ي حيات ي خصها ج و شا ي با زي آشناي

ي ه موسو پرواني دولت ت ديري ي م دكترا ي دانشجو

ي امور بهورز س كارشناي داشت امور به ت معاون

ل 1391سا

زيج حياتي يكي از ابزارهـاي سـاده و كارآمـد نظـام اطلاعـات ســطح خانــه هــاي كــه در مراقبــت هــاي اوليــه بهداشــتي بــوده

تـا پايـان از ابتـدا اين فـرم .استفاده قرار مي گيرد مورد بهداشت و فرم سال بعـد نصب روستا در سال بايد به ديوار خانه بهداشت

، اوليه بهداشـتي ارائه دهندگان خدمات . بر روي آن قرار گيرد وقايع حياتي اتفاق افتاده در جمعيت تحـت پوشـش خـود را در

سـال پـس از جمـع بنـدي بـه مركـز در پايـان آن ثبت نمـوده و ارسـال اسـتان بهداشت شهرستان و در نهايت به مركز بهداشـت

.مي نمايند

زيج حياتي وسيله مناسب براي ثبـت داده هـايي اسـت كـه از بـر نحـوه پيشـرفت و نظارت نظر برنامه ريزي ، پايش عمليات

كـه بهـورزان است تجربه نشان داده . كارها اساسي مي باشند داده هـا بـر زيـج حيـاتي بـا مشـكل رو بـه رو ثبت كـردن در

گرفتـه بدرستي انجام نيستند و هر گاه كه نظارت بر كار آنان .، دقت اطلاعات ثبت شده نيز قابل اعتماد بوده است

در زيج حيـاتي هفـت جـدول و يـك گردونـه بـه شـرح زيـر :وجود دارد

ل - دو سج جن ن و ب س حس ت بر جمعياين جـدول سرشـماري اول سـال بهـورز در روسـتاها مبناي -

پس از اتمام سرشماري در آغاز اطلاعات جمـع آوري .است ــه شــده برحســب ســن و جــنس جمعيــت تحــت پوشــش و ب

در جمعيت روستاهاي قمر تفكيك روستاي اصلي و روستا يا . بنـدي ميشـود و بـه ايـن جـدول وارد ميشـود روستايي دسته

بـه مركـز پايـان سرشـماري اطلاعات جمعيتـي هـر روسـتا در بهداشت شهرستان ارسـال شـده و جـدول جمعيـت روسـتايي

.دهد تشكيل مي را شهرستان

خانـه بدون واسطه چنانچه واحدهاي مستقر در شهر، جمعيت روستايي بطور مستقيم و روستاي قمـر يعني ستوني كه عنوان آن (بهداشت در پوشش خود ندارند ، ستون دوم

توجه همچنين در ثبت زنان همسردار در هر گروه سني قابل . خالي مي ماند) مي باشد است كه منظور از زن همسردار ، زني است كه در عقد شرعي و عرفي مردي قرار اين

حال حاضر در خانه همسر خود زنـدگي كنـد يـا در خانـه پـدري خـود چه در دارد ، همچنين كليـه افـرادي .) . همسر شرعي محسوب ميگرددبه عنوان صيغه ( ساكن باشد

و در آنجا ساكن ميشوند ، بايد بلافاصـله در پوشـش مهاجرت ميكنند كه به منطقه اي بهداشتي درماني قرار گرفته و براي آنها پرونده دهنده خدمات نزديكترين واحد ارايه

چنانچـه تعـداد .حيـاتي نيـز ثبـت شـود در زيـج خانوار تشكيل شود و اطلاعات آنهـا ضرورت ) ، چه مهاجرت دهيمهاجرت پذيري چه ( مهاجرين در منطقه اي زياد باشد

جمعيت در زيج حيـاتي و جدول دارد سرشماري مجدد در آبان ماه نيز صورت گيرد .بر اساس سرشماري وسط سال اصلاح شود

ل - دو دارج د از نمك ي ه د :استفادر سرشماري ابتداي هر سال تعداد خانوارهاي اسـتفاده كننـده

ــاس ــر اس ــددار ب ــك ي ــك از نم ــت نم ــان تس ــانوار در زم خ.سرشماري مشخص ودر اين جدول ثبت مي گردد

