš f©òiu mWitÁ»¢iria mÂfç¡F« neh¡f¤Âš jåah® f©

mWit Á»¢ir kU¤Jt®fis Á»¢ir x‹W¡F %.150ÅjK«, f©òiu mWit Á»¢iræš gæ‰Á bg‰wbréèa®fis Á»¢ir x‹W¡F %.50 ÅjK«mk®¤Â¡bfhŸs muR mDkÂ¤JŸsJ.

46

4.5. 2011 – 2012 M« M©oš Ñœ¡f©l brašghLfŸ

nk‰bfhŸs¥gl cŸsd.

m) f©òiu mWit Á»¢iræš 95éG¡fh£o‰F nkš éê cŸsho ( I.O.L. )bghU¤Jjš

M) VI Kjš X tiu cŸs gŸëkhzt®fS¡F gh®it FiwghLfis

f©l¿a VJthf mt®fis f©gçnrhjid¡F c£gL¤Â, Ïytr f©f©zho tH§Fjš

Ï) f© t§» k‰W« f©jhd ika§fisf©fis¢ nrfç¤J fUéê kh‰WmWit Á»¢ir brŒÍ« tifæšnk«gL¤jš. mj‹ _y« fUéê

nehŒfŸ k‰W« fha§fshš V‰gL«gh®it¡ Fiwgh£il Fiw¤jš.

<) eÅd Kiwæš f©òiu mWit Á»¢ir,f© mG¤j nehŒ Á»¢ir, r®¡fiunehædhš f© éê Ã‹òw ÂiuæšV‰gL« nehŒfS¡F Á»¢ir k‰W«

Ïju Áw¥ò têKiwfis Ã‹g‰w

muR f© kU¤Jt®fS¡F Áw¥ò gæ‰Ámë¤jš.

c) bghJ ãWtd§fëš f£lik¥ò trÂfistH§» f© ghJfh¥ò nritæidnk«gL¤Jjš.



47

C) f© mG¤jnehŒ k‰W« r®¡fiu

nehædhš f© éêÂiuæš V‰gL« nehŒngh‹wt‰iw f©l¿ªJ Á»¢ir më¡F«tifæš fs¥ gâahs®fë‹ ÂwikiamÂfç¡f ftd« brY¤Jjš.



48

m¤Âaha« -5

bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤jL¥ò kUªJ Ïa¡ff«

5.1. Jiwæ‹ Ã‹dâ :

jäHf¤Âš bghJ Rfhjhu« k‰W«nehŒ¤jL¥ò kUªJ Ïa¡ff« 1923 M« M©oš»uhk« k‰W« ef®¥òw gFÂfëš guÎ«tifnehŒfis jL¤jš k‰W« f£L¥gL¤jiy K¡»a

neh¡fkhf¡ bfh©L cUth¡f¥g£lJ. bghJRfhjhu¢ r£l«, 1939, ehL RjªÂu« miltj‰FK‹ng Ïa‰w¥g£lJ. ey mYty®fS¡FmÂfhukë¡F« r£l¥ó®tkhd fUéahfbrašg£L bghJ Rfhjhu r£l¤ij ãiyeh£oRfhjhu ghJfh¥Ãid k¡fS¡F më¤J tU»wJ.khãy¤Âš cŸs mid¤J Mu«g Rfhjhu

ãiya§fisÍ« ã®t»¥gJ« nk‰gh®itæLtJ«

bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò kUªJ Ïa¡Feuf¤Â‹ bghW¥ghF«. Mu«g Rfhjhu ãiyanrit¥gâfŸ 1589 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸk‰W« 8706 Jiz Rfhjhu ãiya§fŸ _y«tH§f¥gL»wJ. 385 elkhL« kU¤Jt¡ FG¡fŸ_ykhf bjhiy Jhu§fëš tÁ¡F« k¡fS¡FkU¤Jt nritfŸ tH§f¥gL»‹wd. ngWrh®k‰W« FHªijfŸ ey¤Â£l«, njÁa Cuf eythœÎ

Â£l¤Â‹ MjuÎl‹ brašgL¤j¥gL« Â£l§fŸ,lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé¤ Â£l«,njÁa jL¥óÁ Â£l«, njÁa FL«g ey¤ Â£l«,njÁa tæ‰W¥ngh¡F nehŒfŸ f£L¥gh£L Â£l«,

ó¢Áfshš guÎ« nehŒfŸ njÁa f£L¥gh£L Â£l«,guth tif nehŒfŸ f£L¥gh£L Â£l«, njÁa

49

bjhGnehŒ xê¥ò Â£l«, gŸë Áwh® ešthœÎ¤

Â£l«, njÁa mnaho‹ FiwghL f£L¥gh£L¤Â£l«, òifæiy f£L¥gh£L Â£l« ngh‹wÂ£l§fis Mu«g Rfhjhu f£lik¥ò _y«brašgL¤Â tU»wJ. nkY« gšntW bghJRfhjhu¢ r£l§fshd, czÎ¡ fy¥gl jL¥ò¢r£l«, jäœehL bghJ Rfhjhu¢ r£l«, òifæiybghU£fis jilbrŒÍ« r£l« k‰W« Ãw¥ò k‰W«

Ïw¥ò gÂÎ¢ r£l« ngh‹w r£l§fis

eilKiw¥gL¤jY« Ïªj Ïa¡ff bghW¥ghF«.ÂU¤j¥g£l njÁa fhr nehŒ f£L¥gh£L Â£l«,njÁa vŒ£° jL¥ò f£L¥ghL Â£l«, njÁa f©gh®it ÏH¥ò f£L¥ghL Â£l«, xU§»izªjFHªijfŸ ts®¢Á¤ Â£l«, Cuf Ú® J¥òuÎÂ£l§fŸ k‰W« Ïju rKjha ey¤Â£l§fisbrašgL¤j muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ Ôéu

x¤JiH¥ò më¤J tU»wJ. Ïªj Ïa¡ff«brašgL¤J« gšntW bghJ RfhjhuÂ£l¥gâfshš Ãw¥òÅj«, ÁR kuz Åj«, jhŒkuz Åj«, bkh¤j fUts é»j«, guÎ« nehŒfŸf£L¥ghL k‰W« jL¥óÁfshš jL¡f¡ToanehŒfŸ f£L¥ghL M»a gšntW Rfhjhu¡F¿pLfëš ešy K‹nd‰w« ÃuÂgè¡»wJ.k¡fS¡F bghJ Rfhjhu nritfis tH§FtÂš

xU K‹ndho khãykhf jäHf« cUth»ÍŸsJ.



50

5.2.Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ :5.2.1. Mu«g Rfhjhu ãiya¡ f£lik¥ò:

jäœeh£oš j‰nghJŸs 1589 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 1485 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ muRf£ol¤Âš brašg£L tU»‹wd. 56 Mu«gRfhjhu ãiya§fS¡F f£Lkhd¥ gâfŸ

eilbg‰W tU»‹wd. vŠÁÍŸs 48 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F Ïl« nj®Î, k‰W« ãy kh‰w«ngh‹w gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd. ãy«»il¡f¥ bg‰wJ« Ïªj Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F brhªj¡ f£ll§fŸ f£l¥gL«.

5.2.2. Mu«g Rfhjhu ãiya¥ gâfŸ :

2010-11 M« M©oš Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš 8,11,48,000 òwnehahëfS«, 11,27,655cŸnehahëfS« Á»¢ir bg‰WŸsd®. ruhrçahfx›bthU Mu«g Rfhjhu ãiyaK« ehbsh‹W¡F144 òwnehahëfS¡F«, khjbkh‹W¡F 61cŸnehahëfS¡F« Á»¢irmë¡»‹wd. njÁaCuf ešthœÎ Â£l¤Â‹ Ñœ 1539 Mu«gRfhjhu ãiya§fëš jyh 3 bréèa®fŸgâak®¤j¥g£L 24 kâneu Ãurt nritfŸ

tH§f¥gL»‹wd. 2010-11 M« M©oš 2,76,371Ãurt§fŸ Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

eilbg‰WŸsd. ÏJ bkh¤j Ãurt ãfœÎfëš 26.8rjÅjkhF«. ruhrçahf khjbkh‹W¡F 15Ãurt§fŸ Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

ãfœ»‹wd. 1589 Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹

51

ãiya« rh®ªj nritfŸ mid¤J« ãiya« rh®

gâfë‹ f©fhâ¥ò m¿¡if _ykhff©fhâ¡f¥g£L mj‹ Ã‹Dh£l éisÎkht£l§fS¡F nkY« nk«gL¤j mD¥g¥gL»wJ.

5. 2. 3. Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ ju« ca®¤Jjš

x›bthU t£lhu¤ÂY« Fiwªjg£r« 30

gL¡iffŸ trÂ bfh©l xU nk«gL¤j¥g£lMu«g Rfhjhu ãiya¤Âid m¤jifa RfhjhutrÂfŸ Ïšyhj t£lhu¤Âš go¥goahf mik¤Âlnt©L« vd 2001M« M©oš muR KobtL¤jJ.x›bthU nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu

ãiya¤ÂY« 5 kU¤Jt®fŸ, mWit mu§f trÂ eÅd fUéfshd mš£uh nrhdh»uh«, Ï.Á.í. bräM£nlh mdiyr®, CLfÂ® ÏaªÂu rhjd« k‰W«nehahs® C®Â ngh‹w trÂfŸ cŸsJ. j‰nghJjäœeh£oš 283 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ 252t£lhu§fëš nk«gL¤j¥g£LŸsd. tU«M©Lfëš vŠÁÍŸs 162 t£lhu§fëš xU 30gL¡iffŸ bfh©l trÂia V‰gL¤j muR Â£lä£LŸsJ.

5.2.4. I.v°.X. 9001 ju¢ rh‹W : jukhd Rfhjhu nritfis k¡fS¡F

tH§fnt©L« v‹w muÁ‹ neh¡f¤Â‹go, 12Rfhjhu kht£l§fëš cŸs 48 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F ISO 9001 ju¢ rh‹W bgw njÁa



52

Cuf eythœÎ Ïa¡f ãÂæid ga‹gL¤Â rh‹W

bgw¥g£lJ. el¥ò M©oš vŠÁa Rfhjhukht£l§fëš nkY« 30 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F ISO 9001 ju¢ rh‹W bgwKa‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£LtU»wJ. Ïªj

ãiya§fŸ k‰w Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹nk«gh£o‰F, K‹ cjhuzkhf brašgL«.

5.2.5. czÎ :f®¥Ãâ¤jhŒkh®fŸ Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F mš£nuhnrhdh»uh« gçnrhjid¡fhf tU« nghJ r¤jhd czÎ kÂa ntisæštH§f¥gL»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšÃurt¤Â‰fhfÎ«, Ãurt¤Â‰F Ã‹ FL«g eymWit Á»¢ir brŒaÎ« mDkÂ¡f¥gL«

jhŒkh®fS¡F« _‹W eh£fS¡F _‹W ntisczÎ tH§f¥gL»wJ. ngh¡Ftu¤J trÂFiwthd gFÂfëš 17 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš Ãurt fh¤ÂU¥ò miwfŸmik¡f¥g£LŸsd. mÂf öu« k‰W« vëÂšbr‹Wtu Ïayhj bjhiy Jhu¤ÂèUªJ tU«jhŒkh®fS¡F«, mt®fSl‹ tU« cldhS¡F«7 eh£fS¡F czÎ«, tH§f¥gL»wJ. njÁa Cuf

eythœÎ FGk ãÂ, nehahs® ey¢ r§f« k‰W«»uhk eythœÎ, FoÚ® k‰W« J¥òuÎ¡ FG¡fŸ ãÂczÎ tH§f ga‹gL¤j¥gL»wJ.

53

5.2.6. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš gš Á»¢irtrÂfŸ : gš kU¤Jt trÂfŸ 148 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš, tH§f¥gL»‹wd. gŸë bršY«Áwh®fëilna fhz¥gL« gš brh¤ij ngh‹w gšnehŒ k‰W« Ïju nehŒfS¡F« Á»¢irmë¡f¥gL»wJ. mid¤J nk«gL¤j¥g£l Mu«g

Rfhjhu ãiya§fëY« gšÁ»¡ir trÂfisgo¥goahf V‰gL¤j muR Â£lä£LŸsJ.

5.3. Jiz Rfhjhu ãiya§fŸ:

jäHf¤Âš j‰nghJ cŸs 8706 JizRfhjhu ãiya§fëš 6510 Jiz Rfhjhu

ãiya§fŸ muR f£ol§fëY«, 2196 Jiz

Rfhjhu ãiya§fŸ thlif k‰W« thlif Ïšyhf£ol§fëš Ïa§» tU»‹wd. Jiz Rfhjhu

ãiya§fŸ f£lÎ«, j‰nghJ cŸs f£ll§fisgGJgh®¡fÎ« njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹Ñœ ãÂ nfhu¥gL«.

5.4. jL¥óÁ Â£l« :

5.4.1. FHªijfis ghÂ¡F« bjh©il mil¥gh‹,f¡Fth‹ ÏUkš, Ïuz#‹å, j£l«ik,

Ïs«ÃŸis thj« k‰W« fhrnehŒ M»anehŒfëèUªJ FHªijfis fh¥gh‰w ehL jGéajL¥óÁ Â£l« 1985« M©oš bjhl§f¥g£lJ.

Ïªj Â£l¤Âš M©blh‹W¡F 11 Ïy£r«



54

FHªijfŸ gadil»‹wd®. nkY«, 12 y£r«

fUÎ‰w jhŒkh®fS¡F bl£ld° lh¡[hæLjL¥óÁ kUªJ x›bthU M©L« më¡f¥g£LÃurt¤Â‹ nghJ bl£ld° bjh‰W tuhkšjL¡f¥gL»wJ. Ïªj M©L K¤jL¥óÁ,kŠrŸfhkhiy ‘Ã’ k‰W« ËbkhÃs° Ï‹òSrh-ÃM»a jL¥óÁfŸ cŸsl¡»a bg©lhnty©£v‹w xnu jL¥óÁ Â£l« m¿Kf¥gL¤j¥gl ekJkhãy« nr®¡f¥g£LŸsJ. el¥gh©oš 18khj

FHªijfS¡F Ïu©lhtJ jtiz j£l«ikjL¥óÁ tH§F« Â£l« m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ.

5.4.2. gš° nghènah Áw¥ò Kfh« :

nghènah nehia mwnt xê¡f 1995-96M«M©L Kjš jäœeh£oš nghènah brh£L kUªJ

Kfh«fŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. ÏjDl‹tH¡fkhd jL¥óÁÍ« nr®ªJ ekJ khãy¤ÂèUªJ Ïs« ÃŸis thj« v‹w nehŒ mwntxê¡f¥g£Lé£lJ.

5.4.3. Fobga®ªnjh® FHªijffë‹ ghš (Migrant

Children) Áw¥ò ftd« :j‰fhèf thœél§fŸ k‰W« Fobga®ªJ

thœnthç‹ FHªijfis jL¥óÁfshšjL¡f¡Toa nehŒfëèUªJ fh¥gh‰w Áw¥òKa‰ÁfŸ vL¡f¥g£LtU»wJ.

55

5.4.4. #¥ghåa _isfhŒ¢rš jL¥óÁ Â£l« : gÂidªJ taÂ‰F£g£l FHªijfS¡F

_is¡ fhŒ¢rš tuhkš jL¥gj‰fhf #¥ghåa_is¡ fhŒ¢rš jL¥óÁ¤Â£l«, flÿ®, éG¥òu«,éUJef®, kJiu, ÂUth%®, ÂU¢Á, bgu«gÿ®,jŠrhñ® k‰W« ÂUt©zhkiy M»a nehŒmÂfKŸs kht£l§fëš bjhl§f¥g£L

eilKiw¥gL¤j¥g£L tU»wJ.

5.4.5. jL¥óÁ Â£l¤Â‹ jh¡f« :

jL¥óÁ gâfŸ jäHf¤Âš bt‰¿fukhfbrašgL¤Jtjdhš 2004« M©L Kjš nghènahneha‰w khãykhf ÂfœªJ tU»wJ. 2006«M©oš cyf Rfhjhu ãWtd¤jhš Ïuz#‹åxê¥ò ãiy rh‹¿jœ tH§f¥g£LŸsJ. bjh©ilmil¥gh‹, f¡Fth‹ ÏUkš, Ïuz#‹å M»anehŒfŸ K‰¿Y« Ïšyhj ãiy V‰g£LŸsJ.j£l«ik nehŒ xê¥gÂš F¿¥Ãl¤j¡f K‹nd‰w«milªJŸsJ.

5.5. lh¡l® K¤Jby£Rä kf¥ngW ãÂ cjé Â£l« :

j‰nghJ, tWik¡ nfh£o‰F¡ Ñœ cŸs

fUÎ‰w bg©fë‹ C£l¢r¤J czÎ¡fhfÎ«,ngW fhy¤Âš mt®fS¡F V‰gL« tUthŒ ÏH¥ig<Lf£lÎ«, Fiwªj vilÍŸs FHªij Ãw¥Ãid¤jé®¡fÎ« eykhd FHªijfis <‹bwL¡fÎ«fUÎ‰w bg©fŸ x›bthUtU¡F« kf¥ngW ãÂcjé %.6000/- j‰nghJ tH§f¥gL»wJ. f®¥Ãâ



56

bg©fë‹ C£l¢r¤J ãiyia ca®¤j, viH¥

bg©fS¡F j‰nghJ tH§f¥g£LtU« kf¥ngW ãÂ cjéia ÏuzL FHªij kf¥ngW tiu%.12,000/-Mf ca®¤j¥gL«. ÏÂš, Kjš jtiz%.4000 /-muR Rfhjhu ãiya§fëš Ãurt K‹ftå¥ò KoªjÎl‹ 7tJ khj¤ÂY«, Ïu©lhtJjtiz %.4000 /- muR kU¤Jt ãiya¤ÂšÃuré¤jÎlD« ÏWÂ¤ jtiz %.4000 /- o.Ã.o /x.Ã.é _‹whtJ jtiz jL¥óÁ ngh£L¡bfhŸS«nghJ tH§f¥gL«. Ïªj Â£l¤ijbrašgL¤j el¥gh©oš %.596 nfho ãÂxJ¡f¥g£LŸsJ.

5.6. gŸë Áwh® ešthœÎ¤ Â£l« :

muR k‰W« muR cjé bgW« gŸëfëš 1Kjš 12 M« tF¥ò Koa gæY« mid¤J

khzt®fS¡F« xU§»izªj Rfhjhu trÂiamë¡f gŸë Áwh® ešthœÎ Â£l«brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiyakU¤Jt®fŸ k‰W« Ïju Rfhjhu gâahs®fŸbfh©l kU¤Jt¡ FG¡fŸ mt®fS¡bf‹WxJ¡f¥g£l gŸëfis x›bthU éahH¡»HikÍ«K‹gaz¤ Â£l¤Â‹go gh®itæL»‹wd®.x›bthU kU¤Jt¡ FGÎ« Rkh® 200 Kjš 250khzt®fis¥ gçnrhÂ¡»‹wd®. gŸë khzt®fëilna fhz¥gL« nehŒfë‹ j‹ikiaK‹dnu f©l¿ªJ mjdhš mt®fë‹ fšék‰W« clšey« ghÂ¡fhkš ÏU¥gj‰F cçaÁ»¢ir më¡f Ï¤Â£l« têtif brŒ»wJ. nkš

57

Á»¢ir njit¥gL« khzt®fŸ ca® ÁÁ¡ir

kU¤Jt ãiya§fS¡F mD¥g¥gL»‹wd®.

5.7. bjh‰W nehŒ f£L¥ghL :

nehŒfŸ bfhŸis nehŒfshf cUbtL¡F«nghJ bjh‰W nehŒ f£L¥ghL v‹gJ Ïªj

Ïa¡ff¤Â‹ äf¥bgça gâfëš x‹whffUj¥gL»wJ. bgU«gh‹ikahd kht£l§fëš

kiH k‰W« nfhil fhy§fëš fL« tæ‰W ngh¡F ãfœÎfŸ, fhyuh nehŒfŸ M©L KGtJ«fhz¥gL»‹wd. ghJfh¡f¥g£l FoÚ® tH§fš,R¤jkhd czÎ k‰W« J¥òuthd Nœãiy ãytÁw¥ò Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥gL»wJ.xU§»izªj nehŒfŸ f©fhâ¥ò Â£l¤ÂšÂdrç k‰W« thuªÂu mo¥gilæš bjh‰WnehŒ

ãfœÎfisÍ«, bfhŸisnehŒ ãfœÎfisÍ«

f©fhâ¡F« gâ nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ.

5.8. g‹¿¡ fhŒ¢rš:

jäHf¤Âš g‹¿¡ fhŒ¢rš nehŒ Kj‹Kiwahf nk 2009« M©L f©l¿a¥g£lJ. 2009«M©oš 3047 nehahëfŸ nehŒ ghÂ¥ò¡FcŸshdJl‹ 10 eg®fŸ ÏwªJŸsd®. 2010«

M©oš, f©l¿a¥g£l 1405 nehahëfëš 24nehahëfŸ Ïªnehahš ÏwªJŸsd®. ÏªnehiaK‹T£ona f©l¿jš, Á»¢ir më¤jš, jL¥óÁmë¤jš, bghJk¡fëilna éê¥òz®itV‰gL¤Jjš ngh‹w jL¥ò elto¡iffis

Ïa¡ff« K‹djhfnt vL¤jjhš nehŒ



58

f£L¥gh£oš ÏUªJ tU»wJ. 2011« M©L

(#]iy Koa) 20 nehahëfŸ Ïªj nehædhšghÂ¡f¥g£LŸsjhf f©l¿a¥g£LŸsd®. ÏÂš

Ïw¥òfŸ VJ« Ïšiy. Âdrç f©fhâ¥ò¥gâV‰gL¤j¥gLŸsJ. nehŒ ghÂ¥òŸnsh®fS¡Fcldoahf jFªj Á»¢ir më¤J jL¥ò

elto¡if nk‰bfhŸsÎ« trÂfŸ brŒJju¥g£LŸsJ.

5.9. Ú® gF¥ghŒÎ MŒtf§fŸ :

br‹id k‰W« nfha«ò¤Jhçš mik¡f¥g£LŸs Ú® gF¥ghŒtf§fŸ Ú® khÂçfis nrfç¤JgF¥ghŒÎ brŒJ Foj©Ùçš cŸs khR k‰W«

JhŒik¡ nf£il f£L¥gL¤J»wJ. nkY« ÏªjMŒÎ¡ Tl§fŸ bjhê‰rhiy fêÎfisgçnrhjid brŒJ jäœehL khR f£Lgh£L

thça¤Jl‹ ÏizªJ fs MŒÎfŸ _y«bjhê‰rhiy khR k‰W« R‰W¢ NHš khRfŸf©fhâ¡f¥g£L, jL¥ò elto¡iffŸ vL¡fcjé tU»‹wd.

5.10. czÎ fy¥gl jL¥ò r£l« :

czÎ fy¥gl jL¥ò¢ r£l« 1954 k‰W«

mj‹ éÂfŸ 1955 Ñœ czÎ fy¥gl¤ij¤jL¡fÎ«, jukhd czÎ¥ bghU£fŸ »il¡fÎ«

Ï¢r£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. jäœeh£ošczÎ MŒths®fshš vL¡f¥gL« czÎ khÂçfŸ»©o, nfha«ò¤ö®, kJiu, jŠrhñ®,ghisa§nfh£il, nry« k‰W« br‹id khefuh£Á

59

czÎ gF¥ghŒÎ¡ Tl§fëš gF¥ghŒÎ

brŒa¥gL»wJ. »©o, jŠrhñ® k‰W«ghisa§nfh£il czÎ gF¥ghŒÎ¡ Tl§fŸ,cyf t§» nk«gh£L¤ Â£l¤Â‹ Ñœ %ghŒ. 833.56

Ïy£r« bryéš TLjš f£ll§fŸ k‰W« eÅdcgfuz§fSl‹ nk«gL¤j¥g£LŸsd. khãy«KGtJ« czÎ ghJfh¥ig cWÂgL¤j Áw¥ò ÂO®MŒÎfŸ nk‰bfhŸs¥g£LtU»wJ. ÏªÂa muRbfh©LtªJŸs czÎ ghJfh¥ò k‰W« ju

ã®za¢ r£l« 2006 k‰W« éÂfŸ 2011 Mf°L 5,2011 Kjš brašgL¤j¥gL»wJ.

5.11. FoKiw gÂÎ :

5.11. 1. Ãw¥ò Ïw¥ò gÂntL :

1969« M©L k¤Âa Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎ¢

r£l« k‰W« ÂU¤j¥g£l 2000« M©L jäœ ehLÃw¥ò Ïw¥ò éÂfë‹go khãy¤Âš Ãw¥òfŸ k‰W«

Ïw¥òfŸ ãfœªj Ïl¤Ânyna gÂÎ brŒjšf£lhakh¡f¥g£LŸsJ. mid¤JgÂths®fS¡F« Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎ F¿¤J gæ‰Ámë¡f¥g£LŸsJ. Ïw¥Ã‰fhd fhuz« F¿¤JkU¤Jt rh‹¿jœ më¥gJ bjhl®ghfkU¤Jt®fS¡F« gæ‰ÁfŸ më¡f¥gL»wJ.

Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎ brŒÍ« Kiw bjhl®ghf ÂwdhŒÎbrŒa¥g£L Kiwahf f©fhâ¡f¥gL»wJ.2009« M©L khÂç òŸë étu§fë‹gojäœeh£oš Ãw¥ò é»j« 16.3 MfÎ«, Ïw¥ò é»j«7.6 MfÎ«, ÁR Ïw¥ò é»j« 28 MfÎ« cŸsJ.



60

5.11.2. TLjš Ãw¥ò Ïw¥ò ãiya§fŸ (k) Rfhjhu

MŒths®fis Ãw¥ò Ïw¥ò gÂths®fshfãaä¤jš:jäœ eh£oYŸs 1589 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fisÍ« TLjš Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎika§fshf m¿é¤J m§F gâòçÍ« RfhjhuMŒths®fŸ Ãw¥ò Ïw¥ò gÂths®fshf

ãaä¡f¥g£LŸsd®. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšÃurt« KoªJ Å£o‰F bršY« nghnj Ãw¥ò

rh‹¿jœfŸ tH§f¥gL»‹wd.

5.11.3 Ïiza js« _ykhf Ãw¥ò k‰W« Ïw¥ò gÂÎKiw:

j‰nghJ br‹id k‰W« kJiukhefuh£Áfëš Ãw¥ò k‰W« Ïw¥ò gÂÎrh‹¿jœfŸ M‹iy‹ _ykhf tH§f¥g£LtU»‹wJ. ÏnjKiwia khãy« KGtJ«

eilKiw¥gL¤j Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£LtU»wJ.

5.12. ó¢Áfshš guÎ« nehŒ f£L¥ghL :

5.12.1 knyçah:

knyçah nehŒ xU bghJ Rfhjhu¥Ãu¢ridahf br‹id, Ïuhkehjòu«, ö¤J¡FojUkòç, »UZz»ç, ÂUt©zhkiy k‰W«f‹åahFkç kht£l§fëš Áy efu k‰W«»uhk¥gFÂfëš bjhl®ªJ ÏUªJ tU»wJ.2010-M« M©oš jäœeh£oš gÂthd 17086

61

bkh¤j knyçah ãfœÎfëš 35.3 éG¡fhL

»uhk¥òw§fëY«, 64.7 éG¡fhL ef®¥òw§fëY« gÂth»ÍŸsd. ef®¥òw knyçahéš88.5 éG¡fhL ãfœÎfŸ br‹id khefu¤Âš

ãfœªJŸsd.

5.12.2. #¥ghåa _is¡ fhŒ¢rš:

flªj g¤jh©Lfshf #¥ghåa _is¡fhŒ¢rš nehŒ jäœ eh£oš K¡»a Rfhjhu¥Ãu¢Áidahf ÏUªJ tU»wJ. bghJthf ÏªnehŒbgu«gYh®, éG¥òu«, flYh®, ÂUt©zhkiy,éUJef®, ÂU¢Áuh¥gŸë, jŠrhñ®, ÂUth%®k‰W« kJiu M»a kht£l§fëš fhz¥g£lJ.flYh®, éG¥òu« k‰W« bgu«gYh® kht£l§fëšcŸs #¥ghåa _is¡fhŒ¢rš nehŒ f£L¥gh£L

ika§fŸ br‹idæš cŸs xU§»iz¥òÃçÎl‹ Ïa§» tU»wJ. nk‰F¿¥Ã£LŸskht£l§fëš tH¡fkhf tH§f¥gL« jL¥óÁÂ£l¤Â‹nghJ mid¤J 18 khj FHªijfS¡F«

Ïªj jL¥óÁ më¡f¥gL»wJ. nehŒ ghÂ¥òŸskht£l§fëš _is¡ fhŒ¢rš gu¥ò« nehŒgu¥ÃfŸ bjhl®ªJ f©fhâ¡f¥g£L tU»‹wd.òif bjë¥gh‹fŸ _y« rªnjf¤Â‰Fça _is¡

fhŒ¢rš ãfœÎ V‰gL« »uhk§fëš bfhR¡fismê¡f òif mo¡F« gâ nk‰bfhŸs¥gL»wJ.kht£l kU¤JtkidfŸ, kU¤JtfšYhçkU¤JtkidfŸ k‰W« jåah® kU¤JtkidfŸ_y« _is¡ fhŒ¢rš ghÂ¥ò V‰g£LŸs eg®fisf©l¿a MŒÎ gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ.



62

mt®fëläUªJ Ïu¤j khÂç vL¡f¥gL»wJ.

Ïu¤j khÂçfŸ kU¤Jt¡ fšYhçkU¤JtkidfŸ, »§ ãiya« k‰W« x‹gJk©ly ó¢Áæaš FGk§fëš cŸs MŒtf§fëšMŒÎ brŒa¥g£L, #¥ghåa _is¡fhŒ¢ršcŸst®fS¡F Á»¢ir më¡f¥gL»wJ.

5.12.3. ahid¡fhš nehŒ :

jäHf¤Âš 1957-« M©L Kjš njÁaahid¡fhš nehŒ¤ jL¥ò¤ Â£l« eilKiw¥gL¤j¥g£L tU»wJ. 43 efu¥ gFÂfëšahid¡fhš nehŒ jL¥ò elto¡iffŸnk‰bfhŸs¥g£LtU»wJ. ef®òw§fëš 25

Ïl§fëš ahid¡fhš nehŒf£L¥ghL ika§fŸk‰W« 44 Ïl§fëš ÏuÎ Ïu¤j gçnrhjidfŸbrŒÍ« ika§fŸ _y« jL¥ò elto¡iffŸ

nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ. Kj‹ Kiwahf flÿ®kht£l¤Âš 1996-š midtU¡F« o.Ï.Á. kh¤ÂiutH§F« Â£l« Mu«Ã¡f¥g£lJ. 1997-98M«M©oš Ï¤Â£l« nehŒ f©l¿a¥g£LŸsmid¤J kht£l§fS¡F« éçÎgL¤j¥g£lJ.o.Ï.Á kh¤ÂiufŸ k¤Âa murhš tH§f¥gL»wJ.mid¤J brašKiw bryÎfisÍ« khãy muRV‰»wJ. fhš Å¡f« milªjt®fS¡F fhšfis

guhkç¡f gæ‰ÁÍ«, éiu Å¡f« bfh©lt®fS¡FmWit Á»¢irÍ« brŒa¥g£L tU»wJ. 33,947

eg®fŸ ahid¡fhš nehædhš ghÂ¡f¥g£LŸsjhf Ï«khãy¤Âš gÂth» cŸsJ Ï¤jifanehahëfë‹ fhšfis R¤jkhf it¤J¡bfhŸs,

63

nehia Fz¥gL¤J« kUªJ¥ igfŸ

tH§f¥gL»wJ.

5.12.4. bl§F :

bl§F fhŒ¢rš xUtifahd ituìdhšV‰gl¡Toa nehahF«. jäHf¤Âš bgU«ghyhdkht£l§fëš bl§F fhŒ¢rš f©l¿a¥g£LŸsJ.k¤Âa muR f©l¿ªJŸs 15 kU¤Jt¡ fšÿçfŸ,

9 k©ly ó¢Áæaš FG¡fŸ, ó¢ÁfŸ k‰W«éy§»d gçt®¤jid nehŒfŸ f£L¥ghL ika«XN® k‰W« »©o »§ nehŒ jL¥ò kUªJ ãiya«M»a Ïl§fëš bl§F k‰W« Á¡F‹Fåah nehŒf©l¿Í« trÂfŸ cŸsd. Ïªj nehia gu¥ò«vo° bfhRit, bra‰ifahd Ú® ãiy¤nj¡f§fŸ ngh‹w bfhR c‰g¤ÂahF« Ïl§fëšmê¡f¥ gL»d‰d.

