iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera herod de dabade geka siseri. kokoi da...

440

Upload: others

Post on 21-Feb-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,
Page 2: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

iiGod Da Geka Seka

The New Testament in the Korafe-Yegha Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Korafe-Yegha long Niugini

copyright © 1984 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Korafe-Yegha (Korafe)Dialect: YeghaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-12-09PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 29 Dec 2019e1416d38-ee9c-5ff6-9c71-09b912e1853b

Page 3: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Luke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Ekaresia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Rome Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2381Co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2632Co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Galesia Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305Efesas Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Filipai Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Kolosi Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3301Ts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3362Ts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3411 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3442 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356Philemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359Hebrew Embokena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361James . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3801 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3872 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3941 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3992 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4053 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406Jude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408Amboda Sirorarira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

iii

Page 4: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1

God Da Geka SekaThe New Testament in theKorafe-Yegha Language of

Papua New GuineaNupela Testamen long tokplesKorafe-Yegha long Niugini

God Da Geka SekaThe New Testament in the Korafe-Yegha

Language of Papua New Guinea[kpr]

Translation by Wycliffe Bible Translators© 1984, 2003 Wycliffe Bible Translators,

Inc.Print publication, 1984, 2003 by Bible

League InternationalWeb version

2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.Buku Einda Mendo Mendo Ma,

Eviri.

Page 5: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 1:1 2 Matthew 1:17

Matthew KakaraNamondeda ‘Gospels’ isambu, avononde

nakári, Matthew, Mark, Luke, a John.Matthew, Mark, a Luke nenda geka gitigefuseri. O John mo, nunda geka am-boda beká gefusira. Evetu genembo digarierekotera amo: buku emo Iesu da ambojimbi Matthew (o Levi seraera) nune ge-fusira. Iesu da sifo aminda, evetu genembototofo kivo use, geka ‘na’ o ‘namane’ jogembudo bukuda fitoro terae edo ghusira.Avata namonde oroko jo amingae eraera.Namonde kiki dise, totofo seraera amo,namondedae sedo, dambu ‘na’, ‘namane’,o ‘namonde’ gemburaera. Ava sedo, Iesuda ambo jimbi usera, ainda geka Korafe-Yegha aimi jovereghusera amo, Matthewmo nemonde dabade iriari. Ava kotise, na-mane dambu ‘na’, ‘namane’, o ‘namonde’gefuseri.

Jusi embo da kini (king) anakora ireira,javo David, ainda imendi eni amboda foanatofo kaifa arira, amo Iesu ri. Ava iju-gari dae sedo, Matthew nunda geka eviagefusira.

Matthew Geka Gefusira, Ainda MendoMendo Mo Eviri.

1:1–2:23 Iesu nange sirorusira.3:1-12 John Bafataito Ari Kato saramana

edo ghusira.3:13–4:11 Iesu bafataito etiri ainda am-

boda, Satan ira Iesu dederusira.4:12–18:35 Iesu Frovensi Galilee aminda

deinghuse, vironu sedo ghusira.19:1–20:34 Iesu Frovensi Galilee ghedo,

ira Jerusalem buvurutusira.21:1–27:66 Fura Kakara (Holy Week)

aminda, rejo ava sirorusira.28:1-20 Iesu ambarida ghe jebuge eredo,

nunda natofokena isagha etiri, ne go-suseri.

1:1-17 Iesu Keriso Da Nombuamaneri.(Luke 3:23-38)

1 David nengae Abraham ghae daimendi, Iesu Keriso ri. Nunda nombua-mane da kikimo eviri. 2Abrahamdamandimo Isaac ri. Isaac da mandi mo Jacob ri.Jacob da vide jamenamendeni, ne Judah dedabade siroruseri. 3 Judah da vide jamenaetoto naká, Perez nengae Zerah ghaeri.(Perez nengae Zerah ghae da noi javo mo,

Tamar ri.) Perez da mandi mo Hezron ri.Hezron da mandi mo Ram ri. 4 Ram damandi mo Amminadab ri. Amminadab damandi mo Nahshon ri. Nahshon da mandimo Salmon ri. 5 Salmon da mandi mo Boazri. (Boaz da noi javo mo, Rahab ri.) Boaz damandi mo Obed ri. (Obed da noi javo mo,Ruth ri.) Obed da mandi mo Jesse ri. 6 Jesseda mandi mo David ri. Nu namonde Israelembo da kini (king) nune usira.

David da mandi mo Solomon ri.(Solomondanoimo, giti Uriah kena vai edoiriri, David saghimbe rurusira). 7 Solomonda mandi mo Rehoboam ri. Rehoboam damandi mo Abijah ri. Abijah da mandi moAsa ri. 8 Asa da mandi mo Jehoshaphat ri.Jehoshaphat da mandi mo Joram ri. Joramda mandi mo Uzziah ri. 9Uzziah da mandimo Jotham ri. JothamdamandimoAhaz ri.Ahaz damandimoHezekiah ri. 10Hezekiahda mandi mo Manasseh ri. Manasseh damandi mo Amon ri. Amon da mandi moJosiah ri. 11 Josiah da vide jamenamendeni,ne Jechoniah de dabade siroruseri. Sifoaminda, Babylon emboimi fera namondeIsrael embo da abuamane ava, sosighi edonenda reighi Babylon aminda budo iseri.

12 Budo ero, Jechoniah da mandiShealtiel aminda sirorusira. Shealtiel damandi mo Zerubbabel ri. 13 Zerubbabel damandi mo Abiud ri. Abiud da mandi moEliakim ri. Eliakim da mandi mo Azor ri.14 Azor da mandi mo Zadok ri. Zadok damandi mo Achim ri. Achim da mandi moEliud ri. 15 Eliud da mandi mo Eleazar ri.Eleazar da mandi mo Matthan ri. Matthandamandimo Jacob ri. 16 Jacob damandimoJoseph ri. Joseph mo nu, Iesu da noi Maryda nuvuri. Iesu resena eindae, natofoimiseraera, “God Genembo eni mutari sisiraamo, numori,” aminge seraera.

17 Avori, Abraham tano ghe fira Davidkena buvurutusira ainda soro aminda, Iesuda nombuamane 14 ava sirivo udo fuseri.Tano David tano ghe fusira aminda, Baby-lon emboimi fera namonde Jusi embo daabuamane ava sosighi usera, ainda soroaminda barago, Iesu da nombuamane 14ava sirivo udo fuseri. A kotugo, sifo amindaghedo fira Iesu sirorusira, a barago, nundanombuamane 14 ava sirivo udo fuseri.

1:18-25 Iesu Nange Nange Sirorusira, AmoEviri.

(Luke 2:1-7)

Page 6: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 1:18 3 Matthew 2:1118 Iesu Keriso nange nange sirorusira,

amo eviri. Iesu da noi Mary ava, gen-embo Joseph kena datu didighuseri. Datudighero, nengae nunda nunda irise, Marynu Asisi Kakara da fakinaimi kauri usiraava, itatamusira. 19 Mary nu kauri etirigido, nunda datu genembo Joseph, bunejaredo Mary doyari kotisira. Avata nugenembo evevari, a nu sifo ghousa koto-fuko da ari ava edo ghusira. A gido,erá meka geure dae sise, nu ufena doyarikotisira. 20 Nu ava kotise, aturu usira.Aturuda, aneya numokena isagha etiri go-susira. Giri, aneya Joseph kena sisira,“David da imendi, iresa. Ninda datu gagaraMary, ava fitarésa! Jo oju ae aresa. Aindabeká mo: nu jo emboroda kauri aeri. NuAsisi Kakara da fakinaimi, kauri edo irira.21 Nu mandi fumbarira amo, nunda javoIesu, ava jighareva! (Javo Iesu da tukamo: ‘Sari Jebugari Katori’.) Iesu jighareva,ainda beká mo: nunda natofo da ari ekokoda bouvu, nune fumbarira,” aminge sisira.

22-25 Setiri dadabetiri, Joseph ditifangedo erorusira. Eredo, Bajari daaneya rea numokena sisira ava use, Maryfifitusira. Fifitusira avata, nengae jodabade avae irise, nu mandi fufusira.Fumbiri, Joseph mandi ainda javo Iesujijighusira. Ari evia sirorusira amo, jo tefosiroraeri. Susudae sirorusira. God nu reanunda ferovetakena setiri gefusira, avabeká are dae sedo sirorusira. God setiri,geka gefusira amo eviri:“Gagara seka eni genemboghae jo avae

irise, kauri edo mandi fumbarira.Fumbari, natofo mandi ainda javo Em-

manuel jigharera. (Emmanuel datuka mo: ‘God Namonde DabadeIrera’.)”

22:1-12 KokotofuMendeni Iji Vitari Da Ghedo

Fuseri.1 Iesu nu frovensi Judia aminda, reighi

javo Bethlehem ainda jokáda sirorusira.Genembo javo Herod, nu kini (king) edofrovensi Judia, nune kaifa edo ghusira.Iesu siroretiri ainda amboda, gegenembomendeni damana da aito ava gi kasamaedo ghusera aimi, iji vitarikena ghedo fera,reighi Jerusalem aminda buvudo 2 ategiuseri, “Kokoi Jusi embo da kini (king)

ari dae sedo, sirorumutara amo, redari?Nunda damana iji vitarikena ominda, vivi-tiri gido, namane numo tambudo tumondebainghari dae sedo referere,” aminge sis-eri. 3 Aminge setero, Kini (King) Herodmanamana usira, Jerusalem embo isam-bude dabade. 4 Manamana edo, Herodsetiri fristi+ da babojegari, Moses da Gekaijuga kakatode+ dabade fera totorugetero,Herod nemokena ategi usira, “God Gen-embo eni dirigari furare dae sisira amo,reda siroraeti?” aminge sisira. 5 Amingesetiri, ne siseri, “Nu frovensi Judia aindajokáda, reighi Bethlehem aminda siroraeti.God setiri nunda feroveta eniimi geka ain-dae, eminge gefusira:6 ‘Frovensi Judia aminda, reighi Bethle-

hem ainda bajari jo kitako iraeri.Frovensi Judia ainda babojegarimendeni, ne jo numongo iraeri.

Ainda beká mo: Bethlehem jokáda Ba-jari tomanako eni siroredo, nandanatofo Israel embo kaifa arira.’ ”

Fristi+ da babojegari a Moses da Geka ijugakakato+, aminge siseri.

7 Setero dadabetiri, Herod ufena aghietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedofusera amo, fera Herod de dabade gekasiseri. Kokoi da damana nanjigo isaghaetiri gosusera ava, nene setero Herodniningusira. 8 Ningido, ne diriguse sisira,“Yasivu, tava e gogoghombedo kokoiá tam-bove! Tambareva amo, fuvu saovo, nam-barago yama kokoiá tambudo tumondebainghaonasi!” aminge sisira.

9 Setiri, ne Herod do eredo era soroda,damanaá sekago gosuseri. Damana, negiti nenda reighi iji vitarikena amindagosusera, daba ava gosuseri. Gido, damanada amboda amboda udo iseri. Era, damanamo, kokoi da irari vasa ainda ikádajaraghiri gosuseri. 10 Damana amindajaraghiri gido, ivuga ambari ava useri.11 Ivuga use, kambo aminda teredo mandiánoi Mary ghae gosuseri. Gido, kauboidadarigedo, mandiá tumonde bainghuseri.Amingedo, nenda javo afigedo, jobamandikena futuseri. Auri ‘gold’, ika javofrankinsens (frankincense) ainda muka, a

Page 7: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 2:12 4 Matthew 3:2ika eni javomoor (myrrh)* aindamuka avafutuseri.

12 Mutudo, ne aminda avise aturu useri.Aturuda God nemokena sisira, “Ne joHerod kena jovereghe yae areva. Ne Heroddodo, emboro eninda yasivu!” amingesisira. Setiri ningido, ne aminguseri.

2:13-15 God Setiri Joseph Noaroghae, ANenda Mandide Eredo, Reighi Egypt AmindaIseri.

13 Kokotofu eredo ero, Joseph aturuusira. Aturuda, Bajari da aneya numokenaisagha edo sisira, “Eredo, nearomandighaebudo, reighié dodo, Egypt aminda sumbuyasivu! Aminda buvudo irovo, ambodasaono jovereghe furareva. Ainda bekámo, Herod mandiá dari ambare dae tavaerira.” 14Aminge setiri, Joseph eredonoaromandighae budo, tumba daba amindareighi Egypt iseri. 15 Era buvudo amindairero, Herod ambiri gido ainda amboda,jovereghe fuseri. Bajari setiri ne amin-gusera amo, jo tefo aeri. Nunda geka reasetiri feroveta eniimi gefusira ava, bekáare dae sedo, nune setiri ne aminguseri.Nunda geka ferovetakena setiri gefusiraamo, eviri:“Nanda Mandi dae kori seteno, Egypt

ghedo buvudo fusira,”feroveta aminge gefusira.

2:16-18 Isoro Kakato Ne, Bethlehem DaSasingu Kikitako Ava Detero Amomonjeguseri.

16Herodkokotofu iji vitarida ghe esa feranumo dederusera, ava kasama edo, janjeeko usira. Janje eko etiri, reighi Bethlehema reighimendeni ainda tinguda irera, aindavide jamena ghaeko etoto jo darigae iriara,ava daoro amboro dae sisira. (Kokotofudamanadae rea Herod kena sisera ava ko-tise, nu ghaeko etoto sisira.)

17 Setiri amingero, feroveta Jeremiah reasisira ava, sirorusira. Jeremiah nu emingesisira:18 “Reighi Rama aminda, dimbia sorara ero

nininguseri.Novia Rachel nunda sasingudae dubo

mema use, sorara janjagu usira.

Nunda sasingu isambu amomonjeguseraaindae, dubo memai fira nu furegagojusira.

Mave foa nu jo eghovo dari irae beká avausira,”

Jeremiah aminge sisira.2:19-23 Joseph Eredo Mary Nengae Iesu

Ghae Bu Jovereghe Fera, Reighi NasarethAminda Buvurutuseri.

19 Joseph nu reighi Egypt aminda iriri,Herod ambiri ainda amboda, Joseph aturuusira. Aturuda, Bajari da aneya sekagonumokena isagha edo, 20 geka sisira,“Evetu genembo, mandi daoro ambaredae kotisera amo, ambududuruseri. Avasedo, eredo nearo mandighae budo,reighi tomanako Israel aminda, joveregheyasivu!” aneya aminge sisira. 21 Setiri,Joseph eredo mandiá noighae budo,nemonde jovereghedo reighi tomanakoIsrael aminda iseri.

22 Archelaus nu, numamo Herod da vasabudo kini (king) edo, reighi tomanako Is-rael da frovensi eni javo Judia ava, nunekaifa edo ghusira. Ava ningido, Josephaminda anumbari oju usira. Oju use iriri,aturuda, geka mendeni ijugetero ningido,eredo noaro mandighae budo, nemondefrovensi Galilee aminda iseri. 23 Era,reighi Nasareth aminda dighi anumbuseri.Joseph nu jo tefo amingaeri. God nundageka ferovetakena setiri gefusera, ava bekásirorare dae sedo, God setiri Joseph amin-gusira. Feroveta rea gefusera amo, eviri:“Natofoi nundae, ‘Nu Nasareth embori,’

sarera.”aminge gefuseri.

33:1-12 John Bafataito Ari Kato Aimi, Bajari

Da Emboro Rerebusira.(Mark 1:1-8; Luke 3:1-18; John 1:19-28)

1 Ainda amboda, John Bafataito Ari Katoira reighi, uvu a evetu genembo irae davasa frovensi Judia aminda, tuturo edo vi-ronu sedo ghusira. 2 Vironu eminge sedoghusira, “God nunda natofo+ kaifa ari dasifo ojighira utuako erira. Ava sedo, fuvu

* 2:11: Roera eni tamo foyago da gekaimi ‘frankincense’ seraera amo, nu ika kitako ainda mukari. A roera eni javo‘moor’ (myrrh), ábarago ika kitako aindamukari. Ika etoto naká resena einda tamo ava jeoro, muká buvudo dinghearibudo, orivi da muká ainghae dabade baingoro edo aimi, tamo a roera daveraera. Muká ainda muno eveva beká, avasedo nunda mino mindafu bekári. Sifo aminda, ne kokotofudae joba mutari dae use, roera avavaga mutudo ghuseri.Avori, kokotofu ne Iesu kakara use, roeraá numokena futuseri.

Page 8: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 3:3 5 Matthew 4:3eminda, nenda ari ekoko vujegedo doy-ove!” aminge sedo ghusira. 3 FerovetaIsaiah anakora beká nunda buku jokádaJohn da saramana aindae, eminge gefusira:“Mave reighi uvu a evetu genembo irae

da vasa aminda fetirise, bekafainghedo geka resira:

‘Bajari da emboro rerebevu dambu are!’ ”aminge gefusira.

4 John nu sino fuka javo kamero (camel),ainda anoso ava firedo, asugedo ghusira.A nunda ifu dighari barago, kau daba avaedo, dighido ghusira. John nu aminda irise,sisi a finje ava, bayaudae rise irá ghusira.5 John nu vironu sirureari, evetu genemboisambu eredo, nenda frovensi Judia dareighi mendeni, nenda reighi Jerusalem,a kotugo nenda reighi mendeni uvu Jor-dan tingu aminda ghedo foa John kenatotorugedo ghuseri. 6 Totorugedo, nendaari ekoko vujegeoro, John ne uvu Jordanaminda bafataito edo ghusira.

7Umbu eni, Moses da Geka kaifa kakato+a Sadusi embo+ mendeni, ne dabade fera,John nemo bafataito are dae sedo to-torugetero gido, nu eminge sisira, “Ne Sa-tan da sasinguri.* Ne na jo derae areva.Ne dubo jo jovereghae ireva. God nendaari ekoko aindae, janje eko use mino mu-tari erekotira ava, ne jo reda darige yaeareva. 8 Ágido dubo jovereghe veka evevause irivu! Amingururovo gido, ne dubojoveregheteva, ava God a natofo isambukasama arera. 9 Erá eminge seove, ‘Abra-ham namanenda abua gido, God namaneuju eraira,’ aminge erá seove! God nu ujuaetira amo, nu sari ghamana iritirira eimi,Abraham da sasingu jinaeteri. God jo evetugenembo da oróda, jo kotae eraira. MavejuIsrael embo o oro eni amo, God jo kotaeeraira. 10 God nu, ika karivakoi susuda jaridae, simbugedo refira. (Ika resena emo,nemori.) Ika vuji eveva jigharira, a nuirarira. O jo eveva jighae arira amo, Godika amo jedo avarakada dungari avarira.11Nenda dubo jovereghari da tano ava iju-gari dae sedo, ne tefo uvu vanemboimi er-aena. Avata Genembo eni, nanda ambodarefira amo, nu nenda mendeni ava, AsisiKakara nengae avarakaghae aimi bafataito

arira. Nu genembo teria bekári. Na jonumongo iraeri. Na taká sabua+ bekári.12 Genembo amo, nu vare numamo enindakaugori. Nune farava veka budo, soro aridae sedo, simbugedo refira. Nu soro edofarava da beká ava simbuge budo, nundakamboda fitari irarira. O veka da anosonengae farava da ifu amo budo, avarakadafugari vosedo evovodae aminda irarira,”John nu Moses da Geka kaifa kakato+a Sadusi embo+, nemokena aminge sedoghusira.

3:13-17 John Nu Iesu Ava Bafataito Usira.(Mark 1:9-11; Luke 3:21-22)

13 Sifo aminda, Iesu frovensi Galileeaminda ghedo ira, uvu Jordan aminda,John kena buvurutusira. Buvudo, numo-kena sisira, “Namo bafataito aso daerefena!” aminge setiri, 14 John nu buregusesisira, “Nane, ni bafataito aono dae resesa.Amo jo inono iraeri. Geka bekári: namoá,nine bafataito aetesi,” aminge sisira.15 Setiri, Iesu mino sisira, “Avata do,refira ava furare! Ni, na bafataito aresa!Aminguse, nangae God da uju ava arera,”Iesu aminge setiri, John ‘avori’ sedo, nueredo Iesu bafataito usira.

16Etiri dadabetiri, Iesuuvuda ghevivitiriainghae dabade, utu afigetiri, Asisi Kakarakau, ribo avavaga isagha edo numokenavovosusira. John nu gosiri, vose fira Iesukena asugusira. 17 Asugetiri, beka utudaghe isagha siri ne nininguseri, “Emo nandadubo bari Mandiri. Na, nundae ivuga bekáuse, aiyakoe resena!” geka aminge setiridadabusira.

44:1-11 Satan Nu, Iesu Da Fakina Dere Gari

Dae Usira.(Mark 1:12-13; Luke 4:1-13)

1 Ainda amboda, God da Asisi imi Iesuunumbe budo ira, reighi uvu a evetu gen-embo irae da vasa aminda isira. Satanfoa nunda fakina ava dere gare dae sedo,budo isira. 2 Ira buvudo aminda irise, sifoa tumba 40 ainda jokáda, Iesu nu bayaueni jo mindaeri. Aminguse, ighoi itatamiri,3 Satan fira numokena sisira, “Ni God daMandi iraresa amo, se ghamanaé farava

* 3:7: Tuturo eminda, ekaresia+ da babojegari a kasama kakatomokogo erekotera amo, eminda Satan dae sise resira.Ava sedo, namane tamo foyago da geka ‘snake’ dodo, Satan da javo isagha siseri.

Page 9: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 4:4 6 Matthew 4:21jinari mindase!” 4Aminge setiri, Iesu minosisira, “God da Geka eminge resira:‘Evetu genembo oka bayau vanembo kotar-

era amo, God da jebuga beká jotambae arera.

God da Geka rea resira aimi, evetu gen-embo jebugarera.’ ”

Iesu aminge sisira.5 Setiri dadabetiri, Satan nu Iesu

unumbe budo, God da reighi kakaraJerusalem aminda ira teredo, God daKambo+ ainda enoda viti ira fetedo,6 Satan jovereghe Iesu kena sisira, “Ni Godda Mandi iraresa amo, jaunghe gaone!Jaunghaso dae resena ainda susu mo, Godda Geka eminge resira:‘God nunda aneya, ni kaifa aoro dae sari,nene ni kaifa ururoro, ni vosiya nenda

ungoda desembedo vose fetaresa.Ninda ata jo ghamanai de fokughuse, jorae

arira,’ ”Satan aminge sisira.

7 Setiri, Iesu mino numokena sisira, “Re-sesa amo, geka bekári. Avata vasa eninda,God da Geka eminge resira:‘Nenda Bajari God ava, jo dere gari dae, ae

areva,’ ”Iesu aminge sisira, numokena.

8 Setiri dadabetiri, Satan nu Iesuunumbe budo ira, doriri mindafu eniaminda buvurutusira. Buvu amindafetedo, reighi a frovensi isasambu endadairira, ainda fakina a duro ava ijugetirigosusira. 9 Gosiri, Satan sisira, “Iesu, nikauboi darido na tumonde baingharesaamo, reighi einda duro oroko eregosesaevia, nindae mutono baresa,” amingesetiri, 10 Iesu mino numokena sisira, “Nadodo yasi! God da Geka eminge resira:‘Nenda Bajari God nusuka numoá, tu-

monde bainghuse, nunda ujuavanembo areva!’ ”

Iesu aminge sisira. 11 Setiri ningido, Sa-tan nu dodo iri, aneya mendeni fera Iesusonembuseri.

4:12-17 Iesu Tuturo Edo Frovensi GalileeAminda, Vironu Sedo Ghusira.

(Mark 1:14-15; Luke 4:14-15)12 Sifo aminda, Kini (King) Herod setiri

nunda mendeni era, John Bafataito AriKato ava sandi diburada fifituseri. Eteroava ningido, Iesu eredo frovensi Galileeaminda isira. 13Nu reighi Nasareth amindajo sekago irá ghae edo ghusira. Nu ya

reighi javo Kaponiam, aminda irá ghusira.Kaponiam mo, uvu da teria javo Galilee,ainda betuda irira. Namonde Israel embonunda oro oro aimi enda soro vesa edorurusera da sifo aminda, namondeda oroetoto, Zebulun a Naphtali ondide dabade,reighi amo nene ruruseri. 14 Iesu amin-gusira amo, nu jo tefo aeri. God da ferovetaIsaiah rea sisira ava beká are dae sedo, nuamingusira. Isaiah geka sisira amo, eviri:15 “Zebulun ondi nengae Naphtali

ondighae da reighi ava, Israel emboda gitofuimi sosighi edo bu jighir-era. Uvu Jordan beina onakenaa emingekena isambu, gitofuimisosighi edo bu jighirera. FrovensiGalilee da enda isambu, gitofuimisosighi edo nenda tofodae ruruseri.

16 Gitofu frovensi Galilee aminda tum-baghae iriara ava, ne usasatomanako gosuseri.

A mendeni ambari dae urogho usera nem-barago, God da usasa jaraghiri go-suseri.”

God setiri Isaiah aminge sisira. Ainda bekámo: Iesu amboda foa vironu sarira, avakotise sisira.

17 Sifo aminda, Iesu tuturo edo geka emovironu sedo ghusira, “God nunda natofo+kaifa ari da sifo ojighira utua erira. Avasedo, nenda ari ekoko vujegedo dovu!”aminge sedo ghusira.

4:18-22 Oka Bambari Kakato AvonondeNaká Ava, Iesu Aghi Usira.

18 Sifo eni, Iesu nu ira, Galilee uvu dateria irira aminda buvudo, ainda dengesidadeinghudo ise, Simon (o Peter seraera)nunda namendi Andrew ghae, ne votovoyuvaimi oka barero gosusira. Nemo okabambari embori. 19 Avo gido, nemokenasisira, “Nengae fuvu, namonde dabadeirise, dengoro indono ningido, oka bam-buraeva aminga ava, nengae ya evetu gen-embo unumbedo, God Afakena bu furove!”aminge sisira. 20 Aminge siri ainghaedabade, nengae javi e eredo nenda votovoyuva aminda dodo, nunda amboda iseri.

21 Era, Zebedee da sasingu etoto naká,James nengae John ghae, ava tafuseri.Nengae numamode dabade, ghaka+ jokádavoto voyuva toka difero gosuseri. Gido,Iesu nemokena kori siri ainghae dabade,

Page 10: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 4:22 7 Matthew 5:1222 nengae eredo numamo ghaka+ amindadodo, Iesu da amboda iseri.

4:23-25 Iesu Reighi Mendenikena Ise Vi-ronu Sise, Seari Kae Evetu Genembo JejebugedoGhuseri.

(Luke 6:17-19)23 Iesu frovensi Galilee aminda biru-

rughudo ise, dengoro indari kamboda+teredo vironu sedo ghusira. God nundanatofo+ nange kaifa eraira, ainda BinoEveva ava ijuguse seari ningido ghuseri.Aminguse, evetu genembo mendenikae ekoko dombu eni dombu eni budoiriara ava, seari jejebugedo ghuseri.24Amingiri, nunda bino iri, evetu genembofrovensi Syria aminda iriara, nembaragonininguseri. Ningido, kae evetu genemboIesu kena budo fuseri. Mendeni mo,sukaruimi asugetero iriari. Mendeni mo,jinongu tambudo ghuseri. A mendenimo, ungo ata dimbiri iriara ava, isambuunumbe budo fera Iesu kena buvero gido,setiri ne jejebuguseri. 25Amingetiri, nundabino iri, evetu genembo digari ningidoeredo, numo gari dae sedo nunda ambodaiseri. Frovensi Galilee embo, Frovensi Judiaembo (Jerusalem embo ainde dabade),Frovensi Dekapoles embo, a Frovensi Pereaembode dabade, isambu totorugedo Iesuda amboda iseri.

55:1-12 Dengoro Induduse, Iesu Ivuga Da

Susu Ava Ijugusira.(Luke 6:20-23)

1 Iesu evetu genembo totorugusera avagido, nu enda jiro fumbari aminda vitíraanumbusira. Anumbetiri, nunda mendenifera numokena totorugetero, 2 nu tuturoedo nemokena dengoro induduse, emingesisira:

3 “Evetu genembo mave eminge koter-aera: ‘Namokena eveva eni tefori,’ maveaminge koteraera amo, ne endada irise,ivugaghae iraeteri. Ainda beká mo: ne sifoamboda God da vasa eveva aminda teroro,God ne kaifa* ururari irarera.

4 “Evetu genembo mave sorara a dubomemaghae irá gheraera amo, ne endadairise, ivugaghae iraeteri. Ainda beká mo:God ne sifo amboda, eghovo de budo kaifaururari, ivugaghae irarera.

5 “Evetu genembo mave enda emindairise durumugedo, jo totofo nemoá nembokotae eraera amo, ne ivugaghae iraeteri.Ainda beká mo: God nunda sonemba a es-imbugari reamutari sisira ava, sifo ambodamutari nene barera.

6 “Evetu genembo mave enda emindairise geka beká vanembo uju use, ari evevause irá gheraera amo, ne ivugaghae irae-teri. Ainda beká mo: sifo amboda, ivugaa dubo jamaimi, nenda ghamo joká bedoarira.

7 “Evetu genembo mave enda emindairise, nenda kokomanadae joka use sonem-beraera amo, ne ivugaghae iraeteri. Aindabeká mo: sifo amboda, God evetu genemboamo joka edo unumbarira.

8 “Evetu genembo mave enda emindairise, nenda dubo joká simbugedo, kotarieveva avanembo kotise irá gheraera amo,ne ivugaghae iraeteri. Ainda beká mo: sifoamboda, ne ya God da dombu garera.

9 “Evetu genembo mave enda emindairise, mainungari da emboro ava tava useirá gheraera amo, ne ivugaghae iraeteri.Ainda beká mo: sifo amboda, God nemo-kena, ‘Ne nanda sasinguri,’ sarira.

10 “Evetu genembo mave enda emindairise, geka eveva siruroro, o ari evevaururoro aindae, gitofuimi nemokenafakarago use bouvu futururoro memaitatamarera amo, ne ivugaghae iraeteri.Ainda beká mo: sifo amboda, ne God davasa eveva aminda ya teroro, God ne kaifaururari irarera.

11 “O ne namo tumondururovo aindaesedo, evetu genembo mendeni nendaeaji sise jijivu sarera, o dedo gaedo ghusegungubo sarera amo, 12 ne endada irise,ivugaghae iraetevu. Ainda beká mo: nemema itatamuse, kau God da ferovetamema itatamedo ghusera aminga ava,itatamareva. Amo, evetu genembomendeni ne God da feroveta aikena,fakarago use bouvu muteoro memaitatamedo ghuseri. Ava sedo, ne sifoamboda God da vasa aminda, mino evevaava bareva,” aminge sisira.

5:13-16 Kuristini Ne, Kau Karaje A UsasaAinda Kaugori.

(Mark 9:50; Luke 11:33; 14:34-35)* 5:3: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 11: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 5:13 8 Matthew 5:2213 Aminge sise, Iesu sisira, “Evetu gen-

embo isambu endada irera emo, ne kaubayau okia jokáda vendido itiraera, aindakaugori. A nemo, kau karaje bayau etodaaveregeraera, ainda kaugo ava edo ireva.Karaje bayauda fitido mindiraera aimi,dubo eveva itatameraera. Kaudaba amingaava, ne natofo jokáda ari eveva ururovogido, evetu genembo isambu, ne God daemboro+ eveva ava kotise, itatamuse irar-era. O karaje sasaka edo tive janje dad-abarira amo, emboroda fugoro evetu gen-embo ise kotae fatarera. Kau daba amingaava, nenda ari ekoko dotutuseva ava, sek-ago tuturo edo use, ne God doyarevaamo, evetu genembo jo foama nemokenasonemba a eveva eni jo bae arera.

14 “Ne natofo isambu da usasa da kaugoava edo irevva. Kote givu! Reighi doririrdadighido irera ovia, jo jungari da kaugoiraeri. 15 A kotugo, namonde arivo in-jibarera amo, jo bu ya ambokena ae arera,o jo bu gagara ae arera. Namonde, em-boro ijugari dae sedo, arivo injibe jigheorojaragheraira. 16 Kau daba aminga ava, eránanda usasa bu jungeove dae resena. Arieveva use a geka beká sise, nanda usasanatofo isambu kena ijugururovo nemokenagosuse, God Afa utuda irira, nunda javojighoro erarira!” aminge sisira.

5:17-20 God Da Geka Moses Gembudo SisiraAmo, Namonde Iesu Da Amboda Amboda UseIraeteri.

17 Aminge sise, Iesu sisira, “God da GekaMoses a feroveta mendeninde dabade ge-fusera amo, oroko irira. Erá nandae emingeseove: Iesu nu, God da GekaMoses gefusiraava, sari dadabare dae sedo ojighira, avaerá seove dae sise resena! Na, God da GekaMoses gefusira ava, jo nane saonodadabaredae sedo furaeri. Na ijugaono, Geka ge-fusira ainda beká ava, sirorare dae sedorefena. 18 Kotovo dae sise, eminge resena.

Utu endaghae jo ya tano tambae irari, Godda Geka Moses gefusira amo, jo dabakoreda kosasaghae arira. God da Geka aindamendo mendo irira ava isasambu, aindabeká ava sirorari gido, God amboda sariutu endaghae isambu dadabarira. 19 Avasedo, mave God da Agho Dari da mendokitako beká eni ava bejise, evetu genembomendeni nune unumbe bu yarira amo, nusifo ambodaGodda vasada,mandi ijoghakobeká ava arira. O mave God da AghoDari ava kaifa use, evetu genembomendeniamingaoro dae sarira amo, nu sifo ambodaGod da vasa aminda, genembo kotofukoarira. 20Moses daGeka ijuga kakato+ a kaifakakato+, ne God da Agho Dari ava kaifa er-aera. Avata ne, jo inononda kaifa ae eraera.Ava sedo, na nemokena eminge resena. Ne,Moses daGeka ijuga kakato+ a kaifa kakato+rea eraera ava, nene e darigedo, God daAgho Dari kaifa e gogoghombareva. Ne joamingae areva amo, ne God da vasada joterovo, nune kaifa ae arira,” aminge sisira.

5:21-37 Namondeda Dubo Joká Kaifa EGogoghombaeteri.

21 Aminge sedo, Iesu sisira, “AbuaMoses† nu abuamanekena geka mendenimendeni sisira ava, ne kasama ereva.Ainda geka eni mo eviri:‘Erama komana deóso ambeure! Komana

daso ambarira amo, ni sandi bu yajaji (judge) da dombuda koto arera,’

Moses abuamanekena aminge sisira.22 Avata na oroko nemokena eminge re-sena, ningivu! Mave nunda namendighaebeisiga use, janje eko arira amo, God nundaari eko oimi, kau komana dari ambarida kaugo ava kotarira. Nu aindae sedo,amboda numokena ategi arira. O mavenunda namendikena jijivu sarira amo,nu budo ya kaniseremane da dombudakoto arera. O mave jijivu sise nunda

† 5:21: God da Geka Moses imi gefusira amo, Baiboro (Bible) jokáda fitero teredo, buku ghabu soveni ava sirorusira.Buku ainda javo mo: Genesis (Tuturoda), Exodus (Reighida Ghe Ya Buvari), Leviticus (Levi Ondi+ da Saramana),Numbers (Javo Tegari Da Buku), a Deuteronomy (Agho Dari Sekago Isagha Sisira), Avori, namonde oroko ‘Moses daGeka’ seraera amo, namonde buku 5 setena avanembo kotise, aindae seraera. O Israel embo mo, ne umbu mendeni‘Moses da Geka’ o tufako ‘Moses’ sedo ghusera amo, ne jo God da Geka Moses gefusira, avanembo kotise, sae edoghuseri. Nenda kiki mendeni a nenda ijuga kakato mendeni da kotari ábarago kotise, ne aindae ‘Moses da Geka’,o ‘namanenda agho dari’, o ‘namanenda kiki’ sedo ghuseri. Avori, eminda tuturo 5:21, a kotugo tuturo 5:27; 5:31;5:33; 5:38; a 5:43 ainda jokáda, namane Moses da javo isagha gefuseri. Avata, Matthew gefusira amo, nu Moses dajavo jo isagha saeri. Nu eminge gefusira, “Namanenda abuamanekena eminge sirureoro ningido ghuseri,” avanembogefusira. Geka beká: geka eminda teguterera emo, Moses nune gefusira. Namane aindae sedo, Moses da javo isaghagefuseri.

Page 12: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 5:23 9 Matthew 5:39namendikena sarira, ‘Nane saono bumindase! Guka dagaya futo!’ amingesarira amo, nu ari ekoko mino mutarivasa a ainda avaraka ava utua beká arira.23 Erá amingava siroreure dae sise, niemingaetesi! Ni olta (altar) da dombudafetedo, ninda joba God kena mutari daeuse, dara eni ninda namendikena usesa avakotaresa amo, 24 eveva mo, ninda joba olta(altar) da dombuda fiti dodo, ni joveregheya buvudo, ninda namendighae ategi edomainungareva. Ainda amboda, ni sekagojovereghe foama teredo, ninda joba Godkena mutaresa.

25 “O ninda komana nimokena koto arisarira amo, emboroda tambudo ategi use,geka eveva sise mainungareva. O jo amin-gae aresa amo, ni ya koto vasada buvaso,komana ni budo jaji (judge) kena mutari,nune budo sari, forisi (police) ni budo yadiburada fitarera. 26Amingarera amo, ni jototoi doyoro buvudo ya dubo jama ae aresa.Jaji ninda dara da mino rea sarira, ava asodadabari, amboda foa buvaresa.

27 “Moses geka eni sisira ava, namondeniningudo refera. Amo eviri:‘Kombo yagera ava erá eove!’aminge sisira. 28 Avata na oroko nemo-kena eminge resena, ningivu! Mave fugeevetu eni gido, yagera ari dae kotariraamo, a darari. Amo, ni aminge kotiruraso,ninda janje jokáda, ari eko anakora siro-rarira. 29 Avori, ninda diti gimandukenaaimi gosuse, ni ari eko aso sirorarira amo,gunumbe fugaresa. Eveva mo: ni tamotomanako da roera dabako bu fugedo, iriaambu ya God kena buvaso, nune ni kaifaarira. O ni diti etoto aminge irise, ariekoko use iria ambudo, ya ari ekoko minomutari vasa aminda teraresa amo, eko abouvugori. 30 O ninda ungo gimandu aimidara aso, ari eko sirorarira amo, gafugefugaresa. Eveva mo: ni tamo tomanakoda roera dabako bu fugedo, irá ambu ya

God kena buvaso, nune ni kaifa arira. Oni ungo etoto aminge irise, ari ekoko useiria ambudo, ya ari ekokominomutari vasaaminda teraresa amo, eko a bouvugori.

31 “Moses Geka eni sisira ava, namondeniningudo refera. Amo eviri:‘Mave nunda evetu doyari sarira amo, nu

giti nunda geka gembumutari yari,noaro bu gosururari, nu doyarira,’

aminge sisira. 32Avata na oroko nemokenaeminge resena, ningivu! Nearo dara joae ava, tefo doyaresa amo, a darari. Niamingaso, nearo ya genembo enikena vaiedo irarira amo, ainda javo yagerari. Amin-garira ainda susu nimori.”

33 “Moses geka eni abuamanekena sisiraava, namondeniningudo refera. Amo eviri:‘Ni Bajari da javoda rea ari saresa amo,

amingaresa. Jo doyae aresa.’Abuamane aminge sedo ghuseri.34-36 Avata oroko na nemokena emingeresena, ningivu! Ninda geka tumondaorodae sedo beka gagojuse, jo Bajari da javodabeka gajae aresa. Ni tefo ‘Ai, amingarena.’sedo amingaresa, o ‘Tefo, jo ae arena,’sedo doyaresa. Ni jo Baiboro (Bible) ‡ dajavo sise, beka gajae aresa. 37 Amo, nieminge saresa, ‘Ai, amingarena,’ o ‘Tefo,jo amingae arena.’ Tufako aminge saresaamo, inono arira. O ni evetu genembomendeni da javoda beka gajaresa, aindasusu mo Satan ri,” Iesu aminge sisira.

5:38-48 Mino Mutari Da Gekari.(Luke 6:27-30, 32-36)

38 “Moses§ geka eni sisira ava, namondeniningudo refera. Amo eviri:‘Komana nimokena dara arira amo, ni mi-

nonda mutaresa. Ni jo kote doyaearesa,’

aminge sisira. 39 Avata na, nemokenaeminge resena! Mave dara nimokena ariraamo, ainda mino jo ae aresa. Ninda sovogimandukenamegha arira amo, jovereghe,

‡ 5:34-36: Tuturo 34-36 aminda, namane Korafe-Yegha da irari ava kotise, namonde beka gagojuse, ‘Baiboro’ (Bible)seraera, ava gefuseri. O Iesu nu, Jusi embo da irari a kiki kotise, a ne rea sise beka gajedo ghusera, ava kotise, emingesisira: 34 “Avata, na oroko nemokena eminge resena, ningivu! Ninda geka tumondaoro dae sedo beka gajaresa amo,ni jo Bajari da javoda beka gajae aresa. Ni tofo ninda javoda beka gajaresa. A beka gajaresa amo, ni jo utu da javodabeka gajae aresa. Amo, God da anumba vasari, jo ninda iraeri. 35 A kotugo, beka gajaresa amo, ni jo enda einda javodabeka gajae aresa. Emo God da ata fitari da vasari, jo ninda tofo iraeri. A ni jo reighi Jerusalem da javoda beka gajaearesa. Amo namondeda Kini (King), God Afa nunda reighiri, jo ninda tofo iraeri. 36 Ni jo tofo ninda beo da javoda bekagajae aresa. Ainda beká mo: ni jo saso beo ingago ae arira o furigha vitae arira. Ni jo ainda bajari iraeri.” § 5:38:Afige, Matthew 5:21 ainda duruda tege garesa.

Page 13: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 5:40 10 Matthew 6:7umbefukena barago megha are! 40 Maveninda tamo asugari kosughe bari dae sedo,ni bu ya koto arira amo, ninda javo de-samugedo iraresa ábarago, mutaso barira.41 Rome embo da isoro kato genembo eni,nimo tambudo, nunda gugua fumbu yasodae sarira amo, ni jo ututu (kilometres)etoto** avanembo fumbu jarige fitae aresa.Ni ivugaghae sonembuse, genembo aindagugua ututu (kilometres) avononde avav-aga fumbudo, nengae yareva. 42 O mavenimokena roera enidae benunu sarira amo,tefo mutu bare! A mave roera eni uju aribu ya edo, sekago bu foamutari sarira amo,mutu bare!

43 “Moses†† geka eni sisira ava, namondeniningudo refera. Amo eviri:‘Evetu genembo ni uju eraera amo, ne dubo

baetesi. O mave ni imboe eraeraamo, nimbarago ne imboe aetesi,’

aminge sisira. 44 Avata na nemokenaeminge resena, ningivu! Nenda gitofudubo buvu! Mave nemokena dara eraera,o nendae aji seraera amo, nendae sedo ba-nungevu! 45 Amingareva amo, ne God Afada sasingu beká ava areva. Amo, ne kasamaereva: evetu genembo eveva a ekoko aindedabade, God nunda usasa muteari janim-beraira, a borija muteari diraira. Ne kaudaba aminga ava use, evetu genembo evevaa ekoko ainde dabade, veka eveva aetevu.46 Evetu genembo mave ne dubo buraera,avanembo dubo bareva amo, God aindaene jo esimbugae arira. Evetu genemboekoko beká, takesi bari kakato avavaga,ne amingeraera. O evetu genembo neimboe eraera, ava dubo bareva amo, Godaindae ne esimbugarira. 47 Evetu genembomaveghae komana areva, aikena nembogeka sareva amo, jo nene seka tuturo edoaeri. Evetu genembo mave God da Gekajo ningae irera, nembarago kau daba avaeraera. O nemo, nenda gitofu dubo budonemonde dabade geka saovo dae sise re-sena! 48 Afa utuda irira ai, evetu genemboisambukena veka eveva eraira. Ne kaudabaaminga ava, evetu genembo isambukenaveka eveva use irareva!” Iesu aminge sisira.

66:1-4 Namonde Evetu Genembo Nange

Nangedo Sonembaetera, Ainda Geka Mo Eviri.1 Iesu eminge sisira, “Ni erama, natofo

nimo sakai saoro dae sise, evetu genembosonembeose! God kotise, evetu genembomendeni sonembari saresa amo, ni jun-jugai sonembaresa. O natofo gosururoro,ni evetu genembo sonembaresa amo, GodAfa, amingaresa aindae, ni jo esimbugaearira. 2 Evetu genembo mendeni, ne duboetoto use sonemberaera. Amo ne, den-goro indari da kamboda+ o emboroda ise,makasi embo sonemburureoro, natofo gi-raera. A nu geka bekári, avata ne joevetu genembo sonembari dae sise, amin-gae eraera. Nemo gungubo kakatori! Amonatofo nemoá sakai saoro dae sise eraera.Amingeraera amo, nenda mino mo, evetugenembo nemoá sakai seraera, avakori.Amboda, God Afakena, mino eni jo baearera. 3-4 Ava sedo, ni evetu genembomendeni sonembari saresa amo, ni junju-gai sonembaresa. Ninda mendeni a nindakokomana beká, ne jo kasama ae iroro,evetu genembo sonembaresa. Amingedo,junjugai sonembururaso, God Afa gido,ainda mino eveva ava nimokena mutaribaresa,” Iesu aminge sisira.

6:5-15 Emo Banungari Da Gekari.(Luke 11:2-4)

5 Aminge sise, Iesu sisira, “Evetu gen-embomendeni nemoá sakai saoro dae sise,natofo gosururoro, ne dengoro indari kam-boda+ o emboro dengesida fetirise, ba-nungeraera. Amingeraera amo, nendaminomo, evetu genemboi nemoá sakai ser-aera, avakori. Amboda, God Afakena, minoeni jo bae arera. 6 Ava sedo, ni banungaridae aresa amo, ni ya ninda kamboda tereguro gajedo, banungaresa. Ni ditiimi GodAfa jo gae eraesa, avata junjugai banun-gururaso nu gido, aindae mino eveva avanimokena mutari baresa.

7 “Eni mo: ni banungari dae aresa amo,erá babotuse kotae kotae banungeose! Na-monde Jusi embo da gitofu God da Geka joningae irera, nene koteraera amo: ne kotaekotae sise, ghousa futo banunguse irarera

** 5:41: Sifo aminda, Jusi embo nenda reighi ava, Rome emboimi kaifa edo ghuseri. Avori, Rome embo da aghodari eni mo eviri. Nenda isoro kakatoimi ujuda seari nati embo nenda gugua fumbudo ututu (kilometres) etoto nakájarigaeti. †† 5:43: Afige, Matthew 5:21 ainda duruda tege garesa.

Page 14: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 6:8 11 Matthew 6:26amo, God nenda geka ningariá koteraera.8 Ni erá amingeose! Ni jo tuturo edobenunu sae iresa avata, God ninda irarianakora gido, nimokena rejo daiva eriraava, nu kasama use irira. 9 Ava sedo, neeminge banungareva:

‘Namanenda Afa, utuda iresa!Ninda javo kakara use jighoro erare!10 Utuda ninda uju avanembo siror-

eraira. Kau daba aminga ava, enda emindasirorare!

Amingare dae sedo, fu namane kaifa*ururaso, namonde irore!

11 Oroko eminda, namanendae bayaumutaso baore!

12Evetu genembonamanekena ari ekokourureoro, namane gido kote doyeraera.

Aminga ava, namanenda ari ekoko er-aera amo, kote doyaso dae resera!

13 Erama namane derarikena budoyeose! A Satan da derari aminda, nama-nendae kosege fetaetesi!’Kau aminge banungevu!

14 “Avori, evetu genembo nimokena daraeraera, ava kote doyaresa amo, ari ekokonine eraesa amo, Nimamo utuda irira ai,kote doyarira. 15 O ni evetu genembomendeni da ari ekoko jo kote doyae aresaamo, ninda ari ekoko barago, Nimamo jokote doyae arira,” Iesu aminge sisira.

6:16-18 Emo, God Tumonduse BayauKanangara Ari Da Gekari.

16 Aminge sise, Iesu sisira, “Evetu gen-embo mendeni gungubo ava use, bayaukanangara eraera. Nemo natofo nemoágido sakai saoro dae sise, amingeraera.Amingeraera amo, nenda mino mo, evetugenemboi nemoá sakai seraera, avakori.Amboda, God kena mino eni jo bae arera.17 Ava sedo, ne God kena ya buvari daesedo, bayau kanangara ari dae areva amo,ne God kotise, junjugai areva. Jo isagharovarova ururovo natofo gae arera. Nebayau kanangara ari sareva amo, evevamo: ne dombu seghuse, beo gae simbuguseiraetevu! 18 Erama natofo kasama eoredae sise, amingaetevu. God Afa nu nusukakasama use, ainda mino eveva ava nemo-kena mutarira,” Iesu aminge sisira.

6:19-34 Ni God Tumonde Gogoghombaresa!Jo Ninda Gugua Kotise, Ainghae TumondaeAresa.

(Luke 11:34-36; 12:22-34; 16:13)19Aminge sise, Iesu sisira, “Erama nenda

gugua enda eminda dabade use iriove!Nenda gugua enda eminda dabade useirareva amo, jirikoimimindarira, karakara-jeka arira, a tafasara kakatoimi foama bejebagia arera. Ava sedo, ne enda emindairise, erá gugua eveva bari dae kotise, dubomema eove! 20 Eveva mo, ne God da ujuavanembo ururovo gido, ainda beká utudasiroraeti! Utuda mo, jiriko a karakarajekaaimi jo rururari eko ae eraira, a tafasarakakatoimi jo beje bagia ae eraera. Daraavavaga, utuda eni tefori. Ava sedo, neGod da uju avanembo ururovo gido, aindabeká utuda siroraeti. 21 Ainda beká mo:nenda gugua reda irá gheraira aminda,nenda dubo joká muturaeva. Ava sedo,nenda gugua utuda bari kotareva amo,nenda dubo joká isambu God kena futuseiraetevu!

22 “Ninda diti amo, inono ninda tamo daarivori, arivo injibeoro jaragheraira, avav-agori. Ni gi gogoghombaresa amo, nindaemboro usasa ari garesa. 23 O ninda ditidigoi arira amo, ni tamo isambu tumbaarira. Kau daba aminga ava, ninda dubojoká ari ekokoimi bedo arira amo, ni tumbaeko beká ainda jokáda iraresa.

24 “Ni bajari etoto aikena, jo saramanaae aresa. Amingari saresa amo, eni dubobu gogogho aresa, eni imboe aresa. Bajarieninda geka ningido, nunda saramana egogoghombaresa. Aminguse, bajari enindageka imboe use, nunda saramana im-boeghae aresa. Ninda dubo monikena mu-taresa amo, God kena jomutae aresa. OGodkena dubo mutaresa amo, moni jo kotaearesa.

25 “Namonde uvu bayau jo mindae areraamo, ambarera. A namonde tamo asugaribu asugaeteri. Avata na, uvu bayau a tamoasugari dae, erama teria futo koteove daesise resena. Ainda tuka mo eviri: nindajebuga mo susuri. Bayau jo susu iraeri. Atamo mo, susuri. Tamo asugari mo, jo susuiraeri. 26 Rika ghumburaera, ava givu! Nejo vare je govae eraera, a vurukuda bayaujo fitae eraera. Avata God ne kaifa use,

* 6:10: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 15: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 6:27 12 Matthew 7:11nenda bayau muturaira. Avori, God nurika itako koteraira. Avata evetu genembomo teriago kotise, tavo e gogogho eraira,ne asisighae ava sedo. Avori, God rikakaifa use bayau muturaira amo, nemokenakau daba aminga ava, bayaumutari bareva.27 Geka setena, daba ava sari dae erena. Nibaimara buvari bayau dadabarira aindae,oju use teria futo kotaresa o jo kotae aresa,avata, ninda ambari da sifo furarira amo, niambaresa. Ava sedo, ne uvu bayau erá teriafuto koteove dae sise resena.

28 “Kotugo tamo asugari reda bareva ain-dae sedo, jo dubo mema ae aetevu. Varejoka kote givu! Vare joka mo, jo saramanause fire asugae eraira. 29 Avata vare jokamo, gari evevago bekári. O Kini (King)Solomon ava kote givu! Nu iti fafodeava sedo, nunda tamo asugari isambu eve-vagori. Avata nunda tamo asugari jo varejoka amingo iraeri. Vare joka mo, evevagobekári. 30Kikisa ava kote givu! Oroko irira.Avata sifode gaforo gharasa ari dungoroavarira. Nu roera veyako bekári. AvataGod nunda gari evevago fifitusira. Avasedo, kasama evu! God vare joka kotesimbugarira amo, nembarago kaifa use,nemokena tamo asugari mutari bareva, neasisighae ava sedo.

31 “Ava sedo, uvu bayau reda bu min-dareva, o tamo asugari reda bu asug-areva aindae, erama dubo mema eove!32 (Namondeda gitofu mave God da Gekajo bae irera, ne roera aindae kotise dubomema eraera.) Avata nemo jo amingaeareva. Ainda susu mo: God Afa nenda irariava gosuse, nemokena rejo daiva eraira,nu anakora kasama use irira. 33 Ava sedo,ne giti nunda saramana a uju ava areva.Amingururovo, uvu bayau a tamo asugari,nune mutari bareva.

34 “Avori, erá dara amboda furariraaindae kotise, nenda fakina soesa eove!Ainda beká mo: dara amboda kau mavegasirorarira ava, ne jo kasama aeri. Avasedo, eveva mo: bouvu oroko erefufesaavanembo kotaresa. Redae ni dara ambodakau mavega sirorarira ava kotise, dubomemaghae iraresi?

77:1-6 Erama Kokomana Da Ari Ekoko Iju-

jeove!(Luke 6:37-38, 41-42)

1 “Erá ninda komana da ari ekoko iju-jeose! Amingaresa amo, God ninda ariekoko barago ijujarira. 2 Evetu genembomendeni da ari ekoko ijujaresa amo, Godkau daba ava ni ijujarira. A evetu genembomendenikena mino kau nangego mutaresaamo, God nimokena kau daba avaga mu-tarira. 3 A eni mo: erama ninda ari ekokomindafu irarira amo dotutuse, ninda ko-mana* da ari eko kitako ava ijujeose! 4 Niredae faragho ninda ditida gae fetirira amosofughae irise, ni komanada ditida fonjaava fusaso buvare dae eresi? 5 Nimo gun-gubo katori! Faragho ditida fetiriri aing-hae iresa avata, nangetiraimi komana daditida fonja ava fusaso buvare dae resesi?Eveva mo, giti ninda ari eko tomanako avavujegaso eveva ari gido, amboda ya nindakomana sonembaresa.

6 “Geka eni mo: namonde roera kakarao roera eveva amo, jo sino fukadae mutaeeraera. Ainda beká mo: sino fukakena ko-tari tefori. Ava sedo, sino fuka roera evevaamo atai fati fetedo, jovereghe namondegambarira. Kau daba aminga ava, evetugenemboGoddaGeka imboe eraera aikena,God da roera a Geka jo kotae kotae mutaeareva,” Iesu aminge sisira.

7:7-12 Benunu Saso Afa Mutarira.(Luke 11:9-13)

7 Aminge sise, Iesu sisira, “God Afak-ena benunu sareva amo, bareva. Tavaareva amo, tambareva. Goingoingharevaamo, God nendae guro afigarira. 8 Aindabeká mo: mave benunu sarira amo, mu-tari barira. Mave tava arira amo, tam-barira. A mave goingoingharira amo, GodAfa nundae guro afigarira. 9 Kote givu!Ne mendeni ghaguruderi. Ninda mandiisiadae benunu sarira amo, ni ghamana avamutaresa, ai? 10 O okadae benunu sariraamo, ni jingabuámutaresa, ai? 11Tefo, ni joamingae aresa. Ne ari ekoko embori, avatanenda sasingu tavo eveva eraeva. GodAfa nu veka eveva bekári. Ava sedo, kaunenda sasingu tavo eveva eraeva amingaava,maveGodAfakena benunu sarera amo,God nemoá tavo e gogoghombuse, roeraevevago beká ava mutarira.

* 7:3: Matthew eminda ‘namendi’ gefusira. Namane Korafe-Yegha da geka dukadae sise, ‘komana’ gefuseri.

Page 16: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 7:12 13 Matthew 7:2912 “God setiri, Moses a feroveta nene

geka rea gefusera, ainda tuka mo eviri:‘Ni rea evetu genembo nimokena aoro dae

koteraesa, kau daba aminga ava, ninemokena edo ghaetesi!’ ”

Iesu aminge sisira.7:13-14 Evetu Genembo Daba Daba Aimi,

Jebuga Tambarera.(Luke 13:24)

13 Aminge sise, Iesu sisira, “Guro etotonaká ainda geka sari dae erena. Guroeni sokumakori, a eni beraghari. Gurosokumako aminda terari dae fakina evu!Ainda susu mo: guro eni beraghari, a aindaemboro teriari. Ava sedo, evetu genembodigari aminda ya terarera. Avata amindaya terareva amo, eko tambudo sirivo areva.14 O guro eni sokumako irira, aminda yarimo fakaragori. Ava sedo, evetu genembodaba daba aimi ya aminda terarera. Avataaminda ya terareva amo, jebuga evovodaeirari ava tuve bareva.

7:15-27 GodDa SasinguBekáKauMavegori?(Luke 6:43-44; 13:25-27; 6:47-49)

15 “Kote gogoghombevu! Evetu gen-embo mendeni nemokena yama, gungubosise eminge sarera, ‘Namane God da fer-ovetari,’ aminge sarera. Nenda gari kauevevagori, sifi (sheep) da kakaugori. Avatanenda dubo joká mo, eko bekári, gambarisino da kaugori. 16Nenda gari a nenda gekarea sarera amo, isambu eveva vanembori.Avata amo erá koteove! Nenda ari rea areraamo, kote gogoghombuse gareva! Kaura,jo ya asi buaretifa aminda jighido irari, bumindae arera. A mofi da vuji mo, jo ya ikafokono aminda jighido irari, bu foa mindaearera. 17-18 Kau daba aminga ava, ika eve-vai vitarira amo, nu vuji eveva a babaigojigharira. O ika ekoi vitarira amo, vujisembae jigharira. Ika eveva aminda, jo vujieko bambae eraera. A ika eko aminda, vujieveva jo bambae eraera. 19Vare jokáda, ikao roera eni vuji jo jighi gogoghombae ariraamo, namonde jeoro gharasa edo avearidungeraera. 20Avori, feroveta setena amo,ne, kau ika vuji jigheari, ika ainda kaumavega kasama eraera aminga ava, nendaari avega ururoro gido, nenda kau amindakasama areva.

21 “Oroko evetu genembo digari namo-kena kori sise, eminge seraera, ‘Bajari! Ba-jari!’ seraera, avata jo aindae sedo, doyonoGod da vasada terae arera. Mave GodAfa da uju beká ava use irarera ainembo,God da vasa eveva aminda teroro, Godne kaifa† ururari irarera. 22 Sifo aminda,evetu genembo digari namokena emingesarera, ‘Bajari, namane ninda javoda Godda Geka sedo ghuseri. Ninda javoda sukaruondeoro, evetu genembo da jokáda ghe foabuvudo ghuseri. A ninda javoda tano aarimendenimendeni eoro, evetu genembojo gae iriara ava, nenda gitida sirorearigido dudukughedo ghuseri,’ aminge sar-era. 23 Avata Sifo aminda, na mino nemo-kena eminge sarena, ‘Na ne erebunena. Ya-sivu, ajagha fetove! Ne ari ekoko embori,’aminge sarena.

24 “Avori, mave nanda geka evia ningidoamingarira amo, nu kau genembo enidubo kotaride amingori. Genemboamo, nu kambo itari dae sedo, vasaeveva tambudo aminda simbugedo, bakoghambu gogoghombe tutumbi darido,ghamana endaghae vendi gaetiri fakarae gogoghombetiri, ainda etoda nundakambo iti dotiri fetetira. 25 Ainda amboda,yaura tuturo edo sufiri, borija tomanakodido usegha buvira, avata kambo amo jogofaeri, nunda kambo eveva itira ava sedo.26 O mave nanda geka evia ningido jo aearira amo, nu kau genembo eni kotariiraede amingori. Genembo resena emo,nunda kambo ghonesada itira, bako joghambu simbugae. 27 Etiri, amboda yauratuturo edo sufiri, borija tomanako didousegha bejetira. Beje tutumbi ghambuosinimbetiri kamboá du de bunununghefasetira,” Iesu aminge sisira.

7:28-29 Evetu Genembo Iesu Da Geka AvaNingido, Kote Gogoghombuseri.

28 Iesu aminge setiri dadabetiri, natofoisambu ningi dudukughuseri. 29 Aindabeká mo: Moses da Geka ijuga kakato+dengoro indido ghusera, a kau eniri. OIesu dengoro indudusira amo, geka nundafakinaghae dabade sisira.

† 7:21: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 17: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 8:1 14 Matthew 8:188

8:1-4 Iesu Setiri Genembo BedodeAmo Jebu-gusira.

(Mark 1:40-45; Luke 5:12-16)1 Iesu eredo, enda fumbari ainda jiroda

ghe vose fira iri, natofo digari ambari ekonunda amboda amboda iseri. 2 Ero, gen-embo eni bedode aimi, ira Iesu kena bu-vudo kauboi dadarigedo sisira, “Bajari, nakasama erena, ni uju aresa amo, na sasojebugarena,” aminge sisira.

3 Setiri, Iesu nunda ungoi sirege ta-monda jijighuse sisira, “Ai, na uju er-ena. Jebugaresa!” Iesu aminge siri aing-hae dabade, gambisi dadabetiri jebugusira.4 Etiri, Iesu numokena sisira, “Seteno je-bugetesa emo, erá osa seose! Ere yasi,fristikena+ ninda tamo ijugaso gari, Mosesda Geka aminda, God kena joba rea mutasodae resira, avamutaresa! Amingaresa amo,ni jebugetesa ava, evetu genembo isambukasama arera,” aminge sisira.

8:5-13 Iesu Setiri Rome Embo Da SaramanaKato Eni Jebugusira.

(Luke 7:1-10)5 Aminge sedo, Iesu ira reighi javo

Kaponiam aminda teteriri, Rome embo daisoro kakato da giti jighari eni fira nutafusira. Tambudo, benunu sisira, 6 “Bajari,nanda saramana kato eni kae tambudo,kamboda fasirira. Ungo ata ambiri, dubomema teriago eretafira,” aminge setiri,Iesu mino sisira, 7 “Avori, na ya saono je-bugarira,” aminge sisira.

8 Setiri, isoro kakato da giti jigharieminge sisira, “Bajari, ni genembo teri-ari. Na genembo ijoghakori. Jo ninefoa nanda kamboda terari da kaugo iraeri.Na kasama erena, saso jebugari da fakinamo, nimokena irira. Ni taká soka fetedobekai saresa amo, nanda saramana katojebugarira. 9Na, nanda babojegari da gekaningiraena, kotugo nanda mendeni nandageka ningiraera. Nanda isoro kato enikena,‘Yasi!’ sarena amo, yarira. O enikena, ‘Fu!’sarena amo, furarira. A kotugo, nandasaramana katokena saramana eni are daesarena amo, nu amingarira.” aminge sisira.

10 Giti jighari amo, aminge siri nundageka ava ningido, Iesu dudukughusira.Dudukughe jovereghedo, evetu genembo

nunda amboda isera aikena sisira, “Naeminge saono ningivu! Namo irena evia,tumondari kau évavaga ava jo gae irianaava, nanda tuturoda orokoá eregosenere.Israel embo da jokáda barago, tumondarikau evavaga ava jo gae irena. 11 Gekaemo kote gogoghombaetevu! NamondeIsrael embo da gitofu digari, iji vitari aiji vosarikena ghedo yama God da vasaaminda teredo, Abraham, Isaac, a Jacob dedabade anumbaoro, God Afa ne kaifa* uru-rari irarera. 12 Avata, Abraham da sasingumendeni God da vasada ya teraetera avata,ne tumondari tefo gido, God ne ajagha fu-gari dika ghininji ghananja ghuse tumbadairarera,” Iesu aminge sisira.

13 Aminge sedo, nu jovereghedo isorokakato da giti jigharikena sisira, “Avori,jovereghe kamboda yasi! Rea tumon-deresa, ava sirorarira,” aminge siri ainghaedabade, giti jighari ainda saramana katojebugusira.

8:14-17 Iesu Setiri Evetu Genembo DigariAva Jejebuguseri.

(Mark 1:29-34; Luke 4:38-41)14 Iesu ira Peter da kamboda teredo, Pe-

ter da imboti kae tambudo, tamo veriveriiri fasiriri gosusira. 15 Gido, sire ungodajighiri tamo jama etiri, nu jebuge eredobayau simbugedo numokena futusira.

16 Sifo daba aminda tumba jiriri, evetugenembo reighi aminda, evetu genembokae dombu eni eni budo iriara ava, Iesukena budo fuseri. Fera buvero, Iesusetiri sukaru evetu genembo mendenida tamonda asugetero iriara ava, vosedarigetero jebuguseri, a kae evetu gen-embo mendeni ainde dabade, isambu jeje-buguseri. 17 Iesu amingusira amo, jo tefoaeri. Susudae usira. God nu rea nundaferoveta Isaiah kena setiri gefusira ava,beká isagha are dae sedo, nu amingusira.Isaiah gefusira amo, eviri:“Nu tofo mandi namonde da kae da bouvu

fufuse, setiri namonde jebuguseri.”8:18-22 Iesu Da Ambo Jimbi Ari Mo, Jo Rau-

gako Iraeri.(Luke 9:57-62)

18 Evetu genembo digarigo totoruguseraava gido, Iesu jovereghe nunda ambojimbikena, nemonde dabade sirige uvu

* 8:11: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 18: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 8:19 15 Matthew 9:3

da teria aminda sembi yari dae sisira.19 Aminge siri, Moses da Geka ijuga katoeni fira buvudo, numokena sisira, “IjugaKato, Na ni tumonderena. Ni reda yaresaamo, nangae yarera,” aminge setiri, 20 Iesumino sisira, “Agari a rika, ne moghaghaeri.Avata, Evetu Genembo da Koro+, nundakambo a avari vasa eni tefori. Ni nangaedabade deingharera amo, ni avari vasa jotambae aresa,” Iesu aminge sisira.

21 Setiri, nunda ambo jimbi eni emingesisira, “Bajari, nanda afa nu embako bekáetira. Nu ambari gido irise, nangae deing-harera,” aminge sisira.

22 Setiri ningido, Iesu mino numokenaeminge sisira, “Dodo fu, nangae orokoyaore! Evetu genembomaveGoddaGeka joningi tumondae eraera amo, ne kau ambariembo da kaugori. Ava sedo, mave ambariraamo, dovu, nene bu ya furugaore! Avo gido,ni fu, nangae yaore!” aminge sisira.

8:23-27 Iesu Setiri Eva Yaura TukughedoBinono Usira.

(Mark 4:35-41; Luke 8:22-25)23 Aminge sedo, Iesu nunda ambo jim-

bide dabade ghakada+ vosedo sembiseri.24 Sembero, eva yaura vovogoghae ekobeká ava erorusira. Eredo, ghaka+ derosari dae usira. Avata Iesu nu fase aviri,25 nunda ambo jimbi era nu deretero ere-tiri, numokena siseri, “Bajari, sonembe!Namonde sirivo ari dae erera!” amingesiseri. 26 Setero, Iesu kovionoghae sisira,“Ne redae oju erevu? Nemokena tumon-dari tefori!” aminge sedo, nu eredo evayaura tukughare dae sedo, kovionoghaebeka fuge setiri, eva yaura tukughedobinono usira. Amingetiri, ne isambududukughuseri. 27 Dudukughedo, ne tofotofo se nininguseri, “Arie! Genemboé kauavegorai, nune setiri eva yaura nunda gekaningi? Ari emo, jo evetu genemboi ari dakaugo iraeri!” aminge siseri.

8:28-34 Iesu Setiri Gegenembo Etoto AindaTamonda, Sukaru Vose Darigetero Nengae Je-buguseri.

(Mark 5:1-20; Luke 8:26-39)28 Amingetiri dadabetiri, ne sembera

Gedara ondi da reighi aminda teredadoruseri. Dari vivitero, gegenemboetoto naká, bekuda ghe buvudo vose feraIesu tafuseri. (Beku resena emo, ambari

embo aminda furugedo ghuseri.) Gegen-embo amo, nengae sukarui asugeterodaghedo iriari. Nengae evetu genemboondi soesa dedo ghuseri. Amingedoghusera aindae, evetu genembo emboroaminda jo ya foa ghae edo ghuseri.29 Nengae Iesu nunda mendeninde avatambudo, koko eminge siseri, “Arie, Godda Mandi! Ni redae namanekena refesi?Namanekena mema mutari dae refesa, ai?Sifo mo, jo foa buvae irira,” aminge siseri.30 Vasa aminda, fukamane digarigoimibayau rise ya foa ghero gosuseri. 31 Gido,sukaruimi Iesu kena benunu siseri, “Ninamane ondaso buvoro dae saresa amo, se,namane yama fukamane da jokáda terore!”aminge setero, 32 Iesu “Yasivu!” Setiri,sukaru gegenembo ainda tamonda iriaraava, vose darigedo era, fukamane da jokádatere asugetero, fukamaneá isambu sumbufusi kenana sedo era, reighi ganasa amindaghasaghe vosedo, uvudamindi sirivo useri.

33 Amingetero gido, fuka ainda kaifakakato, sumbudo era reighi bogu amindabuvudo, Iesu rea etiri gosusera, ainda binoava isambu osa setero natofo nininguseri.34 Ningido, reighi ainda natofo isambueredo, Iesu tambari dae sedo fuseri. Fera,nu gido benunu siseri, “Evevamo, ni nama-nenda reighi a endaé dodo yaetesi.”

99:1-7 Iesu Setiri, Genembo Ungo Ata Dim-

baride Ava Jebugusira.(Mark 2:1-12; Luke 5:17-26)

1 Aminge benunu setero, Iesu eredonunda ambo jimbi ainde dabade ghakada+vosedo jovereghe sovenikena aminda sem-biseri. Sembera, nunda reighi aminda teredadoruseri. 2 Darido vitero, evetu gen-embo mendeniimi, genembo eni ava budo,Iesu kena fuseri. Genembo amo, nu ungoata dimbarideri. Ava bu ghaghada fiterofasetiri, fumbudo fuseri. Iesu kae genemboainda kokomana da tumondari ava gido,kae genembo aikena sisira, “Nanda mandi,fakina edo ivuga aso dae resena! God nindaari ekoko kote dotira,” sisira.

3 Aminge siri, Moses da Geka ijugakakato+ mendeni aminda anumbiriseraaimi ningido, minonde minonde senininguseri, “Genembo omo, God da javoetiri eko erira. Numo namonde daba avori.

Page 19: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 9:4 16 Matthew 9:17Nu jo dombu eni iraeri. Ava sedo, nu nangenange God da javoda resi? Amo ekori!”aminge siseri.

4 Ne rea kotisera a sisera ava, Iesukasama usira. Kasama edo nemokenasisira, “Ne redae kotari ekoko erekotevu?5 Kote givu! Ne erekoteva: na benunusarena amo, God genembo einda ari ekokojo kote doyae ari, ava erekoteva? A nendakotari eni mo: nu jebugare dae saetenaamo, jo jebugae aeti? 6 Avori, nanda fak-ina ijugaono gareva. Evetu Genembo daKorokena+ mo, ari ekoko kote doyari dafakina ava irira. Ava kasama aovo dae sedo,saono genemboé jebugarira,” aminge sedo,nu jovereghedo genembo ungo ata dim-baride aikena sisira, “Eredo, ninda ghaitogaghe budo, kamboda yasi!” aminge sisira.7 Setiri, genembo amo eredo, kambodaisira.

8 Etiri gido, natofo isambu oju edo Goddae sakai siseri. Sakai sisera da beká mo:God nu fakina avavaga evetu genembokenafutusira.

9:9-13 Iesu Nu Matthew Aghi Usira.(Mark 2:13-17; Luke 5:27-32)

9 Nanda javo Matthew. Na takesi barikato edo iriana ainda sifo aminda, Iesureighi aminda ghe eredo fira, nanda sara-mana kamboda buvurutusira. Buvudo,na aminda anumbireno gido, namokenasisira, “Fu, nangae yaore!” setiri, na eredonunda amboda iseni.

10 Ainda amboda, namonde bayaudabade mindari dae sedo, Iesu fira nandakamboda teredo anumbusira. Nane seteno,takesi bari kakato mendeni a ari ekokoembo mendeni fera, namane namondedabade anumbuseri. 11 Etero, Moses daGeka kaifa kakato+ mendeni ava gido, Iesuda ambo jimbikena ategi useri, “Takesi barikakato, ne gegenembo ekokori. A evetugenembo mendeni, takesi bari kakatodedabade ojera anumbirera omo, nembaragoari ekoko embori. Ava sedo, nenda ijugakato redae takesi bari kakato a ari ekokoembode dabade anumbedo bayau rereri?”aminge sero, Iesu tofo niningusira.

12 Ningido sisira, “Evetu genembo tamokae iraede amo, ne dogetadae jo uju aeeraera. Avata evetu genembo tamo kaede

amo, ne dogetadae uju eraera.* Ari ekokoembodae joka aovo dae sedo, na nemokenaeminge resena, ningivu! God kena jobamuturaeva amo, evevari. 13 Avata kotugoyasivu, God da Geka emo kotise kasama egogoghombaove!‘Nanda uju beká mo, joka ariri. Jo namo-

kena joba mutari iraeri.’Ava sedo, ari ekoko embodae joka useirareva! Evetu genembo mendeni nendakotari mo, ‘Ne jo ari ekoko embo irae,’ava koteraera. Evetu genembo amo, na joaghi ae arena. O evetu genembo mendenine kasama eraera, ‘Ne ari ekoko embori.’Evetu genembo amo, na uju use aghi er-aena,” Iesu aminge sisira.

9:14-17 Kanangara Ari A Irari Seka Da GekaAmo Eviri.

(Mark 2:18-22; Luke 5:33-39)14Ainda amboda, John Bafataito Ari Kato

da ambo jimbi Iesu kena fera buvudo ategiuseri, “Namane a Moses da Geka kaifakakato+ de dabade God dae bayau kanan-gara use banungeraera. Avata ninda ambojimbi, ne nange jo amingae eraeri?”

15 Aminge setero, Iesu mino nemokenasisira, “Kote givu! Mandi gimasa eni,nu evetu fifitururari kirumo arera da sifoaminda, nunda kokomana ne jo sorara aearera. O genembo evetu fitira ava, gitofuisandi bu ya daoro ambarira ainda sifoda,ne dubo mema use, tuturo edo nundaekanangara arera,” aminge sisira.

16 Aminge ijuguse sisira, “Embo bokaeni manai edo toka basarira amo, na-monde jo embo sogho seka ava gafugedoaimi, tauta gayae arera. Ainda susu mo:tauta gayarera amo, ainda békada tor-erarira. 17 Kau daba ava, vaini (wine) sekajo budo kofiri manai aminda, averegaorovosedo irae arira. Amingarera amo, vaini(wine) seka da fakinaimi fumbari, kofiribejari vaini (wine) averege vose soesa arira.Ava sedo, vaini (wine) seka kofiri sekadaaveregeraera. Amingururoro, vaini (wine)kofirighae eveva irarira,” aminge sisira.

9:18-26 Iesu Evetu Eni Setiri Jebugusira.A Gagara Eni Setiri Ambarida Ghe JebugeErorusira.

(Mark 5:21-43; Luke 8:40-56)* 9:12: Iesu geka evia sisira ava, Matthew, Luke, Mark ne geka daba ava gefuseri. (Jighi jovereghe, Luke 5:31 aminda,a Mark 2:13 aminda, tege garesa.) Geka da tuka dabakori, avata Matthew da geka da gharogho nange eresufira avakotise, itako dombu eni jovereghuseri.

Page 20: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 9:18 17 Matthew 9:38

18 Iesu nu aminge siri, Jusi embo dakotofu eni fira, Iesu kena buvudo nundadombuda kauboi dadarigedo, emingesisira, “Nanda gagara oroko nembo ambira.Avata fu nangae yama, ninda ungoimitamonda jighaso jebugare!” aminge sisira.19Aminge setiri, Iesu eredo kotofuko aindaamboda iri, namane nunda ambo jimbibarago nunda amboda iseri. 20 Namaneero, evetu eni fira namane emboro sorodatafusira. Evetu resena emo, nu kae budotambuno gosuse irise, ghaeko 12 ava dad-abusira. Evetu aimi Iesu da gukakena irabuvudo, ungo sirege nunda tamo asugaritinguda jijighusira. 21 Nu amingusira dabeká mo: nu eminge kotisira, “Na tefo Iesuda tamo asugari aminda jigharena amo, najebugarena,” aminge kotise, tamo asugaritinguda jijighusira.

22 Jijighiri, Iesu evetu genemboda jokádajovereghedo, fuge evetuá gido numokenasisira, “Nanda gagara, fakina edo ivugaaso dae resena. Ainda beká mo: nindatumondariimi jebugetesi,” Iesu aminge siriainghae dabade, evetuá jebugusira.

23 Amingetiri, namane sekago javi edo,kotofuko ainda kamboda iseri. Era bu-vudo kamboda teredo, feku fusari kakatoa natofo digari, gagara furugari dae sedototorugusera amo, ne dubo memai ghamogajetiri dimbia sorara use, fugedo ireronamane gosuseri. 24 Gido, Iesu nemokenasisira, “Ne isambu eredo yasivu buvove!Gagara emo jo ambaeri. Nu ravira,” amingesetiri, ne numoá dere jiseri. 25 Amingesero, nu ondiri ne eredo, era buvurutuseri.Buvero, Iesu gagara da avari vasada terefetedo, sirege gagara ainda ungoda jighirinu erorusira.

26 Iesu amingusira, ainda bino iri, reighidigari frovensi aminda nininguseri.

9:27-38 Iesu Evetu Genembo Mendeni Ain-dae Joka Usira.

(Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52; Luke18:35-43)

27 Iesu nu reighi amo dodo iri, gegen-embo etoto diti digoide aimi eredo, Iesuda amboda iseri. Nengae ise, koko siseeminge siseri, “Kini (King) David da MandiGod mutari sisira amo, nimori. Ava sedo,namane joka eyo!” aminge sido iseri.28 Aminge sido ero, namane era dabadekambo eninda teredo, gegenembo etoto

naká amo fera Iesu kena buvero, nu nemo-kena ategi usira, “Ne nange erekotevu? Nasarena amo, nengae jebugareva, ai tefo?”aminge setiri, nengae siseri, “Ai, namanetumonderera. Saresa amo, namane je-bugarera,” aminge siseri. 29Aminge setero,Iesu ungo sirege ditida dederuse sisira, “Nerea tumondereva ava, nemokena sirorare!”aminge setiri, 30 diti eveva usira. Etiri,Iesu kovionoghae nemokena sisira, “Eramajebugeteva ava, osa seove!” aminge sisira.

31 Ne buregusira, avata nengae reighiádodo era, nenda diti eveva usira ava,osa setero, reighi digari frovensi amindanininguseri.

32 Gegenembo etoto naká jebugedoyari dae javi ero, kotugo evetu gen-embo mendeni, genembo eni budo ferateteruseri. Genembo resena emo, nusukarui asugetiri guga edo irei. 33 Iesusetiri, sukaru genembo ainda jokáda ghefira buviri beka afigetiri, genemboá tuturoedo beka sisira. Beka siri, evetu genemboningido dudukughuseri. Dudukughedo,siseri, “Namondeda reighi Israel emindanamonde eminga jo gae iriara ava,namondeda gitida siroretiri eregosera!”aminge siseri.

34 Avata Moses da Geka kaifa kakato+eminge sedo ghuseri, “Sukaru da bajarijavo Satan imi, nunda fakina muteari, Iesubudo, sukaru bu fugeraira,” aminge sedoghuseri.

35 Iesu aminguse, frovensi aminda biru-rughudo ya foa ghusira, reighi isambuaminda. Dengoro indari kambo aminda,God Afa nunda natofo+ nange kaifa eraira,ainda Bino Eveva ava vironu sedo ghusira.A kae evetu genembo, kae dombu enidombu eni, ava seari isambu jejebugedoghuseri. 36 Evetu genembo a natofo numo-kena totorugedo ghusera, ava gosuse, nen-dae joka edo ghusira. Ainda beká mo: nekau sifi (sheep) giti jighari iraede aindakakaugo ava use, dubo mema use jebugada sonemba eni jo tambaeri. 37 Ava gido,nunda ambo jimbikena sisira, “Ghaeko dasifo buviri, vare beká etira. Avata bayaubambari embo jo digari iraeri. 38 Ava sedo,vare Numamokena bayau bambari embo-dae benunu sevu!” namanekena amingesisira.

Page 21: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 10:1 18 Matthew 10:2210

10:1-15 Iesu Nunda Ambo Jimbi Beká 12 AvaDiriguse, Dengoro Indudusira.

(Mark 3:13-19; Luke 6:12-16)1 Iesu aghi etiri namane totorugetero,

fakina namanekena futusira. Amo nu,sukaru bu fugari a saoro kae evetugenembo jebugari ainda fakina ava, na-manekena futusira. ‘Namane’ sise resenaemo, Bajari namane nunda ambo jimbibeká 12 ava gategusira, aindae resena.2 Amo, namanenda javo eviri. Giti mo,Simon (o Peter seraera), a nunda namendiAndrew ri. Mendeni mo, ne Zebedeeda sasingu James nengae John ghaeri.3Mendeni mo, Philip nengae Bartholomewghaeri. Mendeni mo, namane Thomasghaeri. (Namo, giti takesi bari kato edoiriani). Mendeni mo, Thaddaeus nengaeAlphaeus da mandighaeri. Alphaeusda mandi resena emo, nu James danunombori. 4 A kotugo eni mo, Simon danunombo o Simon ‘Reighi Susu’ seraera,a eni mo, Keriot embo javo Judas. Judasresena emo, nune aito etiri Iesu doruseri.

5 Javo setena amo, namane isambu 12evia, Iesu dirigari yaoro dae sise, emingesisira, “Namonde Israel embo da gito-fukena o Samaria embokena, ne jo yaeareva. 6 Ne namondeda natofo, Israel em-bokena ya vironu sareva. Ainda beká mo:ne God da natofori+. Avata ne God daemboro+ kosasaghedo, ambari dae erera.7 Yasivu! God nunda natofo+ kaifa arira dasifo ojira utua etira ava, osa saovo ningore!8 Saovo, kae evetu genembo jejebugaore!Saovo, ambari embo sekago jebuge erore!Saovo, evetu genembo tamo bedode jeje-bugaore! A sukaru evetu genembokenaasugedo irarera amo, ondovo vose dari-gaoro, jejebugaore! Ne ainda fakina ava,mino tefo bevu. Kau daba aminga ava, tefosonembevu, evetu genembo jejebugaore!9 Ne esa yareva. Avata moni eni, ghamana(gold, silver o copper), jo budo ainghaedeinghae areva. 10 Erá nenda javo, tamoasugari da tuka, ata asugari, a nenda ketuabudoyeove! Ainda susumo: saramanakatonu saramana ururari, nati embo nunda uvubayau tefo mutoro baeti.

11 “Ne ya reighi eninda buvareva amo,genembo evevago tambudo ya numokenaavareva. Erá ya kambo eninda aveove!

Kambo daba aminda irise, saramana aovodadabari, javi edo yareva. 12 Ne kamboningiaminda buvareva amo, eminge siseategi evu, ‘Bajari da dubo jama nemokenafurare!’ aminge ategi evu! 13 Kamboresena, ainda natofo ivugaghae nati jokádoruse unumbarera amo, ne Bajari da dubojama ategi use mutareva ava, dovu nemo-kena irare! O ne imboe arera amo, neBajari da dubo jama saghimbe buvu! 14 Aeni mo: kambo o reighi eninda natofo neighagha edo, nenda geka jo ningae edonendae nati joká jo dae arera amo, reighiádo buvurutuse, nenda ata danghevu, fonjaaminda vosare! 15 Kotovo dae sise resena.Amingareva amo, Ategi da Sifo aminda,God nu Sodom a Gomora embodae itakojoka arira. O reighi aindae, jo joka ae arira,”Iesu aminge sisira.

10:16-25 Tumondari+ Embo Da Irari KauEmingori.

(Mark 13:9-13; Luke 21:12-17)16 “Ningi gogoghombevu! Ne kau sasin-

gako amingo ava, na ne dirigeteno gegen-embo ekoko aikena yari dae ereva. Ne kotegogoghombaetevu. Avata erá ari ekokoari dae sedo manaka garuse aindae, fakinaeove! 17 Diti gosuse kaifa evu! Ainda bekámo: evetu genembo mendeniimi, ne sandibu yaoro, nenda dengoro indari kambo+aminda terovo koto use, ne ambíi daoromema itatamareva. 18Ne nanda natofo edoireva ava sedo, ne sandi dedo bu jumbuyaoro, gavana da babojegari a kini (kings)mendeni da dombuda fetovo koto arera.Koto ururoro, ne nanda Bino Eveva ava,osa sirurovo ne nenda natofode ningarera.19Nenda koto ari da sifoda, geka rea sarevaa nange saeteva aindae, erá teria futo ko-teove! Ainda beká mo: sifo aminda, ne reasari dae areva, Asisi Kakara ai ijugururarine geka sareva. 20 Ne jo totofo nendakotari ava sae areva. God Afa da Asisiimi,sonembururari nunda geka ava sareva.

21 “Sifo ava fururarira amo, gegenembonenda jamena ava sandi mutoro daoro am-barera. Kau daba aminga ava, gegenembonenda sasingu ava sandi mutoro daoro am-barera. A sasingu barago, noi numamo avasandi mutoro daoro ambarera. 22Ne namotumonderaeva aindae sedo, evetu gen-embo isambu ne imboe arera. Avata mavefakina edo, namo tumonduse jo ighagha ae

Page 22: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 10:23 19 Matthew 10:40iria, ambari tano arira amo, jebuga evovo-dae irari ava, nune tuve barira. 23Ne nandanatofo edo ireva aindae sedo, ne daoromema itatamareva amo, avori, reighi amododo, reighi eninda ya aminda saramanaareva. Aminguse, reighi tomanako Israeleinda jokáda birurughuse, vironu sise Is-rael embo da reighi mendeni aminda joya buvae irovo, Evetu Genembo da Koro+jovereghe furarira.

24 “Ijuga kato mo, nu teriari. O nundaambo jimbi mo, ne kikitakori. Kau dabaaminga ava, kotofu nu teriari. O nundasabua+ mo, ne kikitakori. Evetu genem-boimi ijuga katoá o kotofuá jo kakara aearera amo, nenda ambo jimbi barago jokakara ae arera. 25 Ne namoá avavagaari dae sedo, nanda ambo jimbi edo ireva.Ava sedo, evetu genembo nandae siruroroningiraeva aminga ava, amboda nendaesiruroro ningareva amo, ne ivuga aetevu!Evetu genembo mendeni ‘na Satan va’ ser-aera. Ava sedo, nendae, ‘ne sukaruva’siruroro ningareva amo, erá aindae mana-mana use dubo mema eove!” Iesu amingesisira.

10:26-42 Namonde, Bajari Jo Ighagha AeArera.

(Luke 12:2-9; 12:51-53; 14:26-27; Mark 9:41)26 Aminge sise, Iesu sisira, “Avori, evetu

genembodae erá oju eove! Oroko rea ufenause jungeraera amo, amboda isaghada gar-era. Oroko rea kivo eraera amo, ambodaisagha saoro ningarera. 27 Na oroko reasainghe seraena amo, amboda ne vironudasareva. Eminda namonde rea kikiako seningeraera amo, ne amboda ofotighidafetedo koko sise sareva, evetu genembo dadombuda. 28 Avori, evetu genembo ne im-boe arera amo, ne daoro ambareva. Avataamo, tamoi ambarira. Asisi nu irarira. OGod ne imboe arira amo, ne dari tamo aasisighae dabade ya, ari ekokominomutarivasada teredo evovodae irareva. Aindaesedo, God nusuka nundae oju aetevu!

29 “Eni mo: rika kaghá ajamena kotegivu! Ne rika isambu etoto ombari saetevaamo, toea dabako avavagai ombaetevu.Amo, ne roera kikitakori. Avata GodAfa jo doyae arira amo, eni jo ambaearira. God nu rika kaghá ajamena kaifa egogoghomberaira. 30-31 Ava sedo, ne Godtumonduse ambari dae oju jo ae aetevu.

Ainda beká mo: God nu rika kaghá aja-mena itako dubo buraira. Avata God dadubo bari namonde evetu genembokenamo, teriago bekári. Nenda jiroda, beoanakora afige gi tege tefo usira. Ava sedo,ne jo kosasaghari da kaugo iraeri. Erá ojueove! God Afa nu rika kaghá ajamena kaifaeraira amo, kau daba aminga ava, ne kaifae gogoghomberaira.

32 “Na eminge resena: mave nanda tofoedo irise, natofo da dombuda Evetu Gen-embo da Koro+ da javo jighari erarira amo,Evetu Genembo da Koro+ genemboá, nuGod Afa da aneya da dombuda jo ighaghaae arira. 33 O mave na natofo da dombudaimboe edo ighagha arira amo, numbaragoGod Afa da aneya da dombuda, Evetu Gen-embo daKoro+ nu imboe edo ighagha arira.

34 “Ne erekoteva, na mainungari bu fu-rariá reseva. Tefo. Ne erá aminge ko-teove! Na beisiga a ghoghora tataya avabu refena. 35 Evetu genembo namoá tu-mondaoro dae, o ighagha aoro dae sedo,refena. Amingururono, vide jamena nendanumamomanede dabade beisiga edo sari-garera. Ade jamena nenda noimanededabade beisiga edo sarigarera. A maman-disiri nenda imbobotide dabade beisigaedo sarigarera. 36 Sifo aminda, genemboainda natofo beká aimi, numokena gitofuarera.

37 “Mave noi numamo dubo ruruse ain-dae, na kotae arira amo, nu jo nanda natofoari da kaugo iraeri. Kau daba aminga ava,mave nunda mandi o nunda gagara duboruruse aindae, na kotae arira amo, nu jonanda natofo ari da kaugo iraeri. 38 Mavenanda ambo jimbi edo, namonde dabadedeinghari sarira amo, nu emingarira. Nunamoá tumonderaira aindae sedo, gito-fuimi nu daoro ambare dae sarera amo, nujo oju ae arira. A nane rea eraena ava, nuari kau daba ava udo yarira. Nu jo amingaearira amo, nu jo nanda ambo jimbi ae arira.39 Mave nu enda da gugua kotise, nandajavodae ambari dae oju edo na doyariraamo, nu sifo amboda ambarira. O mavenandae sedo ambarira amo, nu ambodajebuga evovodae irari ava tuve barira.

40 “Mave nindae nati joká doruse, butavo arira amo, nu inono, namoá nati jokádoruse, bu tavo arira. Kotugo, mave nan-dae nati joká doruse, bu tavo arira amo, nu

Page 23: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 10:41 20 Matthew 11:16inono, God Afa namo dirigetiri fusena, avanati joká doruse, bu tavo arira. 41Kau dabaaminga ava, mave God da aghi kato natijoká doruse, nu God da javoda refira ain-dae sedo, bu tavo arira amo, God Afa am-boda rea nunda aghi kato aikena mutarira,kau daba ava mutari, genembo nati jokádorusira, ábarago barira. Kau daba amingaava, mave genembo evevadae nati jokádoruse, nu genembo eveva aindae sedobu tavo arira amo, God Afa amboda reagenembo eveva aikena mutarira, kau dabaava mutari, genembo nati joká dorusira,ábarago barira. 42 A geka kau daba avakotovo dae resena. Mave nanda ambojimbi ijoghako eni gido kotarira, ‘Genemboomo, nu Iesu da ambo jimbi ava sedo, nasonembe uvu mutarena,’ aminge kotise,uvu mutarira amo, na numokena minomutono barira. Jo kosasaghae arira. Emo,geka beká nemokena resena,” Iesu amingesisira.

1111:1-19 Iesu Nu John Bafataito Ari Kato Da

Bino, Aindae Geka Sisira.(Luke 7:18-35)

1 Iesu nunda ambo jimbi 12 ava dengoroindiri dadabetiri, nu eredo reighiá dodo,ainda tinguda, reighi mendeni aminda de-inghuse vironu sise ijugedo ghusira. 2 JohnBafataito Ari Kato sandi diburada fiteroirise, Iesu rea edo ghusira, ainda binoava niningusira. Ningido, nunda ambojimbi dirigetiri, Iesu gari dae sedo iseri.3 Era, Iesu kena buvudo, ategi useri, “Ni,se ningore! God Genembo eni dirigarifurarira ava, John vironu sise sedo ghusiraamo, nimori, ai? O namane genembo enikaifa aore?” aminge ategi useri. 4 Etero,Iesu nemokena sisira, “Ne jovereghe ya-sivu! Na rea eno eregoseva, a seno ninin-gereva, ava osa sevu, John ningare! 5 Naseteno evetu genembo diti digoide ava,fangetiri sifo sevo eregosera. Seteno evetugenembo daguna, jebuge eredo atai fetedeingherera. Seteno evetu genembo tamobedode a isode, utetegetiri jebugeteri.Dengoro gajari embo amo, seteno dengoroafigetiri, geka niningerera. Seteno ambariembo uroda ghe, jebuge ereteri. A vironuseno, makasi embo ne God da Bino Evevaava niningerera. 6Mave nandae sedo meka

gosuse aindae, na jo imboe ae arira amo, nuamboda dubo jama tambarira,” aminge se-tiri ningido, John da aghi kakato joveregheiseri.

7-9Ne jovereghe ero, nu tuturo edo nato-fokena John da geka ava vironu emingesisira, “Ne giti redae reighi uvu ã evetugenembo irae da vasa aminda isevu? Ne joreighi gari dae sedo yaeri. Ne John gari daesedo isevu. A ne, genembo kau mavega avatambari dae sedo isevu? Genembo dubokotari iraede, ai, dubo kotaride? Ne jonunda tamo asugari ã gogho ava gari daesedo yaeri. Ava gari kotaeteva amo, neya kotofu da kamboda tava aetevu. Avasedo, rejo tambari dae sedo isevu? Avori,saono ningivu! Nemo, God da feroveta avatambari dae sedo isevu. Emo, na geka bekásari dae erena. Feroveta digari irera eindateriago mo, John ri. 10 A God Afa, Johnnanda emboro rerebare dae sedo, numoágategusira. God nunda Geka John dae sise,setiri gefusera amo, eviri:‘Kote gi! Nanda aghi kato ava, giti diri-

gaono ya ninda emboro rereburu-rari,

ni amboda yaresa,’aminge gefuseri. 11 Kotugo na emingeresena. John Bafataito Ari Kato nu gen-embo teria bekári. enembo eni numongoájo sirorae irera. Avata na emboro+ sekaGod kena afigaono, mave aminda ise a tu-monduse God da natofo+ arira amo, nundadubo kotari a ivuga amo teria arira. Aimi,John da dubo kotari a ivuga amodarigarira.12 John tuturo edo geka sisira, ai tanoghedo ojira oroko eminda buvira. indajokáda, evetu genembo God kena teredonunda natofo+ ari dae sise, utu da guroava ininighae eresorera. 13 John jo siroraeiriri, God nunda natofo+ kau nange nangekaifa arira ava, Moses a God da ferovetaimigefudo fero John sirorusira. 14 Ava sedo,geka evia ningido tumondaovo dae siseresena. God da feroveta Elijah jovereghefurariá, sedo ghusera amo, John dae sedoghuseri. 15 Geka emo, dengoro jave ningigogogho aovo dae sise resena.

16 “Evetu genembo oroko endadasiroredo ireva emo, kau mavegori? Avasari dae erena. Ne John Bafataito AriKato imboe usevu, a kotugo na imboeereva. Nemo sasingako da kakaugori.

Page 24: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 11:17 21 Matthew 11:30Sasingako mo, ne ofotighida yaru usetofo tofo beisiga use, ghoghora emingesirureoroningiraera, 17 ‘Ne imboe kakatori!Namane esimbuguse yaru divari da kauetera, ne jo namonde divaeri. Amboda,kau ambari budo sorara arigetera, ne jonamonde sorara aeri. Ne beisiga a imboekakatori!’ amo sasingui eraera. Evetugenembooroko endada siroredo ireva emo,ne kau daba ava eraeva. 18 John BafataitoAri Kato fira, vaini (wine) reeta use Godtambari dae sise, bayau kanangara edoghusira. Eari, ne sedo ghusevu, ‘SukaruiJohn kena asugetiri daghusira,’ amingesedo ghusevu. 19 O Evetu Genembo daKoro+ foa bayau rise vaini (wine) rirurearigido seraeva, ‘Genemboé givu! Nu bayaumindari kato, a vaini (wine) da odusokatori. Nu evetu genembo eko beká aikena,komana eraira.’ Evetu genembo orokoendada siroredo ireva emo, ne amingusebeisiga eraeva. Avata na eminge resena.Na mavejori, a John mavejori, ava evetugenembo duboi kotarera amo, ne kasamaarera,” Iesu aminge sisira.

11:20-24 Iesu Reighi MendenikenaGhoghora Sisira.

(Luke 10:13-15)20 Iesu tuturo edo, reighi mendenikena

ghoghora sisira. Nu reighi mendeniaminda ise, tano isagha eari siroreari,evetu genembo ne jo gae iriara ava, nendagitida siroreari gido dudukughedo ghuseri.Nu evetu genembo aindae, ghoghora sisira.Ainda tuka mo: ne nunda tano eari gidoghusera, avata nenda ari ekoko jo vujegedodubo jovereghaeri. Ghoghora sise, emingesisira, 21 “Arie, Korasin embo a Betsaidaembo! Nemokena sari dae erena! Nesifo amboda mema teria beká ava itata-mareva. Ainda beká mo: ne nanda tanoa ari mendeni mendeni eono gido ghu-seva, avata ne dubo jo jovereghae, kaudaba ava ireva. O nanda fakina a tanoevia, namondeda gitofu da reighi Taiar aSaidon aminda, ijugaono gaetera amo, neanakora nenda ari ekoko vujeguse, dubojovereghari da tano ijuguse, bovora fireasuge vaya gutaeteri. 22 Ava sedo, Ategida Sifo aminda, Taiar a Saidon embokenaGod joka ari, ne mema itako tambarera.O reighi Korasin a Betsaida embo resenaemo, ne mema teria beká ava tambarera.

23 “Kaponiam embo, nemokena kau dabaava resena. Ne totofo nenda javo jighovoerare dae erekoteva. Avata jo amingaeareva. Amo, God sari ne bako eko amindadudo ya vosareva. Ainda beká mo: nenanda tano a ari mendeni mendeni eonogido ghuseva, avata ne dubo jo jovereghae,kau daba ava ireva. O nanda fakina atano evia, namondeda gitofu da reighiSodom aminda, ijugaono gaetera amo, neanakora nenda ari ekoko vujegedo dubojovereghaoro, God joka ari ne jo sirivo ae,oroko iraeteri. 24 Evia kotovo dae resena:Ategi da Sifo foa buvarira aminda, Sodomembo nenda ari ekokodae God anakoradorusira amo, nemema itako tambarera. OKaponiam embo nemokena eminge resena:Godnemokenamema teria beká avamutaribareva,” Iesu aminge sisira.

11:25-30 Bajari Da Dubo Jama KauEmingori.

(Luke 10:21-23)25 Sifo aminda, Iesu banunguse sisira,

“Afa, ni utu a enda da Bajari nimori. Nanimokena aiyakoe resena. Ainda susu mo:ninda geka kivo edo evetu genembo ditibasari kena jo ijugae usesi, avata evetugenembokotari veveyako a diti basae emboaikena ijugeteso isagha usira. 26 Amo, niamingari dae uju usesi,” Iesu aminge ba-nungetiri dadabetiri, nu tuturo edo sek-ago natofokena vironu sisira, 27 “NandaAfa roera isasambu evia, nane kaifa aonodae sedo, futusira. God nusuka nundaMandi kasama erira. Kau daba aminga, Godda Mandi nusuka nune, numamo kasamaerira. A evetu genembo mendeni nunegategarira amo, nune ijugururari, ne GodAfa kasama arera.

28 “Namokena fuvu! Mave irise bouvuerefufira amo, namokena fururovo, nandadubo jama nemokena futurono, duboeveva use jangutareva. 29 Nanda angosagada evia budo fufurovo, na ijugaonokasama areva. Na sabua+ da ari ava use,veka eveva edo durumuguse ijugururono,nenda asisi jokáda aimi, dubo jamatorughuse jangutareva. 30 Ai resira amo:nanda ango mo feghakori, a saramananane muturaena amo, jo bouvu iraeri,”Iesu aminge sisira.

Page 25: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 12:1 22 Matthew 12:15-1612

12:1-8 Iesu Nu Jangutari Da Sifo Ainda Ba-jariri.

(Mark 2:23-28; Luke 6:1-5)1 Ainda amboda Jangutari da Sifo

aminda, namane Iesu de dabade, gen-embo eninda vare begatada sembise,namane ighoi etiri, farava da vuji avabambudo,* ungoi jase rido iseri. 2Namaneamingero, Moses da Geka kaifa kakato+mendeni ava gido Iesu kena siseri, “Egi! Ninda ambo jimbi namondeda aghodari ava bejise, farava omo bambu rerera.Jangutari da Sifoda, ari ovia use saramanaarigetera omo, jo ae aeteri,” amingesiseri. 3 Setero, Iesu eredo nemokenamino sisira, “Ne namondeda abua Davidda kiki eni tegutusevu, ai? David nundamendeninde dabade, ighoii sirivo use,nange usira amo, tegutusevu, ai tefo?4 Nu ira God da Kamboda+ teredo, faravaGod kena futusera aindae, benunu setirifristi+ mutiri, David nunda mendenindedabade budo riseri. Amingusera amo,ne namondeda agho dari ava bejiseri.Agho dari bejisera † amo, eviri: ‘Fristi+nesuka farava kakara amo mindaeteri,’agho dari aminge resira. 5 O eni mo kotegivu! Geka God setiri Moses gefusira, aindajokáda eminge ijugerira: God da Kambo+ainda saramana use, fristi+ ne Jangutari daSifo jo kotae eraera. Ne God da Kambo+jokáda saramana mendeni eraera amo,namondeda agho dari ava bejeraera. Avatane God da saramana ava use bejeraeraaindae, God nu jo janje eko ae eraira,”6 Iesu aminge sise, nu tofo numoá kivo useeminge sisira, “Genembo eni eminda irira,a nu genembo teriari. O God da Kambo+mo kitakori. 7O God da Geka eni mo eviri:‘Nanda Agho Dari kotise, joba namokena

mutareva amo, evevari.Avata, nanda uju beká mo: ne totofo nenda

ghamo jokáda, joka ari a kote doyariava irari iraetevu,’

God da Geka aminge resira. God da Gekaevia kasama e gogoghombaeteva amo,

evetu genembomendeni, kotari a ari evevaeraera aikena, ne jo ghoghora sae aetevu.

8 “Geka beká mo eviri: Jangutari da Sifoaminda rea ava aetera amo, ábarago, EvetuGenembo da Koro+ nunda sari ningariri,”Iesu aminge sisira.

12:9-14 Iesu Genembo Eni Ungo DimbarideAva, Setiri Jebugusira.

(Mark 3:1-6; Luke 6:6-11)9 Setiri dadabetiri, Iesu vareá dodo

ira, nenda dengoro indari kamboda+teterusira. 10 Genembo eni ungo gimandudimbaride amo, aminda anumbiriri, Iesuira teterusira. Teretiri, evetu genembomendeni aminda anumbiriserai, ne Iesudederuroro geka sembae sari ningidokoto ari dae sedo, numokena ategi useri,“Se ningore! Namondeda Agho Darinange resi? Jangutari da Sifo aminda,sonembaoro kae evetu genembo jebugedoghaeteri, ai? Jo sonembedo ghae aeteri?Ava se ningore!”

11 Aminge setero, Iesu mino emingesisira, “Kote givu! Nenda sifi (sheep) eniJangutari da Sifo aminda, ya bakoda vosae-tira amo, ne nangaetevu? Ya jumbovovitaeti? Ai, doyovo aminda iraeti? 12 Godnu sifi (sheep) itako koteraira, o evetu gen-embo mo, nu dubo bu gogoghomberaira.Ava sedo, namondeda Agho Dari ijugeriraamo, namonde evetu genembo Jangutarida Sifo aminda barago sonembaeteri,”13 Iesu aminge sedo, jovereghedo genemboungo dimbaride aikena sisira, “Ninda ungojujurege, gaone!” aminge setiri, genemboánunda ungo Iesu kena siregiri eveva usira,ungo soveni avavaga usira.

14 Avata Moses da Geka kaifa kakato+mo, ne ava gido eredo era buvudo, ne Iesunange daoro ambaetira aindae, manakagaruse se nininguseri.

12:15-21 Isaiah Rea Iesu Dae Gefusira Ava,Isagha Usira.

(Mark 3:7-12; Luke 6:17-19)15-16Ne manaka garero, Iesu ava ningido

reighiá dodo isira. Iri, evetu genembo* 12:1: Ari ambo jimbiimi usera amo, jo bagia iraeri. Afige,Mark 2:23 ainda duruda tege garesa. † 12:4: Jusi emboda agho dari mo, eviri. Ne joba (farava, sifi, a roviravi mendeni avavaga) God kena mutudo ghuseri. Muteoro, fristi+joba amo God kena ijugedo, bu mindido ghuseri. Amo bayau kakara ava sedo, fristi+ nesukakomindido ghuseri. Evetugenembo isambu, ne bayauá jo mindae edo ghuseri. Avata David mane era, fristi+ da bayau ava bu riseri. Aminguse,ne Jusi embo da agho dari bejiseri.

Page 26: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 12:17 23 Matthew 12:33digari nu tambudo, nemonde dabade is-eri. Ise, Iesu setiri kae evetu genemboisambu jejebuguseri. Jejebugetero, Iesukovionoghae nemokena sisira, “Ne setenojejebugeteva amo, erá osa seóvoningeore!”aminge sisira. 17Aminge sisira da beká mo:God da feroveta Isaiah rea nundae sisiraava beká sirorare dae sedo, Iesu amingesisira. Isaiah nu eminge sisira:18 “Nanda Saramana Kato gategusena amo,

eviri. Na nundae ivuga beká use,dubo bu gogoghomberaena.

Na numokena nanda Asisi mutono budo,nanda javoda evetu genembobekáda bekáda ategi arira.

19 Avata aminguse, nu durumugarira. Nujo bibita ae arira. Beka fakara jo saearira. Nu emboroda ise, sainghiakoroboghoi sido yarira.

20 Tumondari o jebuga kitakatako ava tam-barira aimi, undari mindafu arira.

Aminguse, geka beká a God da Geka bekáava jighari baji mindafu beká ari,21 evetu genembo isambu nu tu-mondarera,”

Isaiah da geka Iesu dae aminge sisira.12:22-32 Iesu Mave Da Fakinaimi, Seari

Sukaru Vose Darigedo Ghuseri?(Mark 3:20-30; Luke 11:14-23; 12:10)

22 Ainda amboda, evetu genembomendeni genembo eni ava, Iesu kena budofuseri. Genembo amo, sukarui asugetiriguga edo diti sembae etiri irei. Ava gido,Iesu setiri nu jebugedo, beka sise ditiifuge gosusira. 23 Etiri, natofo isambu fugenu gido, manamana use se nininguseri,“Kini (King) David da Mandi God mutarisisira amo, numori tanojo.” 24 Ava seroningido, Moses da Geka kaifa kakato+eredo eminge siseri, “Genembo omo, jotofo nunda fakinaimi o God da fakinaimi,sukaru bu fugae eraira. Omo nu, sukaru dabajari javo Satan, nunda fakina avamutearibudo aimi, sukaru bu fugeraira,” amingesiseri.

25Avata ne rea kotise sisera, Iesu anakorakasama usira. Kasama edo aindae sisira,“Frovensi eni ainda natofo beisiga edo,soroda sarigarera amo, frovensi ainda fak-ina soesa arira. Kau daba aminga ava,reighi eni o oro eni beisiga edo, soroda

sarigarera amo, reighi o oro amo jo fakinaedo fetae arera. 26 Na Satan da fakinabudo aimi, nunda sukaru bu fugeraena avasedo, na Satan da eniva reseva. Avori,saono ningivu! Satan da natofo tofo tofobeisiga edo, soroda sarigarera amo, fakinaedo fetarera, ai? Ava kote givu! 27 Eni mo:ne eminge sise reseva, Satan namokenafakina muteari budo aimi, na sukaru bufugeraena. Avata, nenda ambo jimbi totofoaghi useva, nenda ari ava kote givu! Nendaambo jimbi sukaru ondiraera amo,mave dafakinaimi ondiraeri? Kote givu! Ava sedo,totofo nenda ambo jimbi eraera ava kotise,kasama evu! Ne nandae aji sise gungubosetevu! 28Geka bekámo: na God da Asisi dafakinaimi, sukaru bu fugeraena. Sukaru bufugeteno, God da fakina isagha etiri erego-seva. Evia gosuse, God evetu genembotofo kaifa ari‡ sisira, ainda sifo orokoá ojiranemokena buvira, ava kotaetevu!

29 “Mave jo kotae kotae, genembo fak-ina kato ainda kambo beje teredo, nundaroera a gugua bagia ae arira. Nu giti,genembo fakina kato amo, sandi bundedoamboda nunda roera a gugua sosighi arira.Kau daba aminga ava, na Asisi Kakara dafakinaimi, Satan da fakina gajedo, seononunda sukaru vose darigeraera. 30 Mavena jo sonembae arira amo, nu inono, Satansonembarira. Kau daba aminga ava, mavena jo sonembae, a evetu genembo unum-bae arira amo, nu inono, evetu genemboondari soesa ururoro, Satan foa ne barira.31Na aindae sedo nemokena resena. Maveari eko eni edo o geka eko eni sedo, ambodaGod kena vujegarira amo, God nunda arieko amo kote doyarira. Avata mave AsisiKakara da javo eko arira amo, God nundaari eko amo jo kote doyae arira. 32Kau dabaaminga ava, mave Evetu Genembo da Koro+da javo eko arira amo, God nunda ari ekoamo kote doyarira. O mave Asisi Kakara dajavo eko arira amo, God nunda ari eko amojo kote doyae arira, evovodae irarira,” Iesuaminge sisira.

12:33-37 Namonde Nange Veka Eveva UseIraeteri.

(Luke 6:43-45)33 Aminge sise, Iesu sisira, “Vuji eveva

bambari saresa amo, ya ika eveva aminda‡ 12:28: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo aindae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 27: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 12:34 24 Matthew 12:48bambaresa. O ika eko aminda, vuji evevaeni jo bambae aresa. Ainda beká mo: ikakau mavego amo, nunda vujida gi kasamaaresa. 34 Ne kau daba avori. Ne Sa-tan da sasinguri.§ Ava sedo, geka ekoavanembo seraeva. Ainda tuka mo: gen-embo nunda dubo jokáda rea kotise irágheraira amo, avanembo sise irá gheraira.35Genembo eveva amo, nunda dubo jokádaeveva vanembo ava koteraira. Amingekotise, geka eveva vanembo sise, vekaeveva use irá gheraira. O genembo ekoamo, nunda dubo jokáda eko vanemboava koteraira. Aminge kotise, geka ekovanembo sise, nunda irari a evetu genembomendeni da irari aimi bebeta eraira. 36 Nanemokena resena: Ategi da Sifo aminda,God nu evetu genembo isambu da gekaava ijujarira. Evetu genembo ne, geka reakotae kotae seraera, ava ijujarira. 37 Gekarea nine sedo ghusesa, ava ijujedo, Godnimokena mino eveva o eko ava mutarira,”Iesu aminge sisira.

12:38-42 Evetu Genembo Mendeni, IesuTano Ari Gari Dae Sedo Ategi Useri.

(Mark 8:11-12; Luke 11:29-32)38 Sifo eni, Moses da Geka ijuga kakato+

a kaifa kakato+ eredo benunu siseri, “IjugaKato, ni tano eni aso gari dae resera!”aminge siseri. 39Setero, Iesu ningido sisira,“Evetu genembo siroredo oroko endadairera, ne taká ekoko bekári. Ne God itakojo kotae eraera. A ainda mendeni nemori.Ne tano ijugaono gari dae reseva. Avata najo ururono gae areva. Nu dabako, Jonah reausira ava ururono, ne gido dudukughareva.

40 “Jonah nu, sifo tumba etodaba naká,oka da tini jokáda ireira edo, fira buvuru-tusira. Kau daba aminga ava, Evetu Gen-embo da Koro+ sifo tumba etodaba naká,enda jokáda iria edo erarira. 41 A Ategi daSifo aminda, Nineva embo eredo God dadombuda fetedo, nenda ari ekoko eraevaaindae, osa sarera. Ainda beká mo: Jonahvironu setiri ningido aindae, nenda kotarieko a nenda ari ekoko vujeguseri. O nemo,genembo fetirise geka resira, einda gekaningari imboe eraeva. Avata, Jonah nugenembo ijoghakori. O genembo orokofete geka resira emo, nu teria bekári.

42 “Frovensi Siba ainda evetu kotofukoamo eredo, Ategi da Sifo aminda God da

dombuda fetedo, nenda ari ekoko eraevaaindae, osa sarira. Ainda beká mo: nureighi soka beká aminda ireira ava dodo,Kini (King) Solomon da dubo kotari a ijugaava ningari dae sedo fusira. O nemo,genembo oroko fetirise resira einda gekaningari imboe eraeva. Avata, Solomon nugenembo ijoghakori. O genembo orokofetirise geka resira emo, nu teria bekári.Ava sedo, ne redaenanda geka jo tumondaeerevu? Amingereva amo, eko bekári!” Iesuaminge sisira.

12:43-45 Evetu Genembo Ekoko KauEmingori.

(Luke 11:24-26)43 Aminge sise, Iesu sisira, “Sukaru gen-

embo enikena asugetiri ireira aimi eredo,genembo da jokáda ghe buvudo, jangutarida vasa tambari dae, ya reighi uvu iraeda vasa aminda birurughuse deingharira.44 Tava e bune jaredo eminge sarira, ‘Naeminda birurughuse iria jararena amo,jovereghe ya nanda kambo manai amindaterarena.’ Aminge sedo, jovereghe yanunda kambo manaiá tambarira. kamboamo, nasara tafono etero eveva edo irira.Kau, kambo joká seghe gogho eraeraaminga ava, genembo da dubo jokádatambarira. 45 Tambudo, jovereghe yanunda kokomana 7, sukaru ekoko bekáava, unumbe budo foama, genembo aikenaasugarera. Giti mo, genembo amo, memaitako itatamuse irei. Avata, sukaru dabakoaimi yama, nunda kokomana 7 ekoko bekáava unumbe nemonde 8 edo foama, gen-embo aikena asugarera amo, nu memateria beká ava itatamarira. Evetu genembooroko siroredo endada irera eikena, kaudaba aminga ava sirorarira,” Iesu amingesisira.

12:46-50 Iesu Da Ai Ghasovu A Nano Na-mendi Mavejori?