ل - دو دج تولنتيجه و مشخصات هر زايمان در طول سال ، توسط بهـورز در ايـن

.جدول ثبت مي شوددختران و پسران مـرده بـه دنيـا آمـده درطـول تعداد : بخش اول -

در دو حالت ، نوزاد . علامت زده ميشودچوب خطي سال به روش :مرده به دنيا آمده محسوب ميشود

نوزادي كه بعد از هفته بيسـتم حـاملگي بـدنيا آمـده اسـت و ) الفرا نـدارد يعنـي حتـي يكبـار هـم نفـس علائـم حيـاتي از هيچ يك

. نكشيده و گريه نكرده است بـدون احتسـاب وزن ( گـرم 500بـا وزن بـيش از نوزادي كـه ) ب

.تولد فاقد علايم حياتي استزمان بدنيا آمده و در ) جفت

مربوط به تعداد كل نوزادان زنده متولد شده و جنس آنهـا : دوم بخش -.ميباشدحسب منطقه بر . به وزن هنگام تولد نوزاد برحسب جـنس اوسـت مربوط : بخش سوم -

تولد در دست نبود مي تـوان وزن روز دهـم تولـد را وزن هنگام چنانچه گـرم باشـد در دو 2500وزنشان كمتر از نوزاداني راكه تعداد .ثبت نمود

گرم و بيشـتر اسـت در 2500كه وزنشان ستون اول اين قسمت و آنهايي آخر ايـن بخـش تعـداد دو ستون در . دو ستون بعدي علامت زده ميشود

.نشده ايمنوزاداني ثبت مي شود كه موفق به وزن كردن آنها

مربوط به سن مـادر در هـر تولـد زنـده اسـت : چهارم بخش -زايمـان دو ياچنـدقلو اسـت اگـر حاصـل توجه داشته باشيد كه

يـك سـن مـادر بايد براي هر يك از تولدهاي زنده در قسمت در نهايت مجـوع ارقـام درون سـتونهاي ايـن . علامت زده شود

سوم و دوم اين جدول مساوي خواهنـد ارقام بخشهاي بخش با .بود

: پنجمبخش -، در بيمارسـتان برگيرنده شرايط زايمان در بيمارستان يا من زل زائـو اسـت چنانچـه زايمـان در

زايمان در و اگر زايشگاه ، يا تسهيلات زايماني انجام گرفته باشد ، تعداد آنها در ستون مربوطه سـتونهاي است در منزل زائو انجام گرفته باشد برحسب اينكه كمك كننده به زايمان چه كسي

، از بيمارسـتان قابل ذكر است كه هر ز ايمـاني كـه در محلـي غيـر . زير آن علامت زده ميشودمنـزل محسـوب زايشكاه ، تسهيلات زايماني ، يا مطب پزشك انجام گرفتـه باشـد ، زايمـان در

ثبت فقط يكبار دقت شود كه اگر حاصل زايمان دوقلو و يا چند قلو باشد در اين بخش . ميشودبـين مجمـوع ميشود و به اين ترتيب درصد چند قلوزايي نيز بدست مي آيد و در واقع اختلاف

مــي نــوزادان زنــده و مــرده بــدنيا آمــده از ايــن ســتون ، تعــداد دوقلــو يــا چنــد قلــو را بدســت صـورت محلي و ماماهاي سنتي كه تحصيلات رسمي مامايي را نگذرانده اند، در ماماهاي .دهد

برگزار ماهه ماما روستايي كه توسط مركز بهداشت شهرستا ن 6دوره هاي آموزشي گذراندن نگذرانـده به عنوان ماماي دوره ديده تلقي ميشوند ولـي چنانچـه ايـن دوره آموزشـي را ميشود نيـز بايد به عنوان دوره نديده به حساب آيند حتي اگر دوره هاي كوتاه مدت ديگـري را باشند

.باشندگذرانده

:چند مثالزاييد و هر دو زنده بدنيا آمدنـد در سـتون تولـد دوقلو چنانچه مادري ) الف

علامت 2نوزاد و در ستون سن مادر در اين تولد زنده حسب جنس زنده بر زايمان برحسب محـل زايمـان و فـرد كمـك ستون شرايط زده ميشود و در