5.12.5. Á¡F‹Fåah:

1964-« M©oš jäHf¤Âš br‹idkhefuh£Á gFÂfëš Á¡F‹Fåah fhŒ¢ršKj‹Kiwahf f©l¿a¥g£lJ. Á¡F‹FåahfhŒ¢rš 2006-M« M©L jäœeh£oš kWgoÍ«f©l¿a¥g£lJ. Ïªnehahš ÏJtiu 64,802 eg®fŸ

ghÂ¡f¥g£ljhf f©l¿a¥g£LŸsJ. khãy muRÁ¡F‹Fåah k‰W« Ãw bfhŸis nehŒjL¥ò¡fhf %.7.73 nfho ãÂ xJ¡ÑL brŒJbfhR¥òG c‰g¤ÂahF« Ïl§fis mê¤jš k‰W«bfhR¥òG¡bfhšè kUªJ bjë¡F« elto¡iffŸ



64

nk‰bfhŸs¥g£ld. Jiw nk‰bfh©L tU« jL¥ò

elto¡iffshš ÏªnehŒ Åœ¢Á milªJtU»wJ.

5.12.6. by¥nlh°ignuhì° : by¥nlh°ignuhì° v‹gJ gh¡Oçahédhš

V‰gL« xUtifahd bfhoa nehahF«. ÏªnehŒrçahd neu¤Âš f©l¿a¥g£L Á»¢irmë¡f¥g£L, f£L¥gL¤j nt©oa nehahF«.

jäHf¤Âš ÂUtŸq® k‰W« kJiu kht£l§fëšVG by¥nlh°ignuhì° Á»¢ir ika§fŸ

Jt§f¥g£L nehia¡ f©l¿ªJ Á»¢irmë¡f¥g£L tU»‹wJ. Jçjkhf nehŒ f©l¿Í«gçnrhjid bg£ofŸ, nk‰f©l VG Á»¢irika§fS¡F«, 9 k©ly ó¢Áæaš FG¡fS¡F«tH§f¥g£L Ïªnehia f©l¿ªJ Á»¢irmë¡f¥gL»wJ. XNçYŸs nehŒ gu¥ÃfŸf£L¥gh£L ika¤Â‰F Áw¥ò¡ FGé‹ cjéÍl‹

ÏªnehŒ guÎtij MŒÎ brŒÍ« bghW¥òmë¡f¥g£LŸsJ. Ïa¡Feuf¤Âš 2008« M©LKjš khãy mséyhd xU gçªJiu gçnrhjidika« brašg£L tU»wJ.

5.13. njÁa òifæiy f£L¥gh£L¤Â£l«:

5.13.1. njÁa òifæiy f£L¥gh£L Â£l«jäœeh£oš 2003« M©L Kjš brašgL¤j¥gL»wJ. bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò kUªJ¤

Jiw Ïa¡Feç‹ Ñœ khãy òifæiy f£L¥gh£Lika« 2007« M©L Kjš brašg£L tU»wJ.kht£l òifæiy f£L¥gh£L ika« x›bthU

65

kht£l¤ÂY« mik¡f¥g£L, mitfŸ Jiz

Ïa¡Fe®fŸ jiyikæš Ïa§»tU»wJ. njÁaòifæiy f£L¥gh£L¤ Â£l¤Â‹ Ñœ éG¥òu«k‰W« fhŠÁòu« kht£l§fŸ K‹khÂçkht£l§fshf nj®ªbjL¡f¥g£L kht£lòifæiy f£L¥gh£L Â£l« brašgL¤jgL»wJ.

ÏªÂa muR 2007-2011« M©L tiu ika muR%.27.33 Ïy£r« ãÂ XJ¡ÑL khãy ika¤Â‰F«

Ïu©L K‹ndho kht£l§fS¡F« xJ¡ÑL

brŒJŸsJ.

5.13.2. òifæiyæšyh br‹id:

2011š br‹idia òifæšyh efukh¡fkhãy òif f£L¥gh£L ika¤Â‰Fòq«bg®¡nshgš Ïåîna£o›° cjéÍl‹ òif(æiy) æšyh br‹id Â£l« tH§f¥g£LŸsJ.

eh‹F òifæiy jL¥ò elto¡if thfd§fŸ_y« br‹id k‰W« òwef® gFÂfëš òifæiyjL¥ò¢ r£l§fŸ F¿¤J éê¥òz®Î V‰gL¤ÂbrašgL¤j¥gL»wJ. gyju¥g£l muR k‰W«jåah® ãWtd§fS¡F gâ nk«gh£LfU¤ju§FfŸ el¤j¥g£LŸsd.

5.14. gæ‰Á k‰W« bjhl® fšé Â£l«:kJiu, flYh®, nry« k‰W« fhªÂ»uhk«

M»a Ïl§fëš 18 khjfhy gšneh¡F Rfhjhubg© gâahs® gæ‰Á tF¥ò bjhl§f¥g£lJ.x›bthU gæ‰Á ika¤ÂY« 30 eg®fŸmDkÂ¡f¥gL»wh®fŸ. nk‰f©l gšneh¡F



66

Rfhjhu (bg©) gâahs® gæ‰Á ika§fëš

gæ‰Á¡fhf 100 khzt®fŸ 2010-11 M©ošmDkÂ¡f¥g£LŸsd®. mL¤j gæ‰Á #dtç 2012- Ïš bjhl§f cŸsJ. 300 khzt®fS¡F xUM©L gyneh¡F Rfhjhu (M©) gâahs® gæ‰Á,6 gæ‰Á ika§fëš tH§f¥gL»wJ. gyneh¡FRfhjhu gâahs® (M©) gæ‰Á¡F khzt®nr®¡ifia mÂfç¡f elto¡if vL¡f¥g£LM© fs¥ gâahs®fŸ fhèahf cŸs Ïl§fŸ

ãu¥g¥gL«. 2011-2012š óéUªjtšè bghJ Rfhjhu ãWtd¤ij ju« ca®¤Âl c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ.jäHf bghJ Rfhjhu gâfëš cŸs mYty®fŸ,gæ‰Á bgWtj‰fhf bghJ Rfhjhu KJãiyg£l¥go¥òfshd v«.o rKjha kU¤Jt«, bghJRfhjhu g£l nk‰go¥ò M»a go¥òfŸbjhl§f¥gL«.

5.15. kfë® j‹ R¤j¤ij nk«gL¤jš:

Ïs« bg©fëilna Rfhjhu¤ij g‰¿aéê¥òz®it V‰gL¤JtJ, vÂ®tU« fhy¤Âšbjh‰W nehŒfisÍ«, fUÎwhikæ‹ Mg¤ijÍ«Fiw¥gj‰F bgU« cjéahf ÏU¡F«.»uhk¥òw§fëš thG« Ï¤jifa¥ bg©fS¡FMW rhålç eh¥»‹ cŸs xU ng¡bf£ MW %ghŒ

v‹w khåa éiyæš g¤J kht£l§fëšéãnah»¡F« Â£l« k¤Âa murhšm¿é¡f¥g£LŸsJ. våD«, xU§»izªjFHªijfŸ nk«gh£L¤ Â£l ã®thf¡ f£L¥gh£ošbrašgL« Cêa®fŸ k‰W« »uhk Rfhjhubréèa®fŸ _ykhf khãy¤ÂYŸs

67

»uhk¥òw§fëš thG« mid¤J Ïs«

bg©fS¡F« rhålç eh¥»‹ ÏytrkhfnttH§f khãy muR KoÎ brŒJ , 46 nfho %ghŒxJ¡ÑL brŒJŸsJ.

5.16. 2011 – 2012 – M« M©o‰fhd òÂa Â£l§fŸ:

1) ehf¥g£od«, »UZz»ç, ÁtfhÁ k‰W«ÂU¢Á M»a eh‹F Jiz Ïa¡Fe® Rfhjhu

gâfŸ mYtyf f£ll§fŸ %.180.00 Ïy£r«bryéš f£Ljš.

2) bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò kUªJ Ïa¡Feuf¤J¡F %.4.00 Ïy£r« bryéš 10fâåfŸ k‰W« bk‹ bghU£fŸ th§Fjš.

3) Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F %.10.94 nfhobryéš 217 òÂa thfd§fŸ tH§f¥gL«.



68

m¤Âaha« - 6

FL«gey¤ Â£l«

6.1. njÁa FL«g ey¤Â£l« jäœeh£oš 1956M« M©L Kjš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.Mu«g fhy¤Âš, kU¤Jt« k‰W« bghJ Rfhjhu

Ïa¡ff§fë‹ xU Ãçthf FL«g ey¤ Jiwbrašg£L tªjJ. Ã‹d® 1983 Kjš FL«g ey¥ÃçÎ jå Ïa¡ffkhf kh‰w¥g£L, Ï¤Â£l«rKjha« g§F bgW« k¡fŸ Â£lkhf Ãw Jiwfë‹x¤JiH¥òl‹ brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

Ï¤Â£l¤Â‹ K¡»a neh¡f« jhŒnrŒ ey¤ijnk«gL¤Jtj‹ _y« jhŒ - ÁR kuz¤ij Fiw¤Jk¡fŸ bjhif bgU¡f¤ij ãiyãW¤JtjhF«.

Ï‹W FL«gey¤ Â£l¤ij brašgL¤JtÂš

jäœehL k‰w khãy§fS¡F K‹ndho khãykhfÂfœ»wJ. k¡fŸ bjhif bgU¡f¤ij Fiw¥gÂšjäœ eh£o‹ ghuh£LjY¡Fça rhjidia¡fU¤Âš bfh©L Ï¤Â£l« "F¿pLmo¥gilæyhd" brašgh£oèUªJ " rKjhanjitfë‹ kÂ¥Õ£L Kiwæyhd" Â£lkhfkh‰w« bg‰wJ. jäœeh£oš Ï¤Â£l« bt‰¿ailaK¡»a ikš fšyhf ÂfœtJ ešy Âlkhd r_f

k‰W« muÁaš <Lgh£nlhL Ïizªj gykhd ã®thf Ã‹òynk MF«.

69

6.2. k¡fŸ bjhifæaš msÅLfŸ:

2011-M« M©L k¡fŸ bjhiffz¡bfL¥Ã‹go jäœeh£o‹ k¡fŸbjhif 7.21nfhoahF«. g¤jh©L k¡fŸ bjhif ts®¢Áé»j« 15.6 éG¡fhL. jäœehL, ÏªÂahéšVHhtJ bgça k¡fŸ bjhif bfh©l khãykhF«.jäHf k¡fŸ bjhif v©â¡if eh£o‹ bkh¤jk¡fŸ bjhifæš 6 éG¡fhL MF«. 2009 M«

M©o‹ ika muÁ‹ khÂç gÂÎ Kiw¥go jäHfk¡fŸ bjhif mik¥ò Ñœ¡f©l m£ltizæšbfhL¡f¥g£LŸsJ.

t.v©

F¿pLfŸ j‰nghija ãiy

1. Ãw¥ò é»j«16.3/ 1000 k¡fŸbjhif¡F

2. Ïw¥ò é»j« 7.6 / 1000 k¡fŸbjhif¡F

3. bkh¤j fUÎW é»j«(2008)

1.7

4. ÁR kuz é»j«28/ 1000 cæUl‹ÃwªjFHªijfS¡F

5.kf¥ngW jhŒkh®fŸ

Ïw¥ò é»j« *

0.85 / 1000 cæUl‹ÃwªjFHªijfS¡F

6. Ïa‰ifahd ts®¢Áé»j«

0.86 rjÅj«



70

* jäœ eh£oš 2009-10š kf¥ng¿dhš Ïwªj

jhŒkh®fë‹ v©â¡if mo¥gilæšfz¡»l¥g£lJ-

6.3. Ïy¡FfŸ:

gÂndhuhtJ Iªjh©L Â£l« Kotj‰FŸmjhtJ 2012š Ñœ f©l k¡fŸ bjhif mik¥Ã‹

Ïy¡if mila muR KoÎ brŒjJ:-

1. ÁR kuz é»j« 20/1000 cæUl‹ Ãw¡F«FHªijfS¡F

2. Ãw¥ò é»j« 15/1000 k¡fŸ bjhif¡F

3. jhŒkh®fŸ Ïw¥òé»j«

45/100000 cæUl‹ Ãw¡F«FHªijfS¡F

4.bkh¤j fUÎWé»j« 1.4

5. j«gÂa® fh¥òé»j«

65 rjÅj«

6. ca® Ãw¥òtçir Fiw¥ò

10 rjÅj«

6.4. FL«g ey ika§fŸ:

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiwæ‹Ñœ cŸs bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ jL¥ò kUªjf

Ïa¡ff«, kU¤Jt« k‰W« Cuf ey¥gâfŸ



71

Ïa¡ff«, kU¤Jt fšé Ïa¡ff«, cŸsh£Á

mik¥òfŸ k‰W« j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ_y« njÁa FL«g ey¤Â£l« brašgL¤j¥g£LtU»wJ. khãy mséš FL«g ey¤ Â£lbrašghLfis FL«g ey Ïa¡ff« f©fhâ¤JtU»wJ. »uhk¥òw§fëš FL«g ey¤Â£l« Mu«gRfhjhu ãiya§fëš kU¤Jt« k‰W« kU¤Jt«rhuh mYty®fshš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš cŸs mWit

mu§FfŸ Ó® brŒa¥g£L »uhk¥òw§fëš cŸsjFÂ thŒªj j«gÂaU¡F FL«g ey mWitÁ»¢ir brŒa¥gL»wJ. ef®¥òw§fëš ngWfhyÃ‹ ftå¥ò ika§fŸ, ef®¥òw ey thœÎ ika§fŸk‰W« ef®¥òw FL«g ey ika§fŸ _y« FL«g

ey¤ Â£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. nkY« 27j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ k‰W« 1863m§Ñfç¡f¥g£l jåah® kU¤Jt ãiya§fŸ _y«

FL«g ey¤ Â£l« jäœeh£oš brašgL¤j¥g£LtU»wJ.

6.5. FL«gey¤Â£l brašÂw‹:

6.5.1. 2010-11 M« M©L kh®¢ khj« 31 njÂ Koa

FL«g ey¤Â£l« _y« milªj brašÂw‹ étu«

ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ.

72

t.v©

Â£l«

vÂ®gh®¡f¥gL«M©L rhjid

(2010-11)

brŒjrhjidétu«

(2010-11)

éG¡fhL

1 mWit Á»¢ir3,65,000 3,27,262 89.7%

2 fU¤jil tisa«3,90,000 3,49,654 89.7%

3thŒtê kh¤Âiu

c£bfhŸnth®1,50,000 1,19,469 79.6%

4MQiw

cgnah»¥ngh®1,80,000 1,64,785 91.5%

6.5.2. gšntW tifahd kU¤Jt ãiya§fëš eilbg‰w mWit Á»¢irfë‹ étu«Ã‹tUkhW:-

t. v© ãiya§fŸrhjid

éG¡fhL

1. muR kU¤Jt kidfŸ 59.5%

2.j‹dh®t bjh©L

ãWtd§fŸ 5.0%

3.m§Ñfç¡f¥g£l jåah®kU¤Jt kidfŸ

28.3%



73

4.cŸsh£Á mik¥ò

kU¤Jt kidfŸ5.0%

5.m§Ñfç¡f¥glhjkU¤JtkidfŸ 2.2%

6.6. FL« gey¤ Â£l¤ij brašgL¤JtÂš K¡»am«r§fshf fUj¥gL« gFÂfŸ:

m) jäœeh£oš el¡F« 10.8 Ïy£r«Ãw¥òfëš 10.6 éG¡fhL (2010)äiftçir Ãw¥òfshF« (1.14 Ïy£r«Ãw¥òfŸ). 2012-M« M©o‰FtiuaW¡f¥g£l Ïy¡»id mila mªjªjgFÂfS¡F V‰w xU braš Â£l«cUth¡f¥g£L jhŒkh®fŸ FL«g eymWit Á»¢iria V‰f bjëÎiu tH§»

Ïªj äiftçir Ãw¥òfŸ go¥goahfFiw¤J Ãw¥ò é»j¤ij Fiw¡f

elto¡if vL¡f¥gL«.

M) FL«g ey¤ Â£l¤Âš k¡fë‹éU¥g¤Â‰nf‰g ó®¤Â brŒa¥glhjnjitfŸ 13.0 rjé»j¤ÂèUªJ (njÁaFL«g ey MŒÎ-II 1998-99) 8.9 rjé»jkhf(njÁa FL«g ey MŒÎ-III 2005-06)Fiw¡f¥g£LŸsJ. mjhtJ Ïu©LFHªijfS¡F Ïilna cŸs

Ïilbtëæš j‰fhèf FL«g eynjitfë‹ g§F 4.1 rjé»jkhfÎ«, ãuªju

74

FL«g ey njitfë‹ g§F 4.8

rjé»jkhfÎ« cŸsJ. FHªij Ãw¥ò Ïilna Ïilbtë V‰gL¤J« KiwfshdfU¤jil tisa« bghU¤Jjš, thŒ têkh¤Âiu c£bfhŸSjš Kjèadt‰iwFHªij Ãw¥Ã‰fhd ÏilbtëiamÂf¥gL¤Jtj‰fhf k£Lä‹¿ ãuªjuFL«g¡ f£Lgh£L Kiwfis¥ Ã‹g‰wKoahj mšyJ éU¥gk‰w jhŒkh®fS¡F

ghÂ ãuªju¡ FL«g¡ f£Lgh£L KiwF¿¤J éê¥òz®Î V‰gL¤j¥gL»wJ.

Ï) FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢irÂ£l¤Âš M©fë‹ g§fë¥ò 0.7éG¡fhlhf cŸsJ. Ïjid ca®¤j jFªj

elto¡if vL¡f¥g£LtU»wJ. FL«g ey¤

Â£l¤Âš M©fë‹ g§fë¥Ãidca®¤Jtj‰F, kht£lªnjhW« eÅd M©fU¤jil mWit Á»¢ir Kfh«fŸ

el¤j¥gL»‹wd. Ïjdhš M© fU¤jilmWit Á»¢irfë‹ v©â¡if flªjfhy§fisél ca®ªJŸsJ. tU«fhy§fëš bkh¤j FL«g ey fU¤jilmWit Á»¢irfëš M© fU¤jilmWit Á»¢irfë‹ v©â¡if 10éG¡fhlhf ca®¤j jFªj elto¡ifvL¡f¥gL«. kht£lªnjhW« eÅd M©fU¤jil mWit Á»¢ir Kiw g‰¿aéê¥òz®Î FL«g ey fs¥ gâahs®fŸ



75

_ykhf V‰gL¤j¥gL»wJ. eÅd M©

fU¤jil nrit tH§FtÂš gæ‰Á bg‰wkU¤Jt®fŸ _ykhf kU¤JtkidfëšKiwahd nrit tH§f¥gL»wJ.

<) 2009 M« M©o‹ khÂç gÂÎ Kiw¥goÁR kuz é»j« Mæu« cæUl‹ Ãw¡F«FHªijfS¡F 28 v‹w v©â¡ifæšcŸsJ. ÁR kuz¤Âš, 75 rjé»j ÁR¡fŸ

xU khj¤Â‰FŸ ÏwªJ éL»‹wd. xUkhj¤Â‰FŸ FHªijfŸ Ïw¥gijf£L¥gL¤Âdhš ÁR kuz¤ij Mæu«Ãw¥òfS¡F 20 v‹w v©â¡ifæšf£L¥gL¤j KoÍ«. ÁR kuz¤ij Fiw¡f,g¢Ás§ FHªijfŸ guhkç¥ò ika§fŸmik¥gJ, Ãw¥Ã‹ nghJ Fiwªj vilÍŸsFHªijfë‹ ÛJ Áw¥ò ftd« brY¤JtJngh‹w gšntW tifahd elto¡iffŸnkwbfhŸs¥gL»‹wd. khãy ey thœÎr§f« v‹w m¤Âaha¤Âš Ïªj¤ Â£l§fŸF¿¤J éçthf étç¡f¥g£LŸsJ.

c) njÁa FL«g ey MŒÎ -III (2005-06) ‹go,jäœ eh£oš 53.3 rjé»j jhŒkh®fS«, 72.5

rjé»j FHªijfS« Ïu¤j nrhifnehædhš ghÂ¡f¥g£LŸsd®. kf¥ngWjhŒkh®fë‹ Ïw¥Ã‰F«, Ãwªj FHªij xUkhj¤Â‰FŸ Ïw¡F« ãfœé‰F« K¡»afhuzkhf Ïu¤j nrhifnehŒ ÏU¡»wJ.tsçs« bg©fŸ k‰W« fUÎ‰w

76

jhŒkh®fëilna Ïu¤j nrhifia

Fiw¥gj‰fhd braš KiwfŸ njÁa Cuf ey¤Â£l« m¤Âaha« 10š étç¡f¥g£LŸsJ.

6.7. FL«g ey¤ Â£l Ïy¡Ffis miltj‰fhdmQFKiwfŸ:

gÂbdh‹whtJ Iªjh©L Â£lfhy¤Âš ã®zæ¡f¥g£l Ïy¡»id mila Ñœ¡fhQ«mQF KiwfŸ Ã‹g‰w¥glÎŸsd:-

1) »uhk thçahf äifÃw¥ò tçiræYŸsjhŒkh®fis¡ f©l¿ªJ mt®fisFL«gey Kiwfis V‰W¡bfhŸs¢ brŒjš.

2) j‰nghJ 335 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšFL«gey mWit Á»¢ir mu§FfŸ

brašgL»‹wd. go¥goahf mid¤JMu«g Rfhjhu ãiya§fëY« FL«geymWit Á»¢ir mu§FfŸ brašgl

elto¡if nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ

3) j‰rka« 1863 m§Ñfç¡f¥g£l jåah®kU¤JtkidfŸ FL«gey brašgh£oš

<LgL¤j¥g£LŸsd. m§Ñfç¡f¥glhjjåah® kU¤JtkidfŸ FL«geybrašgh£oš <Lgl VJthf mitfism§Ñfç¡f elto¡if vL¡f¥gL«.



77

4) jFÂ thŒªj j«gÂa®fS¡F FL«g ey

nritfis tH§FtÂš j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ, Ra cjé¡ FG¡fŸ, kfë®k‹w«, nj®ªbjL¡f¥g£l ÃuÂãÂfŸ k‰W«muR rhuhj mik¥òfis <LgL¤j

elto¡if vL¡f¥gL«.

5) gæ‰Á bgwhj mid¤J kf¥ngW k‰W«mWit Á»¢ir kU¤Jt®fS¡F«ny¥uh°nfh¥Ã¡ FL«g ey mWit Á»¢irgæ‰Á më¡f¥gL« .

6) x›bthU ãiy ca®¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya¤ÂY« (brašgL« mWit Á»¢irmu§F cŸsitfŸ) Ïs§fiy kU¤Jt¥g£l¥ go¥ò go¤j kU¤JtU¡F FL«g eybg© mWit Á»¢ir jG«Ãšyhj M©

mWit Á»¢ir k‰W« äå ny¥ M»at‰¿šgæ‰Á më¡f Ka‰Á nk‰bfhŸs¥gL«.Mu«g Rfhjhu ãiya mséš ghJfh¥ghffU¡fiy¥ò brŒa Ïªj kU¤Jt®fS¡Fv«.é.V. Kiwæš fU¡fiy¥ò brŒa gæ‰Ámë¡f¥gL«. mÂf thŒ¥òŸsjhŒkh®fS¡F mt®fë‹ x¥òjYl‹fU¤jil rhjd§fŸ bghU¤JtijcWÂbrŒa fU¤jil tisa« bghU¤J«gæ‰Á Mu«Ã¡f¥g£LŸsJ.

78

6.8. FL«g ey mWit Á»¢ir V‰W¡

bfhŸgt®fS¡F FL«g ey fh¥Õ£L¤ Â£l«:

ÏªÂa muR, I.Á.I.Á.I. byh«gh®L fh¥Õ£L ãWtd¤Jl‹, 1.1.2011 Kjš òJ¥Ã¤J¡ bfh©lfh¥Õ£L¤ Â£l¤Âš FL«g ey fU¤jil mWitÁ»¢ir V‰ghs®fŸ k‰W« kU¤Jt®fS¡FÃ‹tUkhW fh¥Õ£L ãÂ cjé më¡f¥gL»wJ.

FL«g ey fU¤jil mWitÁ»¢ir¡F¥ Ã‹ kU¤Jtkidænyh mšyJ kU¤JtkidæèUªJ éLé¡f¥g£l 7 eh£fS¡FŸ Ïw¡f neç£lhš

%.2,00,000/-

FL«g ey fU¤jil mWitÁ»¢ir¡F¥ Ã‹kU¤Jtkidæš ÏUªJ

éLé¡f¥g£l 8-M« ehëèUªJ 30 eh£fS¡FŸ Ïw¡fneç£lhš

%.50,000/-

FL«g ey mWit Á»¢ir¡F¥Ã‹ Û©L« fUÎ‰whš

%.30,000/-

FL«g ey mWit Á»¢irahšV‰gL« Á¡fšfŸ(kU¤JtkidæèUªJéLé¡f¥g£l 60 eh£fS¡FŸ)

%.25,000/-¡F

äfhkš

(cŸsgoahdbryÎ)

79 80



79

kU¤Jt®fS¡fhd <£LWÂ¡

fh¥ÕL (xU M©o‰F eh‹FKiw¡F äfhkš)

xU

nfhç¡if¡F%.2,00,000/-tiu

6.9. FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢irV‰ghs®fS¡F ca®¤j¥g£l ÏH¥Õ£L¤bjhif Â£l«:

FL«g ey fU¤jil mWit Á»¢irV‰ghs®fS¡F ÏH¥Õ£L ãÂÍjé Ã‹tUkhWmë¡f¥gL»wJ.

M© V‰ghs®fŸ (muR kU¤Jt

ãiya§fëš k£L«)% 1,100/-

tWik nfh£o‹Ñœ cŸs bg©V‰ghs®fŸ k‰W« MÂÂuhél®

tF¥Ãd® k‰W« gH§Foædçš

bg© V‰ghs®fŸ (muR kU¤Jt

ãiya§fëš k£L«)

% 600/-

tWik nfh£o‰F nkš cŸs bg©

V‰ghs®fŸ (muR kU¤Jt

ãiya§fëš k£L«)

% 250/-

80

6.10. Mu«g Rfhjhu ãiya kU¤Jt mYtyU¡Fäåyh¥ fU¤jil mWit Á»¢ir gæ‰Á:

jäœ eh£oš 335 mWit mu§FfŸ muRMu«g Rfhjhu ãiya§fëš »uhk k¡fS¡FfU¤jil mWit Á»¢ir nritia tH§»tU»‹wd. nghÂa msÎ gæ‰Á bg‰w kU¤Jt®fŸ

Ïšyhjjhš mU»YŸs muR kU¤JtkidfŸk‰W« jåah® kU¤JtkidfëèUªJ«miH¡f¥gL« kU¤Jt®fshš mWit Á»¢irbrŒa¥gL»wJ. muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšäåyh¥ fU¤jil mWit Kiwæš gæ‰Á bg‰wkU¤Jt®fis mÂf mséš cUth¡f, 2011-2012 «M©oš x›bthU kht£l muR jiyikkU¤JtkidæY«, kU¤Jt mYty®fS¡F

gæ‰Á tH§f Â£läl¥g£LŸsJ. muR Mu«gRfhjhu ãiya§fëš gâòçÍ« 664kU¤Jt®fS¡F Ï¥gæ‰Á më¡fc¤njÁ¡f¥g£LŸsJ.

6.11. M© fU¤jil mWit Á»¢ir gæ‰Á:

M© fU¤jil mWitæ‹ Âwidnk«gL¤j VJthf br‹id muR Ñœgh¡f«

kU¤Jt fšYhç kU¤Jtkidæš xU Âw‹nk«gh£L ika« f£l¥g£L tU»wJ. Ï«ika¤ÂškU¤Jt®fS¡F eÅd M© fU¤jil mWitÁ»¢ir Kiw F¿¤J gæ‰Á më¡f¥gL«.jäœeh£oš M© fU¤jil Á»¢ir gæ‰Á më¡f

81 82



81

khãy mséš xUtU«, kht£l mséš 4

kU¤Jt®fŸ k£Lnk cŸsd®. nghÂa gæ‰Á bg‰wkU¤Jt®fŸ Ïšyhikahš, x›bthUkht£l¤ÂèUªJ« xU kU¤JtU¡F Ï«ika¤Âšgæ‰Á më¡f Â£läl¥g£LŸsJ. m›tifæš 30kU¤Jt®fS¡F x›bthU M©L« gæ‰Ámë¡f¥gL«. Ï¥gæ‰Á bg‰w kU¤Jt®fŸkht£l§fëYŸs k‰w kU¤Jt®fS¡F gæ‰Ámë¥g®.

6.12. eÅd M© fU¤jil Kiwia nk«gL¤jC¡Fé¥ghs®fis cUth¡Fjš:

eÅd M© fU¤jil Á»¢ir Kiwbrašgh£il nk«gL¤ÂL« tifæš, nk‰gofU¤jil brŒJ bfh©l M©fëš 45taJ¡F£g£l bghUshjhu njitæš

Ã‹j§»at®fis f©l¿ªJ, mt®fŸ jh§fŸbg‰w rhjfkhd mDgt§fis jFÂÍilaM©fS¡F vL¤Âa«Ã, eÅd M© fU¤jilmWit Á»¢iria V‰W¡ bfhŸS« éjkhfC¡f¥gL¤Âl, mt®fS¡F eÅd M© fU¤jilÁ»¢ir g‰¿ nghÂa gæ‰Á tH§f¥g£L,C¡Fé¥ghs®fshf brašgLt®. Ïj‰bfdx›bthU kht£l¤ÂY« 50 Kjš 60 eg®fŸ

nj®ªbjL¡f¥gLt®. mt®fS¡F kht£l mséšéê¥òz®Î g£liwfŸ el¤j¥gL«.

82

6.13. ngWfhy Ã‹ guhkç¥ò - bg©fS¡fhd

fU¤jil tisa« bghU¤Jjš gæ‰Á:fU¤jil Kiwfëš mila¥glhkš cŸs

njitfis ó®¤Â brŒaÎ«, jhŒ nrŒ eyidghJfh¡F« tifæš, ika murhš ngWfhy Ã‹guhkç¥ò fhy¤Âš, bg©fS¡fhd fU¤jiltisa« bghU¤Jjš m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ.

Ï«Kiwæš ngWfhy Ã‹ guhkç¥ò nritfis

br«ik¥gL¤Â, kU¤Jt®fŸ nk«gL¤j¥g£lfU¤jil KiwfŸ F¿¤j mid¤J égu§fisÍ«m¿ªÂl nt©L«. mj‰F VJthf x›bthUkht£l muR jiyik kU¤JtkidæY« gæ‰ÁtF¥òfŸ el¤j¥gL«.

6.14 äiftçir Ãw¥ig¡ Fiw¡f jhŒkh®fS¡F gŠrha¤J mséš éê¥òz®Î

Mnyhrid T£l§fŸ el¤Jjš:

jäœeh£oš, 2010« M©L FHªijfŸ Ãw¥òm¿¡if¥go, äif tçir Ãw¥ò 10.6 éG¡fhLMF«. jäœeh£oš 17 kht£l§fëš äif tçirÃw¥ò, khãy ruhrç msitél mÂf mséšcŸsjhf f©l¿a¥g£LŸsJ. Ïªj 17kht£l§fëš äif tçir Ãw¥òfŸ mÂf« cŸs

t£lhu§fŸ f©l¿a¥g£LŸsd. Ï§F äiftçir Ãw¥Ãid Fiw¡f, ÁW FL«g be¿iaV‰gÂdhš V‰gL« e‹ikfŸ F¿¤J k¡fëilnaéê¥òz®Î V‰gL¤j mªjªj t£lhu§fëšMnyhrid T£l§fŸ el¤j¥gL«. Ïªj

elto¡iffëš mªjªj t£lhu§fëYŸs Mu«g

83



83

Rfhjhu ãiya kU¤Jt®fŸ, t£lhu éçth¡f

fšéahs®fŸ, Rfhjhu nk‰gh®itahs®fŸ k‰W«»uhk Rfhjhu bréèa®fŸ M»nah®<LgL¤j¥gLt®.

6.15. nj®ªbjL¡f¥g£l 8 kht£l§fis¢ rh®ªjkU¤Jt®fŸ k‰W« bréèa®fS¡F eÅdfU¡fiy¥ò Kiwæš (MVA Technique)

gæ‰Á :

fhŠÁòu«, ÂUtŸq®, ÂUt©zhkiy,éG¥òu«, ntÿ®, nfha«ò¤Jh®, kJiu k‰W«ÂUbešntè kht£l§fëš nk«gL¤j¥g£l muRMu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W« muRkU¤Jtkidfëš cŸs kU¤Jt®fŸ k‰W«bréèa®fS¡F Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt fšÿçkU¤Jtkid, M®.v°.M®.v«. kU¤Jtkid,f°öçgh kU¤Jtkid, vG«ó® kf¥ngWkU¤Jtkid, Foah¤j«, muR kU¤Jtkid,nfha«ò¤Jh®, kJiu k‰W« ÂUbešntè kU¤Jtfšÿç kU¤Jtkidfëš eÅd fU¡fiy¥òKiw gæ‰Á 4.7.2011 Kjš tH§f¥g£L tU»wJ.