(Mark 3:31-35; Luke 8:19-21)46 Iesu aminge siri, nunda noi a nunda

jamenade fera buvudo isaghada fetedo,numokena geka sari dae siseri. 47 Setero,enii eredo ira Iesu kena sisira, “Nei a nindajamenade dabade isaghada fetirise, nimo-kena geka sari dae kaifa erera,” amingesisira.

48 Setiri, Iesu jovereghe ategi usira,“Nanda aya a nanda jamena mavejori?”

§ 12:34: Afige, Matthew 3:7 ainda duruda tege garesa.

Page 28: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 12:49 25 Matthew 13:2249 Iesu aminge sedo, ungo namanekenasireguse sisira, “Givu! Nanda ambo jimbieregoseva emo, nanda aya a nanda jame-nari. 50Mave nanda Afa utuda irira, aindauju ava use irarera amo, nanda ai ghasovu,nanda nano namendi, a nanda aya mo,nemori,” Iesu aminge sisira.

1313:1-9 Vare Govari Kato Ainda Kasiari.(Mark 4:1-9; Luke 8:4-8)

1 Sifo daba aminda, Iesu kambodaghe ira, uvu da teria irira ainda betudaanumbedo, tuturo edo ijugusira. 2 Ijugiri,evetu genembo digari numokena feratotorugedo vasa ganjibuseri. Etero jaredo,nu ghaka+ feghiri gido, ghaka+ jokádavose anumbetiri, evetu genembo isambufera buvudo, uvu betuda fefetuseri.3 Fetetero, Iesu nemokena kasiaimi sise,geka mendeni mendeni ijuguse, emingesisira, “Genembo eni eredo, farava vekagovari dae sedo, aira nunda vareda buvudo,4 tuturo edo, veka giririghe budo jife jafegetira. Etiri, veka mendeni mo, begatadavosetiri, rikamanei ojighera minderi.5 Veka mendeni mo, aroro etoda vosedototoi batuno etiri, 6 ijiimi aviri gharasaetira. Enda jo teria irae ava sedo, besisi jobaeri. 7 Veka mendeni mo, vive titifaghaeainda jokáda vosedo, viveghaedabade itira.Ainghae vitido, vivei gaetiri dadabetira.8 A veka mendeni mo, enda eveva amindavosedo vitira. Vitido, beká jighira amo,mendeni 100, mendeni 60, a mendeni30, avavaga jighira. 9 Kasia setena amo,dengoro jave ningi gogoghombevu!” Iesuaminge sisira.

13:10-17 Iesu Kasia Sisira, Ainda Beká MoEviri.

(Mark 4:10-12; Luke 8:9-10)10 Setiri dadabetiri, namane Iesu kena

era ategi useri, “Ni redae, evetu genembomendenikena geka vironu kasiai seraesi?”namane aminge setero, 11 Iesu sisira, “GodAfa, kau nange nunda natofo+ kaifa eraira,ainda geka mendeni ava kivo usira. Nenanda ambo jimbiri. Ava sedo, nu rea kivousira ava, nemokena isagha saono ningikasama aovo dae seraena. O mendenikenajo amingae eraena. 12Ainda bekámo: maveGod da Geka ningido kotari eveva koterairaamo, God sonembari nu kote gogoghom-barira. Avata mave God da Geka jo kotae

eraira amo, God nunda kotari isambu baridadabarira. 13 Ava sedo, na mendenikenakasiaimi ijugeraena da beká mo eviri: neditiimi gosuse jo gi gogogho ae arera, adengoroi nininguse jo kasama ae arera.14 Ne amboda amingarera aindae, Isaiahgekaé gefusira. Geka evia, orokoá bekásiroretiri eregosevere. Amo eviri:‘Ne dengoroimi ningido, tuka jo kasama

ae areva. Ne ditiimi gaovo, diti jobasae arira.

15 Ainda beká mo: natofo eikena kotarijo afigae irira. Erama nanda gekaningeore dae sise, nenda dengorogagojuseri.

Erama nanda Geka tege kasama eore daesise, nenda diti gagojuseri.

Ava jo ae aetera amo, dengoroimi ningido,ditiimi gosuse tege kasama egogoghombedo,

ne dubo namokena jovereghaoro, na saonojebuga tambaeteri,’

Isaiah aminge gefusira. 16Na nemokena re-sena. Emo nenda makoeri! Ne diti fangedodengoro afigetevu. 17 Emo kotovo dae re-sena. Ne rea giraeva a ningiraeva ava, Godda natofo+ digari a God da feroveta digari,ne ningari dae a gari dae uju edo ghuseri.Avata ne jo gaeri a ningaeri. Avata orokoé,ne giraeva a ningiraeva aindae sedo, neivuga aetevu!” Iesu aminge sisira.

13:18-23 Iesu Nu, Vare Govari Kato AindaKasia Da Beká Ava, Ijugusira.

(Mark 4:13-20; Luke 8:11-15)18 Aminge sise, Iesu sisira, “Genembo

aira vare govetira, ainda kasia da bekáava ningi kasama aovo dae sise resena.19 Mave God da Bino Eveva, nange Godnunda natofo+ kaifa eraira, ava ningidotuka jo kasama ae eraira amo, nu rea ningi-raira ava, amboda Satan foama, nundadubo jokáda ufena saghimbe buraira. Amoinono, farava veka begatada vosetira, aindakaugori. 20 Veka mendeni aroro etodavosetira, ainda tuka mo eviri. Mave GoddaGekaningido ivugaghae buraira, 21avatanunda dubo jokáda tumondari jo inono aearira. Ava sedo, nu sifo tufako tumon-duse irari, dara sirorarira, o nu God daGeka tumonderaira aindae, gitofu numo-kena fakarago use mema mutarera amo,nu oju use fakina jo ae irise totoi go-farira. 22 Veka mendeni vive titifaghae

Page 29: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 13:23 26 Matthew 13:39ainda jokáda vosetira, ainda tuka mo eviri.Mave God da Geka ava ningido, nunda irariava kotise, a enda da gugua ava bari daekoteraira aimi, God da Geka ava gajearibunedo kotae eraira. Amingeraira amo,nunda tumondari da beká ava jo siroraeeraira. 23 O veka mendeni, enda evevadavosetira, ainda tuka mo eviri. Mave Godda Geka ningido kasama eraira. Aindabeká jighiraira amo, 100, 60, a 30 avavagajighiraira,” Iesu aminge sisira.

13:24-30 Vive Tusari Ainda Kasiari.24 Iesu aminge sise, kasia eni eminge

sisira, “God da natofo+ nenda irari kauemingori. Genembo eni farava veka evevabudo, aira nunda vareda govetira. 25 Etiri,tumba eninda, nunda gitofu eniimi ojira,farava jokáda vive eko ava gove dodo aira.Vive amo, nunda tamo a ifu kau faravada tamogori. Jo totoi kasama edo tusefugari da kaugo iraeri. 26 Viveá govetiri,farava viveghae jinemba edo viti mindafuedo, beká jighari da sifo ava utua etira.Etiri, vive mendeni ainda kau isagha bekáava etiri gido, 27 vare numamo da sara-mana kakato mendeni aera numokena se-teri, ‘Arie, Bajari! Nimoá vare eveva gov-etesi. Avata, vive eko jokáda emo, nangesiroreti?’ ne aminge setero, 28 genemboámino nemokena setira, ‘Nanda gitofu eni-imi ojira govetira,’ aminge setira. Setiri,ne numokena seteri, ‘Ya vive tusore, ai?Namane nangareri?’ 29 Aminge setero,nu setira, ‘Tefo, dovu irare! Ainda bekámo: ne vive tusareva amo tususe, far-ava veka eveva ainghae dabade tusarevatanojo. 30 Aminge dovu, farava vive ekoainghae dabade irise, safufu ari gido, nabambari kakatokena eminge saono ningar-era, ‘Giti yama vive eko tusedo, avarakadadungari dae sedo, sijareva. Amboda yamafarava bambudo, nanda kamboda fitareva!’vare numamoá aminge setira. Kotugo Godda natofo+, nenda irari kau amingori,” Iesuaminge sisira.

13:31-33 God Da Natofo+ Nange DigarigoSiroreraera, Ainda Kasia Etoto Naká Sisira.

(Mark 4:30-32; Luke 13:18-21)31-32 Iesu aminge sise, kasia ika

mainekena fifituse sisira, ‘God da natofo+digarigo eraera amo, kau ika maine davujiimi vose batuno edo vitiraira, aindakaugori. Maine da vuji mo, veveyako

bekári. Nu jo ika mendeni da vujigoiraeri. Avata vuji avavaga, genembo enii buyama nunda vareda govarira amo, nu vitivareda roera isambu darigedo mindafu ari,rikamane foa nenda mogha ainda fafatudafitarera. Kau daba aminga ava, God danatofo+ tuturo edo digarigo sirorarera,”Iesu aminge sisira.

33 Iesu aminge sise, kasia yistikena fi-fituse sisira, “Kasia eni mo eviri. Godda Bino Eveva urureari, evetu genemboningido nunda natofo+ eraera amo, kauyisti farava jokáda tiveraira, ainda kaugori.Yistiá, evetu eni okia mindafu budo faravaaveregari vosari, yisti itatako bu ainghaegae joveregharira amo, yisti tive ya aimi,farava isambu baji vitido okia bedo arira.Amo inono, God da Bino Eveva urureari,evetu genembo ningido God da natofo+ di-garigo siroreraera, amingori,” Iesu amingesisira.

13:34-43 Vive Tusari Da Kasia Ava Se Disu-gusira.

(Mark 4:33-34)34 Iesu natofokena vironu sise, kasia

ainembo ijugedo ghusira. 35 Geka ferovetaenii sisira ava, beká are dae sedo, Iesuamingedo ghusira. Geka amo eviri:‘Nemokena dengoro induduse, kasiai

sarena. Enda jo saono sirorae iriri,na irise,

rea kotedo kivousena ava, kasiai nemokenasaono ningarera,’

feroveta aminge sisira.36 Iesu kasia mendeni setiri dadabetiri

ainda amboda, nu evetu genembo numo-kena totorugusera ava dodo ira, kamboeninda teterusira. Etiri, namane era numo-kena buvudo siseri, “Se ningore! Kasiavive eko eni govari setesa, ainda tuka mo,rejori?” aminge siseri.

37 Namane aminge setero, Iesu minosisira, “Genembo farava veka eveva gov-etira amo, Evetu Genembo da Korodae+seteni. 38Vare setena amo, kau namondedaenda eviri. Veka eveva mo, inono, evetugenembodubo jovereghedoGoddanatofo+arera. Kotugo vive eko setena amo, in-ono, evetu genembo Satan da geka ningar-era. 39 A gitofu mave vive eko govetiraamo, Satan numori. Vive eko tusari afarava vuji bambari da sifo setena amo,inono, God Afa sari enda dadabari dasifori. Vive tusari kakato a vuji bam-bari kakato setena amo, ne inono, God

Page 30: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 13:40 27 Matthew 13:57da aneyari. 40 Kau namonde vive tusedoavarakai dungeraera aminga ava, endadadabari da sifo aminda sirorarira. 41EvetuGenembo da Koro+ nunda aneya dirigari,evetu genembo jokáda deingharera. De-inghuse, evetu genembo mendeni nendanano namendi ari ekoko aoro dae sedodereraera, ari ekoko embo mendenindedabade, ava gatege bundedo, 42 avarakamindafu ainda jokáda fugoro vosedo, so-rara use dika ghininji ghananja ghuse irar-era. 43 Amingururoro sifo aminda, Godnunda natofo+ bu vasa evevada fifitururari,nenda duro kau iji da usasa aminga ava jan-imbarira. Geka emo, ningi kote gogoghom-baovo dae sise resena,” Iesu aminge sisira.

13:44-46 Roera Evevago Tambari Ainda Ka-sia Mendeniri.

44Aminge sise, Iesu sisira, “Ne nange edogido, God da jebuga torughaeteva, aindageka eni eviri. Sifo eni, evetu genembomendeni, nenda roera koana doghe vendibudo aera, vare jokáda jungedo doteri.Junge dodo ero, genembo eni amboda de-inghudo erara tambira. Tambudo, ivugabeká ava use, doghariá sekago bu vasa dabaaminda jungetira. Jungedo, koana bariraava kotedo aindae, riria ambariá edo, airanunda gugua a roviravi isambu budo, oriroedo aindamoniimi budo, vare amo ombira.Kau daba aminga ava, ne God da jebuga ava,bari dae sedo, nenda roera a gugua isambutefo fugareva, amo avori.

45Akasia enimo eviri: God da jebuga kaunange nange tava aetevu? Kau genemboeni guri evevago, a roera garigo ava tavaedo ghetira, ainda kaugori. 46Umbu eni nudeinghudo aira, guri eni evevago beká avatambira. Guri mendeni isambu jo amingoiraeri. Ava tambudo, genemboá eredo aira,nunda gugua a roviravi isambu ai budooriro edo, ainda moniimi, guriá ombira.Avori, ne kau daba ava use, God da jebugatava aetevu.

13:47-50 Oka Bambari Da Kasiari.47 “Geka eni sari dae erena. God

nu, evetu genembo nunda dombuda irorokaifa ari dae sedo, aghi eraira. Nundaaghi mo kau, oka bambudo foa gategebairoba buraera, ainda kaugori. Okabambari kakato voto barido ragho areraamo, ne oka kau dombu eni dombu eniava bambarera. 48 Bamboro dadabari, ya

ghaka+ darido, oka kasama use gategarera.Eveva mo sovenikena vendarera, a ekokoamo fugarera. 49 Enda tano ari da sifoaminda, kau daba ava arera. Aneyamaneyama, evetu genembo eveva ainda jokádavosedo, ijujudo ise evetu genembo ekokogatege ambudo, 50 avaraka mindafu aindajokáda fugoro vosedo, sorara use dika gh-ininji ghananja ghuse irarera,” Iesu amingesisira.

13:51-52GodDaGekaManaiASekaAinghaeDabade Tegutuse Iraeteri.

51 Iesu aminge sise, namanekena sisira,“Ne, geka setena amo, kasama ereva?”Setiri, namane, nunda ambo jimbii siseri,“Ai, kasama erera.” 52 Setero, nu sekagonamanekena sisira, “Avori, ne eregoseva:God nu, Moses da Geka ijuga kato+ eniava aghi ari ningido, nunda natofo+ jokádateredo nunda mandi beká arira amo, nukau kambo numamo, ainda kaugo arira.Kambo numamoá, nu saramana da mendogosuse, umbu eni nunda roera manai avavege simbugedo aimi, saramana arira. Ko-tugo umbu eni, roera seka keve simbugedoo vege simbugedo aimi, saramana arira.Ainda tuka mo: nu, God da Geka manaiMoses gefusira, a kotugo geka seka burefena ébarago, isambu kasama erira,” Iesuaminge sisira.

13:53-58 Iesu Da Natofo Nasareth EmboimiEredo, Nu Ighagha Useri.

(Mark 6:1-6; Luke 4:16-30)53 Iesu kasia amo setiri dadabetiri, nu

eredo reighiá dodo, 54 jovereghedo nundareighi Nasareth aminda isira. Ira bu-vudo, nu tuturo edo nenda reighi da den-goro indari kambo+ aminda, natofo den-goro indudusira. Amingiri, evetu gen-embo mendeni nunda geka ava ningidodudukughuseri. Dudukughedo siseri, “Nunange dubo koterai? A mave seari, nutano a ari mendeni mendeni urureari na-mondeda gitida giraeri? 55 Nu jo gen-embo teria o kotofu eni iraeri. Numotaká kau namondegori. Nunda noi moMary, a nunda jamena James, Joseph, Si-mon, a Judas, ne isambu reighi ei em-bori. 56 Nunda ghaghasovu barago, neeminda irá gheraera. Avata nu nangeemingerai?” 57 Nasareth embo ne Iesuighagha use aminge siseri. Amingero, Iesueredo nemokena sisira, “Feroveta da geka

Page 31: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 13:58 28 Matthew 14:23ava, evetu genembo isambu, ningido nukakara eraera. Avata feroveta totofo nundanatofoi, ne nu jo tumonduse kakara aeeraera. Kau daba aminga ava, ne namokenaeraeva. Namo nenda eniri, avo gido, ne najo tumondae eraeva,” Iesu aminge sisira.58Ne nu jo tumondae usera aindae, nu ari atano digarigo reighi aminda, jo ururari gaeedo ghuseri.

1414:1-12 John Bafataito Ari Kato Detero Am-

bududurusira, Ainda Kikiri.(Mark 6:14-16; Luke 9:7-9)

1 Sifo aminda, Frovensi Galilee aindakotofuko javo Herod, nu Iesu da bino avaniningusira. 2Ningido, nunda mendenidaeeminge sisira, “John Bafataito Ari Katoseteno dorusera ava, ambarida ghe je-buge erorusira amo, numori tano. Am-barida ghe jebuge erorusira aimi, nu fakinatomanako budo saramana eraira,” Herodaminge sisira.

3 Ainda beká mo: Herod giti setiri nundamendeni era John sandi bundedo dibu-rada fifituseri. Nu amingusira da susumo: nunda koro Philip noaro javo Hero-dias, 4 ava saghimbe bu fifitusira aindae,John nu Herod kena ghoghora emingesedo ghusira, “Ni evetué bu fifitusesa amo,agho dari bejisesi,” aminge sedo ghusira.5Amingiri, Herod nu John dari ambare daekotisira. Avata Jusi embo John nu ferove-tava sedo ghusera aindae, Herod oju usira.

6 Avori, Herod da sirorari sifo aminda,nu evetu genembo mendeninde dabadekirumo useri. Kirumo ero, Herodias dagagara ira teredo yaru didiviri gido, Herodivuga beká ava usira. 7 Ava sedo, gagaraaikena beka gagojuse sisira, “Ninda uju avase ningone! Ni rejodae benunu saresa amo,mutarena,” Herod aminge setiri, 8Herodiasda gagara, noi rea uju usira ava kotedo,eminge sisira, “John Bafataito Ari Kato dagifua ava, gafuge rooróda vendi mutaso,oroko eminda barena!” sisira. 9 Setiriningido, Kini (King) Herod dubo memaambarako usira. Avata nunda esa emboda dombuda beka gagojusira aindae, nubouvu edo, nundamendeni amingaoro daesisira.

10 Setiri, ne era dibura da vasa amindateredo, John duboda divegedo, 11 gifua ava

rooróda vendi budo fera gagara aikena fu-tuseri. Mutero budo ira, noikena mutirirurusira. 12 Etiri dadabetiri, John da ambojimbi fera, nunda tamo budo era ofofodafuruguseri. Furugedo, era Iesu kena osasiseri.

14:13-21 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Gegen-embo 5,000 Mindero Inono Usira.

(Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14)13 Ava osa setero ningido, Iesu namane

budo era ghakada+ vosedo, reighi evetugenembo irae da vasa aminda sembiseri.Sembisera ainda bino ava, evetu genemboningido, nenda reighi isambu dodo Iesu daamboda era, uvu da teria ainda dengesidaatai giti era buvurutuseri. 14 Namane am-boda buvudo, ghaka+ dari vitido, evetugenembo natofogo ava, totorugedo irerogosuseri. Gido, Iesu nendae joka edo, setirinenda kae evetu genembo jejebuguseri.

15 Amingero ungobu etiri, namane Iesukena era buvudo siseri, “Iji dadabetira, aeminda evetu genembo a kambo tefori.Ava sedo, natofo dirigaso yama reighimendeni mendeni aminda, bayau ombumindarera!” siseri. Setero, Iesu na-manekena sisira, 16 “Redae yareri? Bayaunene mutuvu mindore!”

17 Setiri, namane numokena siseri, “Na-manekena farava ghabu soveni a oka etotonaká ava irira. Rejo eni tefori,” amingesiseri.

18 Setero, Iesu sisira, “Avori, namokenabofuvu!” aminge sedo, 19 nu natofo kik-isada anumbaoro dae sisira. Setiri, ne fugeanumbetero, Iesu nu farava ghabu sovenia oka etoto naká ava budo, dombu utudafainghuse, God kena ‘aiyakoe’ sisira. Sedo,farava jighi embebegedo namanekena mu-tiri, budo era evetu genembokena sorouseri. 20 Soro etero, evetu genemboisasambu mindero inono etiri, mendenidotero fasusira. Ava namane rete budo,kanda babai isambu 12 ava vevenduseri.21 Gegenembo bayau risera amo, inono5,000 avavagori. Evevetu a sasingu jotegaeri.

14:22-33 Iesu Nu, Vose Eva Etoda Fete De-inghedo Isira.

(Mark 6:45-52; John 6:15-21)22 Mindero dadabiri ainghae dabade,

Iesu setiri namane ghakada+ vosedo, gitisembi yari dae ero, nu fetedo evetu gen-embo isambu dirigusira. 23 Dirigetiri ero,

Page 32: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 14:24 29 Matthew 15:10nu nusuka enda jiro fumbari aminda, ba-nungari dae sedo vitisira. Tumba jiriri,Iesu nusuka vasa aminda iriri, 24 namanesembu fera soroda buvurutero, yaura dom-buda fusira aimi, eva yaura ai ghaka+ jighijovereghari dae usira.

25 Sifo da tumba aminda, Iesu vose evaetoda fete deinghe namanekena sembufusira. 26 Firi gido, namane oju beká avaedo, “Omo sukaruri!” sise, koko siseri.

27 Namane koko sero nininguse aing-hae dabade, Iesu namanekena sisira, “Fak-ina evu! Namori! Erá oju eove!” Iesuaminge setiri, 28 Peter eredo numokenasisira, “Geka beká, ni Iesu gido resesa?Nimo iraresa amota, se, nambarago voseeva etoda fete, nimokena yaone!” Peteraminge sisira. 29 Setiri, Iesu, “Fu!” se-tiri, Peter ghakada+ ghe vose, eva etodafete Iesu kena isira. 30 Ise, soroda evayaura ava itatamedo, oju edo fati basedovovosusira. Vovosuse, kori sisira, “Arie,Bajari, namo sonembe!” aminge siri,31 ainghae dabade Iesu nunda ungo siregePeter rurusira. Budo, sisira, “Nindatumondari jo inono iraeri. Ni redaedubo bunetesi?” aminge sedo, 32 nengaeghakada+ vítero, yaura tukughedo binonousira. 33 Etiri, namane ghakada+ kaifaerusera amo, kauboi dadarigedo Iesu tu-monde bainghuseri. Use, siseri, “Gekabekári: ni God da Mandiri!”

14:34-36 Iesu Kae Evetu Genembo MendeniSetiri Jejebuguseri.

(Mark 6:53-56)34 Aminge sedo, namane Iesu de dabade

sembera reighi Genesaret aminda teredadoruseri. Genesaret resena emo, reighisavavarari. Kotugo ainda jokáda, reighiveveyako mendeni irei. 35 Ghaka+ darivitero, evetu genembo ne fuge Iesu gidokasama useri. Kasama edo, kae evetugenembo bu furoro dae sedo, aghi muteroreighi mendeni mendeni aminda era, kaeevetu genembo unumbedo budo fuseri.36 Budo fera buvudo, evetu genembo aimi,ne Iesu kena benunu siseri, nange kaeembo Iesu da tamo asugari da tingu avaderedo jejebugaeteri. Aminge setero, mavesire dederusira amo, nu jebugusira.

1515:1-20 Bebeta Ari Da Gekari.(Mark 7:1-23)

1 Ainda amboda, Moses da Gekakaifa kakato+ a ijuga kakato+ mendeni,Jerusalem ghedo fera Iesu kena buvudo,numokena namanendae ategi useri,2 “Namondeda abuamane rea edo ghuseraa ijugedo ghusera ava, ninda ambo jimbi joamingae eraera. Ne abuamane da kiki avakakara use, nenda ungo giti seghedo, bayauamboda bu mindido ghaeteri. Ne redaejo amingae eraeri? Se ningore!” amingesiseri. 3 Setero, Iesu mino nemokena sisira,“Nanda ambo jimbi ne, abuamane da aghodari doyariá reseva. Avata na nemokenaresena. Nenda kotari a nenda uju ava use,nene God da Agho Dari ava dotutusevu.4God eminge sisira:‘Nei nimamo kakara use, nenda geka ava

ningivu!’A eni mo:‘Mave noi o numamokena jijivu sarira amo,

devu ambare!’5 Avata nemo, eminge ijugeraeva: gen-embo mave, noi numamo ighagha use,nunda gugua budo God kena mutari sise,noi numamo jo sonembae arira amo, avori.Ne aminge ijugeraeva. 6 Evetu genemboavavaga use, noi numamo jo sonembaeeraera amo, ne ‘avori’ seraeva. Aminguse,ne God da Geka ava dotutuse, nenda kotariava seovo buveari, geka bekáva sise eraeva.7Negungubo kakatori! Godda feroveta Isa-iahnendae sise, geka beká eminge gefusira:8 Bajari resira, ‘Evetu genembo emo,

bekaimi na kakara eraera. Avatanenda dubo jokáda mo, ne sokabekári.

9 Ne na tumonde baingheraera, avata bekáeni tefori. Ne aminda sonemba enijo bae arera.

Ainda beká mo: ne evetu genembo dakotari ava, God da Agho Dariva siseijugeraera,’

Geka amo God setiri, Isaiah nendae sedogefusira,” Iesu aminge sisira. Ainda bekámo: ne sembae kotedo ghuseri.

10 Setiri dadabetiri, Iesu evetu genemboisambukena kori setiri, fera numokenatotorugetero, Iesu nemokena sisira, “Neerekoteva, evetu genembo ungo jo seghaeiria edo, bayau bu mindarera aimi, tamobebeta arira. Eva ningido, kasama aovo

Page 33: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 15:11 30 Matthew 15:31dae sise resena. 11 Evetu genembo reamindarera aimi, nenda tamo jo bebeta aearira. O geka sembae evetu genembo dabékada buvarira aimi, ne bebeta arira. Avaningido, kasama aovo dae sise resena!”Iesu aminge sisira.

12 Setiri dadabetiri, namane era numo-kena buvudo siseri, “Nine setesa, avaningido Moses da Geka kaifa kakato+ mekageri,” namane aminge setero, 13 Iesu minosisira, “Amo dovu! Moses da Geka kaifakakato+ erá koteove! Amboda, nanda Afautuda irira aimi eredo foama, geka bekádabekáda sise, evetu genembo ijujarira. Kaugenembo vare vive eraira aminga ava,arira. Ijuga kakato jo nune govari fe-tae usera ava, tuse babarigarira. O ijugakakato nune govetiri fefetusera, avanembodoyari fetarera. 14 Ava sedo, Moses daGeka kaifa kakato+ mo, erá koteove! Nediti digoideri. A ne eregoseva: genemboditi digoide aimi, jo ya nunda komana ditidigoide ava unumbedo, nengae emboroevevada yae arera. Nengae dabade emborokosasaghedo ya bakoda durarera,” amingesisira.

15 Setiri, Peter eredo sisira, “Kasia datuka ava ijugaso ningore!” Peter amingesetiri, 16 Iesu namanekena sisira, “Nenangetiraimi geka setena da beká ava jokasama ae erevu? Nemo nanda ambojimbiri. Avata na eregosena, nenda ko-tari kikitakori, evetu genembo mendenida kotarigori. 17 Ne anakora geka eviakasama aetevu! Genembo bayau rea min-darira amo, tininda vosiyari ya foká aridadabarira. 18 Avata nu geka rea bekaimiseraira amo, dubo joká isambuimi seraira.Aimi nu bebeta eraira. 19 Ainda tuka mo:nu rea dubo jokáda koteraira aimi, nu de-rari komana dari ambarira, kombo yageraarira, bagia arira, gungubo sarira, aji sarira,a ari ekoko mendeni arira. 20 Aimi gen-embo da dubo joká bebeta eraira. AvataMoses da Geka kaifa kakato+ da ijuga avakotae edo, ungo jo seghae iria edo bayaumindareva aimi, nenda dubo joká jo bebetaae arira,” Iesu aminge sisira.

15:21-28 Jusi Embo Da Gitofu Evetu Eniimi,Iesu Tumondusira.

(Mark 7:24-30)21 Iesu nu reighiá dodo, ira gitofu da

reighi etoto, javo Taiar a Saidon, aindafrovensi aminda teterusira. 22 Teteriri, oro

Keinan embo da evetu eni fira numokenabuvudo sisira, “Bajari, David da MandiGod mutari sisira amo, nimori. Avasedo, na joka aso dae resena. Sukaruinanda gagarakena asugetiri, mema teriaava itatamuse irira.”

23 Aminge sisira avata, Iesu numokenageka mino eni jo sae usira. Namane numo-kena era siseri, “Evetué dirige yare! Nunamondeda amboda amboda fuse beisigaudo refira.” 24Aminge setero, nu sisira, “Najo oro mendeni mendeni ava sonembaridae sedo furaeri. Namondeda natofo Jusiembo God dodo irera, ava sonembaono daesedo, God na dirigetiri fuseni,” nu amingesisira.

25 Namane Iesu de dabade aminge seroningido, evetuá fira dombukena buvudo,kauboi dadarigedo Iesu kena sisira, “Bajari,namo sonembe!” 26 Aminge setiri, Iesumino numokena eminge sisira, “Ne nama-nenda gitofuri. Namane nendae ‘sinova’seraera. God namanenda abua Abrahamgategusira, a namanenda oro barago gate-gusira. Ava sedo, God da sasingu gitibayau mindaeteri. Nenda bayau budo sin-odae fugarena amo, jo eveva iraeri. Avasedo, ni redae sonembareni?” amingesisira. 27 Setiri, evetuá sisira, “Ai, Ba-jari! A nu beká resesa. Avata evetugenembo beká bayau rirureoro, susundadudurugeari, sinomane ne ava mindiraera.Ava sedo, na joka edo sonembaso dae re-sena.” 28 Aminge setiri, Iesu mino numo-kena sisira, “Aiya, evetugo! Ni na tu-monde gogogho eresa! Ava sedo, benunusetesa, ava nimokena sirorare!” Iesu nuaminge siri ainghae dabade sukaru darige-tiri, evetu ainda gagara jebugusira.

15:29-31 Evetu Genembo Digari Ava, IesuSetiri Jejebuguseri.

29 Iesu namane budo reighiá dodo ira,uvu da teria javo Galilee ainda tingudaisira. Aminda ise, Iesu enda jiro fum-bari aminda viti ganasa ifuda anumbusira.30 Anumbetiri, evetu genembo digari feranumokena totoruguseri. Evetu genemboata sembaede, diti digoide, ungo ata am-baride, beka guga, a kae evetu genembomendeni ainde dabade ava budo fera,Iesu da dombuda buvudo fitero anose-guseri. Anosegetero, Iesu setiri jejebu-guseri. 31 Jejebugedo, evetu genembo beka

Page 34: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 15:32 31 Matthew 16:12gugaá tuturo edo beka siseri. Ata sembaeeveva useri. Ungo ata ambari jejebuguseri.A diti digoideá diti eveva usira. Amin-giri, evetu genembo isasambu ava gidodudukughuseri. Dudukughedo, ne Israelembo da God dae sakai siseri.

15:32-39 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Gegen-embo 4,000 Mindero Inono Usira.

(Mark 8:1-10)32 Amboda, Iesu kori setiri, namane

era numokena buvero sisira, “Evetu gen-embo namonde sifo etodaba naká de-inghuse bayau dadabetiri gido, na nendaejoka erira. Erama dirigeóno kambo daise, emboroda ighoii sirivo eore dae siseresena!” Iesu aminge setiri, 33 namanenumokena siseri, “Namonde nange nangefarava budo mutoro mindareri? Reighieminda, evetu genembo a nati tefo avasedo, bayau tefori,” namane aminge sis-eri. 34 Setero, Iesu namanekena ategi usira,“Nemokena farava nanjogo iri?” setiri,namane siseri, “Namanekena farava 7 aoka veveyako etoto naká ava irira,” amingesetero, 35 Iesu natofo endada anumbaorodae sisira.

36 Setiri, ne fuge anumbetero, Iesu far-ava 7 okaghae budo God Afakena ‘aiyakoe’sedo, jighi embebegedo namanekena mu-tiri budo, evetu genembo isambukena sorouseri. 37 Etero budo, ne isasambu minderoinono usira. Etiri, mendeni dotero fasusiraava rete budo, kanda babaimi isambu 7 avavendero bedo usira. 38 Gegenembo bayaurisera amo, inono 4,000 avavagori. Evevetua sasingu jo tegaeri.

39 Etiri dadabetiri, Iesu natofo amodirigetiri ero, nu ghakada+ vosedo,Megadan embo da reighida sembisira.

1616:1-12 Iesu Moses Da Geka Kaifa Kakato+

Ava, Erá Tumondeóro Dae Sisira.(Mark 8:11-13, 14-21; Luke 12:54-56)

1 Moses da Geka kaifa kakato+ mendeninemonde Sadusi embo+ ainde dabade,Iesu deroro beka sembae sari ningari daesedo, numokena fuseri. Geka sembae sariningido, numoá bu koto ari dae sedo, Iesukena fera siseri, “Ni God da fakina aimi,tano aso gari dae resera!” 2-3 Aminge

setero, Iesu mino eminge sisira, “Nendakotari kikitakori. Yaura sufurureari gido,‘Eva erari dae erira,’ ava koteraeva. Oforoga dadorureari gido, ‘Reighi eko arira,’ava koteraeva. Ne yaura a foroga gido,ainda tuka kasama e gogoghomberaeva.Avata roera a tano oroko siroreari giraevaamo, redae buneraevu? 4 Evetu genembosiroredo oroko endada irera, ne taká ekokobekári. Ne God itako jo kotae eraera. Aindamendeni mo, nemori. Ne tano ijugaonogari dae reseva. Avata na jo ururono gaeareva. Nu, dabako ururono gareva. Jonahambarigedo iji etodaba naká oka da tinijokáda ireira edo, fira buvurutusira. Kaudaba aminga ava namokena sirorari gidobunareva,” Iesu aminge sedo, Moses daGeka kaifa kakato+ a Sadusi embo+ amindadodo isira.

5Namane uvu da teria aminda sembiseraamo, namane kasama useri, farava kotaedodo sembiseri. 6 Amingetero, Iesu na-manekena sisira, “Diti gi gogoghombevu!Moses da Geka kaifa kakato+ a Sadusiembo+ nenda yisti (yeast)* ava imboe edo,darigaovo dae resena.”

7 Nu aminge setiri, namane faravabekáva kotise, tofo tofo se nininguseri,“Omo rejodae resi? Namonde farava kotaedotera aindae resira, tanojo,” namaneaminge bunise se nininguseri.

8 Namane rejodae se niningusera ava,Iesu kasama edo namanekena sisira,“Nemokena tumondari tefori! Ne redaefaravadae resevu? 9Ne nangetirai anakorakasama ae iriavu? Kote givu! Na giti faravaghabu soveni jighi embebegedo ghaseteno,gegenembo 5,000 mindero inono etiri,kanda babai nanjogo ava vevendusevu? Akote givu! 10A kotugo, amboda farava 7 avajighi embebegedo ghaseteno, gegenembo4,000 mindero inono etiri, kanda babaiminanjogo ava vevendusevu? A barago kotegivu! Ai resira amo: farava saono sirorarida fakina namokena irira. Ava kotaetevu!11Ne anakora kasama aetevu: na Moses daGeka kaifa kakato+ a Sadusi embo+ da yistisetena amo, na jo farava beká aindae sisesaeri,” Iesu aminge sisira.

12 Aminge setiri, namane kasama useri:nu jo farava ingari da yistidae saeri. Nu

* 16:6: Iesu nu, Moses da Geka kaifa kakato+ da ijuga aindae ijugaboro ‘yisti’ (yeast) kena fifituse sisira. Aindatuka mo: yisti nu farava jokáda teredo dereari farava bajiraira aminga ava, Moses da Geka kaifa kakato+ da gungubonatofokena baji teria usira.

Page 35: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 16:13 32 Matthew 16:28kasia sise, Moses da Geka kaifa kakato+ aSadusi embo+ da ijuga erá ningeore daesisira.

16:13-20 Iesu Nu God Da Mandi Beká, AvaPeter Kasama Edo Isagha Sisira.

(Mark 8:27-30; Luke 9:18-21)13 Amboda, namane Iesu da karona edo

era, reighi javo Sesaria Filipai ava utua edo,Iesu tofo nundae sedo ategi usira, “Sevuningone! Evetu genembo nange ereko-teri? Evetu Genembo da Koro+ mavejori?”aminge ategi usira. 14 Ategi etiri, namaneeminge siseri, “Mendeni koteraera, JohnBafataito Ari Kato ambarida ghe, jebugedoerariá seraera amo, nimori. Amendenimo,Elijah, Jeremiah, o feroveta eni ambudoambarida ghe jebugedo erariá seraera amo,nimori. Evetu genembo ne aminge kotiseseraera.”

15 Namane aminge setero, Iesu sekagoategi usira, “Atá, ne nange erekotevu? Namavejori? Sevu ningone!” setiri, 16 Petermino eminge sisira, “God evovodae iriraaimi, nunda Mandi mutari sisira, amo ni-mori. Namanenda ari ekoko kote doyaridae sedo, ni dirigetiri fusesi.” 17 Amingesetiri, Iesu Peter kena sisira, “Arie, Simon,Jonah da mandi! Geka setesa ava, Godijugetiri kasama etesi. Ainda tuka mo: joevetu genembo nene kasama ari da kaugoiraeri. Nanda Afa utuda irira aimi, setirikasama etesi. 18 Nimokena resena: nindajavo seka Peter jijigherena. Ainda tuka mo:ghamanari. Ghamana amo, nu susu ariainda etoda, nanda ekaresia+ nane itarena.Nanda ekaresia+ resena emo, fakina uru-rari, Ambari imi jo foa nanda ekaresiagajari inono ae arira. 19 Na nimokena ki(key) eni mutari dae erena. Aimi guroafigaso, natofo God kena ya buvoro nunekaifa arira. Ni endada irise rea digharesaamo, God Afa utuda irise digharira. Kaudaba aminga ava, ni endada irise rea vu-jegaresa amo, God Afa utuda irise vuje-garira.” 20 Aminge sedo, Iesu kovionoghaenamane erama nu Keriso numoá, osa seóroevetu genembo ningeore dae sedo bure-gusira.

16:21-28 Iesu Nu Nange Ambarira AindaeOsa Sisira.

(Mark 8:31–9:1; Luke 9:22-27)

21 Iesu aminge sisira ainda amboda, nututuro edo isagha beká dengoro induduse,namanekena eminge sedo ghusira, “Nayama Jerusalem aminda terono, evetu gen-embo da babojegari, fristi+ da kokotofu,a Moses da Geka ijuga kakatoi+ na san-dido, namokena mema tomanako mutoroitatamarena. Amo emingarera. Ne saoroevetu genembo mendeniimi na daoro am-budo, sifo etodaba naká dadabari aindaamboda, na sekago ambarida ghe jebugeerarena.” 22 Setiri dadabetiri, Peter nueredo Iesu budo nengae era ajagha fetedo,Peter tuturo edo Iesu dombuda sisira, ‘Ba-jari, seteso ningera ava, erama siroreuredae sedo, God buregaeti. Amo nimokena josirorae aeti,” Peter aminge sisira.

23 Avata Iesu jovereghedo Peter kenaeminge sisira, “Satan, na darigaso dae re-sena. Ni namo buregari dae eresa. Kotariresesa emo, jo God da kotari iraeri. Amoevetu genembo da kotariri,” Iesu Peterkena aminge sedo, 24 namane isambukenasisira, “Mave nanda ambo jimbi edo, na-monde dabade deinghari sarira amo, nuemingarira. Nu nunda uju amo dodo,nanda uju avanembo arira Nu namo tu-monduse, gitofudae jo oju ae, mema ãbouvu fufudo ya ambarira, a nu avori. Anane rea eraena ava, nu ari kau daba avaudo yarira. Amingarira amo, nu nandaambo jimbi edo, namonde dabade deing-harera. 25 Ainda tuka mo: mave nu endaeinda gugua kotise, a ambari dae oju use nadoyarira amo, nu sifo amboda ambarira. Omave nandae sedo ambarira amo, nu am-boda jebuga evovodae irari ava tuve barira.26 Mave nu enda da gugua ava dubo ru-ruse, roera isambu nunda tofo sise, jebugaevovodae irari ava kosasaghedo ambariraamo, givu! Aimi nu sonembarira, ai? Avataaimi, nu jo sonembae arira. 27 Ainda tukamo: Evetu Genembo da Koro+, joveregheaneyade dabade a God Afa da usasa aindajokáda vose furarira. Sifo aminda, nu evetugenembo isambu nenda irari ava ijujedo,ainda mino mutarira. Ari ekoko usera,ainda mino eko mutarira. O ari evevausera, ainda mino eveva ava mutarira.28 A na geka beká nemokena resena. Nemendeni eminda fetireva emo, ne jo ambaeirovo, Evetu Genembo da Koro+ nunda fak-

† 16:28: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 36: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 17:1 33 Matthew 17:21ina budo, kau kini (king)† da kaugo ava edofururari gareva,” aminge sisira.

1717:1-13 Iesu Dombu Jovereghedo, Usasa

Beká Ava Usira.(Mark 9:2-13; Luke 9:28-36)

1 Sifo 6 ava dadabetiri ainda amboda,Iesu nu eredo, Peter, James, a nundamandako John, gatege budo nemondeesike era, doriri mindafu eni aminda vi-tiseri. Vasa aminda evetu genembo enitefori. 2 Doririda viti fetedo gosero, Iesunu jovereghedo kau eni usira. Nundadombu mo, kau iji da usasa aminga avaedo jaraghusira. A nunda tamo asugaribarago, foyago beká ava use, usasa bekáava usira. 3 Etiri, Moses Elijah ghae, negiti beká endada iriara ava, nengae fera is-agha edo Iesu de dabade geka se niningero,nunda ambo jimbi etodaba naká ne go-suseri. 4 Gido, Peter Iesu kena sisira, “Ba-jari, namane budo ojesa aindae sedo, naivuga erena. Ni nange erekotesi? Evevamo, na dobo etodaba naká eminda itone?Eni nindae, eni Moses dae, a eni Elijahdae itone, ai?” 5 Peter aminge siri, forogaeni foyago beká ava fira, nenda jiro agadafefetusira. Fetiriri, foroga ainda jokádabeka siri ne nininguseri, “Emo nanda dubobari Mandiri. Na, nundae ivuga beká use,aiyakoe resena. Nunda geka ava ningivu!”beka aminge sisira. 6 Siri, nunda ambojimbi etodaba naká ne oju beká ava edoendada du fafasuseri. 7 Du fafasetero,Iesu nemokena ira tamonda deredo sisira,“Erevu! Erá oju eove!” 8 Setiri, ne dombufainghedo, Iesu nusuka fetiriri gosuseri.

9 Gido, ne jovereghe Iesu de dabade vosefuse, Iesu nemokena sisira, “Oroko rea gevaamo, erá osa seove! Evetu Genembo daKoro+ daoro ambudo, ambarida ghe jebugeerarira, ainda amboda osa sareva, a nuavori,” aminge sisira.

10 Setiri, Peter, James, a John numo-kena ategi useri, “Moses da Geka ijugakakato+ eminge seraera: ‘Elijah giti en-dada ireira ava, sekago jovereghe furariraainda amboda, God Genembo eni mu-tari sisira amo, sirorarira.’ Amo redaeaminge seraeri?” ne aminge ategi useri.11 Etero, Iesu nemokena sisira, “Aminge

seraera ainda beká mo: Elijah giti foamaEvetu Genembo da Korodae+, emboro rere-buse roera simbugaetira. 12 Avata, nanemokena resena: amo anakora sirorusira.Elijah anakora jovereghe fira iriri, evetugenembo mendeniimi nu bunedo, budonenda uju ava useri. Amboda Evetu Gen-embo da Korokena+, kau daba amingaava use, mema numokena mutoro itata-marira,” aminge sisira. 13 Setiri, nundaambo jimbi kasama useri: nu Elijah sisiraamo, John Bafataito Ari Kato dae sisira.

17:14-21 Sukaru Mandi Enikena AsugedoIreira Ava, Iesu Setiri Darigusira.

(Mark 9:14-29; Luke 9:37-43a)14Nevose fera namanekena, a evetu gen-

embo mendeni totorugedo irisera aikena,buvurutuseri. Buvero, genembo eni ira,Iesu da dombuda kauboi dadarigedo sisira,15 “Arie, Bajari! Nanda mandidae jokaaetesi! Nu jinongu tambudo eko bekáava eraira. Umbu mendeni, nu ungoata dadadagheari, endada du fasedo,afufe ya avaraka etoda vitiraira o uvudatifugheraira. 16 Amingeraira ava, budoojena ninda ambo jimbikena ijugetena ava,ne jo aoro jebugaeri. Etiri, na bune jaredo,nimokena bu refena.”

17 Setiri, Iesu eminge sisira, “Ne isambusembae eraeva. Nangetiraimi ne tumon-dari tefori? Eveva mo: na ne doyaetenaava avori! Na erebunena. Avori, mandireseva, namokena budo fuvu gaone vae!”18 Aminge setiri budo fera buvero, Iesunu sukarukena kovionoghae setiri, sukarumandi ainda jokáda ava vose darigetiri,mandiá jebugusira.

19 Amingetiri dadabetiri ainda amboda,namane kikiako era, Iesu de dabadese nininguseri, “Namane ondera amo,nangetiraimi sukaru jo vose darigaeri?”20 Aminge setero, Iesu namanekena sisira,“Nenda tumondari jo inono irae, ava sedo,seteva, nu jo jebugaeri. Kotovo dae resena.Nenda tumondari itako, kau ika maineainda vuji da kaugo ava iraetira amo, nedoriri oindae, ‘Darige yasi, sovenikenafetase!’ saeteva amo, nu amingaeti. Nerejo saeteva amo, siroraeti. 21 * Avatasukarudae eminge resena. Sukaru evivigaondari sareva amo, bayau kanangara use

* 17:21: Tuturo 21 da geka, Baiboro (Bible) ana mendeni ainda jokáda fitero iriri tafuseri. O Baiboro (Bible) mendeniainda jokáda, jo fitoro teraeri.

Page 37: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 17:22 34 Matthew 18:10God kena utua fetedo, banunguse irareva.Emboro eni tefori,” Iesu aminge sisira.

17:22-23 Iesu Nu Nange Ambarira Ava, Sek-ago Osa Sisira.

(Mark 9:30-32; Luke 9:43b-45)22 Sifo eni, Iesu da dorevare isambu na-

mane namonde dabade, Frovensi Galileeaminda totorugetero, Iesu namanekenasisira, “Evetu Genembo da Koro+ ava san-dido, gegenembo mendeni da ungoda fi-toro 23 daoro ambarira. Avata sifo etodabanaká dadabari ainda amboda, God sari nuambarida ghe jebuge erarira,” nu amingesetiri, namane ningido bate dombu useri.

17:24-27 Iesu Nengae Peter Ghae, God DaKambo+ Da Takesi Ofuseri.

24 Iesu namonde dabade era reighiKaponiam aminda teretero, God daKambo+ ainda takesi bari kakato Peterkena era ategi useri, “Nenda ijuga katoGod da Kambo+ da takesi omburaira, aitefo?” aminge setero, 25 Peter sisira,“Ai, omburaira. Redae resevu?” amingesisira. Sedo, kamboda ira teretiri, Iesugiti tuturo edo aindae ategi usira, “Simon,ninda kotari ava se ningone! Endaeminda kini (kings) a kokotofu mavekenatakesi buraeri, nenda sasingukena, ai,gitofukena?” setiri, 26 Peter, “Gitofukenaburaera,” setiri, Iesu sisira, “Beká resesa.Kini (king) da sasingu ne takesi jo ombaeeraera. Ava sedo, na God da Kambo+da takesi jo ombae aeteni. 27 Avata erádumo eore dae sedo, ombarena. Avori,emingaresa. Yasi, uvu da teria aindabetuda fetedo, kimai fugaso, oka eni giti foagambari jumbaresa, ainda békada, moni+eni tambaresa. Amo, nangaeda takesi dainono ava baresa. Avori, moni ava budoyama, nangaeda takesi ai ombaresa,” Iesuaminge sisira.

1818:1-5 Genembo Teria Ari Dae Aresa Amo,

Emingaresa.(Mark 9:33-37; Luke 9:46-48)

1 Sifo daba aminda, namanendamendeni era Iesu kena buvudo ategi useri,“God da natofo+ ainda jokáda, genemboteria beká mavejori?” namane amingesetero, 2 Iesu numandi kitako eni setiri firabuviri, namanenda soroda fitiri fefetusira.3 Fetetiri, Iesu eminge sisira, “Geka emokotovo dae resena. Sasingu ne ivuga use

geka ningi tumonderaera. Ava sedo, nijo dubo jovereghedo, sasingakoi eraera,ainda kaugo ava ae aresa amo, ni jo Godda natofo+ eni ae aresa. 4 Mave tofo fitarivosedo, kau mandi ijoghako eminga avaarira amo, nu God da natofo+ jokáda teriabeká ava arira. 5 A geka eni mo: mave,nanda javoda sasingu evivaga ava natijoká doruse, bu tavo arira amo, nu inono,namoánati joká doruse, bu tavo arira,” Iesuaminge sisira.

18:6-9 Erá Kokomana Dereóvo Ari EkokoEore!

(Mark 9:42-48; Luke 17:1-2)6 Aminge sise, Iesu sisira, “O genembo

mave foa, sasingako evavagoimi namo tu-monderaera, ava derari, ari ekoko areraamo, derari kato amo, amboda memamindafugo ava tambarira. Eveva mo: gen-emboá nanda sasingu jo derae irari, gito-fui foa, ghamana mindafu budo genemboainda duboda dighido, bu fugari kafurudatifughari dadabaeti. O nu, sasingu namotumonderaera eminga ava, derari gido,God aindae mema mutari tambarira amo,eko a bouvugori. 7 Enda eminda derari foagheraira amo, eko bekári. Jo darigari dakaugo iraeri. A enda da natofo isambukenaderari foa gheraira amo, mará, bouvu aveverago ava itatamuse irera. Avata gen-embo mave nunda kokomana derari ariekoko arera amo, nu mema teria beká avatambarira.

8 “Ninda ungo o ata aimi, dara aso ari ekosirorarira amo, gafuge fugaresa. Eveva mo:ni ungo o ata soveni taukaka iria ambudo,ya God kena jebuga tambaetesi. O ni ungoa ata etoto aminge irise, ari ekoko use iriaambudo, ya ari ekoko mino mutari vasaavarakaghae aminda teraresa amo, eko abouvugori. 9 O ninda ditiimi gosuse, ni arieko aso sirorarira amo, gunumbe fugaresa.Eveva mo: ni diti soveni taukaka iria am-budo, ya God kena jebuga tambaetesi. Oni diti etoto aminge irise, ari ekoko useiria ambudo, ya ari ekokominomutari vasaavarakaghae aminda teraresa amo, eko abouvugori,” Iesu aminge sisira.

18:10-14 Iesu Namonde Sonembari Dae UjuErira.

(Luke 15:3-7)10 Aminge sise, Iesu namanekena sisira,

“Na eminge resena. Erá sasingu emingako

Page 38: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 18:11 35 Matthew 18:30ava kotae use imboe eove! Ainda susumo: God ne dubo bu gogoghomberaira. Asasingu emingako amo, nenda aneya sifoghousaGodAfa utuda irira, ainda dombudafetirá gheraera.

11 “Evetu Genembo da Koro+, evetu gen-embo sirivo use irera ava, sonembari daesedo fusira.* 12 Geka emo kotove dae re-sena. Sifi (sheep) da kaifa kato eveva eni,nunda sifi 100 ava doriri aminda kaifa arira.Kaifa ururari eni baghimbarira amo, nunangari? Nu nunda sifi 99 á aminda bayauriruroro dodo, sifi (sheep) dabako ava tavaarira. 13 Tava edo tambarira amo, nundasifi dabako ava tambarira aindai, nu ivugabeká ava arira. O mendeni irera, aindaeivuga itako arira. 14 Kau daba aminga ava,ninda Afa utuda irira, erá nunda sasinguemingako ava ekoko use sirivo eore daesedo, jo uju ae eraira,” Iesu aminge sisira.

18:15-17 Namondeda Namendi Dara AriraAmo, Namonde Emingarera.

(Luke 17:3)15 Aminge sise, Iesu sisira, “Ninda na-

mendi eni nimokena dara arira amo, yasinengae kikiako dabade anumbedo, nindadubo mema saso ningare! Ninda gekaningido nu dubo jama arira amo, avori,nengae dubo dabako edo irareva. 16 Oninda geka jo ningae arira amo, God daGeka rea aso dae resira, ava aresa. Evetugenembo etoto o etodaba ava budo ya,ninda namendide dabade anumbedo, dubokotare dae sedo, geka sekago sirurovoningarira! 17 O nu evetu genembo aindageka barago jo ningae arira amo, nidara ainda susu ekaresiakena+ isagha sasoningarera. Nu tumondari+ embo da gekabarago jo ningae arira amo, ne kau gitofuda kau aminga ava, nu imboe use, nemondejo dabade umo gamo ae areva,” Iesuaminge sisira.

18:18-20 Banungari Da Fakina Mo, KauEmingori.

18 Aminge sise, Iesu sisira, “Na aindaesedo, kasama aovo dae eminge resena. Neendada irise rea dighareva amo, God Afautuda irise digharira. Kau daba amingaava, ne endada irise rea vujegareva amo,God Afa utuda irise daba ava vujegarira.

19-20 “Eni mo, evia sari dae erena. Etotoo etodaba nanda javoda totorugareva amo,na namonde dabade totorugarera. Avasedo, nengae komanaghae dabade dubodabako edo, nanda javoda rejodae banun-gareva amo, nanda Afa utuda irira aiminingido sari, nenda uju amo sirorarira,”Iesu aminge sisira.

18:21-35 Saramana Kato Eni Nunda Ko-manadae Jo Joka Ae Etira, Ainda Kasiari.

21 Amboda, Peter Iesu kena ira ategiusira, “Bajari, nanda namendi dara namo-kena arira amo, na umbu nanjogo kotedoyareni? Umbu 7 ava kote doyarena, ai?Nange areni?”

22 Peter aminge setiri, Iesu sisira, “Tefo,umbu 7 ava jo sae aresa. Ni umbu 500saresa ava, avori. Ainda susu mo: nindanamendi da dara ni jo tegae aresa. 23 Godda natofo dara eraera, nange tofo tofo kotedoyaetera ava, kasama aovo dae sedo, kikieni sari dae erena. Kini (king) eni tuturoedo, nunda natofo numokena moni reamutaetera ava, dere gira. 24 Nu tuturoedo amingiri, nunda mendeni genemboeni unumbedo budo ojeri. Genemboánu kini kena K600,000,000 ava mutaetira.25Avata nunda moni+ ava daiva etira. Etiri,kini (king) eminge setira, ‘Avori, genem-boé noaroghae, nunda sasingude, a nundaroera isambu oriro aovo, ainda moni+ avabarena,’ kini aminge setira. 26 Setiri,genemboá nu kini da ata duruda kauboidadarigedo setira, ‘Nandae joka use duru-mugururaso, na moni tambudo, mutonoisambu baresa,’ nu aminge setiri, 27 kinigenembo aindae joka edo setira, ‘Ni darausesi. Avata rea mutaetesa ava, na kotedotutuse, jo bae arena,’ kini aminge sedo,genemboá dotiri aira.

28 “Avata genemboá aira, nunda komanaeni tambira. Nunda komana amo genemboaikena K1,000 avavaga mutaetira. Genem-boá nunda komana ava tambudo, dubodasafuse setira, “Nanda moni+ bofu baoneta!’29 Setiri, nunda komanaá du fasedo se-tira, ‘Nandae joka use durumugururaso, namoni tambudo, isambu mutono baresa,’aminge setira. 30 Avata genembo amo, nujo joka aeri. Nunda moni mutari bari daesedo, setiri nunda komana diburada fiteri.

* 18:11: Tuturo 11 da geka, Baiboro (Bible) ana mendeni ainda jokáda fitero iriri tafuseri. O Baiboro mendeni aindajokáda, jo fitoro teraeri.

Page 39: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 18:31 36 Matthew 19:15

31 Genembo diburada fitera ainda koko-mana mendeniimi ava gido bune jaredo,kinikena aera osa seteri.

32 “Setero ningido, kini aghi etiri, gen-emboá ojira buviri, numokena setira, ‘Nigenembo ekori! Ni namokena benunuseteso, moni isambu namokena mutaetesaava, na kote dotutuse jo baeri. 33 Na nin-dae joka etena, kau daba aminga ava, nikomanadae joka aetesi.’ 34 Kini nu janjeeko beká ava edo, aminge sedo, diburakaifa kakatokena setira, ‘Genembo emo buyasivu! Kaifa ururovo, moni isambu mu-tari baono gido, doyovo ya buvarira,’ kiniaminge setira,” Iesu aminge sise, kiki tanoari dae sedo, eminge sisira, “Avori, kinida kiki ainda tuka ava kotovo dae resena.Ninda namendi nimokena dara arira ava, nijo dubo isambuimi kote doyae aresa amo,35 nanda Afa utuda irira aimi, ninda ariekoko barago jo kote doyae arira,” Iesuaminge sisira.

1919:1-12 Evetu Doyari Da Gekari.(Mark 10:1-12)

1 Iesu aminge setiri dadabetiri, nuFrovensi Galilee dodo, uvu Jordan sem-budo betu soveni iji vitarikena, amindaira, Frovensi Judia aminda teterusira.2 Aminda, evetu genembo digari to-torugedo, nunda amboda amboda ero, nusetiri ne jejebuguseri.

3 Moses da Geka kaifa kakato+ mendenifera, numo deroro geka sembae sariningari dae sedo, ategi useri, “NamondedaAgho Dari nange resi? Se ningore!Genembo kotae kotae nunda ujuda noarodoyaeti, ai?” 4 Aminge setero, Iesu sisira,“God geka setiri Moses gefusira amo,tegutusevu, ai? Geka amo eviri:‘Tuturoda, God utu enda etiri sirorusira.

Ainda sifoda, nu setiri, genemboevetughae siroruseri.’

5 A geka eni mo:‘Aindae sedo, genembo noi numamo dodo

evetu fitido, nengae tamo fisidabako arera.’

Amo God da Gekari. 6 Ava sedo, evetugenemboghae nenda irari, jo nunda nundairaeri. Nenda irari dabakori. Aindae sedo,God setiri dabade tatisera ava, jo evetu gen-emboi vujegari da kaugo iraeri. Ava sedo,

genembo noaro jo doyae arira,” amingesisira.

7 Setiri, Moses da Geka kaifa kakato+sekago ategi useri, “Ni resesa amo, namanekasama erera. Avata Moses eminge sisira,‘Nearo doyari saresa amo, ninda geka gem-budo mutaso nearo bu gosururari, do-yaresa,’ Moses nu aminge sisira. Avasedo, ni evetu jo doyae ari da geka resesaava, geka beká iraetira amo, Moses redaeaminge sisi? NengaeMoses ghae da geka jofoa dabako aeri.” 8 Ne aminge setero, Iesumino nemokena eminge sisira, “Ne gogorevanembori, a ijuga jo bae eraeva; ava sedo,Moses aminge gefusira. Avata tuturoda,God utu enda etiri sirorusira ainda sifoda,gegenembo nenda evevetu jo doyae edoghuseri. 9 Ava sedo, geka emo ningidokasama aovo dae resena. Genembo, noaroyagera jo ae irarira, ava dodo ya, evetu enifitarira amo, nu evetu giti fifitusira aikenadara arira. Ainda javo mo yagerari,” Iesuaminge sisira.

10 Setiri, namane numokena siseri,“Evetu genemboghae amingaoro daesaresa amo, namane evevetu jo fitaearera, tanojo.” 11 Aminge setero, Iesusisira, “Ari emo jo evetu genembo isambuiari da kaugo iraeri. Nu, mavekena Godfakina mutarira amo, nu amingarira.12 Gegenembo mendeni evetu jo fitaeeraera da susu, jo dabako iraeri. Mendenimo, jebure tefo siroruseri. Mendeni mo,evetu genembo ungoimi eoro amingedoirá gheraera. A mendeni mo, God dasaramana a nunda natofo sonembari daekotise, evetu jo fitae eraera. Mave inonoarira amo, nu amingare!” Iesu amingesisira.

19:13-15 Iesu Nu Sasingako Ava Esimbu-gusira.

(Mark 10:13-16; Luke 18:15-17)13 Evetu genembo mendeni nenda

sasingu, Iesu banunguse esimbugare daesedo budo fuseri. Budo fera buvero gido,namane ghoghora siseri. 14 Avata Iesuava gido, namanekena sisira, “Sasingakoemo, erama buregeove! Dovu namokenafurore! Ainda tuka mo: ne ivuga usenanda geka ningi tumonderaera. Maveamingarira amo, nu God da natofo+ arira,”15 Iesu aminge sise, nunda ungo sasingu

Page 40: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 19:16 37 Matthew 20:6da tamonda fitiri dadabetiri, reighiá dodoisira.

19:16-30 Kotofuko Eni Nunda GuguadaeGhamo Ruruse, Iesu Ighagha Usira.

(Mark 10:17-31; Luke 18:18-30)16 Sifo eni, genembo eni Iesu kena fira

ategi usira, “Ijuga Kato, na eveva rejoava edo, jebuga evovodae irari amo tam-bareni?” 17 Aminge setiri, Iesu sisira, “Niredae namokena ari eveva aindae ategieresi? God nusuka numoá evevari. Jebugaevovodae irari ava tambari dae saresa amo,God da Agho Dari ava kaifa use iraresa,”Iesu aminge sisira. 18 Setiri, genemboáategi usira, “Agho Dari ningaindae resesi?”aminge setiri, Iesu mino numokena sisira:“Erama komana deóvo ambeure! Erama

yagera eove! Erama, bagia eove!Erama komanakena dederuse gun-gubo seove!

19 Nei nimamo kakara use, nenda gekaningido ghevu!

Ni tofo dubo buraesa, kau daba ava, nindakomana dubo baresa!”

20 Iesu aminge setiri, genemboá numokenaeminge sisira, “Resesa amo, na kaifa edoghuseni a kaifa eraena. Avata amo jo inonoiraeri tanojo. Ava sedo, ainda etoda sekagorea aetena, ava se ningone!” 21 Amingesetiri, Iesu sisira, “Ni edo gido, jebugatambari saresa amo, jovereghe ya kambodabuvudo, ninda roera a gugua isambu oriroedo, ainda moni ava budo, makasi embo-kena ghasaresa. Ghasedo ni furaso na-monde dabade deingharera. Amingaresaamo, ni amboda ya gugua evevago utudabaresa.”

22 Iesu aminge setiri ningido, genemboádubo memaghae Iesu dodo isira. Aindabeká mo: genembo ainda gugua jo dabaetoto iraeri. 23 Iri gido, Iesu namanekenasisira, “Evetu genembo susu iti fafodeamo, foa God da natofo+ arikena, fakaragobekári. 24 Setena, daba ava sari dae erena.Sino fuka javo kamero (camel), ava kotegivu! Nu jo totoi ningu toka aminda tere yasovenikena buvae arira. Avata nu amindatere yari mo, raugakori. O evetu genemboguguade aimi God da natofo+ ari dae sareraamo, fakarago bekári.” 25 Iesu amingesetiri, namane ningi dudukughedo siseri,“Aminge saresa amo, God da natofo+ maveari?” 26Ava setero, Iesu namane tataseguse

sisira, “Amo jo, evetu genembo endadairera einda ari da kaugo iraeri. Ne jo totofonenda fakinaimi, God da natofo+ ae arera.Avata God mo inonori. Nune roera isambuari sirorarira.”

27 Setiri, Peter eredo minonda emingesisira, “Kote gi! Namane nindae sedo,namanenda kambo a roera isambu dodonamonde deingheraera. Namane aindaesedo rejo eni barera, ai?” 28 Amingesetiri, Iesu namanekena sisira, “Na gekabeká nemokena resena. Utu a enda sekaaminda, Evetu Genembo da Koro+ kotofuedo, nunda avo anumba durode amindaanumbururari, nembarago kokotofu daavo anumba 12 aminda anumbirise, Is-rael embo da oro isambu 12 ava, nenekaifa edo ghareva. 29 A mave nandaesedo, nunda kambo, nunda nano na-mendi, nunda ghaghasovu, nunda noi nu-mamo, nunda sasingu, o nunda enda do-yarira amo, natofo a roera resena emo,aminga ava, siroruse digutururari ruruse,jebuga evovodae irari, ábarago tuve barira.30 Avata mendeni ne oroko kokotofu edoirera amo, ne sifo amboda vose sabua+ edoirarera. O mendeni ne oroko sabua+ edoirera amo, sifo amboda, ne viti kokotofuedo irarera,” aminge sisira.

2020:1-16 Mino GodMuturaira, Ainda Kasiari.

1 Aminge sise, Iesu sisira, “God nundanatofo+ kaifa eraira amo, kau emingori.Asi vuji da vare eni ainda numamo eredo,sifoghae saramana kakato ava tava ari daesedo aira. 2 Aira, gegenembo mendenitambudo, nene foa saramana aoro daesise, nenda mino+ K10 avavaga mutaridae setira. Aminge sedo, ne dirigetirinunda vareda aera. 3 Aera, saramanatuturo edo ero, vare numamoá iji vi-tiri, (9 koroko) eredo aira, ombari vasaaminda buvudo, gegenembo mendeni tefoirero tambira. 4 Tambudo, setira, ‘Ne yananda vareda saramana ururovo ungobuari, nenda mino kasama use mutarena,’aminge setira. 5 Setiri, ne javi edo aera,saramana tuturo edo eteri. Amingero, varenumamoá isonga (12 koroko) edo, kotugoiji aira vekenengetiri (3 koroko) sekagoaira, kau daba aminga ava, gegenembomendenikena setira. 6 Ainda amboda un-gobu (5 koroko) ari dae iri, vare numamo

Page 41: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 20:7 38 Matthew 20:25daba ai sekago aira, ombari vasada gegen-embo mendeni irero ava tambira. Tam-budo, setira, ‘Ne redae isonga ghousa evia,vasa daba eminda fugedo irevu?’ amingesetiri, 7 ne mino numokena seteri, ‘Aindabeká mo: mave eni jo foa, namane sara-mana aoro dae saeri. Ava sedo, namanefugedo irera,’ setero, nu sekago setira,‘Avori, na ne mutono ya, evetu genembogiti seteno aera saramana erera, amindabuvudo nemonde dabade saramana areva,’aminge setira.

8 Aminge sedo, nu iriri ungobu etiriaira, saramana kakato da giti jighari aikenasetira, ‘Saramana kakato amboda ungobu(5 koroko) ari dae iri ojighera tuturo edosaramana etera ava, giti se furore!” amingesetiri, giti jighariá jovereghe aira setiri, nejavi edo ojeri. 9 Ojero, nenda mino+ K10mutira. 10 Ava futiri, saramana giti tuturoetera aimi, gido koteteri, ‘Avose, namondemino+ itako teria barera tanojo.’ Avatanu mino kau daba ava, nemokena mutira.11 Mutiri budo, ne dubo ekoko use varenumamo aikena seteri, 12 ‘Gegenembo am-boda tambu seteso ojera amo, ne saramanajo umbu ghousago aeri. Ne sifo tufakosaramana eteri. O namane, sifoghae tuturoedo, saramana ero ojira ungobu etira. Avasedo nangetiraimi nene bera, kau dabaava namanekena mutesi?’ aminge seteri.13 Setero, vare numamoá eredo nenda gen-embo enikena sisira, ‘Nanda komana, re-sena evia, ningaresa tano! Na ni jo deraeri.Ni saramana aso mino+ K10 mutari setenaamo, ni ‘avori’ setesi. Ava sedo, amingemuteni. 14 Avori, ava budo kamboda yasi!Gegenembo amboda saramana etera, nem-baragomino kau daba avamutari uju eteni.15Moni mo nandari. Ava sedo, na bajariri.Nanda uju ava arena. Avose, na kaveveraetena aindae, ni dubo mema eresa tanojo.”16 Tano ari dae use, sisira, “Ava sedo, mavegiti edo erira amo, nu foa ambo gayarira. Amave ambo gaedo refira amo, nu ya darigegiti arira,” Iesu aminge sisira.

20:17-19 Iesu Numo Ambarira Ava, SekagoIjuguse Sisira.

(Mark 10:32-34; Luke 18:31-34)17 Iesu nu Jerusalem vitise, namane

12 gategusira avanembo budo, dabadetatedo esike ise, eminge sisira, 18 “Ningivu!Namonde reighi Jerusalem yari dae viti

refera. Reighi ominda, evetu genembomendeniimi Evetu Genembo da Koro+ avasandi bundedo, fristi+ da kokotofu a Mosesda Geka ijuga kakato+ da ungoda fitar-era. Fitoro budo, numoá daoro ambaredae sarera. 19 Daoro ambare dae sedo, nubudo namonde Israel embo da gitofukenamutoro, budo dere jise ambíimi dedo, budoyama arafa daoro ambarira. Ambudo, sifoetodaba naká dadabari ainda amboda, Godsari nu sekago ambarida ghe jebugedo er-arira,” Iesu aminge sisira.

20:20-28 Zebedee Noaro Iesu Kena Fira,Nunda Sasingu Etoto Aikena Bajari MutariBaore Dae Sedo, Benunu Sisira.

(Mark 10:35-45)20 Iesu aminge sisira ainda amboda,

Zebedee noaro nunda vide jamenadedabade fera Iesu kena buvudo, evetuákauboi dadarigedo, numo sonembare daebenunu sisira. 21 Setiri, Iesu numokenaategi usira, “Na rea aono dae resesi?”setiri, evetuá sisira, “Ni amboda kini (king)aresa ainda sifoda, nanda sasingu etotonakáé saso, eni ninda ungo gimandukena,a eni umbefukena anumbarera,” amingesisira. 22 Setiri, Iesu nangedo ambaetiraava kotise, mino nemokena sisira, “Ne reabenunu reseva ava, ne jo kasama use saeereva. Ne erekoteva: na agha Afa mutaribu fumbu rise mema itatamarena amo,ne kau daba ava areva, ai? O gitofuimibouvu a mema namokena mutarera amo,ne kau daba ava fumbareva, ai?” amingesetiri, ne mino siseri, “Ai, namane aoroinono arira.” 23 Ne aminge setero, nunemokena sisira, “Resevare. Ne aghanane fumbu rise mema itatamarena avabudo, kau daba aminga ava areva. Avatamave nanda ungo gimandukena a kotugoumbefukena anumbarira ava, jo nanegategari da kaugo iraeri. Nanda Afamavejoá gategedo simbugetiri irera amo,ne aminda anumbarera,” Iesu amingesisira.

24 Ne aminge benunu sisera ava, na-mane ghabu sovenisoveni aimi ningido,John nengae James ghae kena dubo ekokouseri. 25 Etero, Iesu namane isambukenakori setiri fera totoruguseri. Totorugetero,nu sisira, “Enda da gavana mendeni nangeeraera ava, ne eregoseva. Enda da kokotofua babojegari mendeni, ne kovionoghae se-oro nenda natofo nenda geka ningido ava

Page 42: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 20:26 39 Matthew 21:12eraera. 26 Avata ne, jo amingae areva.Mave nenda jokáda bajari ari dae sariraamo, ne isambu nune sonembarira. 27 Amave nenda giti jighari dae sarira amo,nu tofo sabua+ da ari ava use, ne kaifaarira. 28 Amo nu, kau namongo ava arira.Evetu Genembo da Koro+ nu evetu gen-embo sonembuse, nenda ari ekoko daminofutuse, ambari dae sedo fusira. Jo evetugenembo numoá sonembaoro dae sedo fu-raeri,” Iesu aminge sisira.

20:29-34 IesuNuGegenemboEtotoNakáDitiDigoide Ava, Setiri Jebuguseri.

(Matthew 9:27-31; Mark 10:46-52; Luke18:35-43)

29 Namane Iesu de dabade reighi Jerichododo yari dae ero, natofo digari fera to-torugetero, namane namonde dabade is-eri. 30 Ero, gegenembo diti digoide etoto,emboro tinguda anumbirisera aimi, Iesufira utua iri, ava setero ningido, ne tuturoedo koko sedo ghuseri, “Kini (King) Davidda Mandi God mutari sisira amo, nimori.Ava sedo, namane joka eyo!” aminge sis-eri. 31 Setero, natofo isambu ghoghorasise, beka doyoro dae bureguseri. Bure-gusera avata, nengae jo itako doyae, nen-gae sekago koko sise beka teriago beká korisiseri, “Kini David da Mandi God mutarisisira amo, nimori! Ava sedo, namane jokaeyo!” 32 Aminge setero, Iesu ava ningidofete kori setiri, nengae eredo numokenafuseri. Fera buvero, sisira, “Na rea aonodae uju erevu?” aminge sisira. 33 Setiri, nesiseri, “Bajari, saso namanenda diti evevause, afigari sifo sevo gaeteri!” 34 Amingesetero, Iesu nu joka edo ungo sirege ditidajijighusira. Jijighiri ainghae dabade ditieveva edo afigetiri, fuge gosuseri. Gido,nengae eredo Iesu da amboda iseri.

2121:1-11 Evetu Genembo Nati Joká Dorero,

Iesu Ira Jerusalem Teterusira.(Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19)

1 Iesu nunda ambo jimbide era, reighiJerusalem utua use, reighi Betfeij amindabuvurutuseri. Betfeij resena emo, nuenda jiro fumbari javo Orivi seraera, aindaganasa ifudari. Aminda buvudo, Iesu na-manenda jokáda, gegenembo etoto nakágategedo diriguse, 2 eminge sisira, “Reighi

dombukena eregoseva? Ominda ya bu-vurutuse, gareva. Donki (donkey) nundamandighae buri edo dighero fetirera, avatambareva. Amo vujegedo, nengae namo-kena bu furovo dae resena. 3Nengae amin-gururovo, mave nendae ategi arira amo,eminge sevu, ‘Bajari donki (donkey) eviauju erira.’ Aminge sareva amo, nu ‘avori’sari nengae budo furareva,” Iesu amingesisira.

4 Feroveta rea kotise gefusira ava, bekásirorare dae sedo, Iesu nu amingusira.Geka gefusira amo, eviri:5 “Saion+ embokena saso ningore! Givu!

Oroko nenda kini (king) foa buvaridae erira.

Nu donki (donkey) da mandi ainda gukadaviti anumbedo refira. Sainghiakodurumugedo refira,”

feroveta aminge gefusira.6 Avori, Iesu rea uju use sisira ava,

nengae era aminguseri. 7 Donki (don-key) nunda mandighae ava budo fera,nenda tamo asugari mendeni ava kosejavureghedo, donki nunda mandighaeainda gukada fifituseri. Fitero, Iesu vitidonki mandi ainda gukada anumbusira.8 Anumbedo javi iri, natofo digari ambariaimi, nenda tamo asugari mendeni avakosedo emboroda dudo ero, nu ainda etodafetedo isira. A mendeni, ika fafatu joredoemboroda dudo ero, nu ainda etoda fetedoisira. 9 Evetu genembo ambo garusera, agiti edo isera aimi, tuturo edo koko sise anati joká doruse, eminge siseri, “Orokaiva,orokaiva! David daMandi Godmutari sisiraamo, nimori. Buvuruteresare! Bajari dajavoda refira, aindae sakai saore! Orokaiva,iká bekádari!” aminge sise, nati jokádoruse sero, reighi Jerusalem aminda erateteruseri. 10 Iesu de dabade teterero,Jerusalem embo isambu dudukughedomanamana use eminge siseri, “Omo mave-jori?” 11 Aminge setero, evetu genemboIesu de dabade fusera aimi, mino siseri,“Emo Frovensi Galilee a reighi Nasarethembori. Feroveta javo Iesu seraera amo,numori,” ne aminge siseri.

21:12-17 Iesu Ira God Da Kambo+ AmindaTere Fetedo, Ghoghora Sisira.

(Mark 11:15-19; Luke 19:45-48; John 2:13-22)12 Iesu ira God da Kambo+ aminda tere

fetedo, evetu genembo oriro use, a ofuse

Page 43: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 21:13 40 Matthew 21:27irisera* ava, isambu ondiri buvurutuseri.A gegenembo moni oriro edo ghusera,nenda ghagha jighi jovereghusira, a gegen-embo rika ribo oriro edo ghusera, nendaavo anumba ábarago jighi rokombusira.13 Aminguse, nemokena sisira, “God setirinunda Geka jokáda rea gembero irira amo,eviri:‘Nanda Kambo+ mo, banungari da kam-

bori,’God aminge sisira. Avata ne teredoemingevo, Kambo+ emo kau tafasarakakato da dobo a beku da kau avavaga edoirira,” aminge sisira.

14 Iesu nu God da Kambo+ jokáda iriri,evetu genembo diti digoide a ungo atadimbaride ava, numokena fera buvero, se-tiri ne jejebuguseri. 15 Avata fristi+ dakokotofu a Moses da Geka ijuga kakato+,ne janje ekoko useri. Sasingako ne kokoa kori sise eminge siseri, “David da MandiGod mutari sisira amo, nimori. Orokaiva!”aminge sero nininguse, a Iesu tano dombueni dombu eni etiri sirorusira ava gido,fristi+ da kokotofu a Moses da Geka ijugakakato+ janje ekoko useri. 16 Edo, Iesukena siseri, “Ni, sasingakoimi resera omo,niningeresa?” aminge setero, Iesu minonemokena sisira, “Ai, niningerena. Amo joeko iraeri. Ne emingerera amo, anakoraGod da Geka jokáda gembero irira, avaerera. Amo eviri:‘Ni seteso, sasingako a ami mindari amo,

ne nindae sakai evevago beká avaseraera,’ ”

Iesu aminge sisira.17 Aminge sedo, Iesu ne dodo Jerusalem

ghedo buvudo, ira reighi Bethany amindaavisira.

21:18-22 Iesu Ika Kayuyudae SimboraUsira.(Mark 11:12-14, 20-24)

18 Ravisira eredo, sifoghae jovereghe na-mane namonde dabade, Jerusalem yari daeise, Iesu nu emboro soroda ighoi usira.19 Etiri, nu diti fuge ika kayuyu emborotinguda fetiriri gosusira. Gido, nu vujitosimbe mindari dae terisira. Avata bekátefori. Igi vanembo ava gido, nu sisira,

“Sifo amboda, ikaé, beká jo sekago jighaearira,” aminge siri ainghae dabade, ikakayuyu gharasa edo avisira. 20Namane avagido manamana use siseri, “E kau nangenange etirai? Ika emo nange totoi gharasaedo ravi?” aminge sise ategi useri, numo-kena. 21 Ategi etero, nu sisira, “Na gekabeká nemokena resena. Ne tumondareva,a jo itako manamana ae areva amo, narea eteno kayuyukena siroretira, kau dabaaminga ava, nene saovo sirorarira. A enimo: ne tumonduse, doriri oindae, ‘Darigeyasi evada tifughase!’ saeteva amo, Godsonembari, doriri omo darige ya evadatifugharira. 22 Ne tumondareva amo, rejo-dae benunu sise banungareva, ava siroraribareva,” Iesu aminge sisira.

21:23-27 Iesu NuMave Da Javoda SaramanaEdo Ghusira, Aindae Ategi Useri.

(Mark 11:27-33; Luke 20:1-8)23 Iesu ira God da Kamboda+ teterusira.

Teredo ijugiri, fristi+ da kokotofu, a na-monde Jusi embo da babojegari, feranumokena ategi use siseri, “Se ningore!Mave setiri ni saramana emo eresi? Nimave da javoda geka emo vironu resesi?”aminge siseri. 24 Setero, Iesu mino nemo-kena sisira, “Nambarago nemokena gekadabako ategi arena. Einda mino sarevaamo, na mave da javoda ojena amo, is-agha saono ningareva. 25 Sevu ningone!John Bafataito Ari Kato, mave da javodaevetu genembo bafataito edo ghusi, evetugenembo da javoda ai, God da javoda?”aminge setiri, ne tuturo edo tofo tofobeisiga use, se nininguseri, “Namonde kaunange nange sareri? Namonde, ‘God dajavoda bafataito edo ghusira,’ sarera amo,nu, ‘Ne redae John jo tumondae usevu?’sarira. 26 O namonde, ‘Evetu genemboda javoda bafataito edo ghusira,’ sareraamo, natofo eminda totorugetera eimi, na-monde darera. Ainda tuka mo: evetu gen-embo isambu ne koteraera amo, John nuGod da feroveta eniri. Ava sedo, namondeaminge sarera amo, natofoé namondekenarea arera, aindae oju erera.” 27 Ne aminge

* 21:12: Matthew nu geka, ‘roera oriro usera a ofusera’ sisira, ainda tuka mo eviri. Natofo nenda joba, sifi (sheep),burumakava (cattle), ribo, o roera mendeni God kena mutaeteri. Avata ne reighi soka aminda ghe fuse, roera avavagabu furari jo inono aeri. Ava sedo, fristimane+ ‘avori’ setero, evetu genembomendeni God da Kambo+ dendegu aminda,roera mendeni tegetera ava, maketa edo ghuseri. A evetu genembo mendeni, God da Kambo+ dendegu aminda irise,Rome embo da moni a reighi mendeni da moni ava oriro edo muteari joba mutudo ghuseri, o roera tegetena avaombudo ghuseri.

Page 44: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 21:28 41 Matthew 21:43sise, Iesu kena mino eminge siseri, “Na-mane erebunera,” aminge setero, Iesunemokena sisira, “Avori, nambarago maveda javoda saramana eraena, nemokena josaono ningae areva,” aminge sisira.

21:28-32 Ambo Begoghae Da Ijugaborori.28Aminge sise, Iesu sisira, “Nenda kotari

ava sevu ningone! Genembo eni nundavide jamena etoto naká iriara ava, sifo eninu eredo begokena eminge setira, “Yasi,nanda vareda saramana ase!” 29 Amingesetiri, nunda mandi begoá setira, “Resesaava, na imboe erena,” aminge sedo, am-boda nu dubo jovereghetiri, aira saramanaetira. 30 Kotugo ainda amboda, genemboáeredo nunda mandi ambodae, kau dabaava setira. Setiri, nunda mandi ambonumamokena, ‘Avori, amingarena,’ setira.Aminge setira, avata nu jo yaeri. 31 Avasedo, numamo da uju amo, mave eti? Begoieti, ai, amboi eti? Sevu ningone!” Iesuaminge setiri, ne, “Begoi etira,” siseri.

Setero, Iesu sekago fristi+ da kokotofu aJusi embo da babojegari aikena sisira, “Avasedo, na nemokena eminge resena: takesibari kakato a evevetu saghere kakato, negiti God da natofo+ aoro, God ne kaifaururari irarera. O nemo, ambo gayareva.32 Ainda beká mo: John Bafataito AriKato fira, nemokena emboro eveva iju-gusira amo, ne nu jo tumondae usevu.Avata takesi bari kakato a evevetu sagherekakato, ne John da geka ava tumon-duseri. Tumondusera ava gido, nembaragotumondaetevu. Avata ne jo tumondaeusevu,” Iesu aminge sisira.

21:33-46 Vare Kaifa Kakato Da Kasiari.(Mark 12:1-12; Luke 20:9-19)

33 Iesu aminge sise, sekago fristi+ dakokotofu a Jusi embo da babojegari ain-dae sisira, “Kasia eni ningovo dae re-sena. Genembo eni aira vare simbugedovaini da asi ava govetira.† Govedo, furudighi birurughetira. Ainda amboda, nu asivuji da muka ava simbari vosari bari daesedo, bako ghambira. Ghambudo, kaifakakato da vasa iti vitira. Itiri dadabetiri,nunda vare amo, evetu genembomendeni-imi saramana use moni futururoro baridae sedo, mutira. Evetu genembo aimi

vare ava kaifa ero, nu reighi eninda aira.34 Avori, asi vuji bambari da sifo ojira bu-viri gido, vare numamoá nunda boandabari dae sedo, nunda saramana kakatomendeniimi dirigetiri kaifa kakato aikenaaera. 35 Aera buvero, kaifa kakatoá eredo,vare numamo ainda saramana kato eni avasandi de babasegeteri, eni detero ambira, aeni ghamanai afe doruse onderi. 36 Eteroainda amboda, vare numamoá saramanakakato mendeni dirigetiri aera. Digarigodirigetiri aera buvero, vare kaifa kakato nesekago kau daba ava eteri.

37 “Amboda beká, tofo nundamandi diri-guse, eminge kotetira, ‘Avose, nanda man-diva kakara arera tanojo,’ aminge kotise,nunda mandi ava dirigetiri aira. 38 Avatavare kaifa kakato ne mandiá gosuse tofotofo se ningeri, ‘Mandi omo, vare eindanumamo da mandiri. Amboda vare emo,nune barira. Ava sedo fuvu, namonde nudaoro ambari, vare emo namondeda tofo-dae baore!’ ne aminge seteri. 39 Amingesedo, ne eredo, mandiá vare jokáda sandijumbudo aera isaghada buvudo, deteroambira.

40 “Avori, kote givu! Vare numamoáeredo foama, vare kaifa kakato aikenanange ari? Sevu ningone!” Iesu aminge se-tiri, ne mino numokena siseri, 41 “Nu kaifakakato ekoko amo dari ambarera. Amboro,kaifa kakato eveva ava gategari, vare kaifae gogoghombuse, nunda boanda ava vujibambari da sifo aminda, mutudo gharera,”aminge siseri.

42 Setero, Iesu tofo numoá ijuguse nemo-kena sisira, “God da Geka emo tegutusevutanojo:‘Ghamana eni, kambo itari kakatoi imboe

edo fugutusera ava, Bajari nunebudo

tutumbidae sedo fiti simbugedo, amindatuturo edo, nunda kambo itari daeerira.

Emo Bajari da ariri. Namonde gidodudukugherera,’

God da Geka aminge resira.43 “Ava sedo, nemokena saono ningovo

dae resena. Amboda God da natofo+ ava, jonene kaifa ae areva, a kotugo ne totofo jonunda natofo+ ae areva. O evetu genembomendeni, God da natofo+ da eveva ava

† 21:33: God nunda ferovetakena seari, ne nunda geka jokáda umbu mendeni kasia ai gembudo ghuseri. Kasia sise,ne Israel embodae, ‘vaini da vare’ sedo ghuseri.

Page 45: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 21:44 42 Matthew 22:16kotise, God da uju avanembo eraera ava,Bajari sari nunda natofo, nene kaifa arera.

44 ‡ “Eni mo: ghamana kasia da setena,ainda geka mendeni eviri. Mave ghamanaetoda durarira amo, nu de gite ambarira.O ghamana aimi maveda etoda du fatariraamo, nunda tamo fati tafere ari ambarira,”aminge sisira.

45 Setiri, fristi+ da kokotofu a Moses daGeka kaifa kakato+, ne vare da kasia avaningido kasama useri, Iesu kasia amo nen-dae sisira. 46Ava kasama edo, numoá sandibundari dae kotiseri, avata jo inono aeri.Ainda tuka mo: evetu genembo natofogoainda kotari mo, Iesu nu feroveta eniri.Fristi+ da kokotofu a Moses da Geka kaifakakato+, ne ava kasama edo, evetu gen-embo totorugusera aindae oju edo, Iesu josandaeri.

2222:1-14 Evetu Fitari Da Kirumo, Ainda

Kasiari.(Luke 14:15-24)

1 Aminge sise, Iesu sekago kasia enieminge sisira, 2 “Evetu genembo nangeGod da natofo+ arera amo, kau emingori.Kini (king) eninda mandi evetu fitari se-tiri aindae, numamo kirumo simbuguseirei. 3Aminguse, nunda aghi kakato dirige-tiri aera, kirumo da sifo ava osa setero,nunda natofo gategetira, ai ningeri. Am-boda sifo ojira buviri gido, nunda saramanakakato mutiri evetu genembo gategetiraaikena, aghi ari dae sedo aera. Aeraaghi etera avata, evetu genembo mavejoákini gategedo furore dae setira, ne imboeeteri. 4 Etero, kini nu saramana kakatomendeni sekago diriguse, eminge setira,‘Eminge sevu, evetu genembo ningore,“Nanda kirumo simbugeteno irira. Bu-rumakava (steers) a burumakava da ma-mandi (calves) evevago ava de ojetero irira.Roera isasambu simbugetero irira. Avasedo, evetu fitari da kirumo ari dae erera.Ne fuvu!” aminge sevu!’ kini amingesetira. 5 Setiri, ne aera evetu genembo-kena aminge seteri. Avata evetu genemboamo, ne kini da geka jo ningaeri. Enieredo, nunda vareda aira. Eni kini da gekakotae edo, nunda bisnis (business), monisaramana ari dae sedo, aira. 6 A mendeni

ne, kini (king) ainda saramana kakatoava, sandi de babasegetero amomonjege-teri. 7 Etero, kini janje eko beká ava etiri,nunda isoro kakato dirigetiri aera, evetugenembo kini da saramana kakato deteroamomonjegetera, ainda reighi sosighi edo,nati dungetero avira. 8 Etiri, kiniá kori se-tiri, nunda saramana kakato totorugeteronemokena setira, ‘Kirumo simbugeteroirira, avata evetu genembo giti furoro daesetena amo, jo nene mindae arera. Neekokori. 9 Oroko emo yasivu, emboroteria aminda ise, evetu genembo mavejuátambareva, ava aghi evu!’ aminge setira.10 Setiri, nunda saramana kakato buvudoaera, evetu genembo isambumavejoá tam-bera, ava unumbe budo ojeri, evetu gen-embo eveva a ekoko ainde dabade. Etero,aimi ojera buvudo, kini (king) da kambobedo etira.

11 “Nunda kamboda totorugetero, kini(king) nunda esa embo gari dae sedo airateretira. Teredo, genembo eniá fuge gira.Genembo amo, nu jo gogho edo, nundaasugari evevago eni jo asuge furaeri. 12Kini(king) ava gido, nundae ategi etira, ‘Nandakomana, ni nangetirai ninda tamo asugariekoi asugedo ojesa teretesi? Aminguse,namondeda agho dari erebejesa,’ amingesetiri, genemboá geka rejo eni jo saeri.13Etiri, kini (king) nunda saramana kakato-kena setira, ‘Genembo emo, jo inono iraeri.Ava sedo, nu sandi ungo ata bundedo, buyasivu, ajagha fitovo, tumba jokáda irise,sorara use dika ghininji ghananja ghuseirare!’ ” 14 Iesu aminge sise, tano ari dae usesisira, “God evetu genembo digari ava koriseraira, avata daba daba gategeraira,” Iesuaminge sisira.

22:15-46 Evetu Genembo Mendeni, IesuGeka Sembae Sari Ningari Dae, Dederuseri.

(Mark 12:13-37; Luke 20:20-44; 10:25-28)15Kasia ava ningido, Moses da Geka kaifa

kakato+ eredo Iesu geka sembae sirurariningido, numoá bu koto ari dae, esike erafetedo manaka garuseri. 16Manaka gaedo,nenda ambo jimbi mendeni nemonde Kini(King) Herod da ambo jimbide dabade,ava dirigetero, Iesu kena iseri. Era, Iesudederuseri, “Ijuga Kato, namane kasama

‡ 21:44: Tuturo 44 da geka, Baiboro (Bible) ana mendeni ainda jokáda fitero iriri tafuseri. O Baiboro mendeni aindajokáda, jo fitoro teraeri.

Page 46: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 22:17 43 Matthew 22:40erera, ni geka beká avanembo sifo ghousaijugeraesa. Ni evetu genembo da kotariamo jo oju ae use, God da uju avanemboijugeraesa. 17 Ava sedo, se ningore! Na-mondeda Agho Dari nange resi? Na-mondeda gitofu Rome embo da kotofukenatakesi ombarera, ai tefo? Ava se ningore!”aminge siseri.

18Avata numo dederuse sisera, ava itata-musedo, Iesu eminge sisira, “Ne gun-gubo kakatori. Ne redae na dedererevu?*19 Moni takesi omburaeva ava, bofuvugaoneta!” sisira.

Setiri, moni budo ijuguseri. 20 Ijugeterogido, Iesu ategi usira, “Moni tamonda,dangio a javo emo, mavedari?” amingeategi etiri, 21 ne siseri, “Rome embo dakotofu, namonde Caesar seraera, nundari,”aminge setero ningido, Iesu sisira, “Avori,Caesar da tofo amo, Caesar dae mutuvubare! A God da tofo amo, God dae mutuvubare!” Iesu aminge setiri, 22 ne ningidobuniseri. Bunedo, ne Iesu dodo iseri.

23 Sifo daba aminda, Jusi embo damendeni, aindae Sadusi embo+ seraeraaimi eredo, Iesu kena fuseri. (Sadusi embo+resena emo, ambari embo jo sekago je-bugedo erae arera, ava koteraera.) 24 Aimifera Iesu kena ategi use siseri, “Ijuga Kato,Moses eminge ijugedo ghusira:‘Genembomave evetu fitari, mandi sasingu

jo sirorae iroro genemboá ambarinunda rori irarira amo, nundaambo bego eniimi roriá fitarira.Genembo ambarira ainda vekasirorare dae sedo, fitarira,’

Moses aminge ijugedo ghusira.25 “Avori, kiki eni sari dae erera. Ningi!

Ambo bego isambu 7 ava namondedajokáda iriara ava, bego beká ai evetu fi-fitusira, ava sasingu eni jo sirorae ireronu ambududurusira. Ambiri, rori amonunda diroruimi fifitusira. 26 Aminguse,fifitero refara, ambo nemboi bu fitidoireira ambududurusira. 27 Ainda ambodabeká, roriá ambududurusira. 28 Avori,se ningore! Amboda sifo eninda, evetugenembo isambu jebuge erarera, seraesa.Gegenembo isambu 7 aimi evetu dabakoava fifituseri. Ava sedo, iria edo, erari dasifoda, evetu amo maveda evetu ari? Bego

aindari, o ambo aindari, ai maveda evetuari? Ava se ningore!” aminge siseri.

29 Setero, Iesu mino nemokena sisira,“Ne sembae beká ava erekoteva. Aindatuka mo: ne God da Geka rea resira, aGod da fakina ava, ne erebuneva. 30 Evetugenembo ambarida ghe jebuge erareraainda sifo aminda, ne kau aneya da kauaminga ava irise, genembo evetu jo fitaearira, a evetu genembokena jo vai ae arira.31 Kotugo ambari embo, ambarida ghe je-bugedo erarera, ainda geka eni sari daeerena. Ningivu! God nu Geka evia ningovodae sisira, amo tegutusevu, ai? Kote givu!32 ‘God, nembuamane Abraham, Isaac, a

Jacob anakora endada irise tumon-duse iriara,

a kotugo oroko tumonduse irera amo,namori.’

God aminge sisira aindae, namondekasama erera: ambari embo mo jo amborodadabaeri. Ava sedo evetu genemboisambu, ambari embo a jebuga emboisasambu, God da dombuda jebuga irera,”Iesu aminge setiri, 33 evetu genemboaminda totorugedo irisera amo, nundaijuga ava ningido dudukughuseri.

34 Iesu geka evevago setiri ningido,Sadusi embo+ mino sari buniseri. Sadusiembo+ mino sari bunisera, ainda bino avairi, Moses da Geka kaifa kakato+ ningido,Iesu kena fera totoruguseri. 35Totorugedo,nenda ijuga kato eni, Iesu geka sembaesirurari ningari dae ategi usira, 36 “IjugaKato, God da Agho Dari jokáda, gekamindafu beká ningiavori?” aminge setiri,37 Iesu mino sisira:“ ‘Ninda Bajari God kena, ninda dubo

a ninda kotari isasambuimi fu-tuse, nusuka numoá ava, dubo bugogoghombaresa!’

38 Amo God da Agho Dari mindafu bekári.39Nunda Agho Dari setena ainda kaugo enimo, eviri:‘Ni tofo dubo buraesa, kau daba aminga

ava, ninda komana barago dubobaresa.’

40 God rea setiri Moses gefusira, a ferovetamendeni gefusera, ainda susu mo eviri,”Iesu aminge sisira.

* 22:18: Moses da Geka kaifa kakato+ da uju mo, Iesu nange fitoro vosaetira ava kotise, nu ategi useri. Iesu nu, “Tefo,takesi jo ombae areva,” saetira amo, ne nu budo, Rome embo da dombuda koto edo diburada fitaeteri. Sifo aminda, Romeembo ne gavanari. O, “Ai, takesi ombareva,” saetira amo, nati embo digari nunda geka imboe use, nu jo tumondae aeteri.

Page 47: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 22:41 44 Matthew 23:1441 Setiri dadabetiri ainda amboda, Moses

da Geka kaifa kakato+ numokena totoru-gusera aikena ategi usira, 42 “Nenda kotarisevu ningone! God evetu genembo sonem-buse, Genembo eni mutari dae sisira amo,mavejori? Oro mavekena sirorari?” Iesuaminge setiri, ne mino siseri, “Amo, nuDavid da sasingu a imemesiri ainda jokádasirorarira. Nu David da Mandi eniri,”aminge siseri. 43 Setero, Iesu nemokenasisira, “Ne geka reseva, a kotugo David tofomandi gefusira ava, jo foa geka dabako aeirira. God da Asisi imi David sonembiriGenemboá tumonduse, ‘Nu nanda Bajari,’gefusira. Geka David gefusira resena amo,eviri:

44 ‘Bajari nu nanda Bajarikena sisira,“Fu, nanda ungo gimanduda anumbiraso,

ninda gitofu ninda fakina ava gosu-ruroro,

ne de bundedo bu foama, ninda ata durudafitono fafasaore!” Bajari amingesisira,’

ava David gefusira. 45 Avori, genembo mo,nunda sasingu da bajariri. Mandi eni joviti numamo da bajari bae aeti. Ava sedoDavid, Genembo amboda furarira ava ko-tise, ‘Nu nanda Bajari,’ sisira amo, nu jonundamandi ava kotise saeri. NuGenemboaindae igheghi use, nunda Bajari arira avasise sisira. Ava sedo, nenda geka setevaamo, jo inono iraeri.” 46 Iesu aminge se-tiri, ne manamana edo geka da mino saribuniseri. Bunisera ai tano aminda, maveeni jo fakina edo, sekago Iesu kena ategiuse, gisae edo ghuseri.

2323:1-12 Moses Da Geka Ijuga Kakato+ A

Kaifa Kakatokena+, Iesu Ghoghora Sisira.(Mark 12:38-39; Luke 11:43, 46; 20:45-46)

1 Iesu aminge setiri dadabetiri aindaamboda, nu namane a evetu genembo to-torugusera aikena eminge sisira, 2 “Mosesda Geka ijuga kakato+ a kaifa kakato+, neMoses da vasa budo ijugeraera. 3 Avasedo, ne rea seraera a ijugeraera ava, amin-gareva. Avata ne rea eraera ava, erá eovedae sise resena. Ainda beká mo: ne reaaovo dae seraera ava, ne totofo jo use saeeraera. Ne sembae eraera. 4 Ne agho daridigari simbugedo, seoro natofo janjagu useirá gheraera. Avata Moses da Geka ijugakakato+ a kaifa kakato+, ne totofo nenda

agho dari jo kaifa use, ainda bouvu jo itakofumbae eraera. 5 Moses da Geka ijugakakato+ a kaifa kakato+, ne rea eraera ava,natofo nemo gido nendae sakai saoro daesise eraera. Moses da Geka kotise, neGod da Geka mendeni gembudo, ungodaa dombuda dighido deingheraera, a tamoasugari da embo, sori babai ghoghousagateraera. Avata ne jo God kotise amingaeeraera. Evetu genembo mendeni, nendaesakai saoro dae sedo, eraera. 6 Kirumodayarera o banungari dae yarera amo, ne vasaevevada anumbari dae uju eraera. 7 Kaudaba aminga ava, ne uju eraera, ne yaombari vasada buvurutururoro gido, evetugenembo ne kakara use, ‘Ijuga Kato’ siseategi aoro dae uju eraera. 8Ne jo amingaeareva. Mave ni ategi use, jo ‘Ijuga Kato’ saearira. Ainda beká mo: ne isambu nano na-mendide inonori. Nenda Ijuga Kato dabakoirira. 9 A ni genembo eni ategi use, jo‘Afa’ sae aresa. Ainda beká mo: nenda Afadabako utuda irira. 10 A mave ni ategi use,jo ‘Bajari’ sae arira. Ainda beká mo: nendaari ekoko kote doyari dae sedo, God nendaBajari dabako mutari sisira. 11Mave nendajokáda giti jighari arira amo, ne isambunune sonembarira. 12 Mave tofo nundajavo jighari erarira amo, nu foa ambokenaarira. O mave nu tofo fitari vosarira amo,amboda natofoi fitoro nu vitarira,” Iesuaminge sisira.

23:13-36 Moses Da Geka Ijuga Kakato+ AKaifa Kakato+, Ne Amboda God Da Bouvu AvaBarera.

(Mark 12:40; Luke 11:39-42, 44, 47-52; 20:47)13 Aminge sise, Iesu sisira, “Arie, Moses

da Geka ijuga kakato+ a kaifa kakato+! Netaká amboda mema itatamareva. Ne gun-gubo kakatori! Ne totofo God da natofo+jo ae ireva. A evetu genembo mendeniGod da natofo+ ari dae uju eraera ava, neneburegeraeva.

14 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato+a kaifa kakato+! Ne taká amboda memaitatamareva. Ne gungubo kakatori! Nedederuse, roriri da kambo a gugua avanenda tofodae ruruse, natofo nemoá gidonendae sakai saore dae sedo, ya God daKamboda+ tere fetedo ghousa futo ba-nungeraeva. Aindae sedo, ne mema ekobeká ava tambareva.

Page 48: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 23:15 45 Matthew 23:29-3015 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato+

a kaifa kakato+! Ne taká amboda memaitatamareva. Ne gungubo kakatori! Gen-embo eni nangedo nenda ambo jimbi ae-tira aindae sedo, ne e gogoghomberaeva.Avata, mave nenda ambo jimbi arira amo,nu nenda ijuga sembae ava nininguse, arieko beká ava arira. Ne aindae sedo, mematambareva.

16 “Arie, ne ijuga kakato sembaeri! Neamboda taká mema mindafu beká avaitatamareva. Ne diti digoide mamaneri.Avanange edo evetu genembomendenidaeemboro ijugeraevu? Ne sembae ijuguseeminge seraeva, “Genembo eni, God daKambo+ ainda javoda beka gajedo irise, yanunda beka gajari ava bejarira amo, ne‘avori’ seraeva. O genembo daba aimi, aurieni ‘gold’ seraera God da Kamboda+ irira,ainda javoda beka gajedo irise, ya nundabeka gajari ava bejarira amo, ne ‘aghodari beká ava bejariá’ seraeva. 17 Amo,ne daghedo sarigeraeva. God da Kambo+da ‘gold’ o moni amo, God da Kambo+ dafakinaimi etiri kakara edo irira. Ava sedo,erá ‘God da Kambo+ kitako’ sise, ‘God daKambo+ moni mindafu’, ava seove! Godda Kambo+ da javoda rea beka gajaresaamo, amingaresa. A God da Kambo+ damoni ainda javoda rea beka gajaresa amo,amingaresa.

18 “Eni mo, ne eminge ijugeraeva. Gen-embo eni olta (altar) da javoda beka gajedoirise, ya nunda beka gajari ava bejariraamo, ne ‘avori’ seraeva. O genembodaba aimi, joba eni oltada fifitusera, aindajavoda beka gajedo irise, ya nunda bekagajari ava bejarira amo, ne ‘agho dari bekáava bejariá’ seraeva. 19 Amo, na sekagoresena: ne daghedo ireva. Olta da faki-naimi joba kakara arira. Ava sedo, erá ‘oltakitako’ sise, ‘joba olta etoda fitiraera, teri-ava,’ seove! 20Ainda bekámo: mave olta dajavoda beka gajarira amo, nu olta (altar) dajavoda a joba oltada fasirira, ainda javodabeka gajarira. Jo dombu eni iraeri. 21MaveGod da Kambo+ ainda javoda beka gajariraamo, nu jo God da Kambo+ ainda javodanembo beka gajae arira. God nu aminda irágheraira ava sedo, nu God da javo ainghaedabade beka gajarira. Jo dombu eni iraeri.22Kau daba aminga ava,mave utu da javodabeka gajarira amo, nu utu da javoda, God da

avo anumba da javoda, a tofo God da javodabeka gajarira. God nu aminda anumbirágheraira ava sedo, jo dombu eni iraeri. Nenatofokena beka gajari da emboro sembaeijugeraeva, aindae sedo, ne mema tam-bareva.

23 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato+a kaifa kakato+! Ne taká amboda memamindafugo itatamareva. Ne gungubo kaka-tori! Nenda gugua tomanako a nenda roeraveveyako kau mosou, yabiyabina, a karajeava budo, diti ghabu sovenisoveni fitido,diti eni budo God kena muturaeva. A nuevevari. Ne amingareva. Avata, amo ki-takori. O Agho Dari da geka tomanako mo:inono da ari, joka ari, geka bekáda bekádasari a ari bekáda bekáda ariri. Roera kiki-tako ava, nene eraeva. Avata roera teriagoevia, ne jo ae eraeva. 24 Ne diti tefori. Neemboro sembae ava ijugeraeva. God daGeka mendeni, ne kaifa eraeva. Avata gekamindafu evia, ne kotae eraeva. Ne aindaesedo mema tambareva.

25-26 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato+a kaifa kakato+! Ne taká mema mindafugoava, amboda tambareva. Ne gungubokakato a diti tefori! Ne kau genembo eni,nunda agha kofiri fokakena seghuse, jokak-ena jo seghae etira. Avavaga, ne goghoetevo nenda tamo eveva etira. Avata nendadubo joká jo simbugae ireva. Ne ari ekokoidoghetiri jokáda ireva. Nenda dighighi aria sosighi ari amo dodo, nenda ari ekokovujegedo dubo joká ava simbugareva amo,ne gegenembo eveva edo irareva, dubojokáda a kotugo nenda irari tamo isaghada.Ava jo ae eraeva aindae sedo, ne mematambareva.

27 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato+ akaifa kakato+! Ne taká mema itatamareva.Ne gungubo kakatori! Nemo kau ambariembo da ofofo gomogori. Isaghakena mo,simbuge gogoghombetevo gari eveva erira.Avata jokáda mo, anakora betedo masaerira. 28 Kau daba aminga ava, natofone gido ‘evevava’ seraera, ne tamo goghoeraeva aindae. Avata nenda dubo joká mo,gunguboimi a ari ekokoimi bedo edo irira.Ne aindae sedo mema tambareva.

29-30 “Arie, Moses da geka ijuga kakato+a kaifa kakato+! Ne taká amboda memamindafugo ava itatamareva. Evetu gen-embo evevago a God da feroveta, nenda

Page 49: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 23:31 46 Matthew 24:7ofofo ava esimbuguse, totofo eminge ser-aeva, ‘Namane abuamane da sifo amindasiroredo iraetera amo, namane God daferoveta jo daoro sirivo ae aeteri. Abua-mane edo ghusera avavaga, namane jo aeaeteri,’ aminge sise seraeva. 31 Amingeseraeva avata, e givu! Nombuamane reakoteraera, kau daba aminga ava, nendaimemesiri koteraera. Ava sedo, geka bekámo: nembuamane rea kotedo ghusera aedo ghusera, ne kau daba aminga ava er-aeva. Nemo, nembuamane feroveta dedoghusera, ainda imemesiri bekári. 32 Avasedo, nembuamane rea edo ghusera avav-aga, oroko eminda evu ya dadabare! 33 Neekoko, Satan da sasinguri!* Ne nangenange ari ekoko mino mutari da vasa omodarige yarevu? Amo jo nene darige yari dakaugo iraeri.

34 “Nene dara eraeva, ainda bouvufumbovo dae sedo, na feroveta, evetugenembo dubo kotari kakato, a God daGeka ijuga kakato+ mendeni dirigaononemokena yarera. Yama, nanda javodasiruroro, nene mendeni sandi daovo sirivoarera, mendeni arafa daovo ambarera,mendeni sandido nenda dengoro indarida kambo+ aminda koto areva, a mendeniondovo ya, reighi mendeni mendeniominda, emboroda deinghuse irarera.35-36Amingururovo, God da natofo evevagodetero sirivo usera ainda mino isambuava, God nemokena mutari, nene ruruseitatamareva. Tuturoda, Abel detiriambududurusira, tano aminda ghe fira,Barachiah da mandi Zechariah, God daKamboda+ detero olta (altar) dombudaambududurusira, ainda mino isambu,ne oroko siroredo ireva, nene ruruseitatamareva. Geka beká resena. Aindamema ne jo darigae areva,” Iesu amingesisira.

23:37-39 Iesu Nu Jerusalem Embodae DuboMema Usira.

(Luke 13:34-35)37 Aminge sise, Iesu sisira, “Arie mará,

nanda natofo Jerusalem emboko! Ne Godda feroveta deovo amburaera, a nundaaghi kakato ghamanai deovo sirivo eraera.Kau kokora nunda mamandi ghabui doghesandi faseraira aminga ava, ne nane kaifause, undari dae uju edo ghuseni, avata nena buregusevu. 38 Ava sedo, God nunda

Kambo+ nenda jokáda irira ava, do dum-bari, ne tefo irareva. 39 Geka beká: am-boda ne na jo gae irovo, na reighi emodoyono, nesuka irise dubo jovereghedo,nati joká dorurovo gido, na jovereghe foabuvono, ne ategi emingareva, ‘Orokaiva!God ni esimbugetiri, nunda javoda refesa!Orokaiva!’ nandae aminge ategi usenati joká dorurovo, furono gareva,” Iesuaminge setiri dadabusira.

2424:1-14 Enda Dadabururari, Tano Mendeni

Sirorari Garera.(Mark 13:1-13; Luke 21:5-19)

1 Iesu javi edo, God da Kambo+ dodoyari dae iri, namane numokena era, Godda Kambo+ ainda vasa mendeni aindedabade ijugari dae sedo, buvurutuseri.2 Buvero, nu namanekena sisira, “Ne Godda Kambo+ ovia gosuse reseva, ai? Avori,ningivu! Na nemokena eminge resena.Gitofuimi foama Kambo+ omo de bejoro,oinda ghamana aveverege vose dadabariraainda amboda, ghamana eniko jo nundavasa ireira, aminda irae arira,” Iesu amingesisira.

3 Iesu nu enda jiro fumbari javo Orivi,aminda ira anumbiriri, namane numo-kena era, namonde kikiako anumbedo,ategi useri, “Ni, ‘God da Kambo+ de be-jarera,’ setesa amo, nanjigo areri? Endadadabari da sifo a ninda jovereghe fu-rari da sifo ava, namane nange kasamaareri? Rea sirorarira amo, nange kasamaaeteri?” aminge siseri. 4 Setero, Iesumino namanekena sisira, “Diti gosuse kaifaevu! Erama, nemo dederuse gungubo sar-era, ava tumondeove! 5 Ainda tuka mo:evetu genembo digari foa, gungubo sise,eminge sarera, ‘God evetu genembo da ariekokodae, Genembo eni mutari sisira amo,namori,’ ne aminge sise, evetu genembodigari ava deroro, nemoá tumondarera.6 Tataya ururoro ningareva, a soka bekáisoro ururoro, ainda bino ava ningareva. Anu sirorarira avata, erá oju eove! Aindabeká mo: aminge siruroro ningareva,avata enda emo, jo sifo aminda dadabaearira. 7 Natofo mendeni mendeni a ga-vana mendeni mendeni eredo, tofo tofoisoro ururoro ningareva. Endada, baimara

* 23:33: Afige, Matthew 3:7 ainda duruda tege garesa.

Page 50: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 24:8 47 Matthew 24:24eko sirorurari, dumo fururari itatamedoghareva. 8Ava sirorarira amo, inono, evetutamo bouvu edo iriama edo, mandi sasingujavi urureari mema itatameraira amingaava, enda da mema sifo aminda tuturoarira.

9 “Sifo aminda, evetu genembomendeniimi foa ne sandido, gavananemokena fakarago are dae sedo, anemo dari ambovo dae sedo, gavanakenamutoro barira. Ne namo tumonderaevaaindae sedo, enda da natofo isambu neimboe arera. 10 Sifo aminda, natofodigari namoá giti tumondusera aimi, naighagha use, nenda tumondari doyarera.Aminguse, ne imboe edo tofo tofo aitoarera. 11 Sifo aminda, feroveta gungubokakato foama, evetu genembo digari avaderarera. Foa gungubo sise, emingesarera, ‘God da feroveta eni mo namori,’sarera. Aminge sise, evetu genembodigari ava dederururoro, ne ‘bekáva’ sisetumondarera. 12 Ari ekoko viti mindafuururari aimi, evetu genembo digari aindadubo bari amo dadabarira. 13 Avata mavefakina edo, namoá tumonduse jo ighaghaae iria ambarira amo, nu jebuga evovodaeirari ava tuve barira. 14 A kotugo, Godnange nunda natofo+ kaifa eraira, aindabino ava vironu siruroro, natofo nunda orooro isasambu ningoro inono ari gido, endasifo aminda tano arira,” Iesu aminge sisira.

24:15-28 Sifo Amboda, Reighi Israel Ava,Gitofuimi Foa Sosighi Arera.

(Mark 13:14-23; Luke 21:20-24)15 (Iesu da geka eregefena evia, mave

tegarira amo, nu ningido kote simbugaredae sise resena.) Aminge sise, Iesu sisira,“God da feroveta Daniel nu eminge sisira,‘Amboda roera eko beká ava bu foa fitoro,God da vasa kakara nunda Kambo+ joká*aminda fetari, aimi bebeta arira.’ Avabu foa fitoro fetirari, 16 ne Frovensi Judia

eminda irise gareva amo, ne eredo sumbuyasivu, doriri ominda jungove! 17 Mavenunda ofoda † anumbirari, sifoá foa bu-vari garira amo, nu jo ere kambo jokáda,gugua eni bari dae jo terae arira. Nutaká eredo sumbarira. 18 A mave varedasaramana ururari, sifoá foa buvarira amo,nu jo nunda tamo asugari bari dae sedojovereghe kamboda yae arira. Nu takásumbarira. 19Mará! Na evevetu mave sifoaminda tamo bouvu edo irarera aindae,dubomemaerena. Ainda bekámo: evevetusifo aminda tamo bouvu edo irarera, osasingu veveyako unduse ami futuse irar-era amo, ne sumbari dae ató barago use,mema mindafugo ava itatamarera. 20 Godkena banungururuvu, erama dara resenaevia, yaura teria da sifoda o Jangutari daSifo aminda siroreure! Ainda susu mo: sifoaminda siroraetira amo, sumbu darigarifakarago aeti. 21 Ainda beká mo: memaa bouvu sifo aminda sirorarira amo, teriabekári. Enda sirorusira ai tano ghedo ojiraorokoé, mema aminga ava jo sirorae irira.Kotugo mema a bouvu resena emo, aindaamboda barago, jo sekago aminga ava siro-rae arira. 22 Avata jo ghousa irae arira.God setiri fetirira amo, eviri. Dara fu-rarira amo, jo ghousa irae arira. Ghousagoiraetira amo, evetu genembo isambu sirivoaeteri. Avata God nunda natofo gategusira,nendae kotise sari, dara furarira amo, joghousago irae arira.