.كننده فقط يك علامت زده ميشودچنانچه مادري دوقلو زاييد و يكي از نوزادان زنده و ديگري مرده بـدنيا ) ب

زايي يك علامت و در ستون متولدين زنده نيز برحسب ستون مرده آمد در ، و در ستون شرايط زايمان نيز يـك علامـت يك علامت جنس نوزاد زنده

.زده ميشود

چنانچه مادري دوقلو زاييد و هر دو مـرده بـدنيا آمدنـد در سـتون مـرده ) پدو علامت زده ميشود و در ستون متولدين زنـده و سـن برحسب جنس زايي

و در سـتون شـرايط زايمـان و فـرد كمـك نمي شـود مادر هيچ علامتي زده .كننده نيز فقط يك علامت زده ميشود

چنانچه در يك زايمـان دوقلـو يكـي از تولـدها در منـزل و ديگـري در ) تدر ستون شرايط زايمان فقط محـل آخـرين تولـد ثبـت افتاد ، زايشگاه اتفاق

.ميشود

ل - دو هج د وا خان ظيم ش تن پوش 29آذر و 30شـهريور ، 31خرداد ، 31( در روز آخر هر فصل

ــفند ــداد ) اس ــدگان تع ــتفاده كنن ــوهرهايي ( اس ــه ) زن و ش كدفاتر كنند از ازوسايل مختلف پيشگيري ازبارداري استفاده مي

مربوطه استخراج و به تفكيك وسيله در اين جـدول نوشـته مـي جدول هـدف وضـعيت يـك فصـل كامـل تنظيم اين در . شود

. گيـرد قـرار مـي نيست بلكه فقط مـاه آخـر هـر فصـل مـلاك چنانچه فرد در آخرين روز آن ماه خاص هنـوز تحـت پوشـش

باشد به عنوان يـك مـورد ثبـت مـي شـود تنظيم خانواده روش سـالگي زن ادامـه 49سـن آمار ثبت شده در اين قسمت تا تمام

دارد و بعد از آن فرد از گروه زنان واجد شرايط حذف شـده و .ثبت نمي شود آمار او

توجه داشته باشيد كه تعداد افراد ثبت مي شود نه تعـداد وسـايلي كـه از آنهـا دقت كنيد كه در زمانهاي تعيين شده ، تعداد افـرادي كـه . شده است استفاده

استفاده مي كنند بايـد در محـل مخصـوص خـود روش مورد نظر از وسيله يا . آن زمان وسـيله دريافـت كـرده انـد كه در ثبت شوند ، نه فقط تعداد افرادي

قـرص دريافـت كـرد و مـاه بعـد يعني اگر فردي در پايان خرداد ماه براي سه استفاده مـي قرصها را بهورز يا كارمند بهداشتي مطمئن بود كه در سه ماه بعد

.كند در پايان آخرين روز شهريور ماه نيز بايد اين فرد را به حساب آورد تعـداد كـل ) زن يـا مـرد ( در مورد افرادي كه اقدام به بستن لوله ها كرده اند

روز پايان هر فصل در ستون مربوطه ثبت شود چنانچـه بـه در آخرين آنها نيز به جمع تجمعي اعداد نماييد ايـن خطـر وجـود دارد كاراقدام جاي انجام اين

مهاجرت يا مرگي حادث شود ، آمار آنها تحت پوشش كه اگر در ميان افراد اقدام به بستن لوله هاي رحمي ماه خرداد ثبت نگردد بعني اگر زني در "دقيقا

اگـر نميـرد و مهـاجرت –سالگي خود 49كند ، از خرداد ماه به بعد تا پايان مـردان مورد وازكتـومي در ( هر بار در قسمت مربوط ثبت مي گردد –نكند

) .نيز بايد سن زن مطرح باشد

روش طبيعي بـه اسـتفاده از روشـهاي غيـر دارويـي و غيـر مكـانيكي گفتـه ريتميك يا تقويمي ، روش موكوس گـردن رحـم يـا مانند روشهاي ميشود

، خــودداري از نزديكــي ، روش روش شــيردهي روش تخمــك گــذاري ، .دماي پايه بدن و روش نزديكي منقطع

در قسمت ساير تعداد افرادي نوشته ميشود كه از روشـها و وسـايلي غيـر از .اند استفاده مي كنندثبت شده آنها كه

ه : تبصرثبت اطلاعات تنظيم خانواده جمعيت عشاير در زمان ييلاق آنهـا كـه در در

ارائه دهنده خدمت نيستند براي افرادي كـه از روشـهاي دسترس واحدهاي نورپلنت استفاده مـي كننـد ، ميتـوان در دوره اي و و دائمي مثل توبكتومي

واحـد بهداشـتي درمـاني وازكتـومي ، IUDكه در منطقـه تحـت پوشـش و و در مورد اسـتفاده كننـدگان از قـرص . نيستند نيز آمار آنها را ثبت كرد

نيز بـراي ماههـايي كـه افـراد كـه در منطقـه تحـت پوشـش واحـد كاندوم .چند بسته در اختيار آنها قرار دادنيستند نيز بهداشتي درماني

ل - دو نج درا گ ما مر 42در طول سال هر گونه مرگ مادر در اثر عوارض بارداري ، زايمـان و تـا

را برحسـب سـن مـادر بـه تفكيـك منطقـه و بـا اشـاره بـه از زايمان روز بعد خونريزي ، عفونت بعد از زايمـان ، مسـموميت (مادران علتهاي عمده مرگ

.جدول با نمايش داده مي شوددر اين ) حاملگي ، بيماريها قلبي و ساير علل

روز 42اگر مادري در طول بارداري يا در حين زايمان و يا تـا : خونريزي -، به علت خونريزي از مجراي زايماني بميرد ، بايد در رديـف از زايمان بعد

.ثبت شودعلت خونريزي مرگ به روز بعد از زايمـان و بـه دنبـال 10تا 2اگر مادري : عفونت بعد از زايمان -

درجه سانتيگراد بميرد بايد به عنوان عفونـت بعـد از زايمـان 38از تب بيش .ثبت شود

:مسموميت حاملگي چند علامت دارد: مسموميت حاملگي فشــارخون معمـول يعنــي فشــارخون زن ( فشـارخون بــالاتر از حـد معمــول . 1

مراقبت در طول دوران بارداري كه برايش اشكالي ايجاد نكـرده باردار تحت :حالت مي گوييم فشارخون بالاتر از حد معمول استدر دو ). است

يكي وقتي كه فشارخون خانمي را اندازه بگيريم و ببينـيم كـه بـا انـدازه هـاي ميليمتر جيـوه و يـا 30او تفاوت دارد يعني فشارخون ماگزيما قبلي فشارخون

. ميليمتر جيوه يـا بيشـترافزايش پيـدا كـرده اسـت 15مينيما و فشارخون بيشتر 140خانمي را اندازه بگيريم و فشار ماگزيما بالاتر از كه فشارخون دوم وقتي

.ميلي متر جيوه باشد 90بالاتر از و فشار مينيما وجـود آلبـومين در . 3صـورت ورم سراسري بدن يـا ورم شـديد دسـتها و . 2

مادري به دلايل ذكر شده بميرد ، مـرگ بارداري چنانچه ادرار در طول دوره .مي آيداز مسموميت حاملگي به حساب

اگر مرگ مادر در دوران بارداري ، حين زايمان و يا: قلبي بيماريهاي -روز بعد از زايمان به تشخيص پزشـك بـه علـت راشـتن عارضـه قلبـي 42تا

.قسمت ثبت ميشوددر اين مادر باشد ، 42چنانچه مرگ مادر در دوران بارداري ، حين زايمان و يا تا : ساير -

"سـاير “روز بعد از زايمان به علتي غير از چهار علت فـوق باشـد در رديـف .ثبت ميشود ، به غير از موارد حوادث ، قتل و خودكشي

روز بعـد از 42اگر مرگ مادر دوران بارداري ، حين زايمـان و يـا تـا : توجهمثل حوادث پـيش آمـده باشـد نبايسـتي بـه عنـوان علتهاي ديگري زايمان به

.مرگها ثبت ميشودجدول كل مرگ مادر ثبت شود و فقط در

ل - دو سج جن ن و ب س حس گ بر مردر اين جدول هر گونه مرگ اتفاق افتاده در منـاطق شـهري يـا روسـتاهاي تحـت

منطقه و بر حسب سن و جنس بـه صـورت چـوب خطـي ثبـت به تفكيك پوشش باشيد كه بايد همه مرگهايي كه در محدوده واحد اتفـاق مـي توجه داشته . ميشود

روزگي كامـل 28يعني از بدو تولد تا "كمتراز يكماه "دقت كنيد. افتد ثبت شود 11روزگي تا وقتي كه سن كـودك بـه 29يعني از "يكسال يكماه تا كمتر از "و

روز 365درست از وقتي كه يعني "سال 4تا 1“ روز برسد و يا در مورد 29ماه و ماه 11سال و 4تا زماني كه ) اوتولد يكسالگي روز ( از تولد كودك گذشته باشد

.گروههاي سني براي بقيه روزگي او باشد و به همين ترتيب 29و

ل - دو از ج ن كمتر دكا در كو گ ت مر ل 5عل ساو در آن . سـال را در خـود دارد 5اين جدول هر گونه علت مرگ در كودكان زيـر

شودبه تفكيك جنس و منطقه و سن در قسمت مربوطه نمايش داده مي نيز اطلاعات براي دقت در ثبت علل مرگي محلهايي كـه بـروز مـرگ بـه علتـي خـاص در سـنين

.ميباشد در اين جدول با رنگ تيره تر مشخص شده است مربوطه ناممكن مرگ نوزادي كه بعد از هفته سي: مرگ ناشي از عارضه كمبود وزن هنگام تولد •

اسـت و گـرم يـا كمتـر بـه دنيـا آمـده 2500و هفتم بارداري مادر با وزن هنگام تولد وزن هنگـام حداكثر تا پايان اولين ماه زندگي به دليل عـوارض ناشـي از ايـن كمبـود

.تولد مرده باشد در اين قسمت ثبت مي شود

مرگ نوزادي كه قبـل از هفتـه : ناشي از نارسي نوزاد مرگ -خواه با وزن زمـان ( بدنيا آمده باشد بارداري مادر سي و هفتم

مـاه زنـدگي بـه پايـان اولـين و حداكثر تـا ) تولد كم يا طبيعيايـن دليل عوارض ناشي از ايـن تولـد زودرس مـرده باشـد در

.ثبت ميشودقسمت شـامل : مرگ ناشي از بيماريهاي قابل پيشگيري بـا واكسـن -

سـياه ، B، . و سـل اسـت سـرخك ،ديفتـري مرگ بـه علـت سرفه ، كزاز ، فلج اطفال ، هپاتيت

نـوزادي بـا علائـم چنانچـه : نوزاد از صدمات زايماني مرگ -مادرزادي آشكاري نداشته باشـد ، ناهنجاري حياتي بدنيا بيايد

كـه بـه اقـدامات به طـوري ولي علائم حياتي او ضعيف باشند پـس از اوليه احياء نوزاد پاسخ ندهد و حداكثر تا يك سـاعت

.زايمان بميرد ، در اين قسمت ثبت مي شودمـرگ كودكـان تـا : ناشي از ناهنجاريهاي مادرزادي مرگ -

پـس از تولـد ، چنانچـه پنجسال كه با علائم حياتي بدنيا بيايـد ناهنجاري واضح و مشهودي داشته باشـد كـه منجـر بـه مـرگ

.گرددنوزاد

بايد در قسمت مرگ كمتر از يكماهگي به دليل ناهنجاري مـادرزادي ثبـت اگر ناهنجار واضح و آشكار نداشت ، تشخيص علـت مـرگ دليـل گردد و

.فقط با پزشك خواهد بود ناهنجاري مادرزادي اگـر كـودك زيـر :مرگي ناشـي از حـوادث ، مسـموميتها و سـوختگيها -

حادثه ، مسموميت يا سـوختگي فـوت كـرد هـر چنـد كـه به دليل پنجسالي .هم داشته باشد بايد اين قسمت ثبت شودبيماريهاي ديگر زمينه

ه - دون گگر د و مر تولاز در آخر هر ماه تعداد تولد و مرگ اتفـاق افتـاده در روسـتا

شـده و در ايـن گردونـه مرگ شـمارش روي جداول تولد و .ثبت مي شود

المركـز دايـره متحـد جـدول و پـنج 7كنوني داراي زيجهاي است كه در چهار رنگ چاپ مي شود دوايـر متحـد المركـز

بـراي ( از داخل به خارج به ترتيب سفيد هاي رنگي در نسخه ثبـت ( و صـورتي ) براي ثبـت مواليـد زنـده ( زرد ) ثبت سال

4سبز براي ثبت مرگهاي يـك تـا ) مرگهاي يكماه تا يكساله چـاپ ) سـاله و بـالاتر 5بـراي ثبـت مرگهـاي ( و آبي ) ساله

. ميشود

هاي بهداشـت مربـع در خانه زيجهاي حياتي قابل استفاده در ــت ــراي ثب ــره ب ــراي ثبــت اطلاعــات روســتاي اصــلي و داي ب

اسـتفاده در قُابل اقماري و براي زيجهاي اطلاعات روستاهاي ــراي مراكــز و پايگاههــاي بهداشــت ــع ب ثبــت اطلاعــات مرب

جمعيت شهري تحت پوشـش و دايـره بـراي ثبـت اطلاعـات تحت پوشش مسـتقيم آن واحـدها در نظـر جمعيت روستايي . گرفته شده است

دواير زيـج حيـاتي بـا سـاير جـداول اعداد درون كدام از هر طـوري دواير بايـد اعداد در درون اين .كنترل و چك ميشود

نوشته شود كه بدون چـرخش دايـره براحتـي از روبـرو قابـل .خواندن باشد

دقت كنيد كه در واحدهاي بهداشتي درماني به غير از جـدول مربـوط بـه آمـار پوشش و گردونه و جدول تنظيم خانواده كه داده ها بـه عـدد در جمعيت تحت

. جدول اطلاعات به صورت چوب خطي ثبت ميگـردد در بقيه آنها ثبت ميشود و مراكز بهداشـت اسـتان زيـج نهـايي پـس از بهداشت شهرستان ولي در مراكز

.عدد و رقم نوشته ميشود جداول با استخراج از رايانه براي تمام در ابتداي هـر سـال بايـد زيجهـاي حيـاتي سـال قبـل خانـه هـاي بهداشـت ، بـا

مراكز بهداشتي درماني شـهري از تمـام آن مراكـز جمـع پايگاههاي بهداشت و گردد و تا حـداكثر تـا پايـان ارديبهشـت مـاه تكميـل وارد رايانه "آوري و عينا

تمامي اطلاعـات زيجهـاي حيـاتي . گردد استان ارسال شده و به مركز بهداشت واحـد گسـترش هـر شهرسـتان و مسئول بايستي توسط مسئول بهداشت خانواده

.كنترل و تائيد گردد

ي حيات ج از زي ج خرا است ل قاب ي خصها شا

:مرگ ومير -1:ميزان مرگ و مير خام -

1000تعداد مرگ در طي يك سال به جمعيت در : طريقه محاسبه : ميزان مرگ و مير نوزادان -

در مـدت يكسـال ) روز 28صفر تـا ( تعداد مرگ نوزادان : طريقه محاسبه 1000به مواليد زنده در همان سال در

:ميزان مرگ و مير كودكان زير يكسال -تعـداد مـرگ كودكـان زيـر يكسـال در مـدت يكسـال بـه : طريقه محاسبه

1000تفكيك جنس به مواليد زنده همان جنس در سال در :سال 5ميزان مرگ و مير كودكان زير -

سـال در مـدت يكسـال بـه 5تعـداد مـرگ كودكـان زيـر : طريقه محاسـبه 1000تفكيك جنس به مواليد زنده همان جنس در همان سال در

ي ي بارور خصها شا

) General Fertility Rate( باروري عمومي -سال در يك سال معين 49تا 15تعداد مواليد زنده در هزار زن گروه سني

) :Age Specific Fertility( باروري اختصاصي سني -تعداد كودكان زنده به دنيا آمده در يكسال به ازاي هزار زن در هريك از

گروههاي اختصاصي سني

) : Total Fertility Rate( ميزان باروري كلي -نشان دهنده متوسط تعداد كودكان يك زن است به شرط آنكه ان زن با

ميزانهاي كنوني هريك از گروههاي سني زنان سراسر سن باروري خود بع .زاييدن كودك ادامه دهد

1000تقسيم بر 5* مجموع ميزانهاي باروري اختصاصي سني