il-bebbux - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/index/l-imnara/l-imnara....

5
IL-BEBBUX Carmelo Pace Fil-gżejjer Maitin, l-ewwel xita ġġib maghha mhux biss it- tkarwit tar-raghad, il-lehh tal- beraq, u tifqigh tas-sajjetti, imma ġġib wkoll barka tas- sema, jew ahjar fdan il-kaz, barka ta' I-art. Ma' hrug April il-bebbux ikun daℏal jorqod, mistohbi ghall-kenn ta' taht il- ġebel, fix-xquq mudlama tal- b l a t , j e w i n k e l l a g h a d - d e l l frisk ta' xi saghtra jew ghollieqa, imma mal-ħsus ta' l-ewwel xita tal-Ħarifa jibda jahseb biex johroġ jirgha. Ikun ilu mas-sitt xhur sajjem u meta I- qtar ohxon tax-xita tant mistennija jmelles wiċċ l-art, il-bebbux j i t h a j j a r j o h r o g minn qoxortu u jfittex li jtuq I- istonku. Normalment il-bebbux ma joℏro ġx eżatt ma' l-ewwel xita gℏax din m a l a j r t i n x t o r o b mill-art xotta li tkun ilha gℏal xhur sℏaℏ maℏkuma mis-sℏana tas-Sajf kiefer Malti. Imma mat-tieni jew it-tielet ℏalba xita tara il-bebbux jixref mill-moℏba tiegℏu u jfiġġ minn k u l l i m k i e n , t i e w i biex jiekol u biex jinnamra. Il-bebbux Gew "tal-qrun" kif jgℏidulu xi wℏud) gℏadu ikla popolari ℏafna mal-Maltin u I- Gℏawdxin li jkunu jistennew bil- ℏerqa l-istagun tiegℏu. Interessanti li l-Gℏawdxin gℏadhom jagℏmlu differenza (li x'aktarx dari kienu jagℏmluha I- Maltin kollha) bejn "bebbux" - li huma hlejjaq tal-bahar, u "ghakrux/ghekierex" - li huma ℏlejjaq ta' l-art. B'xorti ℏa żina ż- żag żagh q e d jinsew din id- distinzjoni. In-nies ta' l-irhula li jgℏixu fkewn in-natura baqgℏu jżommu d-drawwa ta' l-ikla tal- bebbux. Ghalkemm ilium d i n I - ikla issibha anke fxi whud mill- aqwa ristoranti, kien hemm żmien meta il-bebbux kien meqjus bhala ikla tal-fqar - speċjalment meta bdiet dieℏla I- influwenza tal-ikel barrani fi żmien il-ℏakma Ingliża u beda jitwarrab l - i k e l t r a d i z z j o n a l i Malti. Ilium tisjir il-bebbux sar arti u jeżistu ℏafna ricetti minn pajjizi mad-dinja kollha. F'pajjizi bℏal Franza, l-ltalja u l-Portugal isir festival internazzjonali tat-tisjir tal-bebbux, li jkun rreklamat bℏala attrazzjoni turistika. F'Malta u Gℏawdex wkoll sar żvilupp fdan il-qasam u nsibu diversi ricetti tradizzjonali u ġodda tal-bebbux fl-aqwa kotba tar-riċetti miktuba minn koki magℏrufa. Qxur tal-bebbux instabu f diversi postijiet arkejoloġiċi fMalta u Gℏawdex bℏall-imqades ta' Żmien il-Haġar u fTas-Silġ li juru li l-bebbux kien jinġabar minn żmien i l - qedem. Skond Charles Cachia fil-ktieb tieghu "ll-Molluski ta' Malta" sa issa fil-gżejjer Maltin ġew identifikati madwar sebghin sped ta' bebbux ta' l-art u 'I fuq minn 700 sped tal-bahar. klassifikazzjoni tal-bebbux issir fuq l-gℏamla t a ' q o x o r t u . Il-qoxra tista' tkun ta' gℏamliet differenti hafna; fid-daqs, fil-lewn u in- forma. Il-bebbux jimxi jew jitkaxkar fuq organu tawwali msejjah is-sieq. Fit-tarf ta' quddiem hemm ir-ras, b'par " q r u n " G e w a n k e t n e j n ) li fil-kotba jsejhulhom "tentatoli". Fil-ponta tal-qrun ikun hemm l-ghajnejn. Il-halq gℏandu Isien aℏrax li jissejjah "radula" li permezz tieghu jiekol ikel divers, minn haxix sa annimali ohra. Biex ikun jista' jimxi il-bebbuxu joℏro ġ d a k l i bil-Malti nghidulu Ighab, bℏal bżieq, li johroġ minn glandoli wara halqu u minn toqob matul il-ġnub tas-sieq. Huwa f u q d a n il-lghab li I- bebbuxu j k u n j i s t a ' jiżżerżaq billi jhaddem il-muskoli tal-ġnub ta' siequ b'moviment minn wara ghal quddiem biex jimbotta lilu nnifsu fid-derizzjoni li jkun irid i m u r . D a n il-lghab huwa materjal jiżloq hafna u meta jibda jinxef jehel mas-swaba ta' jdejk u jdejqek. Bil-Malti nghidu li "jghallek", jigifieri jwaℏℏal u jdellek. U minn xi darba ġabar il-bebbux j a f l i trid toghrok subajk sewwa ma' xi ġebla tal- franka, m a ' x i qabda haxix niexef, m a x i skora jew ċarruta niexfa jew inkella taℏsilhom u toghrokhom sewwa bis-sapun biex tneℏℏih. L-ilma l i b i h tahsilhom johrog ta' lewn ℏadrani ċar. Fl-irtuba, meta l-art tkun niedja sewwa, u iktar u i k t a r m e t a tkun mxarrba bix-xita, l-bebbuxu ma jkollux gℏalfejn joℏro ġ d a k i l - lghab kollu u ghalih il-hajja tkun eℏfef, mhux bhal meta l-art tkun xotta meta jkun ehtrieq. L- irtuba tagℏmel m a r - r i h i s f e l li jġib l-umdita' miegℏu. L-arja tkun ℏelwa u mielsa u trattab il-haxix niexef ukoll u ghalhekk ikun a k t a r f a d i gℏall-bebbuxu li jieklu. Ir-rih fuq iġib l-eℏtrieq; l-arja tkun xotta u ℏarxa u l-haxix, speċjalment dak niexef ikun imqarqac u wieqaf u ghalhekk il- bebbux ma tantx johroġ. Biex il- bebbux isib l-irtuba jrid johroġ mal-lejl sa filgℏodu kmienu qabel ma toℏro ġ ix-xemx u ttajjar in- nida jew tixxotta l-art. Il-bebbux jibza' wkoll mir-rih qawwi. Peress li h u jaℏ żen l-ikel jista' jissaporti mistohbi ġewwa bla ma jiekol sakemm it-temp ikun k i f j i x t i e q u hu. M i n f e j n j i m x i fuq a r t x o t t a l-bebbuxu jhalli l-marka tal-lghab li fuqu jkun iżżerżaq. Meta jinxef dan isir minn lewn I8S