23 “Sifo aminda, mave nemokena sarira,‘God namondeda ari ekokodae, Genemboeni mutari dae sisira amo, eviri. Fuvugaove!’ sarira. O ‘Numo omindari,’ amingesarira amo, erá tumondeove! 24Ainda bekámo: gegenembo mendeni eredo, foa gun-gubo sise, ‘Genembo eni God mutari sisiraamo, namori,’ sarera. Nemo feroveta gun-gubo kakatode dabade foama, God da nato-fokena dederururoro, ‘bekáva’ sise, nemoátumondaeteri. Aminguse, ne tano a ari

* 24:15: Tamo foyago da gekaimi gefuse, ‘nunda Kambo+ joká’ ava jo sae usira. Amo tufako sise, ‘roera eko beká vasakakara aminda’ avanembo sisira. Evetu genembo mendeni da kotari mo, Iesu geka ava sise, God da Kambo+ aindaesariá seraera. O mendeni erekotera, nu reighi tomanako Israel, o reighi Jerusalem aindae sariá seraera. Kau dabaava, namonde geka ‘roera eko beká’ ainda tuka jo kasama e gogoghombae eraera. Evetu genembo mendeni da kotarimo: nu ‘God da gitofu eko beká eni’ aindae sariá seraera. O mendeni da kotari mo, nu ‘Rome embo da isoro kakato’aindae sariá seraera. O evetu genembo mendeni erekotera amo, ‘gode eninda dangio bu foa God da Kambo+ jokádafitoro fetirari’ aindae sariá sise seraera. † 24:17: Matthew tamo foyago da gekaimi, ‘kambo eno ikáda’ gefusira.Iesu nu kambo da anumbari vasa kotise sisira. Israel aminda, borija jo teria dirae eraira. Ava sedo, nenda kambo itidoghusera amo, ne eno jo fitae edo ghuseri. Ne ghamanai itutuse, vasa beragha kambo ikáda simbugedo ghuse ofodaebudo ghuseri. O namonde mo, kambo enoghae itiraera. Ava sedo, namonde eminda, ‘kambo eno ikáda’ tegarera amo,namonde anumba vasa jo kotae arera.

Page 51: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 24:25 48 Matthew 24:45mendeni mendeni ururoro evetu genembone jo gae iriara ava, nenda gitida sirorarigarera. 25 Dara resena emo, jo sirorae iriri,numavega ava kasama edo, fakina aovodaesedo, orokoá seteno niningereva.

26 “Setena, daba ava sari dae erena.Evetu genembo mendeni eredo emingesarera, ‘Keriso reighi uvu irae da vasaaminda irira.’ Aminge sarera amo, eráaminda gari dae yeove! O eminge sarera,‘Keriso ominda jungedo irira.’ Amingesarera amo, nenda geka erá tumondeove!27Ainda bekámo: Evetu Genembo da Koro+jovereghe furarira amo, nu jo ufena furaearira. Nu, kau biria tarighedo sovenisovenisarige feteari giraera aminga ava, EvetuGenembo da Koro+ fururari, evetu gen-embo isasambu garera.

28 “Ambari emboda tamo reda betirarira,rika riduna aminda josarera,” Iesu amingesisira.

24:29-31 Evetu Genembo Da Koro+, Emin-guse Jovereghe Furarira.

(Mark 13:24-27; Luke 21:25-28)29 Aminge sise, Iesu sisira, “Dara setena

dadabarira ainda ambodamo, utu da fakinaraugo edo javi ururari, iji da usasa dadabu-rurari, inua jo janimbae arira. A damanautuda dore vosarira. 30 Ainda amboda,Evetu Genembo da Koro+ da tano, utudaisagha ururari, evetu genembo isasambuendada irera, ne ava garera. Gido, soraraururoro, Evetu Genembo da Koro+ vosefururari garera amo, foroga etoda fetedonunda fakina a usasa tomanako aing-hae, vose fururari garera. 31 Gosururoro,tavuya fusari, Evetu Genembo da Koro+nunda aneya dirigari endada vose foa, ijivitarikena a vosarikena, kotugo forifori-manakena a yavatakena, aminda yama,nunda natofo gategusira ava unumbe budoyarera,” Iesu aminge sisira.

24:32-35 Ika Kayuyu Da Kasiari.(Mark 13:28-31; Luke 21:29-33)

32 Aminge sise, Iesu sisira, “Ika kayuyuda ijugaboro ava kasama evu! Ika amotuturo edo, tunó seka yaughururari garevaamo, ne kasama areva, ‘Borija da sifo bu-vira ava sedo, beká jighari da sifo utuaerira.’ 33Kaudaba aminga ava, roera setenaava sirorurari gareva amo, ne kasamaareva, ‘Sifo utua iri, tuturo ari dae erira.’

34 “Geka evia kotovo dae sise re-sena! Roera setena ava sirorurari, evetugenembo oroko siroredo endada irera,mendeni garera. Mendeni ambarera, avatamendeni jo ambae iroro sirorari garera.35Utu a enda dadabarira avata, nanda gekajo dadabae arira, evovodae irarira.”

24:36-44 Iesu Furari Da Sifo Ava, GodNusuka Kasama Erira.

(Mark 13:32-37; Luke 17:26-30, 34-36)36 Aminge sise, Iesu sisira, “Avata Evetu

Genembo da Koro+, nanjigo jovereghe fu-rarira ainda Sifo amo, mave jo kasamaaeri. Aneya ne jo kasama aeri, a God daMandi barago, nu jo kasama aeri. God Afanusukako kasama erira. 37 Kau evetu gen-embo Noah da sifoda edo ghusera amingaava, evetu genembo amboda kotae ko-tae ururoro, Evetu Genembo da Koro+jovereghe furarira. 38 Usegha a gisi jofurae iriri ainda gitida mo, umo gamouse, kirumo use, evetu fifitero a vai ero,Noah nunda ghakada+ vivitusira. 39 Vitiri,rea sirorarira ava, ne bunari gido ko-tae kotae ero, usegha a gisi fira buvudogaunghetiri mindi sirivo useri. Evetugenembo kau daba aminga ava ururoro,Evetu Genembo da Koro+ jovereghe fu-rarira. 40Furarira da sifo aminda, genemboeni nunda komanaghae vareda saramanaururoro, foama eni ruruse eni doyarera.41 Evetu eni nunda komanaghae faravajasiroro, foama eni ruruse eni doyarera.42 Ava sedo, kaifa use gigitevu! Ainda susumo: nenda Bajari sifo reda furarira ava,ne erebuneva. 43 Avata geka evia kasamaareva. Ainda sifo kau emingori. Kambo nu-mamo, tafasara kato foa buvari da sifo avaningi kasama aetira amo, nu diti fangedokaifa aeti, jo doyari foa nunda Kambo+bejae aeti. 44 Ne aindae sedo, nandaetefode numonde kaifa esimbuguse irivu!Ainda susu mo: Evetu Genembo da Koro+jovereghe furarira da sifoá, ne bunise irovojovereghe furarira,” Iesu aminge sisira.

24:45-51 SaramanaKato Eveva, A SaramanaKato Eko Amo, Kau Emingori.

(Luke 12:41-48)45 “Saramana kato dubo koteraira, a

saramana e gogoghomberaira amo, kauemingori. Saramana kato amo saramanae gogoghombeari gido, nunda bajari searisaramana kato amo viti bajari da duruda

Page 52: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 24:46 49 Matthew 25:20fetedo, saramana kakato mendeninde,nenda saramana gategedo, nenda bayausoro edo, kambo a roera isambu kaifaurureari, bajariá ya deingheraira. 46Kaifa egogoghombururari nunda bajari jovereghefurarira amo, saramana katoá aindae ivugabeká ava arira. 47 Na eminge resena:bajariá nunda kambo a nunda roeraisambu saramana kato aikena mutari,evovodae kaifa edo gharira. 48 O saramanakato nu genembo eko iraetira amo, nueminge kotaeti, ‘Nanda bajari jo totoifurae, ghousa futo irarira, tano.’ 49 Nuaminge kotedo tuturo edo, nunda bajari dasaramana kakato mendeni ava, soesa ondidedo, nu uvu fakara ainda oduso kakatomendeninde dabade anumbedo, uvu amomindido ghaeteri. 50 Aminguse, nundabajari da furari sifo ava kotae edo irari,nunda bajari amo foa buvarira. 51 Buvudogido, saramana kato amo, dedo dive gafariambarira. Gungubo kakatokena eraera,avavaga numokena ari ambarira. Gungubokakatode dabade sorara use, dika ghininjighananja ghuse irarera,” Iesu amingesisira.

2525:1-13 Ade Jamena Ghabu Sovenisoveni

Ainda Ijugaborori.1 Aminge sise, Iesu sekago sisira, “Sifo

aminda, evetu genembo nange God da vasaevevada teroro ne kaifa* arira, ainda kasiaeni sari dae erena. Amo eviri. Genembo eninu evetu fifituse, kirumo ari dae sedo aira.Iri, ade jamena ghabu sovenisoveni aiminenda nanefa budo, genemboá unumbe bufurari dae sedo aera. 2 Ade jamena ghabusoveni mo, nenda munju kikitakori. Aghabu soveni mo, nenda munju evevagori.3 Munju kikitako amo, ne nanefa da uvujo teria baeri. 4 O munju evevago amo, neuvu botoro eni budo aera. 5 Aera, emborosoroda fete kaifa eteri. Avata genemboá jototoi furae etira. Etiri, ne diti bainghetirifafasedo averi.

6 “Tumba soroda, ‘Fuvu! Genemboevirere, tambove!’ kori aminge siriningido, 7 ade jamena diti fange eredo,nanefa da vuiki (wick) jighero vitira.8 Vitiri, munju kikitako amo, ne eredonenda kokomanakena seteri, ‘Nenda uvu

itako namane sonembevu!’ ne amingesetero, 9 ade jamena munju eveva amo,ne seteri, ‘Tefo. Emo jo namonde dabadebaoro inono ae arira. Ne yasivu, bisnis(business) embokena seka ombove!’ neaminge seteri. 10Setero, ade jamenamunjukikitako amo, ne uvu ombari dae sedoero, genemboá ojighira buvira. Buviri,ade jamena uvu budo aera amo, ne eredogenembo ainde dabade kirumo ari daeaera, kamboda teretero guro gajetira.

11 “Guro gajetiri ainda amboda, adejamenamendeni amo ojera buvudo, ajaghafetedo kori seteri, ‘Bajari, Bajari, guro afige,namane terore!’ aminge seteri. 12 Setero,nu nemokena setira, ‘Geka bekári: nemavejori, na erebunena,’ genemboáaminge setiri dadabetira.” 13 Iesu amingesedo, tano ari dae use eminge sisira, “Kaifause irivu! Ainda beká mo: Evetu Genemboda Koro+ sifo nanjigo jovereghe furariraava, ne bunariri,” Iesu aminge sisira.

25:14-30 God JobaMuturaira, Ainda Kasiari.(Luke 19:11-27)

14 Aminge sise, Iesu sisira, “Setena, dabaava sari dae erena. Sifo amo kau emingori.Genembo eni esa yari dae kotetira. Ko-tise, aghi etiri nunda saramana kakato to-torugetero, nunda gugua a moni+ nenekaifa aoro dae sedo, mutiri beri. 15 Amo,nenda irari kau mavegoá, a nenda munjukau mavega ava gi kasama edo, nundaroera ghasetiri beri. Eni K30,000 bira, eniK12,000 bira, a eni K6,000 bira. Mutiri bero,genemboá javi edo aira. 16 Iri, saramanakato K30,000 bira amo, nu eredo aira, aimibisnis (business) a oriro use sekago K30,000bira. 17 Saramana kato K12,000 bira amo,nu kau daba ava use, aimi saramana usesekago K12,000 bira. 18 Avata, nenda ko-mana eni K6,000 bira amo, nu eredo airabako ghambudo, nunda bajari da moni+aminda fiti fatira.

19 “Sifo ghousa ambari ava dadabe-tiri ainda amboda, bajari jovereghe ojira.Ojira setiri, nunda saramana kakato etod-aba naká ojera buvero, nunda moni+ fu-tusira aimi rea usera, aindae ategi etira.20 Saramana kato K30,000 bira amo, airateredo, K30,000 etiri sirorusira ava, futusesetira, ‘Ninda K30,000 futusesa amo, eviri.

* 25:1: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo aindae rea gefusera ava, tege garesa.

Page 53: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 25:21 50 Matthew 25:41Kotugo K30,000 emo, nane saramana etenosiroretira.’

21 “Aminge setiri ningido, nunda bajarinumokena setira, ‘Aiyakoe beká resena!Ni e gogoghombetesi. Ni saramana katoevevagori. Nanda roera jo digari iraekomutena ava, nangedo eteso digetiri besi.Ava sedo, oroko nanda roera digari avamu-tono, nine kaifa aresa. Fu, nangae dabadeivuga aore!’ aminge setira.

22 “Kotugo setiri, saramana kato K12,000bira amo, aira teredo setira, ‘Ninda K12,000futusesa amo, eviri. Kotugo K12,000 emo,nane saramana eteno siroretira.’

23 “Aminge setiri ningido, nunda bajarinumokena setira, ‘Aiyakoe beká resena!Ni e gogoghombetesi. Ni saramana katoevevagori. Nanda gugua jo digari iraekomutena ava, nangedo eteso digetiri besi!Ava sedo, oroko nanda roera digari avamu-tono, nine kaifa aresa. Fu, nangae dabadeivuga aore!’ aminge setira.

24 “Kotugo setiri, nenda komana K6,000bira amo, aira teredo setira, ‘Bajari, nakasama erena, ni genembo fakaragori.Evetu genembo mendeni roera goveoro,ainda vuji nine ya bamburaesa. A evetugenembo mendeni roera veka goveoro,ainda beká nine ya buraesa. 25 Na aindaeoju edo, ninda moni+ budo ena endadaghambu fiti fateni. Gi! Ninda moni mutesaamo, evirere,’ aminge setira.

26 “Setiri, saramana kato ainda bajarieredo setira, ‘Ni saramana kato ekori! Niimboe kato, guka dagaya bekári! Nindakotari mo: evetu genembo mendeni roeragovoro, ainda vuji ava nane ya bambariri,a evetu genembo mendeni roera vekagovoro, ainda beká ava nane ya bambariava, koteraesa. 27 Ava sedo, ni nangenanda moni evia bu ya banikada (bank) fi-taso, aminda irari saramana ururoro, aindabaako sirorari, na jovereghe foa bae eteni!’aminge sedo, 28 nu jovereghedo nundamendenikena setira, ‘Ne moni numokenasaghimbe budo, genembo eni K25,000 ru-rusira, aikena mutuvu bare! 29 Ainda bekámo: mavekena rea irarira amo, mendenimutoro, nune bari inono beká ava arira. Omavekena tefo beká, o itako irarira amo,ábarago saghimbe baoro, nu makasi bekáava arira. 30 Avori, genembo guka dagayaósandi bu yasivu, fugovo ajagha ya tum-bada irise, aminda sorara use dika ghininji

ghananja ghuse irare!’ saramana kakato dabajari aminge sedo tano etira,” Iesu amingesisira.

25:31-46 Ategi Da Sifo Mo, Kau Emingori.31 Aminge sise, Iesu sisira, “Evetu Gen-

embo da Koro+ kini (king) arira aindasifoda, nu nunda aneya isambude dabadefoama, nunda avo anumba usasago amindaviti anumbarira. 32Anumbirari, saoro endada natofo a evetu genembo isambu foa,nunda dombuda totorugarera. Totoru-gaoro, kini tuturo edo, eveva gatege budonunda ungo gimanduda fitarira, a ekokoánunda ungo umbefukena fitarira. Kau sifi(sheep) kaifa kato, nunda sifi gatege ru-ruse gouti (goats) doyeraira, aminga avaarira. 33 Evetu genembo eveva amo, gategebudo nunda ungo gimandukena fifituse,ekoko amo nunda ungo umbefukena do-yarira. 34 Amingedo, kini, evetu genemboungo gimandukena fetarera aikena sarira,‘Fuvu, God Afa utu a enda use, vasa evevanendae sise esimbugusira, aminda yaovo,ne esimbugedo kaifa ari dae resira. Fuvu,ya aminda terove! 35 Na uvu bayaudaeighoi itatameno, mutevo ruruseni. Najo nenda tofo iraeri. Avata feno gido,joka etiri na bu kaifa usevu. 36 Na emboboka tefo ireno, mutevo na tamo gagarauseni. Na kae bu fasireno, ne feva uvu ikasonembedo futusevu. Na diburada fiteroteredo ireno, ne feva buvevo, na nendadombu gido, ghamo aseguseni,’ kini (king)aminge sarira. 37 Sari dadabari gido, evetugenemboeveva aimi eminge sarera, ‘Bajari,nange resesi? Ni nanjigo ighoi itatameso,namane gido uvu bayau futuseri? 38 Oni nanjigo teana embo da kaugo edo fesabuveso, namane gido ni bu kaifa useri? O ninanjigo embo boka tefo ireso, namane gidosonembuse futuseri? 39 O ni nanjigo kaebu fasireso, namane gido uvu ika budo erasonembuseri? O, ni nanjigo diburada iresogido, namane era buvero, ni namanendadombu gido dubo jama usesi?’ amingesarera.

40 “Aminge saoro, kini (king) sekagonemokena sarira, ‘Sonemba evia nandanano namendi, foivo batekena edo ghu-seva amo, ne namokena edo ghusevu,’kini nu aminge sedo, 41 evetu genemboekoko ungo umbefukena fetarera aikenaeminge sarira, ‘God Satan nunda aneyade

Page 54: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 25:42 51 Matthew 26:16dabade ya terore dae sedo, vasa enindaavaraka simbugusira. Nembarago vasadaba aminda ya terovo dae resena. Avasedo, yasivu terove! 42 Na uvu bayaudaeighoi itatameno, ne na jo sonembuse mu-tae usevu. 43 Na teana embo da kaugoedo fena buveno, ne na jo bu kaifa aeusevu. Na embo boka tefo ireno tambudo,na jo sonembedo mutae usevu. Na kae bufasireno, ne uvu ika jo sonembedo mutaeusevu, a na diburada ireno, ne jo furovona nenda dombu gido ghamo asegae useni,’44 kini nu aminge sari dadabari, ne minonumokena sarera, ‘Bajari, nange resesi? Nivasa reda ighoi itatameso, namane ni gidojo sonembae useri? Ni nanjigo feso gido,namane ni jo sonembae useri? Ni nanjigoembo boka tefo ireso o kae budo fasiresoo diburada ireso, namane jo joka edo nisonembae useri? Se ningore!’ amingesarera. 45Aminge saoro, kini sekago nemo-kena sarira, ‘Nanda nano namendi, foivobate da mema a dubo mema gido, jo jokaedo sonembae edo ghuseva, amo namo-kena edo ghusevu,’ kini nu aminge saridadabari, 46 nu evetu genembo amo diri-gari yama, vasa eninda mema evovodaeitatamuse irarera. O evetu genembo evevaamo, ne vasa eninda yama jebuga evovodaeirari ainda vasada buvudo, dubo jamaghaeevovodae irarera,” Iesu aminge sisira.

2626:1-5 Iesu Daoro Ambare Dae Sedo, Man-

aka Garuseri.(Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53)

1 Iesu aminge ijugetiri dadabetiri, nunamanekena sisira, 2 “Sifo etoto dadabariainda amboda, namonde Jusi embo dakirumo javo Jarige Yari da Kirumo+, avafoa buvarira. Sifo aminda, evetu genembomendeni, ne Evetu Genembo da Koro+ san-dido daoro ambare dae sedo, gitofukenamutarera,” aminge sisira. 3 Sifo dabaaminda, fristi+ da kokotofu a Jusi emboda babojegari era, fristi+ da giti jigharijavo Caiaphas da kamboda totoruguseri.4 Totorugedo, Iesu ufena sandi daoro am-bare dae sedo, manaka garuse 5 emingesiseri, “Namonde Jarige Yari da Kirumo+da sifo aminda, jo ae arera. Ainda tukamo: amingarera amo, natofo tomanako

kirumodae totorugarera aimi, ne janje ekoedo titigho arera tanojo,” aminge siseri.

26:6-13 EvetuEni Fira, Usuimi IesuDa JirodaAveregusira.

(Mark 14:3-9; John 12:1-8)6 Iesu nu ira reighi javo Bethany aminda

buvudo, genembo javo Simon Referoaikena 7 iriri, evetu eni usu da muka aimibudo fira, Iesu kena teterusira. Botoroghamana arabasta aimi usera, ainda jokádausu ava vendero iriri budo fusira. Usumuka resena emo, munonderi, a nundaminó mo teria bekári. Ava bu fira teredo,Iesu bayau riri, usuimi nunda jirodaaveregusira. 8 Averegetiri dadabetiri gido,namanenda mendeni janje eko useri. Edosiseri, “Omo nange edo soesa averegetiridadabeti? 9 Omo budo oriro aetera amo,ainda moni digarigo sirorari budo makasiembokena ghasaeteri,” aminge siseri.

10 Avata namane aminge sero, Iesuitatamedo namanekena sisira, “Redae eve-tué dombuda resevu? Nu namokena vekaeveva etira. 11 Eregoseva: makasi embone sifo ghousa, nemonde dabade irá gher-aeva; ava sedo, nemo sonembari sarevaamo, sonembuse irá ghareva. O namo, jonamonde dabade sifo ghousa irae arera.12Averegetira emo, nanda tamo simbugedonamo bu furugarera aindae sedo, etira.13 Na geka beká resena. Ningivu! NandaBino Eveva reda ya buvari ningarera amo,evetué rea namokena etira ava, erá kotaeeore dae sedo, vironu sise, nunda bino eviasise irarera,” aminge sisira.

26:14-16 Judas Nu Ira, Iesu Dari Dae Sedo,Gitofude Dabade Manaka Garuseri.

(Mark 14:10-11; Luke 22:3-6)14 Ainda amboda, namane 12 nama-

nenda jokáda, genembo eni Keriot embojavo Judas aimi eredo, fristi+ da kokoto-fukena ira, 15 eminge sisira, “Na Iesu nendaungoda fitarena amo, ne rejoá nandae mu-tarevu?” aminge setiri, ne moni+ babai 30,inono K1,200 avavaga tegedo, numokenafutuseri. 16 Mutero budo, Judas tuturoedo, Iesu nange ufena budo nenda ungodafitaetira, ainda emboro ava kakova usira.

26:17-25 Iesu Nunda Ambo Jimbide Dabade,Jarige Yari Da Kirumo+ Useri.

(Mark 14:12-21; Luke 22:7-13, 21-23; John13:21-30)

Page 55: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 26:17 52 Matthew 26:3617 Yisti Kanangara Ari da Kirumo+ ainda

sifo kakara tuturo iri, sifo daba aminda,namane Iesu kena era ategi useri, “NamaneJarige Yari da Kirumo+ reda esimbugaorodae uju eresi?” 18Aminge setero, nu sisira,“Jerusalem aminda yasivu! Genembo eniaminda irirare. Numokena yasivu emingesaove, ‘Ijuga kato eminge setira, “Nandasifo buvira. Ava sedo, nanda ambo jimbideninda kamboda Jarige Yari da Kirumo+ avadabade mindarera,” ’ ” Iesu aminge sisira.

19 Setiri, namane eredo era, Iesu reasisira amo, isagha etiri Jarige Yari daKirumo+ simbuguseri. 20 Simbugetero dad-abetiri ungobu iri, namane 12 a Iesu dedabade bayaumindari dae sedo, era anum-buseri. 21 Anumbedo, bayau rise aindajokáda, Iesu eminge sisira, “Na nemo-kena geka beká sari dae erena. Namondeanumbirera einda jokáda, genembo eni-imi, namoá gitofukena aito arira,” amingesisira. 22 Setiri, namane dudukughedodubo mema use, tuturo edo daba dabanumokena ategi useri, “Bajari, ni mavedaeresesi? Se ningore! Ni namokena re-sesa, ai?” namane isambu aminge siseri.23Setero, Iesumino sisira, “Genembomavenangae ungo dabade, bayau sukada fati burerera, amo numori. 24God da Geka jokádarea gembero irira, amo eviri:‘Evetu Genembo da Koro+ ambarira,’aminge gefuseri. A aminge sirorarira.Avata, genembo mave nu aito ari ambariraamo, nu mema a bouvu teriago beká avabarira. Evevamo, nu jo sirorae aeti!” 25 Iesuaminge setiri dadabetiri, genembo maveamboda Iesu aito usira aimi eredo, Iesukena ategi usira. Amo, na Judas dae resena.Avori, Judas nu eredo ategi usira, “IjugaKato, ni mavejodae resesi? Nandae resesa,ai?” aminge setiri, Iesu mino numokenasisira, “Resesa, avori!”

26:26-30 Bajari Da Kirumori.(Mark 14:22-26; Luke 22:14-20; 1 Corinth

Embokena 11:23-25)26 Setiri dadabetiri, ne bayau rise, Iesu

nu farava budo, God Afakena ‘aiyakoe’sedo, esimbugedo jighi embebegedo, na-manekena futusira. Futuse sisira, “Emonanda tamori. Bu mindivu!” aminge sedo27 ainda amboda, nu agha bu jighiri eretiri,

God kena ‘aiyakoe’ sedo, namanekena fu-tuse sisira, “Ne isambu mindivu! 28 Emonanda ororori. Nanda ororoimi, God nu,numokena ya buvari da emboro+ seka, afi-gari dae erira. Evetu genembo digari dajebugadae sedo, nanda ororo averegaonovosedo emboro+ afigari, God nenda ariekoko kote doyarira. 29 Na nemokena re-sena: na vaini (wine) jo mindae irono,Afa sari ne nunda vasa* eveva aminda yaterovo, namonde dabade anumbedo, navaini sekago aminda mindarena,” amingesisira.

30 Iesu aminge setiri dadabetiri, namaneeredo yaru eni divudo, kambo dodo endajiro fumbari javo Orivi, aminda iseri.

26:31-35 Peter Iesu Ighagha Arira Ava, IesuNu Giti Osa Sisira.

(Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38)

31 Aminda ise, Iesu namanekena sisira,“Tumba erejirira einda jokáda, ne isambuna dodo sumbareva. God da Geka jokádarea aindae sedo gembero irira amo eviri:‘God sifi (sheep) kaifa katoá dari ambari

gido, sifi sarigedo nunda nundasumbarera,’

God da Geka aminge resira. 32 Avata ko-tugo, God sari na ambarida ghe jebugedoerarena ainda amboda, na ya FrovensiGalilee aminda buvuruturono, ne ambodafurareva,” aminge sisira.

33 Setiri, Peter numokena sisira, “Bajari,ninda mendeni ni ighagha edo doyarera,tanojo. Avata namo, ni itako jo doyaearena.”

34 Peter aminge setiri, Iesu numokenasisira, “Na nimokena geka beká resena.Sifode, kokora sifo jo karigae irari, ni naumbu etodaba naká ighagha aresa.”

35 Aminge setiri, Peter numokena sisira,“Na ni jo ighagha ae beká arena. Na nan-gae dabade ambarera amo, avori,” Peteraminge sisira. Kotugo namane isambugeka daba ava siseri.

26:36-46 Iesu Ira Reighi Javo Getsemani Bu-vudo, Vare Jokáda Banungusira.

(Mark 14:32-42; Luke 22:39-46)36 Ainda amboda, Iesu namane na-

monde dabade era, reighi javo Getsemaniaminda buvudo, nu namanekena sisira,

* 26:29: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 56: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 26:37 53 Matthew 26:59-60“Ne eminda anumbirovo, na ya omindabanungarena,” aminge sisira. 37 Amingesedo, nu Peter a Zebedee da vide ja-mena etoto naká ava budo, nemonde erafetedo, Iesu nu dubo mema ambarakousira. 38 Etiri, nemokena sisira, “Nandadubo jokáda, bouvu mindafu beká ava ere-fufena. Fufuse, na ambududurerena. Nediti fakara edo, eminda fetedo namo kaifaururuvu!” aminge sisira.

39 Aminge sedo, ne dodo itako ira, dom-bui du fasedo banunguse sisira, “Arie,nanda Afa! Emboro eni tambaetesa amo,mema oroko namokena refira evia, sasodarigaeti! Avata, na jo nanda uju ava aridae sae erena. Ninda uju ava arena!”

40 Aminge sedo, nu ere jovereghedo na-manenda mendeni etodaba naká, Peter,James, a John kena ira buvudo, ne fafaseavéro tambudo, Peter kena eminge sisira,“Fasireva, ai raveva? Ne redae sifo tufakojo diti fakara edo, na itako kaifa aeri? 41EráSatan foa nemo dereuri ari eko eove daesise, diti fakara edo banungevu! Nenda ujua kotari namokenari. Avata nenda tamoimboe edo, diti bouvu etiri, ne fakina jo aeereva,” Iesu aminge sisira. 42Aminge sedo,nu jovereghe ira banunguse sisira, “Arie,nanda Afa! Emboro eni jo inono ae aetiraamo, na, emboro simbugusesa aminda ise,ninda uju ava use ambarena. Ninda uju avasirorare!” aminge sedo, 43 jovereghedo irabuvudo, ne sekago diti bainghetiri fafasedoavéro tafusira.

44 Ava gido, nu sekago jovereghe ira,kau daba aminga ava sekago banungetiridadabusira. 45 Dadabetiri, ira Peter, James,a John kena sisira, “Ne ravava amo, nange-tiraimi kotugo sekago fase ravevu? Givu!Sifo buvira! Oroko Evetu Genembo daKoro+ ari ekoko embo da ungoda fitarira.46 Erevu namonde ya gaore! Givu! Gen-embo namo aito erira amo, evia buvirere!”aminge sisira.

26:47-56 Iesu Sanduduseri.(Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:3-12)

47 Iesu aminge siri, namanenda enijavo Judas, fira buvurutusira. Fristi+ dakokotofu a Jusi embo da babojegari, neevetu genembo mendeni dirigetero, kaiyaa gandigha ava budo, Judas de dabadefera buvurutuseri. 48 Giti ne jo javi edofurae irise, gitofu Iesu kau nange kasamaaetera aindae, Judas nu eminge sisira,

“Sandi muno arena amo, numora avori.Ururono aminda kasama edo, nu san-dareva!” aminge sisira. 49 Judas gitofudedabade fera buvudo, Judas dambu Iesukena ira sisira, “Ijuga Kato, iresa,” amingesedo, Iesu sandi muno usira. 50 Etiri, Iesunumokena sisira, “Nanda komana, ni reaeresa amo, totoi e!” aminge setiri, gitofufera Iesu sanduduseri.

51 Sandudero, namanenda eni ungoiminunda kaiya budo jighiri eretiri, fristi+ dagiti jighari ainda saramana kato da den-goro ava, kaiyaimi je gafugetiri dudurusira.52 Etiri, Iesu numokena sisira, “Erá amin-geose! Ninda kaiya voruda vendi! Ai resiraamo: isoro kakato ne, isoro udo ya sirivoarera. 53 Ne kasama aetevu: nanda Afasonembare dae sedo benunu sarena amo,nu aneya 70,000 avavaga mutari foama nasonembarera. 54 Avata na amingaetenaamo, God da Geka rea resira, ainda beká josirorae aeti. Ava sedo dovu na sandore!”Iesu aminge sedo, 55 jovereghe gitofukenaeminge sisira, “Ne redae kaiya a gandighabudo, namo sandari dae sedo refevu? Najo tafasara kato iraeri. Na namonde sifoghousa God da Kamboda+ ijugedo ghusenaamo, ne nangusirai na aminda jo sandaeedo ghusevu? 56 Avata ne emingereva dabeká mo: God da Geka rea resira, ava bekáare dae sedo, nene etevo sirorerira,” Iesuaminge sisira.

Aminge setiri ningido, namane isambuoju edo, nu do sufuseri.

26:57-68 Iesu Koto Ari Dae Sedo, Budo Iseri.(Mark 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; John

18:13-14, 19-24)57 Natofo Iesu sandudusera amo, budo

era, fristi+ da giti jighari javo Caiaphas,ainda kamboda buvurutuseri. Moses daGeka ijuga kakato+ a Jusi embo da baboje-gari totorugedo irero, Iesu bu teteruseri.58 O Peter mo, nu itako ambokena fetiriri,Iesu budo ero, nu amboda amboda udo ira,fristi+ da giti jighari javo Caiaphas, nundakambo da furu aminda teredo, ofotighidabuvudo fefetusira. Fetedo, ne Iesu kenarea arera ava, itatame gari dae sedo, Peterisoro kakato mendeni ainde dabade anum-busira.

59-60Avori, fristi+ da kokotofu a kanisere-mane isambu aminda totorugusera aimi,Iesu daoro ambare dae sedo, susu kakovauseri. Susu tambari dae sedo, setero evetugenembo mendeni fera teredo, Iesu dae aji

Page 57: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 26:61 54 Matthew 27:4siseri. Ne gungubo teria futo siseri. Avatanumo saoro ambari da susu eni jo tam-baeri. Ainda amboda, gegenembo etoto erefetedo, 61 eminge siseri, “Genembo emo,nu eminge sisira, ‘God da Kambo+ nanejighi bejedo, sifo etodabanaká ainda jokádasekago itono fetarira. Amingari mo, namo-kena inonori,’ ” etoto nakái aminge seteroningido, 62 fristi+ da giti jighari eredo, Iesukena ategi usira, “Geka setera aindae, nireju eni saresa? Evetu genembo reseraemo, geka bekári?” 63 Aminge sisira, avataIesu nu geka reju eni jo saeri. Etiri, fristi+da giti jighari sekago Iesu kena sisira, “Godirira, ainda javoda resena. Ni mino seningore! God evetu genembo da ari ekokokote doyari dae sedo, nunda Mandi mutarisisira amo, nimori, ai? O, jo nimo iraeri? Seningore!”

64Nuaminge setiri, Iesuminonumokenasisira, “Resesa, avori. Kotugo nemokenaresena: amboda ne, Evetu Genembo daKoro+, God Fakina Kato ainda ungo giman-dukena anumbirari gareva, a kotugo utu daforoga etoda fetedo vose fururari gareva,”Iesu aminge sisira.

65 Setiri ningido, fristi+ da giti jigharijanje eko etiri, nunda tamo asugari avajighi ijejegusira. Aminguse, sisira, “Nuaminge siri, God da javo eko erira. Gekaeni redae ningareri? Nunda ari eko ava,tofo siri niningerevere! 66 Ava ne nangeerekotevu?” aminge sisira. Setiri, nesiseri, “Geka evia siri ningera aindae sedo,nu daoro ambarira,” aminge sedo, 67 netuturo edo nunda dombuda kosiva useri,a nunda sovoda ungo joghai megha useri.68Aminguse, nu dere jise eminge siseri, “NiGod dirigari furariá seraesa. Ava sedo, javose, namane ningore! Ni mave eredori?”aminge siseri.

26:69-75 Peter Nu Iesu Ighagha Usira.(Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-

18, 25-27)69 Peter nu kambo ofotighida kaifa use

anumbiriri, gagara saramana kato eniimifira Peter kena sisira, “Ni, Galilee embogenembo javo Iesu sedo ghusera, aindedabade deinghedo ghusesi. Amo nimori,”aminge setiri, 70 Peter natofo isambu dadombuda ighagha use sisira, “Ni geka re-sesa amo, na bunariri,” aminge sisira.

71 Aminge sedo, nu eredo ira, emborobékada fefetusira. Aminda fetiriri, gagarasaramana kato enii fira numoá gido, kaudaba ava, gegenembo aminda fetiriseraaikena sisira, “Genembo emo, Nasarethembo Iesu de dabade deinghedo ghusira,”aminge setiri, 72 Peter sekago ighaghause kovionoghae sisira, “God da dombudanemokena resena. Genembo reseva amo,na bunari bekári,”

73 Aminge setiri, itako fetedo ainda am-boda, genembo eni aminda fetirisira aimieredo fira buvudo, Peter kena sisira, “Gekabekári. Nunda eni nimori. Ainda bekámo: ni Galilee embo da geka duka avaseso ningido, na kasama erena, ni takáGalilee embori,” aminge sisira. 74 Setiri,Peter God da javoda, beka gagojuse sisira,“Na gungubo sarena amo, God na darira.Genembo reseva amo, na bunari bekári!”Peter aminge siri, kokora sifo karigusira.75 Karigiri, Iesu rea numokena sisira ava,Peter kotisira. Iesu sisira amo, eviri:“Kokora sifo jo karigae irari, ni na umbuetodaba naká ighagha aresa,” Iesu reanumokena sisira ava kotise, Peter buvudoira isaghada fetedo, sorara janjagughaeusira.

2727:1-2 Iesu Mo, Pilate Da Ungoda Fifituseri.(Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32)

1 Sifo atetiri, fristi+ da kokotofu anamonde Jusi embo da babojegari, Iesudaoro ambare dae sedo manaka garuseri.2 Amingedo, ne Iesu seiniimi (chain)bundedo budo era, Rome embo da kotofujavo Pilate, Frovensi Judia kaifa edo ghusiraainda ungoda fifituseri.

27:3-10 Judas Nu Tofo Duboda Ivasi Edo,Ambududurusira.

(Ekaresia 1:18-19)3 Iesu daoro ambare dae sero ningido, Ju-

das Iesu aito usira aimi dubo jovereghetiri,moni+ babai 30 futusera ava budo, sekagofristi+ da kokotofu a Jusi embo da baboje-garikena ira futusira. 4 Futuse, sisira, “Nadara embori! Genembo aito use nenda un-goda fiteno, daovo ambare dae ereva omo,genembo evevagori,” aminge sisira. Setiri,ne numokena siseri, “A jo namanekena saearesa. A tofo ninda darari.”

Page 58: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 27:5 55 Matthew 27:265 Aminge setero ningido, Judas moniá

God da Kambo+ jokáda fuge dodo, nu bu-vudo ira, tofo mandi duboda ivasi edo am-bududurusira.

6 Fristi+ da kokotofu ne moni ava retebudo, dabade se nininguse siseri, “Emoaito da minori. Ava sedo, e budo Godkena jobamutarera amo, namondeda AghoDari bejarera,” aminge sise, manaka garuseeminguseri. 7 Ne moni aimi, okia jigharikato eni ainda enda ava, ofofodae sedoofuseri. Ne gitofu ambeoro gido, amindafurugedo ghuseri. 8 Aindae sedo, endaofusera, ainda javo ‘Ororo’ jijighuseri.

9-10 Amingero, God da feroveta Jeremiahrea sisira, ainda beká ava sirorusira. Nueminge sisira:“Bajari namokena rea aono dae sisira ava,

nene useri. Israel embo, ne genem-bodae moni 30 (kau K360 avavaga)mutari sisera, ava budo aimi, okiajighari kato aikena enda ofuseri.”

God aminge setiri Jeremiah gefusira.27:11-14 Pilate Nu Iesu Da Dara Ava Iju-

jusira.(Mark 15:2-5; Luke 23:3-5; John 18:33-38)

11 Iesu nu frovensi da kotofu javo Pilate,ainda dombuda fetetiri, Pilate Iesu kenaategi use sisira, “Se ningone! Geka bekári:ni Jusi embo da kiniri (king), ai tefo?”aminge setiri, Iesu numokena sisira, “Avanine resesare,” aminge sisira. 12 Avatafristi+ da kokotofu a evetu genembo dababojegari nundae aji sise, geka ekokomendeni mendeni sisera aindae, nu minojo saeri. 13 Ava ningido, Pilate numokenaategi usira, “Ni dara a geka sembae sariáevetu genemboi sero niningeresa. Avasedo, ni redae mino jo sae eresi?” Pilateaminge sisira. 14 Avata Iesu aindae minoeni itako jo saeri. Etiri gido, kotofuá nududukughedo bunisira.

27:15-26 Pilate Nu, Iesu Arafa Daoro DaeSedo, Natofo Da Ungoda Fifitusira.

(Mark 15:6-15; Luke 23:13-25; John 18:39–19:16)

15 Jarige Yari da Kirumo+ ainda sifoda,frovensi da kotofuá sifo ghousa emingedoghusira. Dibura embo eni nenda uju ava,natofoi benunu seoro ningido, nu doyearitefo foa buvudo ghuseri. 16 Sifo aminda,genembo eni javo Iesu Barabbas, diburadairei. Genembo amo nu eko bekári, edo

nu binonderi. 17 Avori, Pilate nu gen-embo eni doyari ya buvaetira, ava kotiseiriri, evetu genembo Iesu koto ari dae sedototorugetero, nu nemokena ategi usira,“Genembo nenda uju ava sevu ningone!Mavejoá doyono buvu yari? Iesu Barabbasseraera, ai, Iesu Keriso seraera ava, sevuningone!” 18 Pilate nu aminge sisira dabeká mo: nu kasama usira, ne Iesu sandinumokena budo fusera da susu mo, jo Iesuda ari ekodae bu furaeri. Amo, fristi+ dakokotofu a Jusi embo da babojegari ne,evetu genembo digari Iesu da geka ningidoghusera ava gido, dubo eko etiri, nu aindaesanduduseri.

19 Pilate nu, koto da vasada kaifa useanumbiriri, noaro geka eni gembu mutirifiri rurusira. Noaro eminge sisira, “Gen-embo javo Iesu, koto use iresa amo, gen-embo evevari. Nu doyaso yaeti. Aindasusu mo: tumbade aturuda na nundaesedo, dubo vevera tambeni,” noaro amingegembudo sisira.

20 Avata fristi+ da kokotofu a Jusi emboda babojegari, Iesu daoro ambududururari,Barabbas ava doyari foa buvare dae uju usesetero, evetu genembo ne geka ava tumon-duseri. 21 Etero, Pilate nemokena ategiusira, “Avori, sevu ningone! Na genemboningiava saono buvu yari?” aminge setiri,ne, “Barabbas,” siseri. 22 Setero, Pilateategi usira, “Atá, genembo eni javo Iesu,evetu genembo mendeni Keriso seraeraemo, nange areni? Sevu ningone!” amingesetiri, ne isambu, “Arafa dege!” siseri.23 Setero, Pilate sisira, “Atá, nunda dararejuri? Sevu ningone!” setiri, ne tuturoedo koko sise fumbu aruguse, “Arafa dege!”siseri.

24 Nunda geka sisira ava jo ningae, netuturo edo titigho ari da kau ava ero gido,Pilate setiri uvu budo fira buviri, evetugenembo da dombuda ijugaboro fifituse,nu ungo seghusira. Seghedo, sisira,“Dara einda dongono evia, seghetenovovoserirere. Nene setevo, genembo emoambarira. Ainda bouvu, jo nane fumbaearena,” aminge sisira. 25 Aminge setiri,natofo isambu mino numokena siseri,“Genembo ava ambarira ainda mino mo,namane, a kotugo namanenda sasingu aimemesiriimi barera!” aminge siseri.

26 Setero, Pilate natofoda uju ava use,Barabbas dotiri buvurutusira. Etiri, Pilate

Page 59: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 27:27 56 Matthew 27:50setiri nunda isoro kakatomendeni Iesu am-bíimi detero ainda amboda, nu Iesu budoarafa daore dae sedo, isoro kakatomendenida ungoda fifitusira.

27:27-31 Isoro Kakato Iesu Dere Jiseri.(Mark 15:16-20; John 19:2-3)

27 Pilate da isoro kakato ne Iesu budoera, gavana da kamboda teredo aghietero, nenda mendeni isambu totorugedo,nemonde Iesu jimbe birurughuseri.28 Jimbe birurughedo, nunda tamo asug-ari ava isorogo jumbero kosughusira.Amingedo, ne embo unju tamo a ghousagoava bu fera asuguseri. 29 Asugedo, ne asititifaghae bu kefu edo kini (king) da kekesaavavaga edo, nunda jiroda asuguseri.Edo, kotofu da ketua avavaga ari daesedo, sebore ifu divege bu fera nundaungoda fitero Iesu jighi fefetusira. Nudere jise, kau kini tumonde baingheraera,avaga useri. Aminguse, ne sedo ghuseri,“Orokaiva! Jusi embo da kini buviro!Orokaiva!” 30 Aminge sise, kosiva useseboreimi nunda jiroda dedo ghuseri.31 Dere jirero dadabetiri, nenda emboIesu kena asugusera ava kosughedo, tofonunda ava bu fera numokena asuguseri.Amingedo, nu arafa dari dae sedo jumbudoiseri.

27:32-44 Iesu Arafa Doruseri.(Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-

27)32 Reighi Jerusalem ghe buvudo ise,

Sairin embo eni javo Simon ava tambudo,setero nu Iesu sonembedo nunda korosifumbiri nemonde iseri. 33 Era, reighijavo Golgota, aminda buvurutuseri. Gol-gota resena einda tuka mo, namondedagekaimi ‘Ambari Embo da Jiro Aghati daVasa’ seraera. 34 Aminda buvudo, nu erámema itatameure dae sedo, vaini (wine)budo fiyoghaghae baingoro edo mindaredae Iesu kena futuseri, avata nu itako deregido dotutusira.

35 Etiri, Iesu tautaimi arafa dedo,kikindoro garuse nunda tamo asugari avasoro edo ruruseri. 36 Etero dadabetiri,anumbirise numo kaifa useri. 37 Nu redaekoto usira da susu ava ijugaoro kasamaaoro dae sedo, ika sogho aminda gembudoIesu da jiro agada detero takegha usira.Gefusera amo eviri:“Emo Jusi embodaKini (King), javo Iesu ri.”

aminge gefuseri.38 Tafasara kakato etoto naká barago,

budo era Iesu de dabade arafa doruseri, enigimandukena, a eni umbefukena.

39 Evetu genembo mendeni foa Iesu gidariguse, dere jise gifua gitorotoro useeminge sedo ghuseri, 40 “Ni erekotesa amo,ni God da Mandiri. A eni mo: ni Godda Kambo+ jighi bejedo, sifo etodaba nakáainda jokáda sekago itaso fetare dae sisesi.Ava sedo, tofo sonembedo korosida ghevose fete gaore!” ne aminge sedo ghuseri.

41 Kau daba aminga ava, fristi+ dakokotofu, Moses da Geka ijuga kakato+,a Jusi embo da babojegari, eminge derejise sedo ghuseri, 42 “Nu seari, evetu gen-embo mendeni jejebugedo ghuseri. Avatanu nangetirai, tofo sonembedo vosae eri?Nunda kotari mo: namonde Israel emboda kini (king) mo numori. Ava sedo,tofo sonembedo, korosida ghe vose fe-tarira amo, namonde gido nu tumondar-era. 43 Nu God tumonduse, nu God daMandiva seraira. Avori, namonde fetegaore! God foa nu sonembarira, ai tefo?”aminge sedo ghuseri. 44 Tafasara kakatoIesu de dabade arafa dorusera, nembaragoIesu dere jiseri.

27:45-56 Iesu Ambududurusira.(Mark 15:33-41; Luke 23:44-49; John 19:28-

30)45 Isonga 12 koroko iri, reighi isambu

aminda tumba jido iriri ira, ungobu 3koroko iri, reighi sekago usasa usira.46 Ungobu 3 koroko iri, Iesu koko sisenunda gekaimi sisira, “Eli, Eli, lemasabatani?” Ainda tuka mo, namondedagekaimi eminge saeteri: “Nanda God,nanda God, redae na dotesi?” Iesu amingesisira. 47 Evetu genembo mendeni amindafetirisera aimi, sembae ningido emingesiseri, “Genembo emo, nu feroveta javoElijah dae kori resira,” ava siseri. 48 Iesuaminge siri ainghae dabade, genemboeni sumbu viti fetedo, roera eni sofeyaava budo, faragho mendoda vakimbedo,vaini (wine) dokegha ainda jokáda fatirisasaka etiri budo ira, Iesu mindare daesedo, nunda békada fifitusira. 49 Amingiri,mendeni siseri, “Namonde gaore! Elijahfoa sonembarira, ai tefo?” aminge siseri.50Setero, Iesu sekago bekamindafugo kokosise, ghamo asegari dotutusira.

Page 60: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 27:51 57 Matthew 28:651 Iesu amingiri, God da Kambo+ ainda

jokáda, nunda vasa kakara ava, erá evetugenemboi tere gido ambeore dae sedo,embo teria eniimi gajetero ireira ava,soroda ijejege ikáda ghe vose fira durudabuvurutusira. Etiri, enda daradaraghiri,ghamana tofo bebejegusira. 52 Amingiri,ofofo gomo mendeni totofo afifigusira. AGod setiri, nunda natofo mendeni ofofodaghe jebugedo eroruseri. 53 Eredo irero,Iesu ambarida ghe erorusira ainda amboda,ne era God da reighi kakara Jerusalemaminda teredo deinghero, evetu genembomendeni ne gosuseri.

54 Isoro kakato nenda giti jigharidedabade Iesu kaifa ero, enda daradaraghiriroeramendeni siroriri gido, oju use emingesiseri, “Geka bekári: emo God da Mandiri,”aminge siseri.

55 Iesu ambududuriri, evevetu mendenine esike fetirise gosuseri. Evevetu re-sena eimi, ne Galilee ghedo fera Iesu dedabade deinghuse nu sonembedo ghuseri.56 Nenda jokáda, evevetu eviri: Mag-dara embo evetu eni javo Mary, Mary danunombo, amo James nengae Joseph ghaeda noi, a Zebedee noarori.

27:57-61 Iesu Da Tamo Budo Era Furuguseri.(Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-

42)57 Ungobu iri, Arimatia embo genembo

eni javo Joseph fira buvurutusira. Num-barago Iesu da ambo jimbi eniri. Genemboguguaderi. 58 Nu ira Pilate kena teredo,Iesu da tamo mutari bu ya furugari daesedo benunu sisira. Setiri, Pilate Iesu datamoá mutoro dae setiri, mutero Josephrurusira. 59 Budo, nu embo yokura foyagoseka ava budo aimi doghedo, 60nunda ofofoseka, ghamana toka basisera, aminda budoira teredo fifitusira. Fitido, guro gajari daesedo, ghamana mindafu ava afufetiri iraaimi, toka gajetiri dodo isira. 61 Joseph nuamingiri, Magdara embo evetu javo Mary,nunda nunomboghae, aminda irise nenegosuseri.

27:62-66 Erama Iesu Foa Buveure Dae Sedo,Isoro Kakato Era Ofofo Kaifa Useri.

62 Sifo atetiri, fristi+ da kokotofu aMoses da Geka kaifa kakato+ era Pilatekena totoruguseri. (Amo, Jarige Yari da

Kirumodae+ simbugusera da sifoá dadabe-tiri, sifo atetiri Pilate kena totoruguseri.)63 Pilate kena totorugedo, siseri, “Koto-fuko, genembo Iesu jebuga irise, gungubosise eminge sedo ghusira, ‘Sifo etodabanaká ainda amboda, God sari na ambaridaghe jebugedo erarena,’ nu aminge sedoghusira. 64 Ava sedo, saso ninda isorokakatomendeni ya, ofofo kaifa ururoro sifoetodaba naká dadabare! Amingaresa amo,nunda ambo jimbi jo yama, nunda tamoufena bu ya jungedo eminge sae arera,‘Givu! Nu erorusira; ava sedo, nunda tamoeminda tefori,’ ava jo sae arera. Amin-garesa amo, evevari. Ainda beká mo: Iesunumo jebuge erari dae giti sisira amo,evetu genembo daba daba aimi tumon-duseri. O nunda ambo jimbi ya nundatamo ufena bu ya jungedo, nu jebuge er-ariá saetera amo, natofo digari ne gekabekáva sise tumondururoro, dara mindafuava siroraeti.”

65 Setero, Pilate sisira, “Avori, isorokakato mendeni mutono bareva. Budoyasivu, ofofo kaifa e gogoghombevu!”aminge sisira.

66 Setiri, fristi+ da kokotofu a Mosesda Geka kaifa kakato+ era, ofofo da guroava gaje gogoghombuseri. Guro gago-juse, ainda békada gavana da tano faterotakegha usira. Etiri, setero, isoro kakatoaminda kaifa ero, ne dodo iseri.

2828:1-10 Iesu Ambarida Ghe Jebugedo

Erorusira.(Mark 16:1-10; Luke 24:1-12; John 20:1-10)

1 Fura Tomanako sifo atutiri, Magdaraembo evetu Mary, nunda nunomboghaeofofo gari dae sedo iseri. 2 Ero, Bajarida aneya eni anakora vose firi, dumomindafugo eredo enda daradaragherirare.Iri, aneya guroá afige afufetiri, esike irafasetiri, nu etoda viti anumbusira. 3Nundagari kau biria avavaga usira, a nunda tamoasugari foyago beká ava usira. 4 Etiri, isorokakato ava gido, oju beká ava use, ungoata dadadaghuse du fafasedo, ambari dakakaugo ava useri.

5 Etero, aneya amo evevetukena sisira,“Erá oju eove dae resena. Na kasama erena,ne Iesu arafa dorusera, ava kakova ereva.6 Nu eminda tefori. Nu rea sisira ava,

Page 61: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Matthew 28:7 58 Matthew 28:20beká siroretira. Amo, God setiri nu am-barida ghe jebugedo eretira. Fuvu, nundatamo reda fitero fasusira ava, ijugaonogaove! 7 Oroko nembo totoi jovereghe ya-sivu, nunda ambo jimbikena eminge saove:‘Nu ambarida ghe jebugedo eretira. Eredo,nu giti Frovensi Galilee aminda erira. Avasedo, ne eredo nunda amboda yasivu,aminda tambove!’ aminge sevu, nundaambo jimbi ningore! Avori, resena evia, erákotae eove!” aminge sisira.

8 Aneya aminge setiri ningido, nejovereghe ofofo dodo bibitai ise, oju use aivugaghae, namanekena osa sari dae sedosufuseri.

9 Sufuse, Iesu emboro soroda tafuseri.Tambero, nu nemokena, “Refeva,” sisira.Setiri, ne era numokena buvudo, nundaatada sandi fafasuseri. Aminguse, nutumonde bainghuseri. 10 Etero, Iesunemokena sisira, “Erá oju eove! Ya-sivu, nanda nano namendi saovo FrovensiGalilee aminda yaore! Ne na ominda tam-budo garera,” aminge sisira.

28:11-15 Iesu Erorusira Ava, Isoro KakatoNeKivo Useri.

11 Evevetu amo emboro soroda ero, isorokakato ofofo kaifa edo ghusera aimi eredo,jovereghe era reighida teteruseri. Teredo,rea sirorusira ava, fristi+ da kokotofukenaosa setero nininguseri. 12 Ningido, fristi+da kokotofu ne eredo era Jusi embo dababojegari tambudo, nemonde dabadeanumbedo manaka garuseri. Manakagaruse, eminguseri. Geka ava kivo aore daesedo, ne isoro kakato aikena moni teriagofutuseri, 13 Futuse, siseri, “Mave ategi ariraamo, eminge sevu, ‘Namane avéro, Iesuda ambo jimbi fera, nunda tamo ava ufenabudo iseri,’ aminge sevu! 14 O frovensi dakotofu ainda bino ava ningarira amo, eráoju eove! Namane numokena saoro dubojama edo, nemokena rejo eni jo ae arira,”ne aminge siseri.

15 Setero, isoro kakatoá ne minó avabudo, aminge sedo ghuseri. Seoro ningido,oroko Jusi embo geka beká ava bunise, kaudaba aminga ava totofo se ningiraera.

28:16-20 Iesu Nunda Ambo Jimbikena Is-agha Etiri Gosuseri.

(Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Ekaresia 1:6-8)

16 Iesu nu enda jiro fumbari enigategedo, aminda yaoro dae sisira avaningido, namane isambu 11 aimi amindaera, nu fetiriri gosuseri. 17 Gido, nama-nenda mendeni manamana useri. Avatanamane isambu nu tumonde bainghuseri.18 Etero, nu namanekena fira buvudoeminge sisira, “God Afa geka isambu afakina isambu, namokena mutiri ruruseni,endada a utuda. 19 Ava sedo, ne eredoyasivu, natofo nunda oro oro isambukenavironu sirurovo ningido, ne nanda ambojimbi aore! Aminguse, ne God, Afa,Mandi, a Asisi Kakara da javoda bafataitoareva. 20 Na rea aovo dae sedo ghusenaava, ijugururovo natofo isambu ningidotumonduse amingaore! Amingururovo, nanamonde dabade tatedo iroro, enda a sifofoa tano arira,” Iesu aminge sisira.Avori, nanda geka tano eviri.

Page 62: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 1:1 59 Mark 1:15

Mark KakaraMark, nu jo Iesu da ambo jimbi 12 ainda

eni iraeri. Avata nu Paul da komana Barn-abas da mandi eniri. Giti, nu Paul Barn-abas ghae sifo tufako deinghedo ne dotu-tusira. Amingusira aindae, Paul nu imboeusira. Avata amboda, nu Paul da saramanamendeni mendeni edo ghusira. Ekaresia+da babojegari nenda kotari mo: Mark (oumbu mendeni John Mark seraera) am-boda ira Rome aminda, Peter ghae dabadeirise, Peter geka siri ningido, nunda gekaevia gefusira. Mark nundaGospelmo avoseghaeko 68 avavaga ainda jokáda gefusira.

Mark nunda buku gefusira amo, Iesunu God da Aghi Kato edo, fira endadasaramana mendeni a ari mendeni use de-inghedo ghusira, ava kotise, a ijuguse ge-fusira.

Mark Geka Gefusira, Ainda Mendo MendoMo Eviri.

1:1-13 God da Aghi Kato da furariri.1:14–13:37 God da Mandi nunda sara-

mana rea edo ghusira amo, eviri.14:1–15:47 God da Mandi da ambariri.16:1-20 God da Mandi ambarida ghe je-

buge erorusira.

1:1-8 John Vironu Sisira.(Matthew 3:1-12; 11:10; Luke 3:1-18; 7:27;

John 1:19-28)1 Iesu Keriso, God da Mandi ainda Bino

Eveva eminge tuturo usira. 2 God da fer-oveta, javo Isaiah, nu anakora beká nundabuku jokáda geka evia gefusira:“Kote gi! Nanda aghi kato ava, giti diri-

gaono ya, ninda emboro rereburu-rari, ni amboda yaresa.

3Aghi kato amo, nu reighi uvu a evetu gen-embo irae da vasa aminda fetirise,

beka fainghedo geka resira,‘Bajari da emboro rerebevu dambu are!’ ”Isaiah aminge gefusira.

4 Ava sedo, John Bafataito Ari Katoira, reighi uvu a evetu genembo irae davasa aminda buvudo, evetu genembo bafa-taito use eminge sedo ghusira, “Fuvu,eminda! Nenda ari ekoko vujegururovobafataito aono, God nenda ari ekoko kotedoyare!” John vironu aminge sedo ghusira.5Aminge sirureari, evetu genembo isambu

eredo, nenda frovensi Judia a nenda reighiJerusalemghedo, foa John kena totorugedoghuseri. Totorugedo, nenda ari ekoko vu-jegeoro, John ne uvu Jordan aminda bafa-taito edo ghusira.

6 John nu sino fuka javo kamero (camel),ainda anoso aimi firedo, asugedo ghusira.A nunda ifu dighari barago, kau daba avaedo, dighido ghusira. John nu aminda irise,sisi a finje ava, nunda bayaudae rise irághusira.

7 Avori, nu eminge vironu sedo ghusira,“Genembo eni nanda amboda refira amo,nu genembo teria bekári. Na jo numongoiraeri. Na taká sabua+ bekári. 8Ne tefo uvuvanemboimi bafataito eraena. O numo, neAsisi Kakara aimi bafataito arira,” amingesedo ghusira.

1:9-11 John Nu Iesu Ava Bafataito Usira.(Matthew 3:13-17; Luke 3:21-22)

9 Sifo aminda, Iesu nunda reighiNasareth frovensi Galilee aminda ghedofira, uvu Jordan aminda buvudo ira uvudavose fetetiri, John nu bafataito usira.10 Etiri dadabetiri, Iesu uvuda ghe vivitiriainghae dabade, John gosiri utu afigetiri,Asisi Kakara kau ribo avavaga jinendo, vosefira Iesu kena asugetiri gosusira. 11Asugiri,beka utuda ghe isagha siri ne nininguseri,“Nimo nanda dubo bari Mandiri. Na,nindae ivuga use, aiyakoe beká resena!”

1:12-13 Satan Nu Iesu Da Fakina Dere GariDae Usira.

(Matthew 4:1-11; Luke 4:1-13)12 Se dadabiri ainghae dabade, Asisi

Kakara aimi Iesu unumbe budo, reighi uvua evetu genembo irae da vasa aminda isira.13 Ira, aminda sifo 40 ava iriri, Satan firanumokena buvudo nunda fakina ava deregido ghusira. Iesu nu taima da sino fukadeiriri, God da aneya mendeni fera numokaifa use, sonembedo ghuseri.

1:14-20 Iesu Nunda Ambo Jimbi MendeniAghi Usira.

(Matthew 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11)14Kini (King)Herod setiri, JohnBafataito

Ari Katoá sandi budo diburada fifituseraainda amboda, Iesu ira Frovensi Galileeaminda teredo, tuturo edo God da BinoEveva ava, vironu sedo ghusira. 15 Vironueminge sedo ghusira, “God sifo fifitusiraava ojira buvira! God evetu genembo kaifa

Page 63: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 1:16 60 Mark 1:38ari* da sifo utua etira. Nenda ari ekokovujege dodo, God daBino Eveva ava tumon-devu!” aminge sedo ghusira.

16 Amingudo ira, Galilee uvu da teriaainda dengesida deinghusira. Aminda de-inghudo ise, Simon nunda namendi An-drew ghae, voto voyuvaimi oka barero go-susira. Nemo oka bambari embori. 17Gido,nemokena sisira, “Nengae fuvu, namondedabade irise, dengoro indono ningido,oka bamburaeva aminga ava, nengae yaevetu genembo unumbedo, God Afakenabu furove!” aminge sisira. 18 Siri ainghaedabade, nengae eredo nenda voto voyuvaaminda dodo, nunda amboda iseri.

19 Era itako ambo soka use, Zebedee dasasingu etoto naká, James nengae Johnghae, ghakada+ fetedo voto toka diferogosuseri. 20 Gosuse ainghae dabade, Iesunemokena kori setiri, nengae eredo nu-mamo a nunda saramana kakatode ghaka+aminda dodo, Iesu da amboda iseri.

1:21-28 Iesu Sukaru Ondiri, Genembo DaJokáda Ghe Vose Darigusira.

(Luke 4:31-37)21 Iesu nunda natofode era, reighi eni

javo Kaponiam aminda buvurutuseri. Bu-vudo, Jangutari da Sifo fira buviri gido, Iesuanakora ira dengoro indari da kamboda+teredo, tuturo edo dengoro indudusira.22 Dengoro indudiri, natofo ava ningidodudukughuseri. Ainda beká mo: Mosesda Geka ijuga kakato+ dengoro indidoghusera, a kau eniri. O Iesu dengoroindudusira amo, geka nunda fakinaghaedabade sisira.

23 Genembo enikena, sukarui asugetiriireira aimi, tere anumbedo, Iesu gekasiri ningido, nu koko sisira, 24 “Agá Iesu,Nasareth embo, ni namanekena nange aridae fumutasi? Ni saso namane sirivo aorodae sedo fumutasi, ai? Namane ni kasamaerera. Ni God da Genembo KakaragoBekári,” sukaru genembokena asugusiraaimi, aminge sisira. 25 Setiri, Iesu numo-kena kovionoghae sisira, “Beka dodo, gen-embo ainda jokáda ghe fu buvase!” amingesetiri, 26 sukaru irisira aimi eretiri, gen-embo ungo ata dadadaghiri koko teriagosise, vose dariguseri. 27 Ava gido, evetugenembo isambu dudukughedo, minonde

minonde se nininguseri, “Emo rejori? Egeka seka siroretira! Nu fakina katori.Nunda fakinaghae seari, sukaru nundageka ningido, evetu genembo da jokádaghe foa buvuraera,” aminge se nininguseri.

28 Aminge sise irero, Iesu da bino avareighi isambu frovensi Galilee aminda irinininguseri.

1:29-34 Iesu Setiri, Evetu Genembo DigariJejebuguseri.

(Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41)29 Iesu nu setiri, sukaru genembo da

jokáda ghe vose darigusira. Ari oviausira ainda amboda, Iesu nu James Johnghae, a nunda ambo jimbi mendenindedabade, dengoro indari da kambo+ dodoera, Simon nengae Andrew ghae da kam-boda teteruseri. 30 Simon da imbotinu kae tambudo tamo vevera iri, kamboaminda fasiriri, teteruseri. Teterero aing-hae dabade, Iesu kena setero niningusira.31 Ningido, nu ira teredo sire nunda un-goda jighiri eroriri, tamo vevera darigirijebugusira. Jebugedo, bayau simbugedonemokena futusira.

32 Sifo daba aminda tumba jiriri, kaeevetu genembo reighi aminda iriara ava,isambu budo fera Iesu kena buvuru-tuseri. Mendeni sukarui asugetero iriara,ainghae dabade budo fera buvurutuseri.33 Kaponiam embo isasambu kambo den-deguda totorugedo guro békada fefetuseri.34 Totorugetero, Iesu nu setiri kae evetugenembo digari jejebugetero, kae kau enikau eniá isambu dadabusira. Kotugo,mendenikena sukarui asugetero iriara ava,nu setiri sukaru do vose dariguseri. Sukaruamo, ne Iesu mavejori, ava kasama useri.Ava sedo, Iesu kovionoghae bureguse, bekaerá seore dae sisira.

1:35-39 Nu Frovensi Galilee Aminda, VironuSisira.

(Luke 4:42-44)35 Ainda tumba soroda, Iesu eredo

kambo dodo reighida ghe buvudo, evetugenembo irae da vasa aminda ira ba-nungusira. 36 Banungiri, Simon nundamendeninde dabade eredo, numo tavaudo era tafuseri. 37 Tambudo siseri,“Evetu genembo isasambu eredo nimo tavause irera.” 38 Aminge sisera avata, Iesu

* 1:15: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo aindae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 64: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 1:39 61 Mark 2:15nemokena sisira, “Namonde yaore! Nareighi mendeni einda dengesida ya vironuaminda barago sarena. Ainda beká mo:na vironu sari dae sedo fuseni. Ava sedo,namonde yarera!” aminge sisira.

39Reighi isambu frovensi Galilee amindabirurughuse, dengoro indari kamboda+teterudo ise vironu sedo ghusira. Ava seari,sukaru evetu genembo da tamonda ghevose darigedo ghuseri.

1:40-45 Iesu Setiri, Genembo Bedode AvaJebugusira.

(Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16)40 Genembo eni tamo bedode eko beká

edo ireira aimi, Iesu kena fira kauboidadarigedo benunu sisira, “Na kasama er-ena: ni uju aresa amo, na saso jebugarena.”41 Aminge setiri, Iesu genembo aindaejoka edo, ungo siregedo nunda tamondajijighuse sisira, “Ai, na uju erena. Je-bugaresa!” 42 Aminge siri ainghae dabade,gambisi utetegetiri jebugusira. 43Etiri, Iesunu diriguse, kovionoghae 44 eminge sisira,“Seteno jebugetesa emo, erá osa seose! Ereyasi, ninda tamo fristikena+ ijugaso gari,Moses da Geka aminda, rea God kena mu-taso dae resira, ava mutaresa! Amingaresaamo, ni jebugetesa ava, evetu genemboisambu kasama arera,” aminge sisira.

45 Avata genembo amo, nu jo amingaeri.Nu evetu genembo isambukena osa setiri,numo jebugusira da binó ava reighi isambuaminda ivegedo isira. Ava sedo, Iesu reighibogu eninda jo isaghada ya terari da kaugoirae usira. Etiri, nu evetu genembo iraeda vasa aminda ira iriri, reighi isambuainda evetu genembo ya numokena bu-vudo ghuseri.

22:1-12 Iesu Setiri, Genembo Ungo Ata Dim-

baride Ava Jebugusira.(Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26)

1 Sifo nanjogoá dadabetiri, Iesu nusekago jovereghe ira reighi Kaponiambuvurutusira. Ainda bino ava ivegedoisira. 2 Iri, evetu genembo digari ningikasama edo, fera numokena totoruguseri.Totorugedo, natofoimi kambo bedo edomambe kosegetero, mendeni ya terarimanamana useri. 3 Iesu nu vironu siri,gegenembo avononde naká aimi genembo

eni ungo ata dimbaride ava fumbudofuseri. 4 Fumbudo fera buvudo, natofoimikambo bedo edo vasa kosegetero gido,Iesu kena ya terari manamana edo,genembo fumbu ririda viti sisoro gukadaanumbedo, sisoro jighi afiguseri. Afigedo,genembo ghaghada fasiriri ainghae tinoedo, siregetero vovosusira. 5 Vosetiri, netumonde gogogho usera ava gido, Iesu kaegenembo aikena sisira, “Nandamandi, Godninda ari ekoko kote dotira,” Iesu amingesiri ningido, 6Moses da Geka ijuga kakato+mendeni aminda anumbirisera aimi, nedubo jokái totofo kotiseri, 7“Genembo omonange ominge resi? Nu aminge sise Godda javo etiri eko erira. God nusukako ariekoko kote doyeraira. Jo tefo genemboeniimi kote doyari iraeri.” 8Aminge koteroainghae dabade, Iesu nunda asisiimi nendakotari ava kasama edo sisira, “Ne redaekotari ekoko erekotevu? 9 Kote givu! Neerekoteva: na benunu sarena amo, Godgenembo einda ari ekoko jo kote doyaeari ava, erekoteva. A nenda kotari enimo: nu jebugare dae sarena amo, nu jojebugae ariá erekoteva. 10 Avori, nandafakina ijugaono gareva. Evetu Genemboda Korokena+ mo, ari ekoko kote doyarida fakina irira. Ava kasama aovo dae sedo,saono genemboé jebugarira,” aminge sedo,nu jovereghe genembo ungo ata dimbarideaikena sisira, 11 “Eredo, ninda ghaito gaghebudo kamboda yasi!” 12 Aminge setiri,genemboá eredo, nunda ghaito gaghebudo ira buviri, evetu genembo isambu gidudukughedo buniseri. Bunedo, God daesakai sise siseri, “Namonde evavaga jo gaeiriara ava, orokoá siroretiri, namondedaditii eregosera!” aminge siseri.

2:13-17 Iesu Nu Levi Aghi Usira.(Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32)

13 Iesu sekago Galilee uvu da teriaaminda ira buviri, natofo isambu feranumokena totorugetero, dengoro in-dudusira. 14 Dengoro indiri dadabetiri,nu isira amo, Alphaeus da mandi Levi,takesi ombari da kamboaminda anumbiririgosusira. Gido, Iesu numokena sisira, “Funangae yaore!” aminge setiri, Levi nueredo nunda amboda isira.

15 Ainda amboda, Iesu ira Levi da kam-boda buvudo, kirumo usera ava risira.Takesi bari gegenembo a ari ekoko embo

Page 65: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 2:16 62 Mark 2:28digari Iesu da amboda isera aimi, fera Iesununda ambo jimbide dabade anumbedobayau riseri. 16Moses daGeka kaifa kakato+a ijuga kakato+ mendeniimi, Iesu takesibari kakato a ari ekoko embo ainde dabadeanumbedo bayau rero gosuseri. Gido,nunda ambo jimbikena ategi useri, “Takesibari kakato ne gegenembo ekokori. A evetugenembo mendeni, takesi bari kakatodedabade ojera anumbirera omo, nembaragoari ekoko embori. Ava sedo, nenda ijugakato redae takesi bari kakato a ari ekokoembode dabade anumbedo bayau rereri?”

17 Aminge sisera ava ningido, Iesu sisira,“Mave, ‘Na kae tefori,’* sarira amo, do-geta jo numokena yae arira. O mave, ‘Nakae beni,’ sarira amo, dogeta numokenayarira. Kau daba aminga ava, mave nundaari ekoko jo vujegae irise, ‘Na mandi evevaa ari eko eni tefori,’ sarira amo, na nu joaghi ae arena. O mave nunda ari ekoko vu-jeguse, ‘Na ari ekoko embori,’ sarira amo,numoá aghi arena,” aminge sisira.

2:18-22 Kanangara Ari, A Irari Seka Da GekaAmo Eviri.

(Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39)18 John da ambo jimbi a Moses da Geka

kaifa kakato+ da ambo jimbi kanangaraero gido, evetu genembo fera Iesu kenabuvudo ategi useri, “John da ambo jimbia Moses da Geka kaifa kakato+ da ambojimbi, God dae kanangara use banunger-aera. Avata ninda ambo jimbi, ne nangeamingae eraeri?” aminge setero, 19 Iesumino nemokena sisira, “Kote givu! Mandigimasa eni, nu evetu fifitururari kirumoarera da sifo aminda, nunda kokomana nebayau jo kanangara ae arera. 20O genemboevetu fitira ava, gitofui sandi bu ya daoroambarira ainda sifo aminda, nunda koko-mana dubo mema use, tuturo edo nundaekanangara arera,” aminge sisira.

21Aminge sedo, evetu genembonangedoari manai dodo, ari seka aimi God kakaraaetera, ava ijugusira. Ijuguse, kasia eviasisira, “Embo boka eni manai edo tokabasarira, namonde jo embo sogho sekagafugedo aimi, tauta gayae arera. Aindasusu mo: embo seka gafuge baresa amo,

eko arira. A embo seka manaikena tautagayaresa amo, jo eveva ae arira. 22 Kaudaba ava, vaini (wine) seka jo budo, kofirimanai aminda averegaoro vosedo iraearira. Amingarera amo, vaini (wine) sekada fakinaimi, fumbari kofiri bejari, vainiaverege vose soesa arira. Ava sedo, vainiseka kofiri sekada averegeraera,” amingesisira.

2:23-28 Iesu Nu Jangutari Da Sifo AindaBajariri.

(Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5)23 Jangutari da Sifo eninda, Iesu nunda

ambo jimbide vare jokáda tere sembiseri.Sembise, nunda ambo jimbi tuturo edofarava da vuji ava bambudo,† ungoi jaserido iseri. 24 Amingero, Moses da Gekakaifa kakato+ mendeni ava fuge gido, Iesukena siseri, “Kote gi! Ninda ambo jimbinangetiraimi Jangutari da Sifoda farava davuji bambu jase rise, namondeda agho darierebejeri? Jangutari da Sifoda, saramana joae aeteri.” 25 Aminge setero, Iesu nemo-kena sisira, “Ne nanda ambo jimbikenaghoghora reseva, ai? Namondeda abuaDavid nunda mendeninde dabade, uvubayau dadabetiri ighoii sirivo use, nangeusira ainda kiki amo tegutusevu, ai tefo?26 Nu, fristi+ da giti jighari javo Abiatharireira ainda sifoda ira, God da Kambo+aminda teredo, farava God kena futuseraaindae benunu setiri, fristi+ mutiri Davidbudo risira. Rise, nunda mendenikenamutiri ne riseri. Risera amo, ne agho daribejiseri. Agho dari bejisera amo eviri:

‘Fristi+ nesuka, farava kakara amo min-darera,’agho dari aminge resira,” Iesu amingesisira.

27 Aminge sedo, nu nemokena sisira,“God nu giti evetu genembo usira. Am-boda, Jangutari da Sifo amo, nemo sonem-bari dae sedo gategusira. Nu jo Jangutari daSifo giti gategedo, amboda evetu genembo,Jangutari da Sifo ava kaifa aoro dae sedo, nejo ae usira. Nu giti evetu genembo usira.28 Geka beká mo eviri: Jangutari da Sifoaminda rea ava aetera amo, a barago, EvetuGenembo da Koro+ nunda sari ningariri,”aminge sisira.

* 2:17: Afige, Matthew 9:12 ainda duruda tege garesa! † 2:23: Abraham da sasingu, o Israel embo seraera, nendakiki mo eviri: nenda komana da roera seka bambumindari da kau ava barido ya ghusera, amo jo bagia iraeri. O bambuatida vendari mo, aindae bagia sedo ghuseri. Ava sedo, Iesu da ambo jimbi amingusera amo, ne jo bagia ae useri.

Page 66: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 3:1 63 Mark 3:243

3:1-6 Iesu Setiri Genembo Eni Ungo Dim-baride Ava Jebugusira.

(Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11)1 Iesu nu sekago jovereghedo ira, den-

goro indari da kamboda+ teterusira. Gen-embo eni ungo dimbaride amo, amindairiri teterusira. 2 Moses da Geka kaifakakato+ ne, Iesu ari sembae ari gido, numobu koto ari dae sedo kotiseri. Avori, Iesunu nange Jangutari da Sifo aminda, gen-embo ungo dimbaride ava sari jebugu-rurari gido, nu budo koto aetera aindaekato useri. 3 Kato ero, Iesu genemboungo dimbaride aikena sisira, “Eredo, fubuvase!” 4 Aminge sedo, nu natofokenasisira, “Namonde Jangutari da Sifo aminda,evetu genembo sonembarera, ai, nemo-kena mema mutarera? Sonembaoro je-bugarera, ai, daoro sirivo arera?” amingesetiri, ne mino numokena sari buniseri.

5 Amingetero, ne dubo joka iraede avagido, dubo mema use, janje eko etiri,nemoá gi ya foa ghedo, nu jovereghegenembo aikena sisira, “Ninda ungo ju-jurege gaone!” aminge setiri, genemboánunda ungo Iesu kena siregiri, eveva usira.6 Amingetiri gido, Moses da Geka kaifakakato+ eredo era buvudo, Herod da ambojimbide dabade, Iesu nange daoro ambariraaindae, manaka garuseri.

3:7-12 Evetu Genembo Iesu Kena Totoru-guseri.

(Matthew 4:24-25; 12:15-16; Luke 6:17-19)7 Iesu nunda ambo jimbide dabade

reighiá dodo era, uvu da teria javo Galileeaminda buvero, evetu genembo digarigoaimi, nunda amboda iseri. FrovensiJudia, 8 reighi Jerusalem, Frovensi Idumea,frovensi eni uvu Jordan beine sovenikenairira, a Taiar a Saidon da reighi mendeni,ainda natofo digarigo Iesu da bino avaningido, fera numokena buvurutuseri.9Buvudo, nu doghetero jaredo, Iesu nundaambo jimbikena, ghaka+ simbugaoro daesisira. Ainda tuka mo: evetu genemboerá numo mimeore dae sise sisira. 10 Nugiti kae evetu genembo digarigo ava, setirijejebuguseri. Ava gido, evetu genembo kaemendeni mendeni rurusera amo, ne feranumokena buvurutuseri. 11 Buvurutuse,evetu genembo mavekena sukarui asug-etero iriara amo, nemo sukaruimi fugetero

duduruguse, koko sise eminge siseri, “NiGod da Mandiri.” 12 Aminge sero, Iesunu mavejo ava erá isagha seore dae sise,kovionoghae buregusira.

3:13-19 Iesu Nunda Ambo Jimbi BekáIsambu 12 Ava Rurusira.

(Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16)13 Iesu ira, doririda vitido, gegenembo

mavejoá uju usira, avanembo aghi etirifuseri. 14 Fera buvero, gegenembo 12 avagategusira. Gategedo, nu eminge sisira,“Ne nanda karona edo, namonde dabadedeingharera,” aminge sedo, nu sisira, “Akotugo, ne ya vironu saovo dae, nane diri-guse, 15 sukaru ondovo ya buvari da fakinaava mutono, budo yareva,” aminge sise,gegenembo 12 ava gategusira.

16 Gegenembo gategusira, amo eviri. NuSimon gategedo, nunda javo seka eni, Peterjijighusira. 17 Mendeni mo, Zebedee dasasingu, James nengae John ghae gategedo,nenda javo seka eni, Boanerges ava ji-jighusira. Ainda tuka mo: ‘Sasingu AmoBarara da Kakaugori’. 18 A kotugo, gegen-embo mendeni mo eviri: Andrew, Philip,Bartholomew, Matthew, Thomas, James danunombo (numamo javo Alphaeus), Thad-daeus, Simon ‘Reighi Susu’ seraera, 19 aKeriot embo Judas ri. Judas resena emo,nune Iesu aito usira.

3:20-30 Iesu Maveda Fakina Aimi, SeariSukaru Vose Darigedo Ghuseri?

(Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10)20 Ainda amboda Iesu ira natida buvu-

rutusira amo, evetu genembo sekago to-torugetero, Iesu nunda ambo jimbide joanumbe uvu bayau mindari da goroto jotambae useri. 21 Jo mindae irero, nundanano namendi ava ningido siseri, “Nudaghedo irira,” aminge sedo, numo sandibu yari dae fuseri.

22Moses daGeka ijuga kakato+ Jerusalemghedo fusera aimi, eminge siseri, “Sukaruda bajari javo Satan, nune Iesu kenaasugedo nunda fakina ava, muteari budoaimi, nu sukaru bu fugeraira,” aminge sis-eri.

23 Setero, Iesu nemo furoro dae korisetiri fero, nemokena kasiai sisira, “Sa-tan nangetiraimi tofo numoá bu fugari?Amo, nu tofo numorita! 24 Evia kotegivu! Frovensi eni aindanatofo beisiga edo,soroda sarigarera amo, frovensi da fakina

Page 67: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 3:25 64 Mark 4:12soesa arira. 25Kau daba aminga ava, reighieni o oro eni beisiga edo, soroda sarigareraamo, reighi o oro amo, jo fakina edo fetaearera. 26 ‘Na Satan da fakina budo aimi,nunda sukaru bu fugeraena ava sedo, naSatanda eniri,’ aminge sise reseva. Avorita,saono ningivu! Satan da natofo tofo tofobeisiga edo, soroda sarigarera amo, ne jofakina edo fetae arera.

27 “Mave jo kotae kotae, genembo fakinakato ainda kambo beje teredo, nunda roeraa gugua jo bagia ae eraira. Nu giti gen-embo fakina katoá sandi bundedo, ambodanunda roera a gugua sosighi arira. Kaudaba aminga ava, na Asisi Kakara da faki-naimi, Satan da fakina gajedo, seono nundasukaru foa buvuraera,” aminge sisira.

28-30 Avori, Moses da Geka ijuga kakato+giti eminge siseri, “Iesu mo, sukarui asu-gusira,” siseri. Setero, aindae sedo, Iesueminge sisira, “Kote givu! Na nemokenageka beká resena! Mave ari eko eni edoo geka eko eni sedo, amboda God kenavujegarira amo, God nunda ari eko amokote doyarira. Avata ne eminge seraeva,‘Iesu nu jo Asisi Kakara da saramana aeeraira; numo Satan da fakinaimi eraira.’Ne aminge sise, Asisi Kakara da javo ekoeraeva. A kotugo, mave Asisi Kakara dajavo eko arira amo, God nunda ari ekoamo jo kote doyae arira, sifo ghousa eviairarira,” aminge sisira.

3:31-35 Iesu Da Ai Ghasovu A Nano Na-mendi, Mavejori?

(Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21)31 Ainda amboda, Iesu da noi nunda ja-

menade fera buvudo isaghada fetedo, nufoa buvare dae siseri. 32 Evetu genembodigari Iesu kena anumbirisera aimi sis-eri, “Nei a ninda jamenade isaghada fe-tirise, nimo ya buvaso gari dae uju er-era.” 33 Aminge setero, nu sisira, “Nandaaya a nanda jamena mavejori?” amingesedo, 34 evetu genembo anumbirisera, avafuge gosuse sisira, “Givu! Evetu genemboanumbirera emo, nanda aya a nanda jame-nari. 35 Mave God da uju ava use irareraamo, nanda ai ghasovu, nanda nano na-mendi, a nanda aya mo, nemori,” amingesisira.

44:1-9 Genembo Vare Govari Kato Ainda

Kasiari.(Matthew 13:1-9; Luke 8:4-8)

1 Iesu nu eredo ira, Galilee uvu da teriairira ainda betuda buvudo, sekago tuturoedo ijugusira. Ijugiri, evetu genembo di-gari numokena fera totorugedo vasa gan-jibuseri. Aindae sedo, nu ghaka+ evadafeghiri gido, ghaka+ jokáda vose anumbe-tiri, evetu genembo isambu buvudo uvubetuda fefetuseri. 2 Fetetero, Iesu nemo-kena kasiaimi geka mendeni mendeni iju-guse, eminge sisira, 3 “Kote givu! Gen-embo eni eredo, farava veka govari daesedo, aira vareda buvudo, 4 tuturo edo,veka giririghe budo jife jafe getira. Etiri,veka mendeni mo, begatada vosetiri, rika-manei ojighera minderi. 5-6Veka mendenimo, aroro etoda vosedo totoi batuno etiri,ijiimi aviri gharasa etira. Enda jo teriairae ava sedo, besisi jo bae etira. 7 Vekamendeni mo, vive titifaghae ainda jokádavosedo, viveghae dabade vitira. Ainghaevitido, vivei gaetiri dadabetira, beká jo aeetira. 8 A veka mendeni mo, enda evevadavosedo vitira. Viti, beká digarigo jighira.Amo, mendeni 30, mendeni 60, a mendeni100 avavaga jighira,” kasia evia se dotu-tuse, 9 Iesu eminge sisira, “Kasia setenaamo, dengoro jave ningi gogoghombevu!”aminge sisira.

4:10-20 Iesu Kasia Sisira Ainda Beká MoEviri.

(Matthew 13:10-17; Luke 8:9-15)10 Natofo nu dodo isera ainda amboda,

Iesu da ambo jimbi 12 nunda kokomanamendeninde dabade fera numokena ka-sia da tuka aindae ategi useri. 11 Ategietero, Iesu nemokena sisira, “God Afa kaunange nunda natofo+ kaifa eraira, aindageka mendeni ava kivo usira. Ne nandaambo jimbiri. Ava sedo, nu rea kivousira amo, nemokena isagha saono ningikasama aovo dae sise, seraena. O natofomendenikena geka isambu kasiaimi ijuger-aena. 12 Aminge ijugeraena da beká moeviri:‘Erama nenda dubo joveregheuri gido, God

nenda ari ekoko kote doyeure daesise,

ne garera, avata ne jo gi gogoghombaearera.

Ne dengoroi ningarera, avata ne jo ningikasama e gogoghombae arera.’

Page 68: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 4:13 65 Mark 4:34

God da Geka ava kotise kasiaimi ijuger-aena,” aminge setiri dadabusira.

13Dadabetiri, Iesu nemokena ategi usira,“Ne nangetiraimi kasia da tuka erebunevu?Amboda kotugo, na sekago kasia sarenaamo, ne nange tuka kasama arevu? Avori,kasia setena, ainda tuka ava ijugaonokasama areva. 14Vare govari kato veka gov-etira amo, God da Gekari. 15Veka mendeniemboro begatada vosetira, ainda tuka moeviri. Evetu genembo mave God da Gekaningeoro Satan foa, God da Geka ningi-raera ava, nenda jokáda ufena saghimbeburaira, amingori. 16 Kau daba amingaava, veka mendeni enda aroroghae amindavosetira, ainda tuka mo eviri. Evetu gen-embo mave God da Geka ningido ivu-gaghae buraera, amingori. 17 Avata nendadubo jokáda tumondari jo inono ae arira.Ava sedo, ne sifo tufako tumonduse iroro,dara sirorarira, o ne God da Geka tumon-deraira aindae, gitofu nemokena fakaragouse mema mutarera amo, ne oju use totoigofarera. 18 Veka mendeni vive titifaghaeainda jokáda vosetira, ainda tuka mo eviri.Amo, evetu genembo mave God da Gekaningiraera, amingori. 19 Avata ambodanenda irari, reighi da gugua, a fisi dauju ava koteraera. Aimi, God da Gekagajeari, nenda tumondari da beká ava josirorae eraira. 20Avata veka mendeni endaeveva aminda vosetira, ainda tukamoeviri.Evetu genembo mave God da Geka ningidobu kaifa urureoro, vitido beká jighirairaamo, 30, 60, a 100 avavaga jighiraira, amin-gori,” Iesu kasia ainda tuka aminge setirinininguseri.

4:21-25 Arivo Da Kasiari.(Matthew 5:15; 10:26; 7:2; 13:12; Luke 8:16-

18)21 Iesu sekago kasia sisira, “Namonde

jo arivo injibedo budo okia jokáda vendaeeraera, o jo ghaitoi gajae eraera. Namonde,arivo isaghada jigheoro jaragheraira.22 Roera oroko jungedo irira, amboda foaisagha ari kasama arera. A roera oroko kivoetero irira, amboda isagha vironu sirurariningarera. Kau daba aminga ava kasiaresera einda beká mo, amboda kasamaarera. 23 Geka setena amo, dengoro javeningi gogoghombevu!” aminge sisira.

24 Aminge sise, nu sekago sisira, “Nerea niningereva ava, kote gogoghombevu!

Ne rea evetu genembokena mutareva amo,God nemokena mino kau daba ava futuse,ainda etoda mendeni bu fitido, ainghaemutarira. 25 Ainda beká mo: mave God daGeka ningido, kotari eveva koteraira amo,God sonembari nu kote gogoghombarira.Avata mave God da Geka jo kotae erairaamo, God nunda kotari isambu bari dad-abarira,” Iesu aminge sisira.

4:26-29 God Da Natofo+ Nange Siroreraera,Ainda Kasiari.

26 Iesu aminge sise, kasia eni sisira,“God da natofo nange siroreraera amo,emingori. Nu inono, genembo eni nu vekagiririghe budo endada jife jafe ge dotu-tusira. 27 Dodo ainda amboda, sifo tumbaava, avido eredo ghuse deinghurureari,veka nusuka batuno edo vitiraira. Ava kaunange vitiraira ava, nu bunariri. 28Endaimieveva muteari, veka batuno edo, viti bekájighido safufu eraira. 29 Safufu eari gido,‘Bambari da sifo buviro!’ sedo, gen-embo nunda saramana kakato dirigeari,ya kaiyaimi dive bamburaera. Kau dabaaminga ava, evetu genembo mendeni tu-turo edo, God da Geka niningurureoro, tu-mondari siroreari, ne foama nunda sasingueraera,” aminge sisira.

4:30-34 Ika Maine Da Kasiari.(Matthew 13:31-32, 34; Luke 13:18-19)

30 Iesu kasia ikamainekenafifituse sisira,“God da natofo+ kau nange digarigo eraeraava, sari dae erena. 31 God da natofo+ tu-turo edo, nange digarigo siroreraera amo,kau ika maine da vujiimi vose batuno edovitiraira, ainda kaugori. Maine da vuji mo,veveyako bekári. Nu jo ika mendeni da vu-jigo iraeri. 32 Avata vuji avavaga, genemboenii bu yama nunda vareda govari vitariraamo, nu viti vareda roera isambu darigedomindafu beká ava edo, fafatu saredo itumusiroreari, rikamane foama nenda moghafafatu aminda fitiraera. Kau daba amingaava, God da natofo+ tuturo edo digarigoeraera,” aminge sisira.

33 Iesu nu kasia kau daba aimi, evetu gen-embokena ijugedo ghusira. Ijugurureari,ne duboi kotise, ainda tuka ava inonodakasama aetera, ava sedo ghusira. 34 Nunatofokena kasia ainembo ijugedo ghusira.Avata ne dodo esike irureoro nunda ambo

Page 69: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 4:35 66 Mark 5:19

jimbide dabade anumbirise, nesuka nemo-kena kasia da tuka ava isagha ijugeari, neningido ghuseri.

4:35-41 Iesu Setiri, Eva Yaura TukughedoBinono Usira.

(Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25)35 Sifo daba aminda, ungobu iri, Iesu

nunda ambo jimbikena sisira, “Namondesembi ya betu sovenida darore!” 36Amingasetiri, nunda ambo jimbi ghaka+ nuneirisira aminda vosedo, evetu genemboanumbirisera dodo, ne sirigedo ghaka+mendeni ainde dabade betu sovenidasembiseri. 37-38 Sembera, soroda buvu-rutero, eva yaura vovogoghae eko bekáava erorusira. Eredo, ghaka+ de rosari daeusira. Avata, Iesu nu ghaka+ ghaembodaguto gae fase aviri, nunda ambo jimbideretero eretiri, numokena siseri, “IjugaKato, namonde sirivo ari dae erera emo,nangetiraimi ni kotae fase ravesi?”

39 Aminge setero, nu eredo yaura bure-guse kovionoghae sisira, “Dodo binono e!”aminge setiri, eva yaura tukughedo binonousira. 40 Amingetiri, nemokena sisira, “Neredae oju etevu? Nemokena tumondaritefori!”

41 Aminge setiri, ne dudukughedo tofotofo se nininguseri, “Arie! Genemboé kauavegorai? Nune setiri, eva yaura nundageka ningi! Ari emo, jo evetu genemboi arida kaugo iraeri!” aminge siseri.

55:1-20 Iesu Setiri, Sukaru Genembokena

Asugedo Ireira Ava, Vose Darigusira.(Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39)

1 Iesu nunda ambo jimbide uvu da teriajavo Galilee, aminda sembera, Gerasa ondida reighi sovenikena aminda teteruseri.2 Tere ghaka+ darido, vitari dae iri,genembo sukarui asugetero ireira aimi,beku jokáda ghe buvu vose fira nu tafusira.Beku resena emo, ambari embo amindafurugedo ghuseri. 3 Genembo amo, kambotefori; nu ofofo beku aminda irá ghedoghusira. 4 Evetu genemboimi foama nusandido, ungo ata seinii (chains) bundedoghuseri. Avata nu ereari, seini (chains)bunununghedo ghusira. Amingeari,evetu genembo nu sandi bundari bunedoghuseri. 5 Sifo tumba ava inono, nu ofofoa doriri aminda birurughuse koko sise,

ghamana aimi budo, nunda tamo iseri edoghusira.

6 Avori, genembo amo, nu soka bekáIesu fuge gido, numokena sumbu fira bu-vudo, Iesu da dombuda tumoi bainghusira.7-8 Bainghetiri, Iesu sukaru aikena sisira,“Sukaru, nindae resena! Genembo aindajokáda ghe fu buvase!” aminge setiri,koko sisira, “Iesu, ni God Teria Beká aindaMandiri! Ni redae namanekena refesi?Namane God da dombuda, nimokena be-nunu resera. Namanekena erama memamuteose!” aminge setero, 9 Iesu nemokenaategi usira, “Ne mavejori? Sevu ningone!”aminge setiri, ne siseri, “Namanenda javomo ‘Digariri’. Ainda beká mo: namanedigarigo irera,” aminge siseri. 10 Amingesedo, ne sekago siseri, “Namane uju bekáava erera, ni jo namane dirigaso vasaédodo, reighi eninda yae arera,” amingesiseri.

11 Vasa ganasa jo soka irae aminda,fuka 2,000 amingo ava bayau rise ya foaghero gosuseri. 12 Gido, sukarui benunusiseri, “Namane nange saso yama, fuka-mane da jokáda teraeteri!” aminge be-nunu siseri. 13 Setero, Iesu ‘avori’ se-tiri, sukaru genembo ainda tamonda iri-ara aimi, vose darigedo era fukamaneda jokáda tere asugetero, fukamane amosumbu fusikenana sedo era, vasa ganasaaminda ghasaghe vosedo, uvuda mindisirivo useri.

14 Etero gido, fuka kaifa kakatoi sumbuera, reighi bogu aminda a reighi mendenimendeni aminda buvudo, rea gosusera avaosa setero, evetu genembo nininguseri.Ningido, ne eredo, geka sisera ainda bekáava, ningari dae a gari dae sedo, Iesukena fuseri. 15 Fera buvudo, genem-boá jebugedo boka ujudo anumbiriri go-suseri. Gido, oju useri. 16 Evetu gen-embomendeni, mave rejo siroretiri ditiimigosusera aimi, osa setero evetu genembonininguseri. 17 Ningido, Iesu nu nangene dodo jovereghe yaetira, aindae benunusiseri.

18 Setero, Iesu nu ira ghakada+ vivitiri,genembo giti setiri sukaru nu do buverojebugusira aimi, fira Iesu kena benunusisira, “Na nange nangae yaeteri!” 19Setiri,Iesu numokena sisira, “Tefo, ni jo namondeyae arera. Ni jovereghedo, kamboda yasi!God joka edo ni kau nange sonembetiri

Page 70: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 5:20 67 Mark 6:2-3jebugetesa ava, osa saso ninda kokomananingore!” Iesu aminge sisira.

20 Setiri, genemboá nu jovereghe ira,Frovensi Dekapoles, reighi isambu ghabusovenisoveni ireira aminda birurughudoise, Iesu numokena rea usira ava, osaseari evetu genembo isambu, ava ningidodudukughedo ghuseri.

5:21-43 Iesu Evetu Eni Setiri Jebugusira.A Gagara Eni Setiri Ambarida Ghe JebugeErorusira.

(Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56)21 Iesu nunda ambo jimbide dabade

jovereghe, uvu da teria aminda semberadari viti fefetero, evetu genembo digarifera nu jimbe fefetuseri. 22 Jimbe fetetero,dengoro indari kambo+ da bajari eni javoJairus, fira numo gido, tumoi bainghusira.23 Bainghedo, nunda ghamo joká isambunumokena futuse sisira, “Nanda gagaraijoghako kae budo ambari dae erira. Fu,ninda ungoimi tamonda jighaso jebugare!”aminge sisira.

24 Setiri, Iesu eredo nemonde iseri.Evetu genembo natofo ainde dabade ise,minonde minonde gotatara udo iseri.

25 Ero, evetu eni fira, nu emboro sorodatafusira. Evetu resena emo, nu kaebudo tambuno gosuse irise, ghaeko 12 avadadabusira. 26 Nu dogeta mendenikenasonemba bari dae sedo, ya ghedo ghusira.Avata nu jo jebugaeri. Dogetakena ya foaghuse, nunda moni fuge dadabusira. Avatanunda kae jo dadabae irise, teria usira.

27 Avori, evetu aimi Iesu da bino avaningi eredo, nunda amboda ira, 28 nundatamo asugarida jijighusira. Nu amingusirada beká mo: nu kotisira, “Na tefo nundatamo asugari aminda jigharena amo, najebugarena,” aminge kotisira. 29 Nundatamo asugarida jijighiri, nunda kae ororotukughedo dadabiri itatamusira, “Na je-bugeteni!” aminge kotisira. 30 Kotiri,Iesu nunda fakina mavekena sefusira ava,tofo itatamusira. Itatamuse, nu anakoraevetu genembo da soroda jovereghe fetedosisira, “Mave nanda tamo asugarida jighi?”aminge setiri, 31 nunda ambo jimbi siseri,“Ni redae aminge resesi? Namonde natofojokáda gotatara udo refera emo, ni ‘mavesire jighariá’ resesi?” aminge siseri.

32 Avata Iesu nu mave nunda tamoasugarida jijighusira, ava kasama ari dae

sedo, gi ya foa ghusira. 33 Amingiri,evetuá Iesu nange etiri jebugusira avakotise, evetu ojughae ungo ata dadara-garuse, Iesu kena ira buvudo, nunda ataduruda du fasusira. Fasedo, numokena reasirorusira ava, isambu setiri niningusira.34 Setiri, Iesu numokena sisira, “Nandagagara, ninda tumondariimi ni jebugetesi.Ava sedo, dubo jamaghae yasi, jebugairase!” aminge sisira.

35 Evetu aikena geka jo se dadabae iriri,aghi kakato mendeni Jairus da kambodaghe fera buvudo, Jairus kena siseri, “Nindagagara ambira. Ava sedo, Ijuga Kato erátefo fuse janjagu eure dae resera.”

36 Aminge setero ningido, nenda gekaningi dotutuse, Iesu Jairus kena sisira, “Eráoju eose! Ni taká tumonde!”

37 Aminge sedo, erama evetu genembonemonde dabade yeore dae sedo bure-gusira. Buregedo, Iesu nu Peter, James,a James da mandako John, ava budonemonde dabade era, 38 Jairus da kambodabuvudo, evetu genembo digari dimbia so-rara ero gosuseri. 39 Iesu ira kambo jokádateredo, nemokena sisira, “Ne redae dimbiasorara erevu? Gagara mo jo ambaeri, nuravira.”

40 Aminge setiri, ne tuturo edo numoádere jiseri. Dere jirero aindae, Iesu neondiri era buvero, gagara ainda noi nu-mamo, a nunda ambo jimbi etodaba nakáainde dabade, gagara da avari vasada erateteruseri. 41 Tere fetetero, Iesu gagaraungoda jighido, reighi ainda gekaimi, “Tal-itha kumi!” sisira. Ainda tuka moeviri: “Nanda gagara, eraso dae resena.”42Aminge siri ainghae dabade, gagara amojebuge erorusira. Gagara ainda ghaekomo, isambu 12 ava sedo, nu ya foa ghirigi dudukughedo buniseri. 43 Bunero gido,Iesu, erá osa seore dae sise bureguse, bayaugagara aikena mutoro mindare dae sisira.

66:1-6 Iesu Da Natofo Nasareth Emboimi

Eredo, Nu Ighagha Useri.(Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30)

1 Iesu nunda ambo jimbide dabadeeredo reighiá dodo, nunda reighi Nasarethaminda era buvurutuseri. 2-3 Buvudo irise,Jangutari da Sifo aminda ira, dengoro in-dari da kambo+ aminda teredo, tuturo edo

Page 71: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 6:4 68 Mark 6:19ijugusira. Ijugiri, evetu genembo nundageka sisira ava, ningi dudukughedo siseri,“Numo kafentari (carpenter). Nunda noimo Mary; nunda jamena mo James, Joses,Judas, a Simon ri. A nunda ghaghasovubarago, ne eminda irá gheraera. Ne isambureighi ei embori. Nu jo genembo teriairaeri. Ava nu fakina a dubo kotarié redarurusi? Nu nange nange dubo koterai? Nunange nange nunda fakinaimi, arimendenimendeni etiri siroretiri, namonde gae iri-ara ava, namondeda gitida eregoseri?”aminge sedo, dubo ekoko edo, nu ighaghauseri.

4 Amingetero, Iesu nemokena sisira,“Feroveta da geka ava, evetu genemboisambu, ne ningido nu kakara eraera.Avata feroveta tofo nunda natofo, nundaoro, a nunda ghaguru aimi, nu jo tumon-duse kakara ae eraera. Kau daba amingaava, ne namokena eraeva. Namo nendaeniri, avo gido, ne na jo tumondae eraeva,”aminge sisira.

5 Evetu genembo nu jo tumondae useraaindae sedo, nu ari a tano bouvu fak-inaghae digarigo, aminda jo aeri. Nudabako evia usira. Nu kae evetu genemboda tamonda ungoi jijighuse setiri jejebu-guseri. 6 Evetu genembo jo tumondaeusera ava gido, Iesu nu dudukughusira.Dudukughedo, nu reighi Nasareth dodo,reighi mendeni Nasareth ainda dengesidairira, aminda ise, evetu genembokenaijugedo ghusira.

6:7-13 Iesu Nunda Ambo Jimbi 12 AvaDirigetiri Iseri.

(Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6)7 Iesu nunda ambo jimbi 12 ava, aghi

etiri numokena fuseri. Fera buvero, negategedo, etoto etoto dirigusira. Diriguse,nu sukaru bu fugari da fakina ava nemo-kena futuse, 8 eminge sisira, “Ne jo totoijovereghe furae areva, avata ne roera di-gari futo jo bu ainghae deinghae areva.Erá bayau, moni, a javo bambudo yeove!Ne ketua avanembo bu yasivu! 9 Nendaata asugari a nenda tamo asugari asugedoyareva. Avata erama tamo asugarida tukabu yeove! 10 Ne ya reighi eninda buvudokambo ningiaminda terovo, evetu gen-embo ne ivugaghae nati joká darera amo,kambo daba aminda avise, saramana aovodadabari gido, kambo a reighi amo dodo

yareva. 11 O ne ya reighi eninda buvovo,evetu genembo ne jo ivugaghae nati jokádedo ne bu undae arera, a nenda geka joningae arera amo, reighiá do buvurutuse,nenda ata danghevu, fonja aminda vosare!God nu evetu genembo amo ighagha arira.Ava kasama aoro dae sedo, amingevu!”Iesu aminge sedo, ne dirigetiri iseri.

12 Era buvudo, ne evetu genembo dubojovereghaoro dae sise, vironu sedo ghuseri.13 A kotugo, ne sukaru digari ava onde-oro evetu genembo da jokáda ghe vosedarigedo ghuseri, a ne orivi (olive) damukasimbe budo aimi, kae evetu genembo datamonda davedo seoro jejebugedo ghuseri.

6:14-29 John Bafataito Ari Kato Detero Am-bududurusira, Ainda Kikiri.

(Matthew 14:1-12; Luke 3:19-20; 9:7-9)14 Ne rea ava edo ghusera, ainda bino

ava iri, Kini (King) Herod niningusira.Ainda beká mo: Iesu da bino ava, reighiisambu aminda ivegedo iri nininguseri.Ningido, evetu genembo mendeni Iesu daesedo ghuseri, “John Bafataito Ari Katoseteno dorusera ava, ambarida ghe je-buge erorusira amo, numori tano. Am-barida ghe jebuge erorusira aimi, nu fakinatomanako budo saramana eraira,” amingesedo ghuseri. 15 Mendeni ne eminge sedoghuseri, “God da feroveta javo Elijah, sek-ago jovereghe furariá seraera amo, nu-mori tano.” A mendeni sedo ghuseri,“Numo God da feroveta eni, abuamane dasifoda iriara, ainda kaugori,” aminge sedoghuseri. 16 O Kini (King) Herod bino avaniningusira amo, nu eminge sisira, “JohnBafataito Ari Kato seteno duboda diveg-etero ambududurusira ava, ambarida ghejebuge eredo deingherira tano,” amingesisira.

17 Ainda beká mo: Herod John kenaemingusira. Nu setiri, nunda mendeniera, John sandi bundedo diburada fifi-tuseri. Nu amingusira da susu mo: nundakoro Philip da noaro javo Herodias ava,saghimbe bu fifitusira. 18 Aindae sise,John nu Herod kena ghoghora sise emingesedo ghusira, “Ni evetué bu fifitusesa amo,agho dari bejisesi!” aminge sedo ghusira.19 Herodias aindae sedo, John kena duboeko etiri, numo dari dae uju usira. AvataHerod nu ditii jijinimbiri, evetuá John dari

Page 72: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 6:20 69 Mark 6:41bunisira. 20Amingusira da beká mo: Herodkasama usira, John nu genembo eveva akakaragori. Ava sedo, nu John ava di-tii jijinimbedo ghusira. Amingeari, Johnfoa numokena geka seari ningido, ivugaedo ghusira. Avata, nu jo tumondae edoghusira.

21 Herodias nu John dari dae kotiseiriri, Herod da sirorari sifo fira buviri, nuaminda goroto tafusira. Amo emingusira.Herod da sirorari sifo fira buviri, Herod nugavana da kokotofu, nunda isoro kakatoda babojegari, a frovensi Galilee da gegen-embo babai frovensi aminda iriara, isambuaghi etiri fera totorugetero, nendae sedokirumo usira. 22 Kirumo ero, Herodias dagagara ira teredo, yaru didiviri gido, Herodnunda esa embode dabade ivuga beká avauseri. Ava sedo, Herod gagara aikena sisira,“Ninda uju ava se ningone! Ni rejodae be-nunu saresa ava, na nimokena mutarena.”23Aminge sise, beka gagojuse sisira, “Ni ujuaresa amo, na nanda enda tano edo, nandagugua diti etoto fugedo, ni soveni baso nasoveni baono dae saresa, amingarena.”

24 Aminge setiri ningido, ira noikenabuvudo ategi usira, “Na rejodae benunusareni?” setiri, noi minonda sisira, “NiJohn Bafataito Ari Kato da gifua ava,benunu saso mutarira.” 25 Aminge setiriningido, gagara jovereghe bibitai sumbudoira kinikena buvudo benunu sisira, “JohnBafataito Ari Kato da gifua ava, orokonembo gafugedo rooróda vendi mutasobarena,” aminge benunu sisira. 26 Setiriningido, Kini (King) Herod nu dubo memaambari eko usira. Avata nunda esa emboda dombuda beka gagojusira aindae, nubouvu edo, gagara da geka buregaribunisira. 27 Amingedo, John da gifuagafuge bu furare dae sedo nunda isoro katoeni sifo daba aminda dirigetiri isira. 28 Ira,dibura da vasa aminda teredo, John dubodadivegedo, gifua ava rooróda vendi budofiragagara aikena futusira. Mutiri budo ira,noikenamutiri rurusira. 29Etiri dadabetiri,John da ambo jimbi ava ningido era, nundatamo budo fera, ofofoda furuguseri. Johnnunda ambari mo, amingusira ava kotise,Herod nu Iesu da bino ningido, Johnjovereghe furariá kotisira.

6:30-44 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Gegen-embo 5,000 Mindero Inono Usira.

(Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14)

30 Avori, Iesu da ambo jimbi jovereghefera buvudo, ne rea usera a ijugusera ava,Iesu kena osa siseri. 31 Sisera ava, evetugenembo digari nemokena ya foa ghero,Iesu nunda ambo jimbide dabade anumbebayau mindari da goroto jo tambaeri. Ain-dae sedo, Iesu nemokena sisira, “Fuvu, na-monde kikiako yama vasa esike, evetu gen-embo irae da vasa aminda jangutarera!”32 Aminge sedo, ghakada+ vosedo, evetugenembo irae da vasa aminda sembiseri.

33 Uvu da teria aminda sembero, evetugenembo digari nemoá gi kasama edo,nenda reighi isambu dodo uvu dengesidasumbudo giti era buvurutuseri. 34 Iesuamboda buvudo ghaka+ dari vitido, evetugenembo natofogo ava totorugedo irerogosusira. Gido, nendae joka usira. Aindabeká mo: ‘Ne kau sifi (sheep) giti jighariiraede, ainda kaugo ava edo iriari,’ avakotise, nemokena roera mendeni mendeniava ijugusira.

35 Ijugiri ungobu etiri, nunda ambo jimbi12 ai fera numokena siseri, “Iji dadabetira,eminda evetu genembo a kambo tefori.36 Ava sedo, natofo dirigaso, yama reighimendeni mendeni aminda, bayau ombumindore!” aminge siseri. 37 Setero, Iesunemokena sisira, “Bayau nene mutuvumindore!” Setiri, ne numokena siseri, “Nierekotesa amo, namane yama K2,000* aimifarava ombu mutoro mindoro dae sise re-sesa, ai?” aminge siseri. 38 Setero, nunemokena sisira, “Nemokena farava nan-jogori? Yasivu gaove!” Setiri, era gidojovereghe fera siseri, “Farava ghabu sovenia oka etoto nakári.”

39 Aminge setero ningido, nu nundaambo jimbikena sisira, “Evetu genembosevu, nunda diti diti kikisada fuge anum-baore!” aminge setiri, ne era setero40 evetu genembo sarigedo diti mendeni100 a mendeni 50 avavaga fuge anum-buseri. 41 Anumbetero, Iesu nu far-ava ghabu soveni a oka etoto naká avabudo, dombu utuda fainghedo God kena

* 6:37: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka mino o moni aindae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 73: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 6:42 70 Mark 7:8‘aiyakoe’ sisira. Sedo, farava jighi em-bebegedo, natofokena ghasoro mindorodae sedo, nunda ambo jimbikena futusira.Oka etoto naká ainghae dabade budo soroaoro dae sedo futusira. 42 Mutiri budosoro etero, isasambu mindero inono usira.43 Mindero inono etiri, mendeni doterofasusira ava, Iesu da ambo jimbiimi retebudo kanda babai isambu 12 ava veven-duseri. 44 Gegenembo bayau risera amo,inono 5,000 avavagori. Evevetu a sasingujo tegaeri.

6:45-52 Iesu Nu, Vose Eva Etoda Fete De-inghudo Isira.

(Matthew 14:22-33; John 6:15-21)45 Mindero dadabiri ainghae dabade,

Iesu nu setiri nunda ambo jimbi ghakada+vosedo, ne giti uvu da teria sovenikenareighi Betsaida aminda yari dae sembis-eri. Sembero, Iesu evetu genembo totoru-gusera ava dirigusira. 46 Dirigetiri ero, nuenda jiro fumbari, aminda banungari daesedo vitisira. 47 Tumba jiriri, nu nusukavasa aminda iriri, ghakada+ isera amo, nesembera soroda buvurutero, 48 yaura dom-bukena firi ghanda davusera, jo inono aeusira. Amingero, Iesu gosusira. Gido, sifoda tumba aminda, Iesu vose eva etoda fetedeinghe nemokena isira. Ira ghaka+ dari-gari dae iri, 49ne fuge gido, ‘sukaruva’ sedo,koko siseri. 50 Ainda beká mo: numo go-suse, ne isambu oju beká ava useri. Oju ero,Iesu tavarige sisira, “Fakina evu! Namori!Erá oju eove!”

51 Aminge sedo, Iesu nu ira ghakada+vivitiri, yaura tukughedo binono usira. Bi-nono etiri gido, ne dubo buniseri. 52Aindasusu mo: Iesu nunda fakina nemokenaijuguse, farava soro etiri natofo minderoinono usira ainda tuka ava, ne jo kasama aeuseri. Ava sedo, nu nemokena buviri, yauratukughe binono usira ainda tuka barago, jokasama ae useri. Ainda beká mo: nendamunju jo afigae usira.

6:53-56 Iesu Kae Evetu Genembo MendeniSetiri Jejebuguseri.

(Matthew 14:34-36)53 Avori, ne Iesu de dabade sembera,

reighi Genesaret aminda dadoruseri.Genesaret resena emo, reighi savavarari.Kotugo ainda jokáda, reighi veveyakomendeni irei. 54 Ghaka+ dari vitéro,evetu genembo ne Iesu gido kasama useri.

55 Kasama edo, kae evetu genembo bu fu-rari dae sedo, ne anakora era nenda reighiaminda, kae evetu genembo fafasedoiritiriara ava, ghaghada fiti fumbudo,numokena fuseri. Evetu genembo, nureighi reda iriri setero niningusera, vasaaminda kae evetu genembo budo fuseri.56 Nu reda isira, reighi babai a reighikikitako aminda, natofoimi nunda binoava ningido, kae evetu genembo fumbudomaketa vasada budo fuseri. Budo ferabuvudo, evetu genembo aimi, ne Iesukena benunu siseri, nange kae embo Iesuda tamo asugari da tingu ava deredojejebugaeteri. Aminge setero, mave siredederusira amo, nu jebugusira.

77:1-13 Jusi Embo Nenda Nombuamane Da

Kikiri.(Matthew 15:1-9)

1-4 Moses da Geka kaifa kakato+ a Jusiembo isambu nenda kiki kakara use, ungojo seghae arera amo, ne bayau jo mindaearera. Ne maketa vasa dodo ya kambodavitido, roera ombarera ava jo seghae areraamo, ne jo mindae arera. A eni mo, neagha, okia, a rooro ábarago segheraera.Aminguse, ne kiki mendeni mendeni avakakara use eraera.

Avori, Moses da Geka kaifa kakato a ijugakakato+ mendeni Jerusalem ghedo fera bu-vudo Iesu kena totoruguseri. Totoruguseraamo, ne Iesu da ambo jimbi ungo jo seghaebayau rero gosuseri. 5 Gido, ategi useri,“Ninda ambo jimbi redae namondeda kikidodo, ungo jo seghae bayau bu mindi-raeri?”

6 Aminge setero, nu eminge sisira, “Negungubo kakatori. God da feroveta Isaiahnendae sise, geka beká gefusira. Amo eviri:

‘Bajari resira,“Evetu genembo emo, bekaimi na kakara

eraera.Avata nenda dubo jokáda mo, ne soka

bekári.7 Ne na tumonde baingheraera, avata beká

eni tefo bekári.Ne aminda sonemba eni jo bae arera.Ainda beká mo: ne evetu genembo da

kotari ava, ne nanda Agho Darivasise ijugeraera.’