Ï¥gæ‰Á¡fhf khãy eythœÎ r§f«, %.18.00 Ïy£r« tH§»ÍŸsJ. 137 kU¤Jt®fŸ k‰W« 208bréèa®fS¡F gæ‰Á më¡f¥gl cŸsJ.

84 85



84

m¤Âaha« - 7

kUªJ f£L¥ghL ã®thf«

7.1. kUªJfŸ k‰W« mHF rhjd¥ bghU£fŸM»at‰¿‹ c‰g¤Â, éãnahf«, é‰gidKjèat‰iw Kiw¥gL¤Jtij F¿¡nfhshf¡bfh©l Áy k¤Âa r£l§fisbrašgL¤Jtj‰fhf kUªJ f£L¥ghL Jiw

cUth¡f¥g£lJ. Ï¤Jiw nghè kUªJfŸjahç¤jš, fhyhtÂahd kUªJfŸ k‰W« juk‰wkUªJfŸ é‰gidfis f©fhâ¤J, mt‰iwmwnt xê¡f elto¡if nk‰bfhŸ»wJ. nk‰T¿aF¿¡nfhis brayh¡F« bghU£L 1976 Ïš kUªJf£L¥ghL mYtyf« bjhl§f¥g£L Ïiz

Ïa¡Fe®, bghJ Rfhjhu« mt®fë‹ Ñœ Ïa§»tªjJ. 1981 M« M©L Kjš k¡fŸ ešthœÎ

k‰W« FL«g ey¤ Jiwæ‹ Ñœ kUªJ f£L¥ghL Ïa¡ff« jå¤Jiwahf Ïa§»tU»wJ. 1940M«M©L kUªJfŸ k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ r£l«k‰W« mj‹ 1945M« M©L éÂfŸ, 1995M«M©L kUªJfŸ éiy¡ f£L¥gh£L Miz k‰W«1954M« M©L kUªJfŸ k‰W« khah#hy

ãthuz§fŸ (kW¡f¤j¡f és«gu§fŸ) r£l«M»at‰¿‹ go kUªJ c‰g¤Â, mšnyhgÂ k‰W«XänahgÂ kUªJ, mHF rhjd¥ bghU£fŸM»at‰¿‹ Ášyiu é‰gid k‰W« bkh¤jé‰gid¡F cçk« tH§Fjš k‰W« cçk§fis¥òJ¥Ã¤jš M»a gâfis kUªJ f£L¥ghL

Ïa¡Fe® nk‰bfhŸ»wh®. òJblšèæYŸs k¤Âa

85

cçk« tH§F« FGk¤Â‹ x¥òjš bg‰W

jäœeh£oš Ïu¤j nrä¥ò t§»fS¡F cçk«tH§F« mYtyU« Mth®.

7.2. elkhL« òydhŒÎ¡FG k‰W« r£l«, òydhŒÎ¥ÃçÎfë‹ gâfŸ:

nghè kUªJ k‰W« juk‰w kUªJfŸ F¿¤Jbj‹kht£l§fëèUªJ tU« F¿¥ghd

KiwpLfis MŒÎ brŒJ elto¡iffŸ vL¡f,kJiuia¤ jiyikælkhf¡ bfh©L xU elkhL«òydhŒÎ¡ FGÎ«, br‹idæèUªJ tU«KiwpLfis MŒÎ brŒJ elto¡if vL¡f

Ïa¡Fe® mYtyf¤Âš xU òydhŒÎ¡ FGÎ«brašgL»‹wd. ÏJjéu, br‹idæYŸsòydhŒÎ¥ ÃçÎ, r£l« bjhl®ghd gâfisÍ«,Áw¥ò MŒÎfisÍ« nk‰bfh©L tU»wJ.

7.3. kUªJ MŒÎ¡ Tl« :

Ï¤Jiwæ‹ f£L¥gh£o‹ Ñœ, KG Âw‹bfh©l, xU kUªJ MŒÎ¡ Tl« Ïa§» tU»wJ.

ÏJ muR k‰W« jåah® kU¤JtkidfŸ, c‰g¤Â ãWtd§fŸ, bkh¤j k‰W« Ášyiu é‰gid

ãiya§fëèUªJ (CÁ kUªJ jahç¥ò Ú§fyhf)kUªJ MŒths®fshš nrhjid¡fhf vL¡f¥g£lkUªJ bghU£fŸ, Ïªj MŒÎ¡ Tl¤Âš MŒÎbrŒa¥gL»‹wd.

86 87



86

7.4. czÎ¥ ghJfh¥ò k‰W« kUªJ¡ f£L¥ghL

ã®thf¤Â‰fhd òÂa Mizauf« mik¤jš:

TLjyhd v©â¡ifæyhd czÎ¥bghU£fŸ kUªJfŸ tu«ò¡FŸS« k‰W« vÂbuÂ®khwhfÎ« tUtJ bgça mséš kUªJ¤ Jiwk‰W« czÎ¤ Jiwædçilna xU§»izªjx¤Âirthf brašglnt©oa njitiaR£o¡fh£L»wJ. czÎ ã®thf« k‰W« kUªJ

f£L¥ghL M»a ÏU Jiwfë‹ gâfS«x‹W¡bfh‹W x¤j ÏašòlD« xU§»iz¡F«j‹ik bfh©ljhf cŸsJ. czÎ ghJfh¥òk‰W« ju¡f£L¥ghL r£l¤ij brašgL¤Jtj‰fhf mik¡f¥glÎŸs czÎ ghJfh¥ò k‰W«kUªJf£L¥ghL ã®thf¤Â‹ Ñœ kUªJ f£L¥ghL

Ïa¡ff¤ij¡ bfh©Ltu muR bfhŸifaséšKoÎ brŒJŸsJ.

7.5. rhjidfŸ:

7.5.1. nghè kUªJfŸ Ûjhd elto¡if:

nghè kUªJfŸ k‰W« ju¡ FiwthdkUªJfis f©LÃo¡f Ï›éa¡ff« gy

elto¡iffis vL¤J tU»wJ. ÏJ bjhl®ghf

Ï›éa¡ff« gy ÂO® MŒÎfŸ k‰W« nrhjidfŸnk‰bfh©L«, xU F¿¥Ã£l ehëš mid¤JkUªJ MŒths®fŸ _ykhf kUªJfisgF¥ghŒé‰F vL¤J« tU»wJ. Ï«KiwædhšK¡»a nghè kUªJ jahç¥òfis Ï›éa¡ff«

87

f©l¿ªjJ. mj‹ ngçš Mu«g f£l

érhuizfis Ko¤J, nkš érhuid brŒJtH¡FfŸ bjhlu, fhtš Jiw F‰w¥ ÃçÎòydhŒÎ¡F kh‰w« brŒa¥g£LŸsJ. mj‹ _y«

Ïªj F‰w elto¡iffëš <Lg£l midtç‹ÛJ« tH¡F bjhlu elto¡if vL¡f¥g£LŸsJ.Ñœf©l tH¡FfŸ Ïªj Ïa¡ff¤ÂèUªJ F‰w¥ÃçÎ òydhŒÎ fhtš Jiw¡F kh‰w«brŒa¥g£LŸsJ.

tH¡FfŸ égu«:

m. nghè BENADRYL COUGH FORMULA,

bjhFÂ v©. 0911091 jahç¤J k‰W«é‰gid brŒjJ.

M.nghè CARDACE 5 mg kh¤ÂiufŸ, bjhFÂv©. 299026 é‰gid brŒjJ.

Ï. nghè VOVERON SR 100 mg kh¤ÂiufŸ,bjhFÂ v©. 91002 é‰gid brŒjJ.

<. nghè RENERVE nf¥Áôš, bjhFÂ v©.7205795 Kf¥ò Ó£oid kh‰¿ kW RH‰Á_y« é‰gid brŒjJ.

c. nghè Taxim - O 200 Tablets B.No.TOTF-

9123325 k‰W«

C. nghè

Glucored Forte Tablets B.No.AD-

90287 é‰gid brŒjJ.

Ï¤Jiwæ‹ m¿¡ifæ‹ go, 46 eg®fŸF‰w¥ ÃçÎ òydhŒÎ fhtš JiwæduhšifJ brŒa¥g£L mt®fëš 22 eg®fŸ

88 89



F©l® r£l¤Â‹ Ñœ fhtèš it¡f¥

g£LŸd®. nk‰go tH¡FfŸ mid¤J«j‰nghJ F‰w¥ ÃçÎ òydhŒÎ fhtš Jiwæš érhuizæš cŸsJ Ï›éa¡ff¤Â‹ mYty®fŸ FG,r¤Âu¥g£oæYŸs 5 r®ífšc‰g¤Âahs®fë‹ ãWtd¤ij MŒÎbrŒJ, kU¤Jt cgnahf¤Â‰fhd nghèahdf£L¤ Jâ jahç¤jij f©LÃo¤J

mt®fŸ ÛJ elto¡if vL¡f¥g£LŸsJ.

7.5.2.Ïu¤j t§»fŸ ÛJ vL¡f¥g£l elto¡iffŸ:

Ï¤Jiw Ïu¤j t§»fë‹ ÛJ fhyKiw¥goMŒÎfŸ nk‰bfh©L mj‹ brašghLfëšbjhl® f©fhâ¥ò brŒJ tU»wJ. Ï¤Jiwæ‹

mid¤J kUªJ MŒths®fS« khãy¤Âš cŸsmid¤J jåah® FUÂ t§»fis MŒÎ brŒJ Ïu¤j khÂçfis gF¥ghŒé‰fhf vL¤JmUfhikæš cŸs muR kU¤Jt¡ fšÿçkU¤Jtkidfëš gçnrhjid brŒÍkhWm¿ÎW¤j¥g£lJ. mj‹ ngçš, 132 FUÂ t§»fŸMŒÎ brŒa¥g£L mt‰¿èUªJ 124 Ïu¤jkhÂçfŸ bgw¥g£L MŒé‰F mD¥g¥g£lJ. MŒÎ

m¿¡ifæš ju¡FiwghL ÏUªjjhf m¿¡ifVJ« Ïšiy. Ïu¤j t§»fëš nk‰bfhŸs¥g£lMŒé‹ mo¥gilæš Ñœ¡f©l _‹W Ïu¤jt§»fS¡F vÂuhf kUªJfŸ k‰W« mHF rhjd¥bghU£fŸ r£l« k‰W« éÂfŸ ÛwY¡fhf mt®fŸÛJ elto¡if vL¡f¥g£lJ.

m) é¡ndZ Ïu¤j t§», kJiu – 20

M) <nuhL Ïu¤j t§», <nuhL.

Ï) Â©L¡fš Ïu¤j t§»,Â©L¡fš

7.5.3. fU¤jil kh¤ÂiufŸ jtwhf¥ga‹gL¤j¥g£lj‹ ngçš vL¡f¥g£lelto¡if:ÂU¥óçš fU¤jil kh¤ÂiufŸ jtwhf¥

ga‹gL¤j¥gLtjhf brŒÂfŸ btëahdijbjhl®ªJ ÂU¥óçš 17 kUªJ filfëš ÂO® MŒÎnk‰bfhŸs¥g£lJ. mÂš 16 kUªJ filfŸKiwahd kU¤Jtç‹ kUªJ Ó£L ÏšyhkY«é‰gid uÓJ ÏšyhkY« “MT PILL” k‰W«“UNWANTED” vD« fU¤jil kh¤Âiufisé‰gid brŒjJ f©l¿a¥g£lJ. nk‰go

kh¤ÂiufŸ mªj kUªÂ‹ Kf¥ò Ó£oš f©lv¢rç¡ifiaÍ« Û¿ cça kUªJ F¿¥ò Ïšyhkšé‰gid brŒa¥g£lJ f©l¿a¥g£lJ. ÏªjÁšyiu tâf®fS¡F vÂuhf elto¡ifbjhl§f¥g£LŸsJ.

7.5.4. kUªJfŸ k‰W« mHF rhjd¥ bghU£fŸr£l« k‰W« éÂfŸ ÛwšfS¡fhd

vL¡f¥g£l elto¡if: Ï›éa¡ff« mU¥ò¡nfh£il, Átf§if,

cÁy«g£o, <nuhL, m«g¤ö®, br‹id k‰W« nry«M»a Ïl§fëYŸs kUªJ¡ filfëš T£LMŒÎ k‰W« ÂO® MŒÎfŸ nk‰bfhŸs¥g£lÂš,

90



52 kUªJ¡ filfS¡F vÂuhf kUªJfŸ k‰W«

mHF rhjd¥ bghU£fŸ r£l« k‰W« éÂfŸÛwšfS¡fhd elto¡if vL¡f¥g£lJ.

7.5.5. tH¡F bjhlu mDkÂ më¤jJ :

flªj M©oš, r£l Ûwš r«gªjkhf bkh¤j«392 tH¡FfŸ bjhlu mDkÂ tH§f¥g£LŸsJ.mj‹ étu§fŸ Ã‹tUkhW:1. kUªJfŸ k‰W« kªÂu Ô®Î (kW¡f¥g£l

és«gu§fŸ) r£l« 1954 -‹ Ñœ - 1 tH¡F

2. juk‰w, fy¥gl nghèahd kUªJfŸ jahç¥ò /é‰gid brŒjJ k‰W« nghè kUªJfŸ jahç¥ò/ é‰gid brŒjJ r«gªjkhf – 96 tH¡FfŸ

3. kUªJ k‰W« mHF rhjd¥ bghU£fŸ r£l« 1940

éÂKiwfŸ Ûwš r«gªjkhf – 295 tH¡FfŸ

7.6. 2011 -2012 òÂa Â£l§fŸ:

1. br‹id kUªJfŸ MŒÎ¡Tl¤Â‰F eÅdcgfuz§fŸ k‰W« fUéfŸ %.33.70 Ïy£r«bryéš th§Fjš.

2. br‹id kUªJ f£L¥ghL Ïa¡ff¤Â‰F

F¿¥òjé EhšfŸ %.5.00 Ïy£r« bryéšth§Fjš.3. br‹id kUªJ f£L¥ghL Ïa¡ff¤Â‰F

fâåfŸ k‰W« cgfuz§fŸ %. 4.00 Ïy£r«bryéš bfhŸKjš brŒjš.

91 92



m¤Âaha« - 8

ÏªÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ

8.1. cyfnk j‰nghJ kuòrh® kU¤Jt Kiwfisneh¡» ÂU«Ã¡ bfh©oU¡»‹wJ. cyf Rfhjhuika kÂ¥Õ£o‹go Ï‹wsÎ« cyf k¡fŸ

bjhifæš 70% j¤jkJ ónfhs j‹ikæ‹mo¥gilæš cUthd kuòrh® kU¤Jt Kiwfisga‹gL¤Â jkJ nehŒfëš ÏUªJ

Fzkil»‹wh®fŸ vd bjçé¤JŸsJ. eÅdkU¤Jt Á»¢iræš, ehŸ njhW« ca®ªJbfh©nl tU« kU¤Jt bryÎfŸ k‰W« mÂfç¤JtU« kUªJfë‹ e¢R¤j‹ik M»a fhuz§fns,

Ï¡FiwghLfŸ mwnt Ïšyhj mªjªjk©â‰Fça jå¤j‹ik thŒªj kU¤JtKiwfë‹ghš bgUthçahd k¡fë‹ ftdK«

eh£lK« <®¡f¥gLtj‰F K¡»a fhuz§fshF«.ghJfh¥ghd ÏªÂa kU¤Jt Kiwfë‹ gy‹fismid¤J k¡fS« JŒ¤J¥ gaDw nt©L« v‹wv©z¤ij, <nl‰W« tifæš jäHf muR ÏªÂakU¤Jt Kiwia brašgL¤Âl 1970-« M©L

ÏªÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂ Jiw vdjåahf xU Jiw V‰gL¤ÂaJ.

8.2. K¡»a F¿¡nfhŸfŸ:

• kuòrh® kU¤Jt Kiwæ‹ ga‹fis bghJk¡fS¡F bfh©LbršY« tifæš ÏªÂakU¤JtKiw ÃçÎfŸ / kU¤JtkidfŸ

gšntW ãiyfëš mid¤J

kht£l§fëY« Âw¡f¥glnt©L«.

• Á¤jh, MÍ®ntjh, Ídhå, XänahgÂ, nahfhk‰W« Ïa‰if kU¤Jt¤Âš fšé ts®¢Áf£lik¥òfis muR k‰W« jåah®

Jiwfëš cUth¡Fjš k‰W« C¡Fé¤jš.

•

_èif¥ gæ®fis¥ gæç£L ts®¤jš k‰W«gj¥gL¤j¥glhj kUªJfis ghJfh¤jš

• ÏªÂa Kiw kU¤Jt¤Â‹ ca®ju kUªJjahç¥ò k‰W« é‰gidia C¡f¥gL¤Jjš

• ÏªÂa kU¤Jt Kiwæš MuhŒ¢Á k‰W«

ts®¢Áia nk«gL¤Jjš

8.3. ÏªÂa kU¤Jt Kiw¥ ÃçÎfis muRkU¤Jt trÂfŸ mikªJŸs Ïl¤Âšmik¤Âlš:

ÏªÂa kU¤Jt KiwfŸ k‰W« eÅdkU¤JtK« x‹Wl‹ x‹W ifnfh®¤J, Ï›éU

kU¤Jt Kiwfë‹ gy‹fŸ k¡fS¡F »il¡fnt©L« v‹w neh¡f¤Âš, jäHf muR, muRkU¤JtkidfŸ k‰W« bgça Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš ÏªÂa kU¤Jt Kiw¥ ÃçÎfis Jt¡» tU»wJ. nehahëfë‹ ey‹fUÂ eÅdkU¤Jt KiwfisÍ« ÏªÂa kU¤Jt

93 94



KiwfisÍ« k¡fë‹ éU¥g¤Â‰F V‰g

ga‹gL¤Â¡bfhŸs tifbrŒJŸsJ. j‰bghGJ30 kht£l kU¤JtkidfŸ, 231 t£l k‰W« t£l«rhuh kU¤JtkidfŸ k‰W« 954 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš (2009-2010M« M©oš njÁa Cuf ey¤ Â£l¤Â‹ Ñœ Jt¡f¥g£l 300 ÃçÎfS«2010-11M« M©oš Jt§f¥g£l 175 òÂa ÏªÂakU¤Jt¥ ÃçÎfS« ml§F«.) ÏªÂa kU¤JtKiw kU¤Jt®fŸ, nehahëfS¡F Á»¢ir

brŒJtU»‹wd®.

8.4. kU¤Jt¡ fšé:

eÅd kU¤Jt Kiwæ‹ bt‰¿¡F mjDl‹rh®ªj m¿éaš ó®tkhd mQFKiwÍ«MuhŒ¢ÁÍ« fhuzkhF«. nk«g£l ts®¢Áia eh«miltj‰F mnj ngh‹W m¿éašrh®

mQFKiwÍ«, Kiwahd MŒÎfS«mtÁakhF«. mij¢ brašgL¤j nk«gL¤j¥g£lkU¤Jt fšé ãWtd§fŸ mtÁakhF«.jäœeh£oš k£Lnk IªJKiw kU¤Jt¥ÃçÎfëY« kU¤Jt¡fšé gæ‰Wé¡f¥gL»wJ.

ÏªÂahéš jäœeh£oš k£L«jh‹ ÏªÂa kU¤JtKiwæš cŸs všyh ÃçÎfS¡F« kU¤Jt¡fšÿçfŸ V‰gL¤j¥g£LŸsd. x›bthU ÃçéY«

xU fšYhçia munr bjhl§»ÍŸsJ v‹gJF¿¥Ãl¥glnt©oa m«rkhF«. khãy¤Âš muRk‰W« jåah® f£L¥gh£oš cŸs ÏªÂa kU¤JtKiw fšÿçfë‹ v©â¡if étu«Ã‹tUkhW.

t.

v© kU¤Jt Kiw

fšÿçfë‹

v©â¡ifmuR jåah®

1 Á¤jh 2 5

2 MÍ®ntjh 1 4

3 Ídhå 1 --

4 xänahgÂ 1 8

5 nahfh k‰W« Ïa‰ifkU¤Jt«

1 4

bkh¤j« 6 21

nkY« kU¤Jt« rhuh nritfëš kåj ts¤ijnk«gL¤j eh£onyna Kj‹ Kiwahf ÏªÂakU¤Jt Kiw tiffëš nahfh k‰W« Ïa‰ifkU¤Jt« Ú§fyhf k‰w mid¤J KiwfëškUªjf gæ‰ÁÍ«, kUªJfŸ brŒÍ« gæ‰ÁÍ«tH§F« tifæš xU§»izªj kUªjhSe®g£la¥go¥ò el¤j¥gL»wJ. XänahgÂ Ú§fyhf

k‰w ÏªÂa Kiw kU¤Jt Kiwfëš cŸsbjh¡fz¥ gæ‰Á tH§F« e®Á§ bjuÃ°£ v‹wg£la¥ go¥òfŸ m¿P® m©zh muR ÏªÂakU¤Jtkid, br‹id k‰W« muÁd® Á¤jkU¤Jt¡ fšÿç, ghisa§nfh£il,ÂUbešntè M»a fšYhçfëš el¤j¥g£L

95 96



tU»wJ. muR k‰W« jåah® Jiwfëš ÏªÂakU¤Jt Kiw fšÿçfëš tH§f¥gL« g£l¥go¥ò,g£lnk‰go¥ò k‰W« g£la¥go¥ò M»at‰¿škhzt®fŸ nr®¡if¡fhd bkh¤j Ïl§fë‹égu« tUkhW:

fšÿçfëš cŸs ÏU¡iffë‹ v©â¡if

muÁd® fšÿçfŸ jåah® fšÿçfŸ

t

.

v©

kU¤JtKiw

g£l¥go¥ò

g£lnk‰go¥ò

g£la¥go¥ò

g£l¥go¥ò

g£lnk‰go¥ò

g£la¥go¥ò

1.Á¤jh

150 80 300 200 -- --

2.MÍ®ntj«

50 -- -- 160 -- --

3.XänahgÂ

50 -- -- 450 24 --

4.

nahfh k‰W«

Ïa‰if

Kiw

20 -- -- 200 -- --

5.Ídhå

26 -- -- -- -- --

bkh¤j« (1710 Ïl§fŸ)

296 80 300 1010 24 --

muÁ‹ Ñœ brašgL« mid¤J ÏªÂa kU¤JtKiw fšYhçfŸ k‰W« kU¤JtkidfŸ k¤ÂamuÁ‹ ãÂ cjéÍl‹ khãy khÂç fšYhçfshf“ãWtd ts®¢Á – khÂç fšYhçfŸ V‰gL¤J«“Â£l¤Â‹ Ñœ ãiy ca®¤j¥g£LtU»wJ ika

muR xU gFÂ khåa¤ij ÏªÂa kU¤Jt Kiwk‰W« xänahgÂ kU¤Jt¡ fšYhçfS¡FéLé¤JŸsJ.

8.5. kU¤Jt Á»¢ir :

j‰rka«, ÏªÂa kU¤Jt« k‰W« XänahgÂkU¤Jt Kiwfë‹ Ñœ, cŸ nehahëfS¡fhf 1365kU¤Jt ãiya§fŸ njÁa Cuf ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ

x¥gë¡f¥g£l 475 ÏªÂa kU¤Jt KiwÃçÎfisÍ« nr®¤J 1210 gL¡if trÂfŸ cŸsd. Ïij nkY« nk«gL¤Â¥ gutyh¡F« tifæš%.555.00 Ïy£r« bryéš 17 kht£l¤ jiyikkU¤Jt kidfëš Áw¥ò kU¤Jt¥ ÃçÎfS«(Speciality Clinics), %.1510.00 Ïy£r« bryéš 151t£l kU¤Jtkidfëš Áw¥ò kU¤Jt¥ ÃçÎfS«(Speciality Clinics) ika muÁ‹ cjéÍl‹

mik¡f¥g£LŸsJ. nkY«, ika muÁ‹ %.1340.00 Ïy£r« ãÂ cjéæš 134 muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Áw¥ò kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ mik¡F«gâfŸ brašgh£oš cŸsd. kht£l jiyikkU¤Jtkidfëš 44 ÏªÂa kU¤Jt¥ ÃçÎfŸ, 92t£l« k‰W« t£l« rhuh kU¤JtkidfŸ k‰W«345 muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Áw¥òkU¤Jt¥ ÃçÎfŸ bjhl§Ftj‰F 85 éG¡fhL

ika muR g§fhf %.93.8 nfho ãÂÍjé ikamuÁl« nfhu¥g£LŸsJ.

97



8.6. njÁa Cufey thœÎ Ïa¡f« :

8.6.1. njÁa Cu fey thœÎ Ïa¡f¤Â‹ Ñœ 300muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš %.7.01 nfhokÂ¥Õ£oš ÏªÂa kU¤Jt Kiw¥ÃçÎfŸcUth¡f¥g£ld. Ïªj 300 ãiya§fë‹ mo¥gilf£lik¥ò trÂfis më¡f %.46.66 nfho ikamuÁläUªJ ãÂÍjé bgw¥g£LŸsJ. 2010-2011-M« M©oš njÁa Cuf ey¤ Â£l¤Â‹ Ñœ %.3.37nfho bryéš 144 muR Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš ÏªÂa kU¤Jt Kiw¥ ÃçÎfS«,%.59.19 Ïy£r« bryéš 31 muR Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš Ïa‰if kf¥ngW kU¤Jt ÃçÎfŸcUth¡f¥g£LŸsd.

8.6.2. V‰fdnt Á¤jh ÃçÎ cŸs Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš ngWfhy¤Â‰F K‹D«,ngWfhy¤Â‰F¥ Ã‹D« Á»¢ir tH§Ftj‰fhf

Ïªj kf¥ngW kUªjf§fŸ Âw¡f¥g£ld. Ï§FÁ¤jh – nahfh k‰W« Ïa‰if kU¤Jt KiwfëšÁ»¢ir tH§f¥gL»wJ. x›bthU kf¥ngWkUªjf¤ÂY« xU nahfh k‰W« Ïa‰if kU¤Jt®,nehŒ Ú¡f cjéahs®, xU gy neh¡F Rfhjhu¥gâahs® ãaä¡f¥g£LŸsd®. Á¤jh Ãçéš cŸskU¤Jt®fŸ, kUªJfŸ k‰W« btë¥òw bjh¡fz«

M»ait thæyhf Á»¢irÍ«, nahfh k‰W« Ïa‰if kU¤Jt® vëikahd ghJfh¥ghdkf¥ngW¡F nahfh gæ‰ÁÍ« më¥gh®.

98 99



8.7. ÏªÂa kU¤Jt¤Â‰F khãy cçk« tH§F«mÂfhç :

ÏªÂa kU¤Jt Kiwæyhd kUªJfŸjahç¥gj‰F cçk« tH§F« gâ khãy kUªJfŸf£L¥gh£L JiwæläUªJ Ãç¡f¥g£L,

Ï¤Jiwæ‹ f£L¥gh£oš njh‰Wé¡f¥g£LŸsd.khãy cçk« tH§F« mÂfhç (ÏªÂa kU¤Jt«)tr« x¥gil¡f¥g£LŸsJ. Ï¤Jiwæ‹f£L¥gh£oš khãy cçk« tH§F« mYtyf«(ÏªÂa kU¤Jt«) mYtyf« 29.11.07 Kjš brašglbjhl§»ÍŸsJ. ÏªÂa muÁ‹ kUªJfŸ k‰W«x¥gid¥ bghU£fŸ r£l« 1940-‹ go Ï¤Jiwæ‹kht£l Á¤j kU¤Jt mYty®fŸ midtU«kUªJfŸ ju MŒths®fshf ãaä¡f¥g£LŸsd®.

ÏªÂa kU¤Jt kUªJfŸ jahç¡f cçk«tH§Fjš, khÂç kUªJfŸ nrhjid brŒjš,

kUªJ jahç¡F« ãWtd§fëš MŒÎnk‰bfhŸSjš, r£l¤Â‰F òw«ghfbrašgLgt®fë‹ ÛJ ÚÂ k‹w§fëš tH¡Fbjhl®jš ngh‹w gâfŸ j‰rka« khãy kUªJfŸcçk« tH§F« mÂfhçahš nk‰bfhŸs¥g£LtU»‹wd.

8.8. ju¥gL¤jš k‰W« kUªJ ju MŒÎ¡Tl¤ij

nk«gL¤Jjš: gšntW _y¥ bghU£fis¡ bfh©L jahç¡f¥gL«_èif kUªJfë‹ ju« Fiwahkš ghJfh¥gJ

ÏªÂa kU¤Jt¤Â‰F¥ bgU« rthyhfmikªJŸsJ. khãy kUªJfŸ MŒÎ¡ Tl«,

ÏªÂa Kiw kUªJfë‹ j‹ik k‰W« ju«

M»at‰iw cWÂ brŒa r£l¥ó®tkhd kUªJfŸk‰W« x¥gid¥ bghU£fŸ r£l« 1940- Ï‹ Ñœ

ãWt¥g£L brašg£L tU»wJ. Ïªj khãy kUªJMŒÎ¡ Tl¤Â‰F r£l¥ó®t mªj°JtH§f¥g£LŸsJ. khãy kUªJ MŒÎ¡ Tl¤Â‹K¡»a¥ gâ kUªJfŸ k‰W« x¥gid¥ bghU£fŸr£l« éÂ 33G-æ‹ go kUªJMŒths®fëläUªJ kUªJ khÂçfis bg‰Wnrhjid brŒJ mt‰¿‹ j‹ik k‰W« ju«

M»at‰iw cWÂ brŒJ tH§F« tifæš eÅdnrhjid fUéfis Ïªj khãy kUªJMŒÎ¡Tl« bfh©LŸsJ. Ïªj MŒÎ¡Tl¤Â‹brašghL ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ:

M©L nrhjid

brŒjitfŸ ju« cWÂ

brŒjitfŸ ju« cWÂ

brŒa¥glhjitfŸ

2009-10 203 141 62

2010-11 248 175 73

100 101



8.9. njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd« :

njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd¤ij jh«gu¤Âšmik¥gÂš jäœehL muR K¡»a¥ g§FM‰¿ÍŸsJ. khãy k‰W« k¤Âa muÁ‹ T£LKa‰Áahf njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd« br‹idjh«gu¤Âš ãWt¥g£LŸsJ. Ïªj ãWtd¤ijV‰gL¤j ika muR 60% bjhluh bryéd¤ijÍ«,75% bjhlU« bryéd¤ijÍ« tH§»ÍŸsJ.

njÁa Á¤j kU¤Jt ãWtd« 2005M« M©L,br¥l«g® _‹wh« ehŸ bjhl§f¥g£lJ. Á¤jkU¤Jt¤Âš KJãiy g£l¡ fšéiatH§FtnjhL, nehahëfS¡F Á¤j kU¤JtÁ»¢ir më¥gijÍ« Ïªj ãWtd« jdJneh¡fkhf¡ bfh©LŸsJ. ÏªãWtd« Á¤jkU¤Jt¤Â‹ m¿éaš k‰W« fiy rh®ªjc©ikfis btë¥gL¤jÎ« Á¤j kU¤Jt¤ij¥

gu¥òtj‰F« cWÂ ó©LŸsJ.

8.10. jäœehL kU¤Jt _èif¥ g©izfŸ k‰W«_èif kUªJ¡ fHf« (lh«¥fhš) :

jäœehL kU¤Jt _èif¥ g©iz k‰W«_èif kUªJ¡ fHf« 1983-M« M©Lv‰gL¤j¥g£lJ. Ïªj¡ fHf«, Á¤jh, MÍ®ntjh

k‰W« Ídhå kUªJfis jahç¤J muRkU¤JtkidfŸ k‰W« Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš Ïa§F«. ÏªÂa kU¤Jt KiwÃçÎfS¡F éãnah»¡»wJ. lh«¥fhš

ãWtd¤Â‹ m§Ñfç¡f¥g£l _yjd« %.125.00 Ïy£rkhF«. Ïj‹ j‰nghija brY¤j¥g£l g§F

_yjd«, äif _yjd« c£gl %.100.00 Ïy£rkhF«. Ïªj¡ fHf« go¥goahf ts®ªJj‰nghija ãiyia v£oÍŸsJ. 2005 – 2006 M«M©L 10.15 nfhoahf ÏUªj Ïªj¡ fHf¤Â‹bkh¤j tUkhd« 2010-11 ãÂah©oš %.16.90nfhoahf mÂfç¤JŸsJ. flªj ãÂah©oš

Ï¡fHf« %.74.79 Ïy£r« ãfu Ïyhg« <£oÍŸsJ.1998-99 Kjš muR¡F Mjha¥ g§F brY¤ÂtU»wJ. lh«¥fhš ãWtd« bjhl®ªJ 3

M©Lfshf 100 éG¡fhL Mjha¥g§iftH§»tU»wJ. Ïj‹ T£lh©ik mYtyf«br‹id m¿P® m©zh ÏªÂa kU¤Jtkidtshf¤Âš f£l¥g£LŸsJ. lh«¥fhš c‰g¤Â¥bghU£fë‹ ju¤ij nk«gL¤j MuhŒ¢Á k‰W«ts®¢Á ika« bjhl§f Â£läl¥g£LŸsJ.

Ï«ika¤Â‰F 5 éG¡fhL Ïyhg¤bjhifxJ¡f¥g£LŸsJ. Ïªj M©L òÂa jå tif

kUªÂid cUth¡fÎ«, j‰nghJŸs bghU£fiséçÎgL¤jÎ« Â£läl¥g£LŸsJ.

8.11. 2011-2012 M« M©o‰fhd òÂa Â£l§fŸ :

1. br‹id, muR Á¤j kU¤Jt fšÿçæšgæY« g£l nk‰go¥ò khzéaU¡F %.170.00

Ïy£r« bryéš éLÂ f£ol« f£Ljš.

2. ÂUk§fy« XänahgÂ muR kU¤Jt¡fšÿçæš gæY« khzt®fS¡F %.170.00

Ïy£r« bryéš éLÂ f£ol« f£Ljš.

102



3. ÏªÂa Kiw kU¤Jt fšÿçfëšM‹iy‹ _y« édh¤jhŸfŸ tH§F«trÂ %.3.90 Ïy£r« bryéš V‰gL¤Jjš.

4. ÏªÂa kUªJ ju¡f£L¥ghL MŒtf¤Â‰F¥Su°r‹° obl¡bl® %.5.00 Ïy£r«kÂ¥Õ£oš tH§Fjš.

103 104



m¤Âaha« - 9

jäœehL Rfhjhu¤ Â£l«

9.1. jäœehL Rfhjhu¤ Â£l« rdtç 2005 Kjšcyf t§» flDjéÍl‹ %.597.15 nfho kÂ¥Õ£ošbrašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ï¤Â£l fhy« 5M©LfŸ MF«. Ï¤Â£l elto¡iffŸ 2010 kh®¢khj¤Jl‹ KotilªjJ. jäœehL Rfhjhu¤ Â£l«

cyf t§»æläUªJ bg‰w ãÂia Â£lfhy¤Â‰FŸ KGtJkhf ga‹gL¤ÂÍŸsJl‹mid¤J Â£l§fisÍ« bt‰¿fukhfbrašgL¤ÂÍŸsjhš j‰nghJ cyf t§» %.627.72nfho kÂ¥Õ£oš, Ï¤Â£l¤ij 30 br¥l«g® 2013tiu nkY« 3 M©LfS¡F Ú£o¤J brašgL¤jx¥òjš tH§»ÍŸsJ. Ï¤bjhifæš cyf t§»%. 564.95 nfho fldhf tH§F«. vŠÁa

%. 62.77 nfho jäHf muR tH§F«.

9.2. kf¥ngW k‰W« ÁR ey«:

jäœehL Rfhjhu¤ Â£l«, 24 kâ neuK«brašgL« ngW fhy mtru Á»¢ir k‰W« g¢Ás«FHªij guhkç¥ò Â£l¤ij 125 muRkU¤Jtkidfëš brašgL¤Â tU»wJ. Ïjdhš

f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ k‰W« Ïs« ÁR¡fë‹ Ïw¥òé»j« k‰W« nehŒ ãiy Åj« FiwªJŸsJ.

Ï¤Â£l« Ú£o¡f¥g£LŸs Â£l fhy¤ÂY«bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. nkY« Ñœf©l 8kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkidfë‹ kf¥ngW

k‰W« ÁR ey JiwfS¡F, %.48 nfho bryéšTLjš f£ll§fŸ f£l¥g£L, %.8 nfho¡F TLjškU¤Jt¡ fUéfŸ tH§f¥gl cŸsd.

1. br§fšg£L kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid

2. jŠrhñ® Ïuh#h äuhRjh® kU¤Jtkid

3. ÂU¢Á m©zš fhªÂ kU¤Jtkid

4. ntÿ® kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid

5. nfha«ò¤ö® kU¤Jt¡ fšÿçkU¤Jtkid

6. njå kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid

7. ÂUbešntè kU¤Jt¡ fšÿçkU¤Jtkid

8. ö¤J¡Fo kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid

9.3. fU¥igthŒ ò‰W nehŒ jL¥ò k‰W« Á»¢irÂ£l«:

Ï¤Â£l« K‹ndho Â£lkhf Ã¥utç 2007Kjš #dtç 2010 tiu njå k‰W« jŠrhñ®kht£l§fëš brašgL¤j¥g£L, bjhl®ªJ

eilbg‰W tU»wJ. 30 Kjš 60 taJ tiu cŸs4.75 Ïy£r« jhŒkh®fS¡F fU¥igthŒ ò‰W nehŒgçnrhjid brŒa¥g£L, mt®fëš 37,400bg©fS¡F nehŒ ÏU¥gJ f©l¿a¥g£L,mt®fS¡F Á»¢iraë¡f¥g£lJ. Ïªj nehiaMu«g ãiyænyna f©l¿ªJ Á»¢ir

105 106



më¤jÂdhš Ï¥bg©fS¡F Ã‰fhy¤Âš KGts®¢ÁÍ‰w ò‰W nehŒ tUtJ jL¡f¥g£lJ.j‰nghJ, Ï¤Â£l« khãy« KGtJ« mid¤Jkht£l§fS¡F« go¥goahf éçÎgL¤j¥g£L 30taJ« mj‰F nk‰g£l mid¤J bg©fS¡F«gçnrhjid brŒa¥g£L njit¥gLnthU¡FkU¤Jt Á»¢ir më¡f¥gL«. Ïj‹ _y«fU¥igthŒ ò‰W nehŒ V‰gLtJ bgUkséšFiw¡f¥gL«.

9.4. kh®gf ò‰W nehŒ jL¥ò k‰W« Á»¢irÂ£l«: kh®gf ò‰W nehŒ gy bg©fis ghÂ¡»wJ.

bg©fS¡F V‰gL« kh®gf ò‰W nehia cçaneu¤Âš f©l¿ªjhš Fz¥gL¤jyh«. ÏjidjL¡F« neh¡f¤Jl‹ kh®gf ò‰W nehŒ jL¥òk‰W« Á»¢ir Â£l« khãy« KGtJ« cŸsmid¤J kht£l§fëY« go¥goahfbrašgL¤j¥gl cŸsJ. Ï¤Â£l¤Â‹ _y« 30taJ« mj‰F nk‰g£l mid¤J kfëU¡F« Rakh®gf gçnrhjid brŒtj‰fhd gæ‰Ámë¡f¥gL«. Ïªj nrhjidæš f£o cŸsJ vdrªnjf¥gLt®fS¡F, Mu«g Rfhjhu ãiya« k‰W«muR kU¤Jtkidfëš cça gçnrhjidfŸ

brŒa¥gL«. khnkh»uh« k‰W« gah¥Á ngh‹wgçnrhjidfŸ brŒa kht£l muR kU¤Jtkidfëš tê tif brŒa¥gL«, Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ_‹wh©L fhy¤Âš Rkh® 1.7 nfho bg©fS¡F

Ï¤jifa gçnrhjid nk‰bfhŸsÂ£läl¥g£LŸsJ.

9.5. Ïja nehŒ jL¥ò k‰W« f£L¥gh£L Â£l« : Ï¤Â£l« K‹ndho¤ Â£lkhf éUJef®

k‰W« Átf§if kht£l§fëš brašgL¤j¥g£L,bjhl®ªJ eilbg‰W tU»wJ. 12 Ïy£r¤Â‰F«nk‰g£l eg®fŸ gçnrhjid brŒa¥g£L, mt®fëš77,757 eg®fS¡F ca® Ïu¤j mG¤j nehŒ ÏU¥gJf©l¿a¥g£L, Ït®fS¡F muR kU¤Jt

kidfëš bjhl®ªJ Á»¢ir më¡f¥g£LtU»wJ. Ïjdhš Ït®fS¡F Ïja nehŒ tUtJjL¡f¥g£LŸsJ. nkY«, Rfhjhu nk«gh£Lbrašghlhf bghJ k¡fS¡F Ïja nehŒjL¥ò¡fhd éê¥òz®Î Ãurhu« eilbg‰WtU»wJ. Ïj‹ _y« Ïja nehŒ V‰gLtj‰fhdK¡»a fhuz§fis jL¥gj‰fhf thœ¡ifKiwæš Áy kh‰w§fis brŒJ, nehæ‹¿ eykhf

thœtJ F¿¤j éê¥òz®Î V‰gL¤j¥gL«. mÂfv©izÍl‹ tW¡f¥g£l czÎfis jé®¤jš,czéš Fiwthf c¥ò ga‹gL¤Jjš, cau¤Â‰FV‰w rçahd clš vilia guhkç¤jš, clšciH¥Ãid mÂfç¤jš, òif¥Ão¤jiy ãW¤Jjš,òÂjhf òif¥Ão¡f gHfhkš ÏU¤jš k‰W«kdmG¤j¤ij jé®¤jš ngh‹w Rfhjhu nk«gh£LbrašghLfŸ ÏÂš ml§F«. Ï¤Â£l« jäœehL

KGtJ« _‹wh©L fhy¤Âš go¥goahfbrašgL¤j¥gL«. Ïªj Rfhjhu nk«gh£L

elto¡iffŸ gŸëfŸ, gâæl§fŸ k‰W«rKjha¤Âdçilna nk‰bfhŸs¥gL«. Cufts®¢Á, fšé, bjhêyhs® k‰W« ntiythŒ¥ò

107 108



k‰W« efuh£Á ã®thf« M»a Ïju JiwfSl‹ ÏizªJ Ï¤Â£l« brašgL¤j¥gL«.

9.6. r®¡fiu nehŒ jL¥ò k‰W« Á»¢ir Â£l« :

r®¡fiu nehŒ jL¥ò, f©LÃo¥ò k‰W«Á»¢ir¤ Â£l« khãy mséš mid¤Jkht£l§fëY« Ïu©L f£l§fshfbrašgL¤j¥gL«. r®¡fiu nehŒ k‰W« Ïja

nehŒ V‰gLtj‰fhd fhuâfŸ F¿¤j éê¥òz®ÎÃu¢rhu« bgça mséš nk‰bfhŸs¥gL«. 30 taJ«mj‰F nk‰g£l midtU¡F« r®¡fiu nehŒf©l¿Í« gçnrhjid brŒa¥g£L, nehŒcŸst®fS¡F Á»¢ir më¡f¥gL«.

9.7. muR kU¤Jtkidfëš Ïizajs têkU¤Jt jftš nkyh©ik¤ Â£l« :

Ïiza js tê jftš nkyh©ik¤ Â£l«k‰W« kU¤Jt jftš nkyh©ik Â£l« 43 muRkU¤Jtkidfëš j‰nghJ brašgL¤j¥gL»wJ.

Ï¤Â£l« %.60 nfho bryéš vŠÁÍŸs 222kU¤Jtkidfëš éçÎgL¤j¥gL«. nkY«nj®ªbjL¡f¥g£l kU¤Jt¡ fšÿçfŸ k‰W«kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jt kidfëš Ï¤Â£l«

K‹ndho¤ Â£lkhf brašgL¤j¥gL«. khãyRfhjhu jftš Mjhu ika« x‹W bjhl§f¥glcŸsJ. Ïªj ika« Rfhjhu« bjhl®ghd mid¤JjftšfisÍ« nrfç¤J, fâåæš gÂÎ brŒJ,guhkç¡F«. ÏJ MuhŒ¢Á k‰W« gF¥ghŒé‰F«ga‹gL«.

9.8. muR kU¤JtkidfS¡F eÅdcgfuz§fŸ tH§Fjš :

Ïu¤j R¤Âfç¥ò myF, ä‹ xè Ïja tiuÎ,oí£lš v¡°nu, kh®gf CLfÂ® gl gçnrhjid,nkhLy® tif kšonguh khå£l®fŸ,bt©ony£l®°, éõ K¿Î Á»¢ir¡fhd cæ®fh¡F« fUéfŸ M»ait jä®ehL Rfhjhu ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ 55 nfho %ghŒ bryéš kht£l

kU¤JtkidfS¡F¡ TLjyhf më¡f¥g£LnehŒ f©l¿Í« kU¤Jt¥ gçnrhjid nritfë‹ju« ca®¤j¥gL«.

9.9. e¢R K¿Î ika§fŸ mik¤jš:

V‰fdnt brašgL¤j¥g£l Â£l¤Âš, 34 Ïu©lh« ãiy muR kU¤Jtkidfëš e¢R K¿Îika§fŸ mik¡f¥g£ld. Ïjdhš gh«ò¡fok‰W« Ïju éõ« mUªÂajhšghÂ¡f¥g£lt®fë‹ cæ®fŸ fh¥gh‰w¥g£LŸsd.

Ïªj ika§fëš flªj xuh©oš 45,123 eg®fŸÁ»¢ir¡fhf mDkÂ¡f¥g£L mt®fëš 44,347

eg®fë‹ cæ® fh¥gh‰w¥g£LŸsJ. ÏJ 98.3rjÅjkhF«. Ïªj nrit k¡fS¡F äfÎ«gaDŸsjhf ÏU¥gjhš, nkY« 32 muR kU¤Jt

kidfëš e¢R K¿Î ika§fŸ mik¡f¥gL«.

109 110



9.10. 108 mtru fhy M«òy‹° nrit:

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiw,fhtš Jiw, Ôaiz¥ò¤ Jiw M»a _‹iwÍ«xU§»izªj mtrufhy ã®thf nrittH§Ftj‰fhf jäœehL muR iAjuhgh¤

Ï.v«.M®.I. ãWtd¤Jl‹ òçªJz®Î x¥gªj«brŒJbfh©LŸsJ. 15.09.2008 Kjš 108 mtrufhyM«òy‹° nrit brašgL»wJ. br‹id muÁd®f°JhçghŒ fhªÂ bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ ey

kU¤Jtkidæš mtrufhy cjé nrit ika«v‰gL¤j¥g£LŸsJ. j‰rka« jäHf muÁ‹ 108mtru fhy M«òy‹° nrit 434 M«òy‹°C®ÂfSl‹ brašg£L tU»wJ. Ï¤Jl‹ nkY«

Ïu©L thfd§fŸ òJ¥Ã¡f¥g£L tU»‹wd.jäœehL Rfhjhu Â£l¤Âš nkY« 200 M«òy‹°C®ÂfŸ th§f c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. nkY« njÁaCuf ey thœÎ¤ Â£l¤Â‹ Ñœ 24 C®ÂfŸ th§»

Ïªj M©L ÏWÂ¡FŸ 660 C®ÂfŸ Ïa¡f¥gL«.15.9.2008 Kjš 31.08.2011 tiu 10,94,761 nehahëfŸ

Ïªj M«òy‹° nrit _y« kU¤JtkidfS¡Fbfh©L bršy¥g£LŸsd®. Ïªj¤ Â£l¤Â‰fhdbkh¤j bjhlU« bryÎ %.78.71 nfho MF«. mÂš%.15.74 nfho njÁa Cuf eythœÎ Â£l¤ÂštH§f¥gL»wJ.

9.11. gH§Foæd® kU¤Jt nk«ghL:

vëÂš br‹wila Koahj gFÂfëš thG«gH§FoædU¡F kU¤Jt nrit më¥gj‰fhfÑœ¡f©l Â£l§fŸ brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.

• 10 kht£l§fëš vëÂš br‹wilaKoahj 12 gH§Foæd® tÁ¡F«gFÂfS¡F elkhL« kU¤Jt C®Â_y« Á»¢ir më¤jš (njÁa »uhkRfhjhu Â£l ãÂ cjé)

• Á»¢ir¡F tU« gH§FoædU¡FcjÎtj‰fhf 30 muRkU¤Jtkidfëš gH§Foædnehahë Mnyhrf®fŸ

ãaä¡f¥g£LŸsd®.• j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ

el¤J« kU¤JtkidfëšgH§FoædU¡F cŸ nehahëahfÁ»¢ir më¥gj‰F gL¡if khåa

ãÂÍjé tH§Fjš.

• gH§Foæd k¡fS¡F Á¡»Ÿ bršmÜäah nehŒ cŸsjh v‹gijf©l¿Í« gçnrhjidfŸ brŒJ,mt®fS¡F njitahd kU¤JtÁ»¢ir më¤jš k‰W« nehŒ jL¥òkUªJ tH§Fjš, ÂUkz¤Â‰FKªija Mnyhrid ngh‹wMnyhridfŸ tH§Fjš.

• Â£l Ú£o¥ò¡ fhy¤Âš nk‰F¿¥Ã£l

Â£l§fŸbjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. ÏJ jéu TLjyhf 8 elkhL« Rfhjhunrit C®ÂfŸ tH§f¥gL«. ÏÂš

eh‹F C®ÂfŸ _‹W òÂakht£l¤Â‰F« eh‹F C®ÂfŸv‰fdnt cŸs kht£l§fS¡F«

111 112



tH§f¥gL«. nkY« gL¡if khåaÂ£l¤Â‹ Ñœ nrit tH§»tU«

Ïu©L bjh©L ãWtdkU¤JtkidfSl‹ Ú£o¡f¥g£lfhy¤Âš, nkY« Ïu©L bjh©L

ãWtd§fŸ nrit tH§f x¥gªj«brŒa¥g£LŸsJ.

9.12. mku® C®Â nrit:

khãy« KGtJ« 42 Ïl§fëš Fiwªjf£lz¤Âš mku® C®Â nrit jäœehL RfhjhuÂ£l¤Â‹ Ñœ tH§f¥g£L tU»wJ. Ïªj nritViH vëa k¡fS¡F äfÎ« cjéahf ÏU¥gjhš,mid¤J muR kU¤JtkidfëY«kuzkilgt®fë‹ cliy mt®fsJ brhªjCU¡nfh mšyJ kahd¤Â‰nfh jäœehL KGtJ«

Ïytrkhf bfh©L bršy ÏjDl‹ 21 thfd§fŸnr®¡f¥gL«. Ït®fS¡F cjÎj‰fhf 108 mtrufhy M«òy‹° nrit tH§f¥gLtJ ngh‹W , xUika¡ f£L¥gh£L mik¥ò _y« Ï¢nritbrašgL¤j¥gL«. j‰nghJ br‹idæš 16 C®ÂfŸ

Ïa§» tU»wJ. Ïªj M©L ÏWÂ¡FŸ 180C®ÂfŸ Ïªj nritæš <LgL¤j¥gL«.

9.13. Kjyik¢rç‹ éçthd kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤Â£l«: jäHf k¡fŸ midtU¡F« Áwªj Rfhjhu

trÂfŸ tH§f nt©L« v‹w neh¡f¤Jl‹Kjyik¢rç‹ xU§»izªj kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤Â£l« brašgL¤j 11.07.2011 m‹W MizfŸ

btëæl¥g£LŸsd. Ï¤Â£l« “Kjyik¢rç‹éçthd bghJ kU¤Jt¡ fh¥Õ£L Â£l«“vd¥gL«. M©L tUkhd« %. 72,000 k‰W«mj‰F Fiwthf cŸst®fŸ Ï¤Â£l¤Âš fh¥ÕLbgw jFÂÍilat®fŸ. Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ xUFL«g¤Â‰F M©L x‹W¡F %.1.00 Ïy£r«tiuæY«, Áy F¿¥Ã£l Á»¢irfS¡F %. 1.50

Ïy£r« tiuæY« fh¥Õ£L¤ bjhif tH§f¥gL«. Ï¥òÂa Â£l¤Â‹ Ñœ 950 Á»¢irfS¡F fh¥ÕL

tH§f¥gL«. nehahëfS¡F bghJ th®ošgL¡if¡ f£lz«, bréèa® f£lz«, j§F«trÂ, mWit kU¤Jt®, ka¡f kUªJ kU¤Jt®,Mnyhrid kU¤Jt® M»nahU¡fhd f£lz«,mWit Á»¢ir¡F njitahd bghU£fŸ,kUªJfŸ, Ãw cgfuz§fŸ, v¡°nu k‰W«gçnrhjidfS¡fhd bryéd«,nehahëfS¡fhd czÎ, ngh¡Ftu¤J bryÎ

M»a mid¤J bryéd§fS« fh¥Õ£L¤bjhifæ‹ Ñœ tH§f¥gL«. kU¤Jtkidfëšnr®tj‰F xU ehŸ K‹djhf brŒa¥gL«gçnrhjidfŸ k‰W« kUªJfS¡fhd bryÎ«,kU¤JtkidæèUªJ Á»¢ir KoªJ Å£L¡FmD¥gg£l ÃwF 5 eh£fŸ tiu mnj Á»¢ir¡fhfnk‰bfhŸs¥gL« gçnrhjid k‰W«kUªJfS¡fhd bryÎ« fh¥Õ£L¤ bjhifæ‹ Ñœ

tH§f¥gL«. xUntis nehahë Ïw¡f ne®ªjhškU¤JtkidæèUªJ mtuJ cliy mtuJbrhªj »uhk« / efu¤Â‰F bfh©L brštj‰fhdbryÎ« fh¥Õ£L¤ bjhifæ‹ Ñœ tH§f¥gL«.nkY« F¿¥Ã£l 120 Á»¢irfS¡F njit¥gL«

113



kUªJfŸ bjhl®ªJ Ú£o¡f¥g£l fhy« tiutH§f¥gL«. muR kU¤Jtkidfis tY¥gL¤J«bghU£L jåah® kU¤JtkidfS¡F ãfuhf muRkU¤JtkidfS¡F« Á»¢ir¡fhd KG f£lz«tH§f¥gL«. Áy F¿¥Ã£l Á»¢irfŸ muRkU¤jtkidfëš k£Lnk mDkÂ¡f¥gL«. muRkU¤Jtkidfëš mid¤J trÂfSldhd Áw¥òfh¥Õ£L th®LfŸ cUth¡f¥gL«. Ïjdhš òÂafh¥Õ£L¤ Â£l¤Âš bghJ k¡fŸ mÂf

v©â¡ifæš muR kU¤Jtkidfëš Á»¢irbgw eho tUth®fŸ.

114 115



m¤Âaha« - 10

khãy ey thœÎ r§f«

10.1. bghUshjhu« k‰W« r_féaš K‹nd‰w¤Â‹fhuâfëš x‹whf Rfhjhu« és§F»wJ.

Ïjid fU¤Âšbfh©L, Rfhjhu¤Jiwæš cŸsf£lik¥ò ts®¢Áæš cŸs jilfis¢ rçbrŒaÎ«, k¡fë‹ jukhd thœ¡if

K‹nd‰w¤Â‰fhfÎ« njÁa Cuf ešthœÎ Ïa¡f¤ij ( NRHM ) muR mkšgL¤ÂaJ.Rfhjhu¤Â‰fhd ãÂ xJ¡ÑL k‰W« bryéidca®¤JtJ k‰W« k©ly§fëilnaÍŸs Rfhjhuf£lik¥ò é¤Âahr§fis Fiw¥gJ« Ïªj

Ïa¡f¤Â‹ neh¡fkhF«. Rfhjhu¤ Jiwæšj‰nghJŸs kåj ts¤Â‹ cgnahf¤Âid ca®¤jgšKid gæ‰ÁfS«, ã®thf« k‰W« ãÂ

r«kªjkhd mik¥Ãid gy¥gL¤JtJ« Ïj‹ Ãwneh¡f§fŸ MF«. xU§»iz¤jš, mÂfhug»®ªjë¤jš, ey¤Â£l¤Âš bghJk¡fisg§Fbgw¢brŒjš, kht£l mséyhd k¡fë‹

ey¤ij nk«gL¤J« elto¡iffŸ F¿¥ghf»uhk¥òw§fëš thG« k¡fS¡F më¡f¥gL»‹wnritia nk«gL¤Jtnj Ï¤Â£l¤Â‹ K¡»anfh£ghLfshF«. k¡fS¡F¤ njit¥gL«

mid¤J kU¤Jt nritfis, jukhdjhfÎ«,midtU¡F« »il¡F« tifæš elto¡ifvL¥gJ« Ï›éa¡f¤Â‹ bjhiyneh¡F¥gh®itahF«. Rfhjhu¤Jl‹ r«gªj¥g£l k‰w

Jiwfshd C£l¢r¤J, FoÚ®, J¥òuÎ

M»aitfSl‹ xU§»izªJ brašgLtJ« Ï¤Â£l¤Â‹ neh¡fkhF«. k¡fŸ ešthœitnk«gL¤j ÏªÂa kU¤JtKiwia ca®¤jÎ«

Ï¤Â£l¤Âš têtF¡f¥g£LŸsJ.

10.2. khãy eythœÎ r§f¤Â‹ bjhiyneh¡Fgh®it, Ïy¡F k‰W« neh¡f§fŸ:

10.2.1. bjhiyneh¡F gh®it:• eykhd k¡fŸ – Ï‹W«,

vÂ®fhy¤ÂY«

10.2.2. Ïy¡F:

• k¡fë‹ njit¡nf‰g vëikahdk‰W« Rfhjhu nritfŸ më¤jš

• ešy jukhd Rfhjhu

nritfismë¤jš• k¡fë‹ Ú©lfhy ešthœit

ts¥gL¤Jjš

• Rfhjhu nritæ‹ ã®thf¤ijk¡fS¡F bghW¥òl‹ nritbrŒtj‰F V‰w tifæšnk«gL¤Jjš.

10.2.3. neh¡f§fŸ:

• g¢Ás« FHªij kuz« k‰W« ngWfhy Ïw¥Ãid¡ Fiw¤jš.

116 117

‰ « £ œ § § Ÿ



• cyfshéa mséš midtU¡F«bghJ Rfhjhu nritfshd kfë®

ey«, FHªijfŸ ey«, FoÚ®,Rfhjhu«, C£l¢r¤J, ehL jGéajL¥óÁ¤ Â£l« »il¡f tê brŒjš.

• bjh‰WnehŒ, bjh‰W mšyhjnehŒfis jL¤jš k‰W«f£L¥gL¤Jjš.

• k¡fŸ bjhifia ãiy¥gL¤Jjš – ghèd« k‰W« k¡fŸ bjhifæašfhuâfis ãiwnt‰Wjš.

• xU§»izªj Mu«g Rfhjhunritia midtU« bgW« t©z«

elto¡if vL¤jš.

• Á¤j kU¤Jt« k‰W« ÏªÂa têkU¤Jt KiwfS¡F¥ ò¤Jæ®më¤jš.

• Mnuh¡»akhd thœ¡if KiwfisC¡Fé¤jš.

10.3. khãy ey thœÎ r§f«:

10.3.1. nk‰f©l neh¡f§fis Áwªj Kiwæš

brašgL¤Jtj‰fhf khãy muR k¤Âa muRl‹ Ïa¡f¤Â‹ totik¥ò, bfhŸif, fhytiuaiw,k‰W« F¿¥Ãl¥g£l brašfS¡F Áwªj Ïy¡F

Ïitfë‹ mo¥gilæš X® cl‹go¡ifbrŒJbfh©LŸsJ. mj‹ bjhl®¢Áahf khãy

k‰W« kht£l Rfhjhu eythœÎ r§f§fŸcUth¡f¥g£ld. jäœehL r§f§fë‹

gÂÎ¢r£l« 1975-‹ Ñœ 15.3.2006 m‹W khãy eythœÎ r§f« gÂÎ brŒa¥g£lJ. Ïnj ngh‹WjäœehL r§f§fë‹ gÂÎ¢r£l« 1975-‹ Ñœ 30kht£l§fëY« kht£l eythœÎ r§f§fŸ gÂÎbrŒa¥g£LŸsd.

10.3.2. ika muÁ‹ têfh£Ljè‹ go jahç¡f¥g£l

2011-12 « M©o‰fhd khãy¤Â‹ brayh¡f¢braš Â£l¤Â‰F njÁa Cuf ey¤ Â£l¤Â‹,njÁa Â£l xU§»iz¥ò FGé‹ x¥òjšmë¡f¥g£LŸsJ. 2011-2012« M©o‰fhd njÁaCuf ey¤ Â£l§fS¡fhd ãÂ, Â£l fU¤JUéšcŸs x›bthU Â£l¤Â‰F« khãy ešthœÎr§f¤Â‹ _ykhf xJ¡f¥g£L x¥òjšmë¡f¥g£LŸs étu« ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ:

t.v©njÁa Cuf ey¤Â£l¤Â‹

Ñœ brašgL« Â£l§fŸ

x¥òjšmë¡f¥g£l

ãÂ(%ghŒ

nfhoæš)1 ngWrh® k‰W« FHªij ey¤

Â£l« 282.26

2 njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f« 306.93

3 jL¥óÁ Â£l« (gš°nghènah c£gl) 13.25

118

4 n Á n Œ ¥Ã š

119

œ § ¤Â‰ šn



4 njÁa nehŒ gu¥ÃfshšguÎ« nehŒ¡f£L¥gh£L¤

Â£l«7.65

5 ÂU¤Â mik¡f¥g£l njÁafhrnehŒ jL¥ò¤Â£l« 12.83

6 njÁa gh®itæH¥ò¤ jL¥ò¤Â£l« 23.55

7 njÁa bjhGnehŒ¤ jL¥ò¤Â£l« 1.81

8 njÁa mnaho‹ FiwghLjL¥ò¤ Â£l« 0.24

9 xU§»iz¡f¥g£l nehŒf©fhâ¥ò¤Â£l« 2.71

10 cŸsik¥ò guhkç¥ò (fUñy_y«) 249.54

bkh¤j« 900.77

10.3.3. gšntWg£l brašghLfS¡fhf nknybfhL¡f¥g£LŸs ãÂ xJ¡ÑL, khãy muÁ‹ g§Fbjhifahd 15 rjÅj¤ijÍ« cŸsl¡»a ãÂxJ¡ÑL MF«. mid¤J¤ Â£l§fS¡F«xJ¡f¥gL« ãÂ, khãy ey thœÎ r§f¤Â‹ _y«khãy mséyhd Â£l§fS¡F«, kht£l eythœÎ

r§f§fë‹ _y« kht£l mséyhdÂ£l§fS¡F« tH§f¥gL»wJ. Ïªj eilKiw,mid¤J ãÂfS« fs¥gâ¡F br‹wilavëjhf cŸsJ. gšntW gâfS¡F¤Â£läLtj‰F«, bfhŸif KobtL¥gj‰F« khãy

ey thœÎ r§f¤Â‰F cWJizahf gšntW JizFG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd.

10.3.4. ngWrh® k‰W« FHªij ey¤ Â£l« k‰W«njÁa Cuf eythœÎ Ïa¡f« M»a Kjèu©LÂ£l§fë‹ Ñœ brašgL¤j¥gl cŸs K¡»aÂ£l§fis¥g‰¿a ÁW étç¥ò ÑnHbfhL¡f¥g£LŸsJ. k‰w Â£l§fë‹ Ñœnk‰bfhŸS« elto¡iffŸ k‰W« nehŒ

f£L¥gh£L¤ Â£l¤Â‹ brašghLfŸ mid¤J«mªjªj Jiwæ‹ bfhŸif és¡f¡ F¿¥ògFÂfëš étç¡f¥g£LŸsJ.

10.4. ngWrh® k‰W« FHªij ey¤Â£l« - II:

10.4.1. ÁR k‰W« ngWfhy kuz¤ij¡Fiw¥gj‰fhf bgça mséš jukhd ngWrh®

k‰W« FHªij ey¤ Â£l§fshdkU¤Jtãiya¤Âš Ãurt« eilbgWjš, mtrufhyÃurt ghJfh¥ò, ghJfh¥ghd fU¡fiy¥ò, FL«g

ey mWit Á»¢ir¥ gâfŸ, »uhk¥òw« k‰W« ÁW ef®¥òw§fëš brašgL« ts® Ïs« gUt¤Âdç‹ eythœÎ nritfŸ ngh‹witfŸbrašgL¤j¥gL»‹wJ. ngWrh® k‰W« FHªij

ey¤ Â£l¤Â‹ _y« Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹f£lik¥ò gâ k‰W« R‰W¢NHš M»aitca®¤j¥g£LŸsd. Ïj‹ _y« F¿¥Ãl¤ j¡fmséš ngWfhy Ïw¥ò é»j« k‰W« ÁR kuzé»j« FiwªJŸsJ äf¥bgça rhjidahF«.

Ïªj M©oš ngWrh® k‰W« FHªij ey¤

120

Â£l¤Â‰fhf % 282 26 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ

121



Â£l¤Â‰fhf %. 282.26 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ.“ngWrh® k‰W« FHªijfŸ ey¤Â£l¤Âš"

brašgL¤j¥glÎŸs K¡»akhd Â£l§fŸ ÑœtUkhW:

10.4.2. mid¤J 1539 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš24 x 7 kâ neu Ãurt nrit:

Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš ãfG«Ãurt§fë‹ v©â¡if flªj _‹WtUl§fëš gy kl§F ca®ªJŸsJ v‹gJ

F¿¥Ãl¤j¡f rhjidahF«. é»jh¢rhu¥go2005 « M©oš 5 rjÅjkhf ÏUªj ãiy

el¥gh©oš 28 rjÅjkhf ca®ªJ, V¥uš 2010Kjš kh®¢ 2011 tiuæš 2,76,399 Ãurt§fŸ

eilbg‰WŸsJ. thu¤Âš VG eh£fS« 24 kâneu Ãurt nritia fofhu R‰W mo¥gilæš_‹W bréèa®fŸ gâ mik¥òl‹ mid¤JMu«g Rfhjhu ãiya§fS« tH§Ftjhš nknybrhšy¥g£lit rh¤Âakh»wJ. gæ‰Ámë¡f¥g£LŸs gâahs®fŸ vªj neu¤ÂY«Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš ÏU¥gh®fŸ v‹w

e«Ã¡ifædhš, kf¥ngW v©â¡if k£Lk‹¿,Âdrç òwnehahëfŸ tUif k‰W«cŸnehahëfŸ tUifÍ« mÂfç¤JŸsJ . 2011-12« M©L braš Â£l¤Âš Ï¤Â£l¤Âid 1539

Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F« éçÎgL¤j¥g£Lbjhl®ªJ eilbgW»wJ. Ïj‰fhf %.3281.76 Ïy£r« mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.3. #då Ru¡õh nah#dh tWik¡ nfh£o‰FÑœ cŸs jhŒkh®fS¡fhd Ãurt

nritia ca®¤Jjš:#då Ru¡õh nah#dh, ngWrh® k‰W«

FHªij ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ brašgL¤j¥gL«K¡»akhd Â£l§fëš x‹whF«. Ï¤Â£l¤Â‹_y« kU¤Jtkidæš ãfG« Ãurt nritmÂfç¥gjhš ngWfhy jhŒkh®fŸ k‰W«ÁR¡fë‹ Ïw¥ò bgUthçahf Fiw¡f¥gL»wJ.

ef®¥òw gFÂfëY« Ï¤Â£l« brašgL¤j¥gL»wJ. kU¤Jtkidæš Ãuré¡F« tWiknfh£o‰F Ñœ cŸs »uhk¥òw¤ jhŒkh®fS¡Fjyh %.700/- ÅjK«, ef®¥òw¤ jhŒkh®fS¡Fjyh %.600 ÅjK« Ïu©L FHªijfŸ Ãw¥ò tiutH§f¥gL»wJ. Ïªj¤ Â£l¤Â‰fhf 2011-12«M©oš %.3215.58 y£r« xJ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.4. elkhL« kU¤Jt¡ FG¡fŸ :

njÁa Cuf ey¤Â£l« _ykhf mid¤J 385t£l§fS¡F« elkhL« kU¤Jt¡ FG¡fŸtH§f¥g£L Ã¥utç 2009 Kjš Mu«g Rfhjhu

ãiya nehahëfŸ ey¢ r§f¤ÂdhšbrašgL¤j¥gL»wJ. Ïªj kU¤Jt¡ FG¡fisj‰nghJ muR m¿é¤JŸs “elkhL«

kU¤Jtkid“ v‹w òÂa Â£l¤Â‰F bjhiy JhugFÂfëš Rfhjhu trÂfŸ më¥gj‰Fga‹gL¤j¥gl cŸsJ. Ïªj elkhL« kU¤Jt¡FG¡fŸ MŒÎ¡Tl trÂfSlD« TLjšgâahs®fSl‹ m¿é¡f¥g£l gaz¤Â£l¥go,

122

vëÂš br‹wila Koahj bjhiyJhu

123

Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ Áiw¢rhiyfŸ



vëÂš br‹wila Koahj bjhiyJhu»uhk§fS¡F¢ br‹W Á»¢irfŸ më¡F«.

10.4.5. xU kU¤Jt® k£Lnk cŸs Mu«g Rfhjhuãiya§fS¡F TLjyhf xU kU¤Jtiuãakd« brŒjš:

gŠrha¤J ôåa‹ kUªjf§fshf ÏUªJÃwF kh‰w¥g£l 213 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

xU kU¤Jt mYty®jh‹ cŸsh®. k‰w Mu«gRfhjhu ãiya§fis¥ ngh‹W Ïªj Mu«gRfhjhu ãiya§fS« Áw¥ghf brašgLtj‰fhf,TLjyhf xU kU¤Jt mYty® njÁaCuf ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ nfhu¥g£L, 2010-11 brayh¡fbrašÂ£l¤Âš mDkÂ¡f¥g£LŸsJ. Kjš f£l

elto¡ifahf 166Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšbrašghLfS¡F V‰g kU¤Jt mYty®fŸ

ãakd« brŒa¥gl cŸsd®. 2011-12 « M©oY« Ïªj Â£l« bjhl®ªJ brašgl, %ghŒ 728.46 Ïy£r« ãÂ mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.6. t£lhu Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš jäœehLkhãy vŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Â‹ Ñœmik¡f¥g£l 399 xU§»izªjM‰W¥gL¤Jjš Á»¢ir k‰W« guhkç¥ò

nritfŸ XU§»iz¤jš:

797 xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš Á»¢irk‰W« guhkç¥ò nrit ika§fŸ muR kU¤Jtfšÿç kU¤Jt kidfŸ, muR kht£l jiyikkU¤Jt kidfŸ, t£l kU¤JtkidfŸ, muR

Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ, Áiw¢rhiyfŸ,khefuh£Á k‰W« efuh£Á Rfhjhu ika§fŸ,

ngUªJ ãiya§fŸ, Ïuæš ãiya§fŸ k‰W«jåah® kU¤Jt kidfëš jäœehL khãyvŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Âdhšnjh‰Wé¡f¥g£LŸsJ. 399 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš Ïa§F« xU§»izªjM‰W¥gL¤Jjš Á»¢ir k‰W« guhkç¥ò nritika§fëš gâòçÍ« Mnyhrf®fŸ, MŒtf

E£òd®fë‹ CÂa Åj§fëš 25 rjÅj«, k‰W«gæ‰Á bryéd«, MŒtf kUªJfŸ bfhŸKjšngh‹witfS¡fhf 2010-11M« M©Lbrayh¡f braš Â£l¤Âš nf£f¥g£oUªjbryéd¤Â‰F ika muÁ‹ Â£l xU§»iz¥òFGé‹ mDkÂ bgw¥g£oUªjJ. el¥gh©oš

Ï¤Â£l« bjhl®tj‰F njÁa Cuf ey¤Â£l¤Âš 100 rjÅj ãÂahf %ghŒ.1394

Ïy£r« mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.7. Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F czÎ tH§Fjš:

Mu«g Rfhjhu ãiya¤Â‰F tU« f®¥ÃâjhŒkh®fS¡F Ãurtfhy¤Â‰F K‹ gçnrhjidfS¡fhf j§»æU¡ifæš czÎ tH§f¥gL»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

TLjyhf tU« jhŒkh®fë‹ v©â¡ifiac¤njÁ¤J«, TLjš trÂfŸ brŒJbfhL¥gj‰fhfÎ« Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš

eilbgW« Ãurt§fë‹ mo¥gilæš Mu«gRfhjhuãiya§fS¡F TLjš bjhif

124

më¡f¥g£LŸsJ. Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F«

125

F¿¥Ãl¥g£LŸs gâfëš ga‹gL¤j¥



më¡f¥g£LŸsJ. Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F«Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš 2 eh£fS¡F czÎ

tH§f¥gL»wJ. Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F czÎtH§Fjš vD« Áw¥ghd Â£l« mt®fŸ 2 eh£fŸÃwªj FHªijÍl‹ Mu«g rfhjhu ãiya¤Âšj§»¢ bršYjiy cWÂ¥gL¤J»wJ. Mu«gRfhjhu ãiya¤Âš j§Ftjhš FHªijfS¡Fclnd jhŒ¥ghš tH§Ftij C¡Fé¡f cjébrŒ»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš j§F«fhy¤Âš, mt®fS¡F FL«g¡ f£L¥ghL g‰¿és¡» TwÎ«, Ãurt fhy¤Â‰F¥ Ã‹V‰gl¡Toa nehŒfŸ, mj‹ m¿F¿fŸ M»adF¿¤J Mnyhrid TwÎ« ey¤Â£l gâæšcŸst®fS¡F VJth»wJ. 2011-12« M©oš

Ï¤Â£l¤Â‰fhf %.574.63 Ïy£r« mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.8. mtru ngWfhy nritfS¡fhf ka¡féašk‰W« bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fë‹nritfis¥ ga‹gL¤Jjš:

10.4.8.1. Kj‹ik gçªJiu ika§fëš Áw¥òkU¤Jt®fŸ mÂf mséš Ïšyhj ãiyiaFL«g ey« k‰W« ngWfhy mtru Á»¢ir

më¡F« gâ¡fhf jåah® ka¡féaš kU¤Jt®k‰W« bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fis mk®¤Ârkhë¡f¥gL»wJ. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸk‰W« muR kU¤Jtkidfëš muR mšyJjåah® mšyJ XŒÎ bg‰w kU¤Jt®fŸ nkny

F¿¥Ãl¥g£LŸs gâfëš ga‹gL¤j¥gL»wh®fŸ. ngWrh® kf¥ngW Â£l¤Âš Mu«g

Rfhjhu ãiya§fëš Ãurt¤Â‹nghJ Ánrça‹mWit Á»¢ir¡fhf bg©fŸ ey Áw¥òkU¤Jt®fŸ tutiH¡f¥gL»wh®fŸ. ka¡féašk‰W« bg©fŸ ey Áw¥ò kU¤Jt®fS¡F xUmiH¥ò¡F %.1000 tH§f¥gL»wJ. 2011-2012M«M©o‹ braš Â£l¤Âš %.433.43 Ïy£r«

Ï¤Â£l¤Â‰fhf mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.8.2. Mu«g Rfhjhu ãiya« k‰W«, Ïu©lh« ãiy kU¤Jt ika§fëš gâòçÍ« kU¤JtmYty®fS¡F« cæ® fh¡F« ka¡féaš Âw‹ts®¢Á¡fhfÎ« k‰W« mtrungW fhy nritæšbg© kU¤Jt®fS¡fhd mtru ngWfhy Âw‹ts®¢Á¡fhfÎ« FW»a fhy gæ‰Á tF¥òfŸ 24thu§fS¡F tH§f ika muR mDkÂ¤JŸsJ.

ÏJtiuæš cæ® fh¡F« ka¡féaš Âw‹ts®¢Á gæ‰Á 223 kU¤Jt®fS¡F« mtrungWfhy Âw‹ ts®¢Á gæ‰Á Kjš f£lkhf 23kU¤Jt®fS¡F« tH§f¥g£LŸsJ. j‰bghGJ19 kU¤Jt®fŸ cæ® fh¡F« ka¡féaš Âw‹ts®¢Á gæ‰ÁÍ«, 17 kU¤Jt®fŸ mtru ngWfhy Âw‹ ts®¢Á gæ‰ÁÍ« bg‰W tU»wh®fŸ.

10.4.9. kf¥ngW Ïu¤jnrhif nehŒ jL¥ò¤ Â£l«:kf¥ngW fhy¤Âš V‰gL« Ïu¤j nrhif

nehia jL¥gJ«, f£L¥gL¤JtJ« j‰nghJŸsK¡»akhd Ãu¢irahF«. Ïªj Ãu¢ridiangh¡Ftj‰fhf 2010-2011-M« M©oš kf¥ngW

126

fhy¤Âš V‰gL« äjkhd k‰W« Ôéu Ïu¤j

127

10.4.11. ghJfh¥ghd Ïu¤j« »il¡f cWÂ



¤Â V‰ L j ‰W Ô u Ïu¤jnrhif nehŒ jL¥ò Â£l¤Âš Á»¢ir¡fhd

têKiwfŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ.f®¥ÃâfS¡F tæ‰W ó¢Á¡ bfhšè kUªJmë¤jš k‰W« mÂfkhd mséš

Ïu¤jnrhifÍŸs nehahëfS¡F ÏU«ò r¤JCÁ më¤jš M»ait Ï¤Â£l¤Âš ml§F«.

Ïu¤jnrhif Mu«g ãiy k‰W« mÂf Ïu¤jnrhifÍŸst®fS¡F Á»¢iraë¡f 2011-12M«M©oš %.235.57 Ïy£r« ãÂ xJ¡ÑLmDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.4.10. f®¥g fhy¤Âš V‰gL« ÚçêÎ nehŒf£L¥gh£L Â£l« :

ngWrh® Â£l¤Â‹ Ñœ t£lhu Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F tH§f¥g£l brä M£nlhmdiyr® fUéæid ga‹gL¤Â f®¥g fhy¤ÂšK‹T£ona ÚçêÎ nehia vëÂš f©l¿Í«Â£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ï¤Â£l¤ij%.153.90 Ïy£r« bryéš, mid¤J Mu«gRfhjhu ãiya§fëY« MŒtf bjhêšE£gtšYe®fŸ mšyJ mt®fŸ Ïšyhj Ïl§fëšgæ‰Á bg‰w bréèa®fë‹ nritia

ga‹gL¤Â éçÎ¥gL¤j Â£läl¥g£LŸsJ.

brŒjš -rKjha Ïu¤j jhd Kfh«fŸ,

nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhuãiya§fëš Ïu¤j nrä¥ò ika§fŸnjh‰Wé¤jš:

Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ mÂf cÂu¥ ngh¡»dhšV‰gl¡Toa jhŒ kuz¤ij Fiw¥gj‰F,Kj‹ik kU¤Jt gçªJiu ika§fëš Ãuré¤jjhŒ¡F¤ njitahd ghJfh¥ghd Ïu¤j«

tH§Ftj‰fhf Ïu¤j nrä¥ò trÂ V‰gL¤JtJäfÎ« m¤ÂahtÁakhd x‹whF«. njÁa Cuf ey Â£l¤Â‹ Ñœ go¥goahf 2010-11 tiuæš255 r_f ey ika§fëš Ïu¤j nrä¥ò trÂfŸV‰gL¤j¥g£L Kj‹ik gçªJiu ikakhfbrašgl tif brŒa¥g£LŸsJ. 2011-12š nkY«13 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš Ïu¤j nrä¥òika§fŸ ãWt¥gl cŸsJ. xU t£lhu¤Â‰F

Ïu©L Kfh«fŸ Åj« Ïu¤j jhd Kfh«fŸ el¤Jjš bjhlu¥gL«. Ïj‹ _y« Ïu¤j nrä¥òika§fS¡F njitahd juKŸs mid¤Jtif Ïu¤j« »il¥gj‰F têtif brŒÍ«.%ghŒ 20.70 Ïy£r« Ïu¤j jhd Kfh«

el¤Jtj‰F«, Ïu¤jnrä¥ò ika guhkç¥Ã‰F«mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.5. FHªij ey«:

10.5.1. ÁR Ïw¥ò mÂfKŸs kht£l§fëšÏsŠÁR¡fë‹ Ïw¥ig Fiw¥gj‰F,éçthd Â£l«:

128

ÁR Ïw¥ò é»j« Rfhjhu nk«gh£o‹

129

guhkç¥gj‰fhfÎ«, ghJfh¥ò gâfS¡fhfÎ«



Ïw j j omyÑlhfÎ«, xU§»izªj Rfhjhu Â£l« k‰W«

r_f g©gh£L NHiy ÃuÂgè¥gjhfÎ«és§F»wJ. khãy¤Âš, Ãwªj FHªijfŸguhkç¥ò k‰W« gçªJiu gâfŸ, njÁa Cuf ey¤Â£l¤Â‹ JizÍl‹ kht£l« njhW« go¥goahfKid¥ò ÁR ftå¥ò ika§fŸ ãWéaj‹éisthf tYtilªJŸsJ. khãy¤Âš Kid¥òÁR ftå¥ò ika§fŸ ãWé g¢Ás« FHªijfŸguhkç¥ò mÂf¥gL¤j¥g£LŸsjhš Ïs« ÁRkuz« miltJ F¿¥Ãl¤j¡f tifæšFiwªJŸsJ. 2008-09-M« M©oš ÁR Ïw¥òmÂfKŸs 5 kht£l§fŸ nj®ªbjL¡f¥g£L,x›bthU kht£l¤ÂY« Ïu©L Kid¥ò ÁRftå¥ò ika§fŸ ãWt¥g£lJ. 24 kâneuK«

ÏsŠÁR¡fS¡F njitahd Á»¢ir»il¡f¢brŒa x›bthU Ãçé‰F« x‹gJ

bréèa®fŸ, _‹W FHªijey Áw¥ò kU¤Jt®fŸ ãakd« brŒa¥g£L ÁR ftå¥ò ika§fŸ Ïa§fMtd brŒa¥g£LŸsJ. c¤njÁ¡f¥g£l

Ïl§fëš ÏsŠÁR Kid¥ò ika§fŸ ãWÎtÂY« Ïa¡FtÂY« bgça mséš Ïl®ghLfŸ mDgtßÂahf f©l¿a¥g£lJ. ã®thf fhuz§fëdhš v‰g£l fhy jhkj¤Âdhš2010M« M©oš 10 ika§fŸ ãWt¥g£L

brašgL¤j¥g£LŸsJ. ÏsŠÁR ika« Ïa§Ftij Jçj¥gL¤jY¡fhf, ÛjKŸskht£l§fS¡F« kht£l¤Â‰F xU ÏsŠÁRika« Åj« mik¡f¥glÎŸsJ. jukhd f£LkhdgâfŸ k‰W« ika¤ij e‹whf

j‰ J SK‹Dçik më¡f¥g£LŸsJ. Â£läl¥g£l 41

ÏsŠÁR ika§fëš, 31 ika§fŸ brašg£LtU»wJ. el¥gh©oš 2 ÏsŠÁR ika§fŸmik¡f¥glÎŸsJ. mid¤J Kid¥ò ÁR ftå¥òika§fS¡F« bréèa®fŸ nj®ªbjL¡f¥g£L

ãakd« brŒÍ« gâ KotilªJŸsJ. Ïªjbréèa®fS¡F FHªijfŸ ey kU¤Jtkidæš6 thu§fS¡F g¢Ás« FHªijfŸ guhkç¥Ã‰fhdgæ‰Á tH§f¥g£L tU»wJ. FHªijfŸ ey Áw¥òkU¤Jt®fŸ g‰wh¡Fiw fhuzkhf v«.Ã.Ã.v°.fšé¤jFÂÍila kU¤Jt®fŸ nj®ªbjL¡f¥g£L,mt®fŸ gâak®¤j¥gLtj‰F K‹d® 1 Kjš 3khj§fS¡F g¢Ás« FHªijfŸ guhkç¥ògæ‰Áaë¡f¥gL»wJ. el¥gh©oš Ï¤Â£l«bjhl®tj‰F %.796.56 Ïy£r«mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.5.2. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš ÃwªjFHªijfS¡fhd mtru Á»¢ir:

ika muR bt›ntW ãiy Rfhjhu ãiya§fëš mik¡f¥g£LŸs òÂjhf¥ ÃwªjFHªijfŸ guhkç¥ò gFÂfS¡F ( New Born Baby

Corner) òÂajhf Ãwªj FHªijfS¡fhd

°blÃiynrr‹ ÃçÎ, òÂjhf Ãwªj FHªijfŸnehŒ ÃçÎ, eh‹F thu§fS¡F£g£lFHªijfS¡fhd nehŒ guhkç¥ò ÃçÎtêfh£Ljš (ÏªÂa bghJRfhjhu ãiy)tH§»ÍŸsJ. mid¤J Mu«g Rfhjhu

130

ãiya§fëY« Ãwªj FHªijfŸ guhkç¥ò gFÂ

131

FHªijfisÍ« FHªij eykU¤Jt®fŸ



mik¡f¥glnt©L«. 1421 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F njÁa Cuf ey¤ Â£l¤Â‹ ÑœòÂjhf Ãwªj FHªijfŸ guhkç¥ò gFÂmik¡f¥g£L, mjDila Ïa¡f¤Â‰F njitahdcgfuz§fŸ, Rfhjhu mYty®fS¡fhd gæ‰ÁM»aitfŸ tH§f¥g£LŸsJ. nkY« òÂjhfÃwªj FHªijfŸ guhkç¥ò ika§fis òÂjhfMu«Ã¡f¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya§fëšmik¥gj‰F«, eh‹F kht£l§fëš V‰fdntcŸs ika§fis tY¥gL¤Jtj‰F« c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. 2011-12« M©oš Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F cgfuz§fŸ th§Ftj‰F %ghŒ260.80 Ïy£r« mDkÂ¡f¥g£LŸsJ. Rfhjhukht£l¤Â‰F x‹W Åj« 42 kf¥ngW k‰W«FHªijfŸ ey ika§fŸ mik¡f¥gl cŸsd.

Ïªj ika§fëš Ãwªj FHªijfS¡fhd

°blÃiynrr‹ ÃçÎ el¥gh©oš ãWt¥gL«.

10.5.3. òÂajhf Ãwªj FHªijfS¡F mtruÁ»¢iraë¥gj‰fhf thlif Kiwæšjåah® FHªij ey kU¤Jt®fismk®¤Jjš.

1421 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš, khj¤Â‰FxU Kiw òj‹ »Hikfëš Áw¥ò Á»¢ir më¡fFHªijfŸ ey kU¤Jt®fis x¥gªjmo¥gilæš gh®itæL« Kiw eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. Á»¢ir¡F tU« mid¤J

gçnrhjid brŒth®fŸ. nehŒ f©l¿ªJ jL¥ò

elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥gL»wJ. mid¤JFHªijfS¡F« Áwªj guhkç¥ò më¡f¥gL»wJ,

Ïjdhš FHªijfŸ Ïw¥ò, F¿¥ghf FiwªjvilÍila FHªijfëš Ïw¥òFiw¡f¥gL»wJ. 2011-12M« M©oš %.188.68

Ïy£r« Ï¤Â£l¤Â‰fhf tH§f¥g£LŸsJ.

10.5.4. mtru fhy¤Âš jhŒ k‰W« FHªijfis

miH¤J¢ bršy nehahs® C®Â nrit :Rdhäæ‹nghJ mtru Á»¢ir njit¥g£l

FHªijfis nkš Á»¢ir bgWtj‰fhf kht£lmséš cŸs kU¤JtkidfS¡FmiH¤J¢bršy, 6 nehahs® C®ÂfŸ,

ehf¥g£od«, fhŠÁòu« k‰W« flÿ®kht£l§fëš cŸs MW Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡F Íåbr¥ v‹D« mik¥ghš

tH§f¥g£lJ. Ïªj nehahs® C®Âfis mÂfmséš ga‹gL¤J« neh¡»š mj‹gâahs®fSl‹, kht£l¤Âš cŸs ÏsŠÁRguhkç¥ò ika§fëš (kU¤Jt fšÿçkU¤JtkidfŸ,Jiz kht£l kU¤JtkidfŸ)

ãW¤j rÛg¤Âš KobtL¡f¥g£LŸsJ. gâahs®CÂa« k‰W« thfd guhkç¥Ã‰fhf njÁa Cuf

ey¤ Â£l¤Â‹ Ñœ %.38.04 Ïy£r«mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

132 133

m§Ñfç¡f¥g£lJ. ef®¥òw Mu«g Rfhjhu



10.6. tsçs« gUt¤ÂdU¡fhd ey¤ Â£l«:

tsçs« gUt¤ÂdU¡F cŸs Ïu¤jnrhif nehæid jL¤J f£L¥gh£L¡FŸbfh©Ltunt©L« v‹gJ ngWrh®

ey¤Â£l¤Â‹ äf K¡»akhd F¿¡nfhshF«. Ï¤Â£l¤Âš gŸë bršY« k‰W« gŸë bršyhjtsçs« bg©fS¡F tUl¤Â‰F Ïu©LKiw

ó¢Á kUªJ« ÏU«ò r¤J kh¤Âiu thu«

xUKiwÍ« më¡f¥gL»wJ. eilKiwæš cŸsgŸë Rfhjhu Â£l¤Âš gŸë bršY«bg©fS¡F ÏU«ò¢r¤J kh¤ÂiuÍ«, tæ‰W¥

ó¢Á¡ bfhšè kUªJ«, më¡f¥gL»wJ. gŸëbršyhj tsçs« bg©fS¡F mªj gFÂ eygâahs® _y« tH§f¥g£L tU»wJ. Ïu¤jnrhif nehia jL¥gJ k£Lkšyhkš, kU¤Jt¡fšÿçfëš cŸs r_jha ey kU¤Jt¥ ÃçÎ

k‰W« FHªijfŸ ey Ãçéš cŸs kU¤Jt«k‰W« kU¤Jt« rhuh khzt®fS¡F tsçs«gUt¤ÂdU¡fhf ey¤Â£l« g‰¿ gæ‰Áaë¤J,bjhiyJhu nritfS¡fhd Kfh«fŸ

el¤j¥gL»wJ. 2011-12M« M©oš Ï¤Â£l«%.312.26 Ïy£r« bryéš brašgL¤j¥gL«.

10.7. ef®¥òw ey thœÎ¤ Â£l«:

Á¿a ef®¥òw§fëš bghJthf eynritfŸäf eètilªj ãiyæš cŸsij fU¤Âšbfh©L xU Ïy£r¤Â‰F« Fiwthd k¡fŸbjhif bfh©l 60 efuh£Áfëš ef®¥òw Rfhjhu

ãiya§fŸ mik¡f éçthd Â£l bra‰F¿¥ò

ãiya§fëš, »uhk¥òw§fëš cŸs Mu«g

Rfhjhu ãiya§fis¥ ngh‹nw thu¤Âš VG eh£fëY« 24 kâ neuK« brašgL« tifæš_‹W bréèa®fŸ ãaä¡f¥gLth®fŸ. njÁaCuf Rfhjhu ey¤ Â£l¤Â‹ ÑœmDkÂ¡f¥g£LŸs 60 ef®¥òw Mu«g Rfhjhu

ãiya§fis bghJ Rfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò Ïa¡Feç‹ f£L¥gh£oš bfh©LtªJ,mt‰W¡F¤ njitahd gâahs®fS«,cgfuz§fS« tH§f¥gL«. Mu«g RfhjhutrÂfŸ Ïšyhj xU Ïy£r¤Â‰F« Fiwthdk¡fŸ bjhifÍŸs 75 Á¿a efu§fëš, bghJRfhjhu« k‰W« nehŒ¤ jL¥ò Ïa¡Feç‹f£L¥gh£oš òÂa ef®¥òw Mu«g Rfhjhu

ãiya§fŸ mik¡f¥gl cŸsJ.

10.8. kiythœ ey«:

10.8.1. 12 kiythœ kht£l§fëš »uhk Rfhjhuj‹dh®t nrt»fŸ ãakd« :

kiythœ k¡fS¡F njitahd eythœÎnritfis nk«gL¤Â Áwªj nrit »il¡F«tifæš 12 kiy thœ kht£l§fS¡F bjhiyöunritfŸ më¡f 1639 »uhk Rfhjhu j‹dh®tnrt»fŸ (m§Ñfç¡f¥g£l rKjha eythœÎ

C¡Fe® - Mõh) nj®ªbjL¡f¥g£L ãakd«brŒa¥g£LŸsh®fŸ. khãy mséš V‰fdntgæ‰Á bg‰w 2 Kj‹ik gæ‰Áahs®fSl‹nrh¢ruh v‹w bjh©L ãWtd¤Jl‹ ÏizªJ»uhk Rfhjhu j‹dh®t nrt»fS¡F IªJ Mõh

134

gæ‰Á ifnaLfŸ jäêš bkhê bga®¡f¥g£Læ‰Á ë¡ ¥ £LŸ n « 1011 »

135

miwfŸ guhkç¥Ã‰fhf %.75 Ïy£r« ãÂ xJ¡ÑLÂ¡ ¥ £LŸ



gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ. nkY« 1011 »uhk

Rfhjhu j‹dh®t nrt»fŸ el¥gh©oš ãaä¡f¥gl cŸsd®. mt®fS¡F,brašghLfë‹ mo¥gilæš C¡f¤bjhiftH§fÎ«, kUªJ¥ bg£ofŸ tH§fÎ«, mt®fë‹gæ‰Á¡fhfÎ« 2011-12 M« M©L brašÂ£l¤Âš %ghŒ 358.14 Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ.

10.8.2. Ãurt fhy¤Âš fh¤ÂU¡F« miwcUth¡Fjš:

kiythœ Ïl§fëèUªJ tU« f®¥ÃâjhŒkh®fS¡F« mt®fS¡F JizahftUgt®fS¡F« Ãurt¤Â‰F F¿¡f¥g£l

eh£fS¡F K‹djhf XU thu« kU¤Jtkidæš j§»¢ bršy VJthf mt®fS¡FczÎ tH§F« Â£l« 35 kiythœ gFÂæš cŸsMu«g Rfhjhu ãiya§fëš brašgL¤j¥gL»wJ. Ïj‰bfd %ghŒ.98 Ïy£r«

el¥gh©oš mDkÂ¡f¥ g£LŸsJ. kiy¥gFÂæš cŸs 35 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš,kiyaothu¤Âš cŸs 15 Mu«g Rfhjhu

ãiya§fŸ x›bth‹¿Y« Ãurt fhy fh¤ÂU¥òmiw mik¡f¥g£LŸsJ. f®¥Ãâ jhŒkh®fŸ

F¿¥ghf äfÎ« Mg¤jhd ãiyæš cŸst®fŸ,c¤njr Ãurt njÂ¡F K‹ Ïªj fh¤ÂU¥òmiw¡F tªJ mo¥gil mtru ngWfhy Á»¢irnritfŸ bgwKo»wJ. Ãurt fhy fh¤ÂU¥ò

mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.8.3. gH§Foæd® gFÂæš elkhL« kU¤Jt¥ÃçÎ:

vëÂš br‹wila Koahj gFÂfŸ cŸs 10kht£l§fëš, m§FŸs k¡fS¡F Rfhjhunrit j‹dh®t bjh©L ãWtd§fŸ _y«tH§f¥gL»wJ. jäœehL Rfhjhu Â£l ãÂcjéÍl‹ brašgL¤j¥g£l Â£l«, j‰nghJ

njÁa Cuf eythœÎ FG ãÂæšbrašgL¤j¥gL»wJ. el¥gh©oš nkY« 3kht£l§fS¡F 8 elkhL« kU¤Jt ÃçÎfŸmë¡f¥glÎŸsJ. vëÂš br‹wila Koahjkiythœ »uhk k¡fŸ nrit¡fhf %.151.92

Ïy£r« mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.9. Ãurt fhy¤Â‰F K‹/Ã‹ guhkç¥ò ÃçÎ ,Ãurt miw k‰W« mWit mu§f«Ïitfëš gGJ gh®¥òfŸ, òJ¥Ã¤jšk‰W« éçÎ gL¤Jjš:

ãiya§fëš eilbgW« Ãurt§fŸmÂfç¤J tUtjhš, Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš, Ãurt¤Â‰F tU« jhŒkh®fŸÃuré¤j Ã‹ 48 kâneu« j§» Rfhjhu

nritfis bgW« tifæš, Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš TLjyhf ÏltrÂ brŒJjunt©oaJ mtÁakh»wJ. mt®fS¡FtrÂfŸ më¡F« tifæš ngWrh® k‰W«FHªijfŸ ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ Mu«g Rfhjhu

136

ãiya§fis gGJ gh®¤jš, òJ¥Ã¤jš, k‰W«éç L¤ š n ‹ £L â

137

gæ‰ÁfŸ tH§f %ghŒ.21.66 nfho ãÂ xJ¡ÑLb Œ ¥ £LŸ



éçÎgL¤jš ngh‹w f£Lkhd gâfis

nk‰bfhŸs tifbrŒa¥g£LŸsJ. Áw¥ò kf¥ngWk‰W« FHªijfŸ ey nritfSl‹ ÏjunritfS« mÂf mséš k¡fS¡F br‹wilÍ«tifæš Ãurt th®LfŸ, mWit mu§f«,f®¥gfhy K‹ guhkç¥ò ÃçÎ, Ãurt¤Â‰F Ã‹ftå¥ò ÃçÎ ngh‹w ÃçÎfis éçÎgL¤Jjš,òJ¥Ã¤jš, k‰W« gGJ gh®¤jš ngh‹w gâfisbrŒa 2011-2012M« M©oš %ghŒ 2100 Ïy£r«xJ¡f¥g£LŸsJ.

10.10. kåj ts nk«ghL k‰W« gæ‰Á:

k¤Âa muÁ‹ têfh£Ljè‹ go 2011-2012tUl¤Â‰F xU§»izªj fšé k‰W«gâ¤Âw‹ ts®¤jš gæ‰Áfis, njitahd

Ïl§fëš brašgL¤Jtj‰fhf khãy mséšgæ‰Áaë¥gj‰F braš Â£l«jahç¡f¥g£LŸsJ. mid¤J ãiyfëY« ÓçaKiwæyhd ey nritfë‹ ju« k‰W« fhyKiwæyhd gæ‰Á ju 2009-2010š kht£l Rfhjhugæ‰Á¡ FG k‰W« t£lhu gæ‰Á FGnjh‰Wé¡f¥g£lJ. f©l¿a¥g£l ika§fëšmuR MŒtf§fis ãWÎtj‹ _y« gy ntWg£l

gæ‰ÁfŸ _y« bgw¥g£l fšé, Âw‹ k‰W«mjid brašgL¤J« msÎ Kjèat‰¿idbjhl®ªJ f©fhâ¥gj‰fhf Ïªj FG¡fŸgy¥gL¤j¥g£L, jFªj mÂfhu«më¡f¥g£LŸsJ. 2011-2012 M©oš gšntW

brŒa¥g£LŸsJ.

10.11. ngWrh® k‰W« FHªijfŸ ey Â£lÂš 2011-12M« tUl¤Â‰fhd òÂa Â£l§fŸ:

10.11.1. kf¥ngW k‰W« FHªijfŸ ey ika«:

kht£l Rfhjhu Ãçé‰F xU ika« Åj«, 42r_f ey ika§fŸ kf¥ngW k‰W« FHªijfŸ eyguhkç¥ò më¡F« Ïu©lh« ãiy kf¥ngWFHªij ey ika§fshf brašglf©l¿a¥g£LŸsJ. Ïªj ika§fŸ f®¥gfhy K‹Ã‹ guhkç¥ò, mtru fhy Ãurtnrit, ghJfh¥ghdfU fiy¥ò, mWit Á»¢ir nritfŸ, tsçs«gUt¤ÂdU¡fhd jå kU¤Jtkid, Ïd¥bgU¡fcW¥ò nehŒ k‰W« ghèaš r«kªjkhd nehŒrçbrŒjš, ngh‹w ngW rh® FHªijfŸ ey

nritæid bkh¤jkhf tH§F« kf¥ngW k‰W«FHªijfŸ ey ikakhf nk«gL¤j¥gL«. bjhiy öu¤Âš vëÂš br‹wila Koahj Ïl§fëšcŸs 31 Jiz Rfhjhu ika§fŸ ehŸ KGtJ«Ãurt nrit tH§f f©l¿a¥g£LŸsJ. Ïªjika§fëš jukhd kU¤Jt nritia tH§fÎ«ju¤ij nk«gL¤jÎ« nk‰gh®it brŒa¥gL«.

el¥gh©oš %ghŒ 18.97 nfho bryéš TLjyhd

gâahs®fŸ k‰W« cŸf£lik¥ò, kUªJfŸ, k‰W«gæ‰Á ngh‹witfSl‹ kf¥ngW FHªijfŸ eyika§fŸ (31 Jiz Rfhju ãiya§fŸ + 42 r_f

ey ika§fŸ) tY¥gL¤j¥gL«.

138

10.11.2. 108 mtru fhy nehahs® C®Â:

139

kht£l jiyik muR kU¤Jtkid r§f§fS¡Fjyh % 5 y£r« ÅjK« t£l« k‰W« t£l« mšyhj



kiythœ gFÂæYŸs c£»uhk§fS¡F,j‰nghJŸs ‘108‘ mtru fhy nehahs® C®Âthfd§fŸ, thfd¤Â‹ msÎ k‰W« rhiyfŸmik¥Ã‹ fhuzkhf br‹wilaKoahj ãiycŸsJ. %.2.76 nfho bryéš gH§Foæd® thG«kiy¥gFÂfëš TLjš trÂfSl‹ Toa 24Áw¥ò C®ÂfŸ _y« Ïªj nrit tH§f¥gL«.g¢Ás« FHªijfŸ mtru fhy nrit bgw %.87

Ïy£r« bryéš kht£l« njhU« C®Â x‹WtH§f¥gL«.

10.12. njÓa Cuf eythœÎ Ïa¡f¤Â‹ ÑœÂ£l§fŸ:

10.12.1. nehahs® ey r§f§fŸ :

Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W«kU¤Jtkidfë‹ nritfis nk«gL¤J«tifæš mid¤J Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ,kht£l jiyik kU¤JtkidfŸ, t£l« / t£l«mšyhj kU¤Jtkidfëš nehahs® ey¢r§f«njh‰Wé¡f¥g£LŸsJ. mid¤J r§f§fS«gÂÎbrŒa¥g£L ešy Kiwæš Ïa§»tU»wJ.

Ï¢r§f« m«kU¤Jtkidæš gâòçÍ«mYty®fŸ / gâahs®fSl‹ ÏizªJk¡fS¡F Áwªj nrit më¥gj‰fhd

elto¡iffisÍ«, F¿¡nfhŸfisÍ« milatêtif brŒÍ«. Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ M©L njhW«

jyh %.5 y£r« ÅjK«, t£l« k‰W« t£l« mšyhj

Ãw muR kU¤Jtkid r§f§fS¡F jyh %. 1 Ïy£r« ÅjK« mid¤J Mu«g Rfhjhu ãiyar§f§fS¡F jyh %. 1 Ïy£r« ÅjK«, efu eyika§fS¡F %.1 y£r« ÅjK« tH§f¥g£LtU»wJ. 2011-2012M« M©o‰F Ï¤Â£l¤Â‰fhf%.2215.00 Ïy£r« Â£läl¥g£LŸsJ.

10.12.2. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ / Jiz Rfhjhu

ãiya§fS¡F M©L guhkç¥ò kh‹a«:

mo¥gil mtru ngWfhy Á»¢ir k‰W« ÏsŠÁR ftå¥ò gâfŸ tH§F« 30 gL¡iffŸbfh©l Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W« r_f eyika§fS¡F, Ïa‰Ãaš c£f£lik¥ò trÂfë‹_y« jukhd gâfŸ tH§Ftij cWÂbrŒÍ«tifæš tUlhªÂu guhkç¥ò bryéd¤Â‰F

%ghŒ.1.00 Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ. mJ ngh‹nw Ïju Mu«g Rfhjhu ãiya§fS¡F« Rfhjhuika§fë‹ ešy brašgh£o‰fhfÎ«, FoÚ®tH§Fjš, fêtiw f£Ljš mitfë‹ ga‹ghLk‰W« guhkç¥Ã‰fhf M©L njhW« %.50,000tH§f¥gL»wJ. brhªj f£ol¤Âš Ïa§F« JizRfhjhu ãiya§fS¡F mjid guhkç¥gj‰fhfM©L guhkç¥ò ãÂahf %.10,000/-

tH§f¥gL»wJ. 2011-2012M« ãÂah©oš %.1645 Ïy£r« Ï¤Â£l¤Â‰fhf tH§f¥g£LŸsJ.

140

10.12.3. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W« Jiz

141

mséyhd mYty®fŸ Ïl« bg‰WŸsd®. ÏJnghš 561 efu gŠrha¤Jfëš 3000 k¡fŸ



Rfhjhu ãiya§fS¡F ãgªjida‰w ãÂ

tH§Fjš:

Mu«g Rfhjhu ãiya§fëY«, JizRfhjhu ãiya§fëY« m‹whl, jé®¡f ÏayhjÂO® bryéd§fis rkhë¥gj‰fhf, ãgªjida‰w

ãÂ tH§f¥gL»wJ. Ïªj ãÂia bryéLtj‰F,nehahs® ey¢r§f§fS¡nf mDkÂmë¡f¥g£LŸsJ. Jiz Rfhjhu ãiya§fS¡F,

M©blh‹W¡F, %.10000/- xJ¡f¥gL»wJ. Mu«gRfhjhu ãiya§fS¡F, M©blh‹W¡F%.25000/- xJ¡f¥gL»wJ. t£l« k‰W« t£l« rhuhkU¤JtkidfS¡F M©blh‹W¡F %.50000/-K« kht£l jiyik kU¤JtkidfS¡FM©blh‹W¡F %ghŒ xU y£rK«xJ¡f¥gL»wJ. Ï¤Â£l¤Â‰fhf njit¥gL« ãÂ%.1528 Ïy£r« xJ¡f¥g£LŸsJ.

10.12.4. »uhk eythœÎ, Ú® k‰W« J¥òuÎ¡ FG :

k¡fë‹ eythœÎ¤ njitfismséLtj‰F«, Â£l§fis Ô£Ltj‰F«,»uhk§fns mo¥gilahF«. Ïjid kdÂšbfh©L, jäHf¤Âš cŸs 12618 »uhk

gŠrha¤Jfëš 12618 »uhk eythœÎ k‰W« J¥òuÎFG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd. Ï¡FG¡fëš,gŠrha¤uh{ mik¥ig rh®ªj ÃuÂãÂfŸ, kfë®FG¡fŸ, k‰W« Rfhjhu«, FoÚ® k‰W« J¥òuÎKjèa Rfhjhu¤JiwÍl‹ r«kªjKila »uhk

nghš 561 efu gŠrha¤Jfëš, 3000 k¡fŸ

bjhif¡F xU FG Åj« 2540 »uhk Rfhjhu k‰W« J¥òuÎ FG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd. Ï¡FG¡fS¡F, M©blh‹W %.10000/- ãgªjida‰w ãÂahf tH§f¥gL»wJ. »uhk¤Â‹Rfhjhu¤ njitfis ó®¤Â brŒa ÏªãÂbryél¥gL»wJ. Ï¡FG cW¥Ãd®fS¡F, »uhkRfhjhu¤ njitfŸ F¿¤J gæ‰Ámë¡f¥g£LŸsJ. Ï›th©L mt®fS¡F kWgæ‰Á më¡f¥gl cŸsJ. Ï¤Â£l¤Â‰fhfxJ¡f¥g£LŸs ãÂ %.1515.80 Ïy£rkhF«.

10.12.5. »uhk Rfhjhu« k‰W« C£l¢r¤J ehŸ:

»uhk Rfhjhu« k‰W« C£l¢r¤J ehŸx›bthU khjK«, »uhk Rfhjhu J¥òuÎ FGthš,m§f‹tho ika§fëš RH‰Á Kiwæš,

eilKiw¥gL¤j¥gL»wJ. Ï›éHhéš »uhkRfhjhu bréèaU«, m§f‹tho gâahsU«

ÏizªJ k¡fS¡F eythœÎ nritfistH§F»‹wd®. Ïªj ehëš f®¥Ãâbg©fS¡fhd gçnrhjidfŸ c£gl VidakU¤Jt gâfŸ K‰gfèY«, Rfhjhu« rh®ªjjftš bjhl®ò gâfŸ Ã‰gfèY«

nk‰bfhŸs¥gL»‹wd. »uhk eythœÎ k‰W«C£l¢r¤J ehŸ bfh©lhl¥gLtjhš, m§f‹thogâahs® k‰W« k¡fŸ ešthœÎ¥ gâahs®xU§»izªJ rKjha¤Â‰F njit¥gL« ešthœÎnjitfis ó®¤Â brŒ»‹wd®.

142

10.12.6. Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W« Kj‹ik

143

Rfhjhu kht£l§fëš 48 Mu«g Rfhjhuãiya§fS¡F IS0 ju rh‹¿jœ 2010-2011š



gçªJiu ika§fëš f£Lkhd nk«ghL :

nehahs® njitfis ó®¤Â brŒÍ«tifæš, kht£l Â£läLjè‹ xU gFÂahf,Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ cŸf£lik¥òtrÂfis nk«gL¤j¥gLjš njitahf cŸsJ.cŸ nehahs® ÃçÎfŸ, Ãurt miwfŸ, mWitmu§FfŸ M»ait f£Ljš k£LkšyhJ, ÏUg¤J

eh‹F kâ neuK« bréèa®fŸ j§» nritfis

brŒtj‰fhf bréèa® FoæU¥òfŸ mtÁakhF«.2011-2012M« M©oš k¡fë‹ njitfŸ k‰W«cŸf£lik¥ò trÂ njitfis fU¤Âš bfh©L,Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ nj®Î brŒa¥g£L,f£Lkhd¥ gâfŸ Jt¡f¥gl cŸsJ.

Ï¤Â£l¤Â‰fhf xJ¡f¥g£LŸs bjhif, %.2010 Ïy£rkhF«. Kj‹ik gçªJiu ika§fëšnjit¥gL« f£Lkhd¥ gâfŸ, 2010-11š

fz¡bfL¡f¥g£L ( facility survey), 2010-2011 k‰W«2011-2012š Ïu©L f£lkhf nk‰bfhŸs¥gLtj‰fhf %.2902 Ïy£r« xJ¡ÑLbrŒa¥g£LŸsJ. Ï›bthJ¡Ñ£o‹go f£Lkhd¥gâfŸ 2010-11š Mu«Ã¡f¥g£L, el¥gh©oš%.1800.00 Ïy£r« bryéš bjhlu¥gL«.

10.12.7. IS0- ju rh‹¿jœ bgWjš :

Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹ ju¤ijnk«gL¤J« Ka‰Áahf Rfhjhu kht£l« x‹W¡F 4Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ nj®Î brŒa¥g£L, 12

ãiya§fS¡F, IS0 ju rh‹¿jœ 2010 2011š

bgw¥g£LŸsJ. Ïj‰fhf NHSRC, k‰W« mJm§Ñfç¤JŸs jurh‹¿jœ ãWtd¤Jl‹, _t®x¥gªj cl‹ghL brŒa¥g£LŸsJ. mnj ju¢rh‹W

ãWtd¤Jl‹ ÏizªJ Rfhjhu nritfis tU«M©LfëY« tH§f elto¡if vL¡f¥g£LŸsJ.

Ïju 30 Rfhjhu kht£l§fëš, jyh xU Mu«gRfhjhu ãiya¤Â‰F IS0 ju rh‹¿jœ bgWtj‰fhf%.230 Ïy£r« 2011-2012š xJ¡ÑLbrŒa¥g£LŸsJ. Ïjdhš Mu«g Rfhjhu

ãiya§fëš tH§f¥gL« Á»¢iræ‹ ju«ca®ªJ, jåah® kU¤JtkidfS¡F Ïizahdnrit, ViH k¡fS¡F »il¡f VJth»wJ.

10.12.8. Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš ÏªÂa KiwkU¤Jt (AYUSH) ika§fŸ:

j‰nghJŸs Mu«g Rfhjhu ãiya§fë‹nritfSl‹, ÏªÂa kU¤Jt Kiw nritfisÍ«xU§»iz¤J k¡fS¡F »il¡F« t©z«njÁa Cuf eythœÎ r§f¤jhš ÏªÂa KiwkU¤Jt ( AYUSH) ika§fŸ mik¡f¥g£LŸsd.

Ï«ika§fŸ k¡fëilna bgU« tunt‰igbg‰WŸsd. jäœ eh£oš Mu«g ešthœÎ nrittH§FtÂš ÏªÂa Kiw kU¤Jt« ( AYUSH ) X®K¡»akhd m§fkhf és§F»wJ. V‰fdnt

eilKiwæèUªj 479 ÏªÂa Kiw kU¤Jt (AYUSH) ika§fSl‹ nr®¤J, 2009-10 M«M©oš 300 ika§fS«, 2010-11 M« M©oš

144

nkY« 175 ika§fS« mik¡f¥g£LŸsd.Ïjdhš, 60% Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš, ÏªÂa

145

FHªijfël¤Âš »£l¥gh®it FiwghlhdJehS¡FehŸ mÂfç¤J bfh©nl tU»wJ. 2009-10



Ïjdhš, 60% Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš, ÏªÂa

Kiw kU¤Jt (AYUSH) ika§fŸbrašgL»‹wd. Ï¤Â£l§fŸ el¥gh©ošbjhl®tj‰F %.1230.15 Ïy£r« ãÂ xJ¡ÑLbrŒa¥g£LŸsJ.

10.12.9. kh‰¿aik¡f¥g£l gŸë Áwh® eythœÎ¤Â£l«:

2009-2010M« M©oš flÿ®, Â©L¡fš,fhŠÁòu«, f‹åahFkç, ö¤J¡Fo k‰W« Ïuhkehjòu« M»a MW kht£l§fS«, 2010-11šnry«, j®kòç, ÂUt©zhkiy k‰W« ÂUth%®M»a eh‹F kht£l§fS« nj®Î brŒa¥g£L,kh‰¿aik¡f¥g£l gŸë Áwh® eythœÎ¤Â£l«ika muÁ‹ Rfhjhu« k‰W« FL«g eymik¢rf¤jhš tH§f¥g£l khÂçia mo¥gilahf

bfh©L brašgL¤j¥g£LŸsJ. 2011-12«M©oš Ïju 20 kht£l§fS¡F« Ï¤Â£l«éçÎgL¤j¥gl cŸsJ. 20 kht£l§fS¡Fkh‰¿aik¡f¥g£lgŸë Áwh® eythœÎ¤ Â£l«brašgL¤j xJ¡f¥g£LŸs bjhif %. 1194

Ïy£rkhF«.

10.12.10. f©bzhë fh¥ngh« Â£l«:

IªJ Kjš gÂidªJ taJ tiu cŸsFHªijfS¡F V‰gL« gh®it¡ Fiwgh£o‰FKj‹ik¡ fhuzkhf¡ fUj¥gLtJ rçbrŒa¥glhj xë¡f‰iw éyfš FiwghnlahF«.

ehS¡FehŸ mÂfç¤J bfh©nl tU»wJ. 2009 10

M« M©oš eLãiy¥ gŸëfëš MW Kjšv£lh« tF¥ò tiuæš cŸs khzt khzéaU¡F

Ï›bthë¡f‰iw éyfš Fiwgh£oidf©l¿tnjhL k£Läšyhkš mt®fS¡F V‰wf©zhoia tH§f Â£l« brašgL¤j¥g£LŸsJ.

2009 -10 M« M©oš bkh¤j« 1,60,983 f©zhofŸ tH§f¥g£LŸsJ. 2010- 11 M«

M©oš MW k‰W« 10 M« tF¥ò khzt®fS¡F Ïªj Â£l¤ij brašgL¤j %. 387 Ïy£r«

tH§f¥g£LŸsJ.1,61,072 f©zhofŸkhzt®f£F tH§f¥g£LŸsJ. el¥ò M©ošFHªijfis gçnrhjid brŒÍ« Ïªj Â£l¤ijbrašgL¤j %ghŒ 2.52 nfho nfhu¥g£L ÏªÂamuÁ‹ x¥òjY¡fhf cŸsJ.

10.12.11. gŸë khztU¡fhd gš ghJfh¥ò¤ Â£l«:10.12.11.1. »uhk¥òw§fëš gš kU¤Jt ika§fismik¤jš _y« gš kU¤Jt éê¥òz®it»uhk¥òw§fëš V‰gL¤j ÏaY«. Ïj‹ _y« gšrh®ªj nehŒfis jL¤jiyÍ« mªnehŒfS¡Fmë¡f¥gL« kU¤Jt Á»¢irfisÍ«xU§»iz¤J më¡f ÏaY«. j‰bghGJ 148

Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ 22 t£l« / t£l« rhuhkU¤JtkidfëY« gš kU¤Jt nritfŸtuh¤Â‰F _‹W eh£fŸ më¡f¥g£L tU»‹wd.

el¥ò ãÂah©oš Ï¤Â£l¤Âid nkY« 60nk«gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

146

%.219.6 Ïy£r« bryéš éçÎgL¤j¥glÎŸsJ. Ïj‹ _y« 208 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ

147

brašgL¤j¥g£lJ.Ï§F bg‰w mDgt§fë‹mo¥gilæš éG¥òu«, fhŠÁòu«, k‰W« flÿ®



Ïj _ M j ã

Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœ bfh©Ltu¥g£LŸsJ.

10.12.11.2. gŸë¡ Rfhjhu¤ Â£l¥ gçnrhjidæšRkh® 45 rjé»j FHªijfS¡F gš r«gªj¥g£lÃu¢ridfŸ cŸsjhf bjç»‹wJ. brh¤ij gš,g‰fhiu, <W nehŒ, Óu‰w gš M»ait gŸëFHªijfël¤Âš fhz¥gL« bghJthd nehŒfŸ.

Ï¥gš Ãu¢ridfis Mu«g¤Ânyna f©l¿jš

_y« mitfis K‰¿Ykhf jL¡f ÏaY«.j‰bghGJ 148 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš

Ï¢nritfŸ tH§f¥g£L tU»‹wd. 2010-11 M«M©oš všyh muR k‰W« muR rhuh gŸëfëš_‹W Kjš v£lh« tF¥ò tiu cŸskhzt®fS¡F Ï¥gš kU¤Jt nrit Kfh«fŸ

el¤j¥g£LŸsd. Ï¤Â£l¤Â‰F %.244.94 Ïy£r«tH§f¥g£LŸsJ. 2011 – 12 M« M©oš Ï¤Â£l«

Ï«khãy« KGtJ« brašgL¤j¥glÎŸsJ.

10.12.12. nehŒ jâ¥ò Á»¢ir ( r_f mo¥gilkhÂç):

nehŒ jâ¥ò Á»¢ir v‹gJ nehahëæ‹thœ¡if¤ ju¤ij ca®¤Â mt®j« FL«g§fŸò‰WnehŒ ngh‹w nehŒfS¡F jFªj Á»¢ir

më¡fÎ« jåah® ãWtd g§fë¥ò cjéÍl‹Mu«g¤Ânyna f©l¿ªJ jL¤J ãthuz«më¡F« X® Ka‰ÁahF«. Ïj‰fhd khÂç¤ Â£l«2009 – 2010M« M©oš fhŠÁòu« kht£l«ÂU¥ò£Fê Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš

mo G ò Š ò ‰W ÿ

M»a kht£l§fëš Ïªj Â£l¤ij brašgL¤jjyh %.15 Ïy£r« ãÂ xJ¡ÑL brŒ¥g£LŸsJ.

Ïªj¤ Â£l¤Â‰fhf 2010-2011Ïš %.150 Ïy£r§fŸ ãÂ xJ¡f¥g£LŸsJ. Ï¤Â£l« c¤njrkhfbr¥l«g® 2011-Ïš eilKiwgL¤jglÎŸsJ.

10.12.13. mtrufhy nehahs® C®Â:

Rfhjhu« k‰W« FL«g ešthœÎ Jiw,fhtšJiw, Ôaiz¥ò¤ Jiw M»at‰¿‹x¤JiH¥òl‹ mtru fhy Á»¢ir nritfŸmë¥gj‰F iAjuhgh¤ Ï.v«.M®.I. ãWtd¤Jl‹jäœehL muR xU òçªJz®Î x¥gªj¤Âšifbah¥gä£lJ. mtrufhy nehahs® C®Ânrit15.09.2008 Kjš brašgh£oš cŸsJ. mtru fhynkyh©ik cjéika«, br‹id muRf°öçghŒfhªÂ kU¤Jtkidæš cŸsJ. ‘108‘M«òy‹° nritæ‹ _ykhf tH§f¥gL«mtrufhy ngh¡F tu¤J nritiakU¤JtkidfS¡F Ïilnaahd ngh¡Ftu¤JtrÂfisÍ« mDkÂ¥gJ ngh‹w TLjšnritfSl‹ Ï¤Â£l brašghL nk«gL¤j¥gL«.

el¥ò M©L¡fhd njÁa Cuf ey thœÎ Ïa¡f

ãÂæš 20 éG¡fhL bjhl® bryéd« k£Lnknk‰bfhŸs¥glnt©L« v‹W ika muRtiuaW¤jjhš 2011-12M« M©oš Ï¤Â£l¤Â‹bjhlU« bryéd« k‰W« bjhluh

148

bryéd¤Â‰fhf %.1574.26 Ïy£r« kåjtsbryéd«, gæ‰Á, vçbghUŸ, gGJgh®¥òfŸ k‰W«

149

10.12.15. òÂa Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸbjhl§f¥gL«:



guhkç¥ò k‰W« Ïju njitfS¡fhfmDkÂ¡f¥g£LŸsJ. vŠÁa bryéd« khãy

ãÂæèUªJ nk‰bfhŸs¥gL«.

10.12.14. kåj ts« :

rkbtëfëš 30,000 k¡fŸ bjhif¡F, xUMu«g Rfhjhu ãiya«, k‰W« kiy¥gFÂfëš

20,000 k¡fŸ bjhif¡F xU Mu«g Rfhjhu ãiya« v‹w be¿Kiwfë‹go, 166 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ (2009-10š 116 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš k‰W« 2010-11š 50 Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš ) mik¡f¥g£LŸsd. Ïjdhš,»uhk¥òw ViH k¡fŸ, j§fŸ ešthœÎ¤njitfis mU»nyna ãiwnt‰¿¡ bfhŸs

ÏaY»wJ. Ïnjnghš 2008-10M« M©Lfëš, 30

gL¡iffŸ, mWit mu§FfŸ, °nf‹ trÂ,CLfÂ® ÃçÎ, <.Á.í ÃçÎfŸ Kjèat‰Wl‹125 Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ ju«ca®¤j¥g£LŸsd. Ïªj òÂa Mu«g Rfhjhu

ãiya§fS¡fhd gâahs® bryéd¤ij njÁaCuf ey Â£l« V‰W¡bfhŸ»wJ. 2011-12M«M©o‰fhd braš Â£l¤Âš gâahs®fŸbryéd¤Â‰fhf %. 4049.32 Ïy£r§fŸ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

»uhk¥òw k¡fë‹ eythœÎ njitfis ó®¤Â brŒÍ« éjkhf, kz¥ghiw t£lhu¤ÂškwtDh® Cuh£ÁæY«, kâf©l« t£lhu¤Âšnrhkur«ng£il Cuh£ÁæY«, m©lešYh®t£lhu¤Âš bg£lthŒjjiy Cuh£ÁæY« _‹WòÂa Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ %.114.27 Ïy£r«bryéš V‰gL¤j¥gL«.

10.13. njÁa ey Â£l¤Â‹ Ñœ 2011-2012šeilKiw¥gL¤j¥gl cŸs Â£l§fŸ :

10.13.1 bg©fŸ eyKl‹ :

jäœeh£L »uhk¥òw k¡fëilna bjh‰whnehŒfë‹ Kj‰ fhuâfis Fiw¤J k¡fë‹

ey¤Âid nk«gL¤j“ eykhd jäHf«”Â£l« 2010 –

2011-š bjhl§f¥g£lJ.Ïj‹ bjhl®¢Áahfbg©fS¡F kh®gf k‰W« fU¥igthŒ ò‰WnehŒfis f©l¿a “bg©fŸ eyKl‹”Â£l«

el¥gh©oš brašgL¤j¥gl cŸsJ. Ï¤Â£l¤Âš»uhk¥òw§fëš 30 taJ¡F nkš cŸs bg©fŸmidtU« gçnrhÂ¡f¥gLth®fŸ. bg©fëilnakh®gf k‰W« f®¥g¥igthŒ ò‰W nehŒ F¿¤j

éê¥òz®Î V‰gL¤Jjš Ïj‹ neh¡fkhF«. Ïj‰fhf kU¤Jt mYty®, bréèa®, k‰W«kU¤Jt« rhuh gâahs®fis¡ bfh©l elkhL«kU¤Jt¡ FGthš _‹W Kjš eh‹F Kfh«fŸtiu el¤j¥gL«. Ï« Kfh«fëš f©l¿a¥gL«

150

nehahëfŸ Áw¥ò kU¤Jt guhkç¥Ã‰F gçªJiubrŒa¥gLt®. Jiz Rfhjhu ãiya§fëš

151

10.13.3. gæ‰Á ika§fis nk«gL¤Jjš:



el¤j¥gL« Kfh«fŸ »uhk Rfhjhu« k‰W« Fo Ú® öŒik bra‰ FG¡fŸ _y« el¤j¥gL«. bg©fŸ eyKl‹ v‹w gçnrhjid Kfh«fŸ el¤j %.2.70nfho ãÂ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

10.13.2. nk«gL¤j¥gL¤j¥g£l Mu«g Rfhjhuãiya§fëš – KÂnah® Á»¢irika§fŸ k‰W« cl‰gæ‰Á

kU¤JtkidfŸ mik¤jš :

2011-2012-M« M©oš K‹ndho Â£lkhfKÂnah®fS¡F cl‰gæ‰Á k‰W« kWthœÎnritfŸ tH§F« xU òÂa Â£l« ntYh®, ÂU¢Á,Átf§if, f‹åahFkç, nry« M»a IªJkht£l§fëš, brašgL¤j¥gl cŸsJ. K‹ndhokUªjf§fŸ mik¡f¥g£L muR – jåah® T£LKa‰Á Kiwæš gâahs® ãaä¡f¥gLt®.

Ï¤Â£l¤Âš j‰nghJŸs cl‰gæ‰Á kU¤Jtgæ‰Á fšÿçfë‹ nritfS«, MÍZika§fë‹ nritfS«, xU§»iz¡f¥g£L

Ï«ika§fŸ brašgL¤j¥gl cŸsd. mo¥gilcgfuz§fŸ k‰W« Á»¢ir ika§fŸ eilbgW«bryédkhf, ika« x‹W¡F %. 2 Ïy£r« Åj«,

bkh¤j« Xuh©L¡F %. 30 Ïy£r« brythF« vdkÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

jäœeh£oš, v£L bghJ Rfhjhu gæ‰Áika§fS« k‰W« Mu«g Rfhjhu ãiya§fëš»uhk Rfhjhu bréèa®fS¡fhd gæ‰Á¡fhf 10»uhk Rfhjhu gæ‰Á ika§fS« cŸsd. bgU»tU« njit¡nf‰g ngWrh® k‰W« FHªijfŸ ey«k‰W« njÁa Cuf ey¤Â£l¤Â‹ Ñœ eilbgW«Â£l§fŸ g‰¿ gæ‰ÁfŸ tH§Ftj‰F Ïªj gæ‰Áika§fë‹ trÂfŸ nk«gL¤j¥gl nt©oÍŸsJ.gæ‰Á ika§fë‹ trÂfis nk«gL¤jÎ«, k‰W«gæ‰Á¡fhd jukhd MŒtf«, fs¥ gâahs®fisgâ kÂ¥ÕL brŒjš ngh‹witfS¡fhf %ghŒ.500 Ïy£r« ãÂ mDkÂ¡f¥g£LŸsJ.

10.13.4. FHªijfëilna fhz¥gL« ÃwéFiwghLfŸ f©l¿jš:

2004-2005 M« M©oš 15 taJ¡FFiwthf cŸs FHªijfëš Ãwé¡ FiwghLcŸst®fŸ f©l¿a¥g£L, mt®fëš cjL¥ÃsÎk‰W« m©z¥ ÃsÎ nehŒ cŸst®¡F muRkU¤Jt¡ fšYhç kU¤Jtkidfëš mWitÁ»¢ir brŒa¥g£L jäœehL cjL ÃsÎ – m©z¥ ÃsÎ Ïšyhj khãykh¡f¥g£lJ.j‰bghGJ Û©L« Ï¤Â£l¤ij eilKiw¡Fbfh©L tu¤ Ô®khå¡f¥g£LŸsJ. 15 taJ¡FÑGŸs gh®it¡F¥ òy¥gL« Ãwé¡ nfhshWFiwghLfŸ cŸs FHªijfŸ F¿¤J MŒÎnk‰bfh©L, mWit Á»¢ir njit¥gL«,

152

FHªijfS¡F Ïytrkhf muR kU¤Jt¡ fšYhçkU¤Jtkidfëš mWit Á»¢ir brŒa¥gL«.



nk‰f©l FiwghLfSl‹ f©l¿a¥gL«FHªijfis g‰¿a gÂntL x‹W guhkç¡f¥g£Lbjhl® elto¡if vL¡f¥gL«.

153

m¤Âaha« - 11

154

11. 2. kht£l vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghL ÃçÎ:



jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f«

11.1. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« - X®

m¿Kf«:

k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤ Jiwæ‹Ñœ Ïa§F« jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghLr§f«, v¢.I.é/vŒ£° nehia jL¥gJ k‰W«

f£L¥gL¤JtJ ngh‹w gâfisnk‰bfhŸtj‰fhf mik¡f¥g£lJ. flªj 2001-M« M©oš jäœeh£oš v¢.I.é/vŒ£° bjh‰W1.13 éG¡fhlhf ÏUªjJ. Â£l« Áw¥ghfbrašgL¤Âaj‹ fhuzkhf 2007-M« M©ošbtëæl¥g£l nehŒ f©fhâ¥ò m¿¡ifæ‹go,bjh‰W 0.25 éG¡fhlhf FiwªJŸsJ.

el¥gh©oš v¢.I.é/vŒ£° bjh‰¿id nkY«

Fiw¤Âl khãy muR x¤JiH¥òl‹ mid¤J muRkU¤JtkidfŸ, Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ k‰W«bjh©L ãWtd§fŸ _y« gy Â£l§fisbrašgL¤j jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghLr§f¤Â‰F %.8532.89 Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.2012-M« M©L¡FŸ, jäHf¤ij “vŒ£° Ïšyh”k‰W« “òÂa v¢.I.é. bjh‰¿šyh khãykhf”cUth¡Ftnj jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghLr§f¤Â‹ cldo F¿¡nfhshF«.

njÁa vŒ£° f£L¥ghL ãWtd« jdJnritia kht£l mséš Ôéu¥gL¤j kht£lvŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghL Ãçit ãWéÍŸsJ.

ÏJ jäœeh£oš v¢.I.éæ‹ jh¡f« mÂf« cŸs 27kht£l§fëš mik¡f¥g£LŸsJ. el¥ò

ãÂah©oš, ÂU¥ó® k‰W« mçaÿ® kht£l§fëšòÂajhf kht£l vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥ghLÃçit V‰gL¤j %.348.78 Ïy£r«tH§f¥g£LŸsJ.

11.3. v¢.I.é.ahš ghÂ¡f¥g£l FHªijfS¡fhdmw¡f£lis:

vŒ£° nehædhš bg‰nwhiu ÏHªjFHªijfŸ v›éj MjuÎä‹¿ mšyYW«

ãiyia¥ ngh¡»l muR rh®ªj mw¡f£lis x‹W

gÂÎ brŒa¥g£LŸsJ. Ïªj nehædhš jªijmšyJ jhŒ mšyJ bg‰nwh® ÏUtiuÍ« ÏHªjFHªijfS¡F mt®fë‹ guhkç¥ò, go¥ò k‰W«kU¤Jt cjé¤ bjhif Ïªj mw¡f£lis _y«,tH§f¥gL»wJ. Ïªj mw¡f£lis¡F %ghŒ 5.00nfho ãÂ murhš xJ¡ÑL brŒa¥g£lJ. Ïªj 5.00nfho xJ¡Ñ£oš %.4.50 nfho jäœ ehL gt®igdh‹° ãÂ ãWtd¤Âš it¥ò¤ bjhifahf

KjÄL brŒa¥g£LŸsJ. ÛjKŸs %.50.00 Ïy£r¤Âš %.44.50 Ïy£r« ghÂ¡f¥g£l 1549FHªijfS¡F go¥ò k‰W« czÎ¡Fcjé¤bjhifahf tH§f¥g£LŸsJ.

ÏªãÂæèUªJ bgw¥gL« t£oæèUªJ

155

ghÂ¡f¥g£l FHªijfS¡F 2010-11-M« M©oš%.45.90 Ïy£r« mt®fsJ fšé cjé¤

156

jL¡f mÂf gaDŸs tê MQiwahF«. ÁwªjtêKiwfŸ _y« x›bthU FGédiuÍ«



bjhifahf tH§f¥g£LŸsJ.

11.4. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f¤Â‹

Â£l§fis Ñœ¡f©lthW tif¥gL¤jyh«:

1. bjh‰iw jL¡F« Â£l§fŸ2. Á»¢ir nritfŸ3. guhkç¥ò k‰W« MjuÎ¢ nritfŸ

4. nehŒ f©fhâ¥ò, kÂ¥ÕL k‰W« gæ‰Á elto¡iffŸ

11.5. vëÂš nehŒ bjh‰w¡Toa k¡fS¡fhdÏy¡F:

Ï¤Â£l« vëÂš nehŒ bjh‰w¡Toak¡fëilna ghšéid nehŒ k‰W« v¢.I.é. bjh‰W

nehŒ guthkš Fiw¥gij neh¡fkhf bfh©LŸsJ. Ï¤Â£l« j‹dh®t bjh©L ãWtd§fë‹ _y«brašgL¤j¥gL»wJ. Ï¤bjh©L ãWtd§fisika¡ FG (bg© ghèaš bjhêyhs®fŸ, Xçd¢nr®¡ifahs®fŸ, CÁ _y« nghij kUªJga‹gL¤Jgt®fS¡fhd gâ) k‰W« Ïiz¥ò FG(X£Le®fŸ k‰W« Ïl«bgaU« bjhêyhs®fS¡fhd gâ) vd tif¥gL¤j¥g£oU¡»wJ.

11.6. MQiw ga‹ghL:

11.6.1. bghJ k¡fŸ k‰W« mÂfMg¤JŸshdt®fël« v¢.I.é. bjh‰W guthkš

br‹wila gšntW têKiwfŸ Ã‹g‰w¥gL»wJ.

• k¡fŸ ey guhkç¥ò ãWtd§fŸ,ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ, btë Kfh«fŸ,xU§»izªj M‰W¥gL¤jš k‰W«gçnrhjid ika§fŸ, k‰W« muR rhuhmik¥òfŸ _y« Ïytr MQiwéãnah»¤jš.

• MQiw jahç¥ghs®fŸ k‰W« r_fé‰gid ãWtd§fë‹ cjéÍl‹khåa éiyæš MQiwfis é‰gidbrŒjš.

• MQiw ga‹gh£il k¡fëilnabfh©L bršyÎ«, ghJfh¥ghd clYwÎg‰¿a éê¥òz®it mÂfç¥gj‰fhd

el¤ij kh‰w bjhl®òfŸ.• ghèaš bjhêyhs®fS¡F bg©Qiw

tH§Ftij nk«gL¤Jtj‹ _y«bg©fS¡F mÂfhu« më¤jš, khåaéiyæš bg©Qiw éãnahf¤ijnk«gL¤J« elto¡iffëš x¤jfšéahs®fis <Lgl¢ brŒJ mj‹_y« mt®fSila thœ¡if ju¤ij

nk«gL¤jÎ«, njitæšyh f®¥g« k‰W«bjh‰iw jL¥gj‰fhd jL¥ò¤Â£l§fis nk‰bfhŸsÎ« gæ‰Ámë¡f¥gL»wJ.

157

11.6.2. Ïytr MQiw éãnahf«:

158

jL¥ò k‰W« f£L¥ghL ( APAC ) v‹w j‹dh®tmik¥òl‹ brašgL¤j¥g£LŸsJ. Ï¤Â£l«



xU§»izªj M‰W¥gL¤jš k‰W«gçnrhjid ika§fŸ, T£L kUªJ Á»¢irika§fŸ, ghšéid nehŒ ÃçÎfŸ, kfë® Racjé¡ FG¡fŸ k‰W« j‹dh®t bjh©L

ãWtd§fŸ _y« 2010-11-« M©oš Vw¡Fiwa4.43 nfho MQiwfŸ Ïytrkhf éãnahf«brŒa¥g£LŸsJ.

11.6.3. MQiw jhåa§» ÏaªÂu« (CVM):

br‹idæš k£L« 1000 ÏaªÂu§fŸbghU¤j¥g£L 5.54 Ïy£r« MQiwfŸé‰f¥g£LŸsd.

11.6.4. bg©Qiw éãnahf«:

ghèaš bjhêyhs®fëilna bg©Qiwcgnahf¤ij C¡Fé¡F« brašfëš <Lg£LŸs33 j‹dh®t bjh©L ãWtd§fS¡F 1,94,130bg©QiwfŸ bfhŸKjš brŒa¥g£L khåaéiyæš tH§f¥g£LŸsJ.

11.7. Ïiz¥ò¥ gâahs® Â£l« (LWS):

njÁa vŒ£° f£L¥gh£L mik¥ò x¥òjštH§»a Ïiz¥ò gâahs®fS¡F éê¥òz®ÎtH§F« Â£l« 2008-09 M« M©L Kjš nehŒjh¡f« mÂf« cŸs eh‹F kht£l§fëš vŒ£°

jäœeh£oš nkY« 17 kht£l§fS¡F Ã‹d®éçÎgL¤j¥g£lJ. el¥ò M©oš %.5.67 nfho

Ï¤Â£l¤Â‰F tH§f¥g£LŸsJ.

11.8. »uhk¥òw kfë® v¢.I.é. / vŒ£i[vÂ®bfhŸtj‰fhd Ra cçik:

ÏªÂahéš, KobtL¥gÂš kfëU¡F mÂf

K¡»a¤Jt« ÏšyhjjhY«, ghèaš k‰W«ghYz®Î r«gªjkhd ãfœÎfis g‰¿ éthÂ¥gÂšFiwªj msÎ thŒ¥ò cŸsjhY«, v¢.I.é. bjh‰iwbgw mÂf msÎ thŒ¥òŸsJ. UNAIDS

kÂ¥Õ£o‹go 50 rjé»j òÂa bjh‰WfŸbg©fël« V‰gL»wJ. Ï¤jifa Nœãiyæš,bg©fS¡F ghèaš clšey«, mt®fS¡FKobtL¥gj‰fhd cçik k‰W« mt®fë‹

thœ¡if¤ JizÍl‹ MQiw ga‹ghL g‰¿ngRtJ mtÁakh»wJ. jäœeh£oš kfë® eynk«gh£L¤ Â£l¤Â‹ _ykhf 16 kht£l§fëšcŸs 1,02,500 kfë® Ra cjé¡ FG¡fë‹ 16

Ïy£r« kfëU¡F v¢.I.é. / vŒ£° jL¥ò k‰W«éê¥òz®Î gæ‰Á jäœehL khãy vŒ£°f£L¥ghL r§f« _ykhf jäœehL kfë® eynk«gh£L ãWtd¤Jl‹ ÏizªJ

më¡f¥g£LŸsJ.

159

11.8.1. Ï¤Â£l¤Â‹ neh¡f§fŸ:

160

mQFKiw ngh‹w gy rthšfis Â£lnkyhs®fŸ rªÂ¡f nt©oÍŸsJ. Mifahš,



• vëjhf M£bfhŸs¡ Toav¢.I.é./vŒ£° g‰¿a éõa§fëš,bg©fë‹ jh¡f¤ij Fiw¥gJ.

• ghèaš k‰W« Ïd¥bgU¡f ey cçikg‰¿a KoÎ vL¥gÂš bg©fS¡fhd RamÂfhu«

• ghšéid nehŒ bjh‰W k‰W« v¢.I.é. /

vŒ£° bjh‰W bjhl®ghd m¿itnk«gL¤Jjš• gçnrhjid k‰W« Á»¢ir nritfŸ

më¤jš g‰¿a éê¥òz®itV‰gL¤Jjš

• bg©fëilna v¢.I.é.-Íl‹thœgt®fël« fh£L« kd¥gh‹ikiakh‰Wjš

11.9. jäœeh£oš fhtš JiwædU¡fhd MjuÎnfhU« Â£l§fŸ:

v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò braš Â£l¤Âš,mjDl‹ ÏizªJ gâah‰Wgt®fël«éê¥òz®it V‰gL¤JtJ xU K¡»akhdTwhF«.mÂf Mg¤ij éisé¡F« el¤ijÍila

FGédç‹ Ãu¢Áidfis ifahŸtÂš fhtš Jiw xU K¡»a g§F t»¡»wJ. ghèašbjhêyhs®fŸ, Xçd¢ nr®¡ifahs®fŸ, CÁ _y«nghij kUªJ ga‹gL¤Jnth® k‰W«muthâfël¤Âš fhtš Jiwædç‹

jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghL r§f¤jhšjäœeh£oYŸs mid¤J fhtš JiwædU¡F«v¢.I.é./vŒ£° g‰¿ xU ehŸ éê¥òz®Î gæ‰ÁbfhL¡f¥g£L tU»wJ. flªj 3 tUl§fshf(2008-2011) fhtš Jiwæš 129 ca® mÂfhçfŸ,5372 MŒths®fŸ k‰W« cjé MŒths®fŸ, 12714jiyik¡ fhty®fŸ, 11000 gæ‰Á¡ fhty®fŸk‰W« 30464 fhty®fS¡F« gæ‰Á

më¡f¥g£LŸsJ. el¥ò M©o‰F %.120.74 Ïy£r« Ïªj K¡»a elto¡if¡fhftH§f¥g£LŸsJ.

11.10. jftš, fšé k‰W« bjhl®ò:

11.10.1. jäœehL khãy vŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Â‹éê¥òz®it gu¥òtj‰fhf totik¡f¥g£l

bjhl®ò Í¤ÂfŸ Áw¥ghf bghJk¡fëilnabr‹wiltÂš bgça bt‰¿ia f©LŸsd. Ïj‹fhuzkhf ã®zæ¡f¥g£l Ïy¡Fmila¥g£LŸsJ. nkY«, j‰rka« jäœehL khãyvŒ£° f£L¥ghL r§f« mjDila bjhl®òÍ¤Âfis, k¡fë‹ kdÂš kh‰w¤ij V‰gL¤J«tifæš brašgL¤j Â£lä£L tU»wJ.

11.10.2. r_f gh®itæš V‰g£LŸs kh‰w«fhuzkhf jftš, fšé k‰W« bjhl®òbrašghLfŸ, jåeg® bjhl®Ãid cWÂ¥gL¤J«tifæš mÂfç¡f¥g£L, tY¥gL¤j¥g£LtU»wJ. Ïªj elto¡ifædhš jäœehL khãy

161

vŒ£° f£L¥ghL r§f¤Â‹ nritfë‹ njitmÂfç¤JŸsJ. mÂf v©â¡ifæyhd

¡ ¡ ‰n ¢ é/ Œ£° ‰¿

162

11.11.2. tsçs« gUt¤ÂdU¡fhd gŸë fšé¤Â£l«:



k¡fS¡F j‰nghJ v¢.I.é/vŒ£° g‰¿a RfhjhunritfŸ br‹wil»wJ. Ï¢r§f«, rKjha¤Âšv¢.I.é / vŒ£° g‰¿ ãyé tU« jtwhdfU¤J¡fŸ k‰W« v©z§fis fârkhdmséš Fiw¥gÂš bgUkséš bt‰¿ bg‰WŸsJ.jftš, fšé k‰W« bjhl®ò braš Â£l§fshšv¢.I.é / vŒ£ìdhš V‰gL« xJ¡Fjš k‰W«òw¡fâ¤jš mÂf¥goahf Fiw¡f¥g£L v¢.I.é /

vŒ£[&l‹ thG« k¡fS¡F kåj cçikKGtJ« »il¤Âl têtif brŒa¥g£LŸsJ.

11.10.3. jäœeh£oš 90 rjé»j¤Â‰F«mÂfkhdt®fS¡F v¢.I.é / vŒ£° nehia¥ g‰¿aéê¥òz®Î V‰g£LŸsJ. MæD«, v¢.I.é.nehædhš ghÂ¡f¥g£l k¡fS¡F r_f ghJfh¥òk‰W« muÁ‹ cjéfŸ / rYiffŸ / Â£l§fŸ

g‰¿a éê¥òz®Î njit¥gL»wJ. bghJ k¡fël«v¢.I.é.-ahš ghÂ¡f¥g£l k¡fis r_f¤Âšm§Ñfç¡f¡Toa kd¥g¡Ft¤ij V‰gL¤jKa‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.

11.11.1. v¢.I. é./vŒ£° ghÂ¥ò V‰glthŒ¥òŸnshU¡fhd éê¥òz®Î Â£l§fŸ:

v¢.I. é./vŒ£° ghÂ¥ò V‰gl mÂfthŒ¥òŸst®fŸ tsçs« gUt¤Âd® k‰W« ÏisP®fŸMt®. ÏªÂahéš 15 èUªJ 29taÂ‰F£g£lt®fëš Vw¤jhH 31 éG¡fh£od®

v¢.I.é.æ‹ jh¡f¤Â‰F cŸsh»‹wd®.

gŸë¡ FHªijfëilna v¢.I.é./vŒ£°g‰¿a éê¥òz®Î V‰gL¤J« tifæš 10,000nkšãiy k‰W« ca®ãiy¥ gŸëfëš éê¥òz®ÎÂ£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ïªj Â£l¤ÂšRkh® 15 Ïy£r« khzt®fŸ éê¥òz®Îbg‰WŸsd®. Kj‹ik gæ‰Áahs®fŸ, MÁça®fŸk‰W« ca® fšéahs®fë‹ gæ‰Á¡fhf % 100

Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.11.12. fšÿçfëš brŠRUŸ r§f«:

11.12.1. fiy k‰W« m¿éaš fšYhçfŸ, bgh¿æašfšYhçfŸ, bjhêš E£g¡ fšÿç fšéašfšYhçfŸ k‰W« MÁça® gæ‰Á ãWtd§fëšv¢.I.é./vŒ£° éê¥òz®Î V‰gL¤J« tifæš2,337 brŠRUŸ r§f§fŸ ( RRC )mik¡f¥g£LŸsJ. xU Ïy£r¤Â‰F« nk‰g£lkhzt®fŸ brŠRUŸ r§f§fëš j‹dh®t

Ïu¤j¡ bfhilahs®fshf gÂÎ brŒJŸsd®. Ïij¢ brašgL¤j %.110.5 Ïy£r«tH§f¥g£LŸsJ.

11.12.2. neh¡f§fŸ:

• el¤ij kh‰w¤ jftš bjhl®ò _ykhf ÏisP®fëilna v¢.I.é.bjh‰iwFiw¥gj‰fhd mgha« F¿¤jòyDz®it mÂfç¤jš.

163

• ÏisP®fis vëÂš ftu¡Toa jftš,bjhl®ò mQFKiwfis m¿Kf¥gL¤Jjš.

164

11.13. elkhL« jftš, fšé k‰W« jftš bjhl®òC®ÂfŸ:

b ›n Â£ Ï ¡ ¿¤ ¡ ë n



• ÏisP®fis, rf khzt®fS¡Fm¿ÎW¤Jgt®fshfÎ« x¤jfšéahs®fshfÎ« kh‰w¤ij V‰gL¤J«KftuhfÎ« cUth¡Fjš.

11.12.3. braš Í¤ÂfŸ:

brŠRUŸ r§f« Ã‹tU« braš Í¤Âfis eilKiw¥gL¤J»wJ:

• "thœit bfh©lhLnth« " v‹w ò¤jf« g‰¿ 10kâ neu tF¥ò

• éê¥òz®Î Kfh«fŸ

• bjh‰W¡FŸshdt®fŸ, MnyhridtH§Fgt®fŸ, muthâfŸ k‰W« CÁ _y«

nghij kUªJ ga‹gL¤JnthUl‹fyªJiuahlš.

Ï¤Â£l« Áw¥ghf brašgLtjhš, Ïjidgšfiy¡fHf mséš ghl¤Â£l¤Âš nr®¡f KoÎbrŒJ, ghuÂjhr‹ k‰W« fhkuh#®gšfiy¡fHf§fëš ghl¤Â£lkhf j‰bghGJnr®¡f¥g£LŸsJ. nkY«, tU§fhy§fëšjäHf¤Âš cŸs Ãw gšfiy¡fHf§fëY«

Ï¤Â£l« ghl¤Â£l¤Âš nr®¡f¥gL«.

bt›ntW Â£l Ïy¡F F¿¤J k¡fëilnaéê¥òz®it V‰gL¤jÎ«, k¡fS¡F ÁwªjmQFKiw »il¡f¢ brŒtij cWÂbrŒtj‰fhfÎ«, kiythœ k‰W« F¡»uhk§fëšthG« k¡fël« éê¥òz®Î jftšfis bfh©Lbrštj‰fhfÎ«, elkhL« jftš, fšé, bjhl®òC®ÂfŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsd. Ï›ñ®Âæš

xë – xè trÂfŸ, jftš, fšé k‰W« bjhl®òm£ilfŸ, Rtbuh£ofŸ, J©L ÃuRu§fŸ k‰W«MQiw é‰gid ÏaªÂu§fŸ M»ait cŸsd.

ÏJ k¡fis¡ ft®ªJ, nk‰brh‹d ÏªjòJikahd bghU£fŸ k‰W« fyªJiuahlš _y«jftšfis më¡F«. Ïªj jftš, fšé, bjhl®òC®ÂfŸ K‹khÂç Â£lkhf kJiu kht£l¤Âšx‹W«, br‹id kht£l¤Âš x‹W« Xuh©L

fhy¤Â‰F Ïa¡f¥gL»wJ. Ïªj C®ÂfisKid¥òl‹ Ïa¡»l kht£l brŠÁYit r§f«<LgL¤j¥g£LŸsJ. brŠÁYit r§f« ÏªjC®Âfis kht£l M£Á¤ jiyt®fë‹têfh£Ljè‹go Ïa¡F»wJ.

11.14. Mnyhrid k‰W« gçnrhjid C®ÂfŸ:

11.14.1. jäœeh£oš, jäœehL khãy vŒ£° f£L¥ghLr§f«, 786 xU§»izªj Mnyhrid k‰W«gçnrhjid ika§fis el¤Â tU»wJ. kiythœk¡fŸ k‰W« beLªbjhiyéYŸs k¡fS¡F

165

tH§fÎ« gçnrhjid brŒaÎ« 16 elkhL«C®ÂfŸ brašgL»wJ.

›b §» ª ‰ ¥ L¤ š

166

guÎtij jL¡F« tifæš, eh£oYŸs fUÎ‰wjhŒkh®fS¡F jhŒ nrŒ nkth Â£l« éçthf

»il¥gj‰fhf Ï¤Â£l¤ij mj‹ bjhl®ghd



11.14.2. X›bthU xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjšk‰W« gçnrhjid ika C®ÂæY«,bjhiy¡fh£Á¥ bg£o k‰W« oéo, br‹£ç¥ô{,CÁ mê¥gh‹, Fë®rhjd¥bg£o, t©z F¥igbjh£ofŸ, ä‹ M¡» rhjd« M»ait cŸsd.xU§»izªj Mnyhrid k‰W« gçnrhjid ika

elkhL« C®Â x›bth‹¿Y« Mnyhrid k‰W«

gçnrhjid nritfis Áwªj Kiwæšmë¥gj‰fhf xU Mnyhrf®, xU MŒtf E£òd®M»nah® cŸsd®. Ïªj C®ÂfŸ mªjªjkht£l¤ÂYŸs brŠÁYit¢ r§f«, k‰W« kht£lvŒ£° f£L¥ghL myF thæyhf kht£lM£Á¤jiyt®fë‹ têfh£Ljè‹go

Ïa¡f¥gL»‹wd. v¢.I.é bjh‰W f©l¿a¥gL« eg®fis mU»YŸs muR kU¤JtkidfS¡F

mD¥Ã, bjhl® Á»¢ir brŒÂl, brŠÁYit r§f«kht£l Â£l ã®th»fSl‹ ÏizªJbrašgL»wJ.

11.15. M‰W¥gL¤Jjš, Á»¢ir k‰W« guhkç¥ò :

xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W«gçnrhjid ika§fëš M‰W¥gL¤Jjš k‰W«

gçnrhjid nritfŸ, ghJfh¥ghd Ïu¤j«»il¤jš k‰W« nrä¥ig cWÂ brŒjš, ghšéidnehŒ bjh‰W k‰W« Ãw¥òW¥ò tê¤ bjh‰W¡fhdkU¤Jt¢ Á»¢ir M»ait »il¡»‹wd.bg‰nwhçläUªJ FHªijfS¡F nehŒ¤ bjh‰W

»il¥gj‰fhf, Ï¤Â£l¤ij mj‹ bjhl®ghdnritfSl‹ Ïiz¤J j‰nghJŸs kU¤JttrÂfSl‹ »il¡f V‰ghL brŒa¥g£LŸsJ.mid¤J bjhl®òila nritfis KGikahfxU§»iz¥gjhš x‰iw¢ rhsu Kiwæšmid¤J trÂfis bgWjš mÂfç¤JŸsJ.%.1735.62 Ïy£r« Ï¤Â£l¤Â‰F tH§f¥g£LŸsJ.

11.16. jhiaÍ«, nriaÍ« ghJfh¤jšbg‰nwhçläUªJ FHªij¡F bjh‰WguÎjiy¤ jL¤jš:

jhæläUªJ FHªij¡F bjh‰W guÎjšthæyhf v¢.I.é. bjh‰W bgUkséš guÎ»wJ.x£Lbkh¤j nehæ‹ bjh‰W ãiyia f©l¿tj‰FfUÎ‰w jhŒkh®fëilna fhz¥gL« bjh‰W ãiyé»j¤ij e«g¤jFªj F¿plhf vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ v‹w c©ik thæyhf, Ïj‹K¡»a¤Jt« F¿¤J tèÍW¤j¥g£lJ.í.v~¥.V.o.v«. R‰W-II-‹ Ñœ, jäœeh£oš jhŒnrŒ nkth Â£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

Ï¤Â£l¤Â‹ neh¡fkhdJ FHªij bgW« taJŸsbg©fŸ k‰W« mt®fSila FL«g¤ÂdU¡F

Mu«g f£l¤jL¥ò, FL«g ey«, j‹dh®tMnyhrid k‰W« ÏufÁa gçnrhjid, v¢.I.é.-¡fhd T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir, jhŒ¥ghY¡fhdMnyhrid ngh‹w trÂfis x£L bkh¤jkhfmë¤J mt®fS¡F jL¥ò k‰W« guhkç¥ò

167

Â£l¤ij më¤jyhF«. Ï¤Â£l¤ij jäœehLkhãy vŒ£° f£L¥ghL r§f« muR rhuh mik¥òfŸ

k‰W« r_f« rh®ªj ãWtd§fë‹

168

V‰W« gâ, tifbrŒa nt©L«. Ïu¤j¥ghJfh¥Ã‰fhf %.749.31 Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.

ÏJ nehahëfë‹ ey¤ij ghJfh¥gj‰F



k‰W« r_f« rh®ªj ãWtd§fë‹T£lh©ikÍl‹ brašgL¤Â tU»wJ.

11. 17. betu¥ÃDl‹ FHªijfë‹ ghJfh¥ig cWÂbrŒjš:

jhŒ nrŒ nkth Â£l¤Â‹ brašKiwæšK¡»akhdJ f®¥Ãâ¤ jhŒkh®fS¡FÃurt¤Â‰F K‹ò«, Ãurt¤Â‰F Ã‹ò nrŒ¡F«,betu¥Ã‹ kUªJ më¤jyhF«. Ï¤Â£l¤Â‹ Ñœnjitahd msÎ kUªJfŸ tH§FtJ cWÂbrŒa¥g£LŸsJ. khãy¤Âš x£Lbkh¤jbrayh¡f« F¿¥Ãl¤j¡f mséš mÂfç¤JŸsJ.bghJthf 18 khj§fS¡F ÃwF nk‰bfhŸs¥gL«v¢.I.é gçnrhjidfns 100 rjÅj«

Jšèakhdit. ÏU¥ÃD« g¢Ás« FHªijfis (6

thu« Kjš 18 khj« tiu) ghJfh¥gj‰fhfK‹T£ona FHªij gçnrhjid ( Early Infant

Diagnosis) Â£l« jäœeh£oš 122 ika§fëšbrašgL¤j¥gL»wJ. Ïjdhš, v¢.I.é.ahšghÂ¡f¥g£l bg‰nwhU¡F Ãw¡F« g¢Ás«FHªijfS¡F bjh‰W V‰gLtJ Fiw¡f¥g£LŸsJ.

11. 18. Ïu¤j¥ ghJfh¥ò:

11.18.1. nehahëfë‹ njitfis ãiwÎ brŒaghJfh¥ghd nghJkhd gaDŸs Ïu¤j« k‰W«

Ïu¤j« bjhl®ghd bghU£fis tH§f Ïu¤j«

ÏJ nehahëfë‹ ey¤ij ghJfh¥gj‰F Ï‹¿aikahjjhF«. br‹id uhÉ› fhªÂ muRbghJ kU¤Jtkid, °lh‹è kU¤Jtkid,Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡ fšÿç kU¤Jtkid,br‹id FHªijfŸ ey kU¤Jtkid, jŠrhñ®kU¤Jt¡ fšÿç, nfhit kU¤Jt¡ fšÿç,ÂUbešntè kU¤Jt¡ fšÿç k‰W« kJiukU¤Jt¡ fšÿç M»a Ïl§fëš 8 Ïu¤j¡

TWfis Ãç¡F« ika§fŸ ãWt¥g£LŸsd. ÏªjM©L nkY« 7 kU¤Jtkidfë‹ Ïu¤j t§»fŸ

Ïu¤j gF¥ghŒÎ ika§fshf ãiyÍa®¤j¥gL«(njå, ö¤J¡Fo, ntÿ®, f‹åahFkç,br§fšg£L, nry« k‰W« ÂU¢Á).

11.18.2. j‹dh®t Ïu¤j jhd¤Âš ÏªÂahéšK‹khÂç khãy§fëš x‹whf jäœehL

v¥bghGJ« Âfœ»wJ. 2010-11M« M©ošj‹dh®t Ïu¤j jhd« _y« 6,43,593 myF

Ïu¤jK«, V¥uš 2011 Kjš #&‹ 2011 tiu 15,884myF Ïu¤jK« bgw¥g£LŸsJ. Ï¤jifaKa‰Áfë‹ fhuzkhf j‹dh®t Ïu¤j jhd«2002M« M©L 57 éG¡fhlhf ÏUªJ 2010-Ïš 94éG¡fhlhf ca®ªJŸsJ. Ïu¤j bjhl®òilabghU£fë‹ ga‹ghL mÂfç¤JŸsJ. e«

khãy¤Âš e‹F mik¡f¥g£l f£lik¥òl‹ Toa Ïu¤j t§»fŸ k‰W« Ïu¤j nrä¥ò ãiya§fŸ, Ïu¤j« k‰W« Ïu¤j¤ bjhl®òila bghU£fŸtH§fš k‰W« éãnahf¤ij cWÂ¥gL¤J»wJ.

169

Ñœf©l m£ltizæš muR k‰W« jåah® Ïu¤jt§»fŸ k‰W« Ïu¤j nrä¥ò ãiya§fŸ g‰¿a

étu§fŸ bfhL¡f¥g£LŸsJ

170

11. 19. MŒtf gçnrhjid ju cWÂ Â£l«:

x›bthU kU¤JtkidæY« ju MŒtf

gçnrhjid v‹gJ K¡»akhdJ Mfnt MŒtf



étu§fŸ bfhL¡f¥g£LŸsJ.t.v© Ïu¤j t§», Ïu¤j

nrfç¥ò ika« g‰¿aétu§fŸ

bkh¤jv©â¡if

1. cçk« bg‰w muR Ïu¤jt§»fŸ

85

2. cçk« bg‰w jåah®

Ïu¤j t§»fŸ

174

3. k¤Âa muR¢ rh®Ã‹ ÑœcŸs Ïu¤j t§»fŸ

10

4. muR gF¥ghŒÎika§fŸ

08

5. jåah® gF¥ghŒÎika§fŸ

65

6. k¤Âa muR gF¥ghŒÎ

ika«

1

7. lh¡l®.v«.í.M®.gšfiy¡fHf gF¥ghŒÎika«

1

8. Ïu¤jjhd Kfh«fŸ el¤Jtj‰F vdmDkÂ¡f¥g£l jåah®

Ïu¤j t§»fŸ

71

9. muR Ïu¤j nrä¥òika§fŸ

149

10. jåah® Ïu¤j nrä¥òika§fŸ

44

gçnrhjid v‹gJ K¡»akhdJ. Mfnt, MŒtfgçnrhjid ju¤ij nk«gL¤JtJ äfÎ«

Ï‹¿aikahjjh»wJ. njÁa vŒ£° f£L¥ghL ãWtd« Ïu¤j« k‰W« rë gçnrhjidfë‹ju¤ij nk«gL¤j nghÂa ãÂÍjéÍ«, gæ‰ÁÍ«më¡»wJ. gçnrhjidfë‹ ju¤ij cWÂ¥gL¤jkJiu, ÂU¢Áuh¥gŸë, nry«, f‹åahFkç,°lh‹è kU¤Jtkid, br‹id, muR beŠrfkU¤Jtkid, jh«gu«, njå, jŠrhñ®,ÂUbešntè, nfha«ò¤ö®, br§fšg£L, k‰W«

ö¤J¡Fo M»a 12 muR kU¤Jt¡fšÿçgçªJiu MŒÎ Tl§fS¡F MŒtf§fS¡fhdnjÁa ju ã®za thça¤Â‹ ( National Accreditation

Board for Laboratory ) ju¢rh‹W bgw elto¡ifvL¡f¥gL«.

11. 20.ghšéid nehŒ Á»¢ir nritfŸ:

ghšéid bjh‰W cŸst®fS¡F v¢.I.ébjh‰W« thŒ¥ò _‹W kl§F mÂf« cŸsJ.ghšéid bjh‰¿id Fz¥gL¤Jtj‹ _y«v¢.I.é jh¡f¤Âid Fiw¡f KoÍ«. ghšéidnehŒ bjh‰WŸnshU« mt®fë‹ Jizt®fS«

KGikahf T£L Á»¢ir Kiw bgWtj‹ _y«ghšéid bjh‰¿id KGikahf Fz¥gL¤j

ÏaY«. Ïj‰fhf ghšéid nehŒ m¿F¿fŸ rh®ªjT£L Á»¢ir Kiw ( Syndromic Care Management )

eilKiwgL¤j¥g£L tU»wJ. Ïªj Á»¢ir Kiw

171

156 muR k‰W« F¿¥Ã£l jåah®kU¤Jtkidfëš brašgL¤j¥gL»wJ.

mid¤J ghšéid nehŒ ÃçÎ kU¤Jt®fS¡F«,b éè ® ¡ « Œ £ ® ¡ «

172

11. 21. T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir:

v¢.I.é./vŒ£[&l‹ thG« k¡fë‹œ¡ ¤ ¤ n « ¤ ‰ « ®



mid¤J ghšéid nehŒ ÃçÎ kU¤Jt®fS¡F«,bréèa®fS¡F«, MŒtf E£òd®fS¡F«,Mnyhrf®fS¡F« ghšéid¤ bjh‰WcŸst®fS¡F T£L Á»¢ir Kiw _y«Fz¥gL¤j gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ. ghšéidnehŒ, rKjha kU¤Jt«, E©Qæçaš k‰W«kf¥ngW kU¤Jt« M»a Áw¥ò kU¤Jt®fshšT£LÁ»¢ir Kiw kU¤Jt« ( SCM )

f©fhâ¡f¥gL»wJ. Ïj‰fhf, 2011-12 M©ošnjÁa vŒ£° f£L¥ghL ãWtd braš Â£l¥go 156ghšéid nehŒ Á»¢ir ika§fëš 3,00,463

eg®fS¡F Á»¢iraë¡f Â£lä£LŸsJ.br‹id kU¤Jt¡ fšÿç kU¤JtkidæšmikªJŸs k©ly ghšéid nehŒ MŒÎ¡Tl¤Âš Á¥è° nehŒ¡fhd Á»¢ir tH§fÎ«MuhŒ¢Á¥ gâfŸ nk‰bfhŸsÎ« 5 khãyMnyhrid ika§fëYŸs ik¡nuhgahyí°£k‰W« MŒÎ¡Tl E£òd®fS¡F gæ‰Á tH§fÎ«trÂfŸ cŸsd. Ï«k©ly ghšéid nehŒ ÃçÎMŒÎ¡ Tl¤Â‹ Ñœ, 5 khãy Mnyhrid ika§fŸbr‹id kU¤Jt¡ fšÿç, °lh‹è kU¤Jt¡fšÿç, ÂUbešntè kU¤Jt¡ fšÿç, kJiukU¤Jt¡fšYhç k‰W« nfha«ò¤ö® kU¤Jt¡

fšÿç M»a Ïl§fëš brašgL»wJ. Ï¤Â£l¤ij brašgL¤j %.239.92 Ïy£r«tH§f¥g£LŸsJ.

11.21.1. v¢.I.é./vŒ£[ l‹ thG« k¡fë‹thœ¡if¤ ju¤ij nk«gL¤Jtj‰F« mt®fsJthœehis Ú£o¡fÎ« T£L kU¤Jt¢ Á»¢irtH§f¥gL»wJ. Áw¥ghd T£L kU¤Jt¢ Á»¢irbrŒtj‹ _y« v¢.I.é. itu° bgUFtJ jilbrŒtJl‹ nehæ‹ ghÂ¥ò ãiyia f©l¿aKoahj msé‰F Fiw¡f KoÍ«. rªj®¥gthjnehŒfŸ mo¡fo c©lhtJ Fiw¡f¥gLtjhš

v¢.I.é.-ia ã®t»¡F« bryÎ F¿¥Ãl¤j¡f msÎFiw»wJ.

11.21.2. Ïytr T£L kU¤Jt Á»¢ir¡fhdbjhl¡f Ka‰Á:

01.04.2004 Kjš ÏªÂa muR, Ïytr T£LkU¤Jt¢ Á»¢iria 6 mÂf bjh‰W ãiy cŸs

khãy§fëš cŸs 8 muR kU¤Jtkidfëš òÂaKa‰Áahf Jt¡»aJ. Ïytr T£L kU¤JtÁ»¢iria brašgL¤j, Jt¡f¥g£l ika§fëšjäHf¤Âš br‹id mU»YŸs, jh«gu«rhdnlhça¤Âš cŸs muR beŠrf nehŒkU¤JtkidÍ« x‹whF«. 7 M©o‰FŸ Ïªjika§fë‹ v©â¡if 41 Mf ca®ªJŸsJ.v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœgt®fëš

njit¥gLgt®fS¡F Ï«ika§fŸ ÏytrkhfT£L kU¤Jt¢ Á»¢ir më¤J tU»wJ. gÂÎbrŒa¥g£l v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœgt®fŸ k‰W«mÂfç¡f¥g£l T£L kU¤Jt Á»¢irika§fë‹ v©â¡if Ït‰¿‹ Ïilna

173

neçilahd bjhl®ò cŸsJ btë¥gilahfbjç»wJ. khãy¤Âš Vw¤jhH 1.84 Ïy£r« v¢.I.é.

bjh‰Wl‹ thœgt®fŸ cŸsjhf kÂ¥ÕLbrŒa¥g£lÂš j‰nghJ 41 ika§fëš 1 76 055

174

• nehahëfS¡F« mt®fSila FL«gcW¥Ãd®fS¡F« C£l¢r¤J njitiaÍ«,

bjh‰W guÎjiy jL¡F« têfisÍ«, k‰W«¤ « n Â¤ š



j ‰W œ j Â LbrŒa¥g£lÂš j‰nghJ 41 ika§fëš 1,76,055 eg®fŸ gÂÎ brŒJŸsd®. Ï«ika§fëšghÂ¡f¥g£l 82,883 eg®fS¡F Ïytrkhf V.M®.oÁ»¢ir brŒa¥g£lJ. 51,924 eg®fS¡F KjšãiyV.M®.o Á»¢irÍ«, 613 eg®fS¡F Ïu©lh« ãiyV.M®.o Á»¢irÍ« tH§f¥g£LŸsJ.

Ï¤Â£l¤Â‰fhf %.673.45 Ïy£r«

tH§f¥g£LŸsJ.

11. 21.3. neh¡f§fŸ:

T£L kU¤Jt Á»¢iræ‹ K¡»a neh¡f«v¢.I.é. / vŒ£[&l‹ thG« jFÂ thŒªj

eg®fS¡F KGikahd nritfis më¥gnjMF«. T£L kU¤Jt¢ Á»¢ir ika¤Â‹

F¿¥Ã£l neh¡f§fŸ:• MŒtf nritfŸ _y« v¢.I.é. / vŒ£[&l‹

thG« T£L kU¤Jt¢ Á»¢irnjit¥gLgt®fëš jFÂ thŒªj eg®fisf©l¿jš.

• bjhl®ªJ v¢.I.é.-Íl‹ thG«, jFÂ thŒªj eg®fS¡F Ïytr T£L kU¤Jt¢

Á»¢ir¡fhd kUªJfis tH§Fjš.• kUªij bjhl®ªJ ga‹gL¤Jtij cWÂ brŒa

Á»¢ir¡F K‹ò«, Á»¢iræ‹ nghJ«M‰W¥gL¤Jjš nritia më¤jš

j ‰W uÎj jL F ê Í , ‰WRfhjhu¤ijÍ« nghÂ¤jš

• njit¥gL« nehahëfS¡F Áw¥ghd nritfŸmšyJ nr®ªJ Á»¢ir bgw kU¤Jtkid¡FgçªJiu brŒjš.

• MQiw, jL¥ò fšé c£gl X£L bkh¤jKGikahd nritia tH§Fjš.

11. 21.4. bjhl® ftå¥ò:

jFÂ thŒªj v¢.I.é./vŒ£[]l‹thœgt®fS¡F«, V‰fdnt T£L kU¤JtÁ»¢ir bjhl§f¥g£lt®fS¡F« r_f eyika§fŸ _y« MnyhridÍ« cjéÍ«më¡f¥gL»wJ. T£L kU¤Jt Á»¢irvL¤J¡bfhŸgt®fŸ thu¤Â‰F xUKiwf©fhâ¡f¥gL»wh®fŸ. mt®fS¡F T£LkUªÂid c£bfhŸséšiy våš mjdhšV‰gL« éisÎfŸ g‰¿ fs¥ gâahs®fŸ _y«vL¤J brhšy¥gL»wJ. nkY« mt®fS¡F T£LkU¤Jt Á»¢ir ika§fshš gçªJiu¡f¥g£lkUªJfis 100 rjé»j« KGikahf

c£bfhŸtj‹ K¡»a¤Jt« g‰¿ Tw¥gL»wJ.T£L kU¤Jt Á»¢ir ika§fS¡F khj« xUKiwahtJ brštJ mtÁa« vd MnyhridtH§f¥gL»wJ.

175

11. 22. rKjha ey ika§fŸ:

v¢.I.é.-Íl‹ thG« k¡fS¡F,FL«g¤Âd® r_f« k‰W« rf v¢ I é bjh‰Wl‹

176

Áw¥ò ika§fshF«. Ïªj tUl« òÂajhf xU eythœÎ ika« Jt§fgl cŸsJ. Ïª ey thœÎ

ika§fë‹ K¡»a neh¡fkhtJ ešy jukhdMnyhrid _y« v¢ I é-Íl‹ thœnthç‹



I Í G S F,FL«g¤Âd®, r_f« k‰W« rf v¢.I.é. bjh‰Wl‹thœgt®fë‹ MjuÎ mtÁakhfÎ«gaDŸsjhfÎ« cŸsJ. jäœehL khãy vŒ£°f£L¥ghL r§f«, v¢.I.é. bjh‰Wl‹thœgt®fS¡fhf rKjha ey ika§fŸ k‰W« eythœÎ ika§fŸ M»at‰¿‹ _ykhf guhkç¥òk‰W« MjuÎ tH§f j‹dh®t bjh©L

mik¥òfŸ k‰W« v¢.I.é. cŸnsh®T£lik¥òfS¡F cjé brŒ»wJ. jäœeh£ošj‰rka« taJ tªjt®fS¡fhf 35 rKjha eyika§fS« FHªijfS¡bfd 7 rKjha eyika§fS« brašgL»‹wd. v¢.I.é.nehahëfS¡F V‰gL« rªj®¥gthj nehŒfS¡F

Ïªj ika§fëš Rkh® 5 eh£fŸ KjšmÂf¥g£rkhf 15 eh£fŸ tiu Á»¢irmë¡f¥gL»wJ. mj‹Ã‹, Å£o‰F mD¥g¥g£Lmt®fS¡F bjhl® f©fhâ¥ònk‰bfhŸs¥gL»‹wJ. kU¤Jt¡ ftå¥ò nkY«njit¥gLnth® kU¤JtkidfS¡F nkšÁ»¢ir¡F mD¥g¥gL»‹wd®. Ï¤Â£l¤Â‰fhf%.629.36 Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.

11.23. eythœÎ ika§fŸ:

j‰bghGJ 38 eythœÎ ika§fŸ v¢.I.é.bjh‰Wl‹ thœnthç‹ eyD¡fhf brašg£LtU»‹wd. ÏÂš 5 ika§fŸ bg©fS¡fhd

K e J e juMnyhrid _y« v¢.I.é Íl‹ thœnthç‹thœ¡if ju¤ij ca®¤JtJ, mt®fë‹ Âw‹fisf©l¿ªJ, Âwikia btë¡bfhz®tJ, muRrYiffis bg‰W¤ jUtJ, kUªJfis rçtuc£bfhŸs Mnyhrid tH§FtJ, j‹dh®t FG¡T£l§fis el¤Â j‹d«Ã¡ifia ts®¥gJk‰W« mtru fhy neu§fëš cldo cjé brŒtJ

M»adthF«. eythœÎ ika§fëš bgU«ghyhdgâahs®fŸ v¢.I.é.-Íl‹ thœgt®fshf

ÏU¥gjhš k‰wt®fë‹ j‹d«Ã¡if tsu ÏJbgçJ« cjéahf ÏU¡F«. Rkh® 31,747 eg®fŸga‹bg‰WŸsd®. ÏªãÂah©oš 38 eythœÎika§fS¡F %.202.54 Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.

11.24. f©fhâ¥ò k‰W« kÂ¥Õ£L myF:

11.24.1 xU òÂa Ïiza mo¥gilæyhd mik¥ò“c¤Âæaš nkyh©ik jftš mik¥ò ( SIMS ),“fâå m¿¡ifia nk«gL¤Jtj‰fhfcUth¡f¥g£lJ. ÏJ ika¥gL¤j¥g£l juÎ _y«nghJkhd ju« bfh©l fâå f©fhâ¥ò k‰W«kÂ¥Õ£L Kiw Âwid mÂfç¡fc¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. Ïªj M©L khãy mséšxU§»izªj cæçaš k‰W« el¤ij MŒÎ IBBA,

kht£l mséš v¢.I.é nehŒ f©fhâ¥ò« ( HSS) el¤j njÁa vŒ£° f£L¥gh£L mik¥ò %ghŒ85.64 Ïy£r« xJ¡»ÍŸsJ.

177

11.24.2. nehŒ f©fhâ¥ò:

njÁa vŒ£° f£L¥ghL mik¥Ã‹ _ykhf,k¤Âa muÁ‹ eythœÎ k‰W« FL«g ey¤Jiw



j m _k¤Âa muÁ‹ eythœÎ k‰W« FL«g ey¤Jiw,v¢.I.é. nehŒ f©fhâ¥ò Â£l¤ijbrašgL¤ÂÍŸsJ. Ï¤Â£lkhdJ Ïu¤jgçnrhjidæ‹ _y« Ïl«, FG, fhy« M»at‰¿‹bghU£L, v¢.I.é. bjh‰¿‹ ngh¡iff©fhâ¡»wJ. Ïªj fz¡bfL¥ò, r_f« rh®ªjmik¥òfŸ mšyJ kU¤Jtkid rh®ªj

mik¥òfshš el¤j¥gL»wJ. Ï¥gçnrhjidahdJx‹W¡bfh‹W bjhl®Ãšyhj, bjçahj tifæš

el¤j¥gL»wJ. njÁa vŒ£° f£L¥ghL mik¥ògçnrhjid¡fhd Ïl§fë‹ v©â¡iffS¡Fx¥òjš tH§F»wJ. 2010-M« M©ošjäœeh£oš nehŒ f©fhâ¥ò el¤j x¥òjšbgw¥g£l 121 Ïl§fëš el¤j¥g£lJ. 2011-«M©oš, TLjyhf 7 Ïl§fŸ nr®¡f¥gl cŸsJ.2011-12 -« M©oš nehŒ f©fhâ¥ò gâ brŒa%.75.84 Ïy£r« tH§f¥g£LŸsJ.

178

m¤Âaha« - 12

jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«

179

ÏJnghynt, Ï¡fHf« kUªJfŸ k‰W« Ïurhad¥bghU£fŸ M»at‰iw fhšeil¤ Jiw¡fhfÎ«

bfhŸKjš brŒ»wJ. m¿éaš ßÂahf kUªJfiskUªJ¡ »l§Ffëš nrä¤J it¥gj‰F kht£l



12.1. mik¥ò:

jäHf¤Âš kU¤Jt trÂfis nk«gL¤ÂL«bghU£L jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« ÏªÂaf«bgåfŸ r£l«, 1956 -‹ Ñœ X® muR ãWtdkhf01.07.1994 m‹W gÂÎ brŒa¥g£lJ. gšntW muRkU¤JtkidfS¡F kUªJfis¡ bfhŸKjšbrŒJ éãnahf« brŒtJ Ï¡fHf¤Â‹Kj‹ikahd F¿¡nfhŸ MF«. ehsiléškU¤Jt¡ fUéfSl‹ kU¤Jtkid¡fhdkUªJfŸ, k‰W« kUªJ¥ bghU£fŸ bfhŸKjšbrŒtÂš jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf« K¡»ag§F t»¡»wJ. Á.o. k‰W« v«.M®.I fUéfisgšntW kU¤Jtkidfëš ãWé f£lz Kiwæš

guhkç¤J kU¤Jt trÂ tH§» tU»wJ. j‰nghJ ÏJ xU cyf¤ ju¢rh‹W 9001:2008 bg‰w ãWtdkhf ts®ªJŸsJ.

12.2. bfhŸKjš, nrä¥ò k‰W« éãnahf«:

12.2.1. jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«, e«khãy¤ÂYŸs muR kU¤JtkidfS¡fhd

m¤ÂahtÁa kUªJfŸ, òÂa tif Áw¥ÃdkUªJfŸ k‰W« mWit ijaš bghU£fŸM»at‰iw Áwªj ãWtd§fëläUªJ Âwªjbtë x¥gªj« _y« bfhŸKjš brŒ»wJ.

UªJ F ¤J j‰Fmséš kUªJ »l§FfSl‹ bjhl®òbfh©LŸsJ. nkY« Ï¡fHf«, kU¤Jt¡»l§Ffë‹ njit¡nf‰gÎ« kUªJfë‹njit¥ g£oaY¡nf‰gÎ« bfhŸKjš MizfistH§» fâå _y« éãnahf¤ij f©fhâ¤JtU»wJ. x›bthU muR kU¤Jt ãiya¤Â‰F«

mj‹ Jiwahš ãÂ xJ¡f¥g£L tuÎ bryÎ ò¤jf«_y« mjDl‹ Ïiz¡f¥g£l kUªJ»l§»èUªJ kUªJfŸ, mWit Á»¢ir fUéfŸk‰W« ijaš bghU£fŸ tH§f¥g£L tU»‹wd.muR kU¤JtkidfS¡F¤ jilæšyhkškUªJfŸ »il¥gij cWÂ brŒÍ« bghU£L,

Ï¡fHf« x›bthU kUªJ¡ »l§»Y« 4khj§fS¡F¤ njitahd ÏU¥igÍ«, tê eilæš

(Pipeline) ÏU khj¤ njit¡fhd ifæU¥igÍ«v¥nghJ« nrä¤J it¥gij eilKiw¥gL¤ÂtU»wJ.

12.2.2.ju c¤juthj«:

muR kU¤JtkidfS¡F tH§f¥gL«kUªJ bghU£fë‹ ju¤ij bghW¤jk£ošjäœehL kU¤Jt gâfŸ fHf« rkuräšyhbfhŸifia¡ fil¥Ão¥gÂš cWÂahf cŸsJ.bfhŸKjš brŒÍ« kUªÂ‹ ju¤ij cWÂ brŒajäœehL kU¤Jt nrit¡ fHf« xU ju¡ f£L¥ghL

180

Ãçit V‰gL¤ÂÍŸsJ.mj‹ mo¥gilæšéãnahf°j®fëläUªJ bfhŸKjš brŒÍ«

kUªÂèUªJ x›bthU KiwÍ« khÂç vL¤J, Ï¡fHf¤jhš m§Ñfç¡f¥g£l gçnrhjid

181

kU¤JtkidfS¡F tU« ViH k¡fS¡FÁ.o. / v«.M®.I °nf‹ nritfis ÏªãWtd«

tH§» tU»wJ. j‰nghJ jäœehL kU¤Jt¥gâfŸ fHf« muR kU¤Jt kidfëš xU 128



Ï H ¤j m jTl§fS¡F mD¥Ã gF¥ghŒÎ brŒJ ju¢rh‹Wbg‰w mj‹ Ãwnf muR kU¤JtkidfS¡FmD¥g¥gL»‹wd. òÂa rthšfis rªÂ¡F«tifæš ju¡f£L¥gh£il nk«gL¤J«

elto¡iffŸ bjhl®ªJ nk‰bfhŸs¥g£LtU»‹wd.

12.2.3. kUªJ¡»l§FfŸ:

x›bthU kht£l¤ÂY« kU¤J¡»l§F ãWt¥glnt©L« v‹gJ ÏªãWtd¤Â‹ bgU«Ka‰Á MF«. mjdo¥gilæš ÏJtiu 24kht£l§fëš 25 kUªJ nrä¥ò¡ »l§Ffis¡f£o ã®t»¤J tU»wJ. el¥gh©oš eh‹F

kUªJ¡ »l§Ffis bkh¤j« Rkh® %. 6.40 nfhokÂ¥Õ£oš bgu«gÿ®, »UZz»ç, ehf¥g£od«k‰W« ÂU¥ó® M»a kht£l§fëš f£Ltj‰FÂ£läl¥g£LŸsJ. ÛjKŸs eh‹F kht£l§fëš,mjhtJ mçaÿ®, f%®, ÂUtŸq® k‰W« ehk¡fšM»a Ïl§fëš jFªj Ïl« bjçÎ brŒa

elto¡if nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.

12.3. nrit brašghLfŸ:

12.3.1. Á.o. °nf‹/v«.M®.I. °nf‹ k‰W«

è¤njh£ç¥Á fUéfŸ:

H m U¤J xUTW Á.o. °nf‹ k‰W« Ïu©L 64 TWÁ.o.°nf‹fŸ c£gl bkh¤j« 48 Á.o. °nf‹fis41 ika§fëš ãWé guhkç¤J tU»wJ. Ï¡fHf«10 v«. M®. I. °nf‹ fUéfis ãWé mj‹ _y«bghJk¡fS¡F Fiwªj f£lz¤Âš °nf‹trÂia brŒJ jU»wJ. nkY« ÏªãWtd«

Ïu©L ÁWÚuf fš cil¡F« fUéfis("è¤njh£ç¥Á"), bfhŸKjš brŒJ, x‹iwbr‹id uhÉ› fhªÂ muR bghJkU¤JtkidæY«, k‰bwh‹iw kJiu muR

Ïuh#hí kU¤JtkidæY« ãWé guhkç¤JtU»wJ.

12.3.2. f£lz ÃçÎ¡F eilKiw x¤JiH¥ò : Ï¡fHf« ãÂ¥ ghJfhtydhf ÏU¥gJl‹

Ã‹tU« ika§fëš ãWt¥g£LŸs f£lzÃçÎfS¡F eilKiw x¤JiH¥ò tH§» tU»wJ.

m) I.v°.X.9001 ju rh‹¿jœ bg‰w fšÄuš,fiza«, Ã¤jÚ®¥ig, Flšrh®ªju¤j¡fÁÎ¥ ÃçÎ ika« k‰W« br‹id

°lh‹è kU¤Jtkidæš Ïiu¥ig Flšrh®ªj mWit Á»¢ir¤ Jiw j‰nghJfšÄuš kh‰W mWit Á»¢ir ikakhf ju«ca®¤j¥g£LŸsJ.

182

M) Ã¥utç 2003-Ïš br‹id, vG«ó® kfë®k‰W« kf¥ngW FHªijfŸ ey

kU¤Jtkidæš, ãWt¥g£LŸs kf¥ngWf£lz¥ ÃçÎ.

183

Ï¡fHf¤Â‹ brašgh£il Ã‹g‰¿ tU»‹wd. Ï¡fHf« MªÂu¥Ãunjr« k‰W« Ïuh#°jh‹

muRfë‹ k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g ey¤JiwfS¡F kUªJ k‰W« kh¤ÂiufŸ



Ï) nk 2004-Ïš br‹id f°öçgh fhªÂkfë® kU¤Jtkidæš ãWt¥g£LŸskf¥ngW f£lz¥ ÃçÎ.

<) br‹id uhÉ› fhªÂ muR bghJkU¤Jtkidæš 206 gL¡if trÂfSl‹Toa f£lz¥ ÃçÎ.

c) br‹id uhÉ› fhªÂ muR bghJkU¤Jtkidæš KG cl‰ gçnrhjid¤Â£l«.

12.3.3. kU¤Jt¡ fUéfŸ bfhŸKjš k‰W«éãnahf«:

muR kU¤JtkidfS¡F¤ njitahd

éiy ca®ªj, eÅd kU¤Jt¡ fUéfis muÁ‹MizfS¡nf‰g jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸfHf« bfhŸKjš brŒJ éãnah»¤J tU»wJ.nkY«, cyf t§»æ‹ cjé bgW« jäœehLRfhjhu¤ Â£l¤Â‰F¤ njitahdcgfuz§fis¤ jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf«bfhŸKjš brŒJ tH§» tU»wJ.

12.3.4. Mnyhrid¥ gâfŸ: jäœehL kU¤Jt¥ gâfŸ fHf¤Â‹

kUªjhSik k‰W« kUªJ¡»l§FfŸ guhkç¥ò eh£onyna K‹khÂçahf Âfœ»wJ. gy khãy§fŸ

bfhŸKjš brŒtÂš Mnyhrid tH§» tU»wJ.

12.4. kUªJ¥ bghU£fŸ bfhŸKjš k‰W«éãnahf« M»at‰¿š jftš bjhêšE£g¤Â‹ cgnahf«:

i) eÅd bjhêšE£g c¤ÂfŸ _y«, kUªJ¥bghUŸfë‹ bfhŸKjš, nrä¥ò,kU¤JtkidfS¡F éãnah»¤jš,éãnahf°j®fS¡F¥ gz¥g£Lthlh brŒjšM»a brašghLfŸ Óça Kiwæš ifahs¥g£LtU»‹wd. Ï¡fHf¤Â‹ mid¤JkUªJ¡»l§FfS« fâåtêahf jiyik

mYtyf¤Jl‹ Ïiz¡f¥g£L, mid¤JbrašghLfS« fâå neuo bjhl®ò ( online) _y«f©fhâ¡f¥g£L xG§FgL¤j¥gL»‹wd.

ii) kUªJ¥ bghU£fë‹ bfhŸKjš k‰W«éãnahf« M»at‰iw¤ JšèakhfÎ«,éiuthfÎ« brašgL¤Jtj‰F "gh®nfho§" Kiw

m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ. eilKiw¤ jtWfŸ ãfHht©zK« brašghLfis m›t¥nghJclD¡Fl‹ gÂÎ brŒÍ« tifæY« Â£l§fëš"gh° ò¤jf«" k‰W« "Ã‹fh®L" tH§F«

elto¡iffŸ fâå kakh¡f¥g£LŸsd.

184

iii) ÏªãWtd« rh®ghf www.tnmsc.com v‹w

tiy¤js« guhkç¡f¥g£L tU»wJ. ÏJÏªãWtd« g‰¿¤ njitahd égu§fŸ bgW«

185

iii) el¥gh©oš jäœehL Rfhjhu¤ Â£l¤Â‹cjéÍl‹ kUªJ¥ bghU£fë‹

bfhŸKjš étu¥g£oaš nkyh©ikia ÏªãWtd« nk«gL¤J«. m¥bghGJ kU¤Jt



ÏªãWtd« g‰¿¤ njitahd égu§fŸ bgW«tifæš cgnah»¥ghs® bga®, ÏufÁa¡ F¿ÕLéãnahf°j®fS¡F tH§f¥g£oU¥gJl‹,

ãWtd¤ij g‰¿ Áw¥ò jftšfŸ ju¥g£LŸsJ.

12.5. K¡»a Â£l§fŸ k‰W« braš Â£l§fŸ:

i) Ñœ¥gh¡f« kU¤Jt¡fšÿç kU¤Jtkid,muR Ïuha¥ng£il kU¤Jtkid, muRjŠrhñ® kU¤Jt¡fšÿç kU¤Jtkid,uhÉ›fhªÂ muR bghJ kU¤Jtkid br‹id,éG¥òu« kU¤Jt¡fšÿç kU¤Jtkid k‰W«muR °lh‹è kU¤Jtkid, br‹id M»a

Ïl§fëš bkh¤j« %.8.00 nfho kÂ¥Õ£oš6 giHa Á.o.°nfd®fS¡F¥ gÂyhf òÂaÁ.o.°nfd®fis ãWt¤ Â£läl¥g£LŸsJ.

ii) bgu«gÿ®, »UZz»ç, ÂU¥ó® k‰W« ehf¥g£od« M»a eh‹F kht£l§fëšbkh¤j« Rkh® %.6.40 nfho bryéš kUªJ¡

»l§Ffis¡ f£Ltj‰FMizfŸbtëæl¥g£L elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£LtU»‹wd.

ãWtd§fë‹ njitfS¡F¢ Áw¥òftd« brY¤j¥gL«.

186

m¤Âaha« - 13

jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J Jiw

13.1. 1959« M©oš Íåbr¥ cjéÍl‹ brašgl«Ã¤ äœ L ã n ¡ ¤

187

jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J Jiwahfkh‰w¥g£lJ. j‰nghJ k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«g

ey¤Jiwæ‹ bt›ntW Ïa¡ff§fis rh®ªj 2717C®Âfis guhkç¡F« gâæid Ï¤Jiwn ‰b ©LŸ



Mu«Ã¤j jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J ãWtd« 1981 tUl« tiu bghJ Rfhjhu« k‰W«nehŒ jL¥ò kUªJ Jiw f£L¥gh£o‹Ñœbrašg£lJ. 1971M« M©oš khãy Rfhjhungh¡Ftu¤J ãWtd¤Â‹ jiyik mYtyf«br‹idæY«, k¤Âa gâkid ÂU¢ÁæY«,

k©ly gâkid br‹id, nry«, kJiuæY«, elkhL« gâkidfis 15 Mf ca®¤jÎ« ÏªÂamuR x¥òjšmë¤jJ. 1981« M©oš Rfhjhu¤

Jiwæ‹ mid¤J thfd§fisÍ« xUKf¥gL¤Âguhkç¡fÎ« jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J

ãWtd«, jäœehL Rfhjhu ngh¡Ftu¤J Jiw Mfkh‰w¥g£L, ngh¡Ftu¤J bgh¿ahsç‹f£L¥gh£o‹ Ñœ bfh©Ltu¥g£lJ. gâfis

nk«gL¤Â TLjyhf k©ly gâkid, kht£lgâkid, elkhL« gâkid vd Mu«Ã¡f¥g£Ljå Ïa¡ffkhf brašg£lJ. ÃwF giHa khlšbg£nuhš C®ÂfŸ fêÎ brŒa¥g£L òÂa OršC®Âfshf kh‰w¥g£lJ. nkY«, 1995-M« M©LjäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J Jiw,jäœehL khãy fhtš ngh¡Ftu¤J gâkidahfkh‰¿aik¤J, jäœehL KGtJ« cŸs fhtšJiwthfd§fis Ï›éa¡ff¤ÂY«, Rfhjhu Jiwr«gªj¥g£l thfd§fis nkh£lh® thfd guhkç¥ò

JiwæY« guhkç¡f¥g£lJ. Û©L« 1997š jäœ ehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J gâkid,

nk‰bfh©LŸsJ.

13.2. brašghLfŸ:

br‹idia jiyikælkhf¡ bfh©L Ïa§F« jäœehL khãy Rfhjhu ngh¡Ftu¤J

Jiwæ‹ Ñœ 7 k©ly¥ gâkidfŸ, 9 kht£ljiyik¥ gâkidfŸ, xU kWÓ® k‰W« ika gGJ

Ú¡f¥ ÃçÎ k‰W« 29 elkhL« gâkidfŸ Ïa§F»‹wd. thfd« cgnah»¡F« kU¤JtmYty®fS¡F thfd§fŸ jl§fè‹¿

Ïa¡FtJ bjhl®ghf vÂ®bfhŸS«Ãu¢ridfS¡F Ï¤Jiw bjhêš E£g Ô®ÎfistH§F»wJ. thfd¤Â‹ ga‹ghL, Xoa öu«,

k‰W« j‰nghija ãiyæ‹ mo¥gilæš fêÎbrŒa¤ jFÂahd C®Âfis milahs« f©Lmitfis fê¤bjhJ¡f kU¤Jt mYty®fSl‹xU§»izªJ elto¡if vL¡f¥gL»wJ.brašä¡f, Á¡fdkhd guhkç¥ò¡fhf _‹WmL¡F guhkç¥ò gâKiw nk‰bfhŸs¥gLtjhš,

ešy Kiwæš Ïa§F« thfd§fë‹ v©â¡if96 rjé»jkhf ca®ªJŸsJ. bjhê‰ gæ‰Á ãiyarh‹W, g£la¥ go¥ò k‰W« bgh¿æaš g£l¥ go¥òKo¤jt®fS¡F bjhêš E£g gHFe® gæ‰Ámë¡f¥gL»wJ.

188

13.3. 2011 - 12 M« M©o‰fhd òÂa Â£l§fŸ :

1) jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J

Jiw¡fhf %.1.40 Ïy£r« bryéš xUmŠrš éšiy gÂÍ« ÏaªÂu«



mŠ ÂÍ Ï ªÂuth§Fjš.

2) jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J Jiwæ‹ ga‹gh£o‰F %.4.00 Ïy£r«bryéš 10 fâåfŸ bfhŸKjšbrŒjš.

3) jäœehL khãy Rfhjhu¥ ngh¡Ftu¤J Ïa¡Feuf ga‹gh£o‰F %.1.00 Ïy£r«bryéš xU efš vL¡F« ÏaªÂu«bfhŸKjš brŒjš.

lh¡l®.é.v°.é#Œk¡fŸ ešthœÎ¤ Jiw mik¢r®

health family welfare t

Documents