Upload: others

Post on 29-Aug-2019

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: IL-BEBBUX - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 08(2007)4=31/10s.pdf · jitwarrab l-ikel tradizzjonal Maltii. Ilium tisji il-bebbur sa artrxi u jeżistu

IL-BEBBUX Carmelo Pace

Fil-gżejjer M a i t i n , l - e w w e l x i t a ġ ġ i b m a g h h a m h u x b i s s i t -t k a r w i t t a r - r a g h a d , i l - l e h h t a l -b e r a q , u t i f q i g h t a s - s a j j e t t i , i m m a ġ ġ i b w k o l l b a r k a t a s -s e m a , j e w a h j a r f d a n i l - k a z , b a r k a t a ' I - a r t . M a ' h r u g A p r i l i l - b e b b u x i k u n d a ℏ a l j o r q o d ,

m i s t o h b i g h a l l - k e n n t a ' t a h t i l -

ġ e b e l , f i x - x q u q m u d l a m a t a l -b l a t , j e w i n k e l l a g h a d - d e l l f r i s k t a ' x i s a g h t r a j e w g h o l l i e q a , i m m a m a l - ħ s u s t a ' l - e w w e l

x i t a t a l - Ħ a r i f a j i b d a j a h s e b

b i e x j o h r o ġ j i r g h a . I k u n i l u m a s - s i t t x h u r s a j j e m u m e t a I -q t a r o h x o n t a x - x i t a t a n t m i s t e n n i j a j m e l l e s w i ċ ċ l - a r t , i l - b e b b u x j i t h a j j a r j o h r o g m i n n q o x o r t u u j f i t t e x l i j t u q I -i s t o n k u .

N o r m a l m e n t i l - b e b b u x m a j o ℏ r o ġ x eżatt m a ' l - e w w e l x i t a g ℏ a x d i n m a l a j r t i n x t o r o b m i l l - a r t

x o t t a l i t k u n i l h a g ℏ a l x h u r s ℏ a ℏ

m a ℏ k u m a m i s - s ℏ a n a t a s - S a j f

k i e f e r M a l t i . I m m a m a t - t i e n i j e w

i t - t i e l e t ℏ a l b a x i t a t a r a i l - b e b b u x

j i x r e f m i l l - m o ℏ b a t i e g ℏ u u j f iġġ m i n n k u l l i m k i e n , t i e w i b i e x j i e k o l u b i e x j i n n a m r a .

I l - b e b b u x G e w " t a l - q r u n " k i f j g ℏ i d u l u x i w ℏ u d ) g ℏ a d u i k l a

p o p o l a r i ℏ a f n a m a l - M a l t i n u I -

G ℏ a w d x i n l i j k u n u j i s t e n n e w b i l -

ℏ e r q a l - i s t a g u n t i e g ℏ u .

I n t e r e s s a n t i l i l - G ℏ a w d x i n

g ℏ a d h o m j a g ℏ m l u d i f f e r e n z a ( l i

x ' a k t a r x d a r i k i e n u j a g ℏ m l u h a I -

M a l t i n k o l l h a ) b e j n " b e b b u x " - l i

h u m a h l e j j a q t a l - b a h a r , u

" g h a k r u x / g h e k i e r e x " - l i h u m a

ℏ l e j j a q t a ' l - a r t . B ' x o r t i ℏażina ż-żagℏżagh q e d j i n s e w d i n i d -d i s t i n z j o n i . I n - n i e s t a ' l - i r h u l a l i j g ℏ i x u f k e w n i n - n a t u r a b a q g ℏ u

jżommu d - d r a w w a t a ' l - i k l a t a l -b e b b u x . G h a l k e m m i l i u m d i n I -i k l a i s s i b h a a n k e f x i w h u d m i l l -a q w a r i s t o r a n t i , k i e n h e m m żmien m e t a i l - b e b b u x k i e n m e q j u s b h a l a i k l a t a l - f q a r -s p e ċ j a l m e n t m e t a b d i e t d i e ℏ l a I -

i n f l u w e n z a t a l - i k e l b a r r a n i f i

żmien i l - ℏ a k m a Ingliża u b e d a j i t w a r r a b l - i k e l t r a d i z z j o n a l i M a l t i . I l i u m t i s j i r i l - b e b b u x s a r a r t i u jeżistu ℏ a f n a r i c e t t i m i n n p a j j i z i

m a d - d i n j a k o l l h a . F ' p a j j i z i b ℏ a l

F r a n z a , l - l t a l j a u l - P o r t u g a l i s i r

f e s t i v a l i n t e r n a z z j o n a l i t a t - t i s j i r

t a l - b e b b u x , l i j k u n r r e k l a m a t

b ℏ a l a a t t r a z z j o n i t u r i s t i k a .

F ' M a l t a u G ℏ a w d e x w k o l l s a r

żvilupp f d a n i l - q a s a m u n s i b u d i v e r s i r i c e t t i t r a d i z z j o n a l i u ġ o d d a t a l - b e b b u x f l - a q w a k o t b a t a r - r i ċ e t t i m i k t u b a m i n n k o k i m a g ℏ r u f a . Q x u r t a l - b e b b u x

i n s t a b u f d i v e r s i p o s t i j i e t

a r k e j o l o ġ i ċ i f M a l t a u G ℏ a w d e x

b ℏ a l l - i m q a d e s t a ' Żmien i l - H a ġ a r u f T a s - S i l ġ l i j u r u l i l - b e b b u x k i e n j i n ġ a b a r m i n n żmien i l -q e d e m .

S k o n d C h a r l e s C a c h i a f i l - k t i e b t i e g h u " l l - M o l l u s k i t a ' M a l t a " s a i s s a fil-gżejjer M a l t i n ġ e w i d e n t i f i k a t i m a d w a r s e b g h i n s p e d t a ' b e b b u x t a ' l - a r t u ' I f u q m i n n 7 0 0 s p e d t a l - b a h a r . k l a s s i f i k a z z j o n i t a l - b e b b u x i s s i r f u q l - g ℏ a m l a t a ' q o x o r t u . I l - q o x r a

t i s t a ' t k u n t a ' g ℏ a m l i e t d i f f e r e n t i

h a f n a ; f i d - d a q s , f i l - l e w n u in-

f o r m a . I l - b e b b u x j i m x i j e w

j i t k a x k a r f u q o r g a n u t a w w a l i

m s e j j a h i s - s i e q . F i t - t a r f t a '

q u d d i e m h e m m i r - r a s , b ' p a r

" q r u n " G e w a n k e t n e j n ) l i f i l - k o t b a

j s e j h u l h o m " t e n t a t o l i " . F i l - p o n t a

t a l - q r u n i k u n h e m m l - g h a j n e j n .

I l - h a l q g ℏ a n d u I s i e n a ℏ r a x l i

j i s s e j j a h " r a d u l a " l i p e r m e z z

t i e g h u j i e k o l i k e l d i v e r s , m i n n

h a x i x s a a n n i m a l i o h r a .

B i e x i k u n j i s t a ' j i m x i i l - b e b b u x u

j o ℏ r o ġ d a k l i b i l - M a l t i n g h i d u l u

I g h a b , b ℏ a l bżieq, l i j o h r o ġ m i n n g l a n d o l i w a r a h a l q u u m i n n t o q o b m a t u l i l - ġ n u b t a s - s i e q . H u w a f u q d a n i l - l g h a b l i I -b e b b u x u j k u n j i s t a ' jiżżerżaq b i l l i j h a d d e m i l - m u s k o l i t a l - ġ n u b t a ' s i e q u b ' m o v i m e n t m i n n w a r a g h a l q u d d i e m b i e x j i m b o t t a l i l u n n i f s u f i d - d e r i z z j o n i l i j k u n i r i d i m u r . D a n i l - l g h a b h u w a m a t e r j a l jiżloq h a f n a u m e t a j i b d a j i n x e f j e h e l m a s - s w a b a t a ' j d e j k u j d e j q e k . B i l - M a l t i n g h i d u l i " j g h a l l e k " , j i g i f i e r i j w a ℏ ℏ a l u

j d e l l e k . U m i n n x i d a r b a ġ a b a r i l - b e b b u x j a f l i t r i d t o g h r o k s u b a j k s e w w a m a ' x i ġ e b l a t a l -f r a n k a , m a ' x i q a b d a h a x i x n i e x e f , m a x i s k o r a j e w ċ a r r u t a n i e x f a j e w i n k e l l a t a ℏ s i l h o m u

t o g h r o k h o m s e w w a b i s - s a p u n

b i e x t n e ℏ ℏ i h . L - i l m a l i b i h

t a h s i l h o m j o h r o g t a ' l e w n

ℏ a d r a n i ċa r .

F l - i r t u b a , m e t a l - a r t t k u n n i e d j a s e w w a , u i k t a r u i k t a r m e t a t k u n m x a r r b a b i x - x i t a , l - b e b b u x u m a j k o l l u x g ℏ a l f e j n j o ℏ r o ġ d a k i l -l g h a b k o l l u u g h a l i h i l - h a j j a t k u n e ℏ f e f , m h u x b h a l m e t a l - a r t t k u n

x o t t a m e t a j k u n e h t r i e q . L -

i r t u b a t a g ℏ m e l m a r - r i h i s f e l l i j ġ i b l - u m d i t a ' m i e g ℏ u . L - a r j a t k u n

ℏ e l w a u m i e l s a u t r a t t a b i l - h a x i x

n i e x e f u k o l l u g h a l h e k k i k u n

a k t a r f a d i g ℏ a l l - b e b b u x u l i j i e k l u .

I r - r i h f u q iġ ib l - e ℏ t r i e q ; l - a r j a t k u n

x o t t a u ℏ a r x a u l - h a x i x ,

s p e ċ j a l m e n t d a k n i e x e f i k u n i m q a r q a c u w i e q a f u g h a l h e k k i l -b e b b u x m a t a n t x j o h r o ġ . B i e x i l -b e b b u x i s i b l - i r t u b a j r i d j o h r o ġ m a l - l e j l s a f i l g ℏ o d u k m i e n u q a b e l

m a t o ℏ r o ġ i x - x e m x u t t a j j a r i n -n i d a j e w t i x x o t t a l - a r t . I l - b e b b u x j i b z a ' w k o l l m i r - r i h q a w w i . P e r e s s l i h u jaℏżen l - i k e l j i s t a ' j i s s a p o r t i m i s t o h b i ġ e w w a b l a m a j i e k o l s a k e m m i t - t e m p i k u n k i f j i x t i e q u h u . M i n f e j n j i m x i f u q a r t x o t t a l - b e b b u x u j h a l l i l - m a r k a t a l - l g h a b l i f u q u j k u n iżżerżaq. M e t a j i n x e f d a n i s i r m i n n l e w n

I 8 S

Page 2: IL-BEBBUX - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 08(2007)4=31/10s.pdf · jitwarrab l-ikel tradizzjonal Maltii. Ilium tisji il-bebbur sa artrxi u jeżistu

i l - f i d d a u j i s s e j j a h " H - f a l z a " S k o n d Ġużeppi G a u c i , b i d w i t a * 8 2 s e n a m i l l - Q a w r a , f e j n i l - h a x i x i k u n i m ċ a p p a s b i l - l g h a b t a l -b e b b u x , i l - b h e j j e m j i s k a r t a w h u m a j i e k l u h x .

X i s p e ċ i t a " b e b b u x t a ' l - a r t i k o l l h o m b ℏ a l g ℏ a t u m a g ℏ m u l

m i n n ġ i l da i e b s a , q i s h a b ℏ a l

k a l l u , l i m e t a j i m x u j k u n f u q i n -

n a h a t a ' w a r a t a s - s i e q u m e t a

j i d h l u f q o x r i t h o m d a n l - g ℏ a t u

j i n ġ i b e d l -aℏℏar ℏ a ġ a u b i h j i t b q u l - f e t ℏ a . D a n j i s s e j j a ℏ

" o p e r c u l u m " . B i l - M a l t i n i s t g ℏ u

n g ℏ i d u l u t e b q a j e w g h a t u .

I m m a i l - b e b b u x k o m u n i t a ' l - i k e l

m ' g ℏ a n d u x d a n l - g ℏ a t u u b i e x

j i t b o q f o m m q o x o r t u juża l - l g ℏ a b .

P e n m e z z t i e g ℏ u j a ℏ d e m b ℏ a l r i t a

r q i q a l i t i s s i ġ i l l a I - f e t ℏ a f i l w a q t l i

b i h a s t e s s i k u n j i s t a ' j a q b a d s e w

m a l - p o s t f e j n i k u n i r i d j i s t r i e ℏ u

j o r q o d i r - r a q d a t a s - S a j f . M e t a

j i d d e ċ i e d i l i j r i d j i s t r i e ℏ , i l -

b e b b u x u j a q b a d m a ' s a q a f , m a '

ℏa j t , m a ' b l a t a , m a ' n j a m a , m a '

z o k k t a ' s i ġ r a , m a ' w e r q a , m a ' p j a n ċ a j e w m a ' x i w iċċ i e ℏ o r l i

j i s i b g ℏ a l q a l b u .

MARA U R A G E L F L - I S T E S S MIN

I l - b e b b u x t a ' l - i k e l ( C a n t a r e u s

a s p e r s u s ) b h a l l - b e b b u x k o l l u t a '

I - a r t h u w a h e r m a f r o d i t a - j i ġ i f i e r i g ℏ a n d u f i h iż-żewġ s e s s i . K u l l b e b b u x u h u r a ġ e l u m a r a f l -i s t e s s ℏ in , u j i p p r o d u c i k e m m I -

i s p e r m a u k e m m i l - b a j d . I m m a

b i e x i k o l l u l - f r i eℏ h e m m bżonn j i t g ℏ a m m a r m i n n b e b b u x u i e h o r .

M e t a j k u n q e d j g h a m m a r i l -

b e b b u x u j o h r o g b h a l l - p e r m

a b j a d l i p e r m e z z t i e g h u j e h e l j e w

" j i n g a l l a " m a l - b e b b u x u l - i e h o r .

Fil-gżejjer M a l t i n d a n iż-żmien t a t - t g h a m m i r i k u n w a r a l - e w w e l x i t a g h a l l - h a b t a t a ' O t t u b r u . W a r a g h o x r i n j u m l i j k u n

t g h a m m a r i l - b e b b u x u j h a f f e r t o q b a f i l - h a m r i j a t a ' m a d w a r 5¬1 0 c e n t i m e t r i f o n d a b i l l i juża t -t a r f w a r r a n i t a ' s i e q u u f i h a j b i d m i n n 4 0 s a 7 0 b a j d a t a ' l e w n b a j d a n i . I l - b e b b u x u w a r a l i j b i d j i t l a q , u l - b a j d i f a q q a s w a h d u w a r a x i 3 0 j u m . F i t - t i f q i s j g h i n h a f n a t - t e m p n i e d i u s h u n . I l -b e b b u x u j r i d m a s - s e n t e j n b i e x i k u n t a j j e b b i e x j g h a m m a r u j g ℏ i x

g ℏ a l m a d w a r t l e t t s n i n j e w i k t a r .

M i n n w a r a l - e w w e l x i t a s a

N o v e m b r u , l - a h j a r m o d b i e x

t i ġ b o r i l - b e b b u x h u l i t i s t e n n a g ℏ o d w a b i r - r i h i s f e l b i e x i k u n

h e m m l - i r t u b a l i ġġib m a g ℏ h a n -

n i d a . I k u n a h j a r j e k k t k u n

g h o d w a b l a r iℏ u b ' d i k i d -

d a q s x e j n d i f a . I r - r i ℏ m h u x h a b i b

t a l - b e b b u x . T r i d t m u r k m i e n a

m a s - s e b ℏ , q a b e l t o ℏ r o ġ i x - x e m x u t i b d a t a h r a q f e j n a l l u r a I -b e b b u x i d a b b a r r a s u 1 ġ e w w a g ℏ a l l - k e n n . M e t a l - i s t a ġ u n t a x -x i t a j k u n q a b a d s e w w a u t i b d a w k o l l i l - k e s h a t a ' D i ċ e m b r u , J a n n a r u F r a r , i l - b e b b u x f t i t l i x e j n j o ℏ r o ġ j i r g h a g h a x i k u n i m x a b b a ' , u l - k e s h a m a j ℏ o b b i e x . I m b a g ℏ a d j e r ġ a ' j o h r o ġ b i ℏ ġ a r u g ℏ a l l - ℏ a b t a t a '

M a r z u - A p r i l , b i e x j e r ġ a ' j i e k o l I -a ℏ ℏ a r i k l a k b i r a q a b e l m a j a ℏ s e b

b i e x j i d ℏ o l g h a r - r a q d a t w i l a t a s -

s a j f . T a ' m i n j g ℏ i d l i d a r i k i e n u

j o ℏ o r ġ u j f i t t x u l - b e b b u x a n k e m a ' l - g ℏ a b e x , u w a r a l i j i d l a m , u

k i e n u j m o r r u g h a l i h b i l - f a n a l i j e w

b i l - f j a k k l i , b h a l m a q a l l i F r a n s

F a r r u g i a m i n n M a l G h a x a q .

W a r a l i j k u n g ℏ a d d a l - i s t a ġ u n t a x - X i t w a u n o f s d a k t a r -R e b b i e g h a , g h a l l - h a b t a t a ' I -a ℏ ℏ a r t ' A p r i i b i d u t a * M e j j u , i l -

b e b b u x j i d ℏ o l l - ġ e w w a j i s t k e n n m i l l - q i l l a t a s - s h a n a s a j f i j a . J o r q o d u j i b q a s a j j e m m a t u l i s -S a j f k o l l u u b i e c a m i l l - H a r i f a s a l -b i d u t a ' s t a ġ u n i e h o r t a x - x i t a . M e t a j a g h m e l h e k k i l - b e b b u x g h a n d u ℏ a b t a j i n ġ a b a r f l i m k i e n

g h a l l - i r d o s s u j i n t r a s s d a h a r m a ' d a h a r m a ' s h a b u l - o h r a f i g r u p p i t a ' g h a x r a - f t i t i n q a s j e w ftit i k t a r . I n n u t a j t u k o l l l i l - f r i e h t a l -b e b b u x g h a n d h o m h a b t a j i t i l g h u f u q i d - d a h a r t a ' x i b e b b u x u k b i r m e t a j o r q d u g h a s - S a j f . M e t a j i d ℏ o l j o r q o t n g h i d u l i l - b e b b u x

r e t a ' . M e t a " j e r f a " ' i l - b e b b u x

g h a n d h u h a b t a j i s t a h b a t a h t i l -

ġ e b e l a k t a r x k b i r i m x e r r e d ' I h a w n u 1 h i n n fix-xaghri, g o x -x q u q t a l - ġ e b e l t a s - s e j j i e h , b e j n i l - q i e g h a n t a l - b l a t j e w w a r a x i x i t l a k b i r a t a s - s a g h t a r fix-xaghri j e w m a ' x i z o k k t a ' s i ġ r a . P a w l u B o r g b i d w i t a ' 7 6 s e n a m i n n t a h t i r - R a b a t t a ' M a l t a , q a l l i l i h e m m b e b b u x t a ' l - i k e l l i m a j i n g h a r a f x w i e h e d m i l l - i e h o r , i m m a l i b i e c a m i n n u jagℏżel l i j i t l a ' m a z - z k u k t a s - s i ġ a r , u l - i e h o r i h o b b i q a b b a d m a l - b l a t . S k o n d h u d a k l i j q a b b a d m a l - b l a t i k u n i t j e b m i l l -i e h o r u j e k k i l - b l a t i k u n q a w w i j e r ġ a ' j k o l l u t o g h m a a h j a r , " g h a x i l - b l a t a l i m a g h h a j q a b b a d t g h a l l e m " .

F i l w a q t l i m e t a t i ġ b r u fl-istaġun t i e g h u j k u n h a f n a e h f e f g h a x t i n z e r t a h b a r r a j i r g h a , j e k k t m u r t f i t t x u fix-xhur t a s - s a j f t r i d t k u n " t a x - x e h t a " , j k o l l o k l - e s p e r j e n z a u t k u n t a l - g a l b u b i e x j i m e x x i l e k i s s i b i k l a b e b b u x . D a n i s i b u h b h a l a " l - b e b b u x t a s - S a j f g h a d -d i f f e r e n z a m i l l - " b e b b u x t a x -X i t w a " . H a w n m i n j g h i d l i t a s -S a j f i k u n i t j e b u i s m e n . B i e x t f i t t e x i l - b e b b u x t a s - S a j f l - i k t a r ℏ a ġ a k o m u n i h i l i t q a l l e b i l - ġ e b e l . I m m a g h a ! d a k t a l - b l a t m i s s i e r i k i e n j i e ℏ u b iċċa fildiferru ftit h o x n a b i e x m a t i t g h a w w i ġ x m a l a j r , n g h i d u a ℏ n a b h a l t a l -

h a b e l t a ' 1 - i nx i r l - a n t i k . T a r f

m i n n h o m i k u n m i l w i f o r m a t a ' L

u t - t a r f l - i e h o r m i n f e j n t a q b a d ,

j e w i l - w e j d a , i k u n g h a m l a t a ' O

m g ℏ a f f ġ a . I l - f i l d i f e r r u t i ġ i q i s h a ganè, t w i l x i p i e d u n o f s . M e t a j i m m a r k a x i x a q q l i j a ℏ s e b lì fih

i l - b e b b u x , m i s s i e r i k i e n i d a h h a l

1 8 9

Page 3: IL-BEBBUX - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 08(2007)4=31/10s.pdf · jitwarrab l-ikel tradizzjonal Maltii. Ilium tisji il-bebbur sa artrxi u jeżistu

i l - g a n ċ m i n n - n a ℏ a l - m g ℏ a w ġ a , j m e x x i h m a s - s a q a f t a l - b l a t a u " j h o s s " i l - b e b b u x i m w a ℏ ℏ a l .

m b a g ℏ a d i q a b b a d i l - g a n ċ w a r a - b e b b u x u u j i ġ b e d ' I b a r r a . U

w i e h e d w a r a l - i e h o r k i e n iġ ib i l -•

b e b b u x m i x - x a q q . G i e l i k u l l b e j t a k i e n i k u n f i h a s i t t a j e w g ℏ a x r a . U ġ i e l i x - x a q q t a n t k i e n i k u n d e j j a q l i l - b e b b u x u m a t k u n x t i s t a ' t o ℏ o r ġ u , j e w i n k e l l a j a q g ℏ a l e k 1 i s f e l u t i t i l f u . M e t a

i d e k " t k u n q a g ℏ d e f u t k u n

r a b b e j t i s - s e n g ℏ a g ℏ a l d i l - b i ċ ċ a x o g ℏ o l , m i n n d a k l i t ℏ o s s b i l -

g a n ċ t i b d a t i n d u n a j e k k i x - x a q q h u x v o j t j e w h u x m i m l i b e b b u x . Ġ ie l i j i r n e x x i l e k t o ℏ r o ġ b ℏ a l f e t t u l

t a ' e r b a ' j e w s i t t b e b b u x i e t

i m q a b d i n q i s h o m i m s e n s l i n ,

w i e ℏ e d m a ' d a h a r l - i e ℏ o r .

M e t a j o ℏ o r ġ u g ℏ a l l - b e b b u x ,

w i e ℏ e d j g ℏ i d l i l l - i e ℏ o r :

" M u m g ℏ a l l - b e b b u x "

" S e m m u r n l a q q a t i k l a b e b b u x "

" S e m m u r i n s i b f t i t b e b b u x "

" S e m m u r n i g b o r f t i t b e b b u x "

" S e m m u r i n d u r g h a l l - b e b b u x "

" S e m m u r i n q a l l e b e r b a ' ġ e b l i e t " " S e m m u r g h a l t a l - q r u n "

KIKKRA DQID GHAL K U L L KILO B E B B U X

K u l l o ġ ġ e t t i h a j r e k i k t a r j e k k i k u n b a r r a m i n n żmienu. M e t a i l -b e b b u x t k u n ġ b a r t u f i s - S a j f d a n t k u n t i s t a ' s s a j r u m i l l - e w w e l g h a x i k u n ġ a s a j j e m u n a d i f m i n n ġ e w w a . I m m a j e k k t i ġ b r u m e t a j k u n j i r g h a b a r r a d a n t r i d i s s a w m u m i l l - i n q a s g h a l x i g h a x a r t i j i e m h a l l i j i l h a q j o h r o ġ d a k l i j k u n k i e l . L - a h j a r l i

t a g h m l u ġ o x i x k o r a t a l - f a x x i m d e n d e l , j e w ġ o x i q a f a s b i l -ġ n u b t a ' l - i n j a m i m m a b i l - w i ċ ċ u l - q i e g h t a x - x i b k a t a l - h a d i d , k e m m g h a l l - a r j a k i f u k o l l b i e x l i j n e h ℏ i j i b q a ' nieżel. G h a l h e k k f k u l l k a z i m p o r t a n t i l i l - b e b b u x i k u n m a q t u g h m i l l - a r t x i p i e d u n o f s , u j i n t r e f a ' x ' i m k i e n x o t t . H a w n m i n k i e n j i t i l q u ġ o x i k a m r a j e w d w e j r a b a t t a l a u j ℏ a l l i h j i ġ r i u j q a b b a d m a l - h i t a n . S i b t m i n j i r r a k k o m a n d a l i j e k k i n t t k u n t r i d i s s a j r u m a l a j r b l a m a s s a w m u a l l u r a t i t f a g h l u k i k k r a d q i q g h a l k u l l k i l o b e b b u x l i j k o l l o k b i e x d a n j i e k l u u j i t n a d d a f u f l - i s t e s s ℏ i n i n e h h i l - i m r a r t a l -

h a x i x l i j k u n k i e l . H e m m m i n

u k o l l j i t i m g ℏ u l-ℏobż j e w I -g ℏ a ġ i n . I l - b e b b u x j i s t a ' j inℏażen g h a l ċ e r t u żmien. J e k k t k u n ġ b a r t u m i n n t a ' l - e w w e l x i t a d a n m a t i s t a x iżżommu h a f n a g h a x i k u n g h a d u m a k i e l x s e w u j m u t l e k w a r a x i x a h a r . I m m a j e k k t k u n ġ b a r t u q a b e l i s - s a j f t k u n t i s t a ' żżommu a n k e s a s e n a w a r a j e k k t e r f g ℏ u s e w w a f p o s t

f r i s k u arjuż. I n t i k u l m a t k u n q e d t a g h m e l h u l i ġ ġ i e g ℏ l u j o r q o d

g h a n d e k flok j o r q o d f e j n i r i d h u .

I m m a ċ - ċ i k l u n a t u r a l i t i e g h u m a t k u n x h a r b a t t u l u g h a x t k u n ġ b a r t u f w a q t u . U a l l u r a t i s t a ' żżommu m i n n M e j j u s a N o v e b m r u u t i e h u m i n n u f t i t f t i t m e t a t k u n t r i d .

ISMIJIET BIL-MALTI

r r

K

L - i s m i j i e t b i l - M a l t i t a ' l - i s p e ċ i I -a k t a r k o m u n i t a l - b e b b u x h u m a d a w n :

Il-bebbuxu t a ' l-ikel (Cantareus asperses). D a n h u m e q j u s m i l l -M a l t i n b h a l a l - b e b b u x u T a ġ e l " , i m m a k i f g h i d n a , d a n m h u x m i n n u g h a x k u l l b e b b u x u h u r a ġ e l u m a r a fl-istess b i n . J i n s t a b i m x e r r e d m a ' k u l l i m k i e n f i l - g z e j j e r M a l t i n . G h a n d u q o x r a f i t - t o n d l i h i b ' s a ℏ ℏ i t h a u t a ' l e w n

k a n n e l l a b i ċ r i e k i u d b a b a r s u w e d . L - a n n i m a l h u w a t a ' l e w n s a f r a n i f l - a h d a r . J i n s t a b t a h t i l -ġ e b e l , f i x - x q u q , j e w m a z - z k u k . H u w a t a ' s p e ċ i w a h d a g h a l k e m m i v a r j a . L - G h a w d x i n j a g ℏ m l u s e w m e t a j s e j h u l u

" g h a k r u x " .

Il-bebbuxu tal-ikel

190

Il-bebbuxu m a r a (Eobania

Vermiculata, Muller 1774). I I -

M a l t i n j a f u h b h a l a l - b e b b u x u

" m a r a " , i m m a f i l - b e b b u x

m ' h e m m x n i s a u r ġ i e l . I n t a n t I -i s e m i s s a w e h e l m i e g h u . H i j a i k t a r ċ a t t a u iżgℏar m i l l - b e b b u x

t a ' l - i k e l . G h a n d h a f o m m h a

iżgℏar u i d j a q m i l l - b e b b u x t a l -

i k e l . T i n g h a r a f b l a t b a t i j a m i s -

s i n j a l i j e w f a x x i k a n n e l l a s k u r i l i

j d u r u m a q o x r i t h a l i h i t a ' l e w n

a b j a d m i t f i . G h a l k e m m j g ℏ i d u l i

h i t a j b a h a f n a u s a h a n s i t r a i t j e b

m i l l - b e b b u x t a ' l - i k e l , m h i x

i m f i t t x i j a g h a l l - i k e l m i l l - M a l t i n

f o r s i m i n h a b b a l i l a h a m h a m a

t k u n x t i s t a ' t a q i l g h u m a l a j r .

T i t t i e k e l f h a f n a pajjiżi t a l -M e d i t e r r a n f o s t h o m l - l t a l j a u I -M a r o k k . I s s i b h a k u l l i m k i e n f k u l l t i p t a ' a m b j e n t . F i s - S a j f t i n h e b a

Page 4: IL-BEBBUX - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 08(2007)4=31/10s.pdf · jitwarrab l-ikel tradizzjonal Maltii. Ilium tisji il-bebbur sa artrxi u jeżistu

f i x - x q u q t a l - ℏ i t a n a k t a r x i n - n a h a

t a ' b a r r a u t q a b b a d p e r m e z z t a '

h l i e f a j e w r i t a b a j d a q i s h a k a r t a

r q i q a . H a w n żewġ v a r j a z z j o n i j i e t e w l e n i n t a l - b e b b u x u n a g ℏ ġ a : w a h d a b i l - q o x r a t a ' s f o n d a b j a d b i ċ - ċ r i e k i k a n n e l l a s k u r i . L - o h r a b i l - q o x r a l e w n i t - t e ' b i l - ℏ a l i b u ċ-ċ r i e k i k a n n e l l a ċ a r i .

Il-bebbuxu moqℏża, (Cantareus apertus, Bom 1778). G h a n d h a q o x r a l e w n k a n n e l l a f l -i s f a r ℏ a d r a n i , b l a t b a j j a j e w l i n j i .

L - a n n i m a l h u t a ' l e w n ℏ a d r a n i f l -

i s w e d b ' r a s u i k t a r s k u r a u żewġ s i n j a l i i k t a r s k u r i f u q g h o n q u . D i n h i m a g ℏ r u f a m a l - b d i e w a

b h a l a l i t ℏ o b b t i r a ' f u q l - u ċ u h t a l -q a m ℏ j e w a r t k k u l t i v a t a u b i e x

t e ℏ l e s m i s - s h a n a t a s - S a j f

t i n ℏ e b a b i l l i t ℏ a f f e r 1 i s f e l f i l -

ℏ a m r i j a u t i t b o q f o m m h a b i h l i e f a

h o x n a b a j d a . Q o x r i t h a h i j a i r q a q

m i n n t a l - b e b b u x u t a ' l - i k e l .

G h a n d h a żewġ p a r i q r u n . T i t t i e k e l m i n - n i e s tal-pajjiżi t a l -M e d i t e r r a n , i m m a m h i x i m f i t t x i j a g h a l l - i k e l m i l l - M a l t i n . I l - b d i e w a k i e n u j i ġ b r u h a j e w i h a f f r u g ℏ a l i h a f i l - h a m r i j a b i e x j i s h q u h a

b ' x i ġ e b l a . M a k i n u x j i s t g h u g h a l i h a g h a x k i e n e t t i k l i l h o m I -u ċ u h . M a t t e w S p i t e l i , 8 2 s e n a , " T a l - Q e r r i e d a " , m i l l - Q r e n d i q a l l i , l i q a b e l k i e n h a w n h a f n a , " i m m a m i n n m i n d u b d e w i f e r r x u n -n u t r a t d i n i n q e r d e t u m ' g h a d n i x n a r a h a f e j n g h a n d i j i e n " .

Il-Lhudiia ( S c h e m b r i ) {Theba Pisana, Mailer, 1774). I l - b e b b u x L h u d i h u d a k i l - b e b b u x żghir l i m d o r r i j i n n a r a w h f i k w a n t i t a j i e t k b a r f i s - S a j f i m w a h h a l m a ' x i

z o k k n i e x e f tal-bużbież j e w m a ' tal-hubbejża, m a ' x i x i t l a t a x -x e w k n i e x f a , m a ' l - g h o l l i e q , m a l -h i t a n j e w m a ' x i t a n k j e w p j a n ċ a t a l - h a d i d . I - L h u d i j a t h o b b t i n ġ a b a r m a ' s h a b h a f i k w a n t i t a j i e t k b a r b i e x t e h l e s m i s -s h a n a t a ' l - a r t t i k w i t a s - S a j f . H e m m t l e t t i l w i e n m i n n h o m : b o j o d , s a f r a n i n u b i r - r i g i k a n n e l l a . L a h m u h u g r i z c a r h a f n a kważi a b j a d t r a s p a r e n t i . D a n i l - b e b b u x h u w a m f i t t e x m i s -s a j j i e d a b h a l a l i x k a . F i S q a l l i j a j s e j ℏ u l u " b a b b a l u c i " u h u w a i k l a

t r a d i z z j o n a l i f i l - f e s t a t a ' S a n t a

R o s a l i a f P a l e r m o b i r - r i ċ e t t a b l -i s e m t a ' Babbaluci alia Palermitana. H a w n M a l t a m h u x i m f i t t e x g h a l l - i k e l . H a w n m i n i s e j j a h l u w k o l l " i l - b e b b u x a b j a d t a s - s a j d "

Il-bebbux tal-beit (Marmora melitensis, Ferussac, 1821) G ℏ a n d u q o x r a f t i t c a t t a , t o n d a , u

b ' s a ℏ ℏ i t h a . C . C a c h i a

j i d d e s k r i v i h b h a l a " t a ' l e w n a b j a d

m n a q q a x b i t b a j j a ' żgℏar

k a n n e l l a " . L - a n n i m a l h u t a ' l e w n

s a f r a n i fil-griż. I h o b b i l - b l a t , x q u q , z k u k t a s - s i ġ a r j e w ℏ i t a n .

J i t r a b b a w k o l l f u q i l - b j u t m i n f e j n

a k t a r x h a i s m u . J i x x i e b a ℏ ℏ a f n a

k o n k o l o ġ i k a m e n t m a l - L h u d i j a . H a w n m i n i s e j j a h l u w k o l l " t a l -q a l l i " .

In-naqhqa baida ( P h i n t e r o c h i l a c a n d i s s i m a , D e p a r n a u d , 1 8 0 1 ) . H u w a , k i f j i x h e d i s m u , b e b b u x u t a ' l e w n a b j a d k a r t i . I s s i b u m w a h h a l f u q i l - b l a t , m a l - h i t a n u m a ' i s f e l t a z - z k u k t a ' x i x i t l a j e w

m i t f u h f i l - h a m r i j a . I h o b b h a f n a p o s t i j i e t q r i b x a t t i l - b a h a r f e j n h e m m l - b l a t . L - a n n i m a l h u w a p j u t t o s t k b i r u t a w w a l i , t a ' l e w n k a n n e l l a fl-iswed j e w k a n n e l l a fl-a h m a r . G h a n d u q o x r a i e b s a , h o x n a u b ' s a h h i t h a h a f n a i k t a r m i n n t a ' l - o h r a j n . H u w a t a ' g h a m l a t o n d a m b u ċ ċ a t a , f o m m u z g ℏ i r u t a ' l e w n a b j a d h a f n a .

H a w n m i n i s e j j a h l u w k o l l " i l -

b e b b u x a b a j d a " .

It-trajbu (Rumina decollata,

Linnaeus, 1758). H u w a b e b b u x u

t a w w a l i t a ' g h a m l a k o n i k a .

Q o x o r t u m i b r u m a b h a l h a b e l j e w

f e t t u l u j k o l l u l -b iċċa t a ' w a r a d e j j e m n i e q s a . L e w n i l - q o x r a i v a r j a m i n n a b j a d s a k a n n e l l a c a r . I s s i b u q a l b i l - b l a t k i f u k o l l f i l - h a m r i j a , h d e j n x a t t i l - b a h a r , j e w ' I g e w w a . G h a s - S a j f i t - t r a j b u j r a b b i h l i e f a h o x n a l i j i n t e b a q b i h a . I ℏ o b b j i n ℏ e b a t a h t i l - b l a t

j e w f i x - x q u q j e w b i l l i j i n t r a d a m fil-

h a m r i j a . L a n f r a n c o , G . i s e j j a h l u

w k o l l " b e b b u x u t a t - t r a m u n t a n a " .

Il-bebbux Tork ( Cernuella

cawanae, Kobelt, 1888).

G h a n d u q o x r a f l i t c a t t a u t a '

l e w n s a f r a n i fil-griż, i m m a r k a t a b ' f a x x i k a n n e l l a ℏ f i e f i n t e r r o t t i .

J i x b a h h a f n a f l - g h a m l a l i l -

L h u d i j a i m m a f t i t i k t a r ċ a t t . L -a n n i m a l h u w a t a ' l e w n s a f r a n i fil-griż b i r - r a s u l - g h o n q griżi. T i n s t a b k u l l i m k i e n f i l - h a m r i j a , t a h t i l - ġ e b e l , m a ' x i h a j t , m a l - b l a t j e w m a z - z k u k t a s - s i ġ a r . T i n s t a b b i s s f i S q a l l i j a , M a l t a u l - L i b j a . H a w n m i n i s e j j a h l u w k o l l " b e b b u x a s e w d a " , " t o r f c a s e w d a " j e w " i t - t o r k i " .

191

Page 5: IL-BEBBUX - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 08(2007)4=31/10s.pdf · jitwarrab l-ikel tradizzjonal Maltii. Ilium tisji il-bebbur sa artrxi u jeżistu

Il-bebbux tal-fossa ( C y c l o s t o m a m e l i t e n s e ) . N o r m a l m e n t i s s i b u fil-hamrija, i m m a j i n s t a b k o m u n i w k o l l m a l -b l a t , t a h t i l - ġ e b e l , j e w t a h t i l -w e r a q u x i m i n d a q q i e t a n k e m i r d u n fil-hamrija. H u w a m a g ℏ m u l d e j j a q u b i l - p o n t a

( g h a m l a k o n i k a ) , g h a n d u q o x r a

h o x n a u b ' s a ℏ ℏ i t h a , t a ' l e w n

s a f r a n i , o r a n ġ j o j e w k a n n e l l a . H u w a g h a n d u żewġ p a r i q r u n b l -g h a j n e j n f u q i l - q r u n t a ' t a h t . L -a n n i m a l h u w a b a j d a n i , b ' s i e q b i t -t e b q a l i m e t a j i t k e b b e b g e w w a t a g h l a q i l - f o m m , j e w i l - b o k k a b i h a .

Il-bebbuxu tal-qsari (Helix rogusiuscola, G io vanni G ulia). M o l l u s k l i j i t r a b b a f l - i n d e w w a t a l -q s a r i , a k t a r x żghir b i l - q o x r a g h a m l a t a w w a l i j a u r q i q a b i l -p o n t a .

Id-dussies t'Ghawdex (Muticaria macrostoma, Cantraine, 1835). G ℏ a n d u

q o x r a t a ' g h a m l a k o n i k a

t a w w a l i j a u f u q h a g h a n d h a l i n j i

r q a q mqabbżin w a ℏ d a m a ' I -

o ℏ r a . F o m m u k e m m x e j n w i e s a ' .

D a n i l - b e b b u x u j i n s t a b b i s s fil-

gżejjer M a l t i n u fi S q a l l i j a

Iż-Żuqraqa ta| Filfla (Trochidea spratti form despotti, Soos, 1933). H u w a b e b b u x u żgℏir e n d e m i k u g h a l d i n il-gżira żgℏira. H u w a t a ' g h a m l a

i k k u p p l a t a b ℏ a l b o ċ ċ a , q i s u żugraga, b ' q o x r a b ' s a ℏ ℏ i t h a u t a '

l e w n k a n n e l l a c a r b i ċ r i e k i j d u r u m i e g ℏ u t a ' l e w n i k t a r s k u r .

M e q j u s a w k o l l b ℏ a l a m h e d d a

m i n h a b b a d - d a q s t a ' F i l f l a .

J i n s t a b b i s s fil-punent tal-gżira. I k k a l k u l a t l i h e m m m a l - 2 0 0 0 eżempju. I m m a s k o n d i l - K t i e b " T h e M a r i n e S h e l l s a n d M o o l u s c s o f t h e M a l t e s e I s l a n d s ,

t a ' G i u s t i , M a n g a n e l l i , u S c h e m b r i " u l i m i n n u h a d t h a f n a m i t - t a g h r i f d w a r d a w n i t - t n a x - i l s p e ċ i t a ' b e b b u x i m s e m m i j a h a w n f u q , iż-żugraga t a ' F i l f l a t i n s t a b u k o l l f K e m m u n a f u q i l -p o n t a t a ' l - g ℏ e m i e r i , u f t a F a l k a

q r i b l - l m ġ a r r .

S k o n d i l - P r o f e s s u r A q u i l i n a fid-D i z z j u n a r j u t i e g h u , teżisti I -k e l m a " b a b u " l i f p a ġ n a 5 8 j g ℏ i d

l i t i d d e s k r i v i "very little snails

having the shape of a cone",

i m b a g ℏ a d f p a ġ n a 9 3 j g ħ i d l i

t i r r e f e r i g h a l "very small baby

snails".

MAGĦRUFA GĦALL-ĠBIR TAL-BEBBUX.

D a r i k o n n a n s i b u n i e s , t i s t a ' t g h i d f k u l l r a h a l , l i k i e n u m a g ℏ r u f a g ℏ a l l - ġ b i r t a l - b e b b u x . F ' r a h a l t w e l i d i , i l - Q r e n d i , l - a k t a r n i e s i m s e m m i j a g ℏ a l l - ġ b i r t a l -b e b b u x f i żmieni k i e n u l - a h w a T a ' Bużżika, u w i e h e d i e h o r l i k i e n i l - p r i m t a l - b e b b u x Ġ a n n i T a b o n e m i n n T a l - F o r n miżżewweġ g h a n d T a l - M a r s u s a . L - a h w a Z e p p i u S a l v u M a g r o t a ' Bużżikka k i e n u s f a w i l t i e m a , u p e r e s s l i m a k i n u x k a p a ċ i j f e n d u g h a l r a s h o m s e w w a , k i e n j g h i x u b i l - ℏ n i e n a , u x i m i n d a q q i e t b i l -

k a t t i v e r j a , t a n - n i e s t a r - r a ℏ a l .

M e t a k i e n u g ℏ a d h o m żgℏażagℏ

k i e n u j s i b u m i n i q a b b a d h o m x i

b iċċa x o g ℏ o l , f i l - b a r r i e r i j e w f l -

g ℏ e l i e q i u f o r s i j a g h t i h o m f t i t f l u s .

M e t a k i b r u x - x o g ℏ o l t a r - r a b a ' s a r

a k t a r m e k k a n i z z a t , u h a d d m a

k i e n i r i d h o m h l i e f b i e x j i s l o ℏ h o m

u j i d d i e h e k b i h o m . I n s o m m a ,

m e l a d a w n i t - t n e j n k i e n e t l - h e n a

t a g h h o m j m o r r u j f i t t x u u j i m l e w

l a n d a t a l - k u n s e r v a b i l - b e b b u x

m i l l - i n h a w i t a ' X a g h a r I m q a l l e b ,

H a ġ a r Q i m , j e w m i l l - M a g h l a q . G h a l l - h a b t a t a ' n o f s i n h a r j e r ġ g ℏ u l u r a r - r a h a l , g h a j j e n i n u

b i l - ġ u h , b i l - l a n d a ġ o x k o r a t a l -

I92

f a x x . J e k k i s i b u l i l x i h a d d q a l b u t a j b a , k i e n j a g h t i h o m x i h a ġ a t a l -f l u s t a g h h a . Ġ ie l i k i e n u j i t o l b u k b i l - h n i e n a b i e x t o ℏ o d i e l h o m .

M h u x ċ a j t a t i m l a l a n d a b e b b u x fis-sajf, m e t a j k u n k o l l u m i s t o h b i t a j j e b . M h u x l - e w w e l d a r b a l i ġ e w f l - i n k w i e t m a ' x i b i d w i l i j a q b a d h o m i q a l l b u fil-gℏalqa u

j f i t t x u fil-hitan t a s - s e j j i e h . I n ¬

n i e s t a r - r a h a l k i e n u j s i b u h o m

u k o l l b h a l a l - O h x o n ( Z e p p i ) u I -

I r q i q ( S a l v u ) . W i e h e d m a k i e n x

j g h a d d i m i n g h a j r l - i e h o r ; f e j n

t a r a 1 w i e h e d t a r a ' l - i e h o r .

S a k e m m Ċ e n s a l - M e w t f e t t l i l h a t i e h u l i l w i e h e d m i n n h o m , l i g h a l k e m m k i e n l - i k b a r fid-daqs, fil-fatt k i e n l-iżgℏar m i t - t n e j n .

G h a d h o m s t a m p a t i f m o ℏ ℏ l , u

f o r s i b ' d i n i l - k i t b a j i b q g h u j g h i x u

f t i t i e h o r f l - i s t o r j a .

Kotba ikkonsultati:

C a c h i a C h a r l e s , ll-Molluski ta1

Malta. Pin. 1 9 9 9 .

G i u s t i , M a n g a n e l l i , S c h e m b r i ,

The Manne Shells and Molluscs

of the Maltese Islands.

P J . S c h e m b r i / A . E . B a l d a c h h i n o ,

lima Blat u Hajja

S u l t a n a J , F a l z o n V . , Wildlife of

the Maltese Islands, 1 9 9 6 .

S e r r a c i n o I n g l o t t E r i n , ll-Miklem

Malti.

A q u i l i n a J o s e p h , Maltese-

English Dictionary.

H a j r l i l

J o h n M a r n o d i r e t t u r tal-Mużew t a ' l - l s t o r j a N a t u r a l i t a ' M a l t a , I -I m d i n a .