Geka amo God setiri, Isaiah nendae sedogefusira. 8 Ne evetu genembo da kotari a

Page 74: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 7:9 71 Mark 7:30uju ava bu jighirise, God da Agho Dari avadotutusevu.”

9 Aminge sedo, Iesu sekago sisira, “Nenangetiraimi God da Agho Dari bu fugedo,totofo nenda kiki ava use dara eraevu! 10Naredae aminge reseni? Ijugaono gareva.God setiri, Moses eminge sisira:‘Nei nimamo kakara use, nenda geka ava

ningivu!’A eni mo:‘Mave noi o numamokena jijivu sarira amo,

devu ambare!’Moses aminge sisira. 11 Avata nemo,eminge ijugeraeva. Genembo mave noinumamo ighagha use, nunda gugua budo‘Korban’ sise, 12 noi numamo jo sonem-bae arira amo, avori. Ne aminge ijuger-aeva. (‘Korban’ da tuka mo, roera Godkena mutariri.) Evetu genembo aminguse,noi numamo jo sonembae eraera amo,ne ‘avori’ seraeva. 13 Aminguse, ne Godda Geka ava dotutuse, nenda kotari avaseovo buveari, geka bekáva sise seraeva. Ane roera mendeni mendeni kau daba avaijugeraeva,” Iesu aminge sisira.

7:14-23 Bebeta Ari Da Gekari.(Matthew 15:10-20)

14 Setiri dadabetiri, Iesu kori setiri evetugenembo sekago fera numokena totoru-guseri. Totorugetero, nemokena sisira,“Ne isambu, ningido kasama aovo dae re-sena. Ne erekoteva, evetu genembo ungojo seghae iria edo bayau bu mindareraaimi, tamo bebeta arira. 15 Avata, evetugenembo rea mindarera aimi, nenda tamojo bebeta ae arira. O evetu genembo dadubo jokáda kotari sembae o geka sembaebuvarira aimi, ne bebeta arira. 16 Avaningido kasama aovo dae sise resena!”

17 Aminge sedo, evetu genembo den-deguda totorugusera ava dodo, nundaambo jimbi ainde dabade kambodateteruseri. Teredo, nunda ambo jimbi,Iesu kasia sisira ainda tukadae, ategi useri.18 Ategi etero, Iesu nemokena sisira, “Nenangetiraimi geka setena da beká ava,jo kasama ae erevu? Ne nanda ambojimbiri. Avata na eregosena, nenda kotarikikitakori, evetu genembo mendeni dakotarigori. 19-23 Ne anakora geka eviakasama aetevu. Genembo bayau reamindarira aimi, jo nu bebeta ae arira.Ainda beká mo: genembo bayau mindarira

amo, jo nunda dubo jokáda terae arira.Bayau amo nu tininda vosiya foká jinendoya vosarira. Avata genembo rea dubojokáda koteraira aimi, nu bebeta eraira.Ainda tuka mo: kotari ekoko, bagia ari,kombo yagera ari, dighighi ari, evetugenembo kae jighoro ambari, komanadaoro ambari, ari ekoko ari, gungubo sari,oduso ari, kotae kotae emboroda sino daari ava use deinghari, bengoso ari, aji sari,tofo sakai sari, gogore edo kotae kotaesari, kotari amo genembo da dubo jokádaghe foa buvuraira aimi, nu bebeta eraira,”aminge sisira. Aminge sise, Iesu ijugusira:evetu genembo jo bayau rise, aimi bebetaae eraera. Ari ekoko nenda dubo jokádabuvuraira aimi, bebeta eraira.

7:24-30 Jusi Embo Da Gitofu Evetu Eniimi,Iesu Tumondusira.

(Matthew 15:21-28)24 Iesu nu reighiá dodo ira, gitofu da

reighi etoto, javo Taiar a Saidon, aindafrovensi aminda buvudo, kambo enindateterusira. Nu junge ufena ya teraetira avauju usira, avata nu jo junge yari da kaugoiraeri. 25-26 Nu fira buvurutusira da binoava ningido, evetu eni anakora fira numo-kena buvudo, nunda ata duruda du fa-susira. Evetu resena emo, nuGreek embori,reighi Sairofonisia aminda sirorusira. Nununda gagara ijoghako ainghae irá ghedoghusira. Gagara ijoghako aikena sukaruasugetiri irei. Avori, evetu amo ira Iesuda ata duruda du fasedo, numo sonembedosukaru ondari nunda gagara da jokádaghe vose darigare dae sedo, benunu sisira.27 Aminge benunu setiri, Iesu numokenasisira, “Ne namanenda gitofuri. Namanenendae ‘sinova’ seraera. God namanendaabua Abraham gategusira, a namanendaoro barago gategusira. Ava sedo, Godda sasingu giti bayau mindaeteri. Nendabayau budo sinodae fugarena amo, jo evevairaeri. Ava sedo, ni redae sonembareni?”28Aminge sisira avata, evetuámino emingesisira, “Ai, Bajari! A nu beká resesa.Avata sasingumo, bayau rirureoro susundadudurugeraera amo, sinomanei bu mindi-raera. Ava sedo, nandae joka edo sonem-baso dae resena!” 29 Aminge setiri, Iesusisira, “Ni beká resesa. Ava sedo, kambodayasi gase! Ni gekamino eveva setesa ágido,na sukaru ondeno ninda gagara da jokádaghe vose darigetira.” 30 Aminge setiri,

Page 75: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 7:31 72 Mark 8:15nu jovereghe ira, kamboda buvurutusira.Buvurutusira amo, sukaru nu anakora vosedarigetiri, gagara fase avíri gosusira.

7:31-37 Iesu Genembo Dengoro Irae A BekaGuga Ava, Setiri Jebugusira.

31 Ainda amboda, Iesu eredo reighiTaiar dodo ira, reighi Saidon dodo,Frovensi Dekapoles, reighi isambu ghabusovenisoveni ireira aminda sembira, uvuda teria javo Galilee aminda buvurutusira.32 Buviri, evetu genembo mendeni eredo,genembo dengoro irae, a beka guga ava,numokena bu fuseri. Bu fera, Iesu nundaungoimi genembo da tamonda jighare daebenunu siseri. 33 Aminge setero ningido,Iesu genemboá budo, evetu genembo dodonengae kikiako esike era, nunda ungokonsirari aimi genembo ainda dengorodasiregetiri teretiri, kosiva edo genemboda avivada dederusira. 34 Amingedo, nudombu utuda fainghuse, ghamo asegusenenda gekaimi, “Efata!” sisira. Aindatuka mo: “Afige!” 35 Aminge siri ainghaedabade, dengoro afigetiri, aviva vujegedodambu etiri beka dambu sisira. 36-37 Evetugenembo ava gi dudukughedo bunari bekábuniseri, nu geka nunda bekaimi sisiraaindae. Dudukughuse siseri, “Nu rea erairaamo, isambu eveva beká eraira. Nu takáeari dengoro afigeraira, a aviva vujegedambu eari geka seraera,” aminge siseri.Avata Iesu nu, erama osa seóro dae siseburegusira. Aminguse, nu umbu digarigoburegedo ghusira, avata ne nunda geka joningae, osa sido ya ghuseri.

88:1-10 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Evetu Gen-

embo 4,000 Mindero Inono Usira.(Matthew 15:32-39)

1 Sifo aminda, evetu genembo sekagofera totorugedo irero, sifo etodaba nakádadabetiri, bayau dadabetiri gido, Iesununda ambo jimbikena kori setiri, numo-kena fera buvero sisira, 2 “Evetu gen-embo namonde sifo etodaba naká de-inghuse bayau dadabetiri gido, na nen-dae joka erira. 3 Na ne oroko bayau tefodirigaono natida yarera amo, ne emborosoroda ighoii sirivo arera. Mendeni mo,nenda reighi soka bekári. Ava sedo, na

nange evetu genembo dirigareni? Na-monde sonembaeteri!” 4 Aminge setiri,nunda ambo jimbi eminge siseri, “Na-monde nange nange farava budo mutoromindareri? Reighi eminda, evetu gen-embo a nati tefo ava sedo, bayau tefori.”5 Aminge setero, Iesu nemokena ategiusira, “Nemokena farava nanjogo iri?” se-tiri, ne “7” siseri.

6 Setero, Iesu natofo endada anumbaorodae setiri, ne fuge anumbuseri. Anum-betero, Iesu farava 7 ava budo, God Afakena‘aiyakoe’ sedo, jighi embebegedo, evetugenembo isambukena ghasoro dae, nundaambo jimbikena futusira. 7 Oka veveyakonanjogoko nemokena iritirisira ábarago,esimbugedo nunda ambo jimbikena futuse,soro aoro dae sisira. 8 Soro etero, evetugenembo budomindero inono usira. Inonoetiri, mendeni dotero fasusira ava, retebudo kanda babaimi isambu 7 ava venderobedo usira. 9 Evetu genembo bayau ris-era amo, inono 4,000 avavagori. 10 Etiridadabetiri, Iesu evetu genembo dirigetiriero ainghae dabade, nunda ambo jimbideghakada+ vosedo, reighi javo Dalmanutaaminda sembiseri.

8:11-13 Moses Da Geka Kaifa Kakato+, NeIesu Nunda Fakina Ijugari Gari Dae Siseri.

(Matthew 16:1-4; Luke 11:16; 12:54-56; 11:29;John 6:30)

11 Moses da Geka kaifa kakato+ mendeniIesu kena era buvudo, Iesu de dabadebeisiga useri. Nenda uju mo: numo derorogeka sembae sari ningido, nu bu koto aridae sedo, eminge siseri, “Ni God da fakinaaimi, tano aso gari dae resera!” 12 Amingesetero ningido, Iesu nu dubo memaghaeghamo asegedo sisira, “Ne redae tano aonodae resevu? Na geka beká nemokena re-sena. Evetu genembo siroredo oroko en-dada irera emo, ne jo tano eni ururono gaearera,”

13 Aminge sedo, ne dodo nunda ambojimbide dabade, jovereghe sembiseri.

8:14-21 Iesu Ari Eko Da Kasia Ava YistikenaFifituse Sisira.

(Matthew 16:5-12; Luke 12:1)14 Iesu da ambo jimbi farava dabako

budo, farava mendeni kotae dodo sem-bero, 15 Iesu nemokena sisira, “Ditii gigogoghombevu! Moses da Geka kaifa

* 8:15: Afige, Matthew 16:6 ainda duruda tege garesa.

Page 76: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 8:16 73 Mark 8:34kakato+ da yisti* (yeast) a Kini (King)Herodda yisti ava imboe edo darigaovo dae re-sena,” Aminge setiri ningido, nunda ambojimbi farava bekáva kotise, tofo tofo senininguseri, 16 “Omo rejodae resi? Na-monde farava kotae dotera aindae resiratanojo,” ne aminge bunise se nininguseri.17 Ne rejodae se niningusera, ava kasamaedo, Iesu nemokena sisira, “Ne redae far-avadae resevu? Ne nangetiraimi gekada tuka anakora kasama ae irevu? Nemunju tefori! 18 Ne diti digoideri, ai?Ne dengoro iraeri, ai? Kote givu! 19 Nagiti farava ghabu soveni jighi embebegedoghaseteno, gegenembo 5,000 mindero in-ono etiri, kanda babai nanjogo ava veven-dusevu?” aminge setiri, ne “12” siseri.20 Setero, nu sekago sisira, “A na farava 7budo jighi embebegedo ghaseteno, evetugenembo 4,000 mindero inono etiri, nekanda babai nanjogo ava vevendusevu?”aminge setiri, ne “7” siseri. 21 Setero, nusisira, “Oroko ava kasama ereva, ai? Faravasaono sirorari da fakina namokena irira.Ava kotaetevu! Avata na yisti (yeast) sise,na jo faravadae kotaeri. Na ijuga eko aindaekotise, yisti (yeast) seteni,” aminge sisira.

8:22-26 Iesu Ira Reighi Betsaida Aminda,Genembo Diti Digoide Ava Setiri Diti EvevaUsira.

22 Aminge setiri dadabetiri, reighi Bet-saida aminda tere darido vivituseri. Vitéro,evetu genembo mendeni ne genembo ditidigoide ava unumbe budo fuseri. Bu fera,Iesu kena buvudo, Iesu nunda tamondaderari jebugare dae sedo, benunu siseri.23 Setero, Iesu nu genembo diti digoideava ungoda budo unumbe, nengae kamboádodo itako ambo soka iseri. Era fetedo,genembo da ditída kosiva edo nunda ungoditída sire jijighuse, ategi usira, “Ni rejoeni eregosesa?” aminge setiri, 24 diti fugegido sisira, “Na evetu genembo deingheroeregosena, avata nemo kau ika da kaugoava deinghero eregosena.” 25 Setiri, Iesusekago nunda ungoi genembo ainda ditídasire jijighusira. Jighiri fuge giri, diti evevaetiri, nu roera isambu isagha etiri gosusira.26 Amingetiri, Iesu nu genemboá kambodayare dae diriguse sisira, “Ni dambu nindakamboda yasi! Erá jovereghe reighi teriadaya tereose!” aminge sisira.

8:27-30 Iesu Nu God Da Mandi Beká, AvaPeter Kasama Edo Isagha Sisira.

(Matthew 16:13-20; Luke 9:18-30; John 6:67-71)

27 Ainda amboda, Iesu nunda ambo jim-bide dabade reighi Sesaria Filipai amindaiseri. Ise, emboro soroda, Iesu nemokenaategi usira, “Sevuningone! Evetu genembonange erekoteri? Na mavejori?” 28Amingesetiri, ne numokena mino eminge sis-eri, “Evetu genembo mendeni koteraera,John Bafataito Ari Kato ambarida ghe, je-bugedo erariá seraera amo, nimori tano.A mendeni koteraera, God da feroveta Eli-jah jovereghe furariá seraera amo, nimori.A mendeni koteraera, God da ferovetaeni ambarida ghe, jebugedo erariá seraeraamo, nimori. Evetu genembo ne amingekotise seraera.” 29Aminge setero, Iesu sek-ago ategi usira, “Atá, ne nange erekotevu?Na mavejori? Sevu ningone!” amingesetiri, Peter mino sisira, “God namanendaari ekoko kote doyari dae sise, Genemboeni dirigari furare dae sisira, amo nimori.”30Aminge setiri, eramanumavejori ava osaseóro, evetu genembo ningeore dae sedo,Iesu buregusira.

8:31–9:1 Iesu Nu Nange Ambarira, AindaeOsa Sisira.

(Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27)31 Amingedo, nu tuturo edo isagha

beká dengoro induduse, nemokena emingesisira, “Evetu genembo da kokotofu, fristi+da babojegari, a Moses da Geka ijugakakato,+ ne Evetu Genembo da Korokena+mema tomanakomutoro itatamarira. Amoemingarera. Na ighagha edo saoro, evetugenembo mendeniimi na daoro ambudo,sifo etodaba naká dadabari ainda amboda,na sekago ambarida ghe jebuge erarena,”aminge sisira. 32 Isagha beká setiri ningido,Peter nu eredo Iesu budonengae era ajaghafetedo, Peter tuturo edo nu dombuda sise,erá aminge seure dae sisira. 33 Avata Iesujovereghe nunda ambo jimbi gido, Peterdombuda sisira, “Satan, na darigaso daeresena! Resesa amo, jo God da kotari iraeri.Amo evetu genembo da kotariri!”

34 Iesu aminge sedo kori setiri, evetugenembo totorugusera, a nunda ambojimbi fera numokena buvurutuseri. Bu-vero, Iesu nemokena sisira, “Mave nandaambo jimbi edo, namonde dabade deing-hari sarira amo, nu emingarira. Nunda

Page 77: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 8:35 74 Mark 9:14uju ava dodo, nanda uju avanembo arira.Nu namo tumonduse, gitofudae jo oju ae,mema ã bouvu fufudo ya ambarira, a nuavori. A nane rea eraena ava, nu kaudaba ava udo yarira. Amingarira amo, nunanda ambo jimbi edo, namonde dabadedeingharera. 35 Ainda tuka mo: maveenda einda gugua kotise a ambari dae ojuuse, na doyarira amo, nu sifo amboda am-barira. O mave nandae a nanda binodaesedo ambarira amo, nu amboda jebugaevovodae irari ava tuve barira. 36 Mavenu enda da gugua ava dubo ruruse, roeraisambu nunda tofo sise, jebuga evovodaeirari ava kosasaghedo ambarira amo, givu!37 Aimi nu sonembarira, ai? Avata aimi,nu jo sonembae arira. 38 A eni mo: mavenanda ijugadae meka gosuse, evetu gen-embo oroko endada irise, ari ekoko use Godkotae eraera ainda dombuda, Evetu Gen-embo da Koro+ ighagha arira amo, ambodana God Afa da usasa jokáda, nunda aneyakakarade vose furarena ainda sifo aminda,na genemboá barago ighagha arena.”

91 Aminge sedo, nu nemokena sisira, “Na

geka beká nemokena resena. Ne mendeninanda dombuda fetireva emo, ne jo ambaeirovo, God tofo mandi nunda fakinaimievetu genembo kaifa ari* da sifo foa buvarigareva,” Iesu aminge sisira.

9:2-13 Iesu Dombu Jovereghedo, UsasagoBeká Ava Usira.

(Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36)2 Sifo 6 ava dadabetiri ainda amboda,

Iesu nu eredo, Peter, James, a John budo,nemonde kikiako esike era, doriri mindafueni aminda vitiseri. Doririda viti fetedogosero, Iesu nu jovereghedo usasago bekáava usira. 3 A nunda tamo asugari barago,janimbedo foyago beká ava usira. Amo,jo evevetu roera segheraera, ainda kaugoiraeri. Foyago beká ava usira. 4 Etiri, ElijahMoses ghae, ne giti beká endada iriara ava,nengae fera isagha edo, Iesu de dabadegeka se nininguseri. 5-6 Se niningero, Pe-ter, James, a John oju edo aindae, Petergeka rejo saetira ava bunise, Iesu kenasisira, “Bajari, namane budo ojesa aindaesedo, na ivuga erena. Ni nange erekotesi?Eveva mo, namane dobo etodaba naká

eminda itore, eni nindae, eni Moses dae,ã eni Elijah dae itore, ai?” aminge sisira.7 Setiri, foroga fira nenda jiro agada fe-tiriri ainda jokáda, beka siri nininguseri.Amo eminge sisira, “Emo nanda dubo bariMandiri. Nunda geka ava ningivu!” 8 Setiridadabiri ainghae dabade, ne dudukughedoditi fange, jovereghusera amo, Iesu nusukafetiriri gosuseri.

9Gido, jovereghe, ne Iesu de dabade vosefuse, Iesu nemokena sisira, “Ne oroko reageva amo, erá osa seove! Evetu Genemboda Koro+ daoro ambudo, ambarida ghejebuge erarira ainda amboda osa sareva,a nu avori,” aminge sisira. 10 Setiri, nerea gosusera ava kivo use, evetu genembomendenikena jo osa saeri. Avata ne aindatuka ava bunise, tofo tofo se nininguseri,“Nu ambarida ghe jebuge erariá resira datuka mo, rejori?” 11 Se nininguse, numo-kena ategi useri, “Moses da Geka ijugakakato+ eminge seraera, ‘Elijah giti en-dada ireira amo, sekago jovereghe furariraainda amboda, Genembo God mutari sisiraamo, sirorarira.’ Amo redae aminge ser-aeri?” 12-13 Aminge setero, Iesu nemo-kena sisira, “Moses da Geka ijuga kakato+aminge seraera, ainda bekámo eviri. Elijahnu giti foama, Evetu Genembo da Koro+dae emboro rerebuse, roera simbugaeti.Avata na nemokena eminge resena. Eli-jah nu anakora fusira. Fusira amo, Godda Geka nundae rea resira ava, numo-kena sirorusira. Elijah jovereghe fira iriri,evetu genembo nu budo nenda uju ava use,memamutero itatamusira. A kotugo, EvetuGenembo da Koro+ ava kote givu! God daGeka nundae nange resi? Ava givu! ‘EvetuGenembo da Koro+ foa buvari gido, evetugenembo nu imboe edo, mema a bouvumutoro itatamarira.’ God da Geka nundaeaminge resira amo, redae resi? Ava kotovodae resena,” Iesu aminge sisira.

9:14-29 Iesu Setiri, Sukaru Mandi EnikenaAsugedo Ireira Ava, Vose Darigusira.

(Matthew 17:14-21; Luke 9:37-43)14 Setiri dadabetiri, Iesu, Peter, James,

a John, nemonde vosera, nunda ambojimbi mendeni doriri duruda dotutusera,aikena buvurutuseri. Buvurutuse, evetugenembo natofogo aminda totorugusera

* 9:1: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera ava, tege garesa.

Page 78: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 9:15 75 Mark 9:35ava gosuseri. A kotugo, Moses da Gekaijuga kakato+ mendeni mo, Iesu da ambojimbide dabade beisiga ero gosuseri.15 Evetu genembo totorugusera amo,ne Iesu fuge gosuse dudukughuseri.Dudukughedo, numokena sumbudo era,nati joká doruseri. 16 Etero, Iesu nundaambo jimbidae ategi usira, “Ne redaebeisiga erevu?” 17 Aminge setiri, evetugenembo totorugusera ainda jokáda,genembo eniimi numokena sisira, “IjugaKato, nanda mandi nimokena budo ojeni.Nanda mandi resena emo, sukaruimiasugetiri irise, beka jo sae eraira. 18 Akotugo sifo mendeni, sukaruimi nundatamonda asuge bu fugeari, endada dufasedo, yaiva tabetabe vovosururearidika ghininji ghananja ghuse, ungo atataintangheraira. Avori, nanda mandi emonimokena bu ojena avata, ni jo tambaeedo, ninda ambo jimbiimi bu fugoro daesetena ava, ne jo aoro inono ae etiri gido,na nimokena bu ojena resena.”

19 Aminge setiri, Iesu nemokenaghoghora sise sisira, “Ne sembae eraeva!Nangetiraimi ne tumondari tefori? Evevamo: na ne doyaetena ava avori. Naerebunena. Avori, mandiá namokena budofuvu gaone vae!” 20 Aminge setiri, mandiánumokena budo fera buvero, sukaru ai Iesugosuse, anakora eredo mandiá fugetiri,endada du afufuse, ungo ata dadadaghiri,yaiva tabetabe vovosusira. 21 Amingiri,Iesu numamokena ategi usira, “Nindamandi mo, sifo reda sukaru numokenaasugusi?” aminge setiri, numamo sisira,“Siroredo itako bajiri gido, asugusira.22 Asugedo, sukarui mandi emo dari am-bare dae sedo, mandi bu fugeari, avarakaetoda dudo gheraira, o uvuda tifugheraira.Ni inono aresa amo, namanendae joka edosonembaresa!” aminge sisira. 23Setiri, Iesumino numokena sisira, “Ni aminge sise,redae bouvu namokena fifiteresi? Nine tu-monde! Mave tumondarira amo, nu roeraisambu ari inono arira,” aminge sisira.24 Setiri nininguse ainghae dabade, mandinumamo beka fainghedo sisira, “Na itakotumonderena! Nine sonembaso, nandatumondari fakina arira!” aminge sisira.25 Aminge sise, evetu genembo natofogofera tototo ghero gido, Iesu kovionoghaesukarukena sisira, “Nine eteso, mandi

dengoro gajedo beka guga usira. Avasedo, vose darigaso dae resena. Eramanumokena sekago asugeose!” 26 Amingesetiri, sukaru koko sedo mandi bu fugetiri,dudo ungo ata eko beká edo dadadaghiri,fira buvurutusira. Buviri, mandiá ambariembo da kaugo usira. Amingiri gido, evetugenembo siseri, “Arie, mandi ambira!”siseri. 27 Avata Iesu nu mandiá ungodajighiri erorusira.

28 Ainda amboda nu nunda ambojimbide dabade, evetu genembo dodokambo eninda teteruseri. Teredo, nekikiako anumbedo, nunda ambo jimbi ategiuseri, “Namane ondera amo, nangetiraimisukaru jo vose darigaeri?” 29 Amingesetero, Iesu sisira, “Jo tefo aovo, sukaru foabuvae arira. Ne na tumondedo banunguse,sukaru ondovo foa buvarira,” amingesisira.

9:30-32 Iesu Nu Nange Ambarira Ava, Sek-ago Osa Sisira.

(Matthew 17:22-23; Luke 9:43b-45)30 Reighiá dodo era, Frovensi Galilee

aminda teredo sembiseri. Sembise, numoambarira da geka amo, nunda ambo jim-bikena ijugusira. Aindae sedo, numo isirada vasa ava, evetu genembo erá kasamaeore dae sise imboe usira. Aminda ise, gekaava ijuguse eminge sisira, 31 “Evetu Gen-embo da Koro+ ava sandido, gegenembomendeni da ungoda fitoro daoro ambarira.Avata sifo etodaba naká dadabari, Godsari nu ambarida ghe jebuge erarira,” avanunda ambo jimbikena setiri nininguseri.32 Gekaá sisira ainda tuka ava, ne buniseri.Bunedo, Iesu kena ategi e ningari oju useri.

9:33-37 Genembo Teria Ari Dae Aresa Amo,Emingaresa.

(Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48)33-34 Frovensi Galilee sembise, emboro

soroda, Iesu da ambo jimbi beisigause, eminge se nininguseri, “Iesu nunamondeda giti jighariri. Avata nundaamboda mave namondeda giti jighari?”Aminge se nininguse, Iesu de dabadereighi Kaponiam buvudo, kambo enindaera teteruseri. Teredo, Iesu ategi usira,“Ne emboro soroda geka rea se ningevu?”aminge ategi usira.

35 Avata ne beka dodo irero gido, Iesunu anumbedokori setiri, nunda ambo jimbi12 ava numokena fera buvero sisira, “Mave

Page 79: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 9:36 76 Mark 10:2nenda giti jighari ari sarira amo, nu tofofitari vosari ne isambu da aghi kato useirarira,” aminge sisira. 36 Aminge sise, numandi kitako eni ovinembe budo nendasoroda fifitusira. Fitido, nemokena sisira,37 “Mave, nanda javoda sasingu evavagaava nati joká doruse, bu tavo arira amo,nu inono, namoá nati joká doruse, bu tavoarira. A kotugo, mave na nati joká doruse,bu tavo arira amo, nu inono, God Afa nadirigetiri fusena, numoá nati joká doruse,bu tavo arira,” aminge sisira.

9:38-41 Mave Namondeda Gitofu Jo Sonem-bae Eraira Amo, Nu Inono, Namonde Sonem-beraira.

(Matthew 10:42; Luke 9:49-50)38 Setiri, John sisira, “Ijuga Kato,

genembo eniimi ninda javoda sukaru bufugutiri gido, namane nu doyare daesiseri. Ainda beká mo: nu jo namondedabade deinghae eraira,” aminge sisira.39 Avata Iesu sisira, “Amo erá amingeove!Ainda susu mo: mave sukaru ondaribuvarira, o ari fakina mendeni evia avagananda javoda arira amo, nu jo totoi dubojovereghedo, nanda javo eko ae arira.40 Mave namondeda gitofu jo sonembaeeraira amo, nu kau, namonde sonembuseariá eraira. 41 Na geka beká nemokenaresena! Mave eminge kotarira, ‘Genemboomo, nu Iesu da ambo jimbi ava sedo, nasonembe uvu mutarena,’ aminge kotise,uvu nimokena mutarira amo, na ambodamino mutono barira. Jo kosasaghae arira,”aminge sisira.

9:42-50 Iesu, Erá Ari Ekoko Mino MutariVasada, Tereóro Dae Sise Sisira.

(Matthew 18:6-9; 5:13; Luke 17:1-2)42 Setiri dadabetiri, nu sekago sisira,

“Genembomave foa, sasingako evavagoiminamo tumonderaera, ava derari, ari ekokoarera amo, derari kato amo, ambodamemamindafugo ava tambarira. Eveva mo: gen-emboá nanda sasingu jo derae irari, gitofueni foama, ghamana mindafu budo, gen-embo ainda duboda dighido, bu fugarievada tifughari dadabaeti. O nu, sasingunamo tumonderaera evia, derari gido, Godaindae mema mutari tambarira amo, eko a

bouvugori. 43-44A eni mo: ninda ungo aimidara aso ari eko sirorarira amo, gafuge fu-garesa. Eveva mo: ni ungo soveni taukakairia ambudo, ya God kena jebuga tam-baresa. O ni ungo etoto aminge irise, ariekoko use iria ambudo, ya ari ekoko minomutari vasa aminda teraresa amo, eko abouvugori. Aminda teraresa amo, ni sifoghousa ava avarakai avirurari ainda jokádairaresa.† 45-46O ninda ata barago aimi daraaso ari eko sirorarira amo, gafuge fugaresa.Eveva mo: ni ata soveni taukakai iria am-budo, ya God kena jebuga tambaresa. O niata etoto aminge irise, ari ekoko use iriaambudo, ya ari ekoko mino mutari vasaaminda teraresa amo, eko a bouvugori.47 O ninda diti aimi gosuse, ni ari eko asosirorarira amo, gunumbe fugaresa. Evevamo: ni diti soveni taukakai iria ambudo, yaGod kena jebuga tambaetesi. O ni diti etotoaminge irise, ari ekoko use iria ambudo,ya ari ekoko mino mutari vasa amindateraresa amo, eko a bouvugori. 48Ari ekokomino mutari vasa aminda, jifa ava nindatamonda irari, ni avarakai sifo ghousa avaavirurari ainda jokáda iraresa. 49 Kaukaraje bayau jokáda voseraira aminga ava,evetu genembo isambu avaraka jokádavosarera. 50Karaje mo roera evevari. Avatakaraje sasaka edo nunda janje dadaberairaaminga ava, genembo da dubo bari sembaearira amo, genembo nu eko arira. Ava sedo,ne tofo tofo dubo ruruse dubo jamaghaeirivu!” aminge sisira.

1010:1-12 Iesu Erá Evetu Doyeore Dae Sise

Ijugusira.(Matthew 19:1-12; Luke 16:18)

1 Iesu reighi Kaponiam dodo FrovensiJudia aminda teredo uvu Jordan sémbiri,evetu genembo sekago fera numokenatotoruguseri. Totorugetero, nu natofoijugedo ghusira, kau daba ava use sek-ago ijugusira. 2 Ijugiri, Moses da Gekakaifa kakato+ mendeni fera, Iesu geka sem-bae sari ningari dae sedo, ategi useri,“Namondeda agho dari nange resi? Se

† 9:43-44: Tuturo 9:48 da geka, “Ari ekoko mino mutari vasa aminda, jifa ava ninda tamonda irari, ni avaraka sukainghaetambuno aimi avirurari, ainda jokáda sifo ghousa evia iraresa.” Baiboro (Bible) mendeni aminda geka emo umbu etodabanaká tambaresa, tuturo 44, 46, a 48 aminda. O mendeni aminda tuturo 48 avanembo irira. Avori, evetu genembomendeni erekotera Mark, tuturo 44 nengae 46 jo gembaeri. Ava sedo ne Baiboro jovereghuse, gekaá jo gembae eraera.

Page 80: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 10:3 77 Mark 10:27

ningore! Genembo nunda evetu imboe edodoyaeti, ai tefo?” 3 Aminge setero, Iesuminonemokena sisira, “Moses rea aovodaesedo gefusi?” setiri, 4 ne siseri, “Moses dasifoda emingedo ghuseri. Genembo nundaevetu imboe edo doyari saetira amo, nu gitiredae noaro doyaetira ava, gembu mutarinoaro bu gosururari, ainda amboda noarodoyarira. Moses amingaoro dae sisira.”

5 Aminge setero, Iesu nemokena sisira,“Ne gogore a jiro fafakara ava sedo, Mosesnu aminge gefusira. 6 Avata tuturoda,God utu enda etiri sirorusira ainda sifoda,nu setiri, genembo evetughae siroruseri.7-8God da Geka eminge resira:‘Aindae sedo, genembo noi numamo dodo

evetu fitido, nengae tamo fisidabako arera.’

aminge resira. Ava sedo, evetu genem-boghae nenda irari, jo nunda nunda iraeri.Nenda irari dabakori. 9 Aindae sedo, Godsetiri dabade tatisera amo, jo evetu gen-emboi vujegari da kaugo iraeri. Ava sedo,genembo noaro jo doyae arira!” nu Mosesda Geka kaifa kakatokena+ aminge sisira.

10 Setiri dadabetiri ainda amboda, kam-boda teredo nunda ambo jimbiimi gekadaba ava sekago numokena ategi useri.11Etero, Iesuminonda sisira, “Genemboeninoaro dodo, nu ya evetu eni fitarira amo,nu evetu giti fifitusira aikena dara arira.Ainda javo yagerari. 12 O evetu nuvu dodogenembo enikena vai arira amo, ainda javobarago yagerari,” aminge sisira.

10:13-16 Iesu Sasingako Ava Esimbugusira.(Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17)

13 Evetu genembo mendeni nendasasingu ava, Iesu nunda ungoi esimbugaredae sedo, budo fuseri. Budo fera numokenabuvero gido, Iesu da ambo jimbi ghoghorasiseri. 14 Iesu ava gido, janje eko usira.Etiri, nemokena sisira, “Sasingako emoerama buregeove! Dovu, namokena furore!Ainda tuka mo: ne ivuga use nanda gekaningi tumonderaera. Mave amingariraamo, nu God da natofo+ arira. 15 Gekaevia kotovo dae resena. Mave jo sasingakoda kaugo ava ae arira, a kotugo God jotumondae arira amo, nu God da natofo+jo ae arira.” 16 Aminge sise, nu sasinguovinembedo, ungo tamonda fifituse, neisambu esimbugusira.

10:17-31 Kotofuko Eni Nunda GuguadaeGhamo Ruruse, Iesu Ighagha Usira.

(Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30)17 Iesu yari dae iri, genembo eni numo-

kena sumbu buvudo kauboi dadarigedobainghusira. Bainghedo, numokena ategiusira, “Ni ijuga kato evevari. Ava sedo, seningone! Na rejo ava edo, jebuga evovodaeirari ava tambareni?” aminge setiri, 18 Iesusisira, “Ni redae nandae ‘eveva’ resesi? Godnusuka numoá evevari. 19GoddaAghoDarini kasama eresa:‘Erama komana deóvo ambeure! Erama

yagera eove! Erama bagia eove!Erama komana dederuse gungubo seove!

Erama komana dederuse, nundaroera baetira ava, saghimbe beove!

Nei nimamo kakara use, nenda gekaningido ghevu!’ ”

20 Iesu aminge setiri, genemboá minonumokena sisira, “Na siroredo gimasadairise, agho dari resesa ava kaifa udo re-fuana genembo eteni.” 21 Setiri, Iesu nufuge gosuse dubo ruruse sisira, “Dabakojo ae iresa. Ninda gugua a roera isambuoriro edo, ainda moni budo makasi embo-kena ghasaresa. Ghasedo, ni furaso na-monde dabade deinghaore! Amingaresaamo, ni amboda ya gugua evevago utudabaresa.” 22 Aminge setiri, kotofuá dombujovereghedo dubo memaghae, Iesu dodoisira. Ainda beká mo: genembo aindagugua mo jo daba etoto iraeri.

23 Genembo iri, Iesu jovereghe nundaambo jimbi fuge gosuse sisira, “Evetu gen-embo susu iti fafode amo, foa God danatofo+ arikena fakarago bekári,” amingesetiri, 24nunda ambo jimbi nunda geka avaningido dudukughuseri. Dudukugheterogido, Iesu nu sekago nemokena sisira,“Arie, nanda sasingu! God da natofo+ari mo fakaragori. 25 Sino fuka, javokamero (camel), ava kote givu! Nu jototoi ningu toka aminda tere ya sovenikenabuvae arira. Avata nu aminda tere yariamo, raugakori. O evetu genembo guguadeaimi God da natofo+ ari dae sarera amo,fakarago bekári!” Iesu aminge sisira.26 Setiri ningido, ne dudukughedo buniseategi useri, “Aminge saresa amo, God danatofo+ mave ari?” 27 Ava setero, Iesunemoá tataseguse sisira, “Amo jo, evetugenembo endada irera einda ari da kaugo

Page 81: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 10:28 78 Mark 10:45iraeri. Ne jo totofo nenda fakinaimi, Godda natofo+ ae arera. Avata God mo inonori.Nune roera isambu ari sirorarira,” amingesisira.

28 Setiri, Peter tuturo edo Iesu kenasisira, “Kote gi! Namane nindae sedo,namanenda kambo a roera isambu dodo,namonde dabade deingheraera,” amingesisira. 29-30 Setiri, Iesu minonda sisira, “Nageka beká nemokena resena. Mave nandaesedo, nunda kambo, nunda nano namendi,nunda ghaghasovu, nunda noi numamo,nunda sasingu, o nunda enda doyariraamo, natofo a roera resena emo, amingaava siroruse digutururari, nu enda emindairise barira. Avata kotugo, natofo a roerasetena ainghae dabade, nu dara a memamindafugo tafuse itatamarira. Aminguse,nu jebuga evovodae irari ábarago sifo am-boda tuve barira. 31 Avata mendeni orokokokotofu edo irera amo, ne sifo ambodavose sabua edo irarera. O mendeni orokosabua edo irera amo, ne sifo amboda vitikokotofu edo irarera,” aminge sisira.

10:32-34 Iesu Nunda Ambari Da Geka Ava,Sekago Sisira.

(Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34)32 Iesu nunda ambo jimbide dabade,

Jerusalem aminda yari dae vitera, em-boro soroda buvurutusira amo, Iesu nugiti iri, ne amboda ise, nunda ambojimbi manamana useri. A evetu gen-embo mendeni amboda isera amo, ne ojuuseri. Amingetero, Iesu nunda ambo jimbi12 ava budo esike era, numokena am-boda reju sirorarira ava, sekago ijugusira.33 Ijuguse sisira, “Ningivu! Namonde reighiJerusalem yari dae viti refera. Reighiominda, evetu genembomendeniimi EvetuGenembo da Koro+ sandi bundedo, fristi+da kokotofu a Moses da Geka ijuga kakato+da ungoda fitarera. Fitoro budo, na-monde Israel embo da gitofukena mutar-era. 34 Mutoro, bu dere jise, nundae ko-siva edo ambíimi de bu yama daoro am-barira. Ambudo, sifo etodaba naká dad-abari ainda amboda, nu sekago ambaridaghe, jebugedo erarira,” ava ijugusira.

10:35-45 James Nengae John Ghae, IesuKena Era Benunu Siseri.

(Matthew 20:20-28)35 Ainda amboda, Zebedee da sasingu,

James nengae John ghae, fera numokenabuvudo siseri, “Ijuga Kato, ni namane rea

uju erera ava, aso dae resera,” amingesetero, 36 Iesu nemokena sisira, “Na nendaerea aono dae resevu?” 37 Aminge setiri,ne siseri, “Ninda usasaghae furaresa aindasifoda, saso namane ninda giti jighari use,eni ninda ungo gimandukena anumbaeti,a eni ninda ungo umbefukena anumbaeti,”aminge siseri. 38 Setero, Iesu nu nangeambaetira ava kotise, nemokena sisira, “Nerea benunu reseva ava, ne jo kasama usesae ereva. Ne erekoteva, na agha, Afamutari bu fumbu rise, mema itatamarenaaminga ava areva, ai? O gitofuimi bouvua mema namokena mutarera aminga avafumbareva, ai? Namo bafataito fakaragoarera aminga ava, bafataito aoro itata-mareva, ai? Amo, na nange nange memaitatamuse ambarena, aminga ava areva,ai?” aminge sisira. 39 Setiri, ne siseri,“Ai, namane aoro inono arira,” setero, Iesunemokena sisira, “Resevare! Ne agha nanefumbu rise mema itatamarena ava budo,kau daba aminga ava areva. A na nangebafataito arera amo, kau daba aminga ava,ne bafataito aoro itatamareva. 40 Avata,mave nanda ungo gimandukena a umbe-fukena anumbarira ava, jo nane gategari dakaugo iraeri. God Afa mavejoá gategedosimbugetiri irera amo, ne aminda anum-barera,” Iesu aminge sisira.

41 Setiri, Iesu da ambo jimbi mendenighabu sovenisoveni aimi James nengaeJohn ghae da geka ava ningido, janje ekokouseri. 42 Etero, Iesu ne isambu kori setiri,fera numokena totorugetero sisira, “Nendagitofu da kokotofu a babojegari mendenifakina kakatori. Ne kovionoghae se-oro, evetu genembo nenda sari avanemboningido, ava eraera. 43Avata ne jo amingaeareva. Mave nenda jokáda bajari ari daesarira amo, ne isambu nune sonembarira.44Amave nenda giti jighari dae sarira amo,nu tofo sabua da ari ava use, ne isasambunune kaifa arira. 45 Ainda susu mo: EvetuGenembo da Koro+ evetu genembo sonem-buse nenda ari ekoko da mino futuse, am-bari dae sedo fusira. Jo evetu genembonumoá sonembaoro dae sedo furaeri. Avasedo, ne kau namongo ava areva,” Iesuaminge sisira.

10:46-52 Iesu Setiri, Genembo Eni DitiDigoide Javo Bartimaeus, Diti Afigetiri Gosusira.

(Matthew 9:27-31; 20:29-34; Luke 18:35-43)

Page 82: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 10:46 79 Mark 11:1446 Setiri dadabetiri, emboroda ise Iesu

nunda ambo jimbide dabade reighi Jeri-cho buvu teredo jokáda ero, evetu gen-embo natofogoi fera nemonde dabade is-eri. Era, reighi do buvari dae use,Timaeus da mandi javo Bartimaeus ditidigoide amo, nunda bayau ombari daesedo, monidae benunu sise, emboro den-gesida anumbiriri tafuseri. 47 Nu amindaanumbirise, Nasareth embo genembo javoIesu fira utua iri, ava setero ningido, nututuro edo koko sise sedo ghusira, “Arie,Iesu! Kini (King) David da Mandi God mu-tari sisira amo, nimori! Ava sedo, na jokaeyo!” aminge siri, 48 evetu genembo digarinu beka doyare dae sedo bureguseri. Bu-regusera avata, nu jo itako doyaeri. Numokoko sise sekago kori sisira, “Kini (King)David da Mandi God mutari sisira amo,nimori! Ava sedo, na joka eyo!” 49 Amingesetiri ningido, Iesu fetedo sisira, “Sevu fu-rari gaone!” setiri, ne genemboditi digoideaikena kori sise siseri, “Dubo jamaghaeere! Iesu ni furaso dae resira,” amingesetero, 50 Bartimaeus nunda tamo asugariava kosughe fugedo jaunghe eredo Iesukena isira. 51 Ira buviri, Iesu numokenasisira, “Na rea aono dae uju eresi?” setiri,genembo diti digoideá sisira, “Ijuga Kato,saso nanda diti afigari sifo sevo gaeteni!”aminge setiri, 52 Iesu sisira, “Yasi! Nindatumondariimi jebugetesi!” aminge siriainghae dabade, diti anakora afigetiri, nuIesu da amboda isira.

1111:1-11 Evetu Genembo Nati Joká Dorero,

Iesu Ira Jerusalem Teterusira.(Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-

19)1 Iesu nunda ambo jimbide dabade era

reighi Jerusalem utua use, reighi Bet-feij nengae Bethany ghae aminda buvuru-tuseri. Betfeij nengae Bethany ghae re-sena emo, nu enda jiro fumbari javo Oriviseraera, ainda ganasa ifudari. 2 Buvudo,nunda ambo jimbi etoto naká gategedodiriguse nemokena sisira, “Reighi omoeregoseva? Ominda ya buvudo, donki(donkey) da mandi eni buri edo digherofetirira, ava tambareva. Donki (donkey)resena emo, mave jo viti aminda anumbedeinghae irira. Ava vujege bu furovo dae

resena. 3 Vujegururovo, mave nemokenabureguse, ‘Redae vujegerevu!’ sarira amo,eminge sevu, ‘Bajari nu uju erira. Itakodeinghari dadabari, oroko bu foa emindafitarera,’ aminge sevu!”

4 Setiri ne era, donki (donkey) buriedo dighero emboro isaghada fetiriri, avatambudo vujeguseri. 5 Vujegero, evetugenembo aminda fetirisera aimi siseri,“Ne donki (donkey) redae vujegerevu?”6 Aminge setero, Iesu nemokena rea sisiraava setero ningido, “avori” setero, donkibudo iseri.

7 Donki Iesu kena bu fera buvudo, nendatamo asugari kosedo, javureghe donki dagukada asugetero, Iesu viti anumbusira.8 Anumbedo javi edo iri, natofo digarinenda tamo asugari ava kosedo emborodadudo ero, nu ainda etoda fetedo isira. Amendeni era, vare jokáda ika igi gafugedobu fera, numoá kakara ari dae, emborodadudo ero ainda etoda isira. 9-10 Evetu gen-embo giti fete isera, amendeni ambo gaedofusera aimi, koko sise a nati joká doruseeminge siseri, “Orokaiva! Orokaiva! Davidda Mandi, God mutari sisira amo, nimori!Buvuruteresare! Bajari da javoda refiraaindae, sakai saore! Orokaiva!” amingekoko sise nati joká doruse iseri.

11 Aminguse, reighi Jerusalem amindaera teredo, Iesu ira God da kambo+ amindateterusira. Teredo indiro iri, ungobu etirigido, nu do buvudo, nunda ambo jimbi12 ainde dabade jovereghe reighi Bethanyaminda iseri.

11:12-14 Iesu Ika Kayuyudae SimboraUsira.(Matthew 21:18-19)

12 Ne sifoghae eredo, reighi Bethanydodo ise, Iesu nu emboro soroda ighoiusira. 13 Edo, nu diti fuge ika kayuyuigighae itako soka fetiriri gosusira. Iesunu, igi yaughiri gido, beká tambari daesedo isira. Ira buvurutusira amo, jo jighaeiriri ava gosusira. Ainda beká mo: bekájighari da sifo jo foa buvaeri. 14 Avori,beká jo tambae edo, Iesu ika aikena sisira,“Mave jo amboda foa ninda beká tambumindae arira,” aminge siri, nunda ambojimbi nininguseri.

Page 83: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 11:15 80 Mark 11:3311:15-19 Iesu Ira God Da Kamboda+ Teredo,

Ghoghora Sise Natofo Ondisira.(Matthew 21:12-17; Luke 19:45-48; John 2:13-

22)15 Ningero dadabetiri, ne era Jerusalem

aminda buvurutuseri. Buvudo era, Godda kambo+ aminda teredo, Iesu nu, evetugenembo oriro use, a ofuse irisera* ava,isambu ondiri buvurutuseri. A gegenembomoni oriro edo ghusera, ainda ghaghaisambu jighi jovereghusira, a gegenemborika ribo oriro edo moni budo ghusera,nenda avo anumba ábarago jighi rokom-busira. 16 Ainghae dabade, erama evetugenembo totofo nenda roera eni fumbuGod da Kambo+ jokáda tere sembi yeoredae buregusira. 17Aminguse, nu nemokenadengoro induduse sisira, “God setiri nundageka jokáda geka eni gembero irira amoeviri:‘Nanda kambo mo, evetu genembo isambu

endada irera, nenda banungari dakambori.’

God aminge sisira. Avata ne teredoamingevo, kambo emo kau tafasara kakatoda dobo a beku da kau avaga edo irira,”18Aminge setiri, fristi+ da kokotofu aMosesda Geka ijuga kakato+ ava ningido, numodaoro ambare dae sedo, tuturo edo em-boro kakova useri. Evetu genembo isambununda ijuga ningido dudukughusera ain-dae sedo, ne nundae oju useri.

19 Avori, tumba jiriri, Iesu nunda ambojimbide dabade reighi dotutuseri.

11:20-26 Ika Kayuyu Da Ijugari.(Matthew 6:14-15; 21:20-22; John 14:13-14)

20 Sifo ataeghae beká, ne emboroda ise,ika kayuyu Iesu simbora usira ava go-suseri. Ikaá avi gharasa edovose besisighaedabade avisira ava gido, 21 Peter nu, Iesurea usira ava kotise, Iesu kena sisira, “IjugaKato, gi! Ika kayuyu nine sife simboraumutasa, gharasa edo avi dadabedo fe-tirira!” aminge setiri, 22 Iesu nemokenasisira, “Na geka beká nemokena resena!God tumondevu! 23Mave nunda dubo jokáitumonde gogoghombuse, ‘Na rea sarenaamo, sirorarira,’ kotarira amo, God nusonembari sirorarira. A gido, mave tumon-duse doriri ovia gosuse, ‘Darige yasi, evada

tifughase!’ sarira amo, God sonembari,doriri omo ya evada tifugharira. 24 Avasedo, na eminge resena: ne God tumon-duse rejodae benunu sise banungarevaamo, ava sirorari bareva. 25A enimo: ne re-jodae banunguse, mave nemokena dara eniusira, ava kotareva amo, ne daba aminda,nenda komana da ari ekoá kote doyareva.Ainda susu mo: amingareva amo, Nimamoutuda irira, numbarago nenda ari ekokokote doyarira. 26 O ne komana da ariekoko jo kote doyae areva amo, Nimamoutuda irira ábarago, nenda ari ekoko jo kotedoyae arira,” aminge sisira.†

11:27-33 Iesu Nu Maveda Javoda SaramanaEdo Ghusira, Aindae Ategi Useri.

(Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8)27 Setiri dadabetiri, ne era reighi

Jerusalem aminda sekago teteruseri.Teredo, nu ira God da Kambo+ amindabuvudo tere aminda deinghiri, fristi+ dakokotofu, Moses da geka ijuga kakato+, aevetu genembo da babojegari, nemondedabade fera numokena buvurutuseri.28 Buvudo siseri, “Se ningore! Mave setirini saramana emo eresi? Ni maveda javodageka emo vironu resesi?” 29Aminge setero,Iesu nemokena sisira, “Na nemokena ategidabako arena. Einda mino sareva amo, namaveda javoda ojena amo, isagha saononingareva. 30Sevu ningone! John BafataitoAri Kato, maveda javoda evetu genembobafataito edo ghusi, evetu genembo dajavoda ai, God da javoda?” amingesisira. 31 Setiri, ne tofo tofo beisiga use,se nininguseri, “Namonde kau nangenange sareri? Namonde, ‘God da javodabafataito edo ghusira,’ sarera amo, nu, ‘Neredae John jo tumondae usevu?’ sarira.32 O kotugo, namonde, ‘Evetu genemboda javoda bafataito edo ghusira,’ sareraamo, avose natofo namondedae nangeareri?” aminge siseri. Ainda tuka mo:evetu genembo isambu kotisera amo,‘John nu God da feroveta eniri,’ Ava sedo,fristi+ da kokotofu, Moses da geka ijugakakato+, a evetu genembo da babojegari,erama evetu genembo ne deore dae siseoju edo, Iesu ategi usira da mino saribuniseri. 33 Bunise, Iesu kena siseri,

* 11:15: Afige, Matthew 21:12 ainda duruda tege garesa. † 11:26: Tuturo 26 da geka, Baiboro (Bible) mendeniainda jokáda fitero irira. O Baiboro mendeni ainda jokáda jo fitoro teraeri.

Page 84: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 12:1 81 Mark 12:16“Namane erebunera,” aminge setero, Iesusisira, “Avori, nambarago maveda javodasaramana eraena, nemokena jo saononingae areva,” aminge sisira.

1212:1-12 Vare Kaifa Kakato Da Kasiari.(Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19)

1 Aminge sedo, Iesu tuturo edo nemo-kena kasiaimi sisira, “Kasia eni ningovodae resena. Genembo eni aira vare sim-bugedo vaini da asi ava govetira. Govedo,furu dighi birurughetira. Ainda amboda,nu asi vuji da muka ava simbari vosaribari dae sedo, bako ghambira. Ghambudo,kaifa kakato da vasa iti vitira. Itiri dad-abetiri, nunda vare amo evetu genembomendeni saramana use moni futururorobari dae sedo, mutira. Evetu genemboaimi, vare ava kaifa ero, nu reighi enindaaira. 2 Avori, asi vuji bambari da sifobuviri gido, vare numamoá nunda sara-mana kato eni dirigetiri, vare da kaifakakatokena aira. 3 Aira buviri, vare kaifakakato ne saramana kato aikena roera enijo mutae, nu sandi dedo ondero joveregheaira. 4 Amingetero gido, vare numamosekago, nunda saramana kato eni dirige-tiri aira buviri, vare kaifa kakato num-barago doruse jiroda je basetero ororobuvurutiri, nu dere jise avoda doruseri.5Amingetero ainda amboda, vare numamonunda saramana kato eni dirigetiri airabuvira. Buviri, ne numoá detero ambira.Aminguse irero, vare numamo nunda sara-mana kakato mendeni mendeni dirigeariya ghedo gheteri. Ya buveoro gido,vare kaifa kakato nunda saramana kakatomendeni dedo ondido gheteri, mendenideoro ambudo gheteri. 6 Amboda bekámo, vare numamo tofo nunda mandinusukako fetetira. Fetedo iriri, numamonu dubo bu gogoghombedo, numoá diri-guse eminge kotetira, ‘Avose, nanda man-diva kakara arera tanojo,’ aminge kotise,nunda mandi ava dirigetiri aira. 7 Avatavare kaifa kakato ne numoá gosuse, tofotofo se ningeri, ‘Mandi omo, vare eindanumamo da mandiri. Amboda vare emo,nune barira. Ava sedo fuvu, namonde nudaoro ambari, vare emo namondeda tofo-dae baore!’ aminge se ningido, 8 ne eredo,

mandi amo vare jokáda sandi detero am-biri, nunda tamo jumbu budo aera buvudo,vare isaghakena fugeteri.

9 “Avori, kote givu! Vare numamoánange ari? Saono ningove! Nu foama varekaifa kakato ava dari amboro, vare amobudo evetu genembo mendenii kaifa aorodae sedo mutarira,” Iesu aminge sisira.

10 Aminge sedo, nu tofo numoá ijuguse,kasia da tuka ijugari dae use sisira, “God daGeka emo tegutusevu tanojo:‘Ghamana eni, kambo itari kakatoi imboe

edo fugutusera ava, Bajari nunebudo

tutumbidae sedo fiti simbugedo, amindatuturo edo, nunda kambo itari daeerira.

11 Emo Bajari da ariri. Namane gidodudukugherera,’

God da Geka amo tegutusevu, ai?” Iesuaminge sisira.

12 Setiri ningido, fristi+ da kokotofu,Moses da geka ijuga kakato+, a evetu gen-embo da babojegari, ne Iesu sandi bundaridae kotiseri. Ainda beká mo: ne kasamauseri, Iesu nendae sedo vare da kasia omosisira. Nu sandaetera avata, ne natofo dakotari aindae oju edo, nu dodo iseri.

12:13-17 Iesu Dederuse, Ne Takesi OmbariDa Susu Aindae Ategi Useri.

(Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26)13 Isera ainda amboda ne, Moses da Geka

kaifa kakato+ mendeni Herod da ambojimbi mendeninde dabade ava dirigetero,Iesu derari dae iseri. Nenda uju beká mo:Iesu geka sembae sirurari ningido, nu bukoto ari dae uju useri. 14 Aindae era Iesukena siseri, “Ijuga Kato, namane kasamaerera, ni geka beká avanembo sifo ghousaijugeraesa. Ni evetu genembo da kotariamo jo oju ae use, God da uju avanemboijugeraesa. Ava sedo, se ningore! Na-mondeda Agho Dari nange resi? Na-mondeda gitofu Rome embo da kotofukenatakesi ombarera, ai tefo? Ava se ningore!”

15 Aminge setero, ne numo derari daekotido fusera ava kasama edo, Iesu nemo-kena sisira, “Ne gungubo kakatori! Neredae na dedererevu?* Moni eni budo fuvugaoneta!” setiri, 16 ne moni dabako budofera ijuguseri. Ijugetero gido, Iesu ategiusira, “Moni+ tamonda, dangio a javo emo,

* 12:15: Afige, Matthew 22:18 ainda duruda tege garesa.

Page 85: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 12:17 82 Mark 12:34mavedari?” aminge setiri, ne siseri, “Romeembo da kotofu, namonde Caesar seraera,nundari.” 17 Setero, Iesu nemokena sisira,“Avori, Caesar da tofo amo, Caesar daemutuvu bare! A God da tofo amo, God daemutuvu bare!” aminge setiri, ne ningidobuniseri.

12:18-27 Ambarida Ghe Jebuge Erari Mo,Kau Mavegori?

(Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40)18 Jusi embo da mendeni aindae, Sadusi

embo+ seraera. Sadusi embo+ resena emo,nenda kotari: ambari embo jo sekago je-bugedo erae arera. Avori, Sadusi embo+mendeni Iesu kena fera buvudo ategi useri,19 “Ijuga Kato, God setiri, Moses nu na-mondeda Agho Dari emo gefusira:‘Genembomave evetu fitari, mandi sasingu

jo sirorae iroro, genemboá am-bari nunda rori irarira amo, nundaambo bego eniimi, roriá fitarira.Genembo ambududurusira, aindaveka sirorare dae sedo, amingarira.’

20 “Avori, kiki eni sari dae erera. Ningi!Vide jamena isambu 7 ava siroredo iriari.Bego mo, nu evetu fifitusira ava, sasingueni jo sirorae irero, nu ambududurusira.21 Ambiri, rori amo nunda diroruimi fifi-tusira. Fifitusira ava, sasingu eni jo siroraeirero, nu ambududurusira. 22 Aminguse,fifitero refara, ambonemboi bufitido ireiraambududurusira. Ainda amboda beká,roriá ambududurusira.

23 “Amboda evetu genembo isambu je-buge erariá, seraesa. Avori, se ningore!Gegenembo isambu 7 aimi evetuáfifituseri.Ava sedo, iria edo, erari da sifoda, eve-tuá maveda evetu ari? Bego aindari, oambo aindari, ai maveda evetu ari? Ava seningore!”

24 Aminge setero, Iesu nemokena sisira,“Ne sembae beká ava erekoteva. Aindatuka mo: ne God da Geka rea resira, a Godda fakina ava, ne erebuneva. 25 Evetu gen-embo ambarida ghe jebuge erarera aindasifo aminda, ne kau aneya da kau amingaava irise, genembo evetu jo fitae arira, aevetu genembokena jo vai ae arira.

26 “Kotugo, ambari embo ambarida ghejebugedo erarera, ainda geka eni sari daeerena. Ningivu! Ne God da Geka Mosesda buku jokáda irira, a tegutusevu, ai?Ika orobu veveyako ainda jokáda avarakagambudo bubura iri Moses gosusira amo,

God nu Moses da nombuamane anakorasirivo usera aindae, geka evia Moses kenasetiri nunda bukuda gefusira:‘God, nembuamane, Abraham, Isaac, a Ja-

cob anakora endada irise tumon-duse iriara,

a kotugo oroko tumonduse irera amo,namori.’

God aminge sisira aindae, namondekasama erera: ambari embo mo jo amborodadabaeri. 27 Ava sedo evetu genemboisambu, ambari embo a jebuga emboisasambu, God da dombuda jebuga irera.Ava sedo, ambari embo jo jebugedo eraeariá koteraeva amo, ne sembae koteraeva,”Iesu aminge sisira.

12:28-34 Agho Dari Mindafugo Beká Mo,Eviri.

(Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28)28 Moses da Geka ijuga kato+ eni

fira buvudo, ne geka se niningero, avaniningusira. Iesu nemokena mino evevabeká sisira ava ningido, nu Iesu kena ategiusira, “God da Agho Dari jokáda, gekamindafu beká mo, ningiavori?” sisira.29-30 Setiri, Iesu mino sisira, “Mindafu bekámo eviri:

‘Israel embo, nemokena resena, ningivu!Bajari God nusuka numoá namondeda Ba-

jariri.Namondeda Bajari God kena ninda dubo,

fakina, a kotari isasambuimi futuse,nusuka numoá dubo bu gogoghom-baresa!’

31 Agho Dari teria setena, ainda kaugo enimo eviri:‘Ni tofo dubo buraesa, kau daba aminga

ava, ninda komana barago dubobaresa!’

Agho Dari etoto resena emo, mindafubekári, mendeni mo veveyakori,” amingesisira.

32 Setiri, Moses da Geka ijuga katoimisisira, “Ijuga Kato, ni geka se gogoghom-betesi! ‘God nu dabakori, eni tefori.’ Anu geka bekári. A kotugo, ‘namonde dubo,fakina, a kotari isasambuimi futuse, nudubo bu gogoghombarera,’ a ‘namondetotofo dubo buraera, komana kau dabaava dubo barera,’ amo, mindafu bekári.33 O God kena banunguse, nundae sedo,namondeda sino fuka isambu de dungoroavaetira amo, ijoghakori,” aminge sisira.34Nu dubo kotise geka amo sisira, ava gido,

Page 86: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 12:35 83 Mark 13:2Iesu numokena sisira, “Ni God kena aesautua etesi!”

Ainda amboda, mave numokena sekagoategi ari oju useri.

12:35-37 Keriso Mo, Mavejori, Ava TofoMandi Ijugusira.

(Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44)35 IesunuGoddaKambo+ aminda ijuguse

sisira, “Moses da Geka ijuga kakato+ neseraera, ‘God evetu genembo sonembuse,Genembo eni mutari dae sisira amo, Davidda mandiri.’ Amo nange reseri? Kote givu!36 David nu tofo mandi, Asisi Kakara gekanumokena siri ningido gefusira:

‘Bajari nu nanda Bajarikena sisira,“Fu, nanda ungo gimandukena anumbi-

raso, ninda gitofu ninda fakina avagosuroro,

ne de bundedo bu foama, ninda ata durudafitono fafasaore!” ’

Bajari aminge setiri, David gefusira.37 Avori, genembo mo, nunda sasingu dabajariri. Mandi eni jo viti numamo dabajari bae aeti. Ava sedo David, Genemboamboda furarira ava kotise, ‘Nu nandaBajari,’ sisira amo, nu jo nunda mandi avakotise saeri. Nu Genembo aindae igheghiuse, nunda Bajari arira ava sise sisira. Avasedo, geka Moses da Geka ijuga kakatoimiseraera amo, jo inono iraeri,” amingesiri ningido, evetu genembo totoruguseraamo, ne ivuga useri.

12:38-40 Moses Da Geka Ijuga Kakato+ DaraEmingedo Ghuseri.

(Matthew 23:1-36; Luke 20:45-47)38 Amingero, nu nemokena ijuguse

sisira, “Moses da Geka ijuga kakatodae+eminge resena. Nenda irari ava ijujegi gogoghombevu! Ne emingeraera.Natofoi nemoá sakai sise kakara aorodae sedo, nenda tamo asugari koburuedo† deingheraera. Deinghudo ya ombarivasada buvuruturoro gido, evetu genembotumoi bainghedo, nemoá kakara use ategie gogoghombaoro dae uju eraera. 39 Anenda uju mo: ne kirumo a banungaridae use, totofo nenda fisi da uju avakotise, anumbari vasa eveva vanembogategeraera. 40 Ne roriri dederuse, nenda

kambo a gugua ava nenda tofodae ruruse,natofo nemoá gido sakai saore dae sise, yaGod da Kamboda+ tere fetedo ghousagobanungeraera. Avata God mo, nu aindaesedo sifo amboda nemokenamino eko bekáava mutarira,” aminge sisira.

12:41-44 Rori Da Jobari.(Luke 21:1-4)

41 Setiri dadabetiri, Iesu nu God daKambo+ jokáda deinghedo ira, joba mutarida rooroá gido, nu sembira vasa sovenikenaanumbusira. Anumbirise, evetu genemboferamoni fifitero gosusira. Evetu genemboguguade, moni teriago bu fera fifitero go-susira. 42 Ainda amboda, rori eni, makasibekári, aimi fira moni+ ingigago veveyakobeká etoto naká, ainda inono 10 toea dakaugo, ava fifitiri gosusira. 43 Gido, Iesukori setiri, nunda ambo jimbi fera buvufetetero, nemokena sisira, “Na nemokenageka beká resena. Rori eregoseva omo,nu makasi bekári. Avata nu joba fitiraamo, teria bekári. Mendeni da mo, jo roriaimi fitira, ainghae inono iraeri. 44 Aindabekámo: mendenikena gugua tomanakori,avata ne itako fiteri. Rori omo, tefo bekári,avata nu isambu fitira,” aminge sisira.

1313:1-2 God Da Kambo+ Nange Bejarera,

Ainda Geka Sisira.(Matthew 10:17-22; 24:1-2; Luke 21:5-6)

1 Iesu nu javi edo ira, God da Kam-boda+ ghedo yari dae iri, nunda ambojimbi eniimi Iesu kena sisira, “Ijuga Kato,God da Kambo+ evia fuge gi! Ghamanababai oimi budo, God da Kambo+, nundavasa mendeni ainde dabade itutusera amo,evevago bekári! Eregosesa?” 2 Amingesetiri, Iesu numokena sisira, “Ni ghamanababai evia gosuse resesa, ai? Na nimokenaeminge resena. Gitofuimi foama kamboomo de bejoro, oinda ghamana aveveregevose dadabarira ainda amboda, ghamanaeniko jo nunda vasa ireira, aminda jo iraearira,” aminge sisira.

13:3-13 Enda Dadabururari, Tano MendeniSirorari Garera.

(Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19)† 12:38: Sifo aminda, evetu genembo digari ne totofo gegenembo kasama kakato a diti basari embo irariá sedoghuseri. Avori, gegenembo resena, natofo tomanako nange ne totoi gi kasama edo nemoá kakara aetera ava kotise,ne embo koburu edo deinghedo ghuseri. Ava sedo, Moses da Geka ijuga kakato+ nembarago amingedo ghuseri.

Page 87: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 13:3 84 Mark 13:223 Iesu nu enda jiro fumbari javo Orivi,

aminda ira, God da Kambo+ sovenikenaanumbiriri, Peter, James, John, a Andrewkikiako fera numokena ategi useri, 4 “NiGod da Kambo+ bejarera, setesa amo, nan-jigo areri? Ainda sifo ava namane nangekasama aeteri?”

5 Aminge setero, Iesu sisira, “Diti go-suse kaifa evu! Erama, mave nemodederuse gungubo sarera, ava tumon-deove! 6 Ainda tuka mo: evetu gen-embo digari foama gungubo sise, ‘EvetuGenembo da Koro+ namori,’ sise, natofoderoro nemoá tumondarera. 7 Tatayaururoro ningareva, a soka beká isoroururoro, ainda bino ava ningareva. Anu sirorarira avata, erá oju eove! Aindabeká mo: aminge siruroro ningareva,avata enda emo jo sifo aminda dadabaearira. 8 Natofo mendeni mendeni a ga-vana mendeni mendeni eredo, tofo tofoisoro ururoro ningareva. Endada, dumofururari baimara eko beká ava sirorurariitatamedo ghareva. Kau, evetu tamobouvuedo iriamaedo,mandi sasingu javi ururearimema itatameraira aminga ava, enda damema sifo aminda tuturo arira.”

9 “Diti gosuse, totofo kaifa evu! Aindabeká mo: evetu genembo mendeniimi foa,ne sandi budo yaoro, nenda dengoro in-dari kambo+ mendeni aminda terovo kotoarera. Koto use, ne ambíi daoro mematambareva. Ne namo tumonderaeva ain-dae sedo, ne sandi bu yaoro, gavana a kini(kings) mendeni da dombuda fetovo kotoarera. Koto ururoro, ne nanda Bino Evevaava osa sirurovo, nenda natofode ningar-era. 10 Nanda Bino Eveva evia saovo endada natofo isambu ningoro dadabari aindaamboda, enda emo dadabarira. 11Avori, nekoto ari da sifoda, geka rea sareva aindae,erá teria futo koteove! Ainda beká mo:sifo aminda, Asisi Kakara aimi ijugururarisareva. Ne totofo nenda kotari ava jo saeareva. Asisi Kakara aimi sonembururarinunda geka ava sareva. 12 Sifo ava furu-rarira amo, gegenembo nenda jamena avasandi mutoro daoro ambarera. Kau dabaaminga ava, gegenembo nenda sasingu avasandi mutoro daoro ambarera. A sasingubarago, noi numamo ava sandi mutorodaoro ambarera. 13 Ne namoá tumonder-aeva aindae sedo, evetu genembo isambu

ne imboe arera. Avata mave fakina edo,namoá tumonduse jo ighagha ae iria am-barira amo, nu jebuga evovodae irari avatuve barira,” Iesu aminge sisira.

13:14-23 Sifo Eko Beká Sirorarira.(Matthew 24:15-22; Luke 21:20-24; 19:43-44;

17:31)14 (Iesu da geka eregefena evia, mave

teguterira amo, nu ningido kote simbugaredae sise resena.) Iesu eminge sisira, “Am-boda, roera eko beká ava bu foa fitoro,God da Kambo+ joká* aminda fetirise, aimibebeta arira. Ava bu foa fitoro fetirari,ne frovensi Judia eminda irise gareva amo,ne eredo sumbu yasivu doriri ominda jun-gove! 15 Mave nunda ofoda† anumbirari,sifoá foa buvari garira amo, nu jo erekambo jokáda, roera eni bari dae jo teraearira. Nu taká sumbarira. 16Amave varedasaramana ururari, sifoá foa buvarira amo,nu jo nunda tamo asugari bari dae sedo,jovereghe kamboda yae arira. Nu takásumbarira. 17Mará! Na, evevetu mave sifoaminda tamo bouvu edo irarera, aindaedubomemaerena. Ainda bekámo: evevetusifo aminda tamo bouvu edo irarera, osasingu veveyako unduse ami futuse irar-era amo, ne sumbari dae ató barago use,mema mindafugo ava itatamarera. 18 Godkena banungururuvu, erama dara resenaevia, yaura teria da sifo aminda siroreure!19 Ainda beká mo: mema a bouvu, sifoaminda sirorarira amo, teria bekári. Godsetiri enda sirorusira, ai tano ghedo ojiraorokoé, aminga ava jo sirorae irira. Kotugomema a bouvu resena emo, ainda ambodabarago, jo sekago aminga ava sirorae arira.20 Avata jo ghousa irae arira. God setirifetirira amo, eviri. Dara furarira amo, joghousa irae arira. Ghousago iraetira amo,evetu genembo isambu sirivo aeteri. AvataGod nunda natofo gategusira, nendae sisesari, dara furarira amo, jo ghousago iraearira.

21 “Sifo aminda, mave nemokena, ‘Godnamondeda ari ekokodae Genembo enimutari sisira amo, eviri. Fuvu gaove!’sarira. O, ‘Numo omindari. Yasivu gaove!’sarira amo, erá tumondeove! 22 Aindabeká mo: gegenembo mendeni eredo, foagungubo sise, ‘Genembo eni God mutari

* 13:14: Matthew 24:14 ainda duruda tege garesa! † 13:15: Afige, geka Matthew 24:17 ainda duruda tege garesa.

Page 88: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 13:23 85 Mark 14:3sisira amo, namori,’ sarera. Nemo fer-oveta gungubo kakatode dabade foa, Godda natofokena nange edo gido dederu-ruroro, ‘bekáva’ sise, nemoá tumondaeteri.Aminguse, ne tano a ari mendeni mendeniururoro, evetu genembo ne jo gae iriaraava, nenda gitida sirorurari garera. 23 Avasedo, diti gosuse totofo kaifa evu! Rea am-boda sirorarira ava, jo sirorae iriri, orokoáseteno niningerevere.”

13:24-27 Evetu Genembo Da Koro+ SekagoJovereghe Furarira.

(Matthew 24:29-31; Luke 21:25-28)24-25 “Dara setena dadabarira ainda am-

boda mo, utu da fakina raugo edo javiururari, iji da usasa dadabururari, inuajo janimbae arira. A damana utuda dorevosarira. 26Ainda amboda, evetu genemboditi fainghedo, Evetu Genembo da Koro+vose fururari garera. Nu foroga jokáda,fakina tomanako a usasaghae vose fururarigarera. 27 Gosururoro, Evetu Genembo daKoro+ nunda aneya dirigari, endada vosefoa, iji vitarikena a vosarikena, kotugo fori-forimanakena a yavatakena, aminda yama,nunda natofo gategusira, ava unumbebudo yarera.”

13:28-31 Ika Kayuyu da Kasiari.(Matthew 24:32-35; Luke 21:29-33)

28 “Ika kayuyu da ijugaboro ava kasamaevu! Ika amo tuturo edo, tunó seka yaugh-ururari gareva amo, ne kasama areva,‘Borija da sifo buvira ava sedo, beká jigharida sifo utua erira.’ 29Kau daba aminga ava,roera setena ava sirorurari gareva amo, nekasama areva, ‘Sifo utua iri, tuturo ari daeerira.’

30 “Geka evia kotovo dae sise re-sena! Roera setena ava sirorurari, evetugenembo oroko siroredo endada irera,mendeni garera. Mendeni ambarera, avatamendeni jo ambae iroro sirorari garera.31Utu a enda dadabarira, avata nanda gekajo dadabae arira, evovodae irarira,” Iesuaminge sisira.

13:32-37 Iesu Furari Da Sifo Ava, GodNusuka Kasama Erira.

(Matthew 24:36-44; 25:13-14; Luke 21:36;19:12-13; 12:40; 12:38)

32 Aminge sedo, sisira, “Avata EvetuGenembo da Koro+ nanjigo jovereghe fu-rarira, ainda sifo amo, mave jo kasamaaeri. Aneya ne jo kasama aeri, a God daMandi barago, nu jo kasama aeri. GodAfa nusukako kasama erira. 33 Kaifa useirivu! Ainda beká mo: Evetu Genembo daKoro+ nanjigo jovereghe furarira ava, neberefo bekári. 34 Sifo amo kau emingori.Genembo eni esa yari dae kotetira. Kotedo,nunda saramana kakato aikena saramananunda nunda ijugetira. Aminguse, nu gurokaifa katokena setira, ‘Namoá kaifa gigitause iri! 35 Ainda susu mo: ni kambonumamo nanjigo jovereghe furarira ava,erebunesa. Nu ungobughae, tumba soroda,sifoghae, o isonga furarira ava, ni bere-fori. 36Ni aviruraso na jovereghe furarenaamo, jo eveva iraeri! Ava sedo, kaifa egogoghombe!’ aminge setira. 37 A kambonumamoá nunda guro kaifa katokena gekarea sisira amo, na daba ava nemokena re-sena. A na rea nemokena resena emo,evetu genembo isambukena barago kaudaba ava resena, ningivu! Namoá kaifagigita use irivu!” Iesu aminge sisira.

1414:1-2 Iesu Daoro Ambare Dae Sedo, Man-

aka Garuseri.(Matthew 26:1-5; Luke 22:1-2; John 11:47-53)

1 Jarige Yari da Kirumo+ a Yisti Kanan-gara Ari da Kirumo+ jo ae irise, sifo etotoainda gitida, fristi+ da kokotofu a Mosesda Geka ijuga kakato+ tuturo edo, Iesuufena sandi daoro ambare dae emborokakova useri. 2 Aminguse, eminge siseri,“Namonde Jarige Yari da Kirumo+ da sifoaminda, jo ae arera. Ainda tuka mo: amin-garera amo, natofo tomanako kirumodaetotorugarera aimi, janje ekoko edo titighoarera tanojo,” aminge siseri.

14:3-9 Evetu Eni Fira, Usuimi Budo Iesu DaJiroda Averegusira.

(Matthew 26:6-13; John 12:1-8)3 Iesu nu ira, reighi Bethany aminda

buvudo irise, genembo javo Simon Refero,ainda kamboda teterusira. Tere anumbedobayau riri, evetu eni usu da muka javonard* ava budo fira, Iesu kena teterusira.Botoro ghamana javo arabasta aimi usera,

* 14:3: Roera eni mo: tamo foyago da gekaimi ‘nard’ o ‘spikenard’ seraera amo, vive eniri. Vive ava budo jasedosimbeoro muka voseraira. Ava budo, tamonda davari dae simbugedo ghuseri.

Page 89: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 14:4 86 Mark 14:23ainda jokáda usu ava vendero iriri budofusira. Usumuka budo fusira amo, munon-deri, a jo uvughae baingoro aeri; ava sedonunda mino mo, teria bekári. Evetuáteredo ira, Iesu kena buvudo botoro jighibejedo, usu nard aimi Iesu da jiroda avere-gusira. 4Averegetiri dadabetiri gido, evetugenembo mendeni aminda irisera aimi,janje ekoko edo, tofo tofo se nininguseri,“Usu omo nangedo soesa averegetiri dad-abeti? 5Omo budo oriro aetera amo, aindamoni+ K3,000 avaga mutoro budo, makasiembokena ghasaetera amo, avori,” amingesise, evetu aikena ghoghora siseri.

6 Avata Iesu nemokena sisira, “Dovu,evetué amingare! Ne redae nu dombudaresevu? Nu namokena veka eveva etira.7 Eregoseva: makasi embo ne sifo ghousanemonde dabade irá ghareva. Ava sedo,nemo sonembari sareva amo, sonembuseirareva. O namo, jo namonde dabadesifo ghousa irae arera. 8 Averegetira emo,nanda tamo simbugedo bu furugarera, ain-dae sedo etira. 9 Na geka beká resena!Ningivu! Nanda Bino Eveva reda ya bu-vari ningarera amo, evetué rea namokenaetira ava, erá kotae eore dae sedo, vironusise, nunda bino evia sise irarera,” amingesisira.

14:10-11 Judas Nu Ira, Gitofude Dabade IesuDari Dae, Manaka Garuseri.

(Matthew 26:14-16; Luke 22:3-6)10 Setiri, nunda ambo jimbi 12 ainda

jokáda, genembo eni, Keriot embo javoJudas aimi eredo, Iesu dere budo gitofu daungoda fitari dae sedo, fristi+ da kokoto-fukena isira. 11 Ira setiri ningido, ivuga edo,numokena moni mutari dae beka gago-juseri. Etero ningido, Judas nu tuturo edo,Iesu nange sandido nenda ungodafitaetira,ainda emboro ava kakova usira.

14:12-21 Iesu Nunda Ambo Jimbide Dabade,Jarige Yari Da Kirumo+ Ava Useri.

(Matthew 26:17-25; Luke 22:7-14, 21-23; John13:1, 21-30)

12 Yisti (Yeast) Kanangara Ari daKirumo+ ainda sifo kakara tuturo eari,sifi (sheep) da mamandi Jarige Yari daKirumo+ aminda iti mindari dae sedo, deojedo ghuseri. Sifo resena daba aminda,Iesu da ambo jimbi numokena ategi useri,“Namane vasa ningiaminda ya, JarigeYari da Kirumo esimbugaoro dae uju

eresi?” aminge siseri. 13 Setero, nu nundaambo jimbi etoto diriguse sisira, “YasivuJerusalem teredo, genembo eni okia buuvu dimbudo, fururari tambudo, nundaamboda yasivu! 14Nu reda ya terarira amo,vasa daba aminda yasivu teredo, kambonumamokena sevu, ‘Ijuga kato emingesetira, “Na vasa reda tere, nanda ambojimbide dabade, Jarige Yari da Kirumo+simbugedo mindareri?” ’ aminge sevu!15Aminge saovo, nune ne bu ya kambo du-ruda, a dodo, viti vasa ikáda ijugari gareva.Vasa eveva mo aminda simbugetero irira,ava tambareva. Namondedae sedo, kirumoaminda simbugevu!”

16 Aminge setiri ningido, nunda ambojimbi etoto eredo era Jerusalem teteruseri.Teredo, roera isambu Iesu sisira, ava tam-budo, Jarige Yari da Kirumo+ aminda sim-buguseri.

17 Simbugetero ungobu iri, Iesu nundaambo jimbi 12 ainde dabade era teteruseri.18 Tere anumbedo, bayau rise Iesu nemo-kena sisira, “Na nemokena geka beká saridae erena. Namonde bayau rerera eindajokáda, genembo eni anumbirira aimi,namoá gitofukena aito arira.” 19 Amingesetiri, namane dudukughedo, dubo memause, nusuka nusuka se nininguse daba dabanumokena ategi useri, “Ni mavedae resesi?Se ningore! Ni namokena resesa, ai?”aminge siseri. 20 Setero, nu nemokenasisira, “Ne isambu 12 ava nane aghi usenaainda jokáda, genembo eni mave, nangaeungo dabade bayau sukada fati bu rereraamo, numori. 21 God da Geka jokáda reagembero irira amo, eviri:‘Evetu Genembo da Koro ambarira!’aminge gefuseri. A nu aminge sirorarira.Avata, genembo mave aito ari ambariraamo, nu mema a bouvu teriago bekábarira,” Iesu aminge sisira.

14:22-26 Bajari Da Kirumori.(Matthew 26:26-30; Luke 22:14-20; 1 Corinth

Embokena 11:23-25)22 Setiri dadabetiri, ne bayau rise, Iesu

nu farava budo, God kena ‘aiyakoe’ sedoesimbugedo, jighi embebegedo nemokenaghasisira. Ghasise sisira, “Emo nanda ta-mori. Bumindivu!” aminge sedo, 23kotugoagha jighiri eretiri, God kena ‘aiyakoe’sedo, nemokena mutiri ne isambu riseri.

Page 90: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 14:24 87 Mark 14:4524 Mindido, Iesu sisira, “Emo nanda oro-rori. Nanda ororoimi, God numokena yabuvari da emboro+ seka, afigari dae erira.Evetu genembo digari da jebugadae sedo,nanda ororo averegaono vosedo, emboro+afigarira. 25 Na nemokena geka beká re-sena! Na vaini (wine) jo mindae irono, Godsari nunda natofo+ nunda vasa aminda yaterarera da sifo aminda, na vaini (wine)sekago aminda mindarena.”

26 Iesu aminge setiri dadabetiri, ne eredoyaru eni divudo, kamboá dodo enda jirofumbari javo Orivi, aminda iseri.

14:27-31 Peter Iesu Ighagha Arira Ava, IesuNu Giti Osa Sisira.

(Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John13:36-38)

27 Aminda ise, Iesu nemokena sisira, “Neisambu na do sumbareva. God da Gekajokáda, rea aindae sedo gembero irira amoeviri:‘God nu, sifi (sheep) kaifa kato dari ambari

gido, sifi sarigedo nunda nundasumbarera,’

God da Geka aminge resira. 28 Avata ko-tugo, God sari, na ambarida ghe jebugedoerarena ainda amboda, na ya frovensiGalilee aminda buvuruturono, ne ambodafurareva.”

29 Aminge setiri, Peter numokena sisira,“Bajari, ninda mendenii ni ighagha edodoyarera tanojo. Avata namo, ni itakojo doyae arena,” Peter aminge sisira.30 Setiri, Iesu numokena sisira, “Na nimo-kena geka beká resena! Oroko tumbaghae,kokora umbu etoto naká sifo jo karigaeirari, ni na umbu etodaba naká ighaghaaresa,” aminge sisira. 31 Setiri, Peter nukovionoghae sisira, “Na ni jo ighagha aebeká arena! Na nangae dabade ambareraamo, avori!” aminge sisira. Kotugo, nundaambo jimbi isambu, ne geka daba ava siseri.

14:32-42 Iesu Ira Reighi Javo GetsemaniAminda Buvudo, Vare Jokáda Banungusira.

(Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46)32 Iesu nunda ambo jimbide dabade era,

reighi javo Getsemani aminda buvudo, nunemokena sisira, “Ne eminda anumbirovo,na ya ominda banungarena.” 33 Amingesedo, nu Peter, James, a John ava budo,nemonde era vasa esike fetedo, Iesu nudubo mema ambari eko ava usira. 34 Etiri,nemokena sisira, “Nanda dubo jokáda,

bouvumindafu beká ava erefufena. Fufuse,na ambududurerena. Ne diti fakara edo,eminda fetedo namo kaifa ururuvu!”

35 Aminge sedo, ne dodo itako iradombui du fasedo, nu nange mema dasifo ovia darigaetira, aindae banungusira.36 Banunguse sisira, “Arie, Afako! Emo,isambu nine ari da kaugori! Mema terianamokena refira evia, saso darigaeti! Avatajo nanda uju ava ae arena, ninda uju avaarena.”

37 Aminge sedo, nu ere jovereghedo,nunda ambo jimbikena ira buvudo, nefafase avéro tafusira. Tambudo, nu Peterkena sisira, “Simon, fasiresa, ai ravesa? Niredae sifo tufako jo diti fakara edo, na itakokaifa aeri?” 38 Aminge sedo, nemokenasisira, “Erá Satan foa nemo dereuri ari ekoeove dae sise, diti fakara edo banungevu!Nenda uju a kotari namokenari. Avatanenda tamo imboe edo, diti bouvu etiri, nefakina jo ae ereva.”

39 Aminge sedo, nu jovereghe ira banun-guse, geka daba ava sisira. 40 Setiri dad-abetiri, jovereghe ira buvudo, ne sekagoditi bainghetiri fafase avéro tafusira. Avori,ne diti fainghedo numoá gido, geka saribuniseri.

41 Etero, Iesu sekago jovereghe ira ba-nungedo, jovereghe fira buvudo sisira, “Neravava amo, nangetiraimi kotugo sekagofase ravevu? Avori, sifo buvira! Oroko,Evetu Genembo da Koro+ ari ekoko emboda ungoda fitarira. 42 Erevu namonde yagaore! Givu! Genembo namo aito eriraamo, evia buvirere!” aminge sisira.

14:43-52 Iesu Sanduduseri.(Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-

12)43 Iesu aminge siri, nunda ambo jimbi

12 ainda eni javo Judas fira buvurutusira.Fristi+ da kokotofu, Moses da Geka ijugakakato a Jusi embo da babojegari, neevetu genembo mendeni dirigetero kaiyaa gandigha ava budo, Judas de dabade ferabuvurutuseri. 44 Giti, ne jo javi edo furaeirise, gitofu Iesu kau nange kasama aeteraaindae sedo, Judas nu eminge sisira, “Sandimuno arena amo, numora avori. Ururonoaminda kasama edo, numoá sandido kaifause bu yasivu!” aminge sisira. 45 Judas gito-fude dabade fera buvudo, Judas dambu Iesukena ira sisira, “Ijuga Kato, iresa!” aminge

Page 91: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 14:46 88 Mark 14:71sedo, Iesu sandi muno usira. 46 Amingetirigido, gitofu fera Iesu sanduduseri.

47 Sandudero, genembo eni aminda fe-tirisira aimi, nunda kaiya bu jighiri eretiri,fristi+ da giti jighari ainda saramana katoda dengoro ava je gafugetiri dudurusira.

48 Ainda amboda, Iesu nemokena sisira,“Ne redae kaiya a gandigha budo, namosandari dae sedo refevu? Na jo tafasarakato iraeri. 49 Namonde sifo ghousa Godda Kamboda+ irise ijugedo ghusena amo,ne nangusiraimi aminda na jo sandae edoghusevu? Avata ne emingereva da bekámo: God da Geka rea resira, ava beká aredae sedo, nene etevo sirorerira,” amingesetiri, 50nunda ambo jimbi isambu oju edo,nu do sufuseri. 51Sufero, mandi gimasa eniemboi avisira amo, nu Iesu da amboda firigido, numo sandari dae etero, 52 sumbiri,embo ujuge duriri, nu tefo tamoi sufusira.

14:53-65 Iesu Koto Ari Dae Sedo, Budo Iseri.(Matthew 26:57-68; Luke 22:54-55, 63-71;

John 18:13-14, 19-24)53 Amingetiri, Iesu budo era, fristi+ da

kokotofu da giti jigharikena buvurutuseri.Fristi+ da kokotofu, evetu genembo dababojegari, a Moses da geka ijuga kakato+totorugedo irero, Iesu bu teteruseri.

54 O Peter mo, nu itako ambokena fe-tiriri, Iesu budo ero, nu amboda ambodaudo ira fristi+ da giti jighari da kambofuru aminda teredo ofotighida buvudo fe-fetusira. Fetedo, ungo ata mesari dae sedoira, isoro kakato mendeni ainde dabadeanumbusira.

55-56Avori, fristi+ da kokotofu a kanisere-mane isambu aminda totorugusera aimi,Iesu daoro ambare dae sedo, susu kakovauseri. Susu tambari dae sedo, seteroevetu genembo mendeni fera teredo, Iesudae aji siseri. Ne gungubo teria futosiseri. Avata numo saoro ambari dasusu eni jo tambaeri. 57 Ainda amboda,mendeni ere fetedo gungubo osa sise, nun-dae eminge siseri, 58 “Nu eminge siri na-mane nininguseri, ‘God da Kambo+ evetugenemboimi itutusera ava, nane bejedosifo etodaba naká ainda jokáda, nasukakoitono fetarira, jo enii na sonembae arera,’nu aminge setiri namane nininguseri.”59 Aminge sisera avata, nenda geka jomendo dabako aeri.

60 Etero, fristi+ da giti jighari ere fetedo,Iesu kena ategi usira, “Geka setera aindae,ni rejo eni saresa? Evetu genembo reseraemo, geka bekári?” 61 Aminge sisira, avataIesu nu beka dodo geka rejo eni jo saeri.Etiri, fristi+ da giti jighari sekago Iesu kenaategi usira, “Se ningore! God namondekakara eraera, ainda Mandi nu evetu gen-embo da ari ekoko kote doyari dae sedomutari sisira amo, nimori, ai?” 62 Amingesetiri, Iesu sisira, “Resesa avori! Ne am-boda Evetu Genembo da Koro+, God FakinaKato ainda ungo gimandukena anumbirarigareva, a kotugo utuda ghe foroga jokádavose fururari gareva.”

63 Aminge setiri ningido, fristi+ da gitijighari janje eko etiri, nunda tamo asugarijighi ijejegedo sisira, “Ningevu! Nu amingesiri, God da javo eko erira. Geka eni redaeningareri? 64 Nunda ari eko ava, tofo sirininingerevere! Ava ne nange erekotevu?”setiri, ne isambu numoá daoro ambare daesiseri.

65 Sedo, mendeni tuturo edo numokenakosiva edo, embo budo fera diti gajedo,nu umbebaimi doruse siseri, “ ‘Ni God daferoveta,’ seraesa. Ava sedo, se ningore! Nimave eredori?” aminge setero dadabetiri,fristi+ da isoro kakato, nembarago Iesudoruseri.

14:66-72 Peter Nu Iesu Ighagha Usira.(Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John

18:15-18, 25-27)66 Peter nu kambo ofotighida

anumbiriri, fristi+ da giti jighari dasaramana kato gagara eniimi fira, 67 Peterungo ata mesise anumbiriri, ava fugegido sisira, “Evetu genembo Nasarethembo genembo javo Iesu ainde dabadedeinghedo ghusera, ainda eni nimori,”aminge setiri, 68 Peter ighagha use sisira,“Ni geka resesa amo, na bunariri!” amingesedo, nu eredo ira, emboro békada fetiriri,kokora beka sisira. 69 Setiri, gagara dabaaimi, nu aminda fetiriri gido, sekago evetugenembokena sisira, “Genembo emo, nuIesu da eniri,” sisira. 70 Avata nu sekagoighagha usira. Ainda amboda, evetugenembo aminda fetirisera aimi siseri,“Geka bekári. Nimo Galilee embori; avasedo, ni nunda eniri! Amo jo ighagha aearesa!” 71 Aminge setero, Peter God dajavoda beka gagojuse sisira, “Na gungubo

Page 92: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 14:72 89 Mark 15:21sarena amo, God na darira. Genemboreseva amo, na bunari bekári!”

72 Aminge siri, kokora sekago sifo kari-gusira. Sifo karigiri, Iesu rea numokenasisira ava Peter kotisira, “Kokora umbuetoto naká sifo jo karigae irari, ni naumbu etodaba naká ighagha aresa.” Peterava kotedo tuturo edo sorara janjagughaeusira.

1515:1-15 Iesu Budo Era, Pilate Da Dombuda

Koto Useri.(Matthew 27:1-2, 11-14; Luke 23:1-5; John

18:28-38)1 Sifo atetiri, fristi+ da kokotofu, evetu

genembo da babojegari, a Moses da Gekaijuga kakato+, kanisere isambude dabademanaka garuseri. Manaka gaetero dadabe-tiri, ne Iesu seiniimi (chains) bundedobudoera, Rome embo da kotofu, javo Pilate,frovensi Judia kaifa edo ghusira, nunda un-goda fifituseri. 2 Fitero, Pilate da dombudafetetiri, Pilate Iesu kena ategi usira, “Seningone! Geka bekári: ni Jusi embo dakiniri, ai tefo?” setiri, Iesu minonda sisira,“Ava nine resesare!”

3 Aminge setiri, fristi+ da kokotofu nun-dae aji sise, geka ekoko mendeni mendenisiseri. 4 Setero, Pilate sekago ategi usira,“Ni dara eraesa a geka sembae seraesaava, gegenembo ei sero niningeresere. Avasedo, ni redae mino jo sae eresi?” sisira.5 Avata Iesu amboda geka eni jo sae usira.Amingetiri gido, Pilate bunisira.

6 Jarige Yari da Kirumo+ ainda sifoda, Pi-late sifo ghousa emingedo ghusira. Diburaembo eni nenda uju ava, natofoi benunuseoro ningido, nu doyeari tefo foa buvudoghuseri. 7 Sifo aminda, genembo gogorekato eni javo Barabbas dibura jokáda irei.Natofo mendeni gavana imboe use, titighousera ainda sifo aminda, Barabbas resenaeimi, genembo eni detiri ambududurusira.8 Avori, Pilate nu genembo eni doyari yabuvaetira ava kotise iriri, evetu genembonatofogo Pilate kena fera buvudo, Pilateda kiki setena evia kotise, tuturo edo gen-embo eni diburada ghe foa buvare daesedo, benunu siseri. 9Benunu setero, Pilatenemokena ategi usira, “Avori, ne mavejoáuju erevu? Na saono, Jusi embo nenda kini(king) ava foa isaghada buvare, ai? Sevuningone!” 10Aminge sisira da beká mo: nu

kasama usira, fristi da kokotofu a Jusi emboda babojegari ne, evetu genembo digariIesu da geka ningido ghusera ava gido,dubo eko etiri, nu aindae sanduduseri.

11 Avata natofo nange Barabbas foa bu-vare dae benunu saetera ava kotise, fristi+da kokotofu natofo da ghamo deretiri ere-tiri, ne Barabbas foa buvare dae setero,12Pilate sekago nemokena ategi usira, “Atá,na genembo eni, Jusi embo da kini (king)seraeva emo, nange areni!” aminge setiri,13 ne koko sedo, “Amo, arafa dege!” siseri.14 Setero, Pilate sisira, “Atá, nunda dararejori? Sevu ningone!” setiri, ne koko sedofumbu aruguse siseri, “Arafa dege!”

15 Aminge setero, Pilate nu, evetu gen-embo dubo eveva aoro dae sedo, emin-gusira. Nu Barabbas dotiri fira isaghadabuvurutusira. Ainda amboda nu se-tiri, nunda mendeni Iesu budo ambíimidoruseri. Detero, Pilate nu arafa daorodae sedo, isoro kakato mendeni da ungodafifitusira.

15:16-20 Isoro Kakato Iesu Dere Jiseri.(Matthew 27:27-31; John 19:2-3)

16 Isoro kakato aimi Iesu budo era, ga-vana da kambo mindafu ainda furu daguro aminda teredo dendeguda buvuru-tuseri. Dendegu da javo mo, ‘Praetorium’seraera. Aminda buvudo, kori setero,nenda mendeni isambu fera totoruguseri.17 Totorugedo, ne embo unju tamoi budofera Iesu kena asuguseri. Asugedo, ne asititifaghae bu kefu edo kau kini (king) dakekesa avaga edo, nunda jiroda asuguseri.18 Asugetero fetetiri, tuturo edo nu derejise, ategi use sedo ghuseri, “Orokaiva! Jusiembo da kini buviro! Orokaiva!” amingesedo, 19 ambii budo nunda jiroda dorusekosiva use bainghedo ghuseri. 20 Derejirero dadabetiri, nenda embo unju tamoIesu kena asugusera ava kosughedo, tofonunda ava bu fera numokena asuguseri.Amingedo, nu arafa dari dae sedo, jum-budo iseri.

15:21-32 Iesu Arafa Doruseri.(Matthew 27:32-44; Luke 23:26-43; John

19:17-27)21 Emboro soroda, Sairin embo gen-

embo eni, javo Simon ava, reighi Jerusalemteteriri tambudo, kovionoghae setero, nuIesu da korosi ava fufusira. (Simon resena

Page 93: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 15:22 90 Mark 15:41emo, nu Alexander a Rufus ghae da nu-mamori.)

22 Avori, ne Iesu budo era, reighi javoGolgota, aminda buvurutuseri. Golgota re-sena, einda tuka mo namondeda gekaimi,‘Ambari Embo da Jiro Aghati da Vasa’ ser-aera. 23 Aminda buvudo, nu erá memaitatameure dae sedo, vaini (wine) budo afiyogha eni, moor (myrrh)* seraera, aing-hae baingoro edo futuseri. Futusera avata,nu jo bae, dotutusira.

24-25 Dotiri, iji vitiri (9 koroko), Iesutautaimi arafa detero takegha etiri, nundatamo asugari kosughe budo, mave nundaembobokaningiava baetira, ava kasamaaridae sedo, kikindoro garuseri.

26 Etero dadabetiri, nu redae koto usirada susu ava ijugaoro kasama aoro dae sedo,faiya gembudo Iesu da jiro agada deterotakegha usira, amo eviri:“Emo Jusi embo da Kiniri!”aminge gefuseri.

27 Tafasara kakato etoto naká ábaragobudo era, Iesu de dabade arafa doruseri,eni gimandukena, a eni umbefukena.28 Amingero, God da Geka rea sisera avaisagha usira. Amo eviri:“Nu ari eko embova kotise siseri.”†

29 Evetu genembo mendeni foa Iesu gidariguse, dere jise gifua gitorotoro usesedo ghuseri, “Ai, makoede! Ni erekotesaamo, ni God da Mandiri. A eni mo: ni Godda Kambo+ jighi bejedo, sifo etodaba naká,ainda jokáda sekago itaso fetare dae sisesi.30 Ava sedo, tofo sonembedo korosida ghevose fete gaore!” ne aminge sedo ghuseri.

31 Kau daba aminga ava, fristi+ dakokotofu a Moses da Geka ijuga kakato+,ne Iesu dere jise tofo tofo se nininguseri,“Nu seari, evetu genembo mendeni jeje-bugedo ghuseri. Avata nu nangetirai tofosonembedo vosae eri! 32 Nunda kotarimo: God namondeda ari ekoko kote doyaridae sedo, Genembo eni mutari sisira amo,numori. A nunda kotari eni mo: namondeIsrael embo da kini (king) mo numori.Ava sedo, tofo sonembedo korosida ghevose foa fetarira amo, namonde gido nu

tumondarera,” aminge sedo ghuseri. Ko-tugo, tafasara kakato Iesu de dabade arafadorusera aimi, nengae Iesu dere jiseri.

15:33-41 Iesu Ambududurusira.(Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John

19:28-30)33 Isonga (12 koroko) iri, reighi isambu

aminda tumba jido iriri ira, ungobu (3koroko) iri, reighi sekago usasa usira.34 Ungobu iri, Iesu koko sisira, “Eloi! Eloi!Lema sabatani!” Ainda tuka mo: na-mondeda gekaimi saeteri, “Nanda God!Nanda God! Redae na dotesi?”

35 Aminge setiri, evetu genembomendeni aminda fetirisera aimi, sembaeningido eminge siseri, “Ningivu! Nu Godda feroveta javo Elijah, aindae kori resira,”siseri. 36 Iesu aminge siri, genembo enisumbu viti fetedo, roera eni sofeya avabudo, faragho mendoda vakimbedo, vaini(wine) dokegha ainda jokáda fatiri sasakaetiri, budo ira, Iesu mindare dae sedo,nunda bekada fifituse sisira, “Namondegaore! Elijah foa nu sonembarira, ai tefo?”aminge setiri, 37 Iesu beka mindafugo kokosedo, ghamo asegari dotutusira.

38 Ambududuriri, God da Kambo+ aindajokáda, nunda vasa kakara ava, evetu gen-embo erá tere gido ambeore dae sedo,embo teria eniimi gajetero ireira ava,soroda ijejege ikáda ghe vose fira, durudabuvurutusira.

39 Etiri, isoro kakato da giti jighari Iesuda dombuda fetirisira aimi, Iesu nange am-bududurusira, ava gido, “Geka bekári: emoGod da Mandiri!” sisira.

40 Iesu ambududuriri, evevetu mendenine esike fetirise gosuseri. Evevetu re-sena ainda jokáda mo, evevetu eviri: Mag-dara embo evetu eni javo Mary, Mary danunombo, amo James Kitako nengae Josesghae da noi, a Salome ri. 41 Eveveturesena eimi, ne Frovensi Galilee ghedofera, Iesu de dabade deinghuse nu sonem-bedo ghuseri. Evevetu resena, a ko-tugo evevetu digari, Iesu de dabade vitifera reighi Jerusalem buvurutusera, aindedabade esike fetirise gosuseri.

* 15:23: Jusi embo roera javo moor (myrrh) nange eoro siroredo ghusira ava, Matthew 2:11 ainda duruda tegaresa.Tuka redae Iesu kena futusera ava, namonde jo kasama e gogoghombaeri. Avata kasama kakato mendeni da kotarimo: moor futusera amo, Iesu erá mema itatameure dae sedo futuseri. † 15:28: Tuturo 28 da geka, Baiboro (Bible)mendeni ainda jokáda fitero irira. O Baiboro mendeni ainda jokáda jo fitoro teraeri.

Page 94: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 15:42 91 Mark 16:14

15:42-47 Iesu Da Tamo Budo Era Furuguseri.(Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John

19:38-42)42 Sifo atarira amo, Jangutari da Sifori.

Ava sedo, ungobu iri gido, Arimatia embogenembo eni javo Joseph, fakina edo ira,Iesu da tamo budo ya furugari dae sedo,Pilate kena benunu sisira. 43 Joseph re-sena emo, nu genembo binonderi, a ko-tugo kanisere jokáda irei. Numbarago Godfoa nunda natofo+ kaifa arira da sifo avakaifa use irei. 44 Nune eredo ira Pilatekena teredo, Iesu da tamo mutari bu yafurugari dae sedo, benunu setiri ningido,Pilate dudukughusira. Dudukughedo, isorokakato da giti jighari aghi etiri fira buviri,ategi usira, “Iesu ambira ai, jebuga irira?”setiri, 45 giti jighari amo, “Anakora am-bira!” sisira. Setiri, Pilate Iesu da tamoáJoseph kena mutoro dae sisira. 46 Amingesetiri, Josephmane eredo era, embo yokurafoyago ava ombudo budo fera, Iesu da tamokorosida ghe bu fitero vosetiri, simbugedoghedo budo era, ofofo eni ghamana tokabasisera, aminda bu teredo fifituseri. Fi-tido, ghamana mindafu ava afufetero ira,aimi toka gagojusira.

47 Nu reda fifitusira ava, Magdaraembo evetu javo Mary, nunombo Joses danoighae aminda irise, nene gosuseri.

1616:1-8 Iesu Ambarida Ghe Jebugedo

Erorusira!(Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10)

1 Jangutari da Sifo dadabetiri gido,Magdara embo evetu javo Mary, a nundanunombo, James da noi, a Salome,nemonde dabade era, usu eni muno futoava, Iesu da tamonda davari dae sedo,ofuseri, 2 Amingedo, Fura Tomanakoataeghae beká sifo atutiri, evevetu aimieredo ofofoda iseri. 3 Ofofoda ise siseri,“Namondedae ghamana teriaó, mave afu-fari darigari namonde terareri?” amingesise, 4 diti fuge gosusera amo, ghamanamindafu amo anakora afufedo darigetiri,toka isagha edo iriri gosuseri. 5 Gido, eratokada teredo, mandi gimasa eni tamo

asugari foyago aimi asugedo, gimandukenaanumbiriri gi dudukughedo buniseri.6 Bunéro, nu sisira, “Erá buneove! NeNasareth embo genembo javo Iesu arafadorusera ava kakova ereva, ai? Numoambarida ghe jebugedo eretira! Nueminda tefori. Nunda tamo reda fiterofasusira, ava ijugaono gaove! 7 Yasivu!Nunda ambo jimbi, Peter de dabade,nemokena eminge sevu ningore! ‘Nufrovensi Galilee aminda giti erira. Avasedo, ne eredo nunda amboda yasivu,aminda tambove! Nu aminda tambarimo, nu anakora jebuga irise, setiri neniningusevu.’ ” 8Gimasaá aminge setiri, nejovereghe fera isaghada buvudo sufuseri.Ainda susu mo: ne oju edo dudukughedo,ungo ata dadadaghuseri. Ne oju beká avausera ava sedo, ne sumbudo era reighidabuvurutusera amo, ne osa jo saeri.

16:9-18 Iesu Umbu Etodaba Naká IsaghaEtiri Gosuseri.*

(Matthew 28:9-10, 16-20; Luke 24:13-49; John20:19-23; Ekaresia 1:6-8)

9 Iesu nu Fura Tomanako ainda sifoghaeambarida ghe jebuge eredo,Magdara emboevetu javoMary kena, isagha etiri gosusira.Mary resena emo, numokena giti sukaru7 aimi asugetero ireira ava, Iesu nundajokáda ghe ondiri vose dariguseri. 10MaryIesu gido, jovereghe ira, Iesu da kokomanadubo mema use sorara usera aikena bu-vudo, Iesu erorusira da bino ava osa sisira.11 Eminge sisira, “Iesu ambarida ghe je-bugedo eretiri na geni!” aminge setirininingusera avata, ne manamana edo jotumondae useri.

12 Ainda amboda, Iesu da kokomanaetoto naká, emboroda deinghudo ero, Iesudombu beka jovereghe kau eni edo, nemo-kena isagha usira. 13 Nu kasama edo,jovereghe era buvudo, nenda kokomanaisambukena osa siseri. Avata nenda gekabarago, jo tumondae useri.

14 Ainda amboda, Iesu da ambo jimbi 11aimi, ne bayau rero, nu nemokena isaghaetiri gosuseri. Ne diti jo basari nu tu-mondae usera aindae, nu dombuda sisira.Ainda susu mo: Iesu ambarida ghe jebuge

* 16:8: Evetu genembo mendeni, geka Mark 16:9-18 jokáda mo, Mark nune gembariá seraera, o mendeni genemboeniimi gembariá seraera. Nenda kotari, Iesu erorusira ainda amboda nu rea usira ava kotise, genembo resera eiminune, Mark geka giti gefusira, aminda avagaya edo gefusira. Ava sedo Baiboro mendeni aminda gekaé ‘footnote’jokáda (amo ‘page’ duruda) tambaresa.

Page 95: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Mark 16:15 92 Mark 16:20erorusira ava, evetu genembo mendeniigido era nunda ambo jimbikena osa seteroniningusera avata, nenda gogoreimi use, jotumondae useri.

15 Dombuda sedo, ainda amboda nemo-kena sisira, “Nanda Bino budo reighiisambu aminda yasivu! Natofo isambukenasevu ningore! 16 Mave tumondedo bafa-taito arira amo, jebuga evovodae irariava tuve budo, God da vasada teredo sifoghousa irarira. Avata mave jo tumon-dae arira amo, na saono numo ari ekokomino mutari vasada terarira. 17 Mavetumondarira amo, nu fakina edo tanomendeni mendeni use emingarira. Nandajavoda a nanda fakinaimi, nu sukaru ondarivose darigarera. Asisi Kakara numokenaasugari, aviva jovereghari geka mendeninu bunari ava, nunda bekaimi sarira.18 Jingabu bu jighari gambarira amo, nujo ambae arira. Kae mindarira amo, nujo ambae arira. O, evetu genembo kaetambudo irarera amo, ungo tamonda fitari,ne jejebugarera,” aminge sisira.

16:19-20 Iesu Utuda Vitisira.(Luke 24:50-53; Ekaresia 1:9-11)

19 Setiri dadabetiri, God setiri Iesu utudavitisira. Vitíra teredo, God da ungo gi-manduda anumbusira. 20 Etiri, nundaambo jimbi era reighi isambu aminda, Iesuda Bino ava osa sedo ghuseri. Bajarinu sonembeari, nunda ambo jimbi tanomendeni mendeni eoro siroredo ghusira.Aminge siroreari gido, nenda geka mogeka beká ava, evetu genembo kasama edoghuseri.Avori, nanda geka tano eviri.

Page 96: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 1:1 93 Luke 1:17

Luke KakaraLuke Kakara mo, Greek embo eni, javo

Luke, nune gefusira. Numo dogetari. NuIesu da ambo jimbide dabade, deinghedoghusira. Nu jo Jusi embo kotise gembaeri.Amo nu, nunda natofo Greek embo, a ko-tugonatofomendeni tumondaoro dae sedogefusira. Nu jo Luke Kakara avanembo gem-baeri. Nu God da Geka eni, Ekaresia, ábaragonune gefusira.

Luke nu genembo eni, javo Theophiluskotise, buku emo gefusira. Theophilus datuka mo, ‘God Dubo Bari Katori’. Ava sedonamonde erebunera, Luke, genembo bekáeni, javo Theophilus ava kotise, numokenagefusira. O nu, evetu genembo mave Goddubo buraera aikena, buku emo gefusira.

Iesu mo, namonde evetu genemboisambu da Koro, ã namonde isambusonembari dae sedo fusira, ava ijugari daesedo gefusira.

Luke Geka Gefusira, Ainda Mendo MendoMo Eviri.

1:1-4 Geka da tuturori.1:4–2:52 John Bafataito Ari Kato nengae

Iesu ghae, nange siroruseri.3:1-20 John Bafataito Ari Kato saramana

edo ghusira.3:21–4:13 Iesu bafataito etiri ainda am-

boda, Satan ira Iesu dederusira.4:15–9:50 Iesu frovensi Galilee aminda

deinghuse, vironu sedo ghusira.9:51–19:27 Iesu frovensi Galilee ghedo

ira, Jerusalem buvurutusira.19:28–23:56 Fura Kakara aminda, rea

sirorusira.24:1-53 Iesu ambarida ghe jebuge eretiri,

nunda ambo jimbi gero utuda vitisira.1 Arie, Theophilus ko! Na ni ategi

beká ava erena. Namanenda jokáda reasirorusira ainda Bino ava, evetu genembodigari aimi osa sise, gembero irira. 2 Ejo duboi kotise gembaeri. Evetu genembomendeni diti mokoi gido, Iesu da bino evia,vironu seoro ningido ghusera, ava gefuseri.3 Ava sedo, kotofuko, nane kotisena amo,eveva mo: na nindae gembu gogoghom-baeteni. Ainda beká mo: na roera digariemo isambu, nunda tuturo da ghe ijujeningi gogoghombuseni. 4 Na emingerenaainda tuka mo: ni rea niningusesa ainda

beká ava, kasama e gogoghombaetesi. Yaribudo gi!

1:5-25 John Bafataito Ari Kato SirorariraAva, Aneyaimi Fira Osa Sisira.

5 Kini (King) Herod nu reighi Israel kaifause ireira ainda sifoda, God da fristi+ enijavo Zechariah irei. Zechariah resenaemo, nu Abijah da imendiri. A nu Abi-jah da imemesiride dabade, God da Kam-boda+ fristi+ da saramana edo ghuseri.Noaro da javo mo, Elizabeth ri. Eliza-beth da numamo mo, numbarago fristiri.6 Zechariah noaroghae mo, God da dom-buda veka eveva use, Nunda agho dari kaifae gogoghombedo ghuseri. 7 Nengae erovairarara edo, evetako embako useri.

8-9 Avori, fristimane God da Kamboda+saramana edo ghusera ava, Zechariahnunda boanda ari dae sedo, ira Jerusalemaminda saramana use irei. Fristi+ dakiki mo eviri: mavejo mavejo yabiyabina(incense) oltada (altar) dungedo ghaetiraava, gategari dae use, kikindoro avav-aga gaedo ghuseri. Sifo eninda kikin-doro garusera amo, Zechariah da javo avaisagha etiri gido, nu eredo ira God daKamboda+ yabiyabina (incense) God kenadungari avare dae sedo teterusira. 10 Nuamingiri sifo aminda, evetu genembo di-gari isaghakena fete banungero, 11 aneyafira Zechariah kena olta (altar) beina gi-mandukena isagha usira. 12 Isagha etiri,nu gi dudukughedo oju usira. 13 Oju iri,aneya numokena sisira, “Zechariah, erá ojueose! God ninda benunu ningira. Avasedo, nearo Elizabeth kauri edo mandifumbarira. Mandi javo mo, John jighareva.14 Numo sirorarira amo, ne ivuga usedubo eveva beká ava areva, ã evetu gen-embo mendeni barago ivuga beká ava ar-era. 15 Mandi amo, nu God da dombudakotofuko edo irarira. Vaini (wine) o uvufakara jo mindae arira. Nu jo sirorae, noida tininda irari, Asisi Kakara aimi numo-kena asugarira. 16 Asugari gido, nu Israelembo digarigo ava, nenda Bajari God kenaunumbe bu jovereghe furarira. 17 Nu Godda feroveta Elijah da kau aminga ava edo,God da Asisi ã God da fakina aimi, gitiyama Bajari da emboro simbuguse irarira.Sasingu noi numamode bu foa tatari dubodabako arera. Kotugo, gogore kakatoábarago bu jovereghari kotari eveva ava

Page 97: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 1:18 94 Luke 1:45kotarera. Aminguse, nu Bajari da natofonenda dubo joká esimbugururari iroro fu-rarira,” aneya aminge sisira.

18 Setiri, Zechariah mino numokenasisira, “Na nangedo ni tumondareni?Namane Elizabeth ghae evetako embakoeteri,” aminge setiri, 19 aneya sisira,“Nanda javo Gabriel ri. Na sifo ghousaGod da dombuda irá gheraena. Na, Nunedirigetiri bino eveva evia nimokena osasari dae ojigheni. 20 Ni nanda geka evia jotumondae eresa avata, geka einda beká mosirorarira. Ava sedo, ni beka guga ari iraso,ninda mandi sirorari gido, beka afigarira,”aneya aminge sisira.

21 Nengae God da Kamboda+ gekasero, evetu genembo isaghada fefetuseraamo, kaifa e jarutuseri. 22 Bunise irero,Zechariah fira buvudo beka sari bunisira,ava gosuseri. Gosero, aneya rea setirininingusira ava, ungoi ijugetiri gosuseri.Gido, ne kasama usera amo, aneya firanumokena isagha etiri, ditimokoi gosusira.

23 Zechariah da saramana sifo dadabe-tiri, nu Jerusalem dodo jovereghe natidaisira. 24 Ira natida buvudo irise, noaroElizabeth kauri usira. Kauri edo jo deing-hae kamboda irise, tambuno ghabu sovenitaukaka dadabusira. 25 Dadabetiri sisira,“Aiyakoe! Giti na erova iriono, evetu gen-embo na dere jireoro meka gido ghuseni.Orokoá Bajari sonembetiri na dubo evevause irena,” aminge sisira.

1:26-38 Iesu Sirorarira Aindae, Aneya AghiEdo Osa Sisira.

26 Elizabeth kauri edo iriri, tambunoghabu soveni dadabetiri ainda amboda,God sekago nunda aneya javo Gabriel avadirigetiri, Frovensi Galilee, reighi Nasarethaminda isira. 27 Gagara javo Mary kena,geka osa sari dae isira. Gagara emo, nugenembo javo Joseph kena, vai are daesedo datu dighero irei. Joseph resenaemo, nu Kini (King) David da imendi eniri.28 Aneya ira buvudo, eminge sisira, “Mary,iresa. God ninda irari evevago ava gido,ivuga erira. Ni ategi use esimbugerira,”aminge sisira. 29 Setiri, Mary nu aneyada geka ava ningi dudukughedo geka datuka ava bunisira. 30 Etiri, aneya sek-ago numokena sisira, “Mary, erá oju eose!God ni dubo ererurira. 31 Ni kauri edo,mandiá fumbaresa amo, nunda javo Iesu

jigharesa. 32 Nu kotofuko arira. God TeriaBeká aimi, nundae ‘nanda Mandi’ sarira.Kini (King) David evetu genembo kaifa egogoghombedo ghusira; kau daba amingaava, namondeda Bajari God sari, nindaMandi kotofuko edo, 33 nune nembua Ja-cob da imemesiri evovodae kaifa ururariirarera. Nunda fakina jo tano ae arira,”aminge sisira. 34 Setiri, Mary mino aneyak-ena sisira, “Nu kau nange nangedo namo-kena sirorari? Na jo genemboghae iraeri,”aminge sisira. 35 Setiri, aneya numokenasisira, “Amo jo genembo da fakinaimi siro-rae arira. God nunda Asisi Kakara mu-tari nimokena vose asugarira. Aminguse,God da fakina aimi afuregari, ni MandiKakara fumbaresa. Aindae sedo, God nun-dae ‘nanda Mandi’ sarira. 36 Ninda ghatoElizabeth ava kote gi! Nu ‘erovava’ sedoghuseri. Nu evetako avata, oroko nu kauriedo iriri, tambuno ghabu soveni sembudoghabu sovenida dabako ava dadabari daeerira. 37 God kena fakara eni tefori. Nu reasarira amo, beká sirorarira,” aminge sisira.38 Setiri, Mary numokena sisira, “Na Bajarida aderi. Ava sedo, nunda uju setesa amo,namokena sirorare!” aminge setiri, aneyaeredo darigusira.

1:39-45 Mary Elizabeth Kena Isira.39 Ainda amboda, Mary nunda roera

bibitai simbuge bu eredo beina doririkenaira, Judia frovensi buvudo, nunda ghatoda reighi aminda buvurutusira. 40 Buvudoira Zechariah da kamboda teredo, nundaghato Elizabeth gido ategi usira. 41-43Ategietiri, nunda ghato Elizabeth ava niningiri,kokoi nunda tini jokáda dudukughedo javijavi usira. Amingiri, Asisi Kakara Elizabethkena vose asugetiri, nu dubo kotedo bekafainghe sisira, “Arie, ni nanda Bajari danoiri! Ava redae namokena ojesi? Naneeredo nimo gari dae yaetena, ava avori.Namokena ojighesa aindae, na ivuga bekáava erena. God ni esimbuge gogoghom-busira. Nindamandi fumbaresa amo, num-barago esimbuge gogoghombarira. 44 Niategi eso, kokoi nanda tininda ava ningido,ivuga use javi javi etira. 45 Geka Bajari daaneya aimi nimokena sisira, ava beká aredae sedo tumonde gogoghombusesi. Ain-dae sedo, Bajari ni esimbugerira,” amingesisira.

Page 98: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 1:46 95 Luke 1:73-741:46-56 Mary God Kena Sakai Sise, Yaru

Didivusira.46 Aminge setiri, Mary eminge sisira,

“Nanda ghamo joká isambuimi, Bajarikenasakai resena.

47-49 Nanda asisiimi ivuga erira.Ainda susu mo: na sabuari, avata God Fak-

ina Kato namo kotedo sonembuseveka eveva erira.

Ava sedo, orokoá evetu genembo tuturoedo, nandae sarera, ‘God Mary es-imbugusira.’ Nunda javo kakarabekári.

50 Evetu genembo God igheghi use kakaraeraera amo, God joka use ne duboburaira.

à kotugo, nenda sasingu ã imemesiribarago, joka use esimbugeraira.

51 Nunda ungo siregusira da fakina aimi,evetu genembo gogore kakato amo,bambu soesa babarigusira.

Etiri, nenda ujuda manaka garusera amo,dotero dadabusira.

52Nune seari, reighimendeni da kini (king)babai, nenda vasa do vosedo, sabuaedo ghuseri.

Kotugo Nune seari, sabua mendeni vitidokokotofu edo ghuseri.

53 Evetu genembo baimarai sirivo edoghusera amo, sonembuse okabayau muteari mindido ghuseri.

Aminguse, evetu genembo mendeniguguade amo, dirigeari ighoii sirivoudo ya ghuseri.

54-55 Nu beka gagojuse, Abraham ã na-monde Abraham da sasingukenajoka use, evovodae sonembarisisira.

God ava kotise, namonde Israel embo,nunda gigimasa ã ade jamena, avasonembusira.”

56 Mary Elizabeth ghae irise tambunoetodaba dadabetiri, jovereghedo nundanatida isira.

1:57-66 John Bafataito Ari Kato Sirorusira.57 Elizabeth da fumbari sifo buviri,

mandiá fufusira. 58 Fumbiri, nati emboã nunda natofo isambu, Bajari nu nangenange sonembetiri mandi fufusira avaningido, Elizabeth de ivuga useri.

59 Mandiá siroretiri, fura dabako dad-abetiri, nunda vika mendo anoso gafu-gari dae sedo, evetu genembo mendenifera buvudo, nunda vika mendo anoso ava

gafugedo, numamo da javo Zechariah avajighari dae siseri. 60 Setero, noi sisira,“Tefo, nunda javo John jigharera.”

61 Setiri, mino numokena siseri, “Nindaoro ainda jokáda, javo emo tefori.”62 Aminge sedo, numamokena ungoi use,nunda uju mo, javo rejoá jigharera aindaeategi useri.

63 Etero, Zechariah nu roera eni mutoromandi da javo gembari dae ungoi etiri gido,mutero bu eminge gefusira: ‘Nunda javomo, John ri.’ Aminge gembiri gido, natofoisambu dudukughuseri. 64 Zechariahgefiri beka vujegetiri, geka sise tuturoedo God dae sakai sisira. 65 Amingetiri,nati embo reighi aminda oju useri. Ojuero, bino ivegedo iri, evetu genemboJudia frovensi beina doririkena irá ghedoghusera, isambu nininguseri. 66Mave binoava niningusera amo, isambu kotari futouse siseri, “Mandié baji teria arira amo,amboda rejoá ari?” Ainda susumo: mandiáBajari da esimbugari jokáda irei.

1:67-80 God Da Geka Amboda Rea SirorariraAva, Zechariah Osa Sisira.

67 John numamo Zechariah, Asisi Kakaraai vose asugetiri, God da Geka ava itata-muse geka evia sisira:68 “Namonde Israel embo da Bajari God dae

sakai saore,nu fira nunda fakinaimi namonde sonem-

busira ava sedo.69 Nune namonde sonembare dae sedo,

Sonemba Kato tomanako,nunda gimasa David da imendi eni ava

futusira.70 Anakora beká, God setiri nunda ferove-

taimi gembero irira:71 ‘God namondeda gitofu ava kosegari na-

monde jebugarera.Ã kotugo, evetu genembo namondekena

gitofu eraera, ainda ungoda ghesaghimbe bari jebugarera,’

aminge gembero irira.72 Nune namondeda abuamanedae joka

edo, nunda beka gajari kakara ava,kaifa ari sisira.

73-74Namondeda abua agira beká Abrahamkena beka gagojuse, sisira,

‘Ninda gitofu ã ninda sasingu da gitofu ava,nane kosegaono jebugareva.

Nenda gitofudae jo oju ae, namoá tumondebainghedo ghareva.

Page 99: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 1:75 96 Luke 2:1975 Aminguse, ne evovodae nanda natofo

kakarago beká ava use irareva.’ ”Zechariah aminge sedo, jovereghe

nunda kokoi John kena eminge sisira,76 “Nanda mandi, ninda geka barago irira:God Teria Beká, nunda Geka ava isagha

saso dae sedo, ni gategusira. Nigiti yama, Bajari da emboro esim-bugaresa.

77 Bajari nu nange nunda natofo da ariekoko kote doyari jebugarera ava,nemokena osa saso ningarera.

78-79 Namondeda God, namondedae jokaedo tavo use unduraira.

Sifo atedo iji viteari, tumba dadaberairakau aminga ava, God da sonemba aGod da usasa utuda ghe janimbeari,

evetu genembo ambari dae oju eraera amo,usasa ava gido, dubo jama arera,”

Zechariah aminge sisira.80Nundamandi baji tomanako use, dubo

gekaghae babojusira. Nu reighi uvu ã evetugenembo irae da vasa aminda ireira edo,tuturo edo Israel embokena vironu sedoghusira.

22:1-7 Iesu Nange Nange Sirorusira, Ainda

Gekari.(Matthew 1:18-25)

1 Sifo aminda, Rome embo da kotofujavo Augustus, agho dorusira amo eviri.Evetu genembo Rome emboimi kaifa edoghusera aimi ya, nenda nombuamane dareighi aminda, nenda oro ainde dabadejavo gembaeteri. 2Genembo javoQuirinius,nu Syria frovensi da kotofu edo ireira aindasifoda, evetu genembo da javo jo gembaeiriara ava, tuturo edo nenda javo gefuseri.3 Ava sedo, evetu genembo isambu eredoera, nenda reighida buvudo, nenda oroainde dabade javo gefuseri.

4 Genembo javo Joseph setena amo,numbarago Nasareth ghedo ira, FrovensiGalilee dodo, Judia frovensi reighi javoBethlehem aminda buvurutusira. Bethle-hem resena emo, reighi aminda giti Kini(King) David sirorusira. Joseph mo, Kini(King) David da imendi eniri. Aindaesedo, aminda javo gembari dae sedo isira.5 Isira amo, nunda datu gagara Mary avabudo, nengae dabade iseri. Mary nu tamo

bouvu edo irei. 6-7 Era, Bethlehem buvudo,aminda esa embo da kamboda avari vasatefo gido, ne era sino fuka da kamboda tereaminda irá ghuseri. Aminda irero, Maryda fumbari sifo fira buviri itatamusira.Itatamedo, nunda mandi bego fumbudoemboimi doghedo, sino fuka da bayaumin-dari vasa aminda fitiri fasusira.

2:8-20 Iesu Sirorusira Ava, Aneyaimi Sifi(Sheep) Kaifa Kakatokena Osa Sisira.

8 Vasa eni Bethlehem dengesida, evetugenembo mendeni nenda sifi (sheep) kaifaero, Mary nu mandiá fufusira. 9 Fumbiri,Bajari da aneya, sifi kaifa kakatokena is-agha etiri, God da usasaimi jaraghetirigido, oju beká ava useri. 10 Oju ero, aneyanemokena sisira, “Erá oju eove! Na BinoEveva nemokena sari dae erena. Bino re-sena eindae, evetu genembo isambu ivugaarera. 11 God nenda ari ekoko kote doyaridae ã nemo sonembari dae sedo, nendaSonemba Kato dirigetiri ojighira orokoásiroretira. David da reighi Bethlehemominda siroretira. Emo, Bajari Kerisodae resena. 12 Siroretira ava gari daeareva amo, mandiá emboimi doghedo, sinofuka da bayau mindari vasa aminda fiterofasirira, ava gareva,” 13 aminge siri aing-hae dabade, aneya digari ambari beká ava,utuda ghe fera isagha edo, aneya giti firaisagha usira, ainde dabade fetedo, God daesakai siseri:14 “God Teria, a Iká Bekáda irira, aikena

sakai sise resera!Ã evetu genembo endada God nune uju

eraira, aikena dubo jama mutariirare!”

Aminge sedo, aneya do jovereghedo utudavitiseri.

15 Vitéro, sifi (sheep) kaifa kakato tofotofo se nininguseri, “Fuvu, namonde Beth-lehem yaore! Bajari namondekena reaosa setiri ningera ava, ya gaore!” amingesedo, 16 ne bibitai era buvudo, Josephnoaro Mary ghae tambudo, mandiá sinofuka da bayau mindari vasa, aminda fiterofasiriri gosuseri. 17 Gido, aneya gekarea mandidae setiri niningusera ava, osasetero nininguseri. 18 Mave sifi (sheep)kaifa kakato da geka niningusera amo, neisambu dudukughedo buniseri. 19 AvataMary nu sifo ghousa geka ava, nunda dubojokái kotise irá ghusira.

Page 100: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 2:20 97 Luke 2:4220 Sifi (sheep) kaifa kakato eredo

jovereghe iseri. Ise, aneya geka setirininingusera ava, God kena sakai sise yaruididivudo iseri. Ainda beká mo: aneya gekasetiri niningusera ainda beká ava, isaghaetiri gosuseri.

2:21 Mandi Da Javo Mo, Iesu Jijighuseri.21Mandiá siroretiri fura dabako dadabe-

tiri, vika mendo anoso gafugari da sifo bu-viri, nunda javo, Iesu ava jijighuseri. JavoIesu mo, noi jo kauri ae iriri, aneya firafutusira, ava jijighuseri.

2:22-38 Iesu Budo Era, God Da Kamboda+God Kena Ijuguseri.

22-24 Sifo 30 ava dadabari dae iri gido,Joseph noaro Mary ghae mandiá budo,Moses da Geka rea resira ava ari dae sedo,Jerusalem iseri. Moses da Geka resena amoeviri. Evevetu ghasongana eraera amo, jototoi ya God da Kamboda+ terae eraera. Nesifo tufako kaifa use iria edo ainda amboda,tamo seghe simbugedo, joba budo, ya Godda Kamboda+ teredo muturaera. Avori, neJerusalem iseri, Mary da javoda, joba Godkena mutari dae sedo, ã kotugo, mandiáGod kena ijugari dae sedo, iseri. Mandiijugusera ainda tuka mo, Bajari da AghoDari eminge ijugerira:“Vide jamena bebego fumburaera amo,

isambu kakarari, God kena.”à kotugo, Bajari da Agho Dari joba rea mu-toro dae sisira amo, gumbara etoto o riboetoto naká ava mutari dae sedo, Jerusalemiseri.

25 Sifo aminda, genembo eveva javoSimeon, reighi Jerusalem aminda irei. NuGod kakara use, God nange nange Israelembo sonembarira, ava kaifa use irei. NuAsisi Kakara ghaeri. 26 Asisi Kakara ainumokena sisira, “Ni jo ambae irise, God daSonemba Kato garesa. God evetu genemboda ari ekoko kote doyari dae sedo, Gen-embo mutari endada vosarira, ava garesa,”aminge sisira.

27 Avori, sifo eni, Asisi Kakara imi setiri,Simeon eredo God da Kamboda+ ira teredo,kaifa iri, noi numamoghae nenda mandiIesu budo, Agho Dari rea resira ava aridae sedo, amboda era teteruseri. 28 Terefetetero, Simeon mandiá bu ovinembedo,God kena aiyakoe sise eminge sisira:29 “Bajari, namokena beka gagojusesa, ava

ojighira isagha etiri eregosenere.

Orokoá saso na nimokena dubo jamaghaeyarena!

30-32 Ainda tuka mo: ninda Sonemba,nunda oro oro aimi gaoro dae sedo,simbugusesa ava, ditii eregosenere.

Mandi emo, namane Israel embo da duro ausasari.

Janimbururari, namane Israel embo dagitofu ninda emboro ava garera.”

33 Aminge setiri, Simeon rea mandi-dae sisira ava ningido, noi numamoghaedudukughuseri. 34-35 Amingetero, Simeonne esimbuguse, Mary kena sisira, “Mandiemo, Israel embo da kotari ava isagha aredae sedo, God nu gategusira. Numo Godda tanori. Evetu genembo mendeni neivugaghae, mandi evia gosuse jebugarera.O mendeni, numoá gido imboe aoro, Godsari nunda jebuga ne jo tambae arera.Evetu genembo amingururoro, nenda ko-tari eveva, ai, eko ava, God gido kasamaarira. A evetu genembo ninda Mandiimboe ururoro gido, mema ninda ghamojokáda gayarira,” aminge sisira.

36-37 Evetu rori eni javo Anna, numoGod da feroveta eniri. Nunda oro javoAsher, a numamo da javo mo Phanuel.Nu vai edo irise ghaeko 7 ava dadabetiri,nuvu ambududurusira. Ambiri, nu roriedo irise, ghaeko 84 ava usira. Nu sifoava inono, God da Kamboda+ irise, bayaukanangara use, God tumonde bainghedoghusira. 38 Simeon Iesu noikena geka siri,Anna fira nemokena buvurutusira. Bu-vudo Anna tuturo edo, God dae sakai sisira.Aminge sedo, nu Iesu da bino ava, evetugenembo digari Jerusalem aminda, God daSonemba kaifa edo ghusera aikena, osasetiri nininguseri.

2:39-40 Joseph Mane Jovereghedo, NendaReighi Nasareth Aminda Iseri.

39 Bajari da Agho Dari rejo resira ava,Joseph noaro Mary ghae etero dadabetiri,ne mandide jovereghe era, nenda reighiNasareth, Frovensi Galilee aminda buvuru-tuseri. 40 Buvudo, mandiá dubo gekaghaebajimindafu iri, Godmandiá esimbugusira.

2:41-52 Iesu Ghaeko 12 Etiri, Noi NumamodeDabade God Da Kamboda+ Iseri.

41 Ghaeko ava inono, Iesu noi nu-mamode dabade Jarige Yari da Kirumo+ari dae sedo, Jerusalem aminda ya ghedoghuseri. 42 Iesu ghaeko 12 etiri, kirumo

Page 101: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 2:43 98 Luke 3:9edo ghusera, kau daba aminga ava aridae sedo, sekago noi numamode dabadeJerusalem iseri. 43 Era, kirumo etero dad-abetiri, noi numamo natofode jovereghenatida ero, Iesu Jerusalem aminda fefe-tusira. Fefetusira ava, noi numamo jokasama aeri. 44 Nenda kotari mo: Iesu nunatofode dabade yariá kotise era, emborosoroda tumba jiriri, nenda nano namendiã kokomanakena tava useri. 45 Tava useraavata, jo tambaeri. Bune jaredo, sekagojovereghe numo tava udo Jerusalem iseri.46 Tava ero sifo etodaba naká dadabetiriainda amboda, nu God da Kambo+ jokádatafuseri. Nu Israel embo da ijuga kaka-tode dabade anumbedo, geka minonde mi-nonde se niningero tafuseri. 47 Ijuga kakatoaimi ategi eoro, Iesu geka numo bekáava seari ningido, evetu genembo amindairisera amo, ne dudukughedo ghuseri.48 Noi numamoghae Iesu gi dudukughedo,noi Iesu kena sisira, “Nanda mandi, niredae emingumutasi? Eteso, namane ni-mamoghae, nimo tava edo, bune jarutu-mutari.” 49 Aminge setiri, Iesu nemokenasisira, “Redae na tava umutavu? Na Afa dasaramana arena amo, ne anakora kasamaaetevu,” aminge sisira. 50Avata ne mino jobae useri.

51 Amingedo, nu noi numamode dabadejovereghe era, reighi Nasareth amindabuvudo irise, noi numamoghae da gekanininguse, aghi edo ghusira. AvataJerusalem aminda geka sisera ava, noiMary dubo jokái kotise irá ghusira.

52 Avori, Iesu nu dubo kotise babojusira.Amingiri, God nu dubo budo ghusira, ãevetu genembo barago, nu dubo budoghuseri.

33:1-20 John Bafataito Ari Kato, Tuturo Edo

Vironu Sedo Ghusira.(Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; John 1:19-28)

1Genembo javo Tiberius, nu Rome emboa evetu genembo isambu da kotofu teriaedo iriri, ghaeko 15 ava dadabusira. Aindasifo aminda, genembo javo Pontius Pilate,nu Judia frovensi ainda kotofu edo irei. Kini(King) Herod nu Frovensi Galilee kaifa edoghusira, a Herod da namendi Philip, Ituriaã Trakonaitas frovensi ava, nune kaifa edo

ghusira. Genembo javo Lysanias, nu Abelinfrovensi ainda kotofu edo irei. 2 ReighiJerusalem aminda, fristi+ da giti jigharietoto naká, javo Annas nengae Caiaphasghae, fristi+ nene kaifa edo ghuseri. Sifoaminda, Zechariah da mandi John, reighiuvu a evetu genembo irae da vasa amindaira iriri, God nunda geka ava, John osa saredae sedo futusira. 3Mutiri gido, John eredouvu Jordan ainda dengesida ise fuse, vi-ronu eminge sedo ghusira, “Fuvu eminda,nenda ari ekoko vujegururovo, bafataitoaono, God nenda ari ekoko kote doyare!”vironu aminge sedo ghusira. 4 God daferoveta Isaiah anakora beká, John nundasaramana rea arira ava, nunda bukudaeminge gefusira:“Mave reighi uvu a evetu genembo irae

da vasa aminda fetirise, koko fugevironu resira,

‘Bajari da emboro rerebevu dambu are!5 Enda doriri ghambuvu, vose tevisa are!

Urokuto amo furevu, viti dambuare!

Emboro birurughari amo rerebevu, yadambu are! Enda vitari vosariábarago, jevu vose vivisegare!

6 Amingururovo, God da sonemba ava is-agha ari, evetu genembo isambugarera!’ ”

aminge gefusira.7 Evetu genembo digari, nemoá bafa-

taito are dae sedo, John kena foa ghedoghuseri. Furureoro, nemokena emingesedo ghusira, “Ne Satan da sasinguri.* Nena jo derae areva. Ne dubo jo jovereghaeireva. God nenda ari ekoko aindae, janjeeko use mino mutari erekotira ava, nejo reda darige yae areva. 8 Ágido, dubojovereghedo, veka eveva use irivu! Eráeminge seove! ‘Abraham namanenda abuagido, God namane uju eraira!’ amingeerá seove! God nu uju aetira amo, nusari ghamana iritirira eimi, Abraham dasasingu jinaeteri. God evetu genembo daoro aindae, jo kotae eraira. Mavejo Israelembo o oro eni amo, God jo kotae eraira.9 God nu, ika karivakoi susuda jari daesedo, simbugedo refira. (Ika resena emo,nemori.) Ika vuji eveva jigharira amo,irarira. O jo eveva jighae arira amo, God

* 3:7: Afige, geka Matthew 3:7 ainda duruda tege garesa.

Page 102: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 3:10 99 Luke 3:30ika amo jedo avarakada dungari avarira,”aminge sedo ghusira.

10 Seari, evetu genembo ategi edoghuseri, “Namane nange nange areri?”11 Seoro, John nu mino eminge sedoghusira, “Nenda tamo asugari etoto irariraamo, eni kosughe mutuvu, makasi emboibaore! Nenda bayau irarira ábarago, budosoro evu!” aminge sedo ghusira.

12 Sifo eni, takesi bari kakato mendenifera buvudo, nemo bafataito are dae sise,eminge siseri, “Ijuga Kato, se ningore! Na-mane rejoá areri?” aminge setero, 13 Johnsisira, “Takesi da mino beká avanembobuvu! Erá kokomana dederuse mino teriabeove!”

14 Aminge setiri, isoro kakato mendeni,nembarago ategi useri, “Se ningore! Na-mane mo, nange areri?” setero, Johnnemokena sisira, “Erá nenda fakinaimievetu genembo katiyavara use, nendamoni saghimbe beove! Erá koto use, minobari dae sedo, gungubo seove! Geka bekádasevu! Erá nenda saramana eraeva, aindaminondae sedo beisiga eove!” amingesisira.

15 John geka ava siri ningido, evetu gen-embo kotisera amo, “Genembo eni Godmutari sisira amo, avose, numori tanojo!”16 Aminge kotero, John itatamedo sisira,“Namo, ne tefo uvuimi bafataito eraena.Avata nanda amboda, Genembo eni re-fira. Numo, genembo teria bekári. Najo numongo iraeri. Na taká sabua bekári.Numo ne Asisi Kakara nengae avarakaghaeaimi bafataito arira. 17 Genembo amo, nuvare numamo da kaugori. Nune faravaveka budo gategari dae sedo, simbuge re-fira. Gategedo, farava da beká ava simbugebudo, nunda kamboda fitari irarira. Oanoso ifughae amo budo, avaraka sukaing-hae tambuno aminda fugari vosedo, evovo-dae aminda irarira,” John aminge sisira.

18 Geka evia ã kotugo, geka mendenimendeni sise, John nu God da Bino Evevaava, evetu genembokena vironu sedoghusira. 19 Aminge sise, nu frovensi dakotofu Herod dae ghoghora sedo ghusira.Ainda susu mo: nunda koro jo ambaeiriri, noaro javo Herodias ava saghimbebu fifitusira. Ã kotugo, ari ekoko mendeniava edo ghusira. 20Ari ekoko mendeni edoghusira ainda etoda usira amo, nu setiri,John bu diburada fifituseri.

3:21-22 John Iesu Ava Bafataito Usira.(Matthew 3:13-17; Mark 1:9-11)

21 John jo dibura ae irise, evetu genembonumokena foa ghusera amo, isambu bafa-taito edo ghusira. Ainda amboda Iesu firabuviri, John numbarago bafataito usira.Amingetiri, Iesu nu banungiri utu afigetiri,22 Asisi Kakara kau ribo ava jine vose fira,Iesu kena asugusira. Vose asugetiri, bekautuda ghe eminge sisira, “Nimo nandadubo bari Mandiri. Na nindae ivuga use,aiyakoe beká resena!”

3:23-38 Iesu Da Nombuamaneri.(Matthew 1:1-17)

23 Iesu da ghaeko 30 avaga dadabiri,nu tuturo edo God Afa da saramana ava,isaghada edo ghusira. Evetu genembokotedo ghusera amo: Iesu nu Joseph damandiri.Joseph da numamo mo Heli ri. 24 Heli da

numamo mo Matthat ri.Matthat da numamo mo Levi ri. Levi da

numamo mo Melchi ri.Melchi da numamomo Jannai ri. Jannai da

numamo mo Joseph ri.25 Joseph da numamo mo Mattathias ri.

Mattathias da numamomoAmos ri.Amos da numamomoNahum ri. Nahumda

numamo mo Esli ri.Esli da numamo mo Naggai ri. 26Naggai da

numamo mo Maath ri.Maath da numamo mo Mattathias ri. Mat-

tathias da numamo mo Semein ri.Semein da numamomo Josech ri. Josech da

numamo mo Joda ri.27 Joda da numamo mo Joanan ri. Joanan

da numamo mo Rhesa ri.Rhesa da numamo mo Zerubbabel

ri. Zerubbabel da numamo moShealtiel ri.

Shealtiel da numamomo Neri ri. 28Neri danumamo mo Melchi ri.

Melchi da numamo mo Addi ri. Addi danumamo mo Cosam ri.

Cosam da numamo mo Elmadam ri. El-madam da numamo mo Er ri.

29 Er da numamo mo Joshua ri. Joshua danumamo mo Eliezer ri.

Eliezer da numamo mo Jorim ri. Jorim danumamo mo Matthat ri.

Matthat da numamo mo Levi ri. 30 Levi danumamo mo Simeon ri.

Simeon da numamo mo Judah ri. Judah danumamo mo Joseph ri.

Joseph da numamomo Jonam ri. Jonam danumamo mo Eliakim ri.

Page 103: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 3:31 100 Luke 4:14-15Eliakim da numamo mo, 31Melea ri. Melea

da numamo mo Menna ri.Menna da numamo mo Mattatha ri. Mat-

tatha da numamo mo Nathan ri.Nathan da numamo mo David ri. 32 David

da numamo mo Jesse ri.Jesse da numamo mo Obed ri. Obed da

numamo mo Boaz ri.Boaz da numamo mo Salmon ri. Salmon

da numamo mo Nahshon ri.33Nahshon da numamo mo Ammi-nadab ri. Amminadab da numamomo Admin ri.

Admin da numamo mo Arni ri. Arni danumamo mo Hezron ri.

Hezron da numamo mo Perez ri. Perez danumamo mo Judah ri.

Judah da numamo mo, 34 Jacob ri. Jacob danumamo mo Isaac ri.

Isaac da numamo mo Abraham ri. Abra-ham da numamo mo Terah ri.

Terah da numamo mo Nahor ri. Nahor danumamo mo, 35 Serug ri.

Serug da numamo mo Reu ri. Reu danumamo mo Peleg ri.

Peleg da numamo mo Eber ri. Eber danumamomo Shelah ri. 36 Shelah danumamo mo Cainan ri. Cainan danumamo mo Arphaxad ri.

Arphaxad da numamo mo Shem ri. Shemda numamo mo Noah ri.

Noah da numamomo Lamech ri. 37Lamechda numamo mo Methuselah ri.

Methuselah da numamo mo Enoch ri.Enoch da numamo mo Jared ri.

Jared da numamo mo Mahalaleel ri. Ma-halaleel da numamo mo Cainan ri.38 Cainan da numamo mo Enos ri.Enos da numamo mo Seth ri.

Seth da numamo mo Adam ri. Ã Adam danumamo mo God ri.

44:1-13 Satan Iesu Da Fakina Dere Gari Dae

Usira.(Matthew 4:1-11; Mark 1:12-13)

1 Iesu nu, Asisi Kakara ai asugetiri dubokotise, Jordan Uvuda ghe jovereghe isira.Asisi Kakara aimi nu unumbe budo ira,reighi uvu ã evetu genembo irae da vasaaminda isira. 2 Buvudo ira, sifo 40 amindairiri, Satan fira numokena buvudo, nundafakina ava dere gosusira. Iesu bayau jomindae, kanangara use iriri, sifo 40 avadadabiri, nu ighoi usira.

3 Etiri gido, Satan numokena sisira, “NiGod da Mandi iraresa amo, se ghamanaé

farava jinari mindase!” 4 Setiri, Iesu minosisira, “God da Geka eminge resira:‘Evetu genembo oka bayau vanembo kotar-

era amo, God da jebuga beká jotambae arera.’ ”

5 Aminge setiri, Satan Iesu unumbe buvitira, reighi ã frovensi isasambu endadairira, ainda fakina ã duro ava, jighi afigetirifuge gosusira. 6 Gosiri, Satan numokenasisira, “Reighimendenimendeni eregosesaevia, God nunda ungo sokinembetiri naneruruseni. Genembo mavejoá uju arenaamo, nane saono nu reighi einda kotofukoarira. A enda einda reighi isasambu dafakina ã gugua numokena mutarena. 7Avasedo, Iesu, ni namoá tumonde baingharesaamo, reighi einda duro eregosesa evia,nimokena mutono baresa,” aminge setiri,8 Iesu mino numokena sisira, “God da Gekaeminge resira:‘Nenda Bajari God nusuka numoá, tu-

monde bainghuse, nunda ujuavanembo areva!’ ”

9 Setiri, Satan nu Iesu unumbe budoJerusalem aminda ira buvudo, God daKambo+ ainda enoda viti ira fetedo, Sa-tan jovereghe Iesu kena sisira, “Ni Godda Mandi iraresa amo, jaunghe gaone!10 Jaunghasodae resena ainda susumo, Godda Geka eminge resira:‘God nunda aneya ni kaifa aoro dae sedo,

dengoro indarira.’11 A God da Geka eni barago eminge resira,‘Aneya nene ni kaifa ururoro, ni vosiya

nenda ungoda desembedo vosefetaresa.

Ninda ata jo ghamanai de fokughuse, joraearira.’ ”

Satan aminge setiri, 12 Iesu mino numo-kena sisira, “Resesa amo, geka bekári.Avata vasa eninda, God da Geka emingeresira:‘Nenda Bajari God ava, jo dere gari dae ae

areva.’ ”13 Aminge setiri, Satan nu derari Iesu

durari gari dae usira ava, jo inono ae etirigido, nu Iesu sifo tufako do darigusira.

4:14-15 Iesu Nu Frovensi Galilee AmindaTuturo Edo, Saramana Edo Ghusira.

(Matthew 4:12-17; Mark 1:14-15)14-15 Iesu Asisi Kakara ai asugusira ava

jo darigae iriri ainghae dabade, joveregheira Frovensi Galilee aminda buvurutusira.Buvudo, reighimendeni kena ise, natofo da

Page 104: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 4:16 101 Luke 4:35dengoro indari kambo+ mendeni amindavironu seari ningido, nundae sakai sedoghuseri. Sakai sero, nunda bino ivegedo iri,‘evetu genembo frovensi aminda, isambunininguseri.

4:16-30 Iesu Nunda Reighi NasarethAminda, Vironu Setiri Ningido, Dubo EkokoUseri.

(Matthew 13:53-58; Mark 6:1-6)16 Iesu nunda reighi Nasareth aminda ira

buvudo, nu evovodae edo ghusira amingaava use, Jangutari da Sifoda, ira dengoroindari da kamboda+ teterusira. Teredo,God da Geka tegari dae erorusira. 17Eretiri,God da Geka Isaiah gefusira ava, mutero buafigedo, geka evia tambudo tegutusira:18 “Bajari da Asisi namokena asugetiri

irena. Ainda beká mo: evetugenembo makasi embokena, BinoEveva saono dae sedo, na gate-gusira.

Evetu genembo ari ekoi bundetiri ireraava, saono vujege doyoro dae sedo,Bajari setiri ojigheni.

Evetu genembo diti digoide ava sonem-baono, diti afigari gaoro dae sedo,na mutiri ojigheni.

Evetu genembo, nenda kokotofuimi jo tavoae eraera ava, foa sonembaono jeje-bugaoro dae sedo, setiri ojigheni.

19 A God, ghaeko eminda nunda jebugaijugarira, ava osa saono dae sedo,setiri na ojigheni.”

Geka ava tegutusira.20 Tegedo, Iesu buku gajedo, kaifa kato-

kena mutiri biri nu anumbusira. Anum-betiri, dengoro indari da kambo+ aminda,evetu genembo isambu fuge Iesu gosero,21nu tuturo edo sisira, “Geka oroko nemboteguteno ningeva amo, beká sirorerirere,”aminge sisira. 22 Iesu geka numo bekáava se disugetiri niningero, tamo gafusira.Etiri ne jovereghe tofo tofo se nininguseyove siseri, “Emo Joseph da mandiri. Nukotari emo reda rurusi?” aminge setero,23 Iesu nemokena sisira, “Ne rea kotise, ujuereva amo, na kasama erena. Amo, namo-kena eminge sari dae ereva, ‘Geka tegebeká sirorariá setesa amo, reighi Kaponiamaminda rea eteso binó setero nininguseraava, sekago eminda ururaso namane gido,tumondaore!’ 24 Avori, na nemokenaeminge resena: feroveta da geka ava, evetu

genembo isambu ningido kakara eraera.Avata feroveta tofo nunda totofoi, nu jotumonduse kakara ae eraera. Aminguse,na nati joká jo dae etevu.

25 “Kote givu! Ne feroveta Elijah da kikikasama ereva. Elijah banungetiri, borijajo dirae iriri baimara tomanako siroredo,ghaeko 3½ dadabusira. Ainda sifoda, roriridigari namondeda reighi Israel eminda iri-ari. 26 Avata God setiri Elijah ira, gitofuda frovensi Saidon reighi Serafet amindabuvudo, gitofu da rori eniá sonembusira. Otofo namondeda roriri eni jo sonembaeri.27Ã kotugo, feroveta Elisha da sifoda, evetugenembo digari namondeda reighi Israeleminda kae budo iriari. Avata God jo sarine jebugaeri. God setiri namonde Jusiembo da gitofu, Syria embo, genembo javoNaaman, nusuka numoá jebugusira.”

28 Aminge setiri, evetu genembo den-goro indari da kambo+ aminda irisera,aimi ningido, janje ekoko beká ava useri.29 Aminguse, ne eredo Iesu ungoda jum-budo, nati jokáda vitererisera reighiá dodarigedo, vitera jiroda kounghuseri. Vitifetedo, Iesu fananda fugoro vosiya de am-bare dae ero, 30 nu jovereghedo ira, natofojokáda teredo isira.

4:31-37 Iesu Sukaru Ondiri, Genembo DaJokáda Ghe Vose Darigusira.

(Mark 1:21-28)31 Ainda amboda, Iesu ira, Frovensi

Galilee reighi Kaponiam aminda buvuru-tusira. Buvudo, Jangutari da Sifo aminda,ira dengoro indari da kamboda+ teredo,tuturo edo dengoro indudusira. 32 Indudiri,natofo geka ava ningido dudukughuseri.Ainda beká mo: Iesu dengoro indudusiraamo, geka nunda fakinaghae dabade sisira.

33 Genembo eni, sukarui asugeteroireira amo, tere anumbedo, Iesu gekasiri ningido, nu sukaru da fakinaimi kokosise sisira, 34 “Agá, Iesu, Nasareth embo,ni namanekena nange ari dae fumutasi?Ni saso namane sirivo aoro dae sedofumutasi, ai? Namane ni kasama erera.Ni God da Genembo kakarago bekári,”aminge sisira. 35 Setiri, Iesu numokenakovionoghae sisira, “Beka dodo, genemboainda jokáda ghe fu buvase!” amingesetiri, sukaruimi fugetiri genembo natofoda dombuda duduriri, nu vose darigusira.

Page 105: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 4:36 102 Luke 5:12Sukaru numokena rejo eni jo aeri. 36 Avagido, evetu genembo isambu dudukughedodabade se nininguseri, “Geka emo rejori?Nu geka fakinaghae seari sukaru ningido,evetu genembo da jokáda ghe vosedarigeraera,” aminge siseri. 37 Amingesero, Iesu da Bino ava ivegedo iri, reighiisambu nininguseri.

4:38-41 Iesu Setiri, Evetu Genembo DigariJejebuguseri.

(Matthew 8:14-17; Mark 1:29-34)38 Iesu dengoro indari da kamboá+ dodo

ira, Simon da kamboda teterusira. Tere-tiri, Simon da imboti kae budo, tamo vev-era teria beká iri fasirisira ava, seteroniningusira. 39 Iesu ava ningido ira, nundadengesida fetedo, kovionoghae tamo vev-era aikena setiri darigiri jebugusira. Je-bugedo, anakora nu eredo bayau sim-bugedo nemokena futusira.

40 Tumba jiriri, evetu genembo kaedombu eni dombu eni bambudo iriara ava,isambu nenda kokomanaimi budo fera Iesukena buvurutuseri. Buvero, Iesu nundaungo nenda tamonda jighiri, ne isambujejebuguseri. 41 Sukaru evetu genemboda tamonda iriara, ábarago ondiri vosedariguseri. Amingiri, ne koko siseri, “NiGod da Mandiri!” Aminge setero, Iesunu kovionoghae, beka erá seóro dae siseburegusira. Ainda susumo: sukaru kasamauseri, God genembo eni mutari sisira amo,Iesu ri. Ava sedo, erá sukarui seóro natofonumo kasama eóro dae sise, Iesu ne bure-gusira.

4:42-44 Iesu Reighida Ise, Vironu SedoGhusira.

(Mark 1:35-39)42 Sifo atetiri, Iesu eredo reighiá dodo,

evetu genembo irae da vasa aminda iri,evetu genembo tuturo edo numoá tavauseri. Tava udo era tambudo, nu nemondeirare dae benunu siseri. 43 Avata nu sisira,“God nange nange nunda natofo+ kaifaeraira ainda Bino Eveva ava saono dae sedo,na dirigetiri fuseni. Ava sedo, na ya reighimendeni mendeni aminda, Bino evia in-ononda sise deingharena.”

44 Aminge sedo, Iesu nu eredo Israelembo da reighi aminda birurughuse, den-goro indari da kamboda+ teterudo ise, vi-ronu sedo ghusira.

55:1-11 Iesu Nunda Ambo Jimbi Mendeni

Aghi Eari, Eredo Nemonde Deinghedo Ghuseri.(Matthew 4:18-22; Mark 1:16-20)

1 Sifo eni, Iesu ira, Genesaret UvuTeria ainda dengesida fetiriri, evetu gen-embo God da Geka ningari dae sedo, tofotofo mimudo era numokena buvurutuseri.2 Avori, kora aminda ghaka+ etoto nakájerighetero iriri, oka bambari embo vosenenda voto seghero gosusira. 3 Gido, Iesuvosira ghaka+ eninda vivitusira. Ghakaamo, Simon da ri. Viti fetedo, gembusirigedo amboi buvare dae sisira. Setirigembu buviri, Iesu ghakada+ anumbedo,evetu genembo ava dengoro indudusira.

4 Indiri dadabetiri, jovereghedo Simonkena sisira, “Gembu vosivu, kafurudavosedo, voyuva fuge jumbove!” amingesetiri, 5 Simon sisira, “Bajari, tumbaghaefugutero atetira ainda jokáda, oka enikojo baeri. Avata nine resesa ágido, sekagofuge garena.” 6 Aminge sedo, voyuvafugetero vosetiri, oka jo sari irae avabarido, jumbero voto bejari dae usira.7 Etiri, ne nenda kokomana ghaka+ enindaanumbirero gido, ne foa nemo sonembaoredae sedo, ungoi farighuseri. Farighetero,fera sonembedo bero, ghaka+ etoto nakábedo edo rosari dae usira. 8-10 Etiri,Simon nunda kokomanade dabade okadigari jufusera ava gido, dudukughuseri.Kotugo, Simon da kokomana ghakaeninda, nembarago gido dudukughuseri.Nunda kokomana resena emo, Zebedeeda sasingu, James nengae John ghaeri.Avori, Simon (o Peter seraera) aimi, Iesu dadombuda kauboi dadarigedo sisira, “Bajari,na dodo yasi! Na ari eko embori.” Amingesetiri, Iesu numokena sisira, “Erá oju eose!Ni oka báresa eminga ava, sifo ambodaevetu genembo digari aghi edo unumbaso,foa nanda natofo arera!” 11 Aminge setiriningido, ghaka+ fafoda jumbero vitiri, neati ghayafa isambu dodo, Iesu da ambodaiseri.

5:12-16 Iesu Setiri, Genembo Bedode AmoJebugusira.

(Matthew 8:1-4; Mark 1:40-45)12 Sifo eni, Iesu ira reighi eninda bu-

vudo, genembo tamo bedo gaetiri ekobeká edo ireira, ava tafusira. Tambiri, nuIesuá gido, endada du fasedo sisira, “Bajari,

Page 106: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 5:13 103 Luke 5:32ni uju aresa amo, na saso jebugarena,”aminge setiri, 13 Iesu ungo siregedo nundatamonda jijighuse sisira, “Ai, na uju er-ena. Jebugaresa!” aminge siri aing-hae dabade, gambisi utetegetiri jebugusira.14 Etiri, Iesu kovionoghae sisira, “Setenojebugetesa emo, erá osa seose! Ere yasi,fristikena+ ninda tamo ijugaso gari, Mosesda Geka aminda, God kena joba rea mutasodae resira, ava mutu! Amingaresa amo,ni jebugetesa ava, evetu genembo isambukasama arera,” aminge sisira. 15 AvataIesu da bino amo, ivegedo iri reighi reighiningido, evetu genembo natofogo beká avajavi edo, nunda geka ningari dae ã nemosari jebugari dae sedo, ya ghedo ghuseri.16 Avata nu evetu genembo kakagedo yareighi evetu genembo irae da vasa aminda,banunguse irá ghedo ghusira.

5:17-26 Iesu Setiri, Genembo Ungo Ata Dim-baride Ava Jebugusira.

(Matthew 9:1-8; Mark 2:1-12)17 Sifo eni, Iesu ira kambo eninda tere

anumbedo dengoro indudusira. Mosesda Geka kaifa kakato+ ã ijuga kakato+mendeni, reighi Jerusalem ghedo ã ko-tugo reighi isambu Galilee ã Judia frovensiaminda ghedo fera, numokena totorugedo,anumbeniningero, nudengoro indudusira.Bajari da fakina numokena iriri ainghae se-tiri, evetu genembo mendeni jejebuguseri.

18-19 Ijugiri, gegenembo mendeniimi,genembo ungo ata dimbaride ava, ghaghadighi fumbudo fuseri. Fera buvudo,kambo evetu genemboi bedo edo mambekosegetero, ya terari buniseri. Bunedo,genemboá fumbu isaghakena ririda vitisisoro gukada anumbuseri. Anumbedosisoro ghoretero toka isagha etiri, asiimighaghada dighido genembo ainghaedotero, evetu genembo da jokáda vosiraIesu da dombuda fasusira. 20 Fasetiri, netumonde gogogho usera ava gido, Iesugenembo aikena sisira, “Nanda komana,God ninda ari ekoko kote dotira,” amingesiri ningido, 21Moses da Geka ijuga kakatoã kaifa kakato+ tuturo edo eminge kotiseri,“Genemboomo, nu eminge sise Godda javoetiri eko erira. God nusukako ari ekokokote doyeraira. Jo tefo genembo eniimiari ekoko kote doyari da kaugo iraeri,”

aminge kotiseri. 22 Aminge kotero, Iesunenda kotari ava kasama edo sisira, “Neredae kotari ekoko erekotevu? 23 Kotegivu! Ne erekoteva: na benunu sarenaamo, God genembo einda ari ekoko jokote doyae ari ava erekoteva. A nendakotari eni mo: nu jebugare dae saetenaamo, jo jebugae aeti, ne aminge erekotevana kasama erena. 24 Avori, nanda fakinaijugaono gareva. Evetu Genembo da Koro+kena mo, ari ekoko kote doyari da fakinaava irira. Ava kasama aovo dae sedo,saono genemboé jebugarira,” aminge sedo,jovereghe genembo ungo ata dimbarideaikena sisira, “Eredo, ghaito budo kambodayasi!” 25 Aminge siri ainghae dabade,genembo amo natofo da dombuda eredo,nunda ghaito gaghe budo, God dae sakaisido kamboda isira. 26 Amingetiri, evetugenembo isambu dudukughedo buniseri.Bunedo, oju edo God dae sakai sise,eminge siseri, “Namonde evia jo gae iriaraava, orokoá siroretiri, namondeda ditiieregoserere.”

5:27-32 Iesu Levi Aghi Usira.(Matthew 9:9-13; Mark 2:13-17)

27 Ainda amboda, Iesu kamboda ghebuvudo ira, takesi bari kato javo Levi,nunda saramana da kamboda anumbiririgosusira. Gido sisira, “Fu, nangae yaore!”aminge setiri, 28 Levi eredo, nunda sara-mana ã gugua isambu dodo, Iesu da am-boda isira.

29 Ainda amboda, Levi aghi etiri, takesibari kakato mendeni ã evetu genembomendeninde dabade fera anumbedo,Iesu dae sedo kirumo tomanako useri.30 Usera ava, Moses da Geka kaifa kakato+ã ijuga kakatode+ gido, beisiga use,Iesu da ambo jimbikena siseri, “Takesibari kakato mo, gegenembo ekokori. Ãevetu genembo mendeni, takesi barikakatode dabade ojighera anumbireraomo, nembarago ari ekoko embori. Avasedo, ni redae, nemondedabade anumbedobayau reresi?” 31Aminge setero, Iesu minonemokena sisira, “Mave, ‘Na kae tefori,’*sarira amo, dogeta (doctor) numokena joyae arira. Omave, ‘Na kae beni,’ sarira amo,dogeta (doctor) numokena yarira. 32 Kaudaba aminga ava, mave nunda ari ekoko jovujegae irise, ‘Na mandi eveva a ari eko

* 5:31: Afige, Matthew 9:12 ainda duruda tege garesa!

Page 107: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 5:33 104 Luke 6:12eni tefori,’ sarira amo, na nu jo aghi aearena. O mave nunda ari ekoko vujeguse,‘Na ari eko embori,’ sarira amo, na numoáesimbugaono dubo jovereghare dae aghiarena,” aminge sisira.

5:33-35 Kanangara Ari Da Gekari.(Matthew 9:14-15; Mark 2:18-20)

33 Evetu genembo mendeni Iesu kenaategi useri, “John da ambo jimbi ãMoses daGeka kaifa kakato+ da ambo jimbi, God daebayau kanangara use banungeraera. Avataninda ambo jimbi mo, ne sifo ghousa eviauvu bayau mindiraera,” aminge setero,34 Iesu mino nemokena sisira, “Kote givu!Mandi gimasa eni evetu fifitururari kirumoarera da sifo aminda mo, mave jo sarinunda kokomana bayau kanangara ae ar-era. 35 O genembo evetu fitira ava, gito-fui sandi bu ya daoro ambarira da sifoda,nunda kokomana dubo mema use, tuturoedo nundae kanangara arera,” Iesu amingesisira.

5:36-39 Irari Seka Da Geka, Amo Eviri.(Matthew 9:16-17; Mark 2:21-22)

36 Aminge sedo, Iesu kasia evia sisira,“Embo boka eni manai edo toka basariraamo, jo embo sogho seka gafugedo aimi,tauta gayae arera. Ainda susu mo: tautagayarera amo, ainda békada torerarira.37 Kau daba aminga ava, vaini (wine) sekajo budo, kofiri manai aminda averegaorovosedo irae arira. Amingarera amo, vaini(wine) seka da fakinaimi fumbari, kofiribejari vaini (wine) averege vose soesa arira.38 Ava sedo, vaini (wine) seka amo, kofirisekada averegeraera. 39 Evetu genembomendeni vaini (wine)manai avamindareraainda amboda, ne jo sekago jovereghe vaini(wine) seka ava mindae arera. Ne vaini(wine) manai amo, evevago seraera.”

66:1-5 Iesu Nu, Jangutari Da Sifo Ainda Ba-

jariri.(Matthew 12:1-8; Mark 2:23-28)

1 Jangutari da Sifo eninda, Iesu nundaambo jimbide dabade vare jokáda tere sem-biseri. Sembise, nunda ambo jimbi tuturoedo farava vuji ava bambudo,* ungoi jaserido iseri. 2 Amingero, Moses da Geka

kaifa kakato+ mendeni ava fuge gido siseri,“Nangetiraimi ne Jangutari da Sifoda, far-ava vuji ava bambu jase rise, namonde daagho dari erebejevu? Jangutari da Sifoda,saramana eteva amo, jo ae aetevu,” amingesetero, 3 Iesu mino nemokena sisira, “Na-mondeda abua David nunda mendenindedabade, ighoii sirivo use, nu nange usiraamo tegutusevu, ai tefo? 4 Nu ira God daKamboda+ teredo, farava God kena joba fu-tusera aindae benunu setiri, fristi+ mutiribudo rise mutiri, nunda kokomana riseri.Aminguse, ne agho dari bejiseri. Agho dariamo, eviri:‘Farava budo God kena joba muturaera

amo, fristimane+ nesukakomindar-era.’ ”

5 Iesu geka se tano use, eminge sisira,“Evetu Genembo da Koro+ nu, Jangutari daSifo ainda Bajariri,” aminge sisira.

6:6-11 Iesu Setiri, Genembo Eni Ungo Dim-baride Ava Jebugusira.

(Matthew 12:9-14; Mark 3:1-6)6-8 Jangutari Sifo eni aminda, Iesu ira

dengoro indari da kamboda+ teredo iju-gusira. Ijugiri, Moses da Geka ijuga kakato+ã kaifa kakato+ mendeni dabade amindatotorugedo irise, Iesu nenda agho dari avabejari gari dae kato useri. Avata, ne katouse rea kotisera amo, Iesu nu kasama usira.Kasama edo, genembo eni ungo gimandudimbaride anumbiriri gido sisira, “Ere fu,dombu eminda fetase!” setiri, ere firabuvu dombuda fefetusira. 9 Fetetiri, Iesunemokena sisira, “Na nemokena ategi aridae erena. Namondeda agho dari nangeresi? Jangutari da Sifo aminda, evetu gen-embo sonembaeteri, ai, nemokena memamutaeteri? Sonembaoro jebugaeteri, ai,daoro ambaeteri?” aminge sedo, 10 nemoátatasegusira. Ainda amboda, nu jovereghegenembo aikena sisira, “Ninda ungo ju-jurege gaone!” aminge setiri, genemboánunda ungo Iesu kena siregiri, eveva usira.

11 Avata gegenembo kato erusera amo,ne janje eko beká ava edo, Iesu kena nangeaetera ava se nininguseri.

6:12-16 Iesu Nunda Ambo Jimbi Beká,Isambu 12 Ava Gategusira.

(Matthew 10:1-4; Mark 3:13-19)12 Sifo eni tumba jiriri, Iesu ira doririda

vitido, God kena banungiri sifo atetiri,* 6:1: Ari ambo jimbiimi usera amo, jo bagia iraeri. Afige, Mark 2:23 ainda duruda tege garesa.

Page 108: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 6:13 105 Luke 6:3413 Iesu aghi etiri, nunda dorevare fera,numokena totoruguseri. Totorugetero,gegenembo 12 ava gategetiri, nunda ambojimbi beká useri. Nunda karona use iriaedo, amboda nunda Bino osa saoro daesedo, gategusira. 14 Genembo eni mo, Si-mon ri. Nunda javo seka Peter jijighusira.Eni mo, Peter da namendi Andrew ri.Mendeni mo, James nengae John ghae,Philip, Bartholomew, 15Matthew, Thomas,ã James ri. James resena emo, nu Alphaeusda mandiri. Eni mo, Simon o Simon ReighiSusu seraera. 16 Eni mo, James da mandiJudas ri, kotugo Judas da nunombo Keriotembori. Judas resena emo, nune eredo Iesuaito usira.

6:17-19 Iesu Vironu Sise Setiri, Evetu Gen-embo Mendeni Jejebuguseri.

(Matthew 4:23-25)17 Iesu nunda ambo jimbi beká ava

gategedo, nemonde vosera vasa tevisa eniaminda fefetuseri. Iesu da dorevare di-gari ainde dabade fetetero, Frovensi Judiaembo, Jerusalem embo, ã evetu genemboreighi Taiar ã Saidon eva tinguda dighidoiriara aimi tatetero, natofogo etiri, feraIesu kena buvurutuseri. 18 Nunda gekaningari dae ã nune sari jebugari dae sedototoruguseri. Evetu genembo mendenisukarui asugetero iriara ábarago, fera bu-vero, Iesu sukaru ondiri vose dariguseri.19 Evetu genembo isambu nunda tamojighari dae uju useri. Ainda susu mo: fak-ina numokena ghedo fira nenda tamondasembiri, itatamuse jejebuguseri.

6:20-26 Iesu Dengoro Induduse, Ivuga ãDubo Mema Da Beká Ava Sisira.

(Matthew 5:1-12)20 Iesu jovereghedo, nunda ambo jimbi

fuge gosuse eminge sisira: “Ni makasi useiresa amo, ivugaghae iraetesi. Ainda bekámo: God ninda Bajariri. 21Ni baimaraghaeiresa amo, ni ivugaghae iraetesi. Aindabeká mo: sifo amboda, God sari, ni okabayaude aresa. Ni soraraghae iresa amo,ivugaghae iraetesi. Ainda beká mo: sifoamboda, gegha yarughae iraresa. 22-23 NiEvetu Genembo da Koro+ tumonderaesaaindae sedo, evetu genembo ni imboe edoighagha use, nindae aji sise, ‘Ni ekori!’sarera amo, ni ivugaghae iraetesi. Aji sarikakato resena einda nombuamane, God daferovetakena kau daba ava edo ghuseri. Ne

ava edo gharera amo, ni ivuga beká avause, yaru divaetesi. Ainda beká mo: Godutu ominda, nimokena mino eveva mutaribaresa.

24 “O ni endada susu iti fafode edo iresaamo, ninda gugua enda eminda dadabari,sifo amboda mema mindafugo tambaresa.25 O nimokena uvu bayau inono irira amo,ni sifo amboda baimaraghae iraresa. O niivugaghae iresa amo, ni sifo amboda so-raraghae iraresa. 26 O evetu genembo nin-dae sakai siruroro ningaresa amo, erá ain-dae ivuga eose! Amo, ni dara baresa. Aindabeká mo: nenda feroveta gungubo kakatoaindae sakai daba ava sedo ghuseri,” Iesuaminge sisira.

6:27-36 Namondeda Gitofu Nange DuboBaeteri.

(Matthew 5:38-48; 7:12a)27 Aminge sise, Iesu sisira, “Avata emo

ningovo dae resena. Nenda gitofu dubobuvu! Evetu genembo ne imboe eraera avasonembuse, dubo buvu! 28 Mave nemo-kena jijivu sarira amo, nu esimbugevu!Mave nemokena dara arira amo, nundaebanungevu! 29 Genembo mave ni dedo,kotugo umbu eni dari dae arira amo, dodare! Mave ni katiyavara edo, tamo asugarikosughe barira amo, do ninda javoghaebare! 30 Mave nimokena roera enidae be-nunu sarira amo, tefo mutu bare! Mavenimokena roera eni bagia arira amo, aindaminondae erama seove! 31 Ni rea evetugenembo nimokena aoro dae koteraesa,kau daba aminga ava, ni nemokena edogharesa! 32 Ninda komana ni dubo ruru-rari, aindae minonda nu dubo baresa amo,God ni jo aindae esimbugae arira. Erego-seva: ari ekoko embo barago, minondeminonde dubo buraera. Ava sedo, evetugenembo ni dubo buraera avanembo dubobaresa amo, God aindae ni jo esimbugaearira. 33 Ninda komana ni sonemburu-rari, aindaeminondanu sonembaresa amo,God ni jo aindae esimbugae arira. Erego-seva: ari ekoko embo barago, minonde mi-nonde sonemberaera. Ava sedo, evetu gen-embo ni sonemberaera avanembo sonem-baresa amo, God aindae ni jo esimbugaearira. 34 A kau daba aminga ava, nindakomananimoniimi sonembururari, aindaeminonda nu moniimi sonembaresa amo,

Page 109: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 6:35 106 Luke 7:2God ni jo aindae esimbugae arira. Erego-seva: ari ekoko embo barago, minonde mi-nonde moniimi sonemberaera. Ava sedo,evetu genembo ni moniimi sonemberaeraavanembomoniimi sonembaresa amo, Godni jo aindae esimbugae arira. 35 Gekaeinda beká mo eviri: ninda gitofu duboruruse, sonembe! Moni futuse, mino baridae erá koteose! Amingaresa amo, ni sifoamboda mino tomanako budo, God TeriaBeká ainda natofo aresa. Ainda susu mo:ari ekoko embo ne God kotae use ‘aiyakoe’jo sae eraera avata, nu nemokena kaveveraeraira. 36 God Afa aminguse, joka eraira.Kau daba aminga ava, ninda kokomanadaejoka aresa!” Iesu aminge sisira.

6:37-42 Iesu Aji Sari Kakato Da Geka Sisira.(Matthew 7:1-5)

37 Aminge sise, Iesu sisira, “Ni komanada ari ekoko jo ijujae aresa amo, God nindaari ekoko jo ijujae arira. Ni komana da ariekokodae mema mutari jo sae aresa amo,sifo amboda God ninda ari ekokodaememamutari jo sae arira. Ni komana da ari ekokokote doyaresa amo, God ninda ari ekokokote doyarira. 38 Ni komana sonembaresaamo, God ni sonembarira. Ni sonembuserejo mutaresa ava, God ni sonembuseminomutarira. Mino nindae mutarira amo,bedo edo aveverege vose fasarira. Avatani kaumavegamutaresa aminda inono use,God kau daba ava nindae mutarira.”

39 Aminge sedo, Iesu kasia eni emingesisira, “Genembo diti digoide aimi, jonunda komana digoide ava unumbe budo,emboro ijugae arira. Amingarira amo,nengae dabade emboro kosasaghedo, yabakoda durarera. 40 Sasingu faiya eraeraamo, nenda kasama jo ijuga kato da kasamaamingo iraeri. O faiya aoro dadabariraamo, nenda kasama mo ijuga kato daaminga ava arira.

41 “Eni mo: erama ninda ari ekokomindafu irarira ava dotutuse, ninda ko-mana† da ari eko kitako ava ijujeose! Niredae faragho ninda ditida gae fetirira amosofughae irise, ni komanada ditida fonjaava fusaso buvare dae eresi? 42Nimo gun-gubo katori! Faragho ditida fetiriri aing-hae iresa avata, nangetiraimi komana daditida fonja ava fusaso buvare dae resesi?Eveva mo, giti ninda ari eko tomanako ava

vujegaso eveva ari gido, amboda ya nindakomana sonembaresa.

6:43-45 Ari Eveva A Ari Eko Da Beká Mo,Evetu Genembo Da Janje Jokári.

(Matthew 7:16-20; 12:33-35)43 “Ika evevai nunda vuji eveva ã garigo

jighiraira. O ika eko amo, nunda vujisembae jighiraira. 44 Ika kau mavega amo,nunda vujída gosuse kasama eraera. Kauroda vuji, jo ya asi buaretifa aminda jighidoirari, bu foa mindae eraera. A mofi da vujimo, jo ya ika fokono aminda jighido irari,bu foa mindae eraera. 45 Kau daba amingaava, genembo eveva, nunda janje jokádageka eveva ã ari eveva ava irá gheraira amo,foa isagha eraira. Genembo eko barago,nunda janje jokáda geka eko ã ari ekokoava irá gheraira amo, foa isagha eraira.Genembo da janje jokáda, rejoimi bedo edoirá gheraira amo, foa isagha eraira.

6:46-49 Iesu Nu Kambo Etoto Da Kasia AvaSisira.

(Matthew 7:24-27)46 “Ne redae nandae ‘Bajari, Bajari!’ sise,

nanda geka jo ningae eraevu? 47 Mavenanda geka ningido amingarira amo,nunda kau mavegori, ava ijugaono kasamaareva. 48Nukau genembo eni bako ghambututumbi darido, ghamana endaghae vendigaetiri fakara e gogoghombetiri, aindaetoda nunda kambo iti dotiri fetetira.Ainda amboda, usegha beje buvira, avatakambo amo jo gofaeri, nunda kambo evevaitira ava sedo. 49 O mave nanda gekaningido jo ae arira amo, nu kau genemboeni kambo itari dae use, tutumbi jo ghambugogoghombae etira ainda kaugori. Etiri,usegha beje buvudo osinimbetiri, kamboádu de bunununghe fasetira,” Iesu amingesisira.

77:1-10 Iesu Setiri, Rome EmboDaGiti Jighari

Da Saramana Kato Jebugusira.(Matthew 8:5-13)

1 Setiri dadabetiri, natofo isambutaraghetero, Iesu reighi Kaponiam amindaira teterusira. 2 Rome embo da isorokakato da giti jighari eni, reighi amindairei. Nunda saramana kato eni dubo bugogoghombedo ghusira ava, kae tomanako

† 6:41: Afige, geka Matthew 7:3 ainda duruda tege garesa.

Page 110: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 7:3 107 Luke 7:22

budo ambari dae iri, Iesu ira reighi amindateterusira. 3 Teretiri, Rome embo da gitijighariá Iesu da bino ava ningido, Jusiembo da babojegari mendeni dirigetiriaghi iseri, saoro Iesu foama saramana katoava sari jebugare dae sedo. 4 Era, Iesukena buvudo, nu furare dae uju beká avaedo, eminge siseri, “Namane, ni genemboevia sonembaso dae resera. 5 Ainda bekámo: nu namonde Israel embo dubo ruruse,namondeda dengoro indari kambo+ ava,nunda moniimi itutusira,” aminge setero,6 Iesu eredo nemonde iseri.

Era, giti jighari ainda kamboda buvaridae ero, nunda kokomana mendeni dirige-tiri, era Iesu emboroda tambudo siseri,“Bajari, ni genembo teriari. Na genemboijoghakori. Ava sedo, ni jo foa nandakamboda terae aetesi. 7 Ã na jo ya nan-gae dombu dabade tatari da kaugo iraeri.Na kasama erena, saso jebugari da fakinamo, nimokena irira. Ni taká soka fetedobekai saresa amo, nanda saramana katojebugarira. 8 Na, nanda babojegari dageka ningiraena, kotugo nanda mendeninanda geka ningiraera. Nanda isoro katoeni kena, ‘Yasi!’ sarena amo, yarira. Oenikena, ‘Fu!’ sarena amo, furarira. Akotugo, nanda saramana katokena sara-mana eni are dae sarena amo, nu amin-garira.” 9Giti jighari ainda geka ava setero,Iesu ningido dudukughusira. Amingedo,nu jovereghe, natofo nunda amboda is-era aikena sisira, “Na eminge saono nin-givu! Namo irena evia, tumondari kauévavaga ava jo gae iriana ava, nanda tutur-oda orokoá eregosenere. Israel embo dajokáda barago, tumondari kau evavaga jogae irena,” aminge sisira.

10 Ainda amboda, aghi kakatojovereghedo era, isoro kakato da giti jighariainda kamboda teterusera amo, saramanakatoá anakora jebugedo iriri gosuseri.

7:11-17 Iesu Setiri Roriko Ainda MandiáAmbarida Ghe Jebugusira.

11 Ainda amboda, Iesu eredo nundaambo jimbi ã natofode dabade era, reighijavo Nein aminda buvurutuseri. 12 Buvudoera, furu dighero ireira ainda guro bekadateterero, natofo ne ambari embo eni avafumbu ya furugari dae sedo, fera gurodabuvurutuseri. Ambari embo amo, nu eveturori ainda mandi dabako tainako avori.

Roriá ekoko iri, natofo digari fera sonem-budo iseri. 13 Iesu rori ava gido, jokause sisira, “Erá sorara eose!” 14 Amingesedo, ira ghaghada jighiri, ne tukughefefetuseri. Fetetero, Iesu mandi ambariaikena sisira, “Nanda mandi, jebugaso daeresena!” aminge setiri, 15 jebuge ereanumbedo beka sisira. Beka setiri gido,Iesu mandiá noikena futusira.

16 Natofo isambu ava gido, oju use Goddae sakai sise, eminge siseri, “God da fer-oveta teria eni ojira buvira,” kotugo, gekaeni mo, “God namane sonembari dae sedoojighira,” aminge siseri. 17 Iesu amin-gusira ainda bino ava ivegedo iri, reighimendeni mendeni Judia frovensi amindanininguseri.

7:18-35 John Bafataito Ari Kato Da AmboJimbi Era, Iesu Kena Ategi Useri.

(Matthew 11:2-19)18-19 Iesu amingedo ghusira ainda bino

ava, John Bafataito Ari Kato da ambojimbi ningido, era setero, John niningusira.Ningido, John nunda ambo jimbi etoto aghietiri fera buvero, nu sisira, “Iesu kena ya-sivu! Ategi use eminge sevu: God Genemboeni dirigari furariá sedo ghusena amo, ni-mori, ai, namane Genembo eni kaifa aore?”John aminge sedo, ne dirigetiri iseri. 20Era,Iesu kena buvudo siseri, “John BafataitoAri Kato namane dirigetiri, nimo ategi eningari dae sedo ojigheri. God Genemboeni dirigari furariá sedo ghusira amo, ni-mori, ai, namane genembo eni kaifa aore?”aminge siseri.

21 Sifo daba aminda, Iesu setiri evetugenembo digariá jejebuguseri; diti digoidesetiri jebuguseri, ã setiri sukaru evetu gen-embo mendeni da jokáda ghe vose dari-guseri.

22 Etiri, nu John da aghi kakatokenasisira, “Ne jovereghe yasivu! Na reaeno eregoseva ã seno niningereva evia,osa sevu John ningare! Na seteno evetugenembo diti digoide ava, diti fangetirieregosera. Seteno evetu genembo da-guna jebuge eredo, atai fete deingher-era. Seteno evetu genembo tamo bedodeã isode, utetegetiri jejebugeteri. Dengorogajari embo amo, seteno dengoro afigetirigeka niningerera. Seteno, ambari embouroda ghe jebuge ereteri. A vironu senomakasi embo ne, God da Bino Eveva ava

Page 111: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 7:23 108 Luke 7:43niningerera. 23 Mave na jo bunae ae ariraamo, nu esimbugari barira,” aminge setiriningido, John da aghi kakato jovereghedoiseri.

24 Ne jovereghe ero, Iesu tuturo edonatofokena John dae sise, eminge sisira,“Ne giti redae reighi uvu ã evetu genemboirae da vasa aminda isevu? Ne jo reighigari dae sedo yaeri. Ne John gari dae sedoisevu. 25 Ã ne, genembo kau mavega avatambari dae sedo isevu? Genembo dubokotari iraede, ai, dubo kotaride? Ne jonunda tamo asugari ã gogho ava gari daesedo yaeri. Ava gari kotaeteva amo, neya kotofu da kamboda tava aetevu. 26 Avasedo, rejo tambari dae sedo isevu? Avori,saono ningivu! Nemo, God da feroveta avatambari dae sedo isevu. Emo, na geka bekásari dae erena. Feroveta digari irera eindateriago mo, John ri. 27 God nunda GekaJohn dae sise, setiri gefusera amo, eviri:‘Kote gi! Nanda aghi kato ava, giti diri-

gaono ya ninda emboro rereburu-rari, ni amboda yaresa,’

aminge gefuseri. 28 Kotugo na eminge re-sena, John nu genembo teria bekári. Gen-embo eni numongoá jo sirorae irera. Avatana emboro+ seka God kena afigaono, maveaminda ise ã tumonduse, God da natofo+arira amo, nunda dubo kotari ã ivuga amoteria arira. Aimi, John da dubo kotari ãivuga amo darigarira,” aminge sisira.

29 Evetu genembo isambu, takesi barikakatode, John da geka ningido, nendaari ekoko vujegetero, ne bafataito usira.Amingusera amo, ne God da uju ava useri.30AvataMoses da Geka kaifa kakato+ ã ijugakakatode+ dabade buregetero, John ne jobafataito ae usira. Amingusera amo, neGod da uju ava imboe useri.

31 Iesu sekago sisira, “Evetu genembooroko endada siroredo ireva, nenda irarikau mavegori ava saono ningivu! 32 Nemosasingako da kaugori. Aminge resena dabeká mo, eviri. Sasingako ne ofotighidayaru use tofo tofo beisiga use, ghoghorasirureoro ningiraera, ‘Ne imboe kakatori!Namane esimbuguse yaru divari da kauetera ava, ne jo namonde divaeri. Amboda,kau ambari budo sorara arigetera, ne jonamonde sorara aeri. Ne beisiga a imboekakatori!’ Amo, sasingui eraera. Evetugenembooroko endada siroredo ireva emo,

ne kau daba ava eraeva. 33 Amo, saononingivu! John Bafataito Ari Kato fira vaini(wine) reeta use, God tambari dae sise,bayau kanangara edo ghusira. Eari, nesedo ghusevu, ‘Sukarui John kena asugetiridaghusira,’ aminge sedo ghusevu. 34 OEvetu Genembo da Koro+ mo, foa bayaurise vaini (wine) rirureari gido seraeva,‘Genemboé givu! Nu bayau mindari kato,ã vaini (wine) da oduso katori. Nu evetugenembo eko beká aikena, komana eraira.’Evetu genembo oroko endada siroredoireva emo, ne aminguse beisiga eraeva.35 Avata na eminge resena! Na mavejori,ã John barago mavejo ava, evetu genemboduboi kotise, geka beká kasama erera,” Iesuaminge sisira.

7:36-50 Evetu Ari Ekoko Edo Ghusira Aimi,Fira Iesu Da Ata Seghusira.

36 Moses da Geka kaifa kato+ eni javoSimon, Iesu foa numokena bayau mindaredae sedo, aghi etiri, Iesu ira nunda kam-boda teredo, bayau mindari dae anum-busira. 37 Evetu eni, kombo yagera kato,reighi aminda irei. Evetuá nu, Iesu nen-gae Moses da Geka kaifa kato ghae dabadebayau mindari da bino ava kasama edo,usu muká botoroda ava budo ira Simon dakamboda teterusira. 38 Teredo ira, Iesuda gukakena buvudo kauboi dadarigedo,sorara iri diti jivu vovosusira aimi, Iesu daata seghedo ã beoimi ghajisira. Ghajedo,usuimi atada averegusira.

39 Amingiri, Simon kotisira, “Genemboemo jo God da feroveta iraeri. Evetuemo ekori, ava feroveta anakora itatamedoghoghora saeti.” 40 Aminge kotiri, Iesunumokena sisira, “Simon, na nimokenageka tufako sari dae erena,” setiri, Simonsisira, “Ijuga Kato, se ningone!” amingesisira.

41 Setiri, Iesu numokena sisira, “Gegen-embo etoto naká aera benunu setero,genembo eni aimi sonembuse nemokenamoni+ mutira. Genembo eni kena K5,000mutira, enikena K500 mutira. 42 Amboda,ne mino mutari bune jaredo setero, gen-embo amo setira, ‘Avorasi, erá koteove!’aminge setira. Avori, Simon, kote gi! Nierekotesa: nengae bera amo, mavejo monimutari kato ava dubo bu gogoghomberi?K500 mutiri bira avori, ai? K5,000 mu-tiri bira avori?” aminge sisira. 43 Setiri,Simon Iesu kena mino sisira, “Avose,

Page 112: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 7:44 109 Luke 8:13na erekotena, mave K5,000 bira avoritano. Moni tomanako numokena kotedotira ava sedo,” aminge setiri, Iesu sisira,“Geka beká resesa,” aminge sedo, 44 nujovereghedo evetuá gosuse, Simon kenasisira, “Evetu emo eregosesa? Na nindakamboda tereteno, ni nanda ata uvuimijo seghae etesi. Avata evetu emo, nundajivuimi nanda ata seghedo beoimi eregha-jira. 45 Ninda kamboda tetereno, nanati joká jo dedo muno ae etesi. Avataevetu emo, nanda ata muno use jo doyaeirira. 46 Ni nanda jiroda usu jo averegaeetesi. Avata evetu emo, usuimi nandaatada averegetira. 47 Ava sedo, nimokenaisagha resena: evetu emo na dubo bugogoghomberira aindae, nunda ari ekokodigari ava, God kote dotira. Avata mavenunda ari ekoko daba daba irarira ava vuje-gari God kote doyarira amo, genemboá nuGod itako dubo barira.”

48 Aminge sedo, nu jovereghe evetuaikena sisira, “Seteno, God ninda ariekoko kote dotira.” 49 Aminge setiriningido, evetu genembo mendeni Iesu ãSimon de dabade bayau rise irisera amo,dudukughedo tofo tofo se nininguseri,“Genemboé mavejorai ari ekoko nune kotedoyerai? God nusukako ari ekoko kote doy-eraira. Jo tefo genembo eniimi, ari ekokokote doyari da kaugo iraeri,” aminge siseri.50 Avata Iesu evetuá diriguse sisira, “Ni natumonderesa ágido, God setiri jebugetesi.Dubo jamaghae yasi!” aminge sisira.

88:1-3 Evevetu Mendeniimi, Iesu Nunda

Ambo Jimbide Ava Tavo Edo Ghuseri.1-2 Ainda amboda, Iesu ya reighi

mendeni mendeni aminda, God da BinoEveva ava vironu sedo ghusira. God nangenange nunda natofo+ kaifa eraira ava, osasedo ghusira. Nunda ambo jimbi 12 ãevevetu mendeninde dabade, karona eoroise, vironu sedo ghusira. Evevetu resenaemo, mendeni kae budo iriari ã mendenisukaruimi asugetero iriara ava, Iesu setirijejebuguseri. EniMagdara embo evetu javoMary aikena, Iesu sukaru isambu 7 avaondiri fera buvurutuseri. 3 Eni mo, Chuzanoaro javo Joanna ri. Chuza resena emo,nu Kini (King) Herod da kambo ã guguaisambu ava kaifa edo ghusira. Evetu enindajavo mo Susanna ri. Evevetu eimi, evevetu

mendeninde dabade, ne Iesu ã nunda ambojimbide ava, sonembuse gugua ã bayaumutudo ghuseri.

8:4-8 Genembo Vare Govetira Ainda Kasiari.(Matthew 13:1-9; Mark 4:1-9)

4 Sifo eninda, evetu genembo digarireighi mendeni mendeni aminda ghedofera numokena totorugetero, Iesu tuturoedo kasia evia sisira, 5 “Genembo enieredo, farava veka govari dae sedo, airanunda vareda buvudo, tuturo edo vekagiririghe budo, jife jafe getira. Etiri, vekamendeni begatada vosetira amo, evetugenemboi ise fuse ghuse, atai fati jase-teri, ã mendeni rikamanei ojighera min-deri. 6 Veka mendeni mo, aroro etodavose batuno edo gharasa etira. Gharasaetira da beká mo: aroro etoda vosetira avasedo, uvu tefori. 7 Veka mendeni mo, vivetitifaghae ainda jokáda vosedo, viveghaedabade vitira. Vitido, vivei gaetiri dad-abetira. 8 Veka mendeni mo, enda evevaaminda vosedo, viti beká jighira. Bekájighira amo, 100 100 avavaga jighira,” kasiaevia setiri dadabetiri, Iesu beka fainghedosisira, “Kasia setena amo, dengoro javeningi gogoghombevu!” aminge sisira.

8:9-15 Iesu Kasia Sisira Ainda Tuka MoEviri.

(Matthew 13:10-23; Mark 4:10-20)9 Setiri, Iesu da ambo jimbi fera,

numokena kasia da tuka aindae ategiuseri. 10 Ategi etero, Iesu nemokenasisira, “God Afa kau nange nunda natofo+kaifa eraira, ainda geka mendeni ava kivousira. Ne nanda ambo jimbiri. Ava sedo,nu rea kivo usira ava, nemokena isaghasaono ningi kasama aovo dae seraena.O natofo mendenikena, geka isambukasiaimi ijugeraena. Aminge ijugeraenada beká mo: ne erama ditiimi gosuse gigogoghombeore dae ã, kotugo dengoroinininguse kasama eore dae sise, amingeseraena.”

11 Aminge sedo, sekago sisira, “Kasia datuka mo eviri. Veka amo, God da Gekari.12 Begatada vosetira amo, evetu genemboará God da Geka ningeoro nenda ghamojokáda voseraira ava, Satan foa saghimbeburaira avori. Satan amingeraira da bekámo: erá God da Geka tumonduse jebu-geore dae sedo eraira. 13 Aroro etodavosetira amo, evetu genembo ará God da

Page 113: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 8:14 110 Luke 8:33Geka ivugaghae ningiraera avata, jo tu-monde gogoghombae eraera avori. Sifotufako tumondurureoro, Satan foa derearigoferaera. 14 Vive titifaghae ainda jokádavosetira amo, evetu genembo ará Godda Geka ningiraera avata, reighi da irari,enda da gugua, ã fisi da uju aimi Godda Geka ava gajeari, nenda tumondari dabeká jo sirorae eraira avori. 15 Enda evevaaminda vosetira amo, evetu genembo aráGod da Geka ningido, jighi fetedo durumu-guse dubo joká isambui muturaera avori.Amingeraera aimi, beká siroreraera,” Iesuaminge sisira.

8:16-18 Arivo Da Kasiari.(Mark 4:21-25)

16 Aminge sise, Iesu sisira, “Namonde joarivo injibedo, okia jokáda fitae eraera, ojo ghaitoi gajae eraera. Namonde arivoinjibedo, isaghada roera gari dae jigheorojaragheraira. 17 Rea jungarida aresa amo,amboda foa isagha ari kasama arera. Reakivo aresa amo, amboda isaghada vironusari ningarera. 18 God da Geka resena evia,kote gogoghombuse irivu! Ainda beká mo:mave God da Geka ningido tumonderairaamo, God sonembururari nunda tumon-dari aimi beká mokogo sirorarira. Avatamave God da Geka jo ningae eraira amo,amboda nunda eveva itako irariá koterairaamo manjarira,” aminge sisira.

8:19-21 IesuDaAi Ghasovu ãNanoNamendiMavejori?

(Matthew 12:46-50; Mark 3:31-35)19 Iesu noi ã nunda jamenade dabade

fera, natofo digariimi vasa kosegetero gido,se ningari buniseri. 20 Bunero, enii eredoira Iesu kena sisira, “Nei ninda jamenadeisaghada fetirise, nimo gari dae uju erera,”aminge setiri, 21 Iesu evetu genembo isam-bukena sisira, “Mave God da Geka ningido,nunda uju ava eraera amo, nanda aya ãnanda jamena mo, nemori,” aminge sisira.

8:22-25 Iesu Setiri, Eva Yaura TukughedoBinono Usira.

(Matthew 8:23-27; Mark 4:35-41)22 Sifo eninda, Iesu nunda ambo jimbide

dabade, ghakada+ vosedo sisira, “Namondesembiya betu soveni ominda darore!”23 Setiri sembise, Iesu fase avíri, yauravovogo sufusira. Sufuse, ghaje vose ghaka+rosari dae usira. 24 Amingiri, Iesu da

ambo jimbi era dederuse koko siseri,“Ijuga Kato, Ijuga Kato, namonde sirivo aridae ererata!” aminge setero, Iesu eredokovionoghae setiri, eva yaura tukughedobinono usira. 25Etiri, Iesu nemokena sisira,“Ne tumonderaeva amo, redari?” Amingesetiri, ne dudukughedo oju use, tofo tofose nininguseri, “Arie! Genembo emo kaumavegorai, setiri eva yaura nunda gekaningi? Ari emo, jo evetu genemboi ari dakaugo iraeri!” aminge siseri.

8:26-39 Genembo Sukarui Asugetiri IreiraAva, Iesu Setiri Jebugusira.

(Matthew 8:28-34; Mark 5:1-20)26Ne Galilee Uvu Teria aminda sembera,

sovenikena frovensi eni Gerasa ondi dareighi, aminda tere dadoruseri. 27 Darido,Iesu nu ghakada+ ghe vivitiri, genemboeni fira numokena buvurutusira. Gen-embo amo, sukaruimi asugetero, nati dodo,boka tefo emboroda deinghuse, bekuda irághedo ghusira. (Beku resena emo, am-bari embo da ofofori.) 28-29 GenemboáIesu fuge gido, koko sise nunda dombudadudurusira. Duriri, Iesu sukaru foa buvorodae setiri, genembo nu sukaru da fakinaimibeka mindafu fuge koko sisira, “Iesu, niGod Teria Beká ainda Mandiri. Se ningore?Ni redae namanekena refesi? Namanenimokena benunu resera: erá namanekenamema muteose!” aminge siseri.

Genembo omo, ungo ata seiniimi(chains) bundedo kaifa urureoro iriaghusira. Avata sukaru da fakinaimi eariseini (chains) bununungheari, nu sumbudoya reighi uvu irae da vasa aminda iriaghedo ghusira.

30 Avori, Iesu nu sukarukena ategi usira,“Ne mavejori? Sevu ningone!” setiri,sukaru Iesu kena siseri, “Namanenda javomo Digari ri,” aminge siseri. Ainda bekámo: sukaru digari fera, numokena asug-etero irei. 31 Sukaruimi aminge sedo, sek-ago siseri, “Erama namane dirigeóso ariekoko mino mutari vasada tereóro dae siseresera,” aminge siseri. 32Aminge sise fuge,fuka digarigoimi bayau rise fana betudaya foa ghero gosuseri. Gido, sukaru neIesu kena benunu siseri, nemoá sari sumbufuka jokáda terari dae siseri. Setero, nu‘avori’ sisira. 33 Setiri, ne genemboá darigevosedo era, fukamanekena tere asugetero,fuka isambu sumbu fuse kenana sedo era,

Page 114: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 8:34 111 Luke 9:1fananda ghasaghe vosedo, uvuda mindisirivo useri.

34 Amingetero, fuka kaifa kakato avagido sumbu era, reighi bogu ã reighimendeni mendeni aminda buvudo, reagosusera ava, osa setero evetu genembonininguseri. 35 Ningido ne eredo, gekasisera ainda beká ava gari dae sedo, feraIesu kena buvurutuseri. Buvudo, genem-boá sukaru darigetero, genembo beká edoboka ujudo anumbiriri gido oju useri.

36 Iesu nange nange setiri sukaru vosedarigetero genembo jebugusira ava, natofogosusera aimi osa setero, evetu genemboisambu nininguseri. 37-39 Ningido, Iesu nedodo jovereghe yare dae siseri. Ainda susumo: ne oju beká ava useri. Avata genembojebugusira aimi Iesu kena benunu sisira,“Na nangae yaore!” setiri, Iesu numokenasisira, “Tefo, ni jo namonde yae arera. Nijovereghedo kamboda yasi! God kau nangenange ni sonembetiri jebugetesa ava, osasaso evetu genembo ningore!” amingesedo nu ghakada+ vosedo, nunda ambojimbide sembiseri.

Genembo amo, jovereghe reighida ise,Iesu kau nange nange sonembetiri jebu-gusira ava, osa sido isira.

8:40-56 Iesu Setiri Evetu Eni Jebugusira, ãGagara Eni Ambarida Ghe Jebuge Erorusira.

(Matthew 9:18-26; Mark 5:21-43)40 Evetu genembo Iesu kaifa use irero,

sembera ghaka+ darido vivitero nati jokádoruseri. 41-42 Nati joká dorero, genembojavo Jairus fira, Iesu kena buvudo endadadu fasedo, nunda ghamo joká isambuimiIesu kena futuse, nunda kamboda yare daebenunu sisira. Ainda beká mo: nundagagara dabako tainako, ghaeko 12 ava, kaebudo ambari dae urogho usira. Jairus monu, Jusi embo da dengoro indari kambo+aminda ireira, ainda bajari eniri. Iesu evetugenembo da jokáda gotatara udo iseri.

43 Ero ainda jokáda, evetu eni fusira.Evetu resena emo, tambuno gosusira ava,ororo jo tukughae iriri, ghaeko 12 dad-abetiri, ava irei. Numokena moni mavegoireira ava, isambu nunda jebuga dae sedodogeta (doctor) manekenamutu tefo usira.Avata nu itako jo jebugaeri. 44 Evetu aimi,Iesu da amboda fira nunda tamo asug-ari tinguda jijighiri ainghae dabade, ororo

tukughusira. 45 Iesu ava itatamedo ategiusira, “Na mave sire jighi?” setiri, evetugenembo isambu ighagha useri.

Amingero, Peter Iesu kena sisira, “Ba-jari, namonde natofo jokáda gotatara udorefera. Ni redae aminge resesi?” amingesetiri, 46 Iesu sisira, “Avata mave na sirejighira amo, nanda fakina numokena sefirina itatameteni,” aminge sisira.

47 Iesu nu kasama usira ava gido, evetuamo ungo ata dadaragaruse, fira nundadombuda du fasusira. Du fasedo, nu redaeIesu sire jijighusira ã, nange nange jebu-gusira ava, natofo da dombuda osa sisira.48 Setiri dadabetiri, Iesu numokena sisira,“Nanda gagara, ninda tumondariimi ni je-bugetesi. Ava sedo, dubo jamaghae yasi!”aminge sisira.

49 Siri, aghi kato eni Jairus da kam-boda ghe fira Jairus kena sisira, “Nindagagara anakora ambira. Ava sedo, ijugakato erá tefo fuse janjagu eure dae siseresena!” aminge sisira. 50 Avata Iesuava ningido, Jairus kena sisira, “Eramaoju eose! Tumondaresa amo, nu je-bugarira,” aminge sedo, 51-52 era kambodabuvu fetedo, natofo aminda isambu, gagaraaindae dimbia sorara ero gido, Iesu nuPeter, James, John, ã gagara ainda noinumamo ava nembo budo, evetu genembomendeni erama kamboda tereore dae bu-regusira. Bureguse sisira, “Erá sorara eove!Gagara mo jo ambaeri; nu ravira,” amingesetiri, 53 ne Iesu ava dere jiseri. Ainda susumo: ne kasama useri, gagara amo anakoraambududurusira.

54 Avata Iesu nu gagara ava ungodajighido sisira, “Nanda gagara, ere!”55 Aminge siri ainghae dabade, gagarajebugedo erorusira. Eretiri, Iesu gagaraábayau mutoro mindare dae sisira. 56 Noinumamoghae ava gi dudukughedo bunis-eri. Bunero, Iesu nu rea usira ava, osa seórodae sise buregusira.

99:1-6 Iesu Nunda Ambo Jimbi Beká 12 Ava,

Dirigetiri Iseri.(Matthew 10:5-15; Mark 6:7-13)

1 Iesu nunda ambo jimbi 12 ava aghietiri totoruguseri. Etero, nunda fakina avafutusira. Amo nu, nunda javoda sukaru

Page 115: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 9:2 112 Luke 9:20bu fugari ã saoro kae evetu genembo je-bugari da fakina ava futusira. 2Ava futuse,God namonde nange nange kaifa eraira,*ava vironu saoro dae ã saoro evetu gen-embo jebugaoro dae sedo, ne dirigusira.3 Diriguse, nemokena eminge sisira, “Neesa yareva avata, roera digari jo bu ainghaedeinghae areva. Erá ketua, nenda javo,bayau, moni, ã tamo asugari da tuka avabambudo yeove! 4 Ne ya reighi enindabuvudo, kambo ningiaminda terovo, evetugenembo ne ivugaghae nati joká dareraamo, kambo daba aminda avise, saramanaaovo dadabari gido, kamboá doyareva. 5 One ya reighi eninda buvovo, evetu gen-embo jo ivugaghae nati joká dedo, ne jo butavo ae arera amo, reighiá do buvurutuse,ata danghevu, fonja aminda vosare! Godnu evetu genembo amo ighagha arira, avakasama aoro dae sedo, amingevu!” 6 Iesuaminge sedo dirigetiri, nunda ambo jimbieredo iseri. Era, reighi isambu aminda, Godda Bino Eveva ava vironu sise, seoro evetugenembo jejebugedo ghuseri.

9:7-9 Iesu Nu Mavejori, Ava Kini (King)Herod Bunisira.

(Matthew 14:1-12; Mark 6:14-29)7 Kini (King) Herod nu Frovensi Galilee

ainda kotofuko edo irei. Iesu roeramendeni eari siroredo ghusira, ainda binoava ningido nu bunisira. Ainda susu mo:evetu genembo mendeni Iesu dae sise,numo John Bafataito Ari Kato ambaridaghe jebuge erariá seoro; 8 mendeni ne,numo Elijah o God da feroveta eni am-barida ghe jebuge erariá kotedo ghuseri.9Amingero, Kini (King)Herodbunise sisira,“Na anakora seteno, John Bafataito AriKato detero ambududurusira. Avata gen-embo emomavejori?” aminge sise, nu Iesugari dae uju beká ava edo ghusira.

9:10-17 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Gegen-embo 5,000 Mindero Inono Usira.

(Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; John 6:1-14)

10 Nunda ambo jimbi jovereghe fera bu-vudo, ne rea usera ava, Iesu kena seteroniningusira. Setero ningido, Iesu eredo nebudo, reighi Betsaida aminda kikiako iseri.11 Nu aminda isira ainda bino ava ningido,

natofo eredo nunda amboda iseri. Eranumokena buvero gido, ivugaghae ategiusira. Ategi edo, God nunda natofo+ nangenange kaifa eraira ava, vironu sisira. Sise,setiri evetu genembo kae budo iriara amojejebuguseri.

12 Amingero ungobu iri, Iesu da ambojimbi 12 aimi fera numokena siseri,“Eminda avari vasa eni tefori. Ava sedo,natofo dirigaso yama, reighi mendenimendeni aminda bayau tava e rise,aminda avarera.” 13 Aminge setero,Iesu nemokena mino sisira, “Bayau nenemutuvu mindore!” aminge setiri, ne siseri,“Namanekena farava ghabu soveni ã okaetoto nakári. Rejo eni tefori. Ni nangeerekotesi? Ni namane, natofodae bayauomboro dae resesa, ai?” aminge siseri.14 (Gegenembo aminda totorugusera amo,5,000 ri. Evevetu ghagurude jo tegaeri.)

Aminge setero, Iesu nunda ambo jim-bikena sisira, “Gategevu, nunda diti 50avavaga fuge anumbaore!” aminge se-tiri, 15 nunda ambo jimbi setero fugeanumbuseri. 16 Anumbetero, Iesu far-ava ghabu soveni ã oka etoto sisera avabudo, dombu utuda fainghedo, God kena‘aiyakoe’ sisira. Sedo, farava jighi embe-begedo nunda ambo jimbikena futusira,nene budo evetu genembokena ghasoromindore dae. 17Mutiri bu soro etero, isas-ambu mindero inono usira. Bayau mindidotero fasusira ava, Iesu da ambo jimbi-imi rete budo, kanda babai isambu 12 avavevenduseri.

9:18-27 Iesu Nu God Da Mandi Beká Ava,Peter Kasama Edo Isagha Sisira.

(Matthew 16:13-28; Mark 8:27–9:1)18 Sifo eni, Iesu ira ajagha irise banun-

giri, nunda ambo jimbi fera buvero, nuategi usira, “Sevuningone! Evetu genembonange nange erekoteri? Na mavejori?”aminge sisira. 19 Setiri, ne siseri, “Mendeniseraera amo, nimo John Bafataito Ari Katoambarida ghe jebugedo erariá seraera. Ãmendeni mo, nimo God da feroveta Elijaho feroveta eni anakora ambudo, ambaridaghe jebuge erariá seraera.”

20Aminge setero, Iesu sekago nemokenaategi usira, “Atá nemo, nange erekotevu?Na mavejori? Sevu ningone!” aminge

* 9:2: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 116: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 9:21 113 Luke 9:42setiri, Peter sisira, “God namanenda ariekoko kote doyari dae sise, Genembo enidirigari furare dae sisira amo, nimori,”aminge sisira. 21 Setiri, Iesu kovionoghae;erá geka sisira ava osa seóro evetugenembo ningeore dae sise buregusira.22 Aminge sise, sisira, “Evetu genembo dakokotofu, God da fristi+ da babojegari, ãMoses da geka ijuga kakato+, ne EvetuGenembo da Korokena+ mema tomanakomutoro itatamarira. Amo, emingarera.Na ighagha edo, saoro evetu genembomendeniimi na daoro ambudo, sifoetodaba naká dadabari ainda amboda, nasekago ambarida ghe jebuge erarena,”geka aminge sisira.

23 Avori, geka eni eminge sisira, “Mavenanda ambo jimbi edo, namonde dabadedeinghari sarira amo, nu sifo ava inononunda uju amo dodo, nanda uju avanemboarira. Nu namo tumonduse, gitofudae jooju ae, mema ã bouvu fufudo ya ambarira,a nu avori. A nane rea eraena ava, nu kaudaba ava udo yarira. Amingarira amo, nunanda ambo jimbi edo, namonde dabadedeingharera. 24 Avata mave nu enda eindagugua kotise ã ambari dae oju use, nadoyarira amo, nu sifo amboda ambarira.O mave nandae sedo ambarira amo, nuamboda jebuga evovodae irari ava tuvebarira. 25 Mave nu enda da gugua avadubo ruruse, roera isambu nunda tofo sise,jebuga evovodae irari ava kosasaghedo am-barira amo, givu! Aimi nu sonembarira,ai? Avata aimi nu jo sonembae arira.26Mave nanda ijugadaemeka gosuse, EvetuGenembo da Koro+ ava, natofo da dom-buda ighagha arira amo, amboda God Afada usasa, aneya kakara da usasa, ã tofonanda usasa jaraghururari ainda jokádavose furarena da sifo aminda, na num-barago ighagha arena. 27 Na oroko gekabeká nemokena resena: ne mendeni nandadombuda fetireva emo, ne jo ambae irovo,God nunda natofo+ kaifa arira da sifo foabuvari gareva,” aminge sisira.

9:28-36 Iesu Dombu Jovereghedo, UsasagoBeká Ava Usira.

(Matthew 17:1-8; Mark 9:2-8)28 Sifo 8 aminga dadabetiri, Iesu nu

eredo, Peter, John, ã James budo, nemondebanungari dae sedo, doriri eni aminda vi-tiseri. 29Doririda vitera fetedo, banunguse

Iesu nu dombu jovereghedo, usasago bekáava usira. Nunda tamo asugari barago jan-imbedo, foyago beká ava usira. 30Amingiri,gegenembo etoto naká fera numokena bu-vudo isagha edo, nemonde geka siseri. Enimo Moses ri, ã eni mo Elijah ri. 31 Neutu da usasa ainda jokáda isagha edo, Iesude dabade, nu nange nange God da ujuava use, reighi Jerusalem aminda ambariraava, se nininguseri. 32 Avori, Peter nundakokomanade diti bainghetiri fafase ravis-era eroruse fuge gosusera amo, Iesu nuusasa ainda jokáda, Moses Elijah de dabadegeka se niningero gosuseri. 33Moses Elijahghae Iesu doyari dae javi ero, Peter Iesukena sisira, “Bajari, namane budo ojesaaindae sedo, na ivuga erena. Ni nangeerekotesi? Eveva mo, namane dobo etod-aba naká eminda itore, eni nindae, eniMoses dae, ã eni Elijah dae itore, ai?”nu bunise aminge sisira. 34 Aminge siri,foroga fira afurugusira. Etiri, Iesu da ambojimbi oju etero, beka foroga jokáda sirinininguseri. 35 Amo eminge sisira, “NandaMandi gategusena amo, eviri. Nunda gekaava ningivu!” 36 aminge setiri dadabetiri,ne fuge, Iesu nusuka fetiriri gosuseri. Pe-ter, James, ã John mane rea gosusera amo,kivo edo iriari.

9:37-43 Sukaru Mandi Enikena AsugedoIreira Ava, Iesu Setiri Vose Darigusira.

(Matthew 17:14-18; Mark 9:14-27)37 Sifo atetiri, Iesu nu Peter, James,

ã John de dabade, doririda ghedo vosefero, evetu genembo digari vitéra tafuseri.38 Genembo eni natofo jokáda koko sisira,“Ijuga Kato, nanda mandi dabako tainakoeviri. Nundae joka aso dae resena!39 Sukarui dederureari koko sise, jinongutambudo yaiva tabetabe vovosurureari,ungo ata dadadagheraira. Aminguse,sukaru nanda mandi jo doyae irira. 40 Na,ninda ambo jimbiimi bu fugoro dae setenaavata, ne jo aoro inono ae etira. Aindae, nanimokena budo ojena resena.” 41 Amingesetiri, Iesu isambukena ghoghora sisesisira, “Ne sembae eraeva! Nangetiraine tumondari tefori! Eveva mo: nane doyaetena ava avori!” aminge sedo,mandi ainda numamokena sisira, “Avori,ninda mandi budo fu gaone vae!” sisira.42 Setiri, mandiá Iesu kena firi, sukaruimifugetiri dudo tamo dadaragaruse ungo

Page 117: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 9:43 114 Luke 10:1ata ghusa ghasa ghusira. Avata Iesukovionoghae setiri, sukaru vose darigetirimandiá jebugusira. Jebugetiri, Iesumandiá numamokena mutiri rurusira.43Amingetiri, natofo isambu God da fakinateria ava gido dudukughuseri.

9:44-45 Iesu Nu Nange Nange AmbariraAva, Sekago Osa Sisira.

(Matthew 17:22-23; Mark 9:30-32)Evetu genembo dudukughedo, Iesu rea

edo ghusira ava se niningero, Iesu nundaambo jimbikena sisira, 44 “Na oroko gekarea sari dae erena emo, erá kotae eove!Evetu Genembo da Koro ava sandido,gegenembo mendeni da ungoda fitoro,nenda uju ava arera,” aminge sisira.45 Setiri, ne geka ainda tuka ava buniseri.Nenda munjuda kotari jo furaeri. Bunedo,ne Iesu kena ategi e ningari oju useri.

9:46-50 Iesu Da Ambo Jimbi, Ne Tofo TofoBeisiga Useri.

(Matthew 18:1-5; Mark 9:33-40)46 Iesu da ambo jimbi tuturo edo, tofo

tofo beisiga use nusuka nusuka kotiseri,“Namondeda jokáda mo, bajari mave ari?”47 Aminge kotero, Iesu anakora kasamaedo, mandi kitako eni budo fitiri nundadengesida fefetusira. 48 Fetetiri, Iesunemokena sisira, “Mave, sasingako eviviganati joká doruse, bu tavo arira amo, nuinono, namoá nati joká doruse, bu tavoarira. A kotugo, mave na nati joká doruse,bu tavo arira, amo inono, nu God Afa nadirigetiri fusena ava, nati joká doruse butavo arira. Ainda tuka mo: ni tofo mandifitaso vosari, ninda kokomana sonembuseiraresa amo, ni kotofuko aresa.”

49 Aminge setiri, John sisira, “Ijuga Kato,genembo eni ninda javoda sukaru bu fuge-tiri gido, namane nu doyare dae siseri.Ainda beká mo: nu jo namonde dabade de-inghae eraira,” aminge setiri, 50 Iesu nemo-kena sisira, “Erá amingeove! Ainda susumo: mave namondeda gitofu jo sonembaeeraira amo, nu kau, namonde sonembuseariá eraira.”

9:51-56 Reighi Eni Samaria FrovensiAminda Aimi, Iesu Imboe Useri.

51 Iesu nu ambarida ghe jebuge utudaviti yari da sifo utua iri gido, nu Jerusalemyari kotise, 52 javi use, aghi mutiri era,

reighi eni Samaria frovensi aminda buvu-rutuseri. Buvudo, ne Iesu dae sedo, roera ãavari vasa simbugaoro dae siseri. 53 AvataSamaria embo ne, Iesu foa nenda reighidaterari, unumbari imboe useri. Ainda bekámo: ne Jusi embo da gitofu edo ghuseraava sedo, nu Jusi da bogu Jerusalem yariákotise, imboe useri. 54 Samaria embo neimboe etero gido, James nengae John ghaeIesu kena siseri, “Bajari, nange areri? Na-monde saoro avaraka buburaghae utudaghe vose foa aimi, ne avari sirivo aore, ai?”aminge setero, 55 Iesu jovereghe nemokenaghoghora sise setiri, 56 ne reighiá dodo erareighi eninda buvudo aminda aviseri.

9:57-62 Evetu Genembo Mendeni, Iesu DeDabade Deinghari Siseri.

(Matthew 8:19-22)57 Emboroda ero, genembo eni fira bu-

vudo Iesu kena sisira, “Na ni tumonder-ena. Ni reda yaresa amo, nangae yarera,”setiri, 58 Iesu mino sisira, “Agari ã rika,ne moghaghaeri. Avata Evetu Genemboda Koro+, nunda kambo ã avari vasa enitefori. Ni nangae dabade deingharera amo,ni avari vasa jo tambae aresa,” amingesisira.

59 O genembo enikena, Iesu emingesisira, “Fu, nangae deinghaore!” amingesetiri, genemboá mino sisira, “Bajari,nanda afa embako beká etira. Nu ambarigido irise, nangae deingharera.” 60 Setiri,Iesu numokena eminge sisira, “Evetugenembo mave God da Geka jo ningitumondae eraera amo, ne kau ambariembo da kaugori. Ava sedo, mave ambariraamo, dovu, nene bu ya furugaore! Niyasi, God nunda natofo+ nange nange kaifaeraira aindae, vironu sase!”

61 Aminge setiri, genembo eni Iesu kenasisira, “Bajari, na nangae yaetera avata gitimo, na jovereghe ya nanda natofo ategiedo, foa nangae yaore!” aminge setiri,62 Iesu numokena sisira, “God da sara-mana ari dae use, ni fisi da uju ava kotisejoveregharesa amo, ni God da saramana joae aresa,” aminge sisira.

1010:1-12 Iesu Nunda Dorevare 72 Ava Dirige-

tiri, Nunda Emboro Rerebari Dae Iseri.1 Ainda amboda, Iesu nunda dorevare

mendeni, 72 ava gategusira. Gategedo,nu amboda reighi reda reda yari kotisira

Page 118: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 10:2 115 Luke 10:21aminda, giti dirigetiri, ne etoto etotoaminda iseri. 2Diriguse sisira, “Ghaeko sifobuviri, vare beká etira. Avata bayau bam-bari kakato jo digari iraeri. Ava sedo, vareNumamokena banunguruvu, bayau bam-bari kakato digarigo mutare! 3 Ava sedo,yasivu! Ne kau, sasingako da kaugo avaururovo, na ne dirigaono yama, evetu gen-embo ekoko aikena vironu sisemema itata-mareva tanojo. 4 Nenda javo erá beove!Nenda ata asugari erá beove! Ã emborodaise, erá fetedo umo use kiki kaka seove!5Ne kambo ningiaminda ya buvareva amo,eminge sise ategi evu, ‘Bajari da dubo jamanemokena furare!’ 6 Kambo resena aindanatofoi ivuga use ne ategi arera amo, avori.Nenda ategi da geka amo irare! O ne imboearera amo, avori. Bajari da dubo jama jonemokena mutae areva. 7 Kambo amindaavise, uvu bayau rea mutarera amo, min-dari dae use erá oju eove! Rea bu min-dareva amo, God da saramana areva, aindaminori. 8 Ne ya reighi eninda buvovo,natofo ivugaghae nati joká doruse, bayaumutarera amo, bu mindareva. 9 Evetugenembo aminda kae budo irarera amo,saovo jebugarera! Kotugo eminge sevu,‘God nunda natofo+ kaifa ari da sifo amo,nemokena foa buvari dae erira,’ amingesevu! 10-11 O ne ya reighi eninda buvovo,natofo ne ighagha use, nendae nati jokájo dae arera amo, emboroda fetedo evetugenembo da dombuda eminge sevu, ‘Godne kaifa ari dae setira avata, ighagha etevaava sedo, nu minonda ne ighagha arira.Ava kasama aovo dae sedo, namane nendareighi einda fonja atada emo, danghaorovosarira.’ 12 Na nemokena eminge re-sena: Ategi da Sifo foa buvarira aminda,reighi amo mema tomanakogo beká avatambarira. O Sodom embo nenda ari ekokodae, God anakora dorusira amo, ne memaitako tambarera.

10:13-16 Reighi Mendeni Jo TumondaeUsera Ágido, Ne Mino Eko Barera.

(Matthew 11:10-24)13 “Arie, Korasin embo a Betsaida embo!

Nemokena sari dae erena. Ne sifo ambodamema teria eko beká ava tambareva. Aindabeká mo: ne nanda tano a ari mendenimendeni eono gido ghuseva avata, ne dubojo jovereghae, kau daba ava ireva. O nandafakina a tano evia, namondeda gitofu dareighi Taiar a Saidon aminda, ijugaono

gaetera amo, ne anakora nenda ari ekokovujegedo, dubo jovereghari da tano avaijuguse, bovora fire asuguse ã vaya gutuseghaeteri. 14Ava sedo, Ategi da Sifo aminda,Taiar a Saidon embokena, God joka ari nemema itako tambarera. O reighi Korasin aBetsaida embo resena emo, ne mema teriaeko beká ava tambarera.

15 “Ã eni mo: reighi Kaponiam embonemokena resena! Ne erekoteva, nendajavo jighovo erariá erekoteva. Avata naeminge resena: God sari ne bako ekoaminda ya vosareva.

16 “Avori, na eminge resena: God Afa nadirigetiri fena, nunda geka ava seraena. Najo nanda geka ava sae eraena. Ava sedo,ne ya vironu saovo nenda geka ningareraamo, inono, nane saono ningaetera avav-aga arera. O ya vironu saovo ningido,ne ighagha arera amo, inono, nambaragoighagha arera. A kotugo, mave na ighaghaarira amo, inono, nanda Afa namo dirige-tiri fusena, ábarago ighagha arira,” amingesetiri dadabetiri, ne iseri.

10:17-24 Iesu Da Dorevare 72 JoveregheFuseri.

(Matthew 11:25-27; 13:16-17)17 Gegenembo 72 aimi jovereghe ivu-

gaghae fera osa sise eminge siseri, “Bajari,namane ninda javoda roera mendeni eterosirorusira. Ã kotugo ninda javoda setero,sukaru ekoko barago namanenda gekanininguseri,” aminge setero, 18 Iesu minonemokena sisira, “Nenda geka nininguserada beká mo eviri: na, Satan kau biriaavavaga utuda ghe vose firi gosuseni. 19Naaindae sise, eminge resena. Ningivu! Nanemokena fakina futusena aimi budo, nejingabu o vuvuji fatovo gambarira, o Sa-tan da fakina tambareva ábarago, memajo itatamae areva. 20 Avata sukaru ekokonenda geka niningusera aindae, erá ivugaeove! Amo kitakori. God Afa nenda javoutuda gefusira, aindae ivuga aetevu! Amoteriago bekári.”

21 Aminge sedo nu tuturo edo, AsisiKakara da fakinaimi ivuga use banun-gusira, “Afa, utu ã enda da Bajari nimori.Na nimokena aiyakoe resena. Ainda susumo: ninda geka kivo edo diti basari em-bokena jo ijugae usesi, avata evetu gen-embo kotari veveyako a diti basae aikena

Page 119: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 10:22 116 Luke 11:1ijugeteso isagha usira. Amo, ni amingaridae uju etiri usesi.”

Iesu aminge banungetiri dadabetiri, tu-turo edo sekago natofokena vironu sisira.22 “Nanda Afa namokena roera isasambumutiri kaifa eraena. God nusuka nunenunda Mandi kasama eraira. Kau dabaaminga ava, God da Mandi nusuka nunenumamo kasama eraira. A evetu genembomendeni nune gategarira amo, nune ijugu-rurari, nembarago God Afa kasama arera.”

23 Aminge sedo, Iesu jovereghedo nundaambo jimbi nesuka nemokena eminge se-tiri nininguseri, “Na nemokena resena. Nereava nenda ditiimi eregoseva emo, nendamakoeri! 24 Ne rea giraeva ã ningiraevaemo, kini (king) digari ã God da feroveta di-gari, ne gari ã ningari dae uju edo ghuseri.Avata ne jo gaeri ã ningaeri. Avata orokoéne giraeva ã ningiraeva aindae sedo, neivuga aetevu,” aminge sisira.

10:25-37 Namondeda Natofo MavejoriAinda Kasiari.

25 Umbu eni, Moses da Geka ijuga kato+eniimi fira, Iesu dederuse sisira, “IjugaKato, na nange nange jebuga evovodaeirari ava tambareni?” setiri, 26 Iesu numo-kena sisira, “Kote gi! God da Agho Dariaindae mo rea resi?” 27 Aminge setiri,genemboá Iesu kena sisira:“ ‘Ninda Bajari God kena ninda dubo, fak-

ina a kotari isasambuimi futuse,nusuka numoá ava dubo bu gogoghom-

baresa.’A eni mo:‘Ni tofo dubo buraesa, kau daba aminga

ava,ninda komana barago dubo baresa!’Avakori,” aminge setiri, 28 Iesu numokenasisira, “Resesa, avori. Amingaresa amo,God da jebuga tambaresa,” aminge sisira.

29Avata genemboá, nunda geka beká aredae sedo, sekago sisira, “Atá, nanda ko-mana mo mavejori? Se ningone!” 30 Setiri,Iesu tuturo edo kasia eni sisira, “Kotegi! Amo inono, namonde Jusi embo dagenembo eni Jerusalem ghedo reighi Jeri-cho aminda vosiri, tafasara kakatoi nusandido, nunda embo boka jighi kosug-hedo, genemboá de fitero fasetira. 31 Sifoaminda, namondeda fristi+ eni emborodaba aminda ise, genemboá fasiriri go-suse, nu do darigedo, emboro sovenidasembudo aira. 32 Kotugo ainda amboda,

Levi ondi+ eni aira, kau daba ava etira.Nu, genemboá fasiriri gosuse, do darigedoemboro sovenida sembudo aira. 33 Aindaamboda, Samaria embo genembo eni aira,genemboá fasiriri gira. Samaria embo amo,namondeda gitofu bekári, avata nu na-mondeda genembo ava fasiriri gido, nun-dae joka etira. 34 Amingedo, numokenaaira buvudo, fiyogha averege fitido, ban-desi (bandages) eghetira. Eghedo, nundasino fuka da gukada fitiri vitiri budo aira,esa embo da kambo eninda, avari vasaava ombudo, genemboá aminda bu terefiti esimbugetira. 35 Sifo atetiri, Samariaemboá javi use K20 avavaga budo, kambonumamokena futuse, eminge setira, ‘Gen-emboé kaifa aso dae resena. Moni+ ere-futena evia dadabari, nine sonembaresaaindae, na jovereghe furarena aminda, nin-dae mino mutarena,’ aminge setira.

36 “Avori, na nimokena ategi erena, ‘Nierekotesa amo: komana beká mo mave-jori?’ ” Iesu aminge sisira. 37 Setiri, Mosesda Geka ijuga kato+ sisira, “Sonembedobudo aira, avori,” setiri, Iesu numokenasisira, “Yasi! Aminguse irase!”

10:38-42 Iesu Ade Jamena, Martha NengaeMary Ghaekena Esa Isira.

38 Iesu nunda ambo jimbide era reighieninda buvero, gagara javo Martha natijoká doruse unumbusira. 39 Martha dagagarako javo Mary, ira Bajari da tin-guda anumbetiri, geka siri nininguse iriri,40 nunda aki Martha bayau itutuse, dubomema etiri Iesu kena sisira, “Bajari, emoevevari, ai? Gi! Na nasukako saramanada bouvu fufeno, nanda gagarako tefoanumbirira. Se foa namo sonembare!”aminge setiri, 41-42 Bajari numokena sisira,“Arie, Martha! Martha, ni redae kotaridigari kotise resesi? Kotari dabako eviakotaetesi. Mary rea erira emo, evevagori.Ava sedo, jo mave eniimi sari doyari dakaugo iraeri.” aminge sisira.

1111:1-13 Bajari Namonde Kau Nange Ba-

nungedo Ghaetera Ava Ijugusira.(Matthew 6:9-13; 7:7-11)

1 Sifo eni, Iesu reighi eninda banun-gusira. Banungetiri dadabetiri, nunda

Page 120: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 11:2 117 Luke 11:22ambo jimbi eniimi numokena sisira, “Ba-jari, John nunda ambo jimbikena nange ba-nungedo ghaetera ava ijugusira. Kau dabaaminga ava, namanekena ijuge!” amingesisira. 2 Setiri, Iesu nemokena sisira,“Eminge banungareva:

‘Afa:Namane ninda javo kakara use jighoro

erare!Fu, namane kaifa ururaso namonde irore!

3 Sifo evia inono, namanendae bayaufuturaso irore!

4 Evetu genembo namanekena ari ekokourureoro, namane gido kote doyeraera.

Ava sedo, ni kau daba aminga ava,namanenda ari ekoko eraera amo, kote

doyaso dae resera!Erama namane derarikena budo yeose!’ ”5 Aminge sedo, sekago nemokena sisira,

“Banungari mo inono: ni tumba soroda yaninda komanakena goingoinghedo saresa,‘Nanda komana, nandae bayau sonem-baetesi! 6Nanda komana eni oroko nemboesa ojighira. Avata na bayau tefori.’7Aminge saresa amo, ninda komana sarira,‘Nandae erá seose! Na guro gajeteno,nanda sasingu ravera. Ni rea mutono daeresesi?’ aminge sarira. 8 Avori, nu nindakomanari. Avata tumba foa soroda ariraava sedo, jo mutae arira. Avata ni deregogorego ururaso ningi jaredo, aindae mu-tarira.

9-10 “Ava sedo, eminge resena! God Afak-ena benunu saresa amo, mutarira. Tavaaresa amo, tambaresa. Goingoingharesaamo, afigarira. Ainda beká mo: mave be-nunu sarira amo, mutari barira. Mave tavaarira amo, ijugari tambarira. A mave goin-goingharira amo, God Afa nundae guroafigarira. 11 Kote givu! Namonde mendenighaguruderi. Ninda mandi okadae benunusarira amo, ni jingabuá mutaresa, ai? 12 Akokora munjudae benunu sarira amo, nivuvujiá mutaresa, ai? 13 Tefo, jo roeraeko mutae aresa. Ni eveva vanembo mu-taresa. Ne ari ekoko embori, avata nendasasingu tavo eveva eraeva. God Afa nu vekaeveva bekári. Ava sedo, kau nenda sasingutavo eveva eraeva aminga ava, mave GodAfakena benunu sarera amo, nunda AsisiKakara nemokena mutari barera,” Iesuaminge sisira.

11:14-23 Iesu Maveda Fakinaimi, SeariSukaru Vose Darigedo Ghuseri?

(Matthew 12:22-30; Mark 3:20-27)14 Sifo eni, Iesu sukaru eni bu fugari

dae usira. Sukaru resena emo, asugetirigenemboá beka jo sae, guga edo irei. Iesusetiri, sukaru genembo ainda jokáda ghefira buviri beka afigetiri, genemboá tuturoedo geka sisira. Beka siri, natofo ningidodudukughuseri. 15Dudukughedo, mendenisiseri, “Sukaru da bajari javo Satan, nundafakina ava muteari, Iesu budo aimi, sukarubu fugeraira,” aminge siseri. 16Amendeni,numokena deroro ari sembae ari gari daekotise, eminge siseri, “Ni God da javodafurariá resesa amo, nunda fakina aimi, tanoeni aso gaore!”

17Avata ne rea kotise sisera, Iesu anakorakasama usira. Kasama edo, aindae sisira,“Frovensi eni ainda natofo beisiga edo,soroda sarigarera amo, frovensi ainda fak-ina soesa arira. Kau daba aminga ava,reighi a oro eni beisiga edo, soroda sarigar-era amo, reighi a oro amo jo fakina edo fe-tae arera. 18Na Satan da fakina budo aimi,nunda sukaru bu fugariá seraeva. Amingesise, na Satan da eniva seraeva. Avori,saono ningivu! Satan da natofo tofo tofobeisiga edo, soroda sarigarera amo, fakinaedo fetarera, ai? Ava kote givu! 19 Eni mo:ne eminge sise reseva, Satan namokenafakina muteari budo aimi, na sukaru bufugeraena. Avata, nenda ambo jimbi totofoaghi useva, nenda ari ava kote givu! Nendaambo jimbi sukaru ondiraera amo, maveda fakinaimi ondiraeri? Kote givu! Avasedo, totofo nenda ambo jimbi eraera, avakotise kasama evu! Ne nandae aji sisegungubo setevu! 20 Geka beká mo: na Godda fakinaimi sukaru bu fugeraena. Sukarubu fuguteno, God da fakina isagha etirieregoseva. Ava gido eminge kotaetevu:God evetu genembo tofo kaifa ari* sisira,ainda sifo orokoá nemokena buvira.

21 “Satan nu inono: genembo fakina katoainda goroba kefataghae budo aimi, nundakambo kaifa use irarira amo, eveva irarira.22 O na inono: genembo eni fakina katobeká ava edo foama, genembo giti setenaava, dedo nunda goroba a kefata a guguaainghae dabade sosighi edo, budo yama

* 11:20: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo aindae rea gefusera ava, tege garesa.

Page 121: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 11:23 118 Luke 11:36evetu genembo mendeninde dabade ghasebarera.

23 “Mave na jo sonembae arira amo, nukau Satan sonembarira. Kau daba amingaava, mave na jo sonembae, a evetu gen-embo unumbae arira amo, nu kau, evetugenembo ondari soesa ururoro, Satan foane bare dae sise arira,” Iesu aminge sisira.

11:24-26 Sukaru Eni Buvu Ya DeingheráEdo, Sekago Jovereghe Foa Genembo DabaAikena Asugarira.

(Matthew 12:43-45)24 Aminge sise, Iesu sisira, “Genembo

enikena sukarui asugetiri ireira ava, sukaruaimi eredo, genembo da jokáda ghe bu-vudo, ya reighi uvu a evetu genemboirae da vasa aminda birurughuse deing-harira, jangutari vasa tambari dae. Tavause deinghuse iria jaredo, eminge sarira,‘Na eminda birurughuse iria jararena amo,jovereghe ya nanda kambo manai amindaterarena.’ 25 Aminge sedo, joveregheya nunda kambo manai ava tambarira.Kambo amo, nasara tafono etero eveva edoirira. Kau kambo joká seghe gogho eraeraaminga ava, genembo daba ainda dubojoká ava tambarira. 26 Tambudo, joveregheya nunda kokomana 7, sukaru ekoko bekáava, unumbe budo foama, genembo aikenaasugarera. Genembo amo, giti mema itakoitatamuse irei. Avata, sukaru dabako aimiyama, nunda kokomana 7 ekoko beká ava,unumbe nemonde 8 edo foama, genemboaikena asugarera amo, nu mema teria bekáava itatamarira,” Iesu aminge sisira.

11:27-28 Ivuga Beká Mo, Nu Kau Mavegori?27 Iesu aminge setiri, evetu eni natofo

jokáda koko sisira, “Ni genembo teria etesi.Nei nimo fumbudo undiri babojusesa amo,nu nindae ivuga aeti,” aminge setiri, 28 Iesumino numokena sisira, “Seteso ningeni.Avata mave God da Geka ningido, God dauju ava arira amo, nu ivuga beká ava arira,”aminge sisira.

11:29-32 Iesu Nu, Jonah Usira, Avavaga AriSisira.

(Matthew 12:38-42)29 Iesu aminge vironu siri, evetu

genembo fera buvudo, vasa bedo edomimuseri. Amingero, Iesu nu sisira, “Evetugenembo siroredo oroko endada irera emo,ne taká ekoko bekári. Ne God jo kotae

eraera. A ainda mendeni mo, nemori. Netano ijugaono gari dae setevu. Avata na joamingae arena. Nu dabako, Jonah kena reasirorusira, aminga ava namokena sirorarigareva. 30 Jonah nu Nineva embokena tanoeni usira. Reighi Nineva da natofo ne Jonahgido a nunda geka ningido aindae, Goddae oju use nenda ari ekoko vujeguseri.Kau daba aminga ava, na nemokena tanoeni arena. Evetu Genembo da Koro+ gidoa nunda geka ningido, nenda ari ekokovujegaetevu! 31 Siba Frovensi ainda evetukotofuko amo eredo, Ategi da Sifo amindaGod da dombuda fetedo nenda ari ekokoeraeva aindae, osa sarira. Ainda bekámo: nu reighi soka beká aminda ireira avadodo, Kini (King) Solomon da dubo kotaria ijuga ava ningari dae sedo, fusira. Onemo, genembo oroko fetirise geka resiraemo, ne nunda geka ningari imboe eraeva.Avata Solomon nu genembo ijoghakori.Genembo oroko fetirise geka resira emo,nu teriagori. 32Reighi Nineva setena aindanatofo barago eredo, God da dombudafetedo, nenda ari ekoko eraeva aindae,osa sarera. Ainda beká mo: Jonah vironusetiri ningido aindae, nenda kotari ekoa nenda ari ekoko vujeguseri. O nemo,genembo oroko fetirise geka resira eindageka, ningari imboe eraeva. Avata Jonahgenembo ijoghakori. O genembo orokofetirise geka resira emo, nu teriagori. Avasedo, ne redae nanda geka jo tumondaeeraevu? Amingeraeva amo, eko bekári!”Iesu aminge sisira.

11:33-36 Namondeda Diti Da Usasa Mo,Arivo Da Kaugori.

(Matthew 5:15; 6:22-23)33 Iesu aminge sedo, sekago sisira, “Na-

monde arivo injiberaera amo, jo bu yaambokena ae eraera, o jo bu gagara aeeraera. Namondeda emboro ijugare daesedo, arivo injibe jigheoro jaragheraira.34 Ninda diti amo, ninda tamo da arivoavavagori; arivo injibeoro jaragheraira,avavagori. Nindi diti eveva irarira amo,ninda tamo usasaimi bedo arira. O niditi digoi arira amo, ninda tamo isambutumba arira. 35 Ava sedo, ninda dubojoká, erá tumba eure dae sedo, kaifa egogoghombe! 36 Ninda tamo isambu usa-saimi bedo edo jaragharira amo, kau arivo

Page 122: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 11:37 119 Luke 11:52eveva jaragheari usasa eraira, aminga avaarira,” aminge sisira.

11:37-54 Iesu Nu Moses Da Geka KaifaKakato A Ijuga Kakatokena+ Ghoghora Sisira.

(Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40)37 Iesu aminge setiri dadabetiri, Moses

da Geka kaifa kato eni+ ira numokena bu-vudo, bayau dabade mindari dae sisira.Sedo, nengae era dabade anumbuseri.38 Iesu bayau mindari dae ira anumbusiraamo, nunda ungo jo seghedo ya anumbaeusira. Etiri, Moses da Geka kaifa kato+ava gido dudukughusira, Iesu Jusi emboda agho dari† bejisira aindae. 39 AvataIesu numokena sisira, “Ni Moses da Gekakaifa kakato+ da eniri. Kotugo, ne Mosesda Geka kaifa kakato+ mo, agha kofiri dakaugori. Fokakena segheraeva. Avatajoká, jo seghae eraeva. Kau daba amingaava, nenda janje jokáda, beisiga a ariekoko aimi bedo etiri ireva. 40 Ne ko-tari tefori. God fokakena vanembo joaeri, nu jokághae dabade etiri sirorusira.41 O nenda uvu bayau mo, ne sifo ghousaaghada averegeraeva a tevoda vendiraeva,ava budo makasi embokena futururaetevaamo, nenda agha a tevo eveva aeti.

42 “Arie, Moses da Geka kaifa kakato!+ Ne taká mema teriago beká ava itata-mareva! Nemo emingeraeva. Nenda guguatomanako a nenda roera veveyako kaumosou, yabiyabina, a karaje ava budo, ditighabu sovenisoveni fitido, diti eni budoGod kena muturaeva. A nu evevari. Neamingareva. Avata ne jo inononda use,evetu genembo kaifa ae eraeva, a God jodubo bae eraeva. Ábarago areva! AmbodaGod nendae mino eko ava, mutari itata-mareva.

43 “Arie, Moses da Geka kaifa kakato!+ Ne taká mema teriago beká ava itata-mareva. Ne emingeraeva: dengoro in-dari kamboda+ terareva amo, evetu gen-embo vasa eveva mutoro anumbari dae a,deinghururovo evetu genembo ne kakarause ategi aoro dae uju eraeva. 44 Agá!Amo, ne amboda mema teriago beká avaitatamareva. Ne ofofo gomo jevedo iriari,kotae ya etoda fete ya gheraera, aindakaugori. Jokáda anakora masa usira. Evetugenembo nemoá gido, evevava seraera.

Avata nenda dubo jokáda mo, ne ekokori,”aminge sisira.

45 Iesu aminge setiri dadabetiri, Mosesda Geka ijuga kato+ eni Iesu kena sisira,“A sise, namanekena barago aji resesa,”aminge setiri, 46 Iesu sisira, “Arie, Mosesda Geka ijuga kakato!+ Nembarago ambodamema itatamareva. Ne agho dari digarisimbugedo seovo, natofo janjagu use irágheraera. Avata ne totofo nenda agho dariamo jo kaifa use, ainda bouvu itako fumbaeeraeva.

47-48 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato!+ Ne taká amboda mema teriago beká avaitatamareva! Nembuamane God da fer-oveta deoro sirivo edo ghuseri. A ne Godda feroveta da ofofo gomo ava gogho use,tano fitiraeva. Avata ne erá feroveta kakarause ariá seove! Nembuamane God da fer-oveta detero sirivo usera aindae ivuga use,tano amo ofofo gomoda fitiraeva. Avasedo, nembuamane usera, ava gido ivugaeraeva. Ainda mino eko beká, God ambodanemokena mutari itatamareva. 49 Neneamingeraeva aindae, God da Dubo Kotariaimi setiri eminge gefusira:‘Na nemokena nanda feroveta a nanda aghi

kakato dirigaono yama buvudo,nanda javoda siruroro ningido,

nemendenimo sandi bu daoro sirivo arera,a mendenikena fakarago use bouvumutoro mema itatamarera.’

50 God da natofo evevago ava detero sirivousera, ainda mino isambu, God nemokenamutari ruruse itatamareva. 51 TuturodaCain, Abel detiri ambududurusira, tanoaminda ghe fira, Zechariah God da kam-boda+ sandi olta (altar) a vasa kakara soroaminda detero ambududurusira, aindamino isambu, ne oroko siroredo ireva, neneruruse itatamareva. Geka beká resena!Ainda mema ne jo darigae areva!

52 “Arie, Moses da Geka ijuga kakato!+ Netaká mema teriago beká ava itatamareva!God da Geka da susu mo, nemori. AvataGod da kotari mavega amo, ne jo saovoisagha ae eraira. O totofo nemo amo, jokasama ae eraeva. A kotugo ne, evetugenembo mendeni erá ava kasama eoredae sedo buregeraeva! Ava sedo, aindamino eko God amboda nemokena mutaribareva,” aminge sisira.

† 11:38: Jusi embo da agho dari da kiki mo, eviri. Ne bayau mindari da sifo ungo jo seghae arera amo, ne bayau jomindae arera.

Page 123: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 11:53-54 120 Luke 12:1953-54 Iesu reighi amo dotutiri, Moses da

Geka kaifa kakato a ijuga kakato+ tuturoedo numoá dere gido ghuseri. Aji sise, nugeka sembae sari ningido, numo budo kotoari dae sedo, numokena ategi fakarago edoghuseri.

1212:1-3 Ni Irise Ari Ekoko Kivo Eraesa Amo,

Amboda Isagha Arira.(Matthew 10:26-27)

1 Natofo digari ambari ava totorugedoanumbari vasa ganjibetero, Iesu nundaambo jimbikena sisira, “Yisti (yeast) faravajokáda fiteoro baji mindafu eraira amo nukau, evetu genembo da jokáda gungubobaji mindafu eraira ainda kaugori. Mosesda Geka kaifa kakato+ da yisti (yeast) avaimboe edo darigaovo dae resena. Amo ne,gungubo eraera. Ne natofo gaoro dae sedo,ari eveva isaghada eraera, avata aminguse,ne ufena ari ekoko eraera. Erá amingeovedae sise resena! 2Ainda tukamo: oroko reaufena use jungeraera amo, amboda isaghaari garera. Ne oroko rea kivo eraeva amo,isagha saoro ningarera. 3 Na oroko reasainghe seraena amo, amboda ne vironudasareva. Eminda namonde rea kikiako seningiraera emo, ne amboda ofotighida,evetu genembo da dombuda fetedo kokofuge sareva,” aminge sisira.

12:4-7 Namonde Evetu Genembodae, Oju JoAe Aeteri.

(Matthew 10:28-31)4 Aminge sise, Iesu sisira, “Nanda koko-

mana, kote givu! Evetu genembo ne daoroambareva aindae, erá oju eove! Ainda tukamo: ne daoro, nenda tamova ambarira,o nenda asisi mo irarira. 5 Ava sedo, neGod dae oju aetevu! Nu sarira amo, tamoambarira, kotugo nenda asisi mo, ari ekokomino mutari vasada terarira. Aindae sedo,nundae oju use kakara areva!

6 “Eni mo: rika kaghá ajamena kotegivu! Ne rika isambu ghabu soveni ombarisaeteva amo, nundamino toea etoto avagaiombaetevu. Avata God nu kaghá ajamenaamo, isasambu kotise kaifa eraira. 7 Avasedo, ne God tumonduse ambari dae, ojujo ae areva. Ainda beká mo: God nu rikakaghá ajamena itako dubo buraira. AvataGod da dubo bari namonde evetu genem-bokena mo, teriago bekári. Nenda jiroda,

beo anakora afige gi tege tefo usira. Avasedo, ne jo kosasaghari da kaugo iraeri. Eráoju eove! God Afa nu rika kaghá ajamenakaifa eraira kau daba aminga ava, ne kaifae gogoghomberaira,” Iesu aminge sisira.

12:8-12 Namonde Keriso Jo Ighagha Ae Ar-era.

(Matthew 10:32-33; 12:32; 10:19-20)8 Aminge sise, Iesu sisira, “Na eminge

resena: mave nanda tofo edo irise, natofoda dombuda, Evetu Genembo da Koro+ dajavo jighari erarira amo, Evetu Genemboda Koro+ genemboá God Afa da aneya dadombuda jo ighagha ae arira. 9 O mavena, natofo da dombuda, imboe edo ighaghaarira amo, Evetu Genembo da Koro+ eredonumbarago, GodAfa da aneya da dombuda,imboe edo ighagha arira. 10 Kau dabaaminga ava, mave Evetu Genembo da Koro+da javo eko arira amo, God nunda ari ekoamo kote doyarira. O mave Asisi Kakarada javo eko arira amo, God nunda ari ekoamo jo kote doyae arira. 11 Evetu genembona imboe use ne sandi bu yaoro, Jusi emboda dengoro indari kambo+ aminda, o reighida kokotofu da dombuda koto areva amo,ne rea sareva aindae, erá koteove! 12Aindasusu mo: Asisi Kakara aimi ijugururari,nunda geka ava sareva,” aminge sisira.

12:13-21 Genembo Eni Guguadae Kotise,God Jo Kotae Edo Ghusira.

13 Setiri, genembo eni natofo jokáda fe-tirise, Iesu kena ategi usira, “Ijuga Kato,nanda afa ambududurusira. Ava sedo,nunda gugua namane koroghae soro ae-teri. Saso soro edo nanda boanda mutare!”aminge setiri, 14 Iesu numokena sisira, “Niredae aminge resesi? Amo jo nanda sara-mana iraeri.” 15 Aminge sedo, sekagosisira, “Erama dighighi eove dae resena.Kote gogoghombevu! Evetu genembo dajebuga jo gugua iraeri. Makasi embo okotofuko, nenda jebuga beká mo, asisikenairira. Jo guguakena iraeri,” 16 aminge setiridadabetiri, Iesu aindae kasia evia sisira,“Genembo eni enda a iti fafode edo irei.17Genembo ai tuturo edo, tofo mandi kote-tira, ‘Nanda bayau fitari vasa ganjibetiraava sedo, na vuji bambudo reda fiti kaifaareni? 18 Emingarena: na nanda bayaufitari da koroma kambo manai bejedo, sek-ago begogo itido, nanda bayau a nandagugua aminda fiti kaifa arena. 19 Itono

Page 124: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 12:20 121 Luke 12:40

dadabari, na tofo mandi sarena, ‘Makoeéredae edo, roera eveva gaveva sifo ghousayari ava inono edo, mindi dandido ghuse, ãdivu fusedo ghuse irarena!’ aminge setiri,20God nu sifo daba aminda aira numokenasetira, ‘Ni kotari tefori. Oroko tumbaghae,na bekáda bekáda ni ategi aono, ambudoesike yaresa. Amingaresa amo, gugua budoainghae yaresa, ai?’ ” Iesu aminge sedo,21 geka tano use sisira, “Evetu genembomendeni gugua digari endada bu jighirise,gugua avanembo tumonderaera amo, neGod da dombuda mo, makasi bekári. Negenembo setena aminga ava irise, sirivoarera,” aminge sisira.

12:22-34 God Tumondevu! Tamo Asugari ABayaudae Erá Koteove!

(Matthew 6:19-21, 25-34)22 Amboda, nunda ambo jimbikena

sisira, “Namonde uvu bayau jo mindaearera amo, ambarera. A namonde tamoasugariá, nu bu asugaeteri. Avata, nebayau a tamo asugaridae erama teria futokoteove dae sise resena. 23 Ainda susumo eviri: ninda jebuga mo, susuri. Bayaujo susu iraeri. A tamo nu susuri. Tamoasugari mo, jo susu iraeri. 24 Rika oghaava kote givu! Ne jo vare je govae eraera,a vuruku tefori. Avata God ne kaifa use,nenda bayaumuturaira. Avori, God nu rikaitako koteraira. Avata evetu genembo mo,teriago kotise, tavo e gogogho eraira, neasisighae ava sedo. Avori, God rika kaifause bayau muturaira amo, nemokena kaudaba aminga ava, ne bayau mutari bareva.25 Geka setena, daba ava sari dae erena. Nibaimara buvari bayau dadabarira aindae,oju use teria futo kotaresa o jo kotae aresaavata, ninda ambari da sifo furarira amo, niambaresa. 26Ava sedo, erá uvu bayau teriafuto koteove dae sise resena.

27 “Kotugo tamo asugari reda bareva ain-dae sedo, jo dubomema ae areva. Vare jokakote givu! Nu jo tofo mandi fire asugaeeraira. Avata vare joka mo, gari evevagobekári. O Kini (King) Solomon ava kotegivu! Nu susu iti fafode ava sedo, nundatamo asugari isambu evevagori. Avatanunda tamo asugari amo, jo vare jokaamingo iraeri. Vare joka mo, evevagobekári. 28 Kikisa ava kote givu! Orokoirira. Avata sifode gaforo gharasa ari dun-goro avarira. Nu roera veveyako bekári.

Avata God nunda gari evevago fifitusira.Ava sedo, kasama evu: God vare joka kotesimbugarira amo, ne asisighae gido, nem-barago kaifa use, nemokena tamo asugarimutari bareva. 29-30 Ava sedo, uvu bayaureda bu mindareva, o tamo asugari redabu asugareva aindae, erama dubo memaeove! Namondeda gitofu mave God daGeka jo bae irera, ne roera aindae kotisedubo mema eraera. Avata ne jo amingaeareva. Ainda susu mo: God Afa nenda irariava gosuse, nemokena rejo daiva eraira,nu anakora kasama use irira. 31 Ava sedo,ne giti nunda saramana a uju ava areva.Amingururovo, uvu bayau a tamo asugari,nune mutari bareva.

32 “God Afa ne kaifa ari sisira. Ava sedo,erá oju eove! 33-34 Nenda gugua reda irágheraira amo, nenda dubo isambu amindamuturaeva. Eveva mo, nenda gugua oriroedomoni budomakasi embodaemutareva.Amingururovo, God gugua utuda irira ava,nendae mutarira. Utu da gugua amo,evovodae irarira. Ainda beká mo: utuda,tafasara kakato tefori, a roera eni jo jirikoimindari bakomba e dadabae eraira. Daraavavaga utuda eni tefori. Ava sedo, nendaroera utuda bareva amo, jo nanjigo amindaeko ae arira,” Iesu aminge sisira.

12:35-40 Namonde Bajari Furari Da Sifo,Ava Kaifa Use Iraeteri.

35-36 Aminge sise, Iesu sisira, “Bajari enikirumo ari dae sedo yarira amo, nundasaramana kakato numoá kaifa arera. Emboboka ujudo avido ghedo, roera simbugedo,arivo injibaoro jaraghurari kaifa arera.Simbugedo kaifa ururoro, bajariá foa goin-goinghari, nundae guro afigarera. Kaudaba aminga ava, ne simbugedo kaifa useirivu! 37Saramana kakato setena, ne kaifa egogoghombururoro, nenda bajari furariraamo, ivuga arera. Ainda tuka mo: bajarisari nunda saramana kakato anumbaoro,tofo mandi uvu bayau mutari mindarera.38 Nu tumbagha o tumba soroda furariraava ne bunariri. Avata simbuge kaifa areraamo, ivuga beká ava arera. 39 A gekaevia kote givu! Kambo numamo eniimitafasara kato foa buvari da sifoá kasamaaetira amo, jo doyari foa nunda kambobejae aeti. 40 Ne kau daba aminga avaesimbugedo kaifa use irivu! Ainda susumo:

Page 125: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 12:41 122 Luke 13:1Evetu Genembo da Koro+ jovereghe furarida sifoá ne bunariri,” aminge sisira.

12:41-48 Namonde Bajari Da Saramana EGogoghombarera.

(Matthew 24:45-51)41 Setiri, Peter numokena sisira, “Ba-

jari, kasia setesa emo, namanendae setesiai, evetu genembo isambudae setesi?”aminge setiri, 42 Bajari mino numokenasisira, “Saramana kato dubo kotaride aimisaramana e gogoghomberaira, nu kauemingori. Saramana kato amo saramanae gogoghombeari gido, nunda bajari sarinu viti bajari da duruda fetedo, sara-mana kakatomendeninde nenda saramanagategedo, nenda bayau soro edo, kamboa roera isambu kaifa urureari, bajariá yadeingheraira. 43 Kaifa e gogoghomburu-rari, nunda bajari jovereghe furarira amo,saramana kato aindae ivuga beká ava arira.44Na eminge resena: bajari nunda kambo anunda roera isambu, saramana kato aikenamutari evovodae kaifa edo gharira. 45 Osaramana katoá nu eminge kotaeti, ‘Nandabajari jo totoi furae, ghousago irarira tano,’aminge kotise tuturo edo, nunda bajari dasaramana kakato evetu genembo mendeniava, soesa ondi dedo, nu uvu fakara min-dari jiro birurughedo gharira. 46Aminguse,nunda bajari jo kotae edo irari, sifo enindafoa buvarira. Buvudo, saramana kato amo,de dive gafari ambarira. Gogore kakato-kena eraera, avavaga numokena arira.

47 “Saramana kato eni nunda bajari dauju ava kasama arira avata, jo simbugedoae arira amo, amboda nunda bajari sari nudari beká darera. 48 O saramana kato eni,nunda bajari da uju bunise saramana usedara arira amo, nu itako darera. Ni fakinaedo bajari aresa amota, ni saramana kaifause e gogoghombaresa! Ainda beká mo:ninda bajari sari, ni viti nunda bajari eniaresa amo, nu amboda foa ninda saramanaijuje gogogho arira,” Iesu aminge sisira.

12:49-53 Iesu Evetu Genembo Da GhamoDerari Erare Dae Sedo Fusira.

(Matthew 10:34-36)49 Aminge sise, Iesu sisira, “Na enda

evia dungono avarakai avarigedo, memaitatamare dae sedo ojeni. Na uju er-ena amo, anakora saono avaeti. 50 Naava uju beká erena avata, na giti tofo

mandi mema tomanako itatamedo am-barena ava, nange aono dadabaetira ain-dae, dubo mema erena. 51 Ne erekoteva:na mainungari bu furariva reseva. Tefo.Ne erá aminge koteove! Na evetu gen-embo da ghamo derono eredo tofo tofobeisiga aoro dae sedo ojeni. 52 Resenaemo, oroko eminda tuturo edo yarira.Saono ningivu! Evetu genemboghae gh-agurude ghabu soveni irarera amo, nesoveni etoto soveni etodaba fete beisigaedo sarigarera. 53 Gegenembo nenda videjamenade dabade, beisiga edo sarigarera.A evevetu nenda ade jamenade dabade,beisiga edo sarigarera. Imboboti nendamamandisiride dabade, beisiga edo sari-garera. A atovono nenda mumundurudedabade, beisiga edo sarigarera,” amingesisira.

12:54-56 God Rea Amboda Sari SirorariraAva, Oroko Kasama Aeteri.

(Matthew 16:2-3)54 Aminge sedo, Iesu geka eni natofo-

kena sisira, “Foroga dadorureari gido ser-aeva, ‘Borija dirarirasi,’ aminge seraeva.Amo bekári, borija dirarira. 55 O fori-forimana tuturo eari gido koteraeva, ‘Ijida sifo buvirasi,’ ava kotirovo iji fetarira.56 Ne gungubo kakatori! Ainda tuka mo:ne foroga a yaura da tuka kasama eraeva.Avata oroko roera a tano siroreari gidoghereva emo, ne redae bunedo gherevu?”aminge sisira.

12:57-59 Irari Eveva Da Gekari.(Matthew 5:25-26)

57 Aminge sise, Iesu sisira, “Ne totofoveka eveva ari da emboro kote gogoghom-baetevu! 58 Komana nimoá koto ari sariraamo, totoi yasi nengae dabade se ningovodadabare. O jo amingae aresa amo, ni budoya jaji (judge) kena mutari, nune budo, sariforisi (police) ni budo ya diburada fitarera.59 Amingarera amo, ni jo totoi doyoro yabuvudo, dubo jama ae aresa. Jaji ninda darada mino rea sarira ava, mutaso dadabarigido, foa buvaresa,” Iesu aminge sisira.

1313:1-5 Ninda Ari Ekoko Jo Vujegae Aresa

Amo, Ambaresa.1 Sifo daba aminda, evetu genembo

mendeni fera Iesu kena osa emingesiseri, “Galilee embo mendeni era God

Page 126: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 13:2 123 Luke 13:22kena joba mutari dae sedo, sino fuka dedungutero, Pilate setiri nunda isoro kakatomendeni fera, Galilee embo ava, God daKambo+ aminda detero amomonjeguseri.”2 Aminge setero, Iesu mino nemokenasisira, “Ne kau amingedo amomonjeguseraava sedo, ne erekoteva amo, ne ariekoko teria usera aindae, amomonjegariáerekoteva, ai? 3 Amo kotari sembaeri!Galilee embo mo, kau nemongori. Nenenda ari ekoko jo vujegae areva amo, nekau daba aminga ava edo ambareva. 4 Aeni mo: Jerusalem aminda, reighi ijoghakoSailoam aminda kambo tomanako nangetofo mandi gofe dudo, evetu genembo18 ava fatiri sirivo usera amo, ne seteroniningusevu tanojo. Evetu genembo amo,ne ari ekoko embori, o Jerusalem embomendeni ne isambu eveva vanembo, avaerekoteva, ai? 5 Amo kotari sembaeri!Na eminge resena: ne nenda ari ekoko jovujegae areva amo, ne kau daba ava use,isambu ambareva,” aminge sisira.

13:6-9 Iesu Ika Mofi Da Kasia Sisira.6 Ainda amboda, Iesu nemokena kasia

evia sisira, “Genembo eni, ika javo mofiava, nunda vareda kaifa iri irei. Sifo eni,genemboá aira vuji jighari gari dae etira.Avata beká jo jighari gaeri. 7 Tava e gaebune jaredo, nunda vare kaifa katokena se-tira, ‘Na mofi evia, beká jo jighari gae irise,ghaeko etodaba dadabetira. Nu irariraamo, enda fafama ari veka mendeni joviti jighae arira. Ava sedo, je fugaresa!’8 Aminge setiri, vare kaifa katoá setira,‘Do, nangae ghaeko eni kaifa e gaore!Na sino fuka da foká ava budo endaghaegae jovereghedo, mofi susuda averegarena.9 Ghaeko eninda beká jigharira amo, avori.O jo jighae arira amo, je fugarera!’ ” Iesukasia aminge sisira.

13:10-17 Jangutari Da Sifo Aminda, IesuSetiri Evetu Guka Gunjughari Ava Jebugusira.

10 Jangutari da Sifo eninda, Iesu den-goro indari da kambo+ aminda teredo iju-gusira. 11 Evetu eni sukarui asugetiri, gukagunjughetiri irise, ghaeko isambu 18 avadadabusira. Nu ukuge deinghedo ghusira.Evetu amo, nu anumbedo niningiri Iesuijugusira. 12 Iesu nu evetuá gido, bekafainghe sisira, “Nanda ghasovu, ni je-bugetesi!” aminge sise, 13 ungoi tamonda

jighiri nunda guka dambu usira. Dambuetiri, evetuá God dae sakai sisira.

14 Iesu Jangutari da Sifo aminda setirievetuá jebugusira. Amingetiri gido, den-goro indari kambo+ da giti jighari, nujanje eko usira. Janje eko edo natofo-kena sisira, “Sifo isambu 6 aminda, na-monde saramana aeteri. Sifo aminda, nefurovo genembo eimi sari jebugareva amo,avori. O Jangutari da Sifo eminda, na-monde jo amingae arera,” aminge setiri,15 Iesu mino numokena sisira, “Ne gun-gubo kakatori! Ne isambu Jangutari daSifo aminda, nenda burumakava (ox) odonki (donkey) vujedo bu furuda ghe bu-vudo, bu yama uvu muteovo mindiraera.16Amingeraeva ava sedo, kau daba amingaava, Abraham da imendi da gagara Satani bundetiri irise, ghaeko 18 ava dadabetiriirira evia, Jangutari da Sifo eminda saonovujegari jebugarira amo, avori,” amingesisira. 17Aminge setiri, Iesu da gitofu mekagido, mino sari bunetero, natofo isambugido ivuga useri. Ainda beká mo: nu setirievetuá jebugusira, a ari mendeni ne jo gaeiriara ava, etiri gosuseri.

13:18-21 Ika Maine Ainda Kasiari.(Matthew 13:31-32; Mark 4:30-32)

18 Ainda amboda, Iesu nemokena sisira,“God da natofo+ kau mavegori? Kotegivu! 19 Ne kau ika maine da vujiimi vosebatuno edo vitiraira ainda kaugori. Vujiamo, genembo enii budo nunda varedagovarira. Vuji amo veveyako bekári, avatabaji tomanako edo fafatu sararira. Ari,rikamane foa nenda mogha aminda fitar-era,” aminge sedo, 20 sekago ategi usira,“God da natofo+ kau mavegori? Kote givu!21 God da Bino Eveva ava, ivegedo irurearievetu genembo ningido, nunda natofo+ er-aera amo, kau yisti (yeast) farava jokádative ya gheraira ainda kaugori. Yistiá,evetu enii budo okia tomanako aminda,faravaghae gae joveregheari tive ya aimi,farava isambu baji vitido okia bedo eraira.Kau daba aminga ava, God da natofo+ di-garigo siroreraera,” aminge sisira.

13:22-30 Utu Da Guro Sokumakori.(Matthew 7:13-14, 21-23)

22 Iesu nu Jerusalem yari dae ise, reighimendeni mendeni emboro soroda vironu

Page 127: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 13:23 124 Luke 14:10sedo ghusira. 23 Nu amingiri, evetu gen-embo eniimi numokena ategi usira, “Ba-jari, evetu genembo daba daba ya God kenajebugarera, ai tefo?” setiri, Iesu minosisira, 24 “Utu da guro sokumako amindaterari dae fakina evu! Ainda beká mo:evetu genembo digari, utuda terari dae ujuerera. Avata digari jo ya terae arera. Dabadabai ya terarera. 25Kambo numamo eredoguro gajari, ne ya buvudo goingoinghuse,‘Bajari, guro afige!’ sareva amo, nu sarira,‘Ne reda ghe ojeva ava, na erebunena. Ya-sivu, ajagha fetove! Ne ari ekoko embori!’ava sarira. 26 Sari, ne sareva, ‘Ni fesanamanenda reighida buvudo, vironu sesonininguse, namonde dabade anumbedobayau riseri,’ ava saovo, 27nu sekago sarira,‘Ne reda ghe ojeva ava, na erebunena. Neari ekoko embori. Yasivu!’ aminge sarira.28Amboda, God nu Abraham, Isaac, Jacob anunda feroveta isambu tavo ururari* gido,janje ekoko use, sorara use dika ghininjighananja ghuse irareva. Ainda susu mo:ne budo ajagha fugarera. 29 Sifo aminda,evetu genembo reighi isambuda ghedo yaGod kena kirumo arera. 30 Evetu genembomendeni, oroko kokotofu edo irera avata,sifo aminda, ne vose sabua arera. O evetugenembo mendeni, oroko sabua edo irera.Avata sifo aminda, ne viti kokotofu arera,”Iesu aminge sisira.

13:31-35 Iesu Nu Jerusalem Embodae DuboMema Usira.

(Matthew 23:37-39)31 Aminge siri, Moses da Geka kaifa

kakato+ mendeni fera buvudo, Iesu kenasiseri, “Kini (King) Herod ni dari ambasodae erekotira. Ava sedo, yasi, reighi enindaijugase!” aminge setero, 32 Iesu nemo-kena sisira, “Yasivu, gambari sinoá saovoningare: ‘Na oroko ã sifode, sukaru bufugono evetu genembo da jokáda ghe foabuvarera, a saono evetu genembo jebugar-era. Edo ojina nanda saramana aono dad-abarira.’ 33Avata, na jo oroko, sifode ã ojinaeminda fetirise, saramana ae arena. Nadeinghudo ya, Jerusalem aminda buvono,nanda saramana gombu arira. Ainda susumo: God da feroveta isambu Jerusalemaminda, deoro sirivo eraera.

34 “Arie mará, nanda natofo Jerusalememboko! Ne God da feroveta deovo am-buraera, a nunda aghi kakato ghamanaideovo sirivo eraera. Kau kokora nundamamandi ghabui doghe sandi faserairaaminga ava, ne nane kaifa use, undari daeuju edo ghuseni, avata na nene buregu-sevu. 35 Ava sedo, God nunda kambo+nenda jokáda irira ava, do dumbari, ne tefoirareva. Na jo totoi gae areva. Sifo am-boda ne dubo jovereghedo nandae emingeategi areva, ‘Orokaiva! God ni esimbugetirinunda javoda refesa! Orokaiva!’ nandaeaminge ategi use nati joká dorurovo, nafururono gareva,” aminge sisira.

1414:1-6 Jangutari Da Sifo Eninda, Iesu Setiri

Kae Genembo Eni Jebugusira.1 Jangutari da Sifo eninda, Iesu bayau

mindari dae sedo ira, Moses da Geka kaifakakato+ da kotofu enikena anumbusira.Anumbiriri, evetu genembo nu ditii ji-jinimbuseri. 2 Amingero, genembo eninunda kae ungo ata bajirode amo, fira Iesukena buvurutusira. 3 Buviri, Iesu bekafainghedo, Moses da Geka ijuga kakato akaifa kakato+ aminda totorugusera aikenaategi usira, “Namondeda agho dari mo,nange resi? Namonde Jangutari da Sifodaevetu genembo sonembaoro jebugarera,ai tefo?” setiri, 4 ne mino jo sae etero,Iesu nu genemboá budo setiri jebugusira.Etiri, nu dirigetiri iri, 5 nemokena sisira,“Nindamandi o burumakava (ox) Jangutarida Sifo aminda bakoda vosaetira amo, ninangaetesi? Ya jumbaso vitaeti? Ai, doy-aso aminda iraeti?” aminge setiri, 6ne bekadadabuseri.

14:7-14 Erá Tofo Sakai Seose!7 Evetu genembo mendeni vasa evevago

gategedo anumbero gido, Iesu isambukenakasia evia sisira, 8-9 “Ni evetu fitari dakirumoda yaresa amo, erá tofo mandi vasaevevada anumbari dae eose! Mandi aindanumamo mo, nu kirumo da bajariri. Nunesari ni ya kirumo aresa. Ava sedo, ni tofomandi vasa evevada anumbiraso genemboteria eni furarira amo, kirumo da bajariaimi foa sari, ni ya tinguda anumbaresa.Aminguse, ni meka iji avari garesa! 10 Erá

* 13:28: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 128: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 14:11 125 Luke 14:33meka geose dae sise, ni kirumo mindaridae sedo, ya tinguda anumbaetesi. Amin-garesa amo, kirumo da bajariá foa, ‘Nandakomana, ere fu, soroda anumbase!’ amingesarira. Sari ni aminguse, natofo da dom-buda ivuga aresa. 11 Ainda beká mo: mavetofo nunda javo jighari erarira amo, nufoa ambokena arira. O mave nu tofo fitarivosarira amo, amboda natofoi fitoro nuvitarira,” Iesu natofokena aminge sisira.

12 Sedo, Iesu jovereghe kambo numamoaikena sisira, “Ni kirumo ari dae saresaamo, ninda nano namendi, ai ghasovu,ninda kokomana, a kokotofu erá aghi eósofureore! Ainda beká mo: amboda nem-barago kirumo use, minonda, ni aghi aoroya teredo bayau mindaresa. 13 Ni kirumoari saresa amo, makasi embo, evetu gen-embo daguna, diti digoide ava aghi asofurarera! 14Ainda bekámo, evetu genemboamo, ni amingaresa ainda mino, ne jo aearera. Amingaresa aindae, evetu genemboeveva ambarida ghe jebuge erarera aindasifoda, God ni esimbuguse, ninda minomutarira,” aminge sisira.

14:15-24 Kirumo Tomanako Ainda Kasiari.(Matthew 22:1-10)

15 Setiri, genembo eni natofode bayaurise, Iesu da geka ava ningido numokenasisira, “Mave ambudo utuda ya God dadombuda kirumo arera amo, ne ivuga bekáava arera,” aminge setiri, 16 Iesu numokenasisira, “Genembo eni kirumo tomanako aridae sedo, aghi kato dirigetiri aira, kirumoda sifo ava setiri, evetu genembo aghietira ai ningeri. 17 Sifo utua iri gido, gen-emboá nunda saramana kato eni dirige-tiri aira natofokena setira, ‘Fuvu, nandabajari roera isambu simbugetira,’ 18 nuaminge setiri, natofo isambu nenda darigeyari da geka eminge sedo gheteri. Enisetira, ‘E gita! Na vare ombena ava yagarena. Ava sedo, na kirumo aminda joyae arena.’ 19 Eniá setira, ‘E gita! Na bu-rumakava (oxen) ghabu sovenisoveni avaombena amo, evevari ai ekori, ava yagari dae erena. Ava sedo, na kirumoaminda, jo yae arena.’ 20 A eni mo se-tira, ‘E gita! Na evetu fifitumutani. Avasedo, na kirumo aminda jo yae arena.’21 Ne isambu aminge setero ningido, sara-mana katoá jovereghedo aira, nunda ba-jarikena osa setiri ningido, janje eko edo,

nunda saramana kato aikena setira, ‘Totoiyasi, evetu genembo emboroda tava ase!Makasi embo, evetu genembo daguna, aditi digoide isambu aghi edo unumbe bufurase!’ aminge setiri aira. 22 Sifo tufakoainda amboda, saramana katoá joveregheojira teredo, nunda bajarikena setira, ‘Ba-jari, setesa ava eteni. Avata vasa mo,isambu irira,’ setiri, 23 nunda bajariá se-tira, ‘Sekago jovereghe yasi! Evetu gen-embo vare doboda a emboroda tambaresa,kovionoghae saso foa terore! Na uju erena:nanda kambo bedo aeti. 24Avata na emingeresena: evetu genembo giti aghi etenaamo, jo foa nanda kirumo mindae arera,’ ”Iesu kasia aminge sisira.

14:25-33 Iesu Da Ambo Jimbi Nenda DuboIsambu Numokena Mutarera!

(Matthew 10:37-38)25-26 Sifo eni evetu genembo digarigo

Iesu de ise, nu jovereghenemokena emingesisira, “Mave nanda ambo jimbi ari ko-tarira amo, nunda noi numamo, nundanoaro a ghaguru, nunda nano namendi,nunda ai ghasovu, a tofo nunda uju avaimboe use, nanda uju avanembo arira aimi,nanda ambo jimbi nune arira. 27 Mavenanda amboda fuse, nandae sedo ambaridae oju arira amo, nu jo nanda ambo jimbiae arira. 28 Mave kambo itari dae sariraamo, nu giti anumbedo, nunda moni inonoarira, ai tefo, ava tegarira. 29 Nu itari daetuturo edo, tutumbi darari, nunda monidaiva arira amo, evetu genembo nu derejise eminge sarera: 30 ‘Givu! Genemboomo kambo itari tuturo etira, avata nundamoni daiva etira,’ sarera. 31 O saone! Kini(king) eni nunda isoro kakato mo 10,000ri. A gitofu da mo, 20,000 ri. Ne isoroari sarera amo, kini (king) giti setena amo,tege gogoghombarira. Isoro kakato in-ono arira o jo inono ae arira, ava tegegogoghombarira. 32 Jo inono ae arira amo,nu totoi aghi mutari ya emboro sorodagitofuá tambudo mainungarira. 33 Kaudaba aminga ava, ni nanda ambo jimbi aridae saresa amo, ni giti kotaresa, ‘Na fisi dauju a nanda gugua isambu kote dodo Iesuda ambo jimbi arena amo, inono arira, aitefo?’ aminge kotaresa.”

14:34-35 Iesu Karaje Da Kasia Sisira.(Matthew 5:13; Mark 9:50)

Page 129: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 14:34-35 126 Luke 15:2234-35 “Karaje nu roera evevagori. Avata

karaje sasaka e tive janje dadabarira amo,nu amboda jo aoro sekago jovereghe foakaraje ae arira. Ava sedo fugarera. Kaudaba aminga ava, nenda ari eko dotu-tuseva ava, sekago tuturo edo use Goddoyareva amo, evetu genembo jo foamanemokena sonemba a eveva eni bae arera.Geka emo, ne dengoro jave ningido, kotegogoghombevu!” aminge sisira.

1515:1-10 God Namonde Tava Edo, Unumbe

Bu Furarira.(Matthew 18:12-14)

1 Sifo eni, takesi bari kakato a gegen-embo ekoko mendenide dabade, Iesu dageka ningari dae fuseri. 2 Fera niningero,Moses da Geka ijuga kakato a kaifakakato+ misi masi sise Iesu dae siseri,“Genemboé nu gungubo kakato a derarikakatokena nati joká doruse, nemondedabade anumbedo bayau mindiraera,”aminge sero, 3 Iesu tuturo edo kasia evianemokena sisira.

4 “Sifi (sheep) kaifa kato eveva enii,nunda sifi 100 ava eke jokáda kaifa uru-rari, eni ya baghimbarira amo, nu nangeari? Amo, nu nunda sifi 99 ava vasaaminda dodo, ya dabako ava tava use iriatambarira. 5 Tambudo, ivuga use fum-budo, 6 kamboda yarira. Ya buvudo, nundakokomana a nunda nano namendi aghi arifuroro sarira, ‘Nanda sifi (sheep) baghim-betira ava tambudo, ivuga beká ava usedubo jama erena. Ava sedo, namondegumema use umo arera!’ aminge sarira.7 Kau daba aminga ava, evetu genembo 99eveva irarera amo, utuda aneya ivuga itakoarera. O genembo dabako ari eko emboava, dubo jovereghe God kena yarira amo,ne dabade utuda irise, ivuga teria beká avaarera.

8 “A eni mo saone: evetu eni nundamoni+ ghabu sovenisoveni irara ava,dabako baghimbarira amo, evetuá nunange ari? Amo, nu nanefa dungedo,mando jokáda nasarai doruse, tava udoya torugharira. 9 Torughedo, nunda bikábimono, nunda jao tatodae aghi ari furorosarira, ‘Na ivuga beká ava erena. Nanda

moni baghimbetira ava torugheteni. Avasedo, namonde gumema use umo arera.’10Na eminge resena: kau evetu ivuga etira,daba aminga ava, genembo dabako dubojovereghari, nunda ari ekoko vujegariraamo, God da aneya ivuga beká ava arera,”aminge sisira.

15:11-32 Vide Jamena Etoto Naká Aikena,Numamo Nunda Joka Ari Ava Ijugusira.

11 Aminge sise, Iesu sisira, “Genemboeni nunda vide jamena etoto naká dabadeiriara edo, 12 sifo eni, mandi amboi eredonumamokena setira, ‘Afa, ninda gugua am-baso baetera ava, oroko soro use, nandaboanda mutaso barena!’ aminge setiri,numamo amingedo mandi ambo aikena,nunda boanda mutiri bira. 13 Sifo mendeniainda amboda, mandiá nunda gugua anunda enda oriro edo, ainda moni budoreighiá dotira. Dodo aira, reighi sokaeninda buvudo, aminda irise nunda monisoesa fugetira. 14 Isambu fuge tefo etira,ainda amboda, reighi aminda baimara ekobeká siroretiri, nunda ungoda moni dad-abetira. 15A gido, nu aira genembo enikenasaramana bira. Genemboá mandi amodirigetiri aira, nunda fuka* kaifa use un-dudo ghetira. 16 Nu ighoii ambududuruse,fuka da bayau ava mindari kotetira. Amo,jo evetu genemboi da mindari da kaugoiraeri, sena vanembori. Mave enii nundaejo joka edo bayau mutaeri. 17Nu saramanause irara, sifo eni kotetira, ‘Na dara useni.Nanda afa da saramana kakato bayau in-ononda mindiraera. O namasi, ighoiimiambududurerena. 18 Ava sedo, na eredoya afakena sarena, “Afa, na nimokena, aGod kena dara useni. 19Na jo ninda mandibeká amingo iraeri. Avata joka asonanindasaramana kato eni aeteni,” ’ mandiá nuaminge kotedo, 20eredo numamokena aira.

“Mandiá nu soka beká firi, numamo fugegira. Fuge gosuse, joka edo mandi aikenasumbu aira, sandi ovinembedomuno etira.21 Muno iri, mandiá numamokena setira,‘Afa, na God kena a nimokena dara useni.Na jo ninda mandi beká amingo iraeri,’aminge setira. 22Avata numamoimi nundasaramana kakatodae aghi etiri ojera bu-vero gido, nemokena setira, ‘Totoi yasivu,

* 15:15: Jusi embo isambu, Moses da Agho Dari rea resira ava kotise, fuka kau ‘sino fuka dongono beká’ sise reeta edoghuseri, jo itako derae edo ghuseri. Ava sedo, mandiá tofo fitari vosari, fuka kaifa ari da saramana aetira amo, mekagari teria bekári.

Page 130: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 15:23 127 Luke 16:11

nanda tamo asugari evevago, ungo bum-buki, a ata jogha barago budo fuvu, numo-kena asugaove! 23 Edo yasivu, namondeburumakava da mandi (calf) unduse ir-era ava, de ojevu namonde kirumo aore!24 Ainda susu mo: nanda mandi evia am-bariva setena avata, nu jebuga ojira buvira.Baghimbusira ava, oroko ojighiri tambeni,’numamo aminge setiri, tuturo edo kirumoeteri.

25 “Mandi ainda koro vareda saramanaerara kamboda buvari dae fuse, yaru didi-vero ningira. 26 Ava nininguse, saramanakato enikena kori setiri ojira buviri ategietira, ‘Ne nanguse erevu?’ 27 Setiri, nusetira, ‘Ninda mandako oroko ojira buvira.Nu jebuga ojira buviri aindae sedo, ni-mamo burumakava da mandi (calf) unduseireira ava, dedo ojetira.’ aminge setiriningido, 28nunda koro janje eko etiri, kam-boda jo ya terae etira. Etiri ava gido, nu-mamo kamboda ghe vosedo, nunda mandibego foa terare dae setira. 29 Setiri, nundamandi begoá setira, ‘Kote gi! Na ghaekoghousa beká ava, ninda saramana kato edo,saramana use irena. Ninda sari ningariava use irena. Avata ni nandae rejo enijo ae iresa. Nanda kokomanade kirumoaono dae sedo, jo gouti (goat) mandi enimutae iresa. 30 O saone? Nanda namendiamo, nu kombo yagera use ninda guguasoesa etiri dadabetira. Etiri dadabetiri,jovereghe ojighira buviri, burumakava damandi evevago ava nundae sedo, dedoojetesi.’ 31Aminge setiri, numamoá numo-kena setira, ‘Nandamandi, ni nangae irera.Nanda gugua isambu nindari. 32 Avata na-monde oroko umo use ivuga aeteri. Aindasusu mo: ninda mandako ambariá setera,avata jebuga ojira buvira. Aira baghimbe-tira, ava tamberi,’ ” Iesu aminge sisira.

1616:1-13 Derari Kato Genembo Eni, Nunda

Bajarikena Dederuse, Nunda Bayau BuMindariDa Emboro Simbugedo Ghetira, Ainda Kasiari.

1 Iesu nunda ambo jimbikena sisira,“Genembo eni, nunda bajari da guguaroera a bisnis (business) isambu kaifa edoghetira. Sifo eni, evetu genembo eni-imi ojira, genembo ainda bajarikena ajisise setira, ‘Ninda saramana kato bagia

eraira.’ 2 Aminge setiri ningido, nunda ba-jari aghi etiri ojira buviri numokena setira,‘Ni saramana etesa ainda jokáda, dara etesi.Ava sedo, doyaresa. Ninda buku roeraisambu simbuge mutaso barena.’ Amingesetiri, 3 genemboá kotetira, ‘Bajari doy-ono dae setira ava sedo, na nangareni?Bako ghambarikena, na jo inono iraeri. Areighida birurughuse benunu sari mo, nameka erira. 4 Na emingarena. Na orokonanda kokomana sonembarena. Aindaamboda, na saramana doyarena amo, nena sonembuse, nenda kamboda uvu bayaukaifa ururoro irarena.’ 5 Aminge kotedo,evetu genembomendeni nunda bajarikenamoni mutaetera ava, aghi etiri ojeri. Ojerabuvero, genembo giti ojighira aikena se-tira, ‘Ni nanda bajarikenamo, nanjogomu-taetesi?’ setiri, nu setira, 6 ‘Na orivi (olive)da muka, 3,700 lita (litres) ava mutaeteni,’aminge setiri, saramana katoá numokenasetira, ‘Fefa na nindae gefusena, eviri.Totoi anumbedo, 3,700 ghajedo, do vose1,850 ava gembu ijoghako are!’ amingesetira. 7 Sedo, genembo enikena setira,‘Nanda bajarikena mo, mino nanjogo mu-taetesi?’ setiri, nu setira, ‘Na farava, 37,000lita (litres) ava mutaeteni,’ aminge setiri,saramana katoá numokena geka daba avasetira, ‘Ninda fefa eviri. 37,000 ghajedo,do vose 29,600 ava gembu, ijoghako are!’aminge setira. 8 Ainda amboda, saramanakato ainda bajari ojira, nunda saramanakato nange nange edo, nunda bayau bumindaetira da emboro simbugetira, aindaesakai setira. Ainda beká mo: evetu gen-embo mendeni fisi da uju ava eraera amo,ne jiro munjuderi. A gido, ne saramanae gogoghomberaera. O evetu genembousasada deingheraera amo, ne jo amingaeeraera.”

9 Aminge sedo, Iesu amboda sisira,“Ava sedo, enda da gugua a moni budoaimi futururaso, ninda kokomana endadasirorarera. Amboda ninda gugua amoni dadabarira amo, ni utuda natijoká darera. 10 Mave saramana kitakoe gogoghombarira amo, nu saramanatomanako ábarago e gogoghombarira. Omave saramana kitako use, gungubo sariraamo, nu saramana tomanako ábarago use,gungubo sarira. 11 Ni enda da guguaaimi saramana use dara aresa amo, God

Page 131: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 16:12 128 Luke 16:31nimokena gugua beká jo mutae arira.12 Ninda komana da gugua jo kaifa egogoghombae aresa amo, God tofo nindagugua jo mutari bae aresa.

13 “Ni bajari etoto aikena jo saramanaae aresa. Amingari saresa amo, eni dubobu gogogho aresa, eni imboe aresa. Bajarieninda geka ningido, nunda saramana egogoghombaresa. O bajari eninda gekaimboe use, nunda saramana imboeghaearesa. Ninda dubo monikena mutaresaamo, God kena jo mutae aresa. O God kenadubo mutaresa amo, moni jo kotae aresa,”aminge sisira.

16:14-18 Iesu GekaMendeni Mendeni Sisira.(Matthew 11:12-13; 5:31-32; Mark 10:11-12)

14 Iesu aminge setiri ningido, Mosesda Geka kaifa kakato, + ava ningido derejiseri. Ainda beká mo: ne moni dubobu gogoghombuseri. 15 Amingero gido,Iesu nemokena sisira, “Ne evetu genemboda dombuda nenda javo totofo jigheovoereraira. Avata God nenda dubo jokáeregosira. Koana evetu genembo dighighiuse uju eraera ava, God roera daba aindaebeghagha eraira.

16 “Moses a feroveta mendeniimi Godkena ya buvari da emboro manai da Gekaava gembudo vironu sedo ghuseri. Abua-mane nene niningudo refuara amo iriri,John Bafataito Ari Kato eredo, God nangenange emboro seka numokena afigedonunda natofo+ isambu kaifa arira, aindaBino Eveva ava, vironu sedo ghusira. Vi-ronu seari ningido, evetu genembo digariGod da natofo+ ari dae kotise, tofo tofomimuse foa gheraera. 17Avata God da Gekamo, jo dadabae irira. Utu endaghae gitidadabarira, avata God da Geka mo, evovo-dae irarira, jo geka kitako eni kosasaghaearira.

18 “Genembo eni noaro dodo eni fitariraamo, ainda javo yagerari. O mandi eni,evetu ghanjara ava fitarira amo, ainda javobarago yagerari,” Iesu aminge sisira.

16:19-31 Kotofuko Eni Lazarus Ghae IriaraDa Kikiri.

19 Aminge sedo, Iesu amboda sekagosisira, “Kiki tufako sari dae erena. Koto-fuko eni ireira amo, susu iti fafoderi. Nusifo ghousa ava, ujari avari eveva vanemboujuse avise ghedo ghetira. Oka bayau

barago eveva vanembo rise irei. 20 O gen-embo eni, javo Lazarus, nu makasi bekáedo irei. Nu tamo bedo gaetiri fasireari,nunda nano namendi nu unumbe budoyama, kotofuko ainda guro békada fite-oro anumbedo ghetira. 21 Kotofuko bayaurirurari susunda vosari, ava bu mindaridae kaifa use anumbirá ghedo ghetira.Anumbireari, sinomane foama Lazarus dagambisi sosofedo gheteri.

22 “Aminguse irara, Lazarus ambiri,aneya ojera nu unumbedo budo aera,Abraham da vasa eveva aminda dirigeteroirise, kirumo use dubo jamaghae irá ghedoghetira. Kotofukoá barago amboda ambira.Ambiri furugetero, 23 aira ari ekoko emboda mino mutari vasa aminda vosedo,mema itatamuse irá ghedo ghetira. Memaitatamuse, diti fuge, soka beká ava Lazarusnengae Abraham ghae anumbirero gido,24 kori setira, ‘Afa Abraham oó, na jokae! Na eminda avaraka jokáda memaitatamerena ava sedo, Lazarus dirige foa,nunda ungo konsirariimi uvuda fatido,bu nanda avivada sasaka are!’ 25 Amingesetiri, Abraham numokena setira, ‘Nandamandi, ni kote garesa! Ni giti endada iriasaamo, roera isambu eveva vanembo ruruseiriasi. O Lazarus mo, nu dubo memaghaeirise, eko vanembo budo ghusira. Avasedo, nu oroko eveva vanembo itatamerira.A ni mema itatameresa. 26 A eni mo,namondeda soroda, govi tomanako irira.Namane nemokena jo sembi yae arera. Anembarago namanekena jo sembu furaeareva.’

27 “Aminge setiri, kotofukoá sekagoAbraham kena setira, ‘Avori, Afa, nanimokena eminge benunu resena! Lazarusdirigaso jovereghe yama nanda afa dakamboda buvudo, 28 nanda nano namendighabu soveni aikena dengoro indaeti.Indari ningido, nenda ari ekoko vujegae-teri. Erama vasa eko eminda fureore daesise resena.’ 29 Aminge setiri, Abrahamnumokena setira, ‘Ninda nano namendiresesa amo, ne Moses a God da feroveta dageka ava, dengoro jave ningaeteri,’ amingesetira. 30Setiri, kotofukoá sekago Abrahamkena setira, ‘Afa Abraham, a jo inonoiraeri. O evetu genembo eniimi ambaridaghe ya buvari garera amo, ne tumonduse,nenda ari ekoko vujegarera,’ nu amingesetira. 31Avata Abraham numokena setira,

Page 132: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 17:1 129 Luke 17:19‘Ninda nano namendi amo, Moses a Godda feroveta da geka ava, jo dengoro javeningae eraera. Kau daba aminga ava, maveambarida ghe ere ya buvari garera, ábaragojo tumondae arera,’ ” Iesu aminge sisira.

1717:1-4 Komana Deraso Ari Eko Arira Amo,

Eko Bekári.(Matthew 18:6-7, 21-22; Mark 9:42)

1 Iesu nunda ambo jimbikena sisira,“Geka bekári: derari a ari ekoko ari mo,nu foa gheraira. Avata evetu genembomave, nenda kokomana deroro ari ekokoarera amo, ne sifo ambodamema teria bekáava tambarera. 2 Eveva mo: genemboánanda sasingu jo derae irari, gitofu enifoama, ghamana mindafu budo genemboainda duboda dighido, bu fugari kafurudatifughari dadabaeti. O genembo resenaeimi, nanda sasingu mendeni derari gido,God aindae sedo mema mutarira amo, ekoa bouvugori. 3Ava sedo, nenda irari kaifa egogoghombevu!

“Ninda komana ari eko arira amo,dombu békada saso doyarira! O nu dubojoveregharira amo, nunda dara ava kotedoyaresa. 4 Ninda komana sifo dabakoaminda umbu 7 ava, dara nimokena edofoa vujeguse, kote doyaso dae sarira amo,ni umbu 7 ava nunda dara kote doyaresa!”aminge sisira.

17:5-6 Tumondari Mo, Kau Emingori.5-6 Sifo eni, Bajari da ambo jimbi

numokena siseri, “Dengoro indaso, na-mane tumondari da emboro ava kasamae gogoghombarera!” aminge setero,Bajari nemokena sisira, “Nenda tumondarikitako, kau ika maine da vuji da kaugoava iraetira amo, ika teria gavideá a gidosaetevu, ‘Usumbe yasi, evada tifughase!’Aminge saeteva amo, nu amingaeti,”aminge sisira.

17:7-10 Namonde Bajari Da Saramana EGogoghombarera!

7 Aminge sise, Iesu sisira, “Na emingeresena: nenda saramana kato eni ya nendasaramana eni arira, o nenda sifi (sheep)kaifa use iria ungobu ari, unumbe bu foa

kamboda buvarira amo, ne jo nu ya bayaumindare dae sae eraeva tano. 8 Ai, neeminge sise seraeva tano, ‘Ni yasi, nandabayau iti bu foa mutaso mindone! Amin-gaso dadabari, ya bayau mindi jebugase.’9 Aminge sise, ne saramana katokena,‘aiyakoe’ teria jo sae eraeva. Ainda tukamo: nenda moniimi saramana kato da fak-ina a nunda saramana ava ofusevu; avasedo, nu nenda sari ningariri. 10Nemo, kaudaba amingori. God nu rea aovo dae sarira,ava areva amo, erá God nune aiyakoe saredae kaifa eove! Eminge sevu, ‘Atá, amonamondeda saramanari. Namonde mo,Bajari da saramana kakatori,’ ” Iesu amingesisira.

17:11-19 Iesu Setiri, Gegenembo BedodeGhabu Sovenisoveni Ava Jejebuguseri.

11 Iesunu Jerusalemaminda ise, FrovensiGalilee ghedo Frovensi Samaria sembi-yari dae use, 12 ira soro aminda natiboguda buvurutiri, gegenembo bedodeghabu sovenisoveni aimi, numo tambudoategi useri. Soka fetedo, 13 kori sis-eri, “Arie, Bajari Iesu, namanendae jokaaetesi!” aminge siseri. 14 Setero, Iesu fugegido sisira, “Yasivu, nenda tamo ijugaovo*God da fristiimi+ gaore!” aminge setiri, nejovereghe ise emboro soroda, ne isambujejebuguseri. 15 Avori, genembo dabakonu jebugusira ava gido, jovereghe fira bekafugutuse, God dae sakai sise ira, Iesu kenabuvurutusira. 16 Buvudo, aiyakoe sise Iesuda ata duruda du fasusira. Genembo amo,nu Jusi embo da gitofu Samaria embo daeniri. 17-18 Iesu numoá gido ategi usira,“Na seteno isambu ghabu sovenisoveni avajejebugeteri. Avata genembo ojighira Goddae sakai resira emo, nu God da natofoJusi embo da gitofuri. O nunda kokomanamendeni 9 amo, ne namane Jusi embo datotofori. Amo nangetirai jo foa God kenasakai sise, aiyakoe jo sae ereri?” 19Amingesedo, genembo aikena sisira, “Eredo yasi!Ninda tumondariimi jebugetesi,” amingesisira.

17:20-37 Evetu Genembo Da Koro+ SekagoJovereghe Furarira.

(Matthew 24:23-28, 37-41)* 17:14: Moses da Agho Dari ijugerira, mave tamo bedo gayarira, o kae javo ‘Leprosy’ barira amo, nu ya evetugenembo a reighi bogu isambu dodo, vasa ajagha irarira. O amboda jebugarira amo, nu yama nunda tamo fristikenaijugari gido, “Avori, ni jebugetesi!” sarira amo, nu sekago jovereghe ya natofode dabade irarira.

Page 133: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 17:20 130 Luke 18:820Moses da Geka kaifa kakato+ mendeni

fera Iesu kena ategi useri, “God namondeisambu kaifa ari da sifo† nanjigo siro-rari?” aminge ategi etero, Iesu nemokenasisira, “Amo jo ditiimi gari da kaugo iraeri.21 Mave jo foa sae arira, ‘Sifo evia ojirabuviri eregosenere,’ o ‘Ovia buvirore,’ a josae arira. Ainda beká mo: God anakoraojira, namondeda jokáda irira.”

22 Aminge sedo, nunda ambo jimbikenasisira, “Sifo amboda, Evetu Genembo daKoro+ totoi jovereghe furaetira, aindaeuju beká ava areva, avata nu sifo amindajo foa buvari gae areva. 23 Evetu gen-embo mendeni sarera, ‘Fuvu, emindagaove!’ o ‘Yasivu, ominda gaove!’ sarera.Erama nenda geka ava tumonduse yeove!24 Ainda beká mo: Evetu Genembo daKoro+ jovereghe furarira amo, nu joufena furae arira. Kau biria tarighedosovenisoveni sarige fetari giraera amingaava, Evetu Genembo da Koro+ fururari,evetu genembo isambu garera. 25Avata nagiti mema teria tafurono, evetu genembooroko endada irera eimi, na ighagha arera.26 Kau evetu genembo Noah da sifodaedo ghusera aminga ava, evetu genembokotae kotae ururoro, Evetu Genembo daKoro+ jovereghe furarira. 27 Natofo kotaekotae uvu bayau rise a evevetu fifituseirero, Noah nunda ghakada+ teretiri,usegha a gisiimi fira buvudo gaunghetirimindi sirivo useri. 28 A kau Lot da sifodaedo ghusera aminga ava ururoro, EvetuGenembo da Koro+ jovereghe furarira.Natofo kotae kotae uvu bayau rise, roeraoriro use, vare govuse, a kambo itutuseirero, 29 Lot reighi Sodom dodo iri, sifodaba aminda, God avaraka a ghamanabuburaghae averegetiri utuda ghe vosedo,evetu genembo ava isambu aviri sirivouseri. 30 Kau daba aminga ava ururoro,Evetu Genembo da Koro+ foa buvudoisagha arira.

31 “Ne ofoda‡ anumbirovo, sifo ava foabuvari gareva amo, erá nenda roera baridae sedo, kambo jokáda tereove! Kau dabaaminga ava, ne vare jokáda saramana arevaamo, erá jovereghe natida yeove! 32 Lotda evetu kau nange nange enda da gugua

dubo ruruse, jovereghe reighi Sodom fugegosiri, God setiri nu ghamana jinisira, avakote givu! 33 Mave nu enda einda guguakotise, nanda javodae ambari oju edo, nadoyarira amo, nu sifo amboda ambarira.O mave namo tumonderaira aindae sedo,nu daoro ambarira amo, amboda jebugaevovodae irari ava tuve barira. 34 Tumbadaba aminda,§ genembo eni nunda ko-managhae faro dabako aminda aviroro, enibudo ise eni doyarera. 35 Evetu eni nundakomanaghae farava vuji jasiroro, eni budoise eni doyarera. 36 Genembo eni nundakomanaghae vareda saramana ururoro, enibudo ise eni doyarera,” aminge setiri,37 Bajari da ambo jimbi numokena ategiuseri, “Reda bu yareri?” setero, Iesu nemo-kena sisira, “Ambari embo da tamo redabeteraira amo, riduna aminda joseraera,”aminge sisira.

1818:1-8 God Namondeda Benunu Ningiraira.

1 Erá manamana euredae sise, kotugoevovodae banunguse iroro dae sedo, Iesunemokena kasia evia sisira: 2 “Reighi eniaminda jaji (judge) eni irei. Nu God a evetugenembo jo kakara use igheghi ae edo ghe-tira. 3 Rori eni reighi daba aminda sifoghousa ava numokena yama, sonembaredae sedo, eminge benunu sedo ghetira:‘Evetu genembo mendeni nandae osogoeraera. Ava sedo, sonembururaso nandaroera barena,’ aminge sedo ghetira. 4 Sifoghousa ava, jaji (judge) amo sonembari im-boe edo ghetira. Avata ainda amboda tofomandi setira, ‘Na God a evetu genembo jokakara use igheghi ae eraena. 5Avata roriéjo sonembae arena amo, nu geka daba avasirurari e jararena. Ágido, sonembururononunda roera barira,’ aminge setira.

6 “A jaji (judge) da geka kote givu! 7 Jaji(judge) nu ekori. O God nu evevari. Avasedo, God danatofo sifo tumba evia nundaebanungururoro, nininguse ne jo ighaghaae arira. 8 Nu nenda benunu nininguse,totoi sonembarira. Avata Evetu Genemboda Koro+ jovereghe furarira da sifo aminda,

† 17:20: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera ava, tege garesa. ‡ 17:31: Afige,geka Matthew 24:17 ainda duruda tege garesa. § 17:34: Bajari Iesu tuturo eminda, geka ‘Tumba daba aminda...’resira emo, avose, nunda jovereghe furari da sifo o Ategi da Sifo aindae resira.

Page 134: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 18:9 131 Luke 18:27evetu genembo numoá tumonduse banun-guse iroro, foa tambarira, ai, tefo?” amingesisira.

18:9-14 Takesi Bari Kato Nengae Moses DaGeka Kaifa Katoghae Da Kasiari.

9 Evetu genembo mendeni ne totofosakai sise, evetu genembo mendeni imboeedo ghusera, aikena Iesu kasia evia sisira.10 “Kiki eni sari dae erena. Gegenemboetoto naká banungari dae sedo aera, Godda kamboda+ tereteri. Eni mo, Moses daGeka kaifa kato+, a eni mo, takesi barikatori. 11Moses da Geka kaifa kato+ ajaghafetedo, banunguse setira, ‘God Afa, aiyakoebeká resena. Na jo natofo mendeni emingoiraeri. Na bagia jo ae eraena. Evetugenembo da gugua jo dighighi ae eraena.Kombo yagera jo ae eraena. Na jo takesibari kato, nanda dengesida fetirira emingoiraeri. 12 Na fura evia inono umbu etotonaká, nimo kotise bayau kanangara eraena.Nanda gugua diti ghabu sovenisoveni avafitido, diti dabako budo nimokena mu-turaena,’ aminge sise banungetira. 13 Otakesi bari kato sovenikena fetedo, Godkena igheghi use tumo jo fainghaeri. Nufetirise, God da dombuda meka gosuse,umbeba sambedo yafakoda doruse, emingesetira, ‘Are, God Afa, na joka aetesi! Naari eko embori,’ aminge sise banungetira.14 Na nemokena eminge resena. God nutakesi bari kato da ari ekoko kote dotiri, nukamboda aira. O Moses da Geka kaifa kato+da ari ekoko jo kote doyaeri. Ainda bekámo: mave tofo nunda javo jighari erariraamo, nu foa ambokena arira. O mave nutofo fitari vosarira amo, amboda God nufitari vitarira,” Iesu geka aminge sisira.

18:15-17 Iesu Sasingako Mendeni Ava Esim-bugusira.

(Matthew 19:13-15; Mark 10:13-16)15 Evetu genembo mendeni nenda

sasingu veveyako Iesu kena budo fuseri,nunda ungoi esimbugare dae sedo. Budofera buvero, Iesu da ambo jimbi ava gidoghoghora siseri. 16 Sero ningido, Iesu setirisasingako fera numokena totorugeterosisira, “Sasingako emo erama buregeove!Dovu, namokena furore! Ainda tukamo: neivuga use nanda geka ningi tumonderaera.Mave amingarira amo, nu God da natofo+arira. 17Geka evia kotovo dae resena. Mavejo sasingako da kaugo ava ae arira, a kotugo

God jo tumondae arira amo, nu God danatofo+ jo ae arira,” Iesu aminge sisira.

18:18-30 Kotofuko Eni Nunda GuguadaeGhamo Ruruse, Iesu Ighagha Usira.

(Matthew 19:16-30; Mark 10:17-31)18 Aminge setiri, Jusi embo da kotofu

eniimi fira, Iesu kena ategi usira, “Ni ijugakato evevari. Ava sedo, se ningone! Na rejoava edo, jebuga evovodae irari amo tam-bareni?” aminge setiri, 19 Iesu numokenasisira, “Ni redae nandae ‘eveva’ resesi? Godnusuka numoá evevari. 20GoddaAghoDarini kasama eresa:‘Erama, yagera eove!Erama, komana deóvo ambeure!Erama, bagia eove!Erama, komanakena dederuse gungubo

seove!Nei nimamo kakara use, nenda geka

ningido ghevu!’ ”aminge sisira.

21 Kotofuá Iesu kena mino sisira, “Nasiroredo gimasada irise, agho dari resesaava, kaifa udo refuana genembo eteni,”aminge sisira. 22 Setiri, Iesu ava ningidonumokena sisira, “Dabako jo ae iresa.Ninda gugua a roera isambu oriro edo,ainda moni mo budo makasi embokenaghasaresa. Ghasedo, ni furaso namondedabade deingharera! Amingaresa amo, niamboda ya gugua evevago utuda baresa.”23Aminge setiri, kotofukoá ningido, nundaguguadae dubo mema ambarako usira.Ainda beká mo: nu guguaderi.

24 Dubo mema usira ava gido, Iesu sisira,“Evetu genembo susu iti fafode amo, foaGod da natofo+ arikena fakarago bekári.25 Sino fuka javo kamero (camel), ava kotegivu! Nu jo totoi ningu toka aminda tere yasovenikena buvae arira. Avata nu amindatere yari mo, raugakori. O evetu genemboguguade aimi God da natofo+ ari dae sareraamo, fakarago bekári.” 26 Aminge setiri,natofo ava ningido ategi useri, “Amingesaresa amo, God da natofo+ mave ari?”setero, 27 Iesu mino nemokena sisira, “Amojo, evetu genembo endada irera einda arida kaugo iraeri. Ne jo totofo nenda fak-inaimi, God da natofo+ ae arera. AvataGod mo, inonori. Nune, roera isambu arisirorarira.”

Page 135: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 18:28 132 Luke 19:1028 Aminge setiri, Peter numokena sisira,

“Kote gi! Namane nindae sedo, nama-nenda kambo a gugua isambu dodo na-monde dabade deingheraera,” aminge se-tiri, 29 Iesu numokena sisira, “Ai, resesaaindae, na geka beká nemokena resena.Mave God da natofo+ ari dae sedo, nundakambo, noaro, nano namendi, noi nu-mamo, o mandi sasinguá doyarira amo,30 natofo a roera resena emo, aminga avadigutururari oroko endada budo, jebugaevovodae irari ábarago, sifo amboda tuvebarira,” aminge sisira.

18:31-34 Iesu Nunda Ambari Da Geka Ava,Sekago Sisira.

(Matthew 20:17-19; Mark 10:32-34)31 Iesu nunda ambo jimbi 12 ava,

unumbe budo ira ajagha fetedo, nemo-kena sisira, “Ningivu! Namonde reighiJerusalem yari dae viti refera. God setiri,feroveta nene rejoá Evetu Genembo daKoro+ dae gefusera amo, reighi Jerusalemaminda beká isagha arira. 32 Nu amindasandi bundedo, namonde Israel embo dagitofukena mutoro budo, nu dere jise ã,nundae kosiva use, 33 ambíimi dedo, budaoro ambarira. Ambudo, sifo etodabanaká dadabari ainda amboda, nu sekagoambarida ghe, jebugedo erarira.” 34 Iesugeka sisira, ainda beká amo jungariri; avasedo, nunda ambo jimbikena jo isagha aeusira.

18:35-43 Iesu Setiri, Genembo Eni DitiDigoide Jebugusira.

(Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52)35 Iesu natofode dabade era, reighi

Jericho aminda buvari dae use, gen-embo diti digoide emboro dengesidaanumbirise, monidae benunu siri dari-guseri. 36 Darigero, javi niningusira.Ningido ategi usira, “E mavejori?” se-tiri, ne siseri, 37 “Nasareth embo javoIesu refirasi,” siseri. 38 Setero ningido,dudukughedo koko sise sedo ghusira,“Iesu, David da Mandi God mutari sisiraamo, nimori. Ava sedo, na joka eyo!”aminge sisira. 39 Setiri, evetu genembo gitiedo isera aimi, nu beka doyare dae sedobureguseri. Buregusera ava, nu jo itakodoyaeri; numo koko sise beka mindafugobeká kori sisira, “Arie, Iesu! Kini (King)David da Mandi God mutari sisira amo,nimori. Ava sedo, na joka eyo!” aminge

setiri ningido, 40 Iesu fetedo, genemboáunumbe numokena bu furoro dae setiri,budo fera buvero gido, genembo aikenaategi usira, 41 “Na rea aono dae uju eresi?”setiri, genemboá numokena sisira, “Bajari,saso nanda diti afigari sifo sevo gaeteni!”aminge sisira. 42 Setiri, Iesu numokenasisira, “Avori, garesa! Ninda tumondariimijebugetesi.” 43 Iesu aminge siri ainghaedabade, diti afigetiri, genemboá God kenaaiyakoe sise, Iesu da amboda isira. Natofoisambu ne ava gido, God dae sakai siseri.

1919:1-10 Zacchaeus Dubo Jovereghusira.

1-2 Genembo guguade eni javo Zaccha-eus, nu takesi bari kato da giti jighari edoireira ava, Iesu nu reighi Jericho amindateredo sembiri, Zacchaeus Iesu da binoningido, 3 numo gari dae kotisira. Evetugenembo digari Iesu gari dae totoruge Iesugosuse gajetero, Zacchaeus nu ata tufakoava sedo, gari bunisira. 4 A gido, Iesugari dae sedo, nu giti sumbu ira ikadavivitusira. 5Vitido anumbiriri, Iesu fira bu-vudo diti fainghedo, Zacchaeus gido sisira,“Zacchaeus, totoi fu vosase! Na orokoya nimokena avarena,” aminge setiri, 6 nubibitai fira vosedo, ivugaghae nati jokádorusira. 7Nati joká doriri, evetu genembomendeni ava gido, tuturo edo aji sise siseri,“Nu oroko genembo eko beká aikena yaavarira.”

8 Aminge sero, Zacchaeus eredo Ba-jarikena sisira, “Saono ningaresa! Nandagugua soro edo diti etoto fitido, eni makasiembokena mutarena. Na evetu genembodederuse rea rurusena, ainda inono ava ditidabako fitarena. Fitido, gugua diti etod-aba naká seka budo fitono ainde avonondenaká ari, ava mutono barera,” amingesisira. 9 Setiri dadabetiri, Iesu numo-kena sisira, “Resesa aindae resena, Godda jebuga nimokena a ninda totofokenaorokoá siroretira. Nembua Abraham Godnange tumondedo ghusira, aminga useiresa. 10 Na aindae sedo ojena irena.Evetu Genembo da Koro+ ambari embo avatambudo, sonembari dae sedo ojira irira,”aminge sisira.

19:11-27 Namonde Bajari Da Saramana EGogoghombarera.

(Matthew 25:14-30)

Page 136: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 19:11 133 Luke 19:3111 Evetu genembo nunda geka ava

niningero, Iesu tuturo edo, kasia eninemokena sisira. Amo, Iesu Jerusalembuvari dae utua iri gido, natofo kotiseri,“God evetu genembo endada kaifa arida sifo* utua erira tano.” 12 Amingekotero gido, Iesu kasia evia nemokenasisira, “Kiki eni sari dae erena. Kotofueni nunda reighi dodo, reighi enindayari dae simbugetira. Nunda kotari mo:aminda yari gido, saoro nu kini (king) edo,jovereghe foama tofo nunda reighi kaifaariá kotise, yari dae simbugetira. 13 Nu joyae irise, giti aghi etiri, nunda saramanakakato mendeni ghabu sovenisoveniava, ojighera numokena totorugetero,moni+ inono K10,000 avavaga budo, dabadaba mutiri beri. Bero gido, kotofukoánemokena setira, ‘Na irurono, moni eimibisnis (business) edo, nandamonimendenibuvu!’ aminge sedo, nu dodo aira. 14Avori,nunda natofo nu imboe eteri. Ava sedonu dodo iri, ne eredo aghi kakato muteronunda amboda aera buvudo, eminge seteri,‘Namane nu imboe erera! Nu jo jovereghefoa namanenda kini (king) ae arira!’

15 “Avori, reighi soka aminda seterokotofukoá kini edo, jovereghe ojira nundareighida buvurutuse, nunda saramanakakatokena setiri ojighera buveri. Buvero,nu ategi etira, moni aimi saramana edonanjogo tambera, ava saoro ningari daesetira. 16 Giti saramana kato enii teresetira, ‘Ni moni+ futusesa aimi, saramanaeteno ninda moni ghabu sovenisoveniseka siroretira,’ aminge setiri, 17 kotofukoánumokena setira, ‘Aiyakoe beká resena!Ni e gogoghombetesi. Ni saramanakato evevagori. Nanda roera jo digariiraeko mutena ava, nangedo eteso digetiribesi! Ava sedo, na saono ni reighi ghabusovenisoveni ainda bajari aresa,’ amingesetira. 18 Setiri ainda amboda, saramanakato enii teredo setira, ‘Bajari, ni moni+futusesa aimi, saramana eteno ninda monighabu soveni seka siroretira,’ amingesetiri, 19 kotofukoá numokena setira, ‘Nireighi ghabu soveni ainda bajari aresa,’aminge setira. 20-21 Amboda, enii teredosetira, ‘Na kasama erena, ni genembofakaragori. Ni evetu genembo mendeni

da roera ava nine tofo eraesa, a evetugenembo mendeni vare goveoro, aindabayau nine ya bamburaesa. Na aindaesedo, oju edo ninda moni+ ava budoemboi doghe jungeteno irira, evirere.”22 Aminge setiri, kotofukoá numokenasetira, ‘Ni saramana kato ekori! Nimoimboe kato, guka dagaya bekári. Nindakotari mo: evetu genembo da roera nanetofo ariri, a evetu genembo mendeni roeraveka goveraera ainda beká ava, nane yabambariá koteraesa. 23Ava sedo, ni nange,nanda moni evia bu ya banikada (bank)fitaso, aminda irari saramana ururoroainda baako sirorari, na jovereghe foabaeteni!’ aminge sedo 24 jovereghe, nundamendeni aminda fetirara aikena setira,‘Ne moni numokena ava saghimbe budo,saramana kato moni ghabu sovenisoveniava rurusira, aikena mutuvu bare!’aminge setira. 25 Setiri, dudukughedoseteri, ‘Bajari nangetiraimi? Moni ghabusovenisoveni futusesa ava, numokenairira,’ setero, 26 kini (king) sekago setira,‘Na eminge resena: mavekena rea irariraamo, mendeni mutoro, nu bari inono bekáava arira. O mavekena tefo beká, o itakoirarira amo, a barago saghimbe baoro, numakasi beká ava arira. 27 A eni mo: nandanatofo mendeni mave namokena gitofuuse, na erá kini eono dae seraera, avasandido budo fuvu! Nanda dombuda daovoamomonjegaore!’ ” Iesu aminge sisira.

19:28-40 Evetu Genembo Nati Joká Dorero,Iesu Ira Jerusalem Teterusira.

(Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; John 12:12-19)

28 Iesu aminge setiri dadabetiri, javi edogiti etiri, natofo ambo gaedo nemondeJerusalem iseri. 29 Era, reighi Bethanya Betfeij aminda buvurutuseri, enda jirofumbari javo Orivi aminda. Buvudo, Iesununda ambo jimbi etoto naká gategedodiriguse, 30 nemokena eminge sisira,“Reighi omo eregoseva? Ominda yabuvudo, Donki (donkey) da mandi eni buriedo dighero fetirira, ava tambareva. Donkiresena emo, mave jo viti aminda anumbedeinghae irira. Ava vujege bu furovo daeresena. 31 Vujegururovo, mave ‘Redaevujegerevu?’ sarira amo, eminge sevu,‘Bajari evia uju etira,’ aminge sevu!”

* 19:11: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 137: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 19:32 134 Luke 20:632 Iesu aminge setiri, ne era, donki

Iesu sisira ava tambudo, 33 vujegero, donkiainda totofoi fera ategi useri, “Ne redaedonki vujegerevu?” setero, 34 ne sis-eri, “Bajari evia uju etira.” 35 Amingesedo, ne donki mandiá Iesu kena budoiseri. Era buvudo, nenda tamo asugarimendeni ava kosedo, javureghe donki dagukada fitido, Iesu sonembetero viti anum-busira. 36 Anumbedo iri, nunda ambojimbi nenda tamo asugari a embo bokamendeni kosedo, emboroda dudo ero, nuainda etoda fetedo isira. 37 Emborodaise, enda jiro fumbari Orivi ganasa amindavosira, Jerusalem utua iri, Iesu da dore-vare digari tuturo edo, roera tomanako go-susera aindae koko sise, God kena aiyakoesise nundae sakai siseri. 38 Ne emingesiseri, “Orokaiva, orokaiva! Bajari dae sakaisaore! Kini (King) ni buvuruteresare! KiniBajari da javoda refira aindae, sakai saore!Orokaiva! Mainungari utuda irira, a God daduro iká bekáda eregosera,” aminge kokosido iseri.

39 Aminge sero ningido, Moses da Gekakaifa kakato+ mendeni, natofo jokádafetirise Iesu kena siseri, “Ijuga Kato, nindadorevare se beka doyore!” aminge setero,40 Iesu mino nemokena sisira, “Na emingeresena: ne beka doyarera amo, ghamanaeminda fafasirera eimi, koko sarera,”aminge sisira.

19:41-44 Iesu Jerusalem Dae Sorara Usira.41 Aminge sedo, Iesu ira Jerusalem utua

beká use, nu Jerusalem embodae sorarausira. 42 Sorara use, eminge sisira, “Nauju beká ava erena: ne mainungari daemboro gido kasama aetevu. Avata neemboro tambari dae e jarutereva. 43 Sifoamboda, gitofuimi foa nenda reighi jimbebirurughedo, enda ghambudo jefuru fugevitido, aminda viti jarige jokáda vosar-era. 44 Vosedo, nenda reighi sosighi edo,nenda natofo isambu daoro amomonjegar-era. Nenda reighi ghamanai itero irira avabejoro, aveverege vose dadabarira. Aindabeká mo: God nemokena orokoá ojighirautua erira ava, ne erebuneva,” amingesisira.

19:45-48 Iesu Ira God Da Kambo+ AmindaTere Fetedo, Ghoghora Sisira.

(Matthew 21:12-17; Mark 11:15-19; John2:13-22)

45 Iesu ira God da Kambo+ amindatere fetedo, tuturo edo, bisnis (business)embo aminda ofero,† ava gido ondisira.46 Ondise, nemokena sisira, “God setirinunda Geka jokáda geka eni gembero iriraamo, eviri:‘Nanda Kambo+ mo, banungari da kam-

bori.’God aminge sisira. Avata ne teredoamingevo, kambo emo kau tafasara kakatoda dobo a beku da kau avago edo irira!”aminge sisira.

47 Iesu nu sifo evia inono, God da Kam-boda+ ijugedo ghusira. Amingiri, fristi+ dakokotofu, Moses da Geka ijuga kakato+, aevetu genembo da babojegari Iesu daoroambare dae kotedo ghuseri, 48avata ne em-boro jo tambaeri. Ainda beká mo: natofoisambu nunda geka ningari dae uju use,evovodae Iesu de dabade irá ghedo ghuseri,ava sedo, emboro jo tambaeri.

2020:1-8 Iesu Nu Mave Da Javoda, Saramana

Edo Ghusira, Aindae Ategi Useri.(Matthew 21:23-27; Mark 11:27-33)

1 Sifo eni, Iesu God da Kamboda+ den-goro induduse, God da Bino Eveva avavironu siri, fristi+ da kokotofu, Moses daGeka ijuga kakato+, a evetu genembo dababojegari fera buvudo, 2numokena siseri,“Se ningore! Mave setiri ni saramana emoeresi? Ni mave da javoda, geka emo vironuresesi?” setero, 3 Iesu mino nemokenasisira, “Nambarago nemokena geka dabakoategi arena. Einda mino sareva amo, namave da javoda ojena amo, isagha saononingareva. Sevu ningone! 4 John BafataitoAri Kato, mave da javoda evetu genembobafataito edo ghusi, evetu genembo dajavoda, ai, God da javoda?”

5 Aminge setiri, ne tuturo edo tofo tofobeisiga use, se nininguseri, “Namonde kaunange nange sareri? Namonde ‘God dajavoda bafataito edo ghusira,’ sarera amo,nu sarira, ‘Ne redae John jo tumondaeusevu?’ sarira. 6 O kotugo namonde‘Evetu genembo da javoda bafataito edo

† 19:45: Afige, geka Matthew 21:12 ainda duruda tege garesa.

Page 138: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 20:7 135 Luke 20:23ghusira,’ sarera amo, natofo eminda to-torugetera eimi, namonde ghamanai dar-era. Ainda tuka mo: evetu genembo digarikoteraera amo, John nu God da ferovetaeniri,” aminge sedo 7 bunise, Iesu kenasiseri, “Namane erebunera,” 8 Setero, Iesunemokena sisira, “Avori, nambarago maveda javoda saramana eraena, nemokena josaono ningae areva.”

20:9-18 Vare Kaifa Kakato Da Kasiari.(Matthew 21:33-46; Mark 12:1-12)

9 Aminge sedo, Iesu nu natofokenajovereghedo, kasia evia sisira, Genemboeni aira vare simbugedo vaini da asi avagovetira. Govedo, furu dighi birurughetira.Ainda amboda, nu asi vuji damuka ava sim-bari vosari bari dae sedo, bako ghambira.“Kasia eni ningovo dae resena. Genemboeni aira, vare simbugedo vaini (wine) daasi ava govedo, vare amo evetu genembomendeni saramana use, moni futururorobari dae sedo, mutira. Evetu genemboaimi vare ava kaifa ero, nu dodo aira,reighi eninda ghousago irei. 10 Avori, asivuji bambari da sifo buviri gido, vare nu-mamoánundaboandabari dae sedo, nundasaramana kato eni dirigetiri, vare kaifakakatokena aira. Aira buviri, vare kaifakakato saramana kato aikena roera eni jomutae, nu sandi dedo ondero joveregheaira. 11 Amingetero gido, vare numamosekago nunda saramana kato eni dirige-tiri aira buviri, vare kaifa kakato numo-kena roera eni jo mutaeri. Ne eredo,nu dere jise avoda de ondero, joveregheaira. 12 Amingetero gido, vare numamoásekago nunda saramana kato eni dirige-tiri aira buviri, vare kaifa kakato num-barago de babasegedo ondero sumbira. 13Agido, vare numamo tofo mandi kotetira,‘Na emingarena. Nanda mandi dubo bugogoghomberaena ava, dirigaono yarira.Nu kakara arera tanojo,’ aminge kotise,nunda mandi ava dirigetiri aira. 14 Avatavare kaifa kakato ne numoá gosuse, tofotofo se ningeri, ‘Mandi omo, vare eindanumamo da mandiri. Amboda vare emo,nune barira. Ava sedo fuvu, namondenu daoro ambari, vare emo namondedatofodae baore!’ aminge sedo, 15 ne eredomandiá, vare jokáda sandi jumbudo aera,isaghada buvudo detero ambira.

“Avori, kote givu! Vare numamoáeredo foama, vare kaifa kakato aikenanange ari? Saono ningove! 16 Nu foamavare kaifa kakato amo dari amboro, varebudo evetu genembo mendeni kena mu-tari nene kaifa arera,” Iesu aminge se-tiri dadabetiri, natofo siseri, “Agá! Amoerama siroreure!” siseri. 17 Setero, evetugenembo mendeni, nu nange imboe edoighagha arera, ava kasama aoro dae sedo,Iesu dombu gongosedo natofokena sisira,“Aminge sareva amo, kote givu! God daGeka evia resira, einda tuka mo rejori?‘Ghamana eni, kambo itari kakatoi imboe

edo fugutusera ava, Bajari nunebudo

tutumbidae sedo fiti simbugedo, amindatuturo edo, nunda kambo itari daeerira.’

God da Geka aminge resira. 18 Avori,na eminge resena: mave ghamana etodadurarira amo, nu de gite ambarira. Oghamana aimi maveda etoda du fatariraamo, nunda tamo fati tafere ari ambarira,”aminge sisira.

20:19-26 Iesu Ava Dederuse, Ne Takesi Om-bari Da Susu Aindae Ategi Useri.

(Matthew 22:15-22; Mark 12:13-17)19 Iesu aminge setiri, Moses da Geka

ijuga kakato+ a fristi+ da kokotofu, neIesu sandi bundari dae kotiseri. Aindabeká mo: ne kasama useri, Iesu nendaesedo vare da kasia amo sisira. Avatane natofo da kotari aindae oju edo, Iesudotero isira. 20 Ava sedo, Iesu nange gekasembae eni sari, nu sandi budo gavanada kotofukena mutoro gavana da javodakoto aetera ava kotise, ne evetu genembomendeni dirigetero aera, geka beká sari-guse ategi mendeni mendeni useri. 21 Avakotedo, ne derari kakato gategetero era,Iesu kena buvudo siseri, “Ijuga Kato, na-mane kasama erera: ni sifo ghousa evia,geka bekáda sise ijugeraesa. Ni evetu gen-embo da kotari amo jo oju ae use, Godda uju avanembo ijugeraesa. 22 Ava sedo,se ningore! Namondeda Agho Dari nangeresi? Namondeda gitofu Rome embo dakotofukena takesi ombarera, ai tefo? Avase ningore!” aminge setero, 23 ne numoderari* dae kotido fusera ava, Iesu kasamausira. Kasama edo, Iesu nemokena sisira,

* 20:23: Afige, geka Matthew 22:18 ainda duruda tege garesa.

Page 139: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 20:24 136 Luke 20:4624“Moni eni ijugevu gaone! Moni tamonda,dangio a javo emo, mavedari?” setiri, nesiseri, “Rome embo da kotofu, namondeCaesar seraera, nundari.” 25 Setero, Iesunemokena sisira, “Avori, Caesar da tofoamo, Caesar dae mutuvu bare! A God datofo amo, God dae mutuvu bare!” amingesetiri, 26 ne ningido buniseri. Natofo dadombuda Iesu dederusera avata, nu gekaeko eni jo sae usira. Nu geka eveva sisira,aindae ne dudukughedo beka dadabuseri.

20:27-40 Ambarida Ghe Jebuge Erari Mo,Kau Mavegori?

(Matthew 22:23-33; Mark 12:18-27)27 Jusi embo da mendeni aindae Sadusi

embo+ seraera. Sadusi embo+ resena emo,ne eminge kotise seraera: ambari embo josekago jebugedo erae arera. Avori, Sadusiembo+ ainda mendeniimi fera, Iesu kenaategi useri, 28 “Ijuga Kato, God setiri, Mosesnu namondedae Agho Dari evia gefusira:‘Genembo mave evetu fitido, mandi

sasingu jo sirorae iroro ambariraamo, nunda ambo bego eniimiroriá, ambari embo ainda vekasirorare dae sedo, fitarira.’

29 “Avori, kiki eni sari dae erera. Ningi!Genembo dabako ainda vide jamena 7 avasiroredo iriari. Bego mo, nu evetu fitiraava, sasingu jo sirorae irero nu ambira.30 Ambiri, roriá nunda diroruimi fitira. Fi-tira ábarago, sasingu eni jo sirorae etero nuambira. 31 Aminguse, fifitero refara, ambonemboi bu fitido irara, nu barago ambira.32 Ainda amboda beká, roriá barago am-bira. 33 Avori, se ningore! Amboda evetugenembo isambu jebuge erariá seraesa.Gegenembo isambu 7 evetu dabako avafifituseri. Ava sedo, iria edo erari da sifoda,evetu amomaveda evetu ari? Bego aindari,o ambo aindari, aimaveda evetu ari? Ava seningore!”

34 Setero, Iesu mino nemokena sisira,“Oroko emo, evevetu vai eraera, a gegen-embo evetu fitiraera. 35Avata God sari sifoamboda evetu genembo eveva, ambaridaghe jebuge erarera ainda sifo aminda, gen-embo evetu jo fitae arira, a evetu genem-bokena jo vai ae arira. 36 Ne aneya da kauavavaga irarera, jo ambae arera. 37Kotugo,evetu genembo ambarida ghe jebugedo er-arera ava, Moses numbarago tofo mandiijugusira. Avaraka ika veveyako aindajokáda gambudo bubura iri gosusira ainda

sifoda, Moses da nombuamane anakorasirivo usera aindae, God nu geka evia setiriMoses gefusira:‘God, nembuamane Abraham, Isaac, a Ja-

cob anakora endada irise, tumon-duse iriara,

ã kotugo oroko tumonduse irera amo,namori.’

38 God aminge sisira aindae, namondekasama erera: ambari embo jo amborodadabaeri. Ava sedo evetu genemboisambu, ambari embo a jebuga embo isas-ambu God da dombuda jebuga irera,”aminge setiri, 39 Moses da Geka ijugakakato+ mendeni aminda fetirise, Iesu dageka ava ningido siseri, “Ijuga Kato, setesaamo, eveva bekári.” 40 Aminge sedo, Iesuda geka eveva ava ningido, ne sekago ategiari buniseri.

20:41-44 Keriso Mo, Nu Maveda Mandiri?(Matthew 22:41-46; Mark 12:35-37)

41 Iesu tuturo edo, nemokena ategi usira,“Mendeni seraera: God evetu genembosonembuse, Genembo eni mutari dae sisiraamo, David da mandiri. Amo nange reseri?Kote givu! 42 David nu tofo mandi GodDa Yaru Divari Buku aminda, Keriso daeeminge gefusira:

‘Bajari nu nanda Bajarikena sisira,“Fu, nanda ungo gimandukena anumbi-

raso, 43 ninda gitofu ninda fakinaava gosururoro,

ne de bundedo bu foama, ninda ata durudafitono fafasaore,” Bajari amingesisira,’

ava David gefusira. 44 Avori, genembo mo,nunda sasingu da bajariri. Mandi eni jo vitinumamo da bajari ae aeti. Ava sedo David,Genembo amboda furarira ava kotise, ‘nunanda Bajari’ sisira amo, nu jo tofo nundamandi ava kotise saeri. Nu Genembo ain-dae igheghi use, nunda Bajari arira ava sisesisira. Ava sedo, geka seraera amo, jo inonoiraeri,” aminge sisira.

20:45-47 Moses Da Geka Ijuga Kakato+ DaraEmingedo Ghuseri.

(Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40)45 Evetu genembo isambu Iesu da geka

niningero, nu nunda ambo jimbikenasisira, 46 “Moses da Geka ijuga kakatodae+eminge resena: nenda irari ava ijuje gigogoghombevu! Ne emingeraera. Natofoinendae sakai saoro dae sedo a nemo kakaraaoro dae sise, nenda tamo asugari koburu

Page 140: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 20:47 137 Luke 21:23edo deingheraera. Deinghudo ya ombarivasada buvuruturoro gido, evetu genembotumo bainghedo, nemo tumondedo kakarause ategi e gogoghombaoro dae sise, ujueraera. A nenda uju mo: ne kirumo abanungari dae use, totofo nenda fisi da ujuava kotise, anumbari vasa eveva vanembogategeraera. 47 Ne roriri da kambo agugua ava nenda tofodae ruruse, ya Godda Kamboda+ tere fetedo, natofoi nemogido, sakai saore dae sise, ghousa futobanungeraera. Avata God nu aindae sedo,sifo amboda nemokena mino eko beká avamutarira,” aminge sisira.

2121:1-4 Rori Da Jobari.(Mark 12:41-44)

1 Etiri dadabetiri, evetu genembo iti susufafode aimi fera, God da Kamboda+ Godkena joba fifitero, Iesu gosusira. 2 Avagosiri, rori enimakasi beká aimi fira, moni+ingigago veveyako beká etoto, inono 10toea da kaugo, ava fifitiri gosusira. 3 Gidosisira, “Na nemokena geka beká resena.Rori eregoseva omo, nu makasi bekári.Avata nu joba fitira amo, teria bekári.Mendeni da mo, jo nune fitira, ainghae in-ono iraeri. 4 Ainda beká mo: mendeni mo,ne guguaderi, avata ne itako fiteri. Roriomo tefo bekári, avata nu isambu fitira,”aminge sisira.

21:5-28 Enda Dadabururari, Tano MendeniSirorari Garera.

(Matthew 24:1-31; Mark 13:1-27)5 Evetu genembo mendeni God da Kam-

boá+ gosuse, aindae sakai siseri. Nundaghamana garigo, a joba mutero aimi eterogari eveva usira, aindae sedo sakai sis-eri. Sakai sero, Iesu nemokena sisira,6 “Kambo omo ne kotise reseva? Avori,ningivu! Na nemokena eminge resena.Gitofuimi foama Kamboó de bejoro, oindaghamana aveverege vose dadabarira aindaamboda, ghamana eniko jo nunda vasaireira, aminda irae arira,” aminge setiri,7 ne numokena ategi useri, “Ijuga Kato,setesa amo, nanjigo sirorari? Sifo ava,nange kasama aeteri? Sifo resesa foa utuaururarira amo, namane tano rejoá sirorarigosuse aminda kasama areri?”

8 Aminge ategi etero, Iesu nemokenasisira, “Ditii gosuse kaifa evu! Erama, evetu

genembo mendeni nemo dederuse gun-gubo sarera, ava tumondeove! Ainda tukamo: evetu genembo digari foama, gunguboeminge sarera, ‘Evetu Genembo da Koro+namori,’ o ‘Sifo buvira.’ Aminge sareraamo, nenda geka erama ningido, ainda am-boda amboda eove! 9 Ne tataya a isoro dabino ningareva amo, erama oju eove! A nusirorarira avata, enda emo jo sifo amindadadabae arira,” aminge sedo, 10 Iesu sekagosisira, “Natofo mendeni mendeni a gavanamendeni mendeni eredo, tofo tofo isoroarera. 11 Endada, dumo teria beká fururari,baimara a taono ekoko ava buvudo gharira.Utuda, ne tano ekoko a gari dombu enidombu eni ava sirorari gareva.

12 “Avata roera resena evia, jo siro-rae irari, ainda gitida, evetu genembomendeniimi foa ne sandido, nemokenafakarago aoro mema tambareva. Ne budoyaoro dengoro indari da kambo+ mendeniaminda, koto aovo ne budo diburada fitar-era. Ne namoá tumonderaeva aindae sedo,ne sandi bu yaoro, gavana da baboje-gari a kini (king) mendeni da dombudafetedo koto areva. 13 Ne koto use, nandaBino Eveva ava osa sirurovo ningarera.14Avata ainda sifoda, ne rea sareva aindae,erá koteove! 15 Ainda beká mo: nanesonembururono, ne dubo kotise vironuevevago a bouvugo ava saovo, namondedagitofu mino sari bunarera. 16 Nendanei nimamo, nano namendi, ai ghasovu,a nenda kokomana ne ighagha edo mu-toro, ne mendeni, gavanaimi daoro sirivoareva. 17 Ne namoá tumonderaeva aindaesedo, evetu genembo isambu ne imboearera. 18 Avata erama oju eove! GodAfa kaifa ururari, ne ambarida ghe eredojebugareva. 19 Ava sedo, fakina edo fetegogoghombevu! Amingareva amo, Godsari ne jebugareva.

20 “Gitofu da isoro kakatoimi, Jerusalemjimbe birurughururoro gareva amo, nekasama areva, ‘Jerusalem oroko ava debejedo sosighi arera.’ 21 Ne Frovensi Ju-dia eminda irareva amo, eredo sumbu ya-sivu, doriri ominda jungove! Ne Jerusalememinda irareva amo, totoi buvudo yasivu!Ne ajagha irareva amo, erama Jerusalememinda fureove! 22 Ainda sifoda, God daGeka rejodae resira amo, beká sirorurariGod da janje eko eminda isagha ari gar-era. 23 Mará! Na, evevetu mave sifo

Page 141: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 21:24 138 Luke 22:7aminda tamo bouvu edo irarera aindae,dubomemaerena. Ainda bekámo: evevetusifo aminda kaurighae irarera, o sasingakoveveyako ami futuse irarera amo, ne sum-bari dae ató barago use, mema mindafugoava itatamarera. God nu reighi Israeleminda a Israel embokena, nunda janje ekoijugari mema teriago beká ava itatamar-era. 24 Israel embo mendeni mo, gitofuimidaoro sirivo arera. A mendeni mo, buya reighi eninda oriro aoro, oro enindasaramana kakato arera. Amingururoro,Israel embo da gitofuimi reighi emo jighi-roro, God sifo fifitusira ava foa buvari gido,reighi emo dodo yarera.

25 “Utuda, ijiimi, inuaimi, a damanaimiGod tano ururari garera. Endada, evatomanako eko, maso a vorughae sufu-ruroro, gavana mendeni nenda natofodegido oju edo bunarera. 26 Utu da fakinaraugo ururari, iji, inua, a damana da us-asa sembae janimbuse, sembae sufururoroevetu genembo garera. Gido, enda baragototoi sembae ururari, ava gosuse sifo tu-fako kaifa use, ojuimi jinongu tambarera.27Amingururoro, Evetu Genembo da Koro+foroga jokáda, fakina a usasa tomanakoainghae vose furururari garera. 28 Roeraresena evia, tuturo edo sirorurarira amo,ere fetedo tumo fainghevu! Ainda bekámo: nenda jebuga a sonemba foa buvaridae use arira,” aminge sisira.

21:29-33 Ika Kayuyu Da Kasiari.(Matthew 24:32-35; Mark 13:28-31)

29 Iesu tuturo edo, kasia evia nemokenasisira, “Ika mendeni a ika kayuyu kotegivu! 30 Tunó seka yaughururari gido,kotareva, ‘Borija da sifo buviri, beká jigharidae erira,’ ava kasama areva. 31 Kau dabaaminga ava, roera setena ava sirorurarigareva amo, ne kasama areva, ‘God nundanatofo+ kaifa ari da sifo ojighira utua erira.’

32 “Geka evia kotovo dae sise resena!Roera setena ava sirorurari, evetu gen-embo oroko siroredo endada irera eindamendeniimi garera. Mendeni ambarera,avata mendeni jo ambae iroro sirorarigarera. 33 Utu enda dadabarira avata,nanda geka mo, jo dadabae arira, evovodaeirarira,” aminge sisira.

21:34-38 Iesu Numo Kaifa Aoro Dae Sisira.

34 Aminge sise, nu sisira, “Kaifa egogoghombuse irivu! Erama uvu bayau ko-tise, nenda fakina isambu tamo a fisi da ujuaindae muteove! Amingareva amo, Ategida Sifo foa buvari ne bunareva. 35 Kau okakotae sumbudo votoda omburaira amingaava, evetu genembo isambu bunedo iroro,Sifo amo foa buvari aminda ombarera.Eramaamingeovedae sise resena! 36Fakinaedo, roera eko setena aimi, nemo gam-beure dae sedo, evovodae kaifa gigita use,banunguse irivu! Veka eveva vanembo use,sifo amboda ya ivugaghae, Evetu Genemboda Koro+ da dombuda buvu fetari dae sedo,banunguse irivu!” aminge sisira.

37 Sifo aminda, Iesu nu ataeghae yaGod da Kambo+ aminda dengoro indido,tumbaghae jovereghe foa, enda jiro fum-bari javo Orivi aminda avido ghusira.38Amingeari, natofo isambu ataeghae bekáeredo, Iesu da geka ningari dae sedo, yaGod da Kambo+ aminda teredo ghuseri.

2222:1-6 Iesu Daoro Ambare Dae Sedo, Man-

aka Garuseri.(Matthew 26:1-5, 14-16; Mark 14:1-2, 10-11;

John 11:45-53)1 Yisti Kanangara Ari da Kirumo+, o

Jarige Yari da Kirumo+ seraera amo, firautua iri, 2 fristi+ da kokotofu a Moses daGeka ijuga kakato+ tuturo edo, Iesu daoroambare dae, emboro kakova useri. Amin-gusera da beká mo: ne natofodae oju useri.3 Amingero, Satan ira Judas kena asugedonunda janje jokáda teterusira. Judas resenaemo, nu Keriot embori. Iesu da ambo jimbi12, ainda eni numori. 4 Satan numokenaasugetiri, Judas nu eredo ira, fristi+ dakokotofukena a God da kambo+ da kaifakakato da giti jigharikena buvudo, Iesu avaaito use nenda ungoda fitari dae sisira.5Aminge setiri ningido, ne ivuga edo Judaskena moni mutari dae siseri. 6 Setero,Judas nu ‘avori’ sedo tuturo edo, Iesu nangeufena budo nenda ungoda fitaetira, aindaemboro ava kakova usira.

22:7-13 Iesu Nunda Ambo Jimbide Dabade,Jarige Yari Da Kirumo+ Ava Simbuguseri.

(Matthew 26:17-25; Mark 14:12-21; John13:21-30)

7 Yisti Kanangara Ari da Kirumo+ aindasifo kakara tuturo ari dae iri, natofo Jarige

Page 142: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 22:8 139 Luke 22:31Yari da Kirumodae+ sifi (sheep) da ma-mandi de ojarera da sifo fira buvuru-tusira. 8 Sifo aminda, Iesu nu, roera sim-bugaoro dae sedo, Peter nengae John ghaediriguse nemokena sisira, “Yasivu, JarigeYari da Kirumo+ namondedae sedo sim-bugaove!” 9 Aminge setiri, ne ategi useri,“Namane vasa ningiaminda ya kirumo sim-bugareri?” aminge setero, 10 Iesu nemo-kena sisira, “Ningivu! Yasivu Jerusalemaminda teredo, genembo eni okia bu uvudimbudo, fururari tambodo, nunda am-boda yasivu! Nu reda ya terarira amo,vasa daba aminda yasivu teredo, 11 kambonumamo aikena sevu, ‘Ijuga kato emingesetira, “Na vasa reda teredo, nanda ambojimbide dabade, Jarige Yari da Kirumo+simbugedo mindareri?” ’ 12Aminge saovo,nune ne bu ya kambo duruda, a dodo, vitivasa ikáda ijugari gareva. Vasa eveva mo,aminda simbugetero irira, ava tambareva.Namondedae sedo, kirumo aminda sim-bugevu!”

13 Iesu aminge setiri, ne era, roeraisambu Iesu sisira ava tambudo, Jarige Yarida Kirumo+ aminda simbuguseri.

22:14-23 Bajari Da Kirumori.(Matthew 26:26-30; Mark 14:22-26; 1 Corinth

Embokena 11:23-25)14 Ungobu iri bayau mindari da

sifo buviri, Iesu nunda ambo jimbidebayau mindari dae, teredo anumbuseri.15Anumbetero, nu sisira, “Na oroko memaitatamarena. Avata giti Jarige Yari daKirumo+ emo, namonde dabade mindaridae uju beká ava erena. 16Na kirumo emosekago jo mindae irono, ainda beká avasirorari, God Afa nunda natofo+ tofomandikaifa ururari mindarena.”

17 Aminge sedo, nu agha bu jighiri ere-tiri, God kena ‘aiyakoe’ sise nemokenasisira, “Vaini (wine) emo budo, soro emindivu! 18 Na nemokena eminge re-sena: na vaini (wine) jo mindae irono,God foa buvudo nunda natofo+ kaifa uru-rari ainda sifo aminda, na sekago min-darena.” 19 Aminge sedo, farava budoGod kena ‘aiyakoe’ sedo, jighi embebegedonemokena futuse sisira, “Nanda tamo nen-dae sedo erefutena evirere. Bu mindivu!Kotugo evia bu rise, na kotedo ghevu!”20 Bayau mindero dadabetiri, kau daba

aminga ava, Iesu nu agha budo, nemo-kena futuse sisira, “God nune beka gago-juse, numokena ya buvari da emboro+ seka,nanda ororoimi afigari sisira amo, eviri.

21 Avata na, eminge resena: mavenamoá aito arira amo, nu eminda namondedabade anumbirera. 22 Evetu Genembo daKoro+, nu God da uju ava use ambarira.Avata genembo mave numo aito ari ai am-barira amo, nu mema a bouvu teriago avabarira,” 23 Aminge setiri ne dudukughedo,tuturo edo totofo bunise se nininguseri,“Iesu resira omo, mave ari?” aminge senininguseri.

22:24-30 Iesu Da Duruda Mavejori, Ava SiseBeisiga Useri.

(Matthew 20:24-28; Mark 10:41-45)24 Aminge sise ne tuturo edo, mave Iesu

da duruda bajari aetira, aindae beisigauseri. 25 Amingero, Iesu nemokena sisira,“Enda da kokotofu, ne kovionoghae se-oro nenda natofo nenda geka ningido avaeraera. Ava edo, ne kaifa sembae use,evetu genembo nendae ‘kavevera kaka-tova’ saoro dae sise eraera. 26 Avata ne joamingae areva. Bebego ne, nenda ambobotavo ari dae sedo, jovereghe ambo da kaugoareva. A kokotofu ne, nenda sabua tavoari dae sedo, jovereghe sabua da kaugoareva. 27 Mavejo mo teriari? Anumbirágheraira avori, o bayau muturaira, avori?Anumbirá gheraira amo, nu teriari. Avatanamo, nenda jokádanendae sabua+ eraena.

28 “Namonde dabade deinghuse mematafureono nanda karona edo ghusevu.29 Ava sedo, kau nanda Afa namokena fak-ina muteari, evetu genembo kaifa eraena,kau daba aminga ava, na nemokena fak-ina mutono kokotofu areva. 30 Na sifoamboda evetu genembo reda kaifa arenaaminda, ne namonde anumbedo bayaudabade mindarera. Kotugo, ne kokotofu daavo anumba 12 aminda anumbirise, Israelembo da oro isambu 12 ava nene kaifa edoghareva,” aminge sisira.

22:31-34 Peter Iesu Ighagha Arira Ava, IesuNu Giti Osa Sisira.

(Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; John13:36-38)

31 Aminge sise, Iesu sisira, “Simon,dengoro jave nininguru! Satan nu Godkena benunu sisira: God nange doyari

Page 143: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 22:32 140 Luke 22:55nu foa, nenda fakina dere gosuse iju-jaeti. Amo, ne fakina areva, ai, tefo?32 Avata, ninda tumondari inono ari fetasodae sedo, na banungumutani. Ni namo-kena jovereghedo foa, fakina baresa amo,ninda nano namendikena fakina futusekaifa aresa!” 33Aminge setiri, Simon Peternumokena sisira, “Bajari, ni dibura aresaamo, nangae arera, o ya ambaresa amo,ábarago nangae dabade ya ambarera,”aminge setiri, 34 Bajari numokena sisira,“Peter, na nimokena resena: sifode kokorasifo jo karigae irari, ni na umbu etodabanaká ighagha aresa,” aminge sisira.

22:35-38 Dara Furarira.35 Ainda amboda, Iesu nemokena sisira,

“Ne giti dirigeteno iseva amo, ne javo, ataasugari, a roera isambu dodo isevu. Roerainono etiri isevu, ai tefo?” aminge setiri,ne siseri, ‘Inono bekári.’ 36 Setero, Iesunemokena sisira, “Avata oroko nemokenaeminge resena. Nemokena ati o javo irariraamo, buvu! Nemokena isoro da kaiya tefoirarira amo, avori, nenda tamo asugarimendeniimi oriro edo, eni ombuvu! 37 Airesira amo: God setiri nunda Geka aminda,nandae sise eminge gefuseri:‘Tafasara kakato deoro sirivo eraera

aminga ava, detero nu ambududu-rusira,’

Ainda geka a geka mendeni mendeni nan-dae sise gefusera amo, oroko isagha ari daeerira,” aminge setiri, 38 ne nunda geka datuka ava kasiguse numokena mino siseri,“Bajari, gi! Isoro da kaiya etoto nakáevirere,” setero, nu sisira, “Avori, gekaeminda tano e doyore!” sisira.

22:39-46 Iesu Nunda Ambo Jimbide Dabade,Enda Jiro Fumbari Javo Orivi, Aminda Banun-gari Dae Sedo Iseri.

(Matthew 26:36-46; Mark 14:32-42)39 Aminge sedo, Iesu nu javi edo, enda

jiro fumbari javo Orivi ya ghedo ghusira,aminda isira. Iri, nunda ambo jimbinunda amboda iseri. 40 Era vasada bu-vudo, nu nemokena sisira, “Erama Sa-tan foa nemo dereuri ari ekoko eove daesedo, banunguse irivu!” 41 Aminge sedo,nu eredo nunda ambo jimbi dodo itakosoka ira, kauboi dadarigedo banungusira.42 Banunguse sisira, “Afa, ni uju aresaamo, mema teria namokena refira evia,saso darigaeti. Avata jo nanda uju avaae arena. Ninda uju ava arena,” aminge

siri, 43 aneya utuda ghe fira, fakina mutaridae, numokena isagha usira. 44 Etiri, Iesunu mema itatamuse ininighae banungiri,nunda ófofo kau ororo da kaugo ava buvu-rutusira.

45 Banungetiri dadabetiri, Iesu eredojovereghe nunda ambo jimbikena ira bu-vudo, ne fafasedo avéro gosusira. 46 Gidosisira, “Ne redae fafase ravevu? Ere ba-nungevu, erama Satan foa nemo dereuriari ekoko eove dae sise resena!”

22:47-53 Iesu Sandi Bundiseri.(Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; John

18:3-11)47 Iesu aminge siri, nunda ambo jimbi 12

ainda eni javo Judas, emboro ijugiri gegen-embo mendeni fuseri. Fera buvero, JudasIesu muno ari dae sedo, ira numokena bu-vurutusira. 48Buviri, Iesu Judas kena sisira,“Geka bekári? Ni namoá nati joká doruse,gitofukena aito eresa, ai?” aminge setiri,49 Iesu da ambo jimbi mendeni nemondefusera amo, Judas da ari ava gido, gegen-embo rea ari dae usera ava kasama edo,Iesu kena ategi useri, “Bajari, namondekaiyai jaore, ai?” aminge sero, 50 nendaeniimi fristi+ da giti jighari ainda sara-mana kato da dengoro gimandukena ava jegafugetiri dudurusira. 51 Etiri, Iesu sisira,“Erá amingeove!’ Sedo, saramana kato dadengoro bu fitiri takegha usira. 52 Takeghaetiri, fristi+ da kokotofu, God da Kambo+kaifa kakato da babojegari, a evetu gen-embo da babojegari numo sandari dae bu-vurutusera, aikena sisira, “Ne redae kaiya agandigha budo, namo sandari dae refevu?Na jo tafasara kato iraeri. 53 Namondesifo ghousa God da kamboda+ irise, ijugedoghusena amo, nangusiraimi na aminda josandae edo ghusevu. Avata oroko Satan dafakinaimi, kau tumba da kaugo, reighidaerejirira,” aminge sisira.

22:54-62 Peter Nu Iesu Ighagha Usira.(Matthew 26:57-58, 69-75; Mark 14:53-54, 66-

72; John 18:12-18, 24-27)54 Setiri, gegenemboá Iesu sandi budo

era, fristi+ da giti jighari ainda kambodateteruseri. O Peter mo, nu itako am-bokena fetiriri, ne giti ero, nu ambodaamboda udo ira kambo ofotighi amindabuvurutusira. 55 Kambo ainda ofotighiaminda avaraka usetero iriri, ira teterusira.

Page 144: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 22:56 141 Luke 23:8Teredo ira, avaraka tinguda evetu gen-embo mendeninde dabade anumbusira.56 Saramana kato gagara eni fira, Pe-ter anumbiriri gido, tataseguse sisira,“Genembo emo, Iesu ghae deinghedoghusira.” 57 Setiri, Peter ighagha use,mino numokena sisira, “Evetu, ni genemboresesa amo, na bunari bekári.” 58 Amingesetiri ainda amboda, genembo eni firaPeter gido numokena sisira, “Nimbaragonunda eniri,” setiri, Peter kovionoghaenumokena sisira, “Tefo, a jo namo iraeri.”59 Ainda amboda, itako* fetedo, genemboeniimi fira kovionoghae sisira, “Gekabekári. Genembo emo nu Galilee embori.Ava sedo, nu Iesu da eniri,” amingesetiri, 60 Peter mino numokena sisira, “Nigungubo beká resesa! Na bunariri,” sisira.

61 Aminge siri, kokora sifo karigusira.Etiri, Bajari nu jovereghedo, Peter avatatasegiri, nu Bajari geka rea sisira, avakotisira. “Sifode kokora sifo jo karigaeirari, ni na umbu etodaba naká ighaghaaresa.” 62 Peter nu ava kotedo, ira buvudoisaghada fetedo, sorara janjagughae usira.

22:63-65 Iesu Dere Jise Doruseri.(Matthew 26:67-68; Mark 14:65)

63Amingiri, isoro kakato Iesu kaifa useraaimi, ne Iesu dere jise doruseri. 64 Ditigajedo doruse siseri, “Ni God da ferovetaeniva seraesa. Ava sedo, javo se namaneningore! Ni mave eredori?” aminge siseri.65 Aminguse, numoá dere jise, geka ekokomendeni mendeni numokena siseri.

22:66-71 Iesu Jusi Embo Da Babojegari DaDombuda Fetetiri, Koto Useri.

(Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; John18:19-24)

66 Sifo atetiri, Jusi embo da babojegari,fristi+ da kokotofu, a Moses da Geka ijugakakato+ fera totorugetero, mendeni Iesuunumbe budo fera teteruseri. 67 Teretero,kokotofu Iesu kena ategi useri, “Se ningore!God evetu genembo da ari ekoko kote do-yari dae sedo, Genembo eni mutari sisiraamo, nimori, ai, jo nimo iraeri?” amingesetero, nu mino nemokena sisira, “Na reasarena amo, ne jo tumondae areva. 68 Onane ategi arena amo, ne mino jo sae

areva. 69 Avata na nemokena eminge re-sena: Evetu Genembo da Koro+ oroko tu-turo edo, God Fakina Kato ainda ungo gi-mandukena anumbedo, evovodae irarira,”aminge sisira. 70 Setiri, ne sekago ategiuseri, “Ni God da Mandi gido resesa?”setero, nunemokena sisira, “Reseva avori!”aminge setiri, 71 ne siseri, “Ningevu! Nuaminge siri, God da javo eko etira. Geka eniredae ningareri? Nunda ari eko ava, tofonunda bekai siri niningerevere!” amingesiseri.

2323:1-25 Pilate Da Dombuda Koto Useri, A

Kotugo Sekago Herod Da Dombuda Koto Useri.(Matthew 27:1-2, 11-26; Mark 15:1-15; John

18:28–19:6)1 Aminge sedo, ne isambu eredo Iesu

budo, Rome embo da kotofu frovensi Judiakaifa edo ghusira, javo Pilate aikena iseri.2 Era buvudo, Pilate da dombuda Iesu daeaji sise, geka eminge siseri, “Genembo emo,namanenda natofo dederuse, erá nendaRome embo da kotofukena takesi ombeoredae sise irá gheraira. A eni mo: nu Kerisova seraira. Amo, nu tofo kini (king) ari daesise seraira,” aminge siseri. 3 Setero, PilateIesu kena ategi usira, “Se ningore! Gekabekári: ni Jusi embo da kiniri, ai tefo?”setiri, Iesu sisira, “Ava nine resesare.”

4 Aminge setiri, Pilate fristi+ da kokoto-fukena a natofokena sisira, “Nunda daraeni na jo tambaeri. Saono dibura ari, osaono daoro ambari da beká eni jo tam-baeri,” 5 Ningido, ne sekago kovionoghaesiseri, “Nu Frovensi Judia eminda vironusise, evetu genembo da ghamo derari er-ari, titigho aore dae seraira. Nu FrovensiGalilee aminda tuturo edo fira, eminda kaudaba ava eraira,” aminge setero, 6 Pilateava ningido nemokena ategi usira, “Gekabeká reseva? Genembo emo Galilee em-bori?” 7 setiri, “Ai!” setero ningido,Kini (King) Herod kena bu yaoro dae se-tiri, ne Iesu budo iseri. Ainda beká mo:Kini (King) Herod resena emo, nu FrovensiGalilee ainda kotofukori. Sifo aminda, nuJerusalem irei.

8 Era teretero, Herod nu Iesu gido ivugausira. Ainda beká mo: nu anakora Iesuda bino ningido, numo gaetira aindae ujubeká ava use irei. Iesu nune tano eni ari

* 22:59: Tuturo eminda, ‘itako fetedo’ gefusera amo, tamo foyago da gekaimi ‘one hour’ resira.

Page 145: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 23:9 142 Luke 23:35nunda ditii gaetira, ava Herod nu uju usira.9 Ava sedo, nu Iesu kena geka mendenimendeni ategi usira. Avata Iesumino enikojo saeri. 10 Ava gido, fristi+ da kokotofua Moses da Geka ijuga kakato+ eredo, ajisise Iesu dae geka ekokomendeni mendenikovionoghae siseri. 11Aminge sedo, Herodnunda isoro kakatode, Iesu gukai mutudodere jiseri. Aminguse, nu meka gare daesedo, ne tamo asugari eveva ava budo feraIesu kena asugetero, kini (king) da kaugoetiri, mutero sekago jovereghe Pilate kenaisira. 12 Herod nengae Pilate ghae osogoedo ghusera ava, sifo daba aminda nengaekomana useri.

13 Pilate nu fristi+ da kokotofu, evetugenembo da babojegari, a natofo isambuaghi etiri fera totorugetero, 14 sisira, “Negenembo budo ojigheva emo, ‘nune natofoda giti sembae jighari,’ ava setevu. Ne ajisise, nunda dara mendeni mendeni setevaainda beká mo, na jo tambaeri. Nendadombuda koto use, nunda dara eni jo tam-bae erena. 15 Herod barago, Iesu da daraeni jo tambae edo, nu mutiri jovereghenamokena ojighira. 16 Na nanda mendenisaono nu ambíimi dedo, dirigaoro yarira.”

17-18 Aminge setiri, natofo isasambukoko sise siseri, “Iesu, dege ambare! OBarabbas mo, dirige yare!” (Ne Barabbasdae sisera da beká mo: Pilate nu JarigeYari da Kirumo+ da sifo aminda mo, diburaembo eni doyeoro foa buvudo ghusira.)*Pilate nu kirumo da agho dari kotise, Iesudoyari yare dae sisira, avata natofo mo, neBarabbas ava doyari foa buvare dae siseri.19Barabbas resera emo, nu genembo ekori.Numo diburada fifitusira da beká mo eviri:nu natofo da ghamo deretiri, ne eredotitigho useri. A eni mo: nu genembo enidetiri ambududurusira.

20 Pilate mo, nu sekago Iesu doyari yaredae sedo, sisira. 21 Etiri, ne numokenamino koko siseri, “Arafa dege! Arafa dege!”setero, 22 Pilate sekago nemokena sisira,“Atá, sevu ningone! Genembo einda dararejori? Numo daoro ambari da susu enina jo tambaeri. Ava sedo, nanda mendenisaono nu ambíimi dedo, dirigaoro yarira.”23 Aminge setiri, ne amboda fumbu aru-guse koko teria beká sise, Iesu arafa dare

dae sero, Pilate nu manamana edo ‘avori’sisira. 24-25 Pilate nu natofo da uju avaningido, amingusira. Amo, nu Iesu arafadaoro dae sisira. Kotugo genembo eniimi,setiri natofo titigho useri, a nunda komanaeni detiri ambududurusira amo, setiri firabuvurutusira. Iesu mo, nenda uju ava aorodae sedo, natofokena futusira.

23:26-43 Iesu Arafa Doruseri.(Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; John

19:17-27)26 Ne Iesu budo ise, Sairin embo gen-

embo eni javo Simon, Jerusalem ghe irabuvurutiri tafuseri. Tambu sandido setero,nu Iesu da korosi fumbudo, Iesu da ambodaisira. 27 Iesu da amboda mo, evetu gen-embo digariá iseri. Ainda jokáda, evevetumendeni Iesu dae sedo, soraraghae nundaamboda iseri. 28 Sorara ero ningido, Iesujovereghenemokena sisira, “Eramanandaesedo sorara eove! Ne Jerusalem embo daeveveturi; ava sedo, nenda sasingudae atotofo nendae sedo sorara evu! 29 Aindabeká mo: sifo eko amboda refira aminda,sasingu isambu memai a baimaraimi sirivoarera. Ava sedo, evetu genembo emingesaoro ningareva, ‘Dara, ni ghaguruderi,’ o‘Makoe, ni erovari,’ aminge sarera. 30 Sifoaminda, natofo isambu oju use, nange am-baetera ava kotise, doriri a enda jiro fum-bari aikena sarera, ‘Fu, namanenda etodadudo fatase! Fu, namane gagara ase!’31 Ainda beká mo: na nu ambududuruse,mema itatamarena. O ne ambududuruse,mema teria beká ava itatamareva!” Iesuaminge sisira.

32Gegenembo etoto naká Iesu de dabadearafa dari dae sedo, budo iseri. Gegen-embo etoto resena emo, tafasara kaka-tori. 33 Ava budo era, reighi javo ‘JiroAghati’ aminda buvudo, Iesu tautaimi arafadoruseri. Tafasara kakato barago arafadoruseri, eni Iesu da ungo gimandukenaa eni umbefukena. 34 Amingetero, Iesubanunguse sisira, “Afa, nenda ari eko emokote doyaso dae resena. Erera einda tukamo, ne bunariri,” aminge setiri, ne kikin-doro garuse, Iesu da tamo asugari ava soroedo ruruseri. 35 Natofo aminda fetedogosero, Jusi embo da babojegari Iesu derejise siseri, “Nu seari evetu genembo je-bugedo ghuseri. Nunda kotari mo: God

* 23:17-18: Tuturo 17 da geka, Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda fitero irira. O Baiboro (Bible) mendeni aindajokáda, jo fitoro teraeri.

Page 146: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 23:36 143 Luke 24:5evetu genembo da ari ekoko kote doyaridae, Genembo eni mutari sisira amo, nu-mori. Ava sedo, tofo mandi sonembedokorosida ghe vose furare!” aminge sero,36 isoro kakato barago dere jiseri. Derejise, era Iesu kena buvudo vaini (wine)dokegha ava futuse, 37 eminge siseri, “Nierekotesa amo, ni Jusi embo da kiniri.Ava iraresa amo, korosida ghe vose fetasogaore!” 38 Iesu da jiro agada faiyaimi gem-budo fitero takegha usira amo, eviri:“Emo Jusi embo da Kiniri.”39Tafasara kato eni arafa dorusera, ábaragodere jise sisira, “Ni God da sonembakato eni iraresa amo, tofo mandi sonem-bedo korosida ghe vosedo, namane baragosonembe gaore!” setiri, 40 nunda komananumokena ghoghora sise eminge sisira, “NiGod dae oju aetesi! Namonde etodaba nakaamboro dae seteri. 41 Avata nangae mo,dara usera ainda mino beká ava ererurera.O genembo emo, nu dara rejo eni jo aeri,”aminge sedo, 42 nu jovereghe Iesu kenasisira, “Iesu, ni kotofu baresa† da sifoda,na kotaetesi!” aminge setiri, 43 Iesu numo-kena sisira, “Na nimokena beka gagojuseresena. Ni oroko nangae dabade, God davasa eveva aminda yarera,” aminge sisira.

23:44-49 Iesu Ambududurusira.(Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; John

19:28-30)44 Isonga (12 koroko) iri, reighi isambu

aminda tumba jido iriri ira, ungobu (3 ko-roko) iri, reighi sekago usasa usira. 45 Etiri,God da Kambo+ ainda jokáda, nunda vasakakara ava, erama evetu genemboi teregido ambeore dae sedo, embo teria eni-imi gajetero ireira ava, soroda ijejege vosefusira. 46 Amingiri, Iesu koko sisira, “Afa,nanda asisi nine baso dae erefutena!”aminge sedo, ghamo asegari dotutusira.47 Ambiri gido, isoro kakato da giti jighariGod dae sakai sisira, “Geka bekári: Iesu nugenembo evevari.”

48 Natofo Iesu da ambari ava gari daesedo totorugusera, aimi ava gido, dubovevera edo, umbebai yafakoda doruse,natida iseri. 49 Evevetu mendeni Iesu daamboda deinghuse Galilee dodo fuseraaimi, Iesu da dorevare mendenindedabade, esike fetedo gosuseri.

23:50-56 Iesu Da Tamo Budo Era Furuguseri.(Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; John

19:38-42)50-51 Arimatia embo genembo eni javo

Joseph, nu genembo eveva bekári. (Ari-matia resena emo, nu reighi eni frovensiJudia amindari.) God nu namonde kaifaari‡ sisira, ainda sifo foa buvaetira ain-dae, Joseph nu gigita use irei. Nu Jusiembo da bajari eniri. Avata babojegarimendeni, Iesu daoro ambare dae sedomanaka garusera ava, nu imboe usira.52 Nune eredo ira Pilate kena teredo, Iesuda tamo mutari bu ya furugari dae sedo,benunu sisira. 53 Benunu setiri, Pilate‘avori’ setiri, nu ira Iesu da tamo korosidairisira ava, simbuge bu fitiri vosetiri, emboyokura foyago budo, aimi doghedo budoira, nunda ofofo seka ghamana toka basis-era, aminda bu tere fifitusira. Giti ambariembo eni jo bu tere fitae iriara aminda, Iesubu tere fifitusira. 54 Jangutari da Sifo firautua iri, Iesu budo ira furugusira.

55 Evevetu mendeni Iesu da amboda de-inghuse Galilee dodo fusera setena amo,ne Joseph de era ofofoda buvudo, Iesu datamo nange fifitusira ava gosuseri. 56 Avagido, jovereghe kamboda era buvudo, Iesuda tamo davari da usu ava tumbaghae sim-buguseri. Sifo atarira amo, Jangutari daSifori. Ava sedo, Agho Dari kakara use,kamboda iriseri.

2424:1-12 Bajari Ambarida Ghe Jebuge

Erorusira!(Matthew 28:1-10; Mark 16:1-8; John 20:1-

10)1 Fura Tomanako ataeghae beká, evevetu

aimi eredo, tamo davari da usu simbu-gusera ava budo, ofofoda iseri. 2 Era ofo-foda buvurutusera amo, ne ghamana gurogajetero irisira ava, afufedo ira esike fasiririgosuseri. 3Ava gido, teterusera amo, BajariIesu da tamo jo gae useri. 4Nebunedoman-amana use aminda fetirero, gegenemboetoto naká aimi nenda demonda sirore fe-fetererere. Nenda tamo asugari jaragharibeká ava usira. 5 Etiri gido, evevetu ojuuse, tumo darido endada furege fafasuseri.Etero, gegenembo aimi nemokena siseri,

† 23:42: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa. ‡ 23:50-51: Afige,Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 147: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 24:6 144 Luke 24:33-34“Jebuga embomo, ofofoda jo tambae areva.6 A gido, Iesu eminda tefori. Nu anakoraambarida ghe jebuge eretira! Nu nemondedabade irise, Frovensi Galilee aminda reanemokena sisira, ava kote givu! Amoeviri: 7 ‘God nunda ungo sokinembari,gegenemboimi Evetu Genembo da Koro+budo arafa daoro ambari, sifo etodaba nakádadabari ainda amboda, ambarida ghe je-bugedo erarira,’ ava sisira,” gegenemboaimi aminge sero, 8evevetuá Bajari da gekaava sekago kotiseri. 9 Ava kote jaredo,ofofo dodo jovereghe era buvudo, rea go-susera a niningusera ainda bino ava, Iesuda ambo jimbi 11 aikena osa sero, evetugenembomendeninde dabade nininguseri.10 Evevetu resena emo, eni mo Magdaraembo evetu Mary ri. Eni mo Joanna ri.Eni mo James da noi Mary, mendenindedabade aimi, ambo jimbikena osa seronininguseri. 11 Ningido, Iesu da ambojimbi ne evevetu ainda geka ava jo tumon-dae useri. Ne gego yaru use sariá sis-eri. 12Avata Peter eredo ofofoda sumbudo,ira buvudo andebusira. Andebusira amo,embo vanembo fasiriri gido, eredo bunisejovereghe natida isira.

24:13-35 Iesu Emboroda Tafuseri.(Mark 16:12-13)

13 Sifo daba aminda, Iesu da dore-vare etoto aimi eredo, Jerusalem ghedoreighi Emeas aminda iseri. Emeas resenaemo, Jerusalem ghedo yaresa, kau ututu11 (11 kilometres) avavaga ya buvaresa.14 Ne emboroda ise, rea sirorusira ava senininguseri. 15 Ava se niningero, Iesu tofomandi fira nemokena buvudo, nemondeiseri. 16 Nengae Iesu gosusera amo, ‘Numavejova?’ sedo, buniseri. 17 Iesu nemo-kena sisira, “Ne geka rea se nininguserefevu?” setiri, ne bate dombu use fefe-tuseri.

18 Fetedo, Cleopas nune Iesu kena ategiusira, “Jerusalem aminda sirorumutaraava, evetu genembo isasambu kasama er-era. Ni nangetirai bunise resesi?” 19 setiri,Iesu numokena ategi usira, “Rejoá siroru-muta? Sevu ningone!” aminge setiri, nenumokena siseri, “Namane mo, Nasarethembo javo Iesu dae resera. Nu God daferoveta teria eniri. Nu God da dombuda aevetu genembo da dombuda, vironu evevasise, ari a tano mendeni eari, namane jo

gae iriara ava, namanenda gitida sirore-ari gido dudukughedo ghuseri. Nundafakina ijugeari namanenda ditiimi gidoghuseri. 20 Namonde Jusi embo da babo-jegari a namondeda fristi+ da kokotofune, Iesu daoro ambare dae sedo, numosandi bundedo, Rome embokena mutero,budo arafa doruseri. 21 Namanenda kotarimo: nune nunda fakinaimi namane Israelembo sonembari jebugaeteri. Avata numoarafa detero ambiri, oroko sifo etodabanaká dadabetira. 22 Namanenda evevetumendeni oroko ojighera, geka dombu enisetero ningido, namane dudukugheteri.Ne ataeghae ofofoda aera amo, 23 nundatamo jo tambaeri. Ne aminda aneyaetoto ava nenda diti mokoi geri. Aneyaaimi, Iesu nu jebugari ava setero ningido,ne jovereghedo ojera, osa setero ningeri.24 Ningido, namanenda mendeni ofofodaaera amo, evevetu rea setera, ava geri.Avata Iesu, ne jo gaeri,” aminge siseri.

25 Setero, Iesu nemokena sisira, “Negogovara useva ágido, dubo jo kotae ireva!God da ferovetaimi rea sisera amo, neanakora tumondaetevu. Avata ne jo tu-mondae ireva. 26 Feroveta amo, ne emingesiseri:‘God nu Sonemba kato mutari sisira amo,

foama mema itatamari dadabariainda amboda, nunda fakina ausasabarira,”

aminge sise, 27 God da Geka rea nundaeresira ava, Iesu afigetiri kasama useri. NuMoses da Geka aminda tuturo edo vose fira,God da feroveta da geka, ábarago afigetiri,nengae ningido kasama useri.

28 Geka se niningudo era, reighi javoEmeas, aminda buvurutuse, Iesu nu iradarigarigiri gido, 29 ne numoá bureguseungoda budo siseri, “Tumba jirari daeerira. Fu, namonde avore!” aminge setero,nu nemonde era kamboda teteruseri.30 Teredo, ne bayau mindari dae sedoanumbedo, Iesu nu farava bu esimbugedo,jighi embebegedo nemokena futiri, 31 nediti basetiri nu kasama useri. Etero, numanjisira. 32 Manjetiri, ne tofo tofo senininguseri, “Nangae emboroda namondeojighera amo, nangetiraimi nu kasama aeeteri? Nu God da Geka nangaekena afigiri,ghamo biunghetira,” aminge siseri.

33-34 Aminge sise, nengae eredo bibitai,jovereghe era Jerusalem buvurutuseri. Bu-vurutusera amo, Iesu da ambo jimbi 11 a,

Page 148: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Luke 24:35 145 Luke 24:53nunda dorevare mendeninde dabade to-torugedo, geka evia se nininguseri, “Gekabekári: Iesu ambarida ghe jebuge eredoSimon kena isagha etiri gira.”

35 Ava se niningero, nengae buvudo,rea emboroda siroretiri gosusera, a Ba-jari nange farava jighi embebegiri nukasama usera ava, osa setero, ne isambunininguseri.

24:36-49 Iesu Nunda Ambo Jimbikena Is-agha Etiri Gosuseri.

(Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; John20:19-23; Ekaresia 1:6-8)

36 Setero niningero ainghae dabade,Iesu nenda jokáda isagha erirare. Is-agha edo, nemokena sisira, “Ireva. Eráoju eove! Dubo jama nemokena irare!”setiri ningido, 37 ne oju beká ava edo,beka dadabuseri. Numo sukaruva sis-eri. 38 Aminge kotero, Bajari nemokenasisira, “Erá buneove! Ne redae oju erevu?39 Nanda ungo ata evia gosuse, na kasamaaovo dae resena! Nanda tamo jighi givu!Sukaru ne tamo tefori,” 40 aminge sise,nunda ungo ata ava, ijugetiri ne gosuseri.41 Gi dudukughedo, ne ivuga useri. Avatane manamana use tumonduseri. Ava gido,Iesu ategi usira, “Nemokena bayau eniiraeri?” 42 Aminge setiri, oka eni iti fiteroirisira ava, mutero 43 budo, nenda dom-buda risira. 44 Mindido, nemokena sisira,“Namonde deinghuse, na rea sedo ghusenaava, oroko eminda beká siroretiri erego-severe. God da Geka aminda, Moses aGod da feroveta rea nandae gefusera, a ko-tugoYaru Buku jokáda rea nandae gefuseraamo, beká sirorarira. Ava sedo, beká eviasiroretiri eregosevere. 45 Aminge sise, Godda Geka ava dubo kote gogoghombaorodae sedo, setiri nenda kotari afigusira.46 Afigetiri, nu nemokena sisira, “God daGeka eminge resira:‘God nu evetu genembo da ari ekoko

kote doyari dae sedo, Genemboeni mutari sisira amo, giti memaitatamedo ambudo,

sifo etodaba naká ainda amboda, sekagoambarida ghe jebuge erarira.

47 Evetu genembo nange nenda ari ekokovujegaoro, God nenda ari ekoko,Genembo ainda javoda kote do-yarira ava, osa siruroro evetu gen-embo isasambu ningarera.

Jerusalem eminda tuturo edo, ambodaya reighi isasambu endada irera,aminda buvudo, osa sise, vironusiruroro ningarera.’

48 Roera emo gosuseva ava sedo, neneya osa sareva! 49Nanda Afa beka gagojuse,nunda Asisi Kakara mutari sisira ava, natofo mandi nemokena mutarena. Ava baridae sedo, Jerusalem eminda kaifa ururovo,Asisi Kakaranemokenavose furari bareva,”aminge sisira.

24:50-53 Iesu Utuda Vitisira.(Mark 16:19-20; Ekaresia 1:9-11)

50 Aminge sedo, Iesu ne unumbe budoJerusalem ghedo era, reighi Bethanyaminda buvudo, Iesu ungo jighiri eretirine esimbugusira. 51 Amingedo, ne dodo,nu utuda vitisira. 52Vitíri, ne nu tumondebainghuse, eredo ivugaghae era, Jerusalemteteruseri. 53Aminguse, ne sifo ghousa avaGod da kamboda+ irise, God kena aiyakoesise iriari.Avori, nanda geka tano eviri.

Page 149: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 1:1 146 John 1:15

John KakaraJohn ningaimi bukué gefusira amo, na-

monde jo kasama e gogoghombaeri. Avataevetu genembo digari erekotera amo, Iesuda ambo jimbi John, nune gefusira. Aindasusu mo eviri: John 13:23, 19:26, 20:2, 21:7,a 21:20 aminda, genembo buku gefusiraaimi, nu tofo kivo udo ise, “Iesu da ambojimbi mavejoá nu dubo budo ghusira,”avanembo sido isira. O 21:24 aminda, nutofo isagha ijuguse sisira. Sifo aminda,evetu genembo totofo nenda javo kivo use,amingedo ghuseri. O namonde, Korafe-Yegha jo amingae eraera. Namonde kikidise, totofo ijuguse, ‘na’, ‘namane’, o ‘na-monde’ ava sise gemburaera. Avata Johnnunda geka gefuse, ‘na’ jo sae edo ghusira.A gido namane, Korafe-Yegha geka aimijovereghuse, John tofomandi geka gefusiraava kotise, dambu John numoá ijuguse,‘na’, ‘namane’, a ‘namonde’ ava gefuseri.

Matthew, Mark, a Luke nenda geka gitigembero fefetusira. Ainda amboda, Johnnu eredo, nunda geka kote simbugedo ge-fusira. Avori, Matthew, Mark, a Luke, nemokogo kiki a geka daba ava gefuseri. OJohn mo, nu kiki a geka mendeni gefuse,evia kasamaaorodae sedo gefusira: IesunuGeka Beká da susuri. A kotugo, nu Usasa,Jebuga, a Jebuga Evovodae Irari da UvuBayauri. Nu Namondeda Sifi (Sheep) KaifaKato Evevari. A namonde ya God Afakenabuvari da Emboro+ numori. Kotugo gekamindafu eni mo eviri. Iesu nu God daMandi beká, ava kasama aoro dae sedo,John geka emo simbugedo gefusira.

John Geka Gefusira, Ainda Mendo MendoMo Eviri.

1:1-18 Iesu reda ghe fira enda emindasirorusira.

1:19-51 John Bafataito Ari Kato sara-mana use iriri, Iesu tuturo edo nundaambo jimbi mendeni aghi usira.

2:1–12:50 Iesu natofo da dombuda sara-mana edo ghusira.

13:1–19:42 Iesu Jerusalem aminda ira,rea sisira a usira, a kotugo nange am-bududurusira amo, eviri.

20:1-31 Iesu ambarida ghe jebuge eredo,nunda natofokena isagha eari gidoghuseri.

21:1-25 Iesu sifo eni Galilee aminda is-agha etiri, nunda ambo jimbi go-suseri.

1:1-18 God Da Geka Evovodae Irari Aimi,Endada Vosedo, Evetu Genembo Da Tamo AvaBudo Sirorusira. God da Geka Evovodae IrariAmo, Na Iesu Dae Resena.

1 Enda jo sirorae iriri gitida, God da Gekanu irei. God da Geka amo, nu God ghaedabade iriari, a nengaemo dabakori. Nemojo nunda nunda iraeri, o dombu eni iraeri.2Giti beká giti tuturodamo, nengae dabadeiriari. 3God nunda Geka resena eimi, roeraisasambu nune etiri sirorusira. Roera isas-ambu, utuda a endada irira amo, nundaGeka da fakina ainembo etiri sirorusira.4 God da Geka resena einda jokáda mo,jebuga siroredo foa gheraira. Jebuga re-sena emo, nu kau usasa aminga ava, evetugenembo da jokáda janimberaira. 5 Usasamo, tumba jokáda janimberaira. Jo tumbaifati soana ae eraira.

6 Avori, God nunda aghi kato javo Johnava dirigetiri, 7 usasa einda beká ava sariningoro dae sedo, evetu genembokenafusira. Ne John da geka ningido, usasaainda bino ava tumondaoro dae sedo, Godnu John dirigetiri fusira. 8 Usasa resenaemo, na jo John dae saeri. John nu usasaainda aghi katori. 9Usasa amo, nu usasagobekári. Nu evetu genembo isambukenajanimbari dae sedo, endada fusira. Usasaamo, na Iesu dae resena.

10 Numo God da Gekari. Geka eimi, endaetiri sirorusira. Nu vose fira enda emindaireira avata, evetu genembo nu jo kasamaae iriari. 11 Numo, nunda natofo Jusi em-bokena fusira, avata ne nu ighagha useri.12 Avata mave, nundae nati joká doruse nutumondusera amo, God da sasingu aore daesedo, nemokena fakina futusira. 13 God dasasingu sirorusera amo, jo nenda fakinaimio evetu genembodaujuimi, saoro siroraeri.Nemo, God da fakinaimi etiri siroruseri;ava sedo God mo, nenda Numamo bekári.

14 God da Geka setena amo, nu endadavosedo genembo beká jinetiri, namondedabade iriari. Nu namonde dabade irise,geka beká sise, a sonembeari, nunda duroisagha eari namonde gido ghuseri. Nundaduro resena emo, nu God Afakena ru-rusira. Nu God da Mandi dabako tainakoava sedo, mutiri nune rurusira. 15 Johnnu Iesu dae sise, eminge sisira, “Na geka

Page 150: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 1:16 147 John 1:33sedo ghusena amo, na genembo eindaesise, sedo ghuseni. Amo eviri: ‘Genemboeni nanda amboda refira amo, nu ambori,na begori. Avata, numo teriago bekári,na kitakori. Ainda tuka mo: na jo siroraeiriana da gitida, nu irei,’ ” John nu Iesu daeaminge sisira.

16 Nunda sonemba tomanako bekáiminamonde esimbugurureari irá gheraera.17 God nunda Agho Dari ava setiri, Mosesgembu futusira. Avata sonemba a gekabeká mo, jo Moses nune mutaeri. IesuKeriso nune budo fira futusira. 18 Evetugenembomave eniimi God jo ditii gae irera.Avata, God da Mandi dabako tainako, Nu-mamoghae dabade irá gheraera aimi fira,God nu kaumavegori, ava nune setiri evetugenembo nininguseri.

1:19-28 John Nu Tofo Mandi Ijugetiri, Babo-jegari Ne Nininguseri.

(Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; Luke 3:1-18)19 Jusi embo* ne, John kena ategi e

ningoro dae sedo, fristi+ a Levi ondi+mendeni, dirigetero Jerusalem ghedo fera,John kena buvudo ategi useri, “Ni mave-jori?” 20 Aminge setero, John jo tofojungutuse ighagha aeri. Nu isagha sisira,“God Genembo eni dirigari furare daesisira amo, jo namo iraeri,” aminge sisira.21 Setiri, ne siseri, “Avori, se ningore! Ni,feroveta Elijah jovereghe furariá seraeraamo, nimori, ai?” aminge setero, Johnmino eminge sisira, “Tefo! Na jo Elijahiraeri,” setiri, ne sekago ategi useri, “Niaminge saresa amo, ni mavejori? God am-boda feroveta tomanako eni mutari furaredae sisira amo, nimori, ai? Se ningore!”aminge setero, nu sekago eminge sisira,“Tefo! Na jo numo iraeri.” 22Aminge setiri,ne siseri, “Gegenembo namane dirigeteroojera aikena jovereghe yarera amo, minonange sareri? Ava sedo, ni tofo se ningore!Ninda saramana rejori?” ne aminge sis-eri. 23 Setero, John eminge sisira, “Nandasaramana beká aindae, feroveta Isaiah gekaeminge gefusira:‘Na reighi uvu a evetu genembo irae

da vasa eminda, beka fainghedonatofo isambukena seraena:

“Bajari da emboro rerebevu dambu are!” ’

Geka emo, God da feroveta Isaiah anakoranandae sisira,” John aminge sisira.

24Gegenembo John kena fera ategi useraamo, Moses da Geka kaifa kakato+ aimidirigetero fuseri. 25Ne sekago daba aindae,John kena ategi useri, “Ni eminge setesi:‘God Genembo eni dirigari furari seraeraamo, jo nimo iraeri. A ni jo Elijah iraeri.A kotugo, God feroveta eni dirigari furariáseraera amo, jo nimo iraeri,’ setesi. Avori,ni redae bafataito eraesi?” 26 Amingesetero, John minonda nemokena sisira,“Na tefo uvu vanemboimi bafataito eraena.Avata Genembo eni nenda jokáda fetiriraamo, ne jo kasama ae ireva. 27 Na gitisiroreteno, nu amboda sirorusira. Avatanu genembo teria bekári. Na jo numongoiraeri. Na taká sabua bekári,” John amingesisira.

28 Reighi Bethany aminda, geka ava senininguseri. Reighi Bethany resena emo,nu uvu Jordan beina iji vitarikena, amindairira. John nu vasa aminda bafataito edoghusira.

1:29-34 Genembo Eni, Namondedae SedoAmbari Dae Fusira Amo, Iesu Numori.

29 Sifo atetiri, Iesu numokena irabuvurutiri gosuse, John natofo isam-bukena sisira, “God Sifi da Mandi eni,namonde evetu genembo da ari ekokoseghe fugutuse ambare dae sedo, mutirifusira amo, ovia refirore. 30 Na Genemboeni nanda amboda refira, simutana, amoeviri. Na sife geka nundae simutani. Na gitisiroreteno, nu amboda sirorusira. Avata nuteria bekári. Na jo numongo iraeri. Aindabeká mo: na jo sirorae iriana da gitida,nu irei,’ amo na nundae simutani. 31 Nufurarira ava na kasama useni, avata numavejoá, na jo kasama ae useni. Avata nauvuimi bafataito udo refena ainda susumo:na nange nunda kau mavega ava ijugaonoIsrael embo gi kasama aeteri!”

32 Aminge sedo, John geka eni Iesu daesisira amo, eviri: “God da Asisi Kakara,kau ribo da kau aminga ava, vose firanumokena asugedo iriri, na gosumutani.33Na nu jo kasama ae umutani. Avata Godna uvuimi bafataito aono dae sedo diri-gusira aimi, namokena sisira, ‘Asisi Kakaravose foa Genembo mavekena asugedo irarigaresa amo, Genembo amo, nuAsisi Kakarada fakinaimi, evetu genembo bafataito use

* 1:19: Tuturo 19 eminda, John nu ‘Jusi embo’ sisira amo, nu Jusi embo da babojegari a Moses da Geka kaifa kakato+aindae sisira.

Page 151: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 1:34 148 John 2:6irarira.’ 34 God rea sisira ava, isagha etirigosumutani. Aindae na nemokena resena:nu God da Mandiri,” John aminge sisira.

1:35-42 Iesu GegenemboMendeni Gategedo,Aghi Etiri Fera Nunda Ambo Jimbi Useri.

35 Sifo atetiri, John nunda ambo jimbietoto naká ainde dabade vasa daba amindairise, 36 Iesu fira darigiri gido, John sisira,“God Sifi da Mandi eni mutiri ambari daerefira amo, ovirere.”

37 Aminge siri ningido, nunda ambojimbi ne John dodo, Iesu de dabade is-eri. 38 Nunda amboda ero, Iesu jovereghegosusira amo, ne nunda amboda ambodafero gido, nendae ategi usira, “Ne rejoákakova erevu?” aminge sisira. Setiri, nemino siseri, “Rabai, ni reda irá gheraesi?”siseri. (Rabai resena emo, namondedagekaimi ‘ijuga kato’ sise siseri.) 39 Setero,nu nemokena mino sisira, “Fuvu gaove!”Aminge sedo, ne dabade era, etoto nakáamo ne Iesu da irari vasa ava gido kasamauseri. Aminda nemonde dabade irero un-gobu usira. (Amo kau, 4 koroko avavagausira.)

40 Gegenembo etoto naká John da gekaningido, Iesu de dabade isera amo, eniAndrew ri. Andrew resena emo, nu Si-mon (o Peter seraera) ainda namendiri.41 Andrew nu totoi ira, nunda koro Simontambudo sisira, “Namane Keriso tamberi,”aminge sisira. (Geka Keriso da tuka mo:God Genembo eni dirigari furarira, ain-dae namonde ‘Keriso’ seraera). 42 Amingesedo, Andrew nunda koro Simon unumbenengae Iesu kena iseri. Era buvero, Iesunu Simon á tataseguse sisira, “Ni John damandi Simon ri. Avata ninda javo seka,Cephas o Peter jijigherena.” (Geka Cephaso Peter ainda tuka mo, ghamanari.)

1:43-51 Iesu Nunda Ambo Jimbi, Philip Nen-gae Nathanael Ghae, Ava Gategedo Aghi Usira.

43 Sifo atetiri, Iesu Frovensi Galileeaminda yari kotisira. Kotedo, Philip tam-budo, “Fu, nangae yaore!” sisira. 44 (Philipresena emo, nu Andrew Peter ghae dareighi Betsaida, ainda genembo eniri.)45Setiri, Philip nu eredo iraNathanael tam-budo numokena sisira, “God da Agho Darida buku jokáda, Moses i Genembo enidaegefusira. Genembo amo tamberi. Feroveta

barago, Genembo daba aindae gefuseri.Amo, Nasareth embo genembo Joseph damandi javo Iesu dae siseri.” 46 Amingesetiri, Nathanael nu Philip da geka ighaghaedo, dere jise eminge sisira, “Kote gi!Nasareth aminda ghedo, eveva eni furariásise resesa?” aminge setiri, Philip minosisira, “Avori, fu gase!”

47 Philip aminge setiri, Nathanael eredoIesu kena isira. Iri, Iesu fuge Nathanaelgido, eminge sisira, “Refira omo, Israelembo bekári. Numokena gungubo enitefori,” aminge sisira. 48 Aminge siri,Nathanael ningido ategi usira, “Ni nangena kasama eresi?” aminge setiri, Iesuminosisira, “Philip jo ya nimokena buvae iriri,ni ika kayuyu duruda anumbireso geni.”49 Aminge setiri, Nathanael numokenasisira, “Ijuga Kato, ni God da Mandiri. Ninamonde Israel embo da kiniri.” 50Amingesetiri, Iesu numokena sisira, “Ni, kayuyuduruda anumbireso gido setena aindae tu-monderesa, ai? Amo kitakori. Ni ambodaroera mindafugo garesa.” 51 Aminge sedo,nemokena sisira, “Geka beká resena! Am-boda utu afigari, God da aneya Evetu Gen-embo da Korokena+, vose vitido ghururorogareva,” Iesu aminge sisira.

22:1-12 Iesu Setiri, Uvu Ava Jovereghedo

Vaini (Wine) Jinisira.1 Sifo etoto naká ainda amboda, reighi

eni javo Keina Frovensi Galilee aminda,evetu fitari da kirumo useri. 2 Iesu noi, nuira kirumo ainda jokáda teterusira. Iesubarago, nunda ambo jimbi de dabade, yaanumbaoro dae sedo aghi useri. 3 Kirumouse, vaini (wine) mindero dadabetiri gido,Iesu noi numokena, “Vaini dadabetira,”sisira. 4 Setiri, Iesu noikena sisira, “Aya* niredae namokena resesi? Nanda sifo jo foabuvae irira,” aminge sisira. 5 Setiri, Iesu danoi saramana kakato aikena sisira, “Nu reasarira, ava evu!” aminge sisira.

6 Jusi embo nenda agho dari kotise, ungogiti seghedo bayau amboda mindiraera.Ava kotise, uvu dimbari dae sedo, okia 6aminda fitero irei. Okia amo ghamanaimiuseri. Okia dabako ainda inono kau 100

* 2:4: Tuturo eminda, namane ‘Aya’ gefuseri. Avata John nu Greek gekai, ‘Evetu’ gefusira.

Page 152: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 2:7 149 John 2:25lita (litres) avavagori. 7 Iesu nu eredo sara-mana kakato aikena sisira, “Okia mendenitava edo bu yasivu! Uvu dimbu budofuvu averegaovo, okia mindafué bedo are!”aminge setiri, ne okia tava edo, uvu dimbubudo era averegetero, vitifira okia minda-fuá bekada gisisighusira. 8 Etiri gido, Iesunemokena sisira, “Avori, uvu daba eviadimbu budo yasivu, kirumo da giti jighariaikena mutovo gare!” Iesu aminge setiri,ne eredo uvu dimbu budo, kirumo da gitijighari aikena iseri. 9 Era buvudo, muterorisira. Avata uvu amo anakora vaini (wine)jinetiri risira. Mindido, vaini (wine) amoreda ghe fusira ava, nu bunisira. (Avatasaramana kakato uvu difusera aimi, nenekasamauseri.) Giti jighari nu bunendo aghietiri, genembo evetu fifitusira aimi firabuviri sisira. 10 “Evetu genembo isambuemingeraera. Ne giti vaini eveva janjearaghari ava muteoro esa embo mindi-raera. Avori, ne teria futo mindioro gidoainda amboda, ne tuturo edo vaini (wine)janje irae ava muturaera. Avata ni, vaini(wine) eveva janje araghari emo bu jighi-rasa, amboda erefutesi!” aminge sisira.

11 Iesu tanomindafugo evia, reighi KeinaFrovensi Galilee aminda usira amo, nundatano gitida etiri sirorusira. Nu aminguse,nunda duro ava ijugetiri, nunda ambojimbi gido, nu tumonduseri.

12 Ainda amboda, Iesu nunda noi, ja-mena, a ambo jimbi ainde dabade reighiKeina ghedo era, reighi Kaponiam amindabuvudo, sifo tufako iriari.

2:13-22 Iesu Ira Reighi Jerusalem AmindaBuvudo, Evetu Genembo Mendeni Ondiri, GodDa Kambo+ Jokáda Ghe Fera Buvurutuseri.

(Matthew 21:12-13; Mark 11:15-17; Luke19:45-46)

13 Jusi embo da kirumo eni, javo JarigeYari da Kirumo+ seraera, amo fira utua irigido, Iesu Jerusalem isira. 14 Ira, God daKambo+ aminda, evetu genembo mendeniburumakava (cattle), sifi (sheep), a riboava ofero tafusira. A mendeni nendaghaghada anumbirise, esa embo da moniava budo, Jusi embo da moni ainghaeoriro† ero tafusira. 15 Amingero gido,Iesu asi ava nunda ambídae budo aimi, sifi(sheep) nengae burumakavaghae (cattle)ava ondiri, God da Kambo+ jokáda ghe era

buvurutuseri. A kotugo nu, evetu gen-embo moni oriro erusera, ainda ghaghajighi jovereghetiri, nenda moni ghasagheendada vovosegusira. 16 Amingedo, nujovereghe, evetu genembo ribo ava oriroerusera aikena sisira, “Nenda ribo bam-budo yasivu! Erama eminda ofuse eove,nanda Afa da Kambo ombari vasa da kaugoeure!” 17Aminge siri ningido, nunda ambojimbi geka eni, God da Geka jokáda emingegefusera, ava kotiseri:“Nanda dubo bari ninda kambokena mo

mindafu bekári. Aimi, nandaghamo

jokáda avarakaimi avarigiri ambududurer-ena,”

geka ava kotiseri.18 Etiri dadabetiri, Jusi embo numokena

siseri, “Ni erekotesa, God amingaso daesetiri etesi. Ava sedo, tano eni aso na-mane gido, God ni amingaso dae setira,ava tumondarera!” 19 Aminge setero, Iesusisira, “Avori, nanda tano ijugarena amo,eviri. Kambo emo de bejovo, sifo etodabanaká ainda jokáda nane sekago itarena.”20 Aminge setiri, ne siseri, “Amo nangeresesi? Amo ni jo aso inono ae arira. Godda Kambo+ emo ghaeko 46 ainda jokádaitutuseri,” aminge siseri.

21 Avata Iesu nu tofo numoá kivo use,nunda tamodae nu budo ira ‘kambo’ sisira.22 Ava sedo, Iesu ambarida ghe sekago je-buge eretiri gido, nunda ambo jimbi gekaemo sekago kotiseri. Kotedo, God da Gekarea sisira, a Iesu rea sisira ava tumonduseri.

2:23-25 Iesu Nu Evetu Genembo Da DuboJoká Ava Kasama Eraira.

23 Jarige Yari da Kirumo+ ainda sifoda,Iesu nu Jerusalemaminda irei. Iesu nu tanomendeni mendeni urureari gido, natofonu tumondedo ghuseri. 24 Avata Iesu nejo tumonduse, nunda dubo joká jo nemo-kena afigae usira. Ainda beká mo: nuevetu genembo da dubo joká ava kasamaedo ghusira. 25 Nu, mave jo foama evetugenembo da kotari ava, numokena osa sarida kaugo iraeri. Ainda beká mo: nu tofoevetu genembo da dubo joká gi kasama edoghusira.

† 2:14: Afige, Matthew 21:12 ainda duruda tege garesa.

Page 153: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 3:1 150 John 3:223

3:1-21 IesuNengaeNicodemusGhaeDabadeGeka Siseri.

1 Jusi embo da bajari eni javoNicodemus,ai irei. Moses da Geka kaifa kakato+ da enimo numori. 2 Tumba eni, nu Iesu kena irabuvudo sisira, “Rabai (Ijuga Kato), namanekasama erera: God setiri ni ijuga kato edofusesi. Tano a ari mendeni mendeni, nineeaso gido dudukugheraera ava, mave jotofo nunda fakinaimi ae arira. Ava sedo,ni amingeraesa amo, ni God da fakinaimieraesa,” nu aminge sisira. 3 Setiri, Iesunumokena sisira, “Na nimokena geka bekáresena: mave nu jo sekago sirorae ariraamo, nu jo God da natofo+ jokáda teredo,God da reighiá jo gae arira.” 4 Aminge se-tiri, Nicodemus sisira, “Amo nange resesi?Genembo beká jo amingae arira. Nu jojovereghedo noi da tininda teredo sekagosirorae arira.”

5 Aminge setiri, Iesu sisira, “Na nimo-kena geka beká resena: mave jo sekagouvu a God da Asisiimi sirorae arira amo,nu jo God da natofo+ jokáda teredo, God dareighiá jo gae arira. 6Ainda bekámo: evetugenembo da tamo mo, noi numamokenabudo siroreraera, avata tamo da fakinaaimi, evetu genembo da asisi jo jebugaearira. Amo, God da Asisi da fakina aimi,evetu genembo da asisi jebugarira. 7 Avasedo, ‘Ni sekago siroraetesi,’ aminge setenoningesa ava, erá buneose dae sise resena.8Yaura ava kote gi! Yaura nunda uju ava yafoa ghuse, javi ururari ningaresa. Avata, nureda ghe foa gheraira, a reda ya gheraira,ni bunariri. Kau daba aminga ava, God daAsisi, nunda uju ava use, ya foa ghuse seari,evetu genembo mendeni jebugeraera.”

9 Iesu aminge setiri, Nicodemus ategiusira, “Emo nangedo sirorerai?” 10 Setiri,Iesu sisira, “Ni, namonde Israel embo daijuga kato mindafu eni nimorita. Nangeti-raimi ni erebunesi? 11 Na nimokena gekabeká resena. Namane seraera evia, jo kotaekotae sae eraera. Namane rea kasamausera a gosusera avanembo, nemokena ser-aera. Avata ne namanenda geka jo baeeraeva. 12 Na, oroko roera enda emindairira aindae seraena, avata ni na jo tumon-dae eraesa. Ava sedo, roera utuda iriraaindae, osa saono ningaresa amo, ábaragojo tumondae aresa tano. 13A kotugo, roerautuda irira ava, genembo eniimi mave jo

viti ya gae irira. O Evetu Genembo da Koro+utuda ghe vose fusira aimi, nusuka amindairise gosusira.

14-15 “Avori, God da uju mo: mave EvetuGenembo da Koro+ tumondarira amo, nujebuga evovodae irari ava tuve barira.Ainda beká mo: God nunda ungo sokinem-bari, Evetu Genembo da Koro+ arafa dedojighoro erari, mave ava gido tumondariraamo, nu jebugarira. Avori, Moses usiraava, kote gi! Nu reighi uvu a evetu gen-embo irae da vasa aminda, auri (bronze)aimi ove kevusira; jingabu da kau ava edojighiri erorusira. Ere fetetiri, ava mavetumonduse gosusira amo, nu jebugusira.Kau daba aminga ava, mave Evetu Gen-embo da Koro+ gido, tumondarira amo,nu jebuga evovodae irari ava tuve barira.16 Ainda beká mo: God nu evetu genembodubo bu gogoghombuse, jebuga evovodaeirari ava baoro dae sedo, nunda Mandidabako tainako mutiri fusira. Fusira dabeká mo: mave nu tumondarira amo, joambae arira. Nu jebuga evovodae irari avatuve barira. 17 Ainda tuka mo: God jo,natofo da ari ekoko ijujedo sari amboro daesedo, nunda Mandi dirigari furaeri. Nunesari natofo jebugaoro dae sedo, dirigetirifusira. 18Mave God da Mandi tumondariraamo, God nunda ari ekoko jo ijujari ambaearira. O mave God da Mandi jo tumondaearira amo, God anakora setiri nunda asisiambududurusira. Ainda beká mo: nu Godda Mandi dabako tainako ava jo tumondaeusira aindae. 19 Ijujari ambarera da bekámo eviri: usasa mo endada vose fusira.Avata natofo ne, usasa amo imboe use,tumba ava dubo buraera. Ai resira amo: neari ekoko eraera. 20 Evetu genembo maveari ekoko eraera amo, ne usasa imboe er-aera. Aindae sedo, erama usasaimi janim-beuri, nenda ari ekoko ava geore dae sise,ne jo usasakena yae eraera. 21 Avata evetugenembo mave, ari eveva use irá gheraeraamo, ne usasakena ya gheraera. Aindabeká mo: ne God da uju ava use ari evevaeraera ava, usasaimi janimbururari, natofogi kasama aoro dae sedo, ne usasakena yagheraera.” Iesu aminge sisira.

3:22-30 John Bafataito Ari Kato, Nune IesuDa Javo Jighiri Erorusira.

22 Ainda amboda, Iesu nunda ambo jim-bide dabade, Frovensi Judia aminda is-

Page 154: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 3:23-24 151 John 4:9

eri. Nu namonde sifo mendeni mendeniaminda dabade irise, Iesu nu evetu gen-embo bafataito edo ghusira. 23-24 JohnBafataito Ari Kato, numbarago frovensidaba aminda, reighi eni javo Inon amindairise, uvu kafuru aminda irira ava sedo,aminda bafataito edo ghusira. Reighi Inonresena emo, nu reighi Salem da tingudari.John jo dibura ae irise, evetu genembofureoro ne bafataito edo ghusira.

25 Amingiri, John da ambo jimbimendeni tuturo edo, Jusi embo da gen-embo eninde beisiga useri. Ne beisigausera da susu mo: ne ijuga eni, ungoseghari da agho dari aindae beisiga useri.26 Aminguse, John kena era buvudo siseri,“Ijuga Kato, ni uvu Jordan beina onakena,genembo eni fira nimokena iriri, nundaegeka sisesa amo, erekotesa? Nu tuturo edobafataito iri, oroko evetu genembo isambunamonde dodo numokena ya gherera,”aminge siseri.

27 Aminge setero, John eredo emingesisira, “Resesa amo, jo namondeda sari dakaugo iraeri. Amo nu God sari da kaugori.28 Na geka seno ne totofo niningusevu,‘God Genembo eni mutari sisira amo, jonamo iraeri. God, Genembo setena aindagitida, na dirigetiri fuseni,’ aminge senoniningusevu. 29 Genembo resena emo, nukau genembo eni evetu fitido, nunda evetuseka aindae sedo ivuga eraira. O namo,na kau genembo evetu fitiraira ainda ko-mana mave dengesida fetirise, nunda ko-mana evetu fitiraira ainda beka nininguse,ivuga eraira. Na kau daba ava, nandakomana da bino aindae, nambarago ivugae gogoghomberaena. 30 Nu teria ari, najovereghe vosedo ijoghako arena!” amingesisira.

3:31-36 Genembo Utuda Ghe Vose FusiraAmo, Kau Emingori.

31 Aminge sise, John sisira, “Genembomave utuda ghe vose fusira amo, nu teriabekári. Eni jo numongo iraeri. Maveendada sirorarira amo, nu enda da tofori.Nu enda da bouvu a kotari aindae kotisea sise irarira. O genembo mave utuda ghevose fusira amo, nu teriago a iká bekádari.32 Nu rea gosusira a niningusira ava, osaseraira. Avata nunda geka, mave jo tumon-dae eraira. 33O genembo mave nunda gekaningi tumondarira amo, nu tumonduse

kasama arira: God da Gekamo, geka bekári.34 Genembo God dirigetiri fusira aikena,God nunda Asisi da fakina isambu futusira.Aindae sedo, nu God da Geka ava, vironuseraira. 35 God nunda Mandi dubo ruruse,roera isasambu nunda ungoda fifitusira.36 Mave God da Mandi tumondarira amo,nu jebuga evovodae irari, ava tuve barira.Avata mave God da Mandi da geka jo ningitumondae arira amo, nu jebuga evovodaeirari amo jo tambae arira. Numo takáevovodae, God da janje eko ava itatamuseirarira,” John aminge sisira.

44:1-42 Iesu Nu Samaria Embo Evetu

Enighae, Geka Siseri.1-3 Evetu genembo Iesu tumondero bafa-

taito etiri nunda ambo jimbi usera amo,digarigori. Evetu genembo John bafataitoetiri nunda ambo jimbi usera amo, jo digariiraeri. Ainda bino ava setero Moses daGeka kaifa kakato+ ne nininguseri. (O emo,geka beká nemokena resena: Iesu nu tofojo evetu genembo eni bafataito ae usira.Namane giti nunda ambo jimbi usera aimi,natofo bafataito edo ghuseri.) Geka rease niningusera ava, Iesu nu kasama edo,eredo Frovensi Judia dodo, Frovensi Galileeaminda isira. 4 Galilee yari saresa amo,ni giti ya Frovensi Samaria ghedo yaresa.5 Ava sedo Iesu Frovensi Samaria amindasembise, reighi javo Saikar aminda buvuru-tusira. Namane Israel embo da abua Jacob,nunda mandi Joseph kena vare futusira,aminda ghe ya Saikar buvari amo, jo sokairaeri. 6 A kotugo vasa daba aminda, Ja-cob anakora uvu mindari da bako ghousaava ghafusira. Namane erisera, amindaisonga buvurutuseri. Iesu nu, soro ghousaava erisira ambudo, bako dengesida anum-busira. 7-8 Iesu nu aminda anumbiriri,namane eredo bayau ombari dae sedoera, reighi jokáda teretero, Samaria emboevetu eni, uvu dimbari dae sedo, reighidaghe buvudo fusira. Fira, Iesu nu amindaanumbiriri gosusira.

Giri, Iesu numokena sisira, “Nandae uvudimbu bofu mindone!” 9 Aminge setiri,evetuá numokena sisira, “Agá! NimoJusi embori. Namo nenda gitofu Samariaembo eveturi. Ava sedo, nangetirai uvunane dimbu mutono mindari dae resesi?”

Page 155: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 4:10 152 John 4:29aminge sisira. (Geka bekári: Jusi embo ne,Samaria embo imboe use jo nenda aghakofirida* mindae edo ghuseri.)

10 Setiri, Iesu mino numokena sisira,“Nimokena God rea muturaira ava, kasamaaetesa amo, a kotugo na mavejori, avakasama aetesa amo, ni namokena benunusaso, na nindae jebuga da uvu ava mu-taeteni.”

11 Aminge setiri, evetuá sisira, “Bajari,nimokena mo, okia a asi tefori, a kotugobako mo, ghousari. Ava sedo, jebuga dauvu setesa amo, reda baresi? 12 Bako emo,namondeda abua agira Jacob ghambu fu-tusira. Nu uvu eminda dimbu mindidoghusira. A nunda vide jamena a nunda sinofuka barago, ne isambu uvu eminda dimbumindido ghuseri. O ni, jebuga da uvu bariresesa amo, nange resesi? Ni erekotesaamo, namondeda abua Jacob nu ijoghakori,a nimoá teria sise resesa, ai?” aminge ategiusira.

13 Setiri, Iesu mino kasiai sisira, “Uvuevia, mave mindiraira amo, nu ambodasekago uvudae uju edo gharira. 14 O uvunane mutono, mave mindarira amo, nu josekago uvudae dubo saghae arira. Uvuamomindari, nunda dubo jokáda irise, kauuvu ghoghoroda buvariguse irarira. Irise,jebuga da uvuusegha da kaugo ava buvuru-tururari, genemboá rise, jebuga evovodaeirari ava tuve barira.” 15 Aminge setiri,evetuá sekago sisira, “Bajari, uvu resesaava, bofumindone! Amingarena amo, na josekago uvudae uju use, foa eminda dimbaearena,” aminge sisira.

16 Nu aminge setiri, Iesu sisira, “Yasi,nivu bu furase!” setiri, evetuá sisira, 17 “Nagenembo tefori,” setiri, Iesu numokenasisira, “Ni ‘genembo tefo,’ setesa amo, gekabeká setesi. 18Avata ni gegenembo isambughabu soveni ava, bu dotutusesi. A kotugo,genembo oroko budo iresa amo, jo nindagenembo beká iraeri. Ava sedo, geka bekásetesi. Ni genembo tefori.”

19 Aminge setiri, evetuá sisira, “Bajari,na orokoá kasama erena amo, ni fer-oveta eniri. 20 Namane Samaria embo daabuamane rea sedo ghusera amo, eviri,‘Namane, doriri fetiriri eregosesa omindaGod tumonde bainghedo ghaeteri.’ Avatane Jusi embo, nene seraeva amo, ‘Godtumonde bainghari da vasa beká mo,

Jerusalem ri!’ ” 21 Evetuá aminge setiri,Iesu evetu aikena sisira, “Nanda geka eviatumondaso dae resena. Sifo eni am-boda foa buvari gido, evetu genembo jodoriri fetirira ominda, a Jerusalem amindanembo, God tumonde bainghae arera. 22NeSamaria embomo, nemavejo ava tumondebaingheraeva amo, ne jo kasama use tu-mondae eraeva. O namane Jusi embo,namane kasama eraera. Ainda beká mo:God da sonemba evetu genembokena amo,Jusi embo da jokáda sirorarira. 23 Kotugo,sifo eni foa buvarira, a kotugo saone, orokoojira buvuruterira. Sifo aminda, God Afada natofo beká, nu tumonde bainghari sar-era amo, ne jo doriri fetirira ominda, oJerusalem aminda nembo, God tumondebainghae arera. Ne nenda reighida iroro,God da Asisi sonembururari, ne God dabeká ava kasama edo, numoá tumondebainghe gogoghombarera. Evetu gen-embo aminguse, bekáda bekáda tumondebainghe gogoghomberaera amo, God Afanu uju beká ava use, gari dae tava eraira.24 God, nu Asisiri. Ava sedo, God da Asisiaimi sonembururari, evetu genembo Godda beká ava kasama edo, numoá tumondebainghaeteri,” aminge sisira.

25 Setiri, evetuá numokena sisira, “GodGenembo eni dirigari furare dae sisira,(ainda javo Keriso seraera), nu ambodafoama, geka isambu da susu ava, nune sariningaeteri,” aminge setiri, 26 Iesu numo-kena sisira, “Genembo resesa aimi, nimo-kena geka emo resira. Amo namori,”aminge sisira.

27 Nengae aminge sero, namanejovereghe fera, Iesu evetu ainghae gekasero tafuseri. Tambudo, nu evetu ainghaegeka sisira, aindae manamana useri. Avatanamane evetu aikena geka eni jo sae useri.“Ni rejo uju eresi?” ava jo sae useri. O Iesukena barago, “Ni redae evetu ainghae gekaresesi?” ava jo sae useri.

28 Ainda amboda, evetuá nunda uvudimbari da okia aminda dodo, jovereghedoreighi jokáda ira natofokena sisira,29 “Genembo eni ojighira, uvu vasadaanumbirise, na rea edo ghusena, a nandairari kau mavega, ava setiri ningeni. GodGenembo eni mutari sisira, avose, numori

* 4:9: Jusi embo ne jo Samaria embode dabade itako umo ae edo ghuseri.

Page 156: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 4:30 153 John 4:52tano. Fuvu, ya gaove!” 30Aminge setiri, neeredo Iesu gari dae fuseri.

31 Iesu gari dae fero, namane Iesu kenasiseri, “Ijuga Kato, bayau bu mindi je-bugase!” siseri. 32 Avata nu sisira, “Nandabayau dombu eni irira ava, ne jo kasamaae ereva,” aminge sisira. 33 Aminge setiri,namane tofo tofo se nininguseri, “Avose,bayau mutero mindido irira tano?”

34 Aminge setero, Iesu namanekenasisira, “Nanda bayau mo eviri. God nadirigetiri fusena, ainda uju ava use irena,a saramana nune futusira, ava aono dad-abarira. Saramana amo, nanda bayauri.35 Nenda kotari mo: tambuno avonondedadabari ainda amboda, vuji bambari dasifo foa buvarira. Avata na nemokena re-sena: vare gi simbugevu! Vuji bambari dasifo ojira buvirere. Evetu genembo aghi arida sifo, oroko eviri. 36 Bayau mave bam-buraira amo, nu saramana eraira aindaesedo, mino barira. Kau daba aminga ava,mave ya evetu genembo, God da natofoedo jebuga evovodae irari ava baoro daesedo, aghi eraira amo, nu saramana erairaaindae sedo, mino barira. Kau vare jokádabayau beká ari gido, vare govari kato nen-gae bayau bambari katoghae, dabade ivugaeraera aminga ava, genembo eni giti yavironu sirurari, a kotugo genembo ambodaya evetu genembo aghi ari God tumon-darera amo, nengae dabade ivuga arera.37Namonde eminge seraera, ‘Genembo enivare govari ainda amboda, genembo eni-imi foama bayau bambarira,’ seraera. Anu geka bekári. 38 Kau daba aminga ava,evetu genembomendeni, ne giti era varedasaramana edo ghuseri. Avata ne naneambodadirigeteno eva, evetu genembogitiera saramana edo ghusera, ainda mino avanene ererureva,” Iesu aminge sisira.

39 Avori, Samaria embo evetu setenaamo, nu Iesu dae eminge sisira, “Na reaedo ghusena, a nanda irari kau mavega,ava setiri ningeni.” Nu Iesu da binoaminge setiri ningido, Samaria embodigari reighi aminda, ne Iesu tumonduseri.40 Ne ningido tumondusera ava sedo,ne era Iesu kena buvudo, nu nemondeitako avido yare dae benunu siseri.Aminge setero, namane namonde sifoetoto dabade aviseri. 41 Amingero, evetugenembo digari amo, Iesu da geka setiri

niningusera aindae, tuturo edo numoátumonduseri. 42 Tumondedo, evetu aikenasiseri, “Orokoá, namane nu tumonderera.Jo ninda geka aindae tumondae erera. Iesugeka siri, namane totofo nininguse kasamaeteri: genembo mave evetu genemboisambu sonembari jebugaoro dae sedofurariá seraera amo, numori, ava kasamaeteri,” aminge siseri.

4:43-54 Iesu Setiri Gavana Eni Ainda MandiJebugusira.

43 Aminda irero, sifo etoto naká setenaava dadabetiri, Iesu namane namondereighi aminda ghedo, Frovensi Galilee is-eri. 44 Iesu nu sifo ghousa eminge sedoghusira, “Feroveta da geka ava, evetu gen-embo isambu, ne ningido nu kakara er-aera. Avata feroveta tofo nunda totofoinu jo tumonduse kakara ae eraera,” nuaminge sedo ghusira. 45 Avata, nu na-monde dabade era, nunda Frovensi Galileeaminda teretero natofo gido, nati jokádoruse fera nu ategi useri. Ainda susu mo:Jarige Yari da Kirumo+ ainda sifo aminda,nembarago Jerusalem aminda irise, Iesurea usira ava, ne gosuseri.

46 Avori, Iesu nu sekago ira, reighi Keinaaminda buvurutusira. Reighi aminda, nugiti setiri uvu jovereghedo vaini (wine) jin-isira. Reighi daba aminda, gavana eni irei.Gavana resena einda mandi mo, nu reighieni javoKaponiamaminda kae budo fasirei.47 Iesu nu Frovensi Judia ghedo, joveregheira Frovensi Galilee buvurutusira, aindabino ava sero, gavana amo ningido eredoIesu kena isira. Ira buvudo, Iesu kena sisira,“Nanda mandi kae eko budo, Kaponiamaminda irise, ambari dae erira. Ava sedo nifu, nangae ya nanda mandi saso jebugare!”

48 Aminge setiri, Iesu numokena sisira,“Na kasama erena: na jo tano eni aonogi dudukughae areva amo, ne nandageka jo tumondae areva,” aminge setiri,49 genemboá sekago sisira, “Bajari, eramananda mandi ambeure dae sise resena!Fu nangae totoi yaore!” 50 Aminge setiri,Iesu numokena sisira, “Avori, yasi! Nindamandi jo ambae arira!” setiri, genemboánu Iesu da geka tumondedo, joveregheisira.

51Natida iri sifo atetiri, nunda saramanakakato mendeni fera soroda tafuseri. Tam-budo siseri, “Ninda mandi anakora jebuge-tira. Jo ambae arira!” 52 Aminge setero,

Page 157: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 4:53 154 John 5:18genemboá ategi usira, “Amo nanjigo tu-turo umuta?” setiri, ne siseri, “Amo sifeisonga, iji ira vekenengetiri 1 koroko tuturoedo, nunda tamo da vevera dadabumuta,”53aminge setero, mandi ainda numamo ko-tisira, “Arie! Iesu, ‘Ninda mandi jo ambaearira!’ siri, nanda mandi sifo daba amindajebugumuta,” ava kotise, nunda natofodedabade Iesu tumonduseri.

54 Avori, Iesu Judia ghedo, jovereghe iraFrovensi Galilee aminda buvudo, nu uvusetiri vaini jinisira avo, kotugo gavana damandi setiri jebugusira ainghae dabade iratano etoto usira.

5:1-18 Iesu Setiri Genembo Eni, Reighi JavoBetsada† Aminda Jebugusira.

51 Ainda amboda, Jusi embo da kirumo

eni ari dae sedo, Iesu Jerusalem isira.2 Jerusalem furu dighi birurughetero irei.Furu ainda guro eni ‘Sifi (Sheep) da Guro’sedo ghusera, ainda dengesida uvu bogueni irira, reighi Betsada aminda. Boguresena einda dengesida, oro isambu ghabusoveni ava simbugetero iritirei. 3-4 Sifoaminda, kae evetu genembo digari ava,aminda fafasirero Iesu ira buvurutusira.Evetu genembo diti digoide, ata eko, aungo ata dimbaride aimi aminda iriseri.(Kae evetu genembo aminda irise kaifaedo ghusera da beká mo, eviri. Sifomendenimendeni, Bajari da aneya eni vosefoa, uvu bogu ava dereari dubinoghedoghusira. Urureari ainda sifoda, mave gitiuvu ainda jokáda vosedo ghusira amo, nujebugedo ghusira. Kae rejo ava numo-kena irá ghedo ghusira amo, dadabedoghusira.)* 5 Genembo eni mo, ghaeko 38ava kae budo aminda fasirei. 6 Genemboásifo ghousa ambari ava kae budo fasireiraava, Iesu kasama edo, ategi usira, “Ni je-bugari uju eresa, ai?” 7Aminge setiri, gen-emboá sisira, “Bajari, na karona tefori. Avasedo, uvu dubinoghururari garena amo,mave jo foa na sonembae arira. A gido,sifo reda uvu dubinoghururari gido, na javie yari dae urureono, evetu genembo eniiya giti kosegeraira.” 8 Aminge setiri, Iesu

sisira, “Ere, ninda ghaito gaghe bu yasi!”9 Aminge siri ainghae dabade, genemboájebugusira. Jebugedo, nunda ghaito gaghebudo isira.

Amo Jangutari da Sifo aminda sirorusira.10 Ava sedo, genembo jebugusira amo,nunda ghaito fumbudo iri gido, Jusi emboda babojegarimendeni, ne ghoghora siseri,“Ni ninda ghaito jo gaghe fumbuyae aetesi!Oroko mo, Jangutari da Sifori. Aminguse,ni namondeda agho dari ava erebejesa.”11 Aminge setero, genemboá sisira, “Gen-embo mave namo setiri jebugetena aimi,‘Ninda ghaito gaghe bu yasi!’ setiri, naamingerena.” 12 Genemboá nu aminge se-tiri, ne ategi useri, “Genembo ninda ghaitogaghe fumbu yaso dae setira amo, mave-jori?” 13 Aminge sisera avata, genembojebugusira amo, nu Iesu jo kasama aeri.Ainda beká mo: evetu genembo digari am-bari aminda irero, Iesu ira nenda jokádatere baghimbusira.

14 Ainda amboda, Iesu genemboá Godda Kambo+ jokáda tambudo sisira, “Ni je-bugedo iresa. Amboda kae eko beká ava erátambeóso dae sise, eminge resena: nindaari ekoko vujegedo, doyaso dae resena!”15 Aminge setiri, genemboá God da Kam-boda+ ghe ira, Jusi embo da babojegariava tava edo tafusira. Tambudo, genembosetiri nu jebugusira, amo Iesu ri, ava setirine nininguseri.

16 Ningido, ne tuturo edo, Iesu nuJangutari da Sifo aminda setiri genembojebugusira aindae, numokena fakarago usemema mutero itatamusira. 17 Amingero,Iesu nemokena sisira, “Nanda Afa sifoghousa evia saramana eraira. A nam-barago, kau daba evia use saramana er-aena.”

18 Iesu aminge siri ningido, Jusi embonu daoro ambare dae kotiseri. Giti reausira aindae, ne itako dubo mema useri.O aminge siri ningido, nange nu daoroambaetira, ava kotise irá ghedo ghuseri.Ainda tuka mo: nu giti Jangutari da Sifoainda agho dari ava bejisira. Avata amokitakori. O amboda God ava tofo nunda

† 4:54: Reighi javo Betsada (Bethzatha) eminda gefusira. O ainda gembari foyago geka mo etoto nakári. Baiboro(Bible) mendeni aminda Bethzatha garesa, o mendenida Bethesda garesa. * 5:3-4: Geka tuturo 3-4 eminda, Baiboro(Bible) ana mendeni ainda jokáda jo fitoro teraeri. Ava sedo gekaé John gefusira o mave gefusira, namonde jo kasamae gogogho aeri.

Page 158: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 5:19 155 John 5:43Numamova sisira amo, nu tofo numoá Godva sise sisira.

5:19-29 Iesu Mo, Nu God Bekári.19 A gido, Iesu nemokena mino sisira,

“Na geka beká resena! God da Mandi, jorejo eni tofo nunda javoda ae eraira. Nu-mamo urureari giraira, avanembo eraira.God Afa rea eraira, nunda Mandi barago,daba ava eraira. 20 Ainda beká mo:God Afa nunda Mandi dubo ruruse, nutofo rea eraira ava, nunda Mandikenaijugeraira. O tano rea oroko gido gherevaemo, kikitakori. Gido dudukughaovo daesedo, God amboda roera mindafugo eninunda Mandikena ijugari gido, ari siro-rarira. 21Kau God Afa seari evetu genembomendeni ambarida ghe jebugedo ereraeraaminga ava, nunda Mandiimi seari, evetugenembo mavejoá nu uju eraira amo, je-jebugaraera. 22-23 Kotugo God Afa jo tofoevetu genembo da ari ekoko ijujae eraira.Nunda Mandi kau numoá avaga kakaraaoro dae sedo, God nu evetu genembo iju-jari da saramana amo, nunda Mandikenafutusira. Mave God da Mandi jo kakara aearira amo, nu, God Afa barago jo kakara aearira. Ainda tuka mo: God nunda Mandidirigetiri, Numamo da javoda fusira.

24 “Na geka beká resena. Amo, mavenanda geka nininguse, God na dirigetirifusena ava tumondarira amo, nu jebugaevovodae irari ava tuve barira. Amo kaunu anakora ambarida ghe jebuge erorusira,amingori. Ava sedo, genembo mave natumondarira amo, jo mave eniimi nundaari ekoko ijujae arira. 25 Na geka bekáresena: sifo foa buvari dae erira, o saone,ojira buvira. Sifo aminda, ambari embo neGod da Mandi da beka ningarera. Kotugomave nunda beka sirurari ningarira amo,nu jebugarira. 26 God Afa nu jebuga dasusuri. Kotugo, nu setiri nunda Mandi kaudaba aminga ava, jebuga da susu edo irira.27God da Mandi, nu Evetu Genembo da Ko-rori+. Aindae sedo, God setiri nune evetugenembo da ari ekoko ijujarira. 28 Gekaresena evia, ningido erá buneove! Sifo enifoa buvari dae erira. Sifo aminda, am-bari embo isasambu, nunda beka sirurariningido, 29nenda ofofo gomoda ghe jebugeerarera. Mendeni, ari eveva edo ghuseraamo, ne eredo, jebuga evovodae irari avatuve barera. O mendeni, ari ekoko edo

ghusera amo, ne eredo, nenda ari ekoko dabouvu ava fumbarera,” aminge sisira.

5:30-47 Namonde Iesu Tumonderaera DaBeká Mo, Eviri.

30 Aminge sedo, Iesu sisira, “Na roeraeni tofo nanda javoda ari saetena amo,jo inono ae aeti. Avata God nune seari,na evetu genembo da ari ava ijujeraena.Ava sedo, na evetu genembo da ari avaijujeraena amo, na evevada seraena. Aindabeká mo: na jo nanda ujui sae eraena. Godna dirigetiri fusena, ainda uju avanembouse irena.

31 “Namoá tumondaovo dae sedo, ‘Tofonamoá eveva,’ saetena amo, jo inono iraeri.32 Avata mave eniimi nanda kau maveg-ori ava osa seraira. A na kasama erena,nu rea nandae seraira amo, geka bekári.33Nenenda aghi kakato dirigetevo era Johnkena buvero, nu nandae sise, geka bekáava setiri nininguseri. 34 Amo, John nandageka sonembusira. Avata amingusira amo,jo nune nanda geka sonembari inono arida kaugo iraeri. Na John dae resena dasusu mo: na uju erena, ne John da gekaningido, na tumondedo jebugareva. 35 Johnnu kau, arivo injibeoro usasa jaragheraira,amingori. Sifo tufako ne yama ivuga use,numokena usasa gido ghusevu. 36 Avori,John mo nanda geka jo teria futo sonem-bari da kaugo iraeri. Avata, nanda geka dasonemba kato teria beká eni irira. NandaAfa tano a ari rea aono dae sisira ava, eonosiroreari ne giraeva. Tano a ari eono siror-eraira aimi ijugeraira amo, geka bekári:God Afa na nune dirigetiri fuseni. 37-38 AGod Afa na dirigetiri fusena, nune tofonanda geka sonemberaira. Avata ne najo tumondae eraeva. Ai resira amo: nejo nunda beka ningae ireva, nunda dombujo gae ireva, a nunda Geka jo nenda dubojokáda teredo iraeri. 39 Nenda kotari mo:God da Geka jokáda, ne jebuga tambareva.Ava sedo, ne aminda tegutuse ireva. Anu geka bekári: God da Geka amo nandaeresira. 40Avata, ne na imboe use, jo namo-kena foama jebuga bae eraeva. 41 Nandaesakai saovo dae, na jo sae erena. 42 Avatanenda janje joká amo na kasama erena.Nenda janje jokáda, ne God jo dubo baeeraeva. 43 Na Afa da javoda fusena avata,ne na jo tumonduse unumbae usevu. Mavetofo nunda javoda furaetira amo, ne nu

Page 159: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 5:44 156 John 6:21tumondaetevu. Avata na Afa da javodafusena amo, ne na jo tumonduse unumbaeusevu. 44 Kotugo na kasama erena: nejo totoi tumondae areva. Ainda beká mo:nenda kokomana nange nemokena sakaisaetera ava kotise, ne God da usasa a duro,nusuka nune nemokena mutaetira ava, jokotae eraeva. 45Avata erá eminge koteove:na nasuka Afa da dombuda fete nenda ariekoko ijujarena, erá aminge koteove! Ne,‘Namane Moses da Geka tumonderaera,’seraeva. Avata Moses nune eredo, God Afada dombuda, nenda ari ekoko ava ijujarira.46 Ainda beká mo: Moses nu nandae ge-fusira. NeMoses tumondaeteva amo, nam-barago tumondaetevu. 47 Avata ne, nundageka gefusira ava, jo tumondae eraeva. Avasedo, na eregosena, nanda geka barago jotumondae areva,” aminge sisira.

66:1-15 Iesu Setiri Bayau Digetiri, Gegen-

embo 5,000 Mindero Inono Usira.(Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; Luke 9:10-

17)1 Ainda amboda, Iesu eredo Frovensi

Galilee, uvu da teria irira, Genesaret oTaibirias seraera, aminda sekago sem-bisira. 2 Sembiri gido, natofo digarigoiminunda amboda iseri. Ainda beká mo: Iesutano eari, evetu genembo mendeni kaeekoko dombu eni eni budo iriara ava, je-jebugeoro gi dudukughedo ghuseri. 3 Iesunamane budo, enda jiro fumbari amindavitera anumbuseri. 4 Ainda sifo amo, na-mane Jusi embo da kirumo eni, javo JarigeYari da Kirumo+ seraera, amo fira utuausira.

5 Avori, namane anumbetero, Iesujovereghusira amo, evetu genembo digariambariá numokena fero gido, nu Philipkena sisira, “Evetu genembo digari eregos-esa omo, namonde farava reda ombumutareri?” 6 (Aminge sisira amo, nuPhilip dere gosuse sisira. Nu tofo ambodarea arira amo, kasama use ategi usira.)7 Setiri, Philip sisira, “Evetu genembodigari bekári. Ava sedo, K2,000* aimi faravaombu mutoro mindarera amo, jo inono aearira.” 8Aminge setiri, namanenda eni javoAndrew, amo Simon (Peter) da namendi,aimi eredo sisira, 9 “Mandi eni eminda

fetirira emo, nu farava ghabu soveni aoka etoto ava budo ojighira. Avata evetugenembo rekato digari mo eviri. Ava sedo,jo inono ae arira.”

10 Setiri, Iesu namanekena sisira, “Sevu,evetu genembo anumbaore!” (Amingesisira da beká mo: vasa amo beraghago,kikisaghaeri.) Ava sedo, namane seteroevetu genembo anumbuseri. Gegen-embo aminda anumbusera amo, 5,000da kaugori, evevetu a sasingu jo tegaeri.11 Anumbetero, Iesu nu farava budo,God kena ‘aiyakoe’ sedo, evetu genemboanumbusera, aikena mutiri ruruseri.Amboda, oka budo kau daba ava use,ghasisira. Ghasetiri budo, ne uju useraaminga ava, mindero inono etiri doterofasusira. 12 Mindero inono etiri gido,nu namanendae sisira, “Yasivu, bayaumindera da itogato, dabade edo bu furove!Erá soesa eore!” 13 Aminge setiri, namane,farava risera da itogato ava, rete budokanda babai isambu 12 ava vendi budofuseri.

14 Iesu rea etiri sirorusira ava gido,natofo aminda totorugusera aimi siseri,“Feroveta teria amboda sirorariá seraeraamo, eviri,” siseri. 15Natofoi orokoá foamanu sandi budo, kini (king) are dae sedo,katiyavara arera ava, Iesu kasama usira.Aindae sedo, natofo dodo, nu nusuka endajiro fumbari aminda ira vivitusira.

6:16-21 Iesu Nu, Vose Eva Etoda Fete De-inghedo Isira.

(Matthew 14:22-33; Mark 6:45-52)16 Ungobu iri, namane jovereghedo

era, 17 ghakada+ vosedo sirige reighiKaponiam aminda sembi yari dae ero,tumba jisira. Iesu nu jo foa namanekenabuvaeri. 18 Amingero, yaura teria sufuse,aimi eva deretiri erorusira. 19 Eva yaurasufiri, namane davedo era, kafuru soroda(7 kirometa aminga ava) buvurutero, Iesuvose eva etoda fete deinghedo, nama-nenda ghakada+ vitari dae firi namanegosuseri. Gido, namane oju beká avauseri. 20 Amingero, Iesu namanekenasisira, “Namori! Erá oju eove!” 21 Amingesetiri, namane gido dubo jama use, nuivugaghae tifuseri. Timbudo, namane era,fafo reda darari kotisera, aminda anakoratere dadoruseri.

* 6:7: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka mino o moni aindae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 160: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 6:22 157 John 6:446:22-59 Jebuga Da Susu Mo, Iesu Numori.

22 Amingetero sifo atetiri, evetu gen-embo sovenikena irisera aimi, fuge ghaka+dabako iriri gosuseri. Kotugo ne kasamauseri, Iesu nu jo namane namonde dabadevendi sirigaeri. Nu aminda iriri, na-mane sirige dodo fusera ava, ne kasamauseri. 23 Aminge kotise sero, ghaka+mendeni reighi Taibirias aminda ghe ferateteruseri. Iesu bayau esimbuguse se-tiri, dige fasetiri risera da vasa, aindatinguda tere dadoruseri. 24 Ne jo na-mane Iesu de dabade aminda iroro tam-baeri. Amingedo, ne isambu Iesu tambaridae sedo, ghakada+ vose sirigedo reighiKaponiam sembu fuseri.

25 Sembu fera aminda teredo, Iesutambudo numokena siseri, “Ijuga Kato,ni nange nangedo ojesa eminda iresi?”26 Aminge setero, Iesu mino nemokenasisira, “Nemokena geka beká resena. Nenamo tava ereva da beká mo: bayauesimbugeteno mindevo inono umutaraava kotise, na tava ereva. Na tanomendeni mendeni eono giraeva, a enieteno gosumutava, ainda tukane jo kasamause furae ereva. Ne taká, bayau mindariava kotise refeva. 27 Tamo da bayau yamasa edo dadaberaira aindae, erá tavause saramana eove! Bayau eni mo irira.God Afa nu Evetu Genembo da Koro+dubo buraira, ava kasama aovo dae sedo,nunda fakina a tano, namokena mutirieno eregoseva. Ava sedo, na jebuga dabayau nemokena mutarena amo, jebugaevovodae irari ava tuve bareva. Jebugada bayau dabako evia tava use eindae,saramana use iraetevu!”

28 Aminge setiri aindae, ne ategi usesiseri, “Namane God da saramana ari daesarera amo, kau nange tuturo areri?”29 Aminge setero, Iesu sisira, “God sara-mana ningiava aovo dae uju eraira amo,eviri. God mavejoá dirigetiri ojighira amo,nu tumondareva.” 30 Aminge setiri, nemino numokena siseri, “Ni tano rejoá asosirorari gido, namane ni tumondareri? Nirejo aresi? 31Moses da sifoda, namondedaabuamane reighi uvu a evetu genembo iraeda vasa aminda birurughuse, bayau tefosirorureari bu mindido ghuseri. God daGeka aindae sise, eminge resira:

‘Nu bayau utuda ghe muteari voseari bumindido ghuseri,’

God da Geka aminge resira.”32 Setero, Iesu nemokena sisira, “Geka

beká ava nemokena resena! Bayau utudaghe vose furureari nembuamane mindidoghusera amo, jo Moses nune mutari min-dido ghaeri. Bayau utuda ghe vose foagheraira amo, nanda Afa aimi mutearifoa gheraira. 33 Bayau God muteari foagheraira amo, genembori. Genembo re-sena emo, nu utuda ghe foa, nunda jebugaevetu genembokena muturaira. Bayausetena amo, numori.” 34 Aminge setiri,ne numokena benunu siseri, “Bajari, bayauresesa amo, namanekena mutudo ghe,evovodae!”

35 Ne aminge setero, Iesu eminge sisira,“Namo jebuga da bayauri. Mave namokenafurarira amo, nu jo sekago uvudae dubosaghae arira, o ighoi jo itatamae arira. 36Narea sisena amo, beká siroretira. Ne ditiimina eregoseva. Avata nanda geka jo tumon-dae ereva. Afa nu mavejo ava, gategedonamokena mutarira amo, nu namokenafurari bu tavo arena. 37 Mave namokenamutari furarira amo, na nu jo buregaearena. 38-39Ainda bekámo: na jo nanda ujuava ari dae sedo, utuda ghe vose furaeri.God na dirigetiri vose fusena amo, nundauju ava ari dae sedo fuseni. Afa da uju moeviri: evetu genembo namokena futusiraava, jo eni kosasaghaono ya ambae arira.A kotugo, nunda uju mo: sifo gombudana saono, ne ambarida ghe eredo jebugatuve barera. 40 Ai resira amo: nanda Afauju eraira, mave nundaMandi gido tumon-darira amo, nu jebuga evovodae irari avatuve barira. Aindae sedo, sifo gombudana saono, ne ambarida ghe jebuge eredo,jebuga tuve barera,” Iesu, nu rea arira ava,tofo ijuguse aminge sisira.

41 Avori, Iesu nu, “Bayau utuda ghevose fusira amo, namori,” sisira aindae,ne tuturo edo dubo mema use tiriseri.42Aminguse siseri, “Genembo emo, nu takáJoseph da mandi Iesu ri. Nunda noi nu-mamo namonde kasama erera. Ava nuutuda ghe vose furariá resira amo, nunange nange kotise resi?” 43 Ne amingesetero, Iesu mino sisira, “Erá unongu sisetofo tofo se ningeove! 44 Ainda beká mo:mave jo tefo namokena furae arira. God

Page 161: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 6:45 158 John 6:67Afa na dirigetiri fusena aimi, genembo eniunumbarira amo, nu namokena furarira.Furari, sifo gombuda na saono, ambaridaghe eredo jebuga evovodae irari ava tuvebarira. 45 God setiri feroveta nunda Gekagefusera amo, eviri:‘God nu evetu genembo isambudae, den-

goro indarira,’aminge gefuseri. Ava sedo, evetu genembomave God Afa da geka ningido, nundaijuga ava tumondarera amo, ne namokenafurarera. 46 God da Geka ningiraera, re-sena emo, nenda dubo jokáda nunda Gekaitatameraera, avata God jo ditiimi gae er-aera. Ainda beká mo: jo mave God dadombu gae eraera, a geka dabade jo seningae eraera. Avata na God Afa dirigetirifusena amo, nasuka nane, Afa gosuseni.47 Na nemokena resena: mave tumon-darira amo, nu jebuga evovodae irari ava,anakora tambudo irira. 48 Namo jebugada bayauri. 49 Nembuamane reighi uvu aevetu genembo irae da vasa aminda biru-rughuse, bayau javo ‘mena’† ava, mindidoghuseri. Rise iriara avata, ne rido ferasirivo useri. 50 Avata bayau God mutirivose fusira amo, jo avavago iraeri. Avamave bumindarira amo, nu jo ambae arira.51 Emo na tofo, nandae resena. Bayauutuda ghe vose fusira setena amo, tofonamoá seteni. Bayau evia, mave mindariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira. Bayau evetu genembodae mutariresena emo, nanda tamo aindae resena.Evetu genembo jebugaoro dae sedo, nandatamo mutarena,” Iesu aminge sisira.

52Ava setiri ningido, Jusi embo ne tuturoedo beisiga use, tofo tofo se nininguseri,“Nunda tamo mutari mindoro dae resiraamo, kau nange nange genembo eindatamo mindareri?” 53 Aminge setero, Iesunemokena sisira, “Na geka beká resena.Ne Evetu Genembo da Koro+ da tamo, jobu mindae areva, a nunda ororo jo fumbumindae areva amo, ne jebuga evovodaeirari ava, jo tambae areva. 54 Avata mave,nanda tamo a nanda ororo bu mindariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tambari,saono sifo gombuda nu ambarida ghe je-buge erarira. 55 Ainda beká mo: nanda

tamo a nanda ororo amo, uvu bayau bekári.56 Mave nanda tamo budo, nanda ororofumbu mindarira amo, na nunda janjejokáda irarena. A numbarago nanda jokádairarira. 57 God Afa jebuga irira aimi, nadirigetiri fuseni. Nunda jebuga da faki-naimi, nambarago jebuga irena. Kau dabaaminga ava, mave na bu mindarira amo,nu nanda jebuga da fakinaimi, jebuga tuvebarira. 58 Bayau utuda ghe vose fusira,ainda tuka seteno ningeva amo, eviri.Bayaunembuamane rise iriara, sirivouseraamo, jo nanda tamo a ororo evavago iraeri.Nanda tamo a ororo, mave bu mindariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira,” Iesu aminge sisira.

59 Ainda geka mo, Iesu nu reighiKaponiam aminda, Kaponiam embo dadengoro indari kambo+ aminda, ijugusesisira.

6:60-71 Iesu Da Dorevare Gategedo,Mendeni Iesu Dotutuseri, Mendeni Ne Iesu DeDabade Deinghuseri.

60 Iesu da dorevare digari, ne geka avaningido siseri, “Emo ijuga fakaragori. Emave ningi kasama ari?” aminge beisigauseri. 61 Nunda dorevare mendeni nundageka aindae beisiga usera ava, Iesu nutamoi itatamusira. Itatamedo, nemo-kena sisira, “Geka emo ne imboe ereva.62 Avata Evetu Genembo da Koro+ ne dodojovereghe utuda viti yarira amo, ne ivugaareva, ai? A kote givu! 63 Jebuga mo, Godda Asisi Kakara aimi muturaira. Jo evetugenembo da fakinaimi, aoro sirorari barida kaugo iraeri. Geka resena emo, asisi dajebuga bekári. 64 Avata mendeni ne, ain-dae na jo tumondae eraeva,” Iesu amingesisira. (Mave ne Iesu jo tumondae arera,a mave numoá aito arira ava, Iesu anakoratuturoda kasama usira.) 65 Aindae sise, nueminge sisira, “Na aindae siseni, ‘Mave jotefo namokena furae arira. Mavedae, GodAfa guro afigarira amo, nu furarira. Omavedae, God guro jo afigae arira amo, nujo furae arira,’ ” aminge sisira.

66 Geka evia sisira aindae, nunda dore-vare mendeni Iesu ighagha edo ainda am-boda, jo nemonde dabade deinghae edoghuseri. 67 Ava gido, Iesu namane isambu12 aikena ategi usira, “Nemo kote givu!

† 6:49: Roera javo ‘mena’ (manna) amo, God muteari, mungoghae dabade sifo ava inono vose furiari, Israel emboreighi evetu genembo a uvu irae da vasa aminda deinghuse, rete mindido ghuseri.

Page 162: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 6:68 159 John 7:22-23Mendeni na doteri. Ne barago na doyareva,ai?” 68 Aminge ategi etiri, Simon Peternu eredo eminge sisira, “Bajari, namane nijo dodo mavekena yae arera. Jebuga barida geka, nisuka nimokenari. 69 Namane nitumonduse oroko kasama erera, God Gen-embo Kakara, evetu genembodae mutarisisira amo, nimori.” 70 Aminge setiri, Iesunamanekena sisira, “Nanda ambo jimbi 12gategusena, amo nemori. Avata nenda eni,nu Satan da genembo bekári.” 71 Iesu nuaminge sisira amo, nu Keriot embo gen-embo Simon damandi javo Judas dae sisira.Ainda beká mo: nu namane 12 ainda eni,avata nu amboda, Iesu nune aito usira.

77:1-9 Iesu Nunda Jamenade Beisiga Useri.

1Ainda amboda, Iesu nu Frovensi Galileeaminda, ya birurughedo ghusira. NuFrovensi Judia aminda yari mo, jo uju aeusira. Ainda susu mo: Jusi embo aminda,ne nu daoro ambare dae kotedo ghuseri.2Avori, Jusi embo da kirumo eni ainda sifoavafira buvurutusira. Kirumo resena eindajavo mo, ‘Dobo’ jijighuseri. (Ainda bekámo: Jusi embo ne, God nunda sonembaanakora futusira, ava kotari dae sedo, doboitido kirumo use aminda avido ghuseri.)3 Kirumo da sifo fira utua etiri gido, Iesuda jamena numokena fera, dere jise sis-eri, “Ni erekotesa, ni genembo mindafueko eniri. Ava sedo, eminda ghedo yasi,Frovensi Judia aminda buvudo, saramanaururaso, ninda dorevare ninda saramanaamo gaore! 4 Mave genembo teria ari ko-tarira amo, nu saramana jo ufena ae arira.Ava sedo, ninda tano a ari eraesa ava, evetugenembo da dombuda ururaso ni gaore!”5Aminge sisera da beká mo: nunda jamenanembarago, nenda koro Iesu jo tumondaeuseri.

6 Iesu nemokena sisira, “Nanda sifo mojo foa buvae irira. O nemo taká, sifo eviainono yareva. 7Ne fisi da uju ava use irevaaindae sedo, evetu genembo ne jo imboe aeeraera. O namo, evetu genembo nenda ariekoko aindae, dombuda sise irá gheraena.Aindae ne, na imboe eraera. 8Ava sedo, nekikiako yasivu kirumo aove! Nanda sifo jofoa buvae irira. Ava sedo, na jo yae arena,”9 Aminge sedo, nu Galilee aminda iriri neiseri.

7:10-24 Iesu Nunda Jamena Kakagetiri Ero,Nu Amboda Isira.

10 Iesu nu jo isaghada yari kotaeri. Avasedo, nu kaifa iri, nunda jamena ero nuufena amboda isira. 11 Jusi embo da babo-jegari ne kirumo da sifo aminda, Iesukaifa use totofo se nininguseri, “Genemboénangetiraimi jo furae iri?” siseri.

12 Natofo isasambu barago, ne Iesu daebeka sainghiako se nininguseri. Sero,mendeni eminge siseri, “Nu genembo eve-vari,” siseri. O mendeni siseri, “Tefo, nujo eveva iraeri. Nu natofo dereraira,” avasiseri. 13 Beka sainghiako sisera da bekámo: ne Jusi embo da babojegari aindae ojuuse siseri.

14 Kirumo tuturo edo fira soroda bu-viri, Iesu ira God da Kamboda+ teredo,tuturo edo ijugusira. 15 Amingiri, Jusiembo da babojegari nunda geka ningidudukughedo, tofo tofo se nininguseri,“Genembo omo, nu faiya jo teria ae ava,kasama emo, reda rurusi?” 16 Amingesetero, Iesu nenda geka da mino emingesisira, “Na rea ijugeraena amo, jo nandakotari iraeri. God na dirigetiri fusena aindaijuga ava, nane ijugeraena. 17Avori, nandaijuga God kena foa gheraira o, na tofonanda kotariimi ijugeraena amo, mave Godda uju ari dae koteraira ainembo kasamaarira. 18 Genembo mave tofo nunda javodaijugarira amo, tofo numoá sakai sise, arinunda duro gaoro dae, arira. O mave nubajari dirigetiri fusira amo, nunda ghamojokái futuse, nunda bajari da duro aindaesakai sarira. Aminguse, nu geka bekáavanembo sarira, a evetu genembo jo deraearira. 19 Moses nemokena God da AghoDari futusira. Avata ne isambu Agho Dariamo bejeraeva. Ava sedo, redae na AghoDari bejariá sise, na daovo ambono daeseraevu?”

20 Aminge siri ningido, natofo isambueredo siseri, “Nimo, sukarui asugetiri re-sesa. Eminda, mave enii ni jo daoro am-baso dae kotae irera.” 21 Aminge setero,Iesu mino sisira, “Na tano mindafu enieteno gido, ne dudukughusevu. 22-23 Kotegivu! God setiri, Moses nu Agho Darijokáda, sasingu vide jamena da vikamendoanoso gafugaoro dae sisira. (Geka bekámo: Moses nu geka amo bukuda gefusiraavata, abuamane Moses da gitida, tuturo

Page 163: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 7:24 160 John 7:41edo amingedo ghuseri.) Avori, aindaagho dari ava erá bejeóro dae sise, neJangutari da Sifoda, umbumendeni vika damendo anoso gafugeraeva. Aminguse, neJangutari da Sifo ainda agho dari ava bejer-aeva. Ava sedo, na genembo eni Jangutarida Sifoda, seteno jebugusira amo, ne redaenandae janje eko use ghoghora sisevu?24 Erá gido a ningido, totoi dudukugheove!Susu ijuje gi gogoghombedo, na ijujareva.”

7:25-31 GodGenembo EniMutari Furare DaeSisira Amo, Iesu Numori.

25 Iesu aminge siri ningido, Jerusalemembo mendeni, ne eminge kotise siseri.26 “Givu! Genembo daoro ambare dae siseresera amo, genembo oviri. Nu natofo dadombuda eredo vironu resira ovia, mavejo imboe use buregae erira. Avose, na-mondeda babojegari kasama erera tanojo:God Genembo eni mutari furare dae sisiraamo, numori tano. 27 Avata seoro ningi-raera: God Genembo eni mutari furariraamo, reda ghe furarira ava, mave enii jokasama ae arira. O namonde mo, Iesuda reighi ava kasama erera,” mendeni neaminge siseri.

28 Aminge setero ningido aindae, Iesunu God da Kambo+ jokáda ijuguse, bekamindafu eminge sisira, “Ne erekoteva: nakasama ariva seraeva. A na reda ghefusena, ne kasama ariva seraeva. A gido,ne aminge reseva. Avata na jo tofo nandajavoda furaeri. God na dirigetiri fusenaamo, nu ari bekáda bekáda ari kato, ageka beká sari katori. Avata nemo, nuerebuneva. 29 O namo, nu kasama erena.Ainda beká mo: na nangae dabade irianaedo, na nune dirigetiri fuseni.”

30 Aminge setiri ningido aindae, ne Iesusandi bu koto ari kotiseri. Avata nunda sifojo foa buvae iriri aindae, nunda tamo joderae useri. 31Avata evetu genembo digarikirumodae sedo totorugusera amo, ne Iesutumonduse eminge siseri, “God da Gen-embo foa, tano a ari rea ava aetira amo, Godda feroveta anakora gefuseri. Kotugo nenegefusera, a Iesu nune eraira amo, inonori.Jo bunari da kaugo iraeri. Ava sedo Iesumo, numori, namane ava tumonderera,”aminge siseri.

7:32-36 Iesu Kosege Sandoro Dae Sedo,Babojegariimi God Da Kambo+ Kaifa KakatoDirigetero Iseri.

32 Natofo geka ava sainghiako seroningido, Moses da Geka kaifa kakato+ afristi+ da babojegari, nemonde dabade,Iesu kosege sandoro dae sedo, Godda Kambo+ kaifa kakato ava mendeni,dirigetero iseri. 33 Amingero gido, Iesusisira, “Na namonde sifo tufako dabadeiria edo ne dodo, God na dirigetiri fusena,aikena jovereghe yarena. 34Na kakova useirareva. Avata na vasa reda ya buvarenaamo, jo nene aminda ya buvari da kaugoiraeri. Ava sedo, na jo tambae areva.”

35 Aminge siri ningido, Jusi embo dababojegari ne tofo tofo se nininguseri,“Erá numo tambeóro dae sise, nu redayari dae resi? Namondeda natofo Jusiembo mendeni, ne Greek embo da reighimendeni aminda dighi anumbusera,aikena ya aminda irise, Greek embo avadengoro indari dae resira, ai, nange resi?36 Nu setira amo, ‘Namonde numo kakovause irarera. Nu vasa reda ya buvarira amo,namonde jo aminda ya buvari da kaugoiraeri,’ setira amo, redae seti?” ne bunise,vasa eni enda eminda ya irariá kotise siseri.

7:37-44 Iesu Nu Mavejova Sise, NatofoSarigedo Nunda Nunda Kotiseri.

37 Kirumo sumbu nunda sifo reda dad-aberaira, sifo amo sifo teriari. Sifo aminda,Iesu nu eredo beka mindafu sisira, “Mavenu uvudae uju arira amo, nu namokena foabu mindarira. 38 Geka resena eindae, Godda Geka barago eminge resira:‘Mave na tumondarira amo, nunda janje

jokáda, jebuga da uvu kau useghada kaugo ava buvarira. (Uvuá mavemindarira amo, nu jebuga evovo-dae irari ava tuve barira.)’

God da Geka aminge resira.” 39 Iesu amingesisira da beká mo: nu Asisi Kakara daesisira. Evetu genembo mave Iesu tumon-darera amo, Asisi Kakara nemokena voseasugedo irarira, aindae sisira. Avata sifoaminda, God jo sari Iesu ambarida ghejebuge eredo, ya nunda duro sekago jo baeirei. A gido, nunda Asisi Kakara barago,jo mutari vose foa evetu genembokenaasugae irei.

40 Evetu genembo totorugusera, nendamendeni geka ava ningido, eminge sis-eri, “Feroveta amboda furariá seraera amo,genembo oviri,” mendeni aminge siseri.41 A mendeni siseri, “God Genembo enidirigari furare dae sisira amo, numori.”

Page 164: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 7:42 161 John 8:10Avatamendeni, geka giti sisera aindae sise,beisiga use eminge siseri, “God Genemboeni dirigari furare dae sisira amo, nu joFrovensi Galilee ghedo furae arira. 42 Godda Geka ijugerira amo: nu David da imeme-siri ainda jokáda sirorarira. Nu David dareighi Bethlehem aminda sirorarira. Nujo Frovensi Galilee aminda sirorae arira.”43 Aminge sise, Iesu mavejova sise, nesoroda sarigedo beisiga useri. 44 Amingesise, mendeni ne Iesu sandi budo koto arikotiseri. Avata mave jo ya nunda tamoderae usira.

7:45-52 Moses Da Geka Kaifa Kakato+, NeIesu Jo Tumondaeri.

45 Etero dadabetiri, God da Kambo+ kaifakakato, ne eredo jovereghe era, fristi+ dababojegari a Moses da Geka kaifa kakato+aikena buvero, ne ategi useri, “Ne redaeIesu jo sandi bu furae etevu?” 46 Amingesetero, God da Kambo+ kaifa kakato aimisiseri, “Iesu nunda vironu seraira, av-aga mave eni jo giti siruroro ningaeri.”47 Aminge setero, Moses da Geka kaifakakato+ ne ghoghora sise, eminge siseri,“Iesu vironu sise ne deretiri tumondereva,ava namane eregosera. 48 Namane kotegivu! Namane babojegari a kokotofu, joeniko nu tumondae irera. A Moses da Gekakaifa kakato+ barago, eniko Iesu jo tumon-dae irera. 49 O natofo teria, ne jo namaneavavaga iraeri. Ne munju tefori. God daGeka Moses imi gefusira ava, ne jo tegekasama e gogoghombaeri. Ava sedo, Godsimbora etiri, nenda kotari ava baghim-busira,” God da Kambo+ kaifa kakatokenaaminge siseri.

50 Nicodemus giti tumbaghae Iesu kenaisira amo, nu Moses da Geka kaifa kato+eniri. Nicodemus nu babojegaride dabadetotoruguseri. Nu eredo, nunda kokomana,Moses da Geka kaifa kakatokena emingesisira, 51 “Seteva aindae resena. Kote givu!Namondeda agho dari resira: genembo enimave jo foa dombu isagha edo geka saearira amo, nunda ari ekoko jo ijujae arera.Nu foa fetedo sirurari nininguse, ijujareraamo avori.” 52Aminge setiri dadabetiri, ne,Nicodemus dere jise siseri, “Avose, Galileeembo eni nimori tano! Ni God da Geka tege

kasama e gogoghombaresa amo, ni kasamaaresa: Frovensi Galilee embo, ne ekokori.Ainda jokáda, God da feroveta eni jo siroraearira, ava kasama aresa. Iesu nu Galileeembo ava sedo, nu jo feroveta iraeri, ava nianakora kasama aetesi. Ni nunda geka erásonembeóso dae resera,” aminge siseri.

7:53–8:11 Evetu Eni Yagera Iri SanduduseraAva, Iesu Sonembetiri, Dotero Isira.*

53Ainda amboda kirumodadabetiri gido,natofo taraghedo natida iseri.

81 Amingusera avata, Iesu nu enda jiro

fumbari javo Orivi aminda vitisira. 2 Sifoatetiri ataeghae, Iesu jovereghedoJerusalem ira, God da Kamboda+

teterusira. Teretiri, natofo aminda iriseraaimi, numoá gido totorugetero, nu

anumbe tuturo edo ijugusira. 3Amingiri,Moses da Geka ijuga kakato a kaifa kakato+evetu eni sandi budo fera setero, natofo dadombuda fefetusira. Evetu emo, nu yagerairi gido, sandi ruruseri. 4 Bu fera, setero

fetiriri, Moses da Geka ijuga kakato a kaifakakato+ Iesu kena siseri, “Ijuga Kato, evetuemo genemboghae yagera use fasirerotamberi. 5God da Agho Dari Moses imigefusira, ainda jokáda eminge resira:

mave yagera arira amo, daoro ambarira.Ava sedo, namonde nange areri? Seningore!” 6Aminge sisera da beká mo

eviri: Iesu geka sembae sirurari ningido,ijujedo numoá koto ari dae sedo

aminguseri. Setero ningido, Iesu rosege,ungoimi endada geka gefusira.

7 Ne numoá jimbe jokáda edo ategi ero,nu gembiri dadabetiri, ere fetedo, sisira,“Avori, evetué daovo ambarira! Avatamave ari eko eni jo ae irarira aimi, gitituturo edo ghamana afarira.” 8 Amingesedo, Iesu sekago rosege, ungoimi endadagefusira. 9 Gefiri, ne nunda geka setirininingusera aindae, nu dodo nunda nundaiseri. Bebego ne giti ero, ambobo neamboda era dadabetero, evetuá nusukaIesu da dombuda fefetusira. 10 Era dad-abetero, Iesu ere fetedo evetu aikena sisira,“Ninda ari eko ijujari kakato oroko redari?Ne geka eni sero niningeresa? Kote gi!”

* 7:52: Evetu genembo mendeni, geka John 7:53–8:11 jokáda mo, John nune gembariá seraera, o mendeni genemboeniimi gembariá seraera. Ava sedo Baiboro mendeni aminda gekaé ‘footnote’ jokáda, amo ‘page’ duruda tambaresa.

Page 165: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 8:11 162 John 8:32sisira. 11 Setiri, evetuá, “Tefo, Bajari,ne taragheteri,” setiri, Iesu sisira, “Avori,nambarago nindae jo ghoghora sise ijujaearena. Yaresa avata, erá sekago amingeosedae resena!”

8:12-20 Iesu Nu Namondeda Usasari.12 Iesu sekago natofokena sisira, “Na

evetu genembo da usasari. Mave nandaamboda furarira amo, nu jo tumbada de-inghae arira; nu usasada deinghuse irarira.Usasa aminda deinghuse, jebuga evovodaeirari ava tuve barira.”

13 Aminge setiri, Moses da Geka kaifakakato+ numokena siseri, “Ninda geka tofonimoá sonembuse seraesa amo, jo inonoiraeri. A kotugo, ninda geka resesa amo,jo fetae arira.” 14 Aminge setero, Iesumino nemokena sisira, “Nanda geka tofonamoá sonembariá sise, ne aindae nandageka gungubova reseva. Avata na emingeresena: na tofo amingarena amo, na gekabeká sarena. Ainda beká mo: na reda ghefusena, a na reda jovereghe yarena, avana kasama erena. O ne a bunariri. 15 Netotofo nenda uju ava use, evetu genemboda kotariimi ijujeraeva. O namo, na joevetu genembo ijujae eraena. 16 Avata naijujaetena amo, na geka bekáda bekádasise, evetu genemboda ari ekoko ijujaeteni.Ainda beká mo: na jo nasuka iraeri. Afana dirigetiri fusena amo, nu nangae irera.17 Nenda agho dari eminge resira: kotoururoro, evetu genembo etotoimi, gekadaba ava siruroro ningarera amo, nengaenenda geka ava tumondarera. 18Na tofo namavejori, ava sise irá gheraena. A kotugo,Afa barago, nanda geka nu sonemberaira.”19 Aminge setiri, ne ategi useri, “Nimamoresesa amo, oroko reda iri?” aminge ategietero, Iesu mino nemokena sisira, “Ne namavejoá jo kasama ae ireva. A gido nandaAfa barago jo kasama ae ireva. O na mave-joá kasama aeteva amo, nanda Afa baragokasama aetevu,” 20 Iesu geka aminge sise,God da Kambo+ da natofoimi moni ven-doro dae sedo, rooro fifitusera, ainda vasaaminda fefetuse sisira. Avata mave, jo foanu sandaeri. Ainda beká mo: nunda sifo jofoa buvaeri.

8:21-30 Mave Iesu Jo Tumondae Arira Amo,Nu God Da Reighi Eveva Aminda Jo Yae Arira.

21 Iesu sekago nemokena sisira, “Na nedodo irurono, ne na tava areva. Avata najo tambae irovo, God nenda ari ekoko jokote doyae irari, ne sirivo areva. Na redayarena, ne jo aminda yari da kaugo iraeri.”22Aminge setiri, Jusi embodababojegari netofo tofo eminge se nininguseri, “Nu redayarira, aminda namane jo yari da kaugoirae resira omo, nange sise resi? Nu tofo deambari dae resira, ai, nange ari dae resi?”ne bune jaredo, manamana use amingesiseri.

23 Setero, Iesu nemokena sisira, “Neduru eminda sirorusevu. Na ikáda ghevose fuseni. Nemo, nenda susu endaeminda irira. O namo, nanda susu joenda eminda iraeri. 24 Na aindae seteni:God nenda ari ekoko jo kote doyae irari,ne sirivo areva. Ne, ‘na Numori’ avajo tumondae areva amo, God nenda ariekoko jo kote doyae irari, ne sirivo areva.”25 Aminge setiri, ne ategi useri, “Avori,geka bekáda se ningore! Ni mavejori?”aminge setero, Iesu minonda sisira, “Tu-turoda fena ijuguse sisena, daba avori.26 Na nemokena geka mendeni mendenisaeteni, a nenda ari ekoko mendeni aindaeijujaeteni. Avata mave na dirigetiri fusenaamo, nu ari bekáda bekáda ari kato, a gekabeká sari katori. Ava sedo, na numokenarea niningusena, avanembo seono ningi-raeva,” aminge sisira.

27 Avori, Iesu nu God Afa dae sisira ava,ne buniseri. 28 Ava gido, Iesu nemokenaeminge sisira, “Ne na jighovo erono, daovoambono gido, ne kasama areva: Evetu Gen-embo da Koro+ mo, namori. Kotugo na jotofo nanda javoda saramana ae eraena, ana rea seraena amo, Afa ijugetiri kasamausena, ábarago ne kasama areva. 29Kotugo,Afa na dirigetiri fusena amo, nu jo nadoyari, na nasuka deinghae eraena. Nunangae dabade irera. Ainda beká mo: narea eraena aindae, nu ivuga eraira,”

30 Iesu nu geka ava siri, evetu genembodigari nu tumonduseri.

8:31-47 Evetu Genembo Mave God Tumon-deraera Amo, Ne Abraham Da Sasinguri.

31 Jusi embo da babojegari mendeni Iesutumondusera aikena, nu eminge sisira,“Ne nanda geka ningido, aminguse irarevaamo, ne nanda dorevare beká ava areva.32 Edo, geka beká da susu, ava kasama

Page 166: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 8:33 163 John 8:55e gogoghombareva. Geka beká aimi, nevujegari jebugareva.” 33 Aminge setiri, nesiseri, “Agá! Ni redae vujegari da geka re-sesi? Namane mo, abua Abraham da sasin-guri; ava sedo, namane jo bundoro iraeri, anamane jo sabua+ iraeri.” 34Aminge setero,Iesu nemokena sisira, “Nemokena gekabeká resena. Mave Ari Eko da saramanause irarira amo, nu Ari Eko da sabua+ edoirarira. 35 Genembo nunda sabua+ ava, joevovodae bu jighirise, nemonde dabade irághae arira. O genembo ainda sasingu bekámo, nu jo doyae arira. Nu nemonde dabadeirarera. 36Ava sedo, ne bundedo irovo, GoddaMandiimi, ne vujegedo, nenda ari ekokokote doyarira amo, ne sabua+ da irari dodo,nunda sasingu beká edo, jebugari bekáava edo irareva. 37 Na kasama erena, neAbraham da sasinguri. Ainda beká mo: nenunda imemesiri jokáda sirorusevu. Avatane nanda geka imboe use ireva aindae, nena daovo ambono dae sedo kotise ireva.38 Nanda Afa rea namokena ijugusira, avavironu sise irena. O nemo, nimamo gekarea siri nininguseva, ava use ireva.”

39 Aminge setiri, ne siseri, “Namanendaafa mo, Abraham numori,” aminge siseri.Setero, Iesu nemokena sisira, “NeAbrahamda sasingu beká iraeteva amo, nu rea usira,ne kau daba ava use iraetevu. 40 O namo,God geka beká namokena sisira, avanembonemokena sise irena. Avata ne na daovoambono dae kotise ireva. Nembua Abra-ham jo amingae edo ghusira. 41 O nemo,nenda nimamo beká ainda saramana useireva,” aminge setiri, ne siseri, “Nama-nenda afa dabako, God numori. Namanenunda sasingu bekári.”

42 Aminge setero, Iesu nemokena sisira,“Amo gungubori! Ne God Afa da sasinguiraeteva amo, ne na dubo baetevu. Aindabeká mo: na tofo God kena ghedo ojenairena. Na jo nanda javoda furae useni. NaGod dirigetiri fuseni. 43 Ne nanda gekada tuka jo kasama ae eraeva da beká mo:ne ningarikena jo inono ae ireva. 44 Airesira amo: nenda nimamo Satan da ujuava ari dae kotise ireva. Nu tuturoda fusiraai tano ghedo, evetu genembo deari am-budo ghuseri. Numokena geka beká enitefori. Aindae nu geka beká a ari beká ava,imboe use irira. Nu tofo numoá gungubokatori, a gungubo isasambu da susu mo,numori. Ava sedo, nu gungubo sarira amo,

erá buneove! Amo nunda ariri. 45Na gekabekáda bekáda seraena, avata ne gungubokato ainda sasingu ava sedo, ne na jo tu-mondae eraeva. 46 Givu! Na ari eko eni,eno gosusevu? Ava kote givu! Tefo! Nageka bekáda bekáda seraena. Ava sedo,ne redae nanda geka jo tumondae eraevu?47 God da sasingu amo, ne God da Gekaava ningiraera. Avata ne jo God da sasinguiraeri. Ava sedo, ne nanda geka jo ningaeeraeva,” Iesu aminge sisira.

8:48-59 Abraham Nu Kitakori, Iesu Nu Teri-ari.

48 Iesu aminge setiri, Jusi embo dababojegari siseri, “Namanenda mendenii,sukaru nimokena asugedo irariá simu-tari. A namanenda mendeni simutaraamo, ‘Ni namondeda gitofu Samaria emboainda kau, ava use iresa.’ Aminge simu-tara amo, geka beká simutari. Ni amin-guse iresa.” 49 Aminge setero, Iesu minonemokena sisira, “Namokena sukaru enijo asugaeri. Na nanda Afa kakara useirena. Avata ne nandae aji seraeva. 50 Najo tofo nanda durodae saramana ae er-aena. Avata God nu nanda duro ain-dae koteraira. A amboda, nu foa gekabekáda bekáda ijujedo, na sonembarira.51 Na nemokena geka beká resena: nandageka mave ningido amingarira amo, nujo ambae arira.” 52-53 Aminge setiri,Jusi embo da babojegari numokena sis-eri, “Orokoá geka seso ningido, namanekasama e gogoghomberera: sukaru nimo-kena asugedo irira, amo geka bekári. Nisetesi, ‘Nanda geka mave ningido amin-garira amo, nu jo ambae arira.’ Amingesetesa amo, jo geka iraeri. Namondedaabua Abraham mo, nu ambududurusira. Aferoveta isambu, ne sirivo useri. Amingesetesa amo, inono, ni abua Abrahamdarigedo genembo teria etesi. A nu fitesovose, genembo kitako etira. Amo jo gekabeká iraeri. Ava sedo, isagha se ningore! Nierekotesa, ni mavejori? Ava se ningore!”

54 Aminge setero, Iesu mino sisira, “Natofo nandae sakai saetena amo, nandasakai sari beká irae aeti. Nanda Afa nan-dae sakai seraira amo, ‘Nu nenda God,’seraeva. Avata, nu nendae jo sakai saeeraira, nunandae sakai seraira. 55NeGod jokasama ae ireva. Avata na God kasama er-aena. Nu kasama use, nunda Geka ningido,

Page 167: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 8:56 164 John 9:18amingeraena. Ava sedo, nu ighagha use,‘Na nu bunariri,’ saetena amo, kau gun-gubo da kaugo aeti. Gungubo sari amo,nenda sariri; ava sedo, na jo amingae arena.Geka beká mo: na nu kasama use, nundageka ningido, amingeraena. 56Na siroreno,nembua Abraham na gido, ivuga usira,ivuga ambari ava usira.” 57 Aminge setiri,Jusi embo da babojegari siseri, “Abrahamanakora ambududurusira. Ni jo ghaeko 50tambae iresa. Ava ni nange Abraham gariáresesi? A ni nange resesi?” 58 Amingesetero, Iesu mino nemokena sisira, “Gekabeká nemokena resena! Abraham nu josirorae ireira ainda gitida, na Numori,”aminge setiri, 59 ne Iesu daoro ambare daesedo, ghamana rete ruruseri. Rete rurerogido, Iesu God da Kambo+ jokáda jungedo,ira isaghada buvurutusira.

99:1-12 Genembo Eni Diti Digoide Ava, Iesu

Setiri Jebugusira.1 Iesu namane namonde dabade ise, gen-

embo eni diti digoide siroredo ireira ava,gosuseri. 2Gido, namane ategi useri, “IjugaKato, genembo omo, redae diti digoidesirorusi? Noi numamo da ari ekoko, ai, tofonunda ari ekoko aindae aminge sirorusi?”aminge setero, 3 Iesu sisira, “Tefo, aindasusumo, jo ari eko dae aeri. Nu diti digoidesirorusira da beká mo: na ururono evetugenemboGod da fakina ava gaoro dae sedo,nu aminge sirorusira. 4 Iji isonga irariraamo, God na dirigetiri fusena ainda sara-mana ava, namonde use irá ghedo ghar-era. Ainda beká mo: tumba jirari daeerira ainda jokáda, mave jo saramana ari dakaugo irae arira. 5 Avata namo, na endadairena emo, na kau evetu genembo eindausasari.”

6 Aminge setiri dadabetiri, Iesu endadakosiva edo aimi budo, genemboditi digoideainda ditida davedo, 7 genembo aikenasisira, “Yasi, reighi javo Sailoam da uvubogu aminda, dombu seghase!” amingesisira. (Sailoam resena, ainda tuka mo na-mondeda gekaimi, ‘Dirigari Yari’ seraera.)Aminge sisira aindae, genemboá nu eredoira, uvu bogu aminda dombu seghetiri, ditiafigetiri gosuse jovereghe fusira.

8 Nunda totofo a evetu genembomendeni mave genemboá giti bayaudae

benunu sirureari gido ghusera aimi, tofotofo se nininguseri, “Genembo diti digoidegiti eminda anumbirise, bayaudae benunusedo ghusira amo, genembo oviri, ai?”ava sise manamana use, 9 mendeni, “Ai,numori,” siseri. Kotugo mendeni siseri,“Tefo, jo numo iraeri. Omo nu kau nundakaugori, avata jo numo iraeri,” amingesero, genemboá tofo sisira, “Namori.”10 Aminge setiri, ne ategi useri, “Ninange nangedo diti eveva etiri eregosesi?”11 Setero, genemboá sisira, “Genembo javoIesu, namokenafira kosiva endada edo aimibudo, nanda ditida davedo setira, ‘Yasi,reighi javo Sailoam da uvu bogu aminda,dombu seghase!’ setira. Aminge setiri,na eredo aena segheno ainghae dabade,diti afigetiri eregosena,” aminge sisira.12 Setiri, ne ategi useri, “Iesu nu redari?”setero, nu sisira, “Na erebunena,” sisira.

9:13-34 Genembo Da Diti Nange Eveva UsiraAindae, Moses Da Geka Kaifa Kakato+ Ne Iju-juseri.

13 Aminge setero dadabetiri, ne genem-boá unumbe budo, Moses da Geka kaifakakatokena iseri. 14 Iesu genembo ditidigoide ava, setiri diti eveva usira amo,Jangutari da Sifo aminda usira. 15 Avakasama edo, Moses da Geka kaifa kakato+nunda diti nange eveva usira, ava sekagosari ningi gogogho ari dae siseri. Setero, nusisira, “Iesu endada kosiva edo aimi budo,nanda ditida davedo setiri, na aena dombusegheteno, diti eveva etiri eregosena.”

16 Aminge setiri, Moses da Geka kaifakakato+ mendeni Iesu dae siseri, “NuJangutari da Sifo ainda agho dari jo kaifa aeeraira, aindae namane kasama erera, nu joGod kena ghedo furaeri,” mendeni amingesiseri. Avata mendeni mo eminge siseri,“Tefo, God sonembetiri amingetira tano.Ai resira amo: genembo nusuka nundafakinaimi jo amingae arira. Evetu genemboari ekoko eraera amo, jo ari aminga ava aeeraera.” Aminge sise, ne soroda sarigedobeisiga useri. 17 Amingedo, Moses da Gekakaifa kakato+ sekago genembo aikena sis-eri, “Genembo setiri, ninda diti eveva etira.Ava sedo, se ningore! Ni erekotesa, nu kaumavegori?” aminge setero, “Nu ferovetaeniri!” sisira.

18 Avata Jusi embo da babojegari gen-embo ainda geka ava, ne jo tumondaeri.

Page 168: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 9:19 165 John 9:41Nu giti diti digoide irise jebugusira ava,ne jo tumondaeri. Aminguse, ne setero,genembo ainda noi numamo fera buvero,19 ategi useri, “Sevu ningore! Geka bekári:genembo emo nenda mandiri? Nu ditidigoide sirorusira reseva amo, nu nangejebugedo eregosi?” 20 Aminge setero, gen-embo ainda noi numamo siseri, “Avori,kasama evu! Nu namanenda mandiri. Anu diti digoide ava sirorusira. 21 Avata,nu nange jebugetira, a mave setiri jebuge-tira, ava namane erebunera. Nu genem-bori. Ava sedo, yasivu ategi aovo, tofo sariningove!” 22 Aminge sisera da beká mo:genembo ainda noi numamo ne Jusi emboda babojegari aindae oju useri. Ainda tukamo: ne geka setero fefetusira, amo eviri:“Mave, ‘God Genembo eni dirigari furaredae sisira amo, Iesu numori,’ sarira amo,namane nu imboe use buregaoro, nu jo foadengoro indari da kamboda+ terae arira,”23 Aminge sedo ghusera ava ningido, gen-embo ainda noi numamo oju edo emingesiseri, “Nu genembori. Ava sedo, yasivuategi aovo, tofo sari ningove!” Amingesisera amo, ne oju use siseri.

24 Setero aindae, Moses da Geka kaifakakato+ sekago aghi etero, genemboájovereghe fira buviri numokena siseri,“Jebugetesa aindae, God da javo jighasoerarira amo, avori. O genembo Iesu da javomo, erá jigheóso ereure dae sise resera.Namane kasama erera amo, nu ari ekoembori.” 25 Aminge setero, genemboáeminge sisira, “Nu ari eko embo reseva,ava na erebunena. Avata na dabako eviakasama erena. Na giti diti digoide irianaava, nune setiri jebugeteni!” 26 Amingesetiri, ne ategi useri, “Iesu nange etirininda diti eveva eti?”

27 Setero, genemboá sekago nemokenasisira, “Na giti setena amo, ne ningari im-boe etevu. Ava sedo, na redae sekago saononingarevu? Nembarago nunda dorevareari erekoteva, ai?”

28 Aminge siri ningido, ne tuturo edonundae jijivu sedo siseri, “Ni Iesu da ambojimbi eni aresa tano. Avata nu genembokitakori. O namane mo, Moses da ambojimbiri. 29A Moses nu, feroveta teria eniri.God Moses ghae geka sisera ava, namanekasama erera. Nu genembo teriari. O Iesumo, jo rejo eni iraeri. Nu reda ghe fusira

amo, namane berefori.” 30 Aminge setero,genemboá dudukughedo mino nemokenasisira, “Amo redae aminge resevu? Nusetiri nanda diti eveva etira. A gido, nuGod da genembo eni, ava anakora kasamaaetevu. 31 Kote givu! God evetu genemboekoko ainda benunu jo ningae eraira, avanamonde kasama erera. Avata evetu gen-embo nu kakara use, nunda uju ava useirera amo, nenda benunu ava, nu ningi-raira. 32 Utu enda etiri sirorusira, tanoaminda ghedo ojira orokoé, genembo eni josari, evetu genembo diti digoide siroruseraainda diti jo eveva ae irira. 33 Ava sedo,Iesu jo God kena ghedo furae aetira amo,roera nune eraira ava, nu jo edo ghae aeti.”34 Aminge setiri, ne numokena jijivu siseminonda siseri, “Nimbarago, emboroda buundariri. Namane jo nine dengoro indaearesa!” aminge sedo, ne genemboá onderoira buvurutusira.

9:35-41 Evetu Genembo Mendeni NeMunjuderi, Avata Ne Asisi Ambariri.

35 Genembo ondisera ava ningido, Iesuira numo tambudo sisira, “Ni Evetu Gen-embo da Koro+ ava tumonderesa?” sisira.36 Setiri, genemboá mino numokena sisira,“Bajari, Evetu Genembo da Koro+ resesa,ijugaso gido tumondaone!” 37 Aminge se-tiri, Iesu numokena sisira, “Nu anakoraeregosesere! Evetu Genembo da Koro+setena amo, namori.” 38 Aminge setiri,genemboá sisira, “Bajari, na ni orokoá tu-monderena,” aminge sedo, Iesu da dom-buda kauboi dadarigusira. 39 Etiri, Iesusisira, “Na endada vose fusena da bekámo: evetu genembo diti digoide ava, saonogaoro dae a dubo kotoro dae sedo fuseni.Avata evetu genembo mave nu eveva gariáerekotira amo, nu anakora tuturo edo,nunda munju eveva a kotari eveva aindae,gogore use irira. Evetu genembo avavaga,saono diti digoi aore dae a nenda kotaridadabare dae sedo, fuseni.”

40 Aminge siri ningido, Moses da Gekakaifa kakato+ mendeni aminda fetiriseraaimi, numokena ategi useri, “Ni mavedaeresesi? Namanendae resesa, ai?” 41 Setero,Iesu mino nemokena sisira, “Ne ditidigoide iraeteva amo, ne ari ekoko daminoeni jo bae aetevu. Avata ne eminge siseirá gheraeva, ‘Namane gi gogogho eraera.Namanenda kasama teriari,’ aminge sise

Page 169: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 10:1 166 John 10:23-24irá gheraeva. Aindae sedo, na nemokenaresena: nenda ari ekoko da mino jo dad-abae, irari, amboda tambareva,” amingesisira.

1010:1-6 Sifi (Sheep) Kaifa Kato Da Kasiari.

1 Iesu aminge sise, kasia eni sisira, “Nanemokena geka beká resena. Mave, sifi(sheep) da karo dari birurughusera ava vitijarigarira, o beje terarira amo, nu bagiakatori. Sifi (sheep) da numamo a kaifakato jo amingae eraera. 2Genembo gurodateterururari garesa amo, kasama aresa,sifi kaifa kato mo, numori. 3-4 Guro dakaifa kato nundae sedo, guro afigari teredobeka sirurari, sifi (sheep) nunda beka ningikasama arera. Nu nunda sifi da javo siseatimbari ne ningido, nunda amboda am-boda buvudo yarera. 5 O genembo enindabeka ningarera amo, jo nunda amboda yaearera. Genembo eninda beka ningareraamo, ne oju sumbarera, ne nunda bekabunari ava sedo,” Iesu aminge sisira.

6 Iesu nu aminge setiri nininguseraavata, kasia ainda tuka mo, ne bunariri.

10:7-21 Iesu Nu Kasia Da Tuka Ava OsaSisira.

7 Kasia da tuka bunisera aindae, Iesututuro edo sekago sisira, “Na nemokenageka beká ava resena. Namo inono, sifida karo dari birurughusera ainda gurori.8 Evetu genembo nanda gitida fusera, nekau, bagia kakato da kaugori. Aindae sedo,sifi nenda beka jo ningae edo ghuseri. 9 Onamo, gurori. Mave namokena terariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira. Nu tere ya foa ghuse, bayau in-ononda tambarira. 10 Bagia kakato setenaamo, ne bagia ari, sifi daoro ambare daesedo, a de bejari dae sedo foa gheraera. Onamo, jebugamutono dubo jama use, irovodae sedo fuseni.

11 “Tuka eni seteni. Kotugo eni mo eviri:sifi kaifa kato eveva setena amo, namori.Sonembari da emboro eni jo tambae ariraamo, sifi kaifa kato eveva amo, nundasifi sonembari dae sedo ambarira. 12 Ogenembo eni tefo moni bari dae sedo, sifikaifa eraira amo, nu jo amingo iraeri. Sifimo, jo nunda tofo iraeri. Ava sedo, sinogambari kato fururari garira amo, nu sifi dosumbarira. Sufuse doyari, sinoá foama sifi

mendeni gambu rirurari, mendeni oju edonunda nunda sumbarera. 13 Genemboá nutefo moni bari dae sedo saramana eraira,a sifi nu jo dubo bae eraira; ava sedo, nusifi dodo sumbarira. 14-15 Sifi kaifa katoeveva setena amo, namori. Kau namaneAfaghae tofo tofo kasama eraera amingaava, nanda sifinamane tofo tofo kasama er-aera. A na, nemo sonembari dae sedo am-barena. 16Nanda sifi mendeni, karo setenaainda jokáda irera. Kotugo, mendeni mo,karo eninda irera. Kotugo, mendeni karoeninda irera amo, ne foa dabade tataeteri.Ava sedo, na ya sifi (sheep) karo enindairera ava bu furono, mendeni karo eindajokáda irera ainde dabade tatedo, nandabeka nininguroro, nane tavo ururono irar-era.

17 “Nanda jebuga nu sekago barena,avata nanda mendeni sonembari dae sise,nanda jebuga dodo ambari dae erena.Nanda Afa aindae sedo na dubo buraira.18 Na, nanda jebuga tofo mutarena. Na jo‘avori’ sae aetena amo, mave enii jo nandajebuga bari ambae aeteni. Nanda jebuga,nane tofomutarena. Kotugo, nanda jebugadaba ava, tofo bu erarena. Ainda fakinaava, nanda Afa nanda ungoda fifitusira.”

19 Iesu aminge sisira aindae, Jusi embodababojegari sekago sarigedo beisiga useri.20 Beisiga use, mendeni eminge siseri,“Sukarui numokena asugetiri daghusira.Nunda geka erá ningeove!” siseri. 21Avatamendeni eminge siseri, “Tefo, genembomavekena sukarui asugarira amo, jo gekaevavago sae arira. A sukaruimi jo sari evetugenembo da diti eveva ae arira,” amingesiseri.

10:22-42 Jusi Embo Da Babojegari, Ne Sek-ago Iesu Ighagha Useri.

22 Israel embo nenda gitofu ava de on-dido, God da Kambo+ gitofui bebeta useraava seghedo, ainda amboda sifo fitido, sek-ago Kambo aminda tuturo edo God tu-monde bainghedo ghuseri. Ainda kikiava kotise, ghaeko ava inono kirumo edoghuseri. Ainda kirumo da sifo fira buvuru-tusira. Amo, baimara da sifo aminda edoghuseri. 23-24 Kirumo da sifo buviri, vasaeni Kini (King) Solomon tefo yaura bari daesedo God da Kambo+ dendeguda itutusiraaminda, Jusi embo da babojegari Iesu kenafera totoruguseri. Nu aminda deinghiri,ne totorugedo numokena siseri, “Erá kivo

Page 170: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 10:25 167 John 11:8eose! Isagha se, ningore! God Genembo enidirigari furare dae sisira amo, nimori, ai?”

25 Aminge setero, Iesu nemokena sisira,“Na nemokena anakora siseni. Avata nenanda geka jo tumondae ireva. Tano aari mendeni nanda Afa da javoda eonogido dudukugheraeva aimi, nanda gekasonemberaira. 26 Avata ne jo nanda sifi(sheep) iraeri. Ava sedo, na jo tumondaeeraeva. 27 O nanda sifi mo, ne nandageka ningiraera. A ne, na kasama eraena.A kotugo, ne nanda amboda amboda foagheraera. 28Nanemokena jebuga evovodaeirari mutarena aimi, ne jo ambae arera.Kotugo, nanda sifi mave enii, jo foa nandaungoda saghimbe bae arira. 29 Ai resiraamo: nanda Afa sifiá namokena futusira. Anunda fakina mindafu bekári. Jo mavedafakina amingo iraeri. Ava sedo, nanda sifimave enii, jo foa Afa da ungoda saghimbebae arira. 30 Namane Afaghae mo, tatedodabako edo irera.”

31 Iesu nu aminge siri ningido, Jusi emboda babojegari, sekago numoá ghamanaidaoro ambare dae sise, ghamana retiseri.32 Amingero, Iesu nemokena ategi usira,“God Afa seari, na tano eveva a ari evevaeono giraeva. Ari rejo ava usena aindaekotise, na daovo ambono dae resevu?”33 Aminge setiri, Jusi embo da babojegarimino numokena siseri, “Tano a ari evevagoeraesa aindae, ni jo daoro ambae aresa.Avata ni geka seso God da javo eko eriraaindae sedo, ni daoro ambaresa. Ni takágenembo bekári. Avata ni aminge sise,ni inono God da kaugo use, God da javoeso eko erira,” aminge siseri. 34 Setero,Iesumino nemokena sisira, “Agho Dari Godnemokena futusira ainda jokáda, God nutofo evetu genembodae sisira:‘Na nemokena resena, “Ne totofo nemo

goderi,” ’*aminge sisira. 35 Avori, namonde kasamaerera: God da Geka nu evovodae irarira.Ava sedo, evetu genembokena God AfaGeka futusira aindae mo, ‘Ne totofo nemoágoderi,’ sisira amo, geka bekári. 36 Kotugonamo, God tofo nune gategedo na dirige-tiri vose fuseni. Ava sedo, ‘Na God daMandiri,’ sarena amo, erá buneove! Naaminge sirurono, God da javo jo eko aearira. 37 A eni mo: na God da saramana

jo ae aetena amo, ne na jo tumondaeaetevu. 38 Avata nunda saramana eraenaamo, nanda ari ava gido, na tumondaetevu.Nanda geka avanembo ningido, ne na jotumondae areva, avata nanda ari ava gido,na tumondaetevu. Kotugo, na rea eraena,ava gosuse ne kasama e gogoghombaetevu:geka bekári, namane Afaghae tatedo nan-gae dabako edo irera,” Iesu aminge sisira.

39 Setiri ningido, nu sekago sandi kotoari dae kotiseri. Avata nune kakagedo isira.

40 Amingedo, Iesu ira uvu javo Jordansembudo, reighi John giti bafataito edoghusira, aminda irei. 41 Nu aminda iriri,evetu genembo digari numokena iseri. Era,Iesu nemondedabade irise, ne eminge sedoghuseri, “John nu tano a ari mendeni joari gido dudukughae edo ghuseri. Avata,nu rea Iesu dae sisira amo, isagha etirieregoserere. Amo geka bekári,” 42 Amingesise, evetu genembo digari aminda, Iesutumonduseri.

1111:1-16 Lazarus Ambududurusira.

1 Bethany embo genembo javo Lazarus,kae budo fasirei. Bethany resena emo, adejamena etoto naká, Mary nunda akiMarthaghae da reighiri. 2 (Gagara Mary ira usu damukai, Bajari da atada averegedo, nundabeoimi ghajisira, amo numori. Lazarus kaebudo fasireira amo, Mary da mandakori.)3 Kae biri gido, nunda ghaghasovu Iesufurare dae sedo aghi futuse siseri, “Yasi,Bajarikena eminge sase, ‘Bajari, ninda ko-mana dubo buraesa amo, nu kae budofasirira,’ ” ne aminge sedo, nu diriguseri.

4 Setero ira aminge setiri ningido, Iesusisira, “Lazarus kae budo fasirira amo, joambari dadabae arira. Ainda beká mo:evetu genembo God dae sakai saoro daesedo, nu kae emo rurusira. Rea sirorariraava gido aindae, God da Mandi dae sakaisarera,” aminge sisira.

5 Iesu nu, Mary nengae Martha ghae,a Lazarus de dabade, dubo budo ghusira.6 Avata, Lazarus nu kae rurusira aindabino ava firi ningido, Iesu vasa dabaaminda iriri, sifo etoto naká dadabusira.7 Dadabetiri gido, namanekena sisira,“Fuvu namonde eredo, Frovensi Judiaaminda jovereghe yaore!” 8 Setiri, namane

* 10:34: Geka emo David Da Yaru Buku 82:6 jokáda gembero irira,

Page 171: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 11:9 168 John 11:39bureguse siseri, “Ijuga Kato, sife nemboJusi embo da babojegari, ni ghamanai daridae siseri. Ni erama aminda yeóso daeresera!” 9 Aminge setero, nu namanekenasisira, “Sifo evia inono usasa janimberaira.Ava sedo, genembo deinghari sarira amo,usasa janimbururari evevada deingharira.Ainda beká mo: iji janimbururari, nundaemboro gi gogoghombuse deingharira.10 Avata tumbaghae deinghari sarira amo,atada dimbu fugari durari dae arira.Resena einda beká mo: genembo aikenausasa tefori.”

11 Iesu aminge sise ainda jokáda, Lazarusda geka setiri buvurutusira, “Namondedakomana Lazarus diti bainghetiri faseravira. Namonde ya derono erarira,”aminge sisira. 12 Setiri, namane siseri,“Bajari, amo evevari. Eveva avarira amo,nunda tamo aragharira,” aminge siseri.13 Avata Bajari nu kasia setiri, namane nubeká sariá kotiseri. Iesu nu ambari dae mo,avariá sisira. O geka bekári: Lazarus mo nuambududurusira. 14 Namane bunero gido,Iesu namanekena isagha sisira, “Lazarusambududurumuta. 15 Avata namondeeminda irero, nu ambududurumutaraaindae, na ivuga erena. Ainda beká mo: nenanda fakina ava gido tumondareva. Fuvu,namonde numokena yaore!” 16 Amingesetiri, namanenda genembo eni, Thomas(o Didymus sedo ghusera) aimi eredonamanekena sisira, “Fuvu, namonde ijugakato einde dabade yaoro, daoro ambore!”aminge sisira.

11:17-44 Iesu Setiri, Lazarus Ambarida GheJebuge Erorusira.

17 Lazarus furugetero, sifo avonondenaká dadabetiri, Iesu ira ava kasama usira.18Reighi Bethany ghedo, Jerusalem jo sokairaeri. Amo, ututu etodaba (3 kilometres)aminga yariri. 19 Lazarus ambududurusiraaindae, Jusi embo digari, nange Mary nen-gae Martha ghae kena dubo jama mu-taetera ava kotise, nemokena iseri.

20 Iesu fira utuako iri, ainda bino avaningido, Martha nu ere Iesu tambari daeisira. Avata Mary nu kamboda fefetusira.21Martha nu ira, Iesu tambudo numokenasisira, “Ni eminda iraetesa amo, nandamandako jo ambae aeti. 22Avata na kasamaerena: ni God Afakena rejodae benunusaresa amo, mutarira.” 23 Aminge setiri,

Iesu numokena sisira, “Ninda mandakoambarida ghe jebugedo erarira.” 24Amingesetiri, nu sisira, “Nu sifo gombuda jebugeerarira ava, na kasama erena.” 25 Amingesetiri, Iesu sisira, “Ambarida ghe erari dafakina, a jebuga da fakina amo, nandatofori. Mave na tumondarira amo, nujebuga tuve barira. Mave na tumonduseenda eminda ambarira amo, nu sekagoambarida ghe jebugedo erarira. 26 Mavena tumondarira amo, nu jebuga evovodaeirari ava tuve barira. Amo tumonderesa,ai?” 27Aminge setiri, Martha sisira, “Ai, Ba-jari, na tumonderena. Ni God da Mandiri.A God Genembo eni mutari endada vosefurariá seraera amo, nimori, ava na tumon-derena,” aminge sisira.

28 Setero dadabetiri ainda amboda,Martha jovereghe ira buvudo aghi etiri,nunda gagarako Mary fira buviri, ufenanumokena sisira, “Ijuga kato ojighira; ninumokena yaso dae resira,” 29 Amingesetiri ningido, Mary nu eredo sumbudoira, 30 Iesu reighi jokáda jo terae iriri,nu tafusira. Martha Iesu vasa redatafusira daba aminda, Mary ira nu tafusira.31 Kotugo, Mary nu eredo kambo dodosufiri gido, Jusi embo mendeni sonembedosorara ari dae sedo fusera aimi, eredonunda amboda iseri. Nu ya ofofo gomogosuse, sorara ari dae ariá kotiseri.

32 Mary Iesu kena ira buvudo, nundaata duruda du fasedo sisira, “Bajari, nieminda iraetesa amo, nanda mandako joambae aeti.” 33 Aminge sedo, tuturo edosorara usira. A Jusi embo mendeni Maryda amboda fusera, nembarago sorara useri.Amingero gido, Iesu nu dubo mema teriabeká ava usira. 34 Edo ategi usira, “Lazarusmo, reda furugusevu?” aminge setiri, nesiseri, “Bajari, fu gase!” 35 Aminge setero,Iesu nu tuturo edo sorara usira. 36Amingirigido, Jusi embo tofo tofo se nininguseri,“Lazarus ava dubo bu gogoghombusira, avaeregosera,” aminge senininguseri. 37Avatamendeni ne siseri, “Nu setiri genembo ditidigoide amo jebugusira. Ava sedo, nueminda iraetira amo, nu sonembururariLazarus jo ambae aeti.”

38 Iesu sekago dubo mema teria bekáava etiri, ofofoda isira. Ofofo resenaemo, bekuri. Ghamana teriai gagojuseri.39Aminda buvudo, Iesu kovionoghae sisira,

Page 172: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 11:40 169 John 12:2“Ghamana mimevu esike yare!” setiri,ambari embo ainda aki Martha, nu emingesisira, “Bajari, namane Lazarus furugetero,oroko sifo avononde naká dadabetira. Agido, nu masa erira.” 40 Aminge setiri,Iesu numokena sisira, “Na seteni: ni tu-mondaresa amo, ni God da duro a fak-ina garesa.” 41 Aminge setiri, ghamanamimetero esike isira. Etiri, Iesu nudombu fainghedo sisira, “Afa, nanda be-nunu ningiraesa, aindae na aiyakoe re-sena. 42 Ni nanda geka sifo ghousa evianingiraesa, ava na kasama erena. Avataevetu genembo eminda totorugetera, nekau daba ava kasama aoro dae sise resena.Ni na dirigeteso fusena, ava kasama aorodae sise, aindae benunu resena.” 43Amingesedo, sekago beka mindafu kori sisira,“Lazarus, fu buvase!” 44 Setiri, Lazarusambarida ghe jebuge ere fira buvurutusira.Nunda ungo ata, embo yokurai doghuseri.A dombu barago, emboi gagojuseri. Aindaesedo, Iesu sisira, “Yasivu, nunda yokuratamonda o vujovo deinghare!” sisira.

11:45-57 Iesu Daoro Ambare Dae Sedo, Man-aka Garuseri.

45 Iesu setiri Lazarus nu ambarida ghejebuge erorusira. Ava gido, Jusi emboMary sonembedo, sorara ari dae sedofusera amo, digarigo ne Iesu tumonduseri.46 Avata nenda mendeni jovereghe era,Moses da Geka kaifa kakatokena+ bu-vudo, Iesu rea etiri sirorusira ava, osasetero ne nininguseri. 47 Binoá ningido,Moses da Geka kaifa kakato+, a fristi+da kokotofu kaniseremanede dabade, to-torugedo geka se nininguse siseri, “Iesutano a ari mendeni mendeni eari gido,natofo dudukugheraera, aindae namondenangareri? 48 Eveva mo: namonde nuburegaeteri. Ainda beká mo: nu aminguseirarira amo, evetu genembo tomanakoisambu numoá tumonduse, nunda ambodaamboda iruroro gido, Rome embo ne janjeekoko edo, God da Kambo+ de bejedo, na-mondeda natofo soesa daoro sirivo arera,”aminge nesuka se nininguseri.

49 Se niningero, genembo eni javo Ca-iaphas, aminda irei. Sifo aminda, ghaekoainda jokáda, fristi+ da giti jighari, nuneedo ghusira. Aimi eredo sisira, “Ne bunisereseva. 50 Namonde Jusi embo isambudabade ambarera amo, eko bekári. Avasedo, namonde genembo dabako daoro

ambari, natofo tomanako isambu jebugairarera amo, evevari. (Emo, na genemboIesu dae resena.)” Caiaphas nu amingesisira. 51 Avata nu jo nunda kotariimisaeri. Nu ghaeko aminda, fristi+ da gitijijighuse iriri gido, God setiri, nu kauferoveta da kaugo edo, geka aminge sirinininguseri. Iesu nange Jusi embo isambuaindae ambarira, ava osa setiri nininguseri.52 Kotugo, nu jo Jusi embo nesuka nendaesedo, ambae arira. Numo, evetu genembomendeni God tumonduse nunda sasinguedo irarera ava, bu tatari dabako aoro daesedo, nu ambarira. Ava ari sirorare daesise, God setiri Caiaphas Iesu da ambariaindae, osa setiri ne nininguseri.

53 Sifo aminda, Jusi embo da babojegarine tuturo edo, Iesu daoro ambare dae sedomanaka garudo fuseri. 54 Aindae sedo,Iesu Frovensi Judia aminda, jo isaghadaya foa ghae edo ghusira, nu ufena ya foaghedo ghusira. Nu ira vasa tomanako evetugenembo a uvu irae da vasa ainda tinguda,reighi javo Efream aminda, nu namondedabade iriari.

55 Jusi embo da kirumo eni, Jarige Yarida Kirumo+ seraera, ainda sifo fira utuakousira. A gido, evetu genembo digari, nendadubo joká ava, esimbugari dae sedo, nendareighi reighi aminda ghedo Jerusalem is-eri. 56 Natofo era, God da Kambo+ amindatotoruguse, Iesu tava use, tofo tofo senininguseri, “Avose, sevu ningore! Gen-embo amo jo furae arira, ai?” siseri.57 Aminge sisera da beká mo eviri: Iesusandi koto ari dae sedo, Moses da Gekakaifa kakato+, a fristi+ da kokotofu emingesedo ghuseri, “Iesu reda irira ava, genembomave kasama arira aimi, foa sari ningore!”aminge sedo ghuseri.

1212:1-8 Mary Nu Usu Da Muka Ava Budo,

Iesu Da Tamonda Averegusira.(Matthew 26:6-13; Mark 14:3-9)

1 Jarige Yari da Kirumo+ jo foa buvaeiriri, sifo 6 ava fefetusira. Sifo aminda,Iesu eredo, Lazarus da reighi javo Bethany,aminda isira. Lazarus resena emo, Iesusetiri ambarida ghe jebuge erorusira, ain-dae resena. 2 Iesu ira buviri, nundaegumema useri. Lazarus nu Iesu ghaedabade anumbirero, Martha nu bayau iti

Page 173: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 12:3 170 John 12:21futusira. 3Amingero, Mary nu tamo davarida usu, botoro eni irisira ava, bu fusira.Usu resena, einda javo ‘nard’* seraera,ainda mino mo, tomanako bekári. AvaMary budo fira, Iesu kena buvudo, nundaatada averegetiri dadabetiri, nunda beoimighajisira. Etiri, ainda munoimi ivegedoira, kambo bedo iri fufuseri. 4-5 Etiri fu-fuse, namanenda eni, Iesu da ambo jimbi,javo Judas, eredo sisira, “Usu amo budooriro edo, moni+ K3,000 aminga ava budomakasi embokena ghasaetera amo, avori.O orokoé, nange edo soesa averegetiri, nadubo mema ereni!” Judas resena emo,nu Keriot embori. Nune amboda Iesu avabudo, nunda gitofu da ungoda fifitusira.6 Kotugo, moni budo makasi embokenaghasari da geka sisira amo, nu jo makasiembo sonembari dae kotise saeri. Nu bagiakatori. A nune namanenda moni kaifa use,mendeni bagia edo ghusira.

7 Judas aminge setiri ningido, Iesu sisira,“Dovu! Usu mendeni fetetira ava, evetuaikena irari, amboda namo furugari daesedo, bu davore! 8 Makasi embo ne sifoghousa, nemonde dabade irá gheraeva.Ava sedo, nemo sonembari sareva amo,sonembuse irá ghareva. O namo, jo na-monde sifo ghousa irae arera,” amingesisira.

12:9-11 Jusi Embo Da Babojegari Ne,Lazarus Daoro Ambare Dae Kotiseri.

9 Iesu nu reighi Bethany aminda iriri avaningido, Jusi embo digari totorugedo Iesutambari dae sedo iseri. Kotugo, jo Iesuvanembo gari dae sedo yaeri. Ne, Lazarusambarida ghe jebuge erorusira, ainghaedabade gari dae sedo iseri. 10 Ágido, fristi+da kokotofu, Lazarus barago daoro ambaredae kotiseri. 11 Ainda beká mo: nu am-barida ghe jebuge erorusira aindae, Jusiembo da natofomokogomo, nenda baboje-gari ighagha use, ne Iesu ava tumonduseri.

12:12-19 Evetu Genembo Nati Joká Dorero,Iesu Ira Jerusalem Teterusira.

(Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; Luke 19:28-40)

12 Sifo atetiri, evetu genembo Jarige Yarida Kirumo+ dae totorugusera amo, IesuJerusalem furari dae iri, ainda bino avasero nininguseri. 13 Sero ningido, igi kauusu da ugiro avavagava gafe budo, Iesu

tambari dae iseri. Aminda ise, nati jokádorudo iseri. Aminguse, beka teria sisesiseri, “Orokaiva, orokaiva! Bajari dae sakaisaore! Genembo emo Bajari da javodarefira aindae, sakai saore! Namonde Israelembo da kini (king) emo, God nu esim-bugare! Orokaiva, orokaiva!” aminge sidoiseri.

14 Iesu nu sino fuka javo donki (donkey)seraera ava tambudo, ainda gukada vitianumbetiri iseri. God da Geka rea resira,ava udo isira. Amo eviri:15 “Enda jiro fumbari Saion+ embo, erá

oju eove! Nenda kini (king), donki(donkey)

seka ainda etoda anumbetiri, budo refiraamo, oviri,”

God da Geka aminge resira. 16 Sifo aminda,namane God da Geka amo kotae useri.Avata Iesu nu utuda vitira, nunda usasasekago rurusira ainda amboda, namaneGod da Geka amo kotiseri. Iesu amingariraaindae, ferovetaimi rea gefusera ava, na-mane kotiseri. A kotugo, namane nangenundae nati joká dorero, geka ferovetaimigembero irira ava, beká usira, ábarago na-mane kotiseri.

17 Natofo tomanako Iesu unumbe budoera Jerusalem teterusera, ainda beká moeviri: evetu genembo mendeni totorugedoirero, Iesu setiri Lazarus ambarida ghe je-buge eretiri ava gosuseri. Evetu genemboaimi, sifo aminda Iesu da bino ava osasiseri. 18 Iesu tanomindafu eni ava, Lazaruskena ari sirorari natofo gaoro dae sedo,etiri jebugusira. Ainda bino sisera aindaesedo, evetu genembo digari totorugedo,Jerusalem ghedo buvudo, Iesu tambari daesedo fuseri. 19 Natofo amingero gido,Moses da Geka kaifa kakato+ tofo tofo senininguseri, “Namonde rojeteri! Evetugenembo isasambu, nunda amboda sem-beri,” aminge siseri.

12:20-36 Iesu Tofo Nunda Ambari Da BinoAva, Osa Sisira.

20 Kirumo da sifo aminda, evetu gen-embo Jerusalem aminda, tumonde baing-hari dae sedo totorugusera ainda jokáda,Greek embomendeni fuseri. 21Ne geka saridae sedo, namanenda eni javo Philip kenafuseri. (Philip resena emo, nu FrovensiGalilee embori. Nunda reighi javo Bet-saida ri.) Numokena fera buvudo siseri,

* 12:3: Afige, Mark 14:3 ainda duruda tege garesa.

Page 174: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 12:22 171 John 12:42-43“Kotofuko, namane Iesu gari dae uju er-era.” 22 Aminge setero ningido, Philipnu eredo, Andrew kena ira binoá setiriAndrew ningido, nengae Iesu kena is-eri. 23 Era buvu setero ningido, Iesusisira, “Sifo ojira buvira! Oroko God usasatomanako, Evetu Genembo da Korokena+mutari barira. 24 Na nemokena geka bekáresena: farava vuji dabako esike irariraamo, nu taká dabako irarira. O, bu yagovarera amo, nunda gari a nunda kauamo dadabarira. Dadabarira avata, nundafakinaimi, batuno edo vitido beká digarigojigharira. 25 Kau daba aminga ava, maveenda eminda nunda uju ava use, nundajebuga aindae kotise irarira amo, nu am-barira. O mave enda eminda nunda jebugajo kotae edo, God da uju ava use irariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira. 26 Na reda irarena amo, nandasaramana kakato vasa daba aminda irarera.Ava sedo, mave na sonembari sarira amo,nu nanda amboda amboda arira. A kotugomave, na sonembarira amo, God Afa nu,genembo ainda javo jighari erarira.”

27 “Oroko na dubo mema eretafena. Ain-dae na rejoá sareni? Saono, Afa sonembarina memaé darigaeteni, ai? Tefo, na joaminge sae arena. Ainda beká mo: namemaé itatamari dae sedo fuseni. 28 Arie,Afa! Tofo ninda uju ava use, ninda javojighaso erare!” aminge setiri, beka utudaghe sisira, “Nanda javo jigheno eretira,kotugo, sekago jighono erarira.” 29Amingesetiri dadabetiri, mendeni ne sembae ko-tise siseri, “Barara fugetira.” siseri. Amendeni mo, ne siseri, “Amo, aneya numo-kena siri ningeri.” 30Aminge sero ningido,Iesu nemokena sisira, “Beka rea setira amo,jo nane ningono dae saeri. Amo neneningi kotovo dae setira. 31 Evetu genemboda ari ekoko ijujari da sifo ojira buvira.Oroko, Satan nu enda da bajari edo irira.Avata na nunda fakina ava daono bejarira.32 Na arafa de jighoro erarena amo, naevetu genembo isambu baono namokenafurarera.” 33 Aminge sise, nu kau nangeambarira, ava sisira.

34 Setiri, natofo numokena siseri, “Na-mondeda Agho Dari ijugerira amo, GodGenembo eni dirigari furare dae sisira amo,nu evovodae irarira. Avori, Evetu Gen-embo da Koro+ arafa darera resesa amo, nimavedae resesi? Nu mavejori?” 35 Aminge

setero, Iesu mino nemokena sisira, “Usasasifo tufako nemokena irarira. Usasa janim-buse irarira amo, ainda jokáda deinghevu!Erama doyeóvo tumba nemokena fureure!Ainda beká mo: mave nu tumba jokáda de-ingharira amo, nu emboro kosasagharira.36 Ava sedo, usasa jo darigae irari, nesifo tufako aminda usasa amo tumondevu!Amingareva, ne usasa ainda natofo areva,”Iesu aminge sisira.

12:37-50 Iesu Da Bino Ava, Evetu GenemboMendeni Jo Tumondae Arera.

Iesu aminge setiri dadabetiri, nu eredoira jungutusira, erá natofo numoá tam-beore dae sedo. 37 Nu tano a ari terianenda dombuda eari gido ghusera avata,ne nu jo tumondae useri. 38 Amingero,God da feroveta Isaiah rea sisira ava, bekásirorusira. Amo eviri:“Bajari, ninda fakina tomanako ava,

ijugeteso ne gosuseri.A ninda bino, namane setero ne

nininguseri. Avata, namanendageka ne jo tumondae useri,”

Isaiah aminge gefusira. 39 Aindae sedo, netumondarikena jo inono ae useri. Aindasusu barago, Isaiah God da Geka aindajokáda gefusira amo, eviri:40 “Erama ditiimi geore dae sise, a jiro

munjuimi koteore dae sise, God se-tiri ne diti digoi usira a kotari dad-abusira.

God eminge resira: ‘Erama ditiimi gosuse,dubo joveregheóro seóno jebuge-ore dae sise, aminguseni,’ amingeresira.”

41 Isaiah aminge sisira da beká mo: Iesunu jo endada vose furae iriri, Isaiah nugosusira. Nu, Iesu duro a usasa, utu amindaireira ava gido, aindae gefusira.

42-43 Avata sifo aminda, Jusi embo dababojegari mendeni, ne Iesu tumonduseiriari. Avata kotugo, ne evetu genemboda kotari aindae, oju edo ghuseri. O Godda kotari aindae, ne itako oju edo ghuseri.Aminguse, ne Iesu tumondusera ava, kivoedo ghuseri. Ne Moses da Geka kaifa kaka-todae+ oju use, kivo edo ghuseri. Aindabeká mo: Moses da Geka kaifa kakato+eminge sedo ghuseri, “Mave Iesu tumon-darira amo, namonde nu imboe use bure-gaoro, nu jo foa dengoro indari da kam-boda+ terae arira,” ne aminge sedo ghuseri.

Page 175: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 12:44 172 John 13:16

44 Ainda amboda, Iesu beka mindafusisira, “Mave na tumondarira amo, nu jonasuka namoá tumondae arira. Nu, GodAfa na dirigetiri fusena, ábarago tumon-darira. 45 Kau daba aminga ava, mavenanda dombu garira amo, God na dirigetirifusena, ainda dombu barago garira. 46 Nakau usasa aminga edo endada vose fusenaainda beká mo eviri: mave na tumondariraamo, nu jo tumbada irae arira.

47 “Mave nanda geka ningido, ava jo aearira amo, nunda ari ekoko ava God am-boda ijujarira. Jo nane, nunda ari ekokoáijujae arena. Na evetu genembo sonem-baono, jebugaoro dae sedo fuseni. Jo nendaari ekoko ijujari dae sedo furaeri. 48 Avatamave na ighagha use, nanda geka jo tu-mondae arira amo, nunda ijujari kato irira.Sifo gombuda, na geka rea sedo ghusenaaimi, genembo ainda ari ekoko ijujarira.49Ainda beká mo: na rejo eni nanda javodajo saeri. Na rejo saetena amo, God Afana dirigetiri fusena aimi ijugetiri kasamauseni. Na nunda geka avanembo seraena.50 Kotugo na kasama erena: nunda gekasaono dae sisira amo, jebuga evovodae irarida susuri. Ava sedo, na rea seraena amo,Afa aminge saono dae sisira ava seraena.

1313:1-20 Iesu Nu Sabua+ Da Saramana Ava

Use, Nunda Ambo Jimbi Da Ata Seghusira.1 Jarige Yari da Kirumo+ jo foa buvae

iriri, sifo dabako dombuda fefetusira. Fete-tiri, Iesu nu kasama usira amo, nunda sifofira buvurutusira. Sifo resena emo, nuendada ghe jovereghe Numamokena yarirada sifori. Kotugo, evetu genembo maveenda eminda irise, nunda natofo usera ava,nu evovodae dubo budo ghusira. Ne jodoyae irise, nu ne dubo ruruse ambududu-rusira. Ainda geka ava oroko sari daeerena.

2 Sifo aminda ungobu iri, Iesu na-monde dabade bayau mindari dae sedoanumbuseri. Anumbusera amo, Satannu anakora nunda kotari eko ava, Keriotembo Simon da mandi javo Judas, aikenafitiri vovosusira. Kotari eko amo eviri:Iesu ava, nune aito are dae Satan sisira.3 Avori, God Afa roera a fakina isambuIesu da ungoda fifitusira ava, Iesu kasamausira. A nu God kena ghe fusira, ko-tugo sekago God kena jovereghe yarira

amo, nu kasama usira. 4 Ava kasamause, Iesu nu namonde anumbirisera avaeredo, nunda embo koburu ava kosughefitiri fasetiri, tamo ghajari bu ifuda avido,5 uvu rooróda averegedo, tuturo edo na-manenda ata seghuse, tamo ghajari aimighajido ira birurughusira. 6 Nu seghudofira, Simon (Peter) kena buvurutiri gido,Peter numokena sisira, “Bajari, nine nandaata seghari dae eresa, ai?” 7 Aminge setiri,Iesu numokena sisira, “Na rea erena ava,ni oroko erebunesa. Avata einda bekámo, amboda kasama aresa,” aminge setiri,8Peter sekago sisira, “Tefo, jo itako doyononanda ata seghae aresa!” aminge sisira.Setiri, Iesu mino sisira, “Na ninda ata joseghae arena amo, ni jo nanda ambo jimbiirae aresa.” 9 Aminge setiri ningido, Petersisira, “Arie, Bajari! Aminge saresa amota,erá nanda ata vanembo segheose! Nandaungo gifua isambu seghe!” 10 Amingesetiri, Iesu sisira, “Mave nu uvu anakoragutetira amo, nunda tamo evevari. Avasedo, nu jo sekago tamo isambugutae arira.Nu ata vanembo segharira amo, inono bekáava arira. Mendeni ne avori, avata nendagenembo dabako jo avori iraeri.” 11 Iesuaminge sisira da beká mo: mave nu aitoarira, ava nu kasama usira. Aindae, gekaeminge sisira, “Mendeni ne avori, avatanenda genembo dabako jo avori iraeri.”

12 Namanenda ata seghetiri dadabetiri,Iesu nunda embo koburuá sekago asugedojovereghe ira, vasa daba aminda anum-busira. Anumbedo ategi usira, “Na reaetena amo, ne kasama ereva, ai? 13 Nejavono namoá gatise, ‘Bajari’ o ‘Ijuga Kato’seraeva. A nu beká seraeva. 14 Na nendaBajari a, nenda Ijuga Katori. Avata kotugo,nane nenda ata segheteni. Ava sedo, netofo tofo sabua+ edo, kokomana da ataseghedo ghaetevu. 15Na amingetena aindabeká mo: na ijugaboro aono gido, etenaavavaga aovo dae sedo, eteni. 16Na nemo-kena geka beká resena. ‘Sabua’+ seraera, a‘babojegari’ seraera ainda tuka mo: sabua+mo, ne gegenembo veveyakori, a baboje-gari, ne gegenembo babairi. Kau dabaaminga ava, genembomave aghimuturairaamo, nu teriari. O genembo aghi erairaamo, nu kitakori. Ne nanda sabua+ a nandaaghi kakatori. Ava sedo, na sabua+ edo, nesonembarena amo, nembarago sabua+ edo,

Page 176: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 13:17 173 John 13:38

tofo tofo sonembuse irareva. 17Avori, gekaoroko setena ainda beká mo, ne kasamaereva. Eminguse irareva amo, ne ivuga useirareva.

18 “Na eminge resena emo, jo ne isambu-dae saeri. Evetu genembo nane gategusenaamo, na kasama erena. Avata oroko reasirorari dae erira emo, God da Geka iriraava, beká isagha are dae sedo sirorarira.Geka amo eviri:‘Genembo eni, namonde dabade bayau rise

anumbirisera, aimi eredo na imboeusira,’

God da Geka aminge sisira. 19 Geka eindabeká jo sirorae irira. Avata, giti nemokenaresena ainda susu mo: beká amboda siro-rari gido, ‘na Numori’ ava tumondareva.20 Na nemokena geka beká resena. Gen-embo eni dirigaono furarira ava, mave natijoká doruse, bu tavo arira amo, nu inono,namoá nati joká doruse, bu tavo arira.Kotugo, mave nandae nati joká doruse, butavo arira amo, nu inono, God Afa namodirigetiri fusena ava, nati joká doruse, butavo arira,” Iesu aminge sisira.

13:21-30 Judas Nange Iesu Aito Arira Ava,Iesu Tofo Isagha Sisira.

(Matthew 26:20-25; Mark 14:17-21; Luke22:21-23)

21 Ainda amboda, Iesu nu dubo memamindafugo tafuse, eminge isagha sisira,“Na nemokena geka beká sari dae erena.Namonde anumbirera einda jokáda, gen-embo eniimi, namoá gitofukena aito arira.”22 Aminge setiri, nu mavedae sisira ava,namane bunise tofo tofo gosuseri. 23 Iesunu namanenda eni dubo budo ghusira.*Genemboá nu Iesu da dengesida anum-busira. 24 Ágido, Simon Peter nu ungoifarighedo, genembo aikena sisira, “Ategie ningi! Nu mavedae resi?” 25 Amingesetiri, genemboá gisigisighedo ira, Iesuutua edo ategi usira, “Emo, mavedae re-sesi?” 26 Aminge setiri, Iesu sisira, “Namavekena farava evia sukada fatimutarenaamo, genemboá numori,” aminge sedo, nufarava ava budo sukada fatido, Keriot emboSimon da mandi javo Judas kena futusira.27 Mutiri biri, Satan fira, Judas da janjejokáda teterusira. Etiri, Iesu Judas kenasisira, “Ni rea ari dae erekotesa ava, totoi

e!” 28 Iesu aminge sisira da beká ava, na-mane mave aminda irisera amo, jo kasamaaeri. 29 Judas nu namanenda moni fendibu deinghari da javo ava, nune kaifa edoghusira. Ava sedo, namanenda mendenikotisera amo: Judas nu namanenda monibudo, kirumo da bayau mendeni ofuse, omendeni makasi embokena ghasare dae,Iesu sariá kotiseri.

30 Judas nu farava bu eredo, kambodaghe bibitai ira buvurutusira. Buvurutusiraamo, tumba jisira.

13:31-35 Iesu Da Agho Dari Seka Mo, Eviri.31 Judas ira buvurutusira ainda amboda,

Iesu sisira, “Evetu Genembo da Koro+ daduro, oroko isagha etira. A nu oroko reaururari aimi, God da duro barago isaghaarira. 32 Na amingururono, natofo God daduro garera amo, God barago tofo ururarinanda duro isagha ari, evetu genembo gar-era. Orokoá erirere! 33 Nanda sasingu,namo, jo namonde dabade sifo ghousa iraearera. Na giti rea Jusi embo da baboje-garikena sisena ava, kau daba ava orokonemokena resena, ‘Na reda yarena aminda,jo nene yari da kaugo mo iraeri.’ 34 Avori,na nemokena agho dari seka erefutena. Netofo tofo dubo buvu! Na ne dubo buraena,kau daba aminga ava, ne tofo tofo dubobareva! 35 Ne aminge dubo ruruse irarevaamo, evetu genembo isambu kasama arera,ne nanda ambo jimbiri,” aminge sisira.

13:36-38 Peter Iesu Ighagha Arira Ava, IesuNu Giti Osa Sisira.

(Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; Luke22:31-34)

36 Iesu aminge setiri, Simon Peter nusisira, “Bajari, ni reda yari dae use re-sesi?” Setiri, Iesu numokena sisira, “Nareda yari dae erena aminda, ni jo orokonembo nanda amboda yae aresa. Avata,sifo amboda, ni nanda amboda yaresa.”37 Aminge setiri, Peter ategi usira, “Bajari,oroko nangetirai, na ninda amboda jo yaeaono dae resesi? Na nimo sonembuse am-barena!” 38Aminge setiri, Iesu sisira, “Amojo geka beká iraeri. Ni jo namo sonembuseambae aresa. Na geka beká resena: kokorasifo jo karigae irari, ni na umbu etodabanaká ighagha aresa,” Iesu aminge sisira.

* 13:23: John nu geka “...namanenda eni dubo budo ghusira...” ava gefusira amo, Baiboro (Bible) kasama kakatomokogomo erekotera, John nu tofo mandi ijuguse, geka evia gefusira.

Page 177: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 14:1 174 John 14:2314

14:1-15 Emboro God Afakena Amo, Iesu Nu-mori.

1 Aminge sise, Iesu sisira, “Erá dubomema eove, a erá dubo vevera eove daeresena! God Afa tumondevu! A nambaragotumondevu! 2 Nanda Afa da kambodamo, vasa digariri. Na oroko yama, nen-dae sedo vasa esimbugarena. Emo gekabekári. Geka jo beká irae aetira amo, najo aminge sae aeteni. 3 Na oroko yamanenda vasa esimbugedo, namonde dabadeirari dae sedo, jovereghe foa ne unumbebudo, nanda vasada yarena. 4 Kotugona reda yarena ainda emboro, ne kasamaereva.” 5 Aminge setiri, namanenda enijavo Thomas, nu eredo ategi usira, “Ba-jari, ni reda yari resesa ava, namane ere-bunera. Ava sedo, ainda emboro na-mane nange kasama areri?” 6 Amingesetiri, Iesu mino numokena sisira, “Em-boro Afakena amo, namori. Geka bekáda susu, amo namori. A jebuga da susubarago, namori. Emboro Afakena setenaamo, dabako tainako, namori, eni tefori.Na mavejoá unumbe bu yarena amo, yaGod Afa kena buvarira. O mavejoá najo unumbe bu yae arena amo, God Afak-ena jo ya buvae arira. 7 Ne na kasamause irareva amo, Afa barago kasama useirareva. Kotugo, ne na kasama ereva a,eregoseva. Ava sedo, oroko ei tano ghedoise, ‘Namonde God Afa gi kasama usera,’ava sido yareva,” aminge sisira. 8 Setiri,Philip sisira, “Bajari, God Afa ijugaso gido,tumonde gogogho arera.” 9 Aminge setiri,Iesu sisira, “Philip, namonde dabade sifoghousa evia deingheraera. Ni na kasamaeresa. Mave nu na giraira amo, nu GodAfa barago giraira. Ava sedo, erá, ‘God Afaijugaso gaone!’ ava seose! 10 Philip, na GodAfaghae tatedo nangae dabade irera ava,ni tumondaetesi,” Aminge sedo, namaneisambukena eminge sisira, “Na geka nemo-kena sedo ghusena amo, jo tofo nanda gekairaeri. Amo Afa da gekari. Ainda beká mo:Afa nangae dabade tatedo irira amo, tofonunda saramana ava use irira. 11 NamaneAfaghae dabade tatedo irera ava, ne tefotumondaetevu. O jo tefo tumondae arevaamo, nane tano eono giraeva, aindae sedo,

tumondaetevu! 12Nemokena geka beká re-sena. Na tano eono giraeva ava, evetu gen-embo mave na tumondarera amo, ne kaudaba ava tanouse irarera. Kotugo, na orokoAfakena yarena. Ava sedo, tano nane eonogiraeva amo, kitakori. O evetu genembona tumonduse, tano rea use irarera amo,teriago bekári. 13Ne nanda javoda rejodaebenunu sareva amo, na amingarena. Godda Mandi nunda javo jighovo erari, natofoGod Afa da duro gaoro dae sedo, na amin-garena. 14Ne nanda javoda rejodae benunusareva amo, na amingarena. 15 Kotugo, nadubo bareva amo, ne nanda agho dari kaifause irareva,” Iesu aminge sisira.

14:16-31 Iesu Nu Asisi Kakara Mutari DaeSisira.

16 Aminge sise, Iesu sisira, “Na Afakenabenunu saono Sonemba Kato eni mutarifoa, nemonde dabade evovodae irareva.17 Sonemba Kato resena emo, nu geka bekáa ari beká da Asisi, aindae resena. Evetugenembomave fisi da uju use irera amo, nejo nu gido kasama ari da kaugo iraeri. Avasedo, ne nu jo bae arera. Avata nene, nukasama eraeva. Ainda beká mo: nu orokonemonde dabade ireva, a kotugo, ambodanenda dubo jokáda irarira.

18 “Na jo dodo yaono ne babate aeareva. Na sekago jovereghe nemokenafurarena. 19 Sifo tufako einda amboda,evetu genembo mave fisi da uju use ireraamo, ne nanda dombu jo gae arera. Avatanene, na itatamuse irareva. Na jebugairá gheraena ava sedo, nembarago jebugatuve bareva. 20 Aminguse, sifo aminda nekasama areva, ‘Na Afaghae dabade tatedodabako edo irena. A kau na nenda janjejokáda irarena, kau daba aminga ava, nenanda janje jokáda irareva,’ ava kasamaareva.

21 “Mave nanda agho dari ningido, kaifaeraira amo, nu na dubo buraira. A nanumoá dubo budo, numokena isagha aononu na garira. Kotugo, nanda Afa baragonumoá dubo barira.” 22 Aminge setiri,Keriot embo Judas ainda nunombo mo, nueredo ategi usira, “Bajari, ni nangetiraimi,isagha aso namane kikiako gareri, mendenimo ni jo gae areri?”

23 Aminge setiri, Iesu sisira, “Mave nadubo barira amo, genemboá nu nanda gekaningido kaifa arira. Amingari, God Afanu genemboá dubo barira. A namane

Page 178: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 14:24 175 John 15:16Afaghae genembo aikena yama, namondedabade irarera. 24 O mave, na jo dubo baearira amo, nu nanda geka jo bu kaifa aearira. Geka seono ningido ghuseva amo,jo nasuka nanda geka iraeri. God Afa nadirigetiri fusena, namane nangaeda gekari.

25 “Ne namonde dabade irise, na gekaevia seteno niningereva. 26 Avata am-boda, nenda Sonemba Kato God Afa nandajavoda dirigari furarira aimi, nune roeraisambu ijugari gareva. A na rejo avasedo ghusena amo, nune sekago sirurarinininguse kotareva. Sonemba Kato resenaemo, God da Asisi Kakaradae resena.

27 “Na dubo jama nemokena mutudo, nedodo yarena. Amo tofo nanda dubo jamaava erefutena. Amo dubo jama bekári.Jo dubo jama evetu genembo mendeni-imi muturaera, ainda kaugo iraeri. Erádubo mema eove! A erá dubo vevera eovedae resena. Erá oju eove! 28 Na emingeseno ningevu, ‘Na ne dodo yarena, avatana sekago jovereghe nemokena furarena,’aminge seno ningevu. Ne na dubo baetevaamo, ne ivuga aetevu. Ainda beká mo: naGodAfakena yarena. Numo teriari. O namoijoghakori. 29 Emo jo sirorae irari, gekaoroko resena einda susumo: amboda, bekásirorari gido, nanda geka evia tumondaovodae sise resena.

30 “Avori, na namonde jo geka ghousabeká sae arera. Ainda beká mo: enda dabajari Satanmo, nu furari dae erira. Nundafakina jo namongo iraeri. 31 Avata, naGod Afa dubo buraena ava, evetu genembokasama aoro dae sedo, na, God Afa rea aonodae seraira, na jo doyae, ava eraena.

“Avori, fuvu namonde yaore!” Iesuaminge sisira.

1515:1-17 Namonde Iesu De Dabade Tatedo

Irarera.1 Aminge sise, Iesu sisira, “Na kasia eni

sari dae erena. Namo, inono vaini (wine)buraera da asi amingori. Ainda susu bekámo, namori. Nanda Afa mo, nu inono,asi da kaifa kato amingori. 2 Nanda fatueni, gharasa edo beká jo jighae arira amo,jore fugarira. O, nanda fafatu ningiá bekájigharira amo, fafatu amo sende simbugari,beká digarigo jigharira. 3 Na geka sedoghusena aimi, nenda dubo joká anakora

seghe simbugetiri eveva usira. 4 Ne na-monde dabade tatedo irareva amo, nam-barago namonde dabade tatedo irarera. Neeregoseva: fafatu mo, jo nesuka ajaghairise, beká jighae arira. Susughae tatedoirise, beká jijighuse irarira. Nu susu tefoirarira amo, beká jo jighae arira, emboroeni tefori. Kau daba aminga ava, ne na-monde dabade tatedo irareva amo, kaubeká jighiraira, avavaga ava areva.

5 “Asi da susu setena amo, namori. Neinono, nanda fafatu amingori. Mave namo-kena tatedo, nangaedabade irarira amo, nubeká digarigo jigharira. Ainda beká mo: nane jo sonembae arena amo, nene rejo enijo ae areva. 6 Mave jo namokena tatedonangae dabade irae arira amo, God Afanu gafugedo ajagha fugari fasarira. Fafatugafuge fugeraera aminga ava, ari gharasaari gido, bu ya avarakada dungarera. 7 Nenamokena tatedo, nanda geka nenda dubojokáda kaifa use, rejodae uju ari benunusareva amo, sirorari bareva. 8Ne ari evevause irareva amo, ne nanda amboda ambodaise amingareva. Kotugo, amingururovoaimi, evetu genembo God Afa da duro ausasa gido kasama arera. 9 Kau Afa nadubo buraira daba aminga ava, na ne duboburaena. Ne nanda dubo bari jokáda irivu!10 Kau na, nanda Afa da Geka a Agho Darikaifa use, nunda dubo bari jokáda irenaaminga ava, ne nanda geka, a agho darikaifa use irareva amo, ne nanda dubo barijokáda irareva.

11 “Na geka evia setena da beká mo:na uju erena amo, nanda ivuga nendajanje jokáda irari, ivuga e gogoghombuseiraetevu. 12Nanda agho dari mo eviri: kaunane ne dubo buraena aminga ava, ne tofotofo dubo ruruse irareva! 13 A dubo barida teria mo eviri: genembo mave nundakokomana dubo bu gogoghombarira amo,nunda jebuga ava, nunda kokomanadaesedo, futuse ambarira. 14 A nene nandageka a agho dari kaifa areva amo, nenanda kokomana areva. 15 ‘Ne nanda sara-mana kakato,’ seraena avata, orokomo, ‘Nenanda kokomana,’ sarena. Ainda beká mo:saramana kato nu, nunda bajari da kotariisambu jo kasama ae eraira. O Afa reanamokena siri niningusena amo, isambuseteno, ne nininguse kasama usevu. Ain-dae sedo, ‘Ne nanda kokomana,’ sarena.16 Nene na jo gategae usevu. Nane, ne

Page 179: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 15:17 176 John 16:8gateguseni. Ari eveva a ari beká evovodaeirari ava aovo dae sedo, nane ne gate-guseni. Aindae sedo, nanda javoda rejo-dae benunu sareva amo, God Afa mutaribareva. 17 Avori, setena, geka daba avaresena: ne tofo tofo dubo buvu!” Iesuaminge sisira.

15:18-16:4 Evetu Genembo Mave Fisi DaUjuá Use Irá Gheraera Amo, Ne Iesu Da NatofoAva Imboe Eraera.

18 Aminge sise, Iesu sisira, “Kotovo daeresena: evetu genembo endada irise fisi dauju ava use irera aimi, giti na imboe edoghuseri. Ava sedo, evetu genembo resenaeimi, ne imboe arera amo, erá buneove!19 Ne sekago jovereghe, evetu genembosetena, ainde dabade tatareva amo, evetugenembo ainde dabade tatedo, tofo tofodubo bareva. Ainda susu mo: ne reighidaevetu genembo da mendeni edo iraetevu.Avata, ne nane gategedo seteno, reighi daevetu genemboá dodo, ne esike ireva. Ne joevetu genembo ainde dabade tatedo iraeri.Aindae sedo, evetu genembo fisi da uju useirera aimi, nemoá imboe eraera. 20 Na gitirea nemokena sedo ghusena, ava kotovodae resena. Amo eviri: ‘Kotofu mo, nuteriari. Nunda sabua+ mo, kitakori. Evetugenembo kotofuá jo kakara ae arera amo,nunda sabua+ barago jo kakara ae arera,’aminge sedo ghuseni. Ava sedo, namo-kena fakarago use bouvu muteoro memaitatameraena amo, kau daba aminga ava,nemokena fakarago use bouvu mutoro nemema itatamareva. O, nanda geka maveningiraera amo, ne geka rea sareva ábaragoningarera. 21 Kotugo, ne nanda natofoedo ireva aindae, nemokena rejo ava areraamo, ne nandae sedo arera. Ne amingarerada beká mo: God Afa na dirigetiri fusenaamo, ne jo kasama ae irera. 22 Na jofoa evetu genembo setena aikena, vironusaono ningae edo ghaetera amo, God jo,‘Ne ari ekoko embo,’ ava sae aeti. Avata nafena evetu genembomavekena vironu sedoghusena, aikenamo, darige yari da emboroeni tefori. 23 Mave na imboe eraira amo,nu God Afa barago imboe eraira. 24Kotugo,geka eni mo kau daba avori. Na jo foa, aria tano aono gi dudukughae edo ghaeteraamo, God jo, ‘Ne ari ekoko embo,’ sae aeti.Avata na fena, ari a tano eono gido ghuseri.Avata ne, namane Afaghae dabade, ava

imboe use irera. 25 A ne namane imboeeraera amo, nenda Agho Dari jokáda reasisira ava, beká are dae sedo eraera. Amoeviri:‘Ne susu tefo na imboe edo ghuseri,’Agho Dari jokáda aminge sisira.

26 “Avori, Sonemba Kato setena amo,nu ari beká a geka beká da Asisi, ain-dae seteni. Numoá dirigaono, Afakenaghe vose foa nemokena buvudo, nandaesedo, nune ijugururari nininguse irareva.27 Kotugo nembarago, nandae sedo ijugu-rurovo evetu genembo ningido gharera.Ainda beká mo: na giti tuturoda vironusisena ai tano ava, ne namonde dabadedeingheraera.”

161 “Na geka resena einda beká mo: erama

oju edo na ighagha use, nenda tumondaridoyeove dae sise seteni. 2 Jusi emboda den-goro indari kamboda+ erá tereove dae sedo,Jusi emboimi, ne ighagha edo buregarera.A amboda sifo foa buvarira aminda, evetugenembo mave, ne daoro ambareva amo,evetu genembo amo nenda kotari mo, neGod sonembuse ariá kotarera. 3 Avata neamingarera da bekámo: ne na jo kasama aeirera, a Afa barago jo kasama ae irera. 4Naoroko geka evia nemokena resena da bekámo: sifoá foa buvarira amo, na rea orokoresena evia, sekago kotise kasama areva,”Iesu aminge sisira.

16:5-15 Asisi Kakara Da Saramana, KauEviri.

Aminge sise, Iesu sisira, “Geka evia,na jo giti nemokena saono ningae usevada beká mo: ne namonde dabade iriari.5 Avata oroko, God na dirigetiri fusenaaikena jovereghe yari dae erena. Kotugona reda yarena aindae, ne eni jo nandaeategi ae ireva. 6 Avata geka setena aindae,ne dubo mema teria futo use ireva. 7Avatana nemokena geka beká resena. Na yarenaamo, nenda evevadae sedo yarena. Aindasusu mo: na jo yae arena amo, SonembaKato setena, jo nemokena furae arira. O,na ne dodo yarena amo, na numoá diri-gaononanda vasa budonemokena furarira.8 Foama, evetu genembo fisi da uju useirera amo, ne nange roera isambu etod-aba naká ainda beká kosasaghusera, avaijugari kasama arera. Roera resena amoeviri: ari eko beká mo rejori, ari eveva mo

Page 180: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 16:9 177 John 16:28mave erai, a God da ijujari mo kau mave-gori. Roera etodaba naká setena, aindabeká amo kosasaghuseri. 9 Ne ari ekodaebunise irera setena amo, Sonemba Kato foaijugururari, na jo tumondae use ari ekobeká eraera, ava ne kasama arera. 10 Roeraeni kosasaghusera amo, ari eveva maveeraira ava, ne bunise irera. Na jovereghedoyaono, na jo gae irovo Afakena irarenaamo, Sonemba Kato setena aimi, foa ijugu-rurari, ‘Na eveva eraena,’ ava kasama ar-era. 11 A kotugo, roera eni kosasaghuseraamo, God evetu genembo ijujarira ava, nebunariri. God nu enda da bajari Satan iju-jedo, nunda ari ekoko tambudo aindaminoava, mutari dae sedo simbugetiri irira ava,Sonemba Kato aimi foa ijugarira. Ijugari,God nune evetu genembo barago ijujarira,ava ne kasama arera.

12 “Na geka mendeni mendeni saetenaavata, oroko jo saono nene ningari dakaugo iraeri. 13 Kotugo, ari beká a gekabeká daAsisi setena, aimi foa buvarira amo,nu ari beká a geka beká da emboro isambuijugururari kasama areva. Nu jo nundageka ava sae arira. Nu rea ningarira, avasarira. A kotugo nu amboda rea sirorarira,ava sari ningareva. 14 Nu nanda geka aijuga ava ijuguse, nanda duro ava sakaisirurari ningareva. 15 Afakena rea iriraamo, isambu nandari. Na aindae sedoeminge seteni, ‘Asisi Kakara nanda roeraa nanda geka budo, nemokena ijugarira,’ ”Iesu aminge sisira.

16:16-24 Iesu Da Natofo Amboda Nu Gido,Ne Ivuga Arera.

16 Aminge sise, Iesu sisira, “Sifo tufakoeinda amboda, ne nanda dombu jo gaeareva. Avata kotugo, sifo tufako dad-abarira ainda amboda, nanda dombu sek-ago gareva.”

17 Aminge setiri ningido, namanendamendeni ategi useri, “Ainda tuka mo re-jori? Nu eminge setira, ‘Sifo tufakoeinda amboda, ne nanda dombu jo gaeareva. Kotugo, sifo tufako dadabarira aindaamboda, nanda dombu sekago gareva,’aminge setira. A eni kotugo eminge setira,‘Ainda beká mo, na nanda Afakena yarena,’aminge setira. 18 Avori, ‘sifo tufako’ resira,ainda tuka mo rejori? Namonde nundageka da tuka jo kasama ae erera,” amingesiseri.

19 Aminge sero itatamedo, namane re-jodae numokena ategi ari kotisera ava,Iesu kasama usira. Kasama edo, na-manekena sisira, “Na seteni, ‘Sifo tufakoeinda amboda, ne nanda dombu jo gaeareva. Kotugo, sifo tufako dadabarira aindaamboda, nanda dombu sekago gareva,’aminge setena aindae, ne se niningerevaava eregosena. 20 Na nemokena geka bekáresena. Giti mo, ne sorara use dubomema tafururovo, reighi da evetu gen-embo ne ivuga use irarera. Ne dubo memause irareva, avata kotugo, sifo ambodanenda dubomema jovereghari ivuga areva.21 Evetu nunda fumbari da sifo utua uru-rari dubo mema arira, nu fumbari dae usemema tambarira aindae. Avata, mandisasingu fumbari sirorari gido, nu jebugedo,nunda mema amo kotae arira. Ainda bekámo: nunda mandi sasingu siroretira avagido, ivuga arira. 22Ne kau daba ava ereva.Oroko ne dubo mema use ireva. Avataamboda, na furono ne na tambudo ivugabeká ava areva. A ainda ivuga mo, jo mavebu darigari da kaugo iraeri.

23 “Sifo aminda, ne jo namokena rejoenidae benunu sae areva. Na nemokenageka beká resena: ne nanda javoda, Afak-ena rea benunu sareva amo, nu mutaribareva. 24 Tuturoda ghedo fira tano orokoeminda, nanda javoda, rejo enidae jo be-nunu sae ireva. Nene benunu saovomutaribudo, ivuga beká ava aovo dae sise resena,”Iesu aminge sisira.

16:25-33 Enda Da Irari A Nunda Bajari Sa-tan Da Fakina Ava, Iesu Detiri Bejisira.

25 Aminge sise, Iesu sisira, “Na gekaemo giti kasiaimi, seono ningido ghusevu.Kotugo, sifo eni foa buvarira amo, Afa kaumavega amo, kasiaimi jo sae arena. Naava isagha saono ne ningareva. 26 Sifoaminda, ne dambu nanda javoda Afakenabenunu sareva. Na jo nemo sonembuse,Afakena benunu sae arena. Ne totofo be-nunu sareva amo, nu ningarira. 27 Aindabeká mo: Afa nune, ne dubo buraira. Ne nadubo buraeva, a kotugo na Afakena ghedofusena, ava ne tumonderaeva; aindae sedo,God Afa ne dubo buraira. 28 Emo gekabekári: na God Afakena ghedo fena, endaeminda vovosuseni. A kotugo, na orokoenda emododo, Afakena jovereghe yari daeerena.”

Page 181: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 16:29 178 John 17:1429Aminge setiri ningido, namane numo-

kena siseri, “Oroko resesa evia, namanekasama ari da kaugori. Amo, ni kasiadodo geka isagha seso ningido, 30ni nisukaroera isasambu kasama eraesa, ava kasamaerera. A evetu genembo nenda kotari jonimokena saoro ningae irise, ne rejo ujueraera ava, ni giti kasama eraesa. Ava sedo,namane tumonderera amo, geka bekári: niGod kena ghedo fusesi.”

31 Namane aminge setero ningido,Iesu mino namanekena kovionoghaesisira, “Orokoá ne na tumondereva, ai?Givu! 32 Sifo refara buvira oroko emo,ne isasambu oju edo, na dodo nundanunda sumbudo, nenda nati nati yareva.Sufuse doyovo, na nasuka fetarena. Avatageka bekári: na jo nasuka fetae arena.Namo, Afaghae dabade fetarena. 33 Ne natumonduse, dubo jama baovo dae sedo,nanda geka emo seteni. Enda eminda,nanda gitofu nemokena fakarago use,bouvu futururoro, ne mema itatamareva.Avata tumo fainghedo fakina use, ivugaaovo dae sise resena. Evetu genembofisi dauju use irera, a kotugo nenda bajari, aindafakina ava, nane anakora deteno bejisira,”Iesu aminge sisira.

1717:1-26 Iesu Nunda Ambo Jimbi, A Kotugo

Nunda Natofo Amboda Sirorarira, Aindae Ba-nungusira.

1 Iesu aminge sedo, nu dombu utudafainghusira. Fainghedo sisira, “Afaé! Sifobuvira. Na nange aono, evetu genemboninda duro gaetera, aindae resena. Nindaduro namokena futururaso, evetu gen-embo nanda duro gaore! Amingururaso,ninda duro ava isagha ijugaono gido sakaisaore! 2Nangaeda duro gaoro dae sedo, niseteso, na evetu genembo isasambu da ba-jari edo irena. Na ainda bajari rurusena dasusu mo: ni evetu genembo namokena fu-tusesa ava, sonembaono jebuga evovodaeirari ava baoro dae sedo futusesi. 3 Jebugaevovodae irari ava bari da emboromo eviri.Afa, ni God bekári, a ninda Mandi Kerisofutusesa amo, namori. Mave namanekasama arira amo, jebuga evovodae irariava, nune tuve barira. 4 Ninda saramanaava use, ninda duro ijugeono evetu gen-embo gido ghuseri. Na aminguse, ninda

saramana eteno dadabusira. 5 Afa, orokoéna ninda dombuda fetirono, nanda duro,a usasa sekago namokena mutaso bari daeresena. Enda jo sirorae iriri, na giti usasaa duroghae iriana ainda duro ava, sekagomutaso bari dae resena.

6 “Evetu genembo endada irero ni gido,nenda jokáda evetu genembo mendeniava gategedo namokena futusesi. Mutesobudo, ni mavejori, ava nane ijugeteno gido,ne kasama useri. Ne nine gategeteso nindatofo usera, ava budo nandae futusesi. Neninda Geka kaifa eraera. 7Kotugo, oroko nekasama erera, rea isambu nandae futusesa,ainda susu mo nimori. 8 Ne ava kasamaerera da bekámo: geka namokena futusesaava, nemokena muteno ne ruruseri. Nanimokena ghedo fusena, amo geka bekáava ne kasama erera. A ni na dirigetesofusena ava, ne tumonderera.

9 “Na oroko nendae sedo benunu re-sena. Na evetu genembo mendenidae,jo benunu sae erena. Avata gegenembonine futusesa eindae, benunu resena. Neninda tofo ava sedo, benunu resena. 10 Nenanda natofori. A nanda natofo amo,isambunindari. Kotugo, ninda natofo amo,isambu nandari. A natofo setena aimi,nene nanda duro ijugaoro gido, nandaesakai sarera. 11 Avori, na oroko jovereghenimokena yari dae erena. Na jo endaeminda irae arena. O nemo, doyono endaeminda irarera. Arie, Afa Kakara! Nindajavo namokena futusesa ainda fakinaimi,ne kaifa aso dae resena. Kaifa ururaso, nedabade tatedo dubo dabako aeteri. Kau ninangae tatedo dubo dabako edo irera, dabaaminga ava, ne dabade tatedo dubo dabakoaeteri. 12 Namane namonde enda emindadabade irise, ninda javo namokena futus-esa ainda fakinaimi, ne kaifa edo ghuseni.Ne, nane kaifa eno, mendeni ne evevairiari. Avata, ninda Geka jokáda rea resiraava, beká are dae sedo, genembo dabakojebuga evovodae irari ava kosasaghusira.O mendeni, nane kaifa eono ne eveva iri-ari. 13 Na oroko nimokena yari dae erena.Kotugo na enda eminda irise, geka evianimokena banunguse resena da beká mo:ne ningido nanda ivuga itatamuse, nandaeivuga beká ava aoro dae sise resena. 14 Naninda geka muteno ne ningido, ruruseri.Budo irero, evetu genembo fisi da uju useirera aimi, tuturo edo nangaeda natofoimboe eraera. Kau na ari ekoko da emboro

Page 182: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 17:15 179 John 18:9ava ighagha edo, ajagha fetirá gheraenaaminga ava, ne ari ekoko da emboro avaighagha edo, evetu genembo fisi da ujuuse irera, ainda jokáda ghe buvudo era,ajagha fetedo irera. Ne ajagha irera aindaesedo, evetu genembo fisi da uju ava useirera aimi, nangaeda natofo amo imboeeraera. 15 Na jo, nine saso endada gheyaoro dae, benunu sae erena. Avata, eráAri Eko da Numamo foa nemo dereure daesise, nine kaifa ururaso eveva iroro daebenunu resena. 16Kau na enda da irari avaimboe edo, ajagha feteraena aminga ava,ne evetu genembo da irari ava imboe edo,ainda jokáda ghe buvu fera ajagha fetedoirera. 17 Ninda geka bekáimi, nenda dubojoká seghaso, ninda natofo kakara a evevairore! 18Kau nine na dirigeteso, evetu gen-embo da jokáda vose fusena aminga ava, nedirigeteno evetu genembo da jokáda iseri.19Ninda geka bekáimi aso, ne ninda natofokakara a eveva aorodae sedo, na tofonandadubo joká isambuimi nimokena erefutena.

20 “Na jo nemoá nembo kotise, aindaebenunu sae erena. Evetu genembo am-boda nenda vironu ningido aindae, namoátumondarera ava kotise, nendae benunuresena. 21 Afa, nanda benunu mo eviri:nange ne dubo dabako aeteri! Kau ni nan-gae tatedo irera aminga ava, ne namondedabade tataeteri. Nangaeda natofo dubodabako edo iroro gido, evetu genembo en-dada irise, fisi da uju use irera amo, nina dirigeteso fusena ava, ne kasama arera.22 Ni nangae dabade tatedo dubo dabakoedo irera. Nangaeda natofo kau dabaaminga ava use, dubo dabako e gogoghom-baoro dae sedo, na nemokena ninda duroa usasa namokena futusesa ava, nemokenamuteno ne ruruseri. 23 Na nenda dubojokáda irari dae, a kotugo ni nanda dubojokáda iraso dae sedo, aminguseni. Kotugo,ne dubo dabako aoro dae resena, aindabeká eni mo eviri: na dirigeteso fusenaava, evetu genembo fisi da uju use ireraaimi, kasama aeteri. A nangaeda natofo,kau namo dubo buraesa aminga ava, na nedubo buraena, ava kasama aeteri.

24 “Afa, ni evetu genembo namokenafutusesa aindae resena. Na uju erena amo,na vasa reda irarena, vasa daba aminda, nenamonde dabade iraeteri. Irise, ne nandaduro a usasa ava gosuse iroro dae, ujuerena. Duro a usasa amo, ni enda jo ae irise

ainda gitida, na dubo ruruse namokenafutusesa, ava gosuse iroro dae uju erena.

25 “Arie, Afa Eveva Ari Kato! Evetu gen-embo endada irise, fisi da uju use ireraamo, ne ni jo kasama ae eraera. Avatana ni kasama erena. A ni na dirigetesofusena ava, gegenembo emo ne kasamaerera. 26 Ni na dubo buraesa, ainda dubobari nemokena irare dae, a na nenda dubojokáda irari dae sedo, na, ni mavejori, avaijugeono gido kasama edo ghuseri, a kaudaba aminga ava, ijugururono gido kasamaedo gharera,” Iesu aminge benunu sisira.

1818:1-11 Iesu Sanduduseri.(Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; Luke

22:47-53)1 Aminge benunu setiri dadabetiri, Iesu

namane unumbe budo era, uvu javo Kidronsembiseri. Reighi aminda ika vuji bam-bari dae sedo, vare govetero irei. Namaneaminda buvudo era, vareda teteruseri.2 Namanenda genembo eni javo Judas,Iesu aito usira amo, numbarago reighiákasama usira. Ainda beká mo: Iesu nunamonde dabade, aminda ya totorugedoghuseri. 3 Aindae sedo, Judas isoro kakatomendeni budo, vare daba aminda iseri.Fristi+ da kokotofu a Moses da Geka kaifakakato+ barago, God da Kambo+ kaifakakato mendeni dirigetero, ne isoro kaka-tode dabade, Judas nune budo fusira. Nenanefa, arivo, ambí, a goroba ava budo ferabuvurutuseri. 4 Rea numokena sirorariraava kasama edo, Iesu dombui isoro embo-kena ira fetedo ategi usira, “Ne mavejoákakova erevu?” 5 Aminge setiri, ne siseri,“Iesu Nasareth embo, ava kakova erera,”setero, nu sisira, “Amo namori,” sisira.Judas aito ari kato amo, gitofude dabadefetirero, Iesu aminge sisira. 6 “Namori,”siri, amboi era du fafasuseri. 7 Etero, Iesusekago ategi usira, “Ne mavejoá kakovaerevu?” setiri, ne siseri, “Iesu Nasarethembo ava kakova erera.” 8 Setero, nusekago sisira, “Na seteno ningeva, amonamori! Namo kakova areva amo, naevirere. Nandamendeni eminda irera amo,dovu yaore!” aminge sisira. 9 (Nu amingesisira da beká mo: nu giti sisira ava, bekáare dae sedo sisira, amo eviri: “Afa, nigegenembo namokena futusesa amo, kaifaeno eveva irera.”)

Page 183: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 18:10 180 John 18:2710 Simon Peter kaiya irisira aimi budo,

fristi+ da giti jighari da saramana katoainda dengoro gimandukena ava, degafugetiri dudurusira. Saramana katoainda javo mo, Malchus ri. 11 Etiri, IesuPeter kena sisira, “Erá amingeose! Nindakaiya nunda voruda vendi! Mema daagha Afa namokena erefutira amo, erá nadoyariá koteose! Amo, na mindarena,”sisira.

18:12-14 Iesu Budo Era, Annas Da DombudaFitero Fefetusira.

12 Aminge setiri dadabetiri, isoro kakatonenda giti jigharide, a God da Kambo+kaifa kakatode dabade Iesu sandi bundis-eri. 13 Bundedo, giti mo Annas kena budoiseri. Annas resena emo nu, Caiaphasghaeko aminda fristi+ da giti jighari edoireira ainda atovori. 14 Caiaphas nu giti,Iesu daoro ambare dae kotise, Jusi emboda babojegarikena sisira, “Genembo eninatofo digari einda bouvu fumbari daesedo ambarira amo, evevari. O natofoisambu ambarera amo, eko bekári,” Ca-iaphas aminge sisira.

18:15-18 Peter Nu Iesu Ighagha Usira.(Matthew 26:69-70; Mark 14:66-68; Luke

22:55-57)15 Simon Peter, nu Iesu da dorevare

eni* ainghae dabade Iesu da amboda iseri.Fristi+ da giti jighari a Iesu da dorevareresena emo, nengae minonde minondekasama edo iriari. Ava sedo, nu Iesu dedabade ira, fristi+ da giti jighari aindakambo dendegu, furu dighi birurughusera,aminda teterusira.

16 Avata Peter nu isaghakena fefetusira.Fetiriri, Iesu da dorevareá, jovereghedo irabuvudo, gagara guro kaifa edo ghusira,aikena geka sisira. Fristi+ da giti jigharinu kasama usira. Ava sedo, gagara aikenasetiri ningiri, nu Peter unumbedo, nengaeteteruseri. 17 Teretero, gagara guro kaifaedo ghusira aimi, eredo ategi usira, “Seningone! Ni Iesu da ambo jimbi eniri, ai?”aminge sisira. Setiri, Peter sisira, “Tefo.”

18 Sifo aminda yaura itatamuse ain-dae, saramana kakato a isoro kakato neatomo budo fera, aimi avaraka usiseri.Usedo, ungo ata mesise aminda fetirero,

Peter numbarago nemokena ira buvudo,nemonde dabade avaraka avise fefetuseri.

18:19-24 Fristi+ Da Giti Jighari Iesu KenaAtegi Usira.

(Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; Luke22:66-71)

19 Avori, fristi+ da giti jighari nu, Iesu daambo jimbi a nunda ijuga aindae sedo ategiusira. 20 Etiri, Iesu mino numokena sisira,“Na geka eni jo kivo aeri. Na sifo ghousaisaghada vironu sedo ghuseni. Na evovo-dae namonde Jusi embo da totorugari vasaaminda vironu sedo ghuseni, dengoro in-dari kamboda a God da Kambo+ aminda.21 Ava sedo, redae namokena ategi eresi?Evetu genembo nanda geka niningusera,nemokena ategi aetesi. Na rea sisena ava,nene kasama erera.” 22Aminge setiri, kaifakato eni aminda fetirisira aimi, eredo Iesusovodamegha edo eminge sisira, “Ni fristi+da giti jigharikena jo aminge sae aresa.”23 Setiri, Iesu minonda sisira, “Na geka ekorea seteno ningeva ava, osa saovo evetugenembo isambu ningarera. O na gekaeko eni jo sae ava, ni redae na eredoresi?”24 Aminge setiri, Annas nu, Iesu bundiseraava, seini (chains) jo vujae, ainghae dirige-tiri budo, fristi+ da giti jighari Caiaphasaikena iseri.

18:25-27 Peter Sekago Iesu Ighagha Usira.(Matthew 26:71-75; Mark 14:69-72; Luke

22:58-62)25 Peter nu kau daba ava ungo atamesise

avaraka dengesida fetiriri, mendeni numo-kena ategi useri, “Se ningore! Ni genembooinda eniri, ai?” aminge setero, Peterighagha use sisira, “Tefo, na jo nunda eniiraeri.” 26 Setiri, fristi+ da giti jighari dasaramana kato enii eredo, Peter kena ategiusira, “Ni genembo ainghae vare jokádageni, ai?” Genembo ategi usira, nu sara-mana kato da dengoro gafugusira, aindanano namendi eniri. 27 Nu aminge ategietiri, Peter sekago, “Tefo,” sisira. Amingesiri, kokora sifo karigusira.

18:28-38 Iesu Rome EmboDaKotofu Eni JavoPilate, Ainda Dombuda Fete Koto Usira.

(Matthew 27:1-2, 11-14; Mark 15:1-5; Luke23:1-5)

* 18:15: John nu geka “...Iesu da dorevare eni...fristi da giti jighari...nengae minonde minonde kasama edo iriari,” eviagefusira amo, Baiboro (Bible) kasama kakato erekotera, John nu tofo mandi numoá ijuguse, geka evia gefusira.

Page 184: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 18:28 181 John 19:628 Ainda amboda, ne Iesu budo Caiaphas

da kamboda ghedo era, Rome embo eniFrovensi Judia kaifa edo ghusira, aindakambo tomanako aminda buvurutuseri.Amo, ataeghae beká useri. Jarige Yari daKirumo+ nange mindaetera ava kotise, Jusiembo da babojegari ne kotofu da kam-boda jo teraeri. Ainda beká mo: erágitofu da kamboda teteruse bebeta eoredae sedo, ne oju useri. Bebeta arera amo,ne kirumo jo mindae arera. 29 Ava sedo,kotofu javo Pilate mo, nu kamboda ghefira buvudo nemokena ategi usira, “Sevuningone! Nu dara rea usira aindae, budorefevu?” 30 Setiri, ne mino numokenasiseri, “Redae ategi eresi? Nu ari eko enijo ae aetira amo, namane nimokena jo bufurae aeteri.” 31 Aminge setero, Pilatenemokena sisira, “Avori, genembo emo,ne totofo budo, nenda Agho Dari amindarea resira ava kotise, koto areva,” amingesisira. Setiri, Jusi embo da babojegari nesiseri, “Namane koto use, bouvu mendenimendeni ava muturaera. Avata genembodaoro ambari mo, jo doyaso namane kiki-ako ae eraera. Amo nisuka eraesa,” amingesiseri. 32 (Ne aminge sisera da beká mo:Iesu nu, nange ambaetira ava, tofo mandiijugusira. Ainda beká sirorare dae sedo,God setiri, ne geka ovia siseri.)

33 Pilate nu jovereghe ira nunda kam-boda teredo, Iesu setiri fira buviri, numo-kena sisira, “Se ningone! Ni Jusi embo dakiniri, ai tefo?” 34 Setiri, Iesu sisira, “Amo,nisukaninda kotariimi ategi eresa? O evetugenembo mendeniimi setero ningido ategieresa, ai?” 35 Setiri, Pilate sisira, “Na jo Jusiembo da eni iraeri. Na reda ghe kasama usesareni? Avata ninda natofo nenda fristi+ dakokotofudedabade, ni budoojigheranandaungoda fiteri. Ava sedo, se ningone! Nindadara rejodae budo ojeri?” 36Aminge setiri,Iesu sisira, “Reighi nane kaifa eraena amo,jo enda eminda iraeri. A nanda natofo jobudo eminda kaifa ae arena. Nanda reighieminda iraetira amo, nanda natofo nandaesedo isoro aeteri. Erá na budo, Jusi emboda babojegari ainda ungoda fiteose daesedo, ne isoro aeteri. Avata nanda reighijo eminda iraeri,” 37 Aminge setiri, Pilatenu aindae ategi usira, “ ‘Ninda reighi,’ avateria futo resesa, a gido, ni kini (king)eniri tano?” aminge sisira. Setiri, Iesu

mino numokena sisira, “Ava nine resesare.Na geka beká a ari beká ijugari dae sedo,vose fena enda eminda siroruseni. Evetugenembo mave, ari beká a geka beká daamboda amboda eraera amo, nanda natofomo nemori.” 38Aminge setiri, Pilate sisira,“Ari beká a geka beká resesa amo, rejori?”aminge sisira.

18:39-19:16 Iesu Arafa Dari Dae Siseri.(Matthew 27:15-31; Mark 15:6-20; Luke

23:13-25)Aminge sedo, Pilate jovereghedo ira,

Jusi embo da babojegarikena buvudo sisira,“Nunda dara eni na jo tambaeri. Saonodibura ari o saono daoro ambari da bekáeni jo tambaeri. 39Avori, kote givu! Nendakiki mo: na ghaeko evia inono Jarige Yarida Kirumo+ da sifo aminda, na dibura emboeni doyeono buvu ya gheraira. Ava sedo,nenda uju mo rejori? Na saono, Jusi embonenda kini (king) ava foa isaghada buvare,ai? Sevu ningone!” 40 Aminge setiri, neisambukoko sisemino eminge siseri, “Tefo,nu jo mutae aresa. Namane mo, Barabbasava uju erera.” (Genembo Barabbas siseraamo, nu tafasara kato eniri.)

191 Aminge setero, Pilate Iesu budo setiri,

nunda isoro kakato ne asi ava, nendaambídae budo aimi, Iesu doruseri. 2 Eterodadabetiri, isoro kakato asi titifaghaeava bu kefu edo, kini (king) da kekesaavavaga useri. Amingedo, bu Iesu dajiroda asugedo, embo unju tamo ghousagoava budo nunda tamonda asuguseri.3 Asugedo, ne totorugedo numoá dere jiseeminge sedo ghuseri, “Orokaiva! Jusi emboda kini buviro! Orokaiva!” aminge sedoghuseri. Aminge sise, nunda sovodameghaedo ghuseri.

4 Amingero, Pilate sekago jovereghedoira, natofokena buvudo sisira, “Givu!Nunda dara eni jo tambae eteni. Avakasama aovo dae sedo, saono sekagofoa buvarira.” 5 Aindae Iesu sekago irabuvurutusira. Kekesa, asi titifaghaeimikefu usera a, embo unju tamo ava asugedo,ainghae fira nemokena buviri, Pilate sisira,“Givu! Genembo evirere!” 6 Setiri, fristi+da kokotofu a God da Kambo+ kaifa kakatone Iesu gido, dabade koko sise siseri,“Arafa dege! Arafa dege!” setero, Pilatemino sisira, “Avori, nene budo arafa devu

Page 185: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 19:7 182 John 19:24ambare! O namo, nunda dara eni jotambaeri.”

7Aminge setiri, Jusi embo da babojegari,ne minonda siseri, “Namanenda Agho Dariresira amo, nu ambarira. Ainda beká mo:nu tofo mandi, ‘Na God da Mandiri,’ sedoghusira.” 8Ne aminge sero ningido, Pilatenu oju beká ava usira. Nu giti itako ojuusira. O amboda, ava ningido, nu oju bekáava usira. 9 Edo, nu sekago jovereghedoIesu budo ira, nunda kamboda teredo Iesukena ategi usira, “Se ningone! Ni reda ghefusesi?” setiri, Iesu mino eni jo sae usira.10Etiri, Pilate numokena sisira, “Namokenageka eni jo sae aresa? Kote gi! Nimo arafadari da fakina namokena irira. Kotugo,nimo doyono ya buvari da fakina barago,namokena irira,” aminge sisira. 11 Setiri,Iesu mino numokena sisira, “Setesa aindafakina ava, God nimokena futusira. Jomutae aetira amo, ni jo bu jighirae aetesi.Ava sedo, genembo mave na ninda ungodafitira, ainda ari eko mo, mindafugori. Ninesaso ambarena ainda dara ava, jo nundaamingo iraeri.”

12 Aminge setiri ningido, Pilate nujovereghe ira buvudo, nu Iesu doyari yaredae sedo, emboro tava usira. Avata Jusiembo da babojegari ne minonda koko sedosiseri, “Iesu doyaso yarira amo, ni jo nindanatofo Rome embo da kotofuko ainda ko-mana iraeri. Ai resira amo: mave nu kini(king) ariá sarira amo, nu inono, nindanatofo Rome embo da kotofuko ainda fak-ina ava ighagha use sarira. Amingusenumo, ne Rome embo da gitofu da kaugoarira,” aminge siseri. 13 Aminge seteroningido, Pilate sekago setiri Iesu fira bu-viri, Pilate nu natofo ijujari da avo anumbaaminda anumbusira. Anumbusira da vasaamo, Jusi embo da gekaimi, ‘Gabata’ sedoghuseri. O namondeda gekaimi ‘OfotighiGhamanai Esimbuguseri’, aminge saeteri.14 Isonga iri, Pilate ira aminda anumbusira.Sifo amo, Jusi embo nenda kirumo javoJarige Yari da Kirumo+, aindae simbuger-aera. Pilate anumbedo, Jusi embo dababojegarikena sisira, “Nenda kini (king)evirere.” 15 Setiri, ne minonda koko sisesiseri, “Dege ambare! Dege ambare! Arafadege ambare!” setero, Pilate ategi usira,“Nenda kini ava arafa daono ambare daereseva, ai?” Aminge setiri, fristi+ dakokotofu siseri, “Eminda namanenda kini

eni tefori. Dabako irira amo, Rome emboda kotofuko ava, nu namanenda kiniri. Enitefori.” 16 Aminge setero, Pilate nu Iesuarafa daoro ambare dae sedo, nenda un-goda fifitusira.

19:17-27 Iesu Arafa Doruseri.(Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; Luke

23:26-43)17 Etiri, ne setero Iesu nunda korosi tofo

fumbiri, budo iseri. Era, vasa eninda buvu-rutuseri. Vasa amo Jusi embo da gekaimijavo ‘Golgota’ seraera. O namondeda gekamo, ‘Ambari Embo da Jiro Aghati’ seraera.18Aminda buvudo, Iesu arafa dedo, gegen-embo etoto naká ábarago sovenisoveniarafa detero, nemonde dabade fefetuseri.19 Amingusera ainda amboda, Pilate gekaeminge gembudo setiri, budo era Iesu dakorosida doruseri:“Emo Nasareth embo genembo Iesu, Jusi

embo da kiniri,”aminge gefusira. 20 Ainda geka ava, Jusiembo digari aimi ne tegutuseri. Ainda bekámo: vasa aminda ghe ya Jerusalem buvarijo soka iraeri. Geka amo, Jusi embo dagekaimi, Rome embo da gekaimi a, Greekembo da gekaimi gefuseri. 21 Jusi embodigarii geka ava tegutero gido, Jusi emboda fristi+ da kokotofu era Pilate kena siseri,“ ‘Nu Jusi embo da kiniri,’ ava erá seose!‘Nu tofo Jusi embo da kiniri, sisira,’ avagembu!” 22 Aminge setero, Pilate minosisira, “Tefo! Na rea gembena, a gembeni!Ava irarira!”

23 Isoro kakato ne Iesu arafa dedo aindaamboda, nunda embo boka ava budo soroedo, diti isambu avononde naká fugutuseri.Fugedo, ne diti ava inono daba dabaruruseri, ne avononde naká ava sedo.Nunda tamo asugari ghousa barago ru-ruseri. Tamo asugari amo, jo avagayairaeri. 24 Ágido, isoro kakato ne tofotofo se nininguseri, “Namonde jo jighitorerae arera. Namonde mave kikindorogae barira amo, tamo asugari evia nunebarira,” Amingusera da beká mo: God dageka rea aindae sisira ava, beká are daesedo aminguseri. God da Geka sisira, amoeviri:“Nanda embo boka, tofo tofo soro edo

ruruseri. A nanda tamo asugarighousa ava bari dae sedo, kikindorogaruseri,”

Page 186: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 19:25 183 John 20:1God da Geka anakora aminge sisira, aindaeisoro kakato ne aminguseri.

25 Amingero, Iesu da korosi dengesida,evevetu mendeni fetiriseri. Evevetu fe-tirisera amo, Iesu noi nunda gagarakoghae,noi da nunombo eni, amo Clopas noaroMary, kotugo Iesu noi da nunombo eni,amo Magdara embo evetu javo Mary ri.26 Iesu namanenda genembo eni dubo budoghusira* aimi, Iesu da noighae dabade fe-tirero gido, Iesu noikena eminge sisira,“Aya, ninda mandi avarere.” 27 Amingesedo, kotugo jovereghe nunda ambo jimbiaikena sisira, “Ninda nei avarere.” Amingesetiri, nunda ambo jimbiá eredo Iesu da noibudo kamboda isira. Sifo aminda nu tuturoedo, nunda kamboda kaifa edo ghusira.

19:28-30 Iesu Ambududurusira.(Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; Luke

23:44-49)28 Ari rea nune aetira amo, etiri inono

usira ava, Iesu kasama usira. Kasamaedo, God da Geka eni rea resira, ava bekáare dae sedo, Iesu eminge sisira, “Nadubo sagherira.” 29 Setiri, vaini (wine)dokegha aghada averegetero fasirisira ava,ika eni javo hisofi seraera, ainda fatu avabudo, roera eni sofeya avavaga bu amindavakimbedo, aimi fati budo, nunda békadafifituseri. 30 Fitero, vaini (wine) ava min-dido, Iesu, “Inono etira!” sisira. Amingesedo, nu tumo darido, ghamo asegari dotu-tusira.

19:31-37 Iesu Da Reimada Gae Basiseri.31 Ainda amboda, Jusi embo da baboje-

gari Pilate kena era ategi useri, nu ‘avori’sari ningido, ne Iesu a tafasara kakato daata de jojoregaoro totoi amboro, korosidaava bari dae sedo, ategi useri. Ne amingebenunu sisera da beká mo: sifo amindaJusi embo nenda Jarige Yari Da Kirumo+aindae simbugeraera. Ava sedo, sifo atariraamo, Jangutari da Sifo kakara bekári. Sifoaminda, tamo korosida irari ava, jo uju aeri.32 Aindae, Pilate ‘avori’ setiri, isoro kakatoera, tafasara kakato Iesu de dabade arafadorusera, ainda ata de jojoreguseri. 33 Dejojoregetero dadabetiri, fera Iesu kena bu-vurutusera amo, Iesu anakora ambiri gido,nunda ata jo de jorae useri. 34Numo, isorokato eniimi eredo nunda gorobai Iesu da

reimada gae basetiri, uvu ororoghae bain-goro edo vovosusira. 35 (Nane gosusena,evia tumondaovo dae sedo, resena. Nakasama erena. Nane resena emo, gekabekári.) 36God da Geka rea resira ava, bekáare dae sedo aminguseri. Amo eviri:“Nunda etu eni jo de jorae arera.”37 A vasa eninda resira:“Genembo nene gae basisera ava, fuge gar-

era,”God da Geka aminge resira.

19:38-42 Iesu Da Tamo Budo Era Furuguseri.(Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; Luke

23:50-56)38 Ainda amboda, Arimatia embo gen-

embo javo Joseph, ira Pilate kena buvudoategi usira, nu ‘avori’ sari ningido, Iesuda tamo bu ya furugari dae sedo. (NumoIesu da dorevare eniri. Avata Jusi emboda babojegari aindae oju use, nu tofokivo edo ghusira.) Benunu setiri, Pilate‘avori’ setiri, nu ira Iesu da tamo budoisira. 39 Genembo eni javo Nicodemus,giti beká tumba eninda Iesu gari dae isiraaimi, fiyogha etotonaká baingoro edobudoisira, eninda javo moor (myrrh), a enindajavo aros (aloes), ava dabade tate budoisira. Amo, 40 kiro (kilos) avavaga budo,nu Joseph da karona edo, nengae iseri.40Nengae Iesu da tamo budo, fiyogha aiminunda tamo davuse, embo foyago budonunda tamo doghuseri. Jusi embo ne am-bari embo da tamo furugari dae sedo nangesimbugeraera, ainda ari ava nene useri.41 Iesu arafa dorusera aminda, vare irei.Vare jokáda, ofofo seka beku da kaugo ava,anakora fana ifuda basetero irei. Amindaambari embo eni, giti jo fitaeri. 42Sifo amo,Jusi embo nenda Jarige Yari Da Kirumo+dae simbugeraera; a gido, Joseph nengaeNicodemus ghae, Iesu da tamo aminda fu-ruguseri, vasa utuako ava sedo.

2020:1-10 IesuAmbarida Ghe Jebuge Erorusira

Ava Bunise, Nunda Kokomana Mendeni Aimi,Ofofoda Era Vasa Vanembo Gosuseri.

(Matthew 28:1-8; Mark 16:1-8; Luke 24:1-12)1 Fura Tomanako sifo jo atae iriri, Mag-

dara embo evetu Mary setena aimi, eredo* 19:26: John nu geka “...namanenda genembo eni dubo budo ghusira...” evia gefusira amo, Baiboro (Bible) kasamakakato erekotera, John nu tofo mandi numoá ijuguse, geka evia gefusira.

Page 187: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 20:2 184 John 20:23ofofoda ira, ghamana afufetero afigedoiriri gosusira. 2Gido, jovereghe sumbu fira,Iesu da ambo jimbi mavejoá nu dubo budoghusira,* nengae Simon Peter ghaekenabuvudo sisira, “Bajari da tamo ofofo jokádaava budo aera. Budo aera reda fitera ava,namane erebunera,” sisira.

3 Setiri, Iesu da ambo jimbi setena, nen-gae Peter ghae dabade eredo ofofoda iseri.4 Nengae etoto naká sumbudo era, Iesuda ambo jimbi setena, nu Peter darigedogiti ofofoda buvurutusira. 5 Buvudo, ofofobékada fete ghounghedo, embo foyagoavanembo fasiriri gosusira. Avata nu joya teraeri. 6 Amingiri, Peter nunda am-bodafira, nudarigedo ira jokáda teterusira.Teredo, embo nunda tamo doghusera, akotugo eni gifua doghusera, avanembofafasirero gosusira. 7 Gifua doghari re-sena emo, jo embo giti setena ainghaedabade tate fasiraeri. Amo, nu ruvedoajagha fasiriri gosusira. 8 Gosiri ainda am-boda, Iesu da ambo jimbi setena aimi, irateterusira. Tere ava gido, nu tumondusira.9 (Avata Iesu, ambarida ghe eraetira ava,God da Geka ijugusira amo, nengae Peterghae da jiro munjuda jo terae irei.) 10Gerodadabetiri, nengae Peter ghae jovereghenatida iseri.

20:11-18 Iesu Isagha Etiri, Magdara EmboEvetu Mary, Nu Gosusira.

(Matthew 28:9-10; Mark 16:9-11)11 Mary nu isaghada fete sorara use,

ghounghedo ofofo jokáda gosusira. 12 Fugegosusira amo, aneya etoto naká embo foy-ago asugedo, aminda anumbirero gosusira.Iesu da tamo reda fasusira aminda, enigifuakena, a eni atakena anumbirero go-susira. 13 Nu nemoá gosiri, ne ategi useri,“Evetu, ni redae sorara eresi?” setero,nu mino nemokena sisira, “Nanda Bajaribudo aera. Avata vasa reda fitera ava, naerebunena.”

14 Aminge sise jovereghusira amo,gukakena Iesu fetiriri gosusira avata nubunisira. 15 Buniri, Iesu numokena ategiusira, “Evetu, ni redae sorara eresi? Nimavejo ava kakova eresi?” Aminge setiri,nunda kotarimo, nu vare kaifa katova sedo,numokena eminge sisira, “Kaifa kato, ni

Iesu da tamo bu ya reda fitaresa amo, vasaásaso ningido, na ya baone!”

16 Aminge setiri, Iesu numokena sisira,“Mary!” Setiri ningido, numokenajovereghedo, Jusi embo da gekaimi,“Rabonai!” sisira. (Ainda tuka mo,namondeda gekaimi, ‘Ijuga Kato!’ seraera.)17 Setiri, Iesu numokena eminge sisira,“Erá nanda tamo jigheose! Ainda bekámo: na Afakena jo ya buvae irena. Nu, niyasi! Nanda nano namendikena buvudoeminge se ningore, ‘Na jovereghe yaridae erena, nanda Afa, a nenda Afakena,nanda God, a nenda God kena,’ aminge senanda ambo jimbi ningore!” 18 Amingesetiri ningido, Mary jovereghe ira, nuBajari nange gosusira, a nunda geka avanamanekena setiri nininguseri.

20:19-23 Iesu Nunda Ambo Jimbikena Is-agha Etiri Gosuseri.

(Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; Luke24:36-49)

19 Fura Tomanako daba aminda tumbajiriri, namane Iesu da ambo jimbi to-torugedo, guro boragai gagojuseri. Aindabeká mo: namane Jusi embo da baboje-garidae oju useri. Namane totorugedoaminda dabade edo irero, Iesu fira na-manenda jokáda isagha e fetedo sisira,“Ireva. Erá oju eove! Dubo jama nemo-kena irare!” 20 Aminge sedo, nunda ungotautai dorusera, a nunda reimada gorobaigae basisera da buvá ava, ijugetiri namanegosuseri. Namane nu gido, ivuga bekáava useri. 21 Ainda amboda, Iesu sekagonamanekena eminge sisira, “Erá oju eove!Dubo jama nemokena irare! Kau nandaAfa namo dirigetiri fusena aminga ava, nane dirigaono yareva.” 22 Aminge sedo, nufira namanekena nunda ghamo asegedoeminge sisira, “Asisi Kakara buvu! 23 Neendada irise, evetu genembo da ari ekokokote doyareva amo, God Afa utuda irise,evetu genembo daba ainda ari ekoko kotedoyarira. O evetu genembo mendeni daari ekoko jo kote doyae areva amo, GodAfa barago, evetu genembo daba ainda ariekoko, jo kote doyae arira,” aminge sisira.

* 20:2: John nu geka “...Iesu da ambo jimbi nu dubo budo ghusira...” evia gefusira amo, Baiboro (Bible) kasamakakato erekotera, John nu tofo mandi numoá ijuguse, geka evia gefusira.

Page 188: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 20:24 185 John 21:1120:24-29 Thomas Kau Emingedo, Bajari Tu-

mondusira.24 Namane Iesu da ambo jimbi 12 ava

iriara amo, namanenda genembo eni, javoThomas ri. (Nunda javo Rome emboda gekaimi, Didymus seraera. Aindatuka mo: takegha sirorariri.) Thomasmo, Iesu fira namanekena buvudo isaghausira ainda sifoda, nu jo aminda iraeri.25Ava sedo, namane numokena siseri, “Ba-jari namanekena isagha etiri gosumutari.”Setero, Thomas sisira, “Tauta nunda un-goda dorusera da buvá, a nunda reimadagae basisera da buvá ava, nanda ungoi jighigae arena amo, na jo tumondae arena,”aminge sisira.

26 Fura eni dadabetiri, namane Thomasde dabade sekago kamboda totorugedo,guro boragaimi gagojuseri. Avata Iesu sek-ago fira, namanenda jokáda isagha etirigero eminge sisira, “Ireva. Erá oju eove!Dubo jama nemokena irare!” 27 Amingesedo, Thomas kena sisira, “Ninda ungosirege vivisedo itatame gi! Nanda ungoevirere! A kotugo ninda ungo, sekagosirege nanda reimada jighi gi! Erá buneose!Na tumondaso dae resena.” 28 Aminge se-tiri, Thomas mino sisira, “Arie, nanda Ba-jari! Arie, nanda God! Na oroko ava tumon-derena.” 29 Setiri, Iesu numokena sisira,“Ni gosuse aindae tumonderesa. Avata,mave na jo gae irise, tumondarira amo, nuivuga beká ava arira,” aminge sisira.

20:30-31 John Buku Evia Gefusira Da BekáMo, Eviri.

30 Iesu ari mendeni mendeni a tanomendeni mendeni eari gido, namanedudukughedo ghusera amo, jo isambubuku einda jokáda gembaeri. 31 O, bukueinda jokáda geka rea gembena, aindasusu mo: ne Iesu tumondaovo dae sedogembeni. God Genembo eni mutari furaredae sisira amo, numori. Ava tumondaovodae sedo gembeni. A kotugo, nu God daMandi beká ava tumonduse, nunda javodajebuga evovodae irari ava, baovo dae sedogembeni.

2121:1-14 Iesu Nunda Ambo Jimbi 7 Aikena

Isagha Etiri Gosuseri.

1 Ainda amboda, Iesu namanekenasekago uvu da teria irira, javo Taibirias(o mokogo mo, namonde uvu da teriajavo Galilee seraera), aminda isagha etirigosuseri. Amo, emingusira. 2 SimonPeter, Thomas (o Didymus seraera),Nathanael (amo reighi Keina, FrovensiGalilee aminda irira, ainda genemboeniri), Zebedee da sasingu etoto naká(Amo namane koroghaeri.), namanendakokomana etoto ainde dabade iriari.3 Simon Peter eredo eminge sisira, “Navose ya oka bambarena.” Aminge setiri,namane isambu siseri, “Avori, namondeisambu yaore!” Aminge sedo, namanevosera ghakada+ vosedo, voto fuguterosifo atutusira ava, eniko jo baeri. 4 Sifoatutiri, Iesu fira uvu da teria ainda betudafefetusira. Avata namane nu buniseri.5Aminda fetirise, eminge sisira, “Gigimasa,ne oka eni bevu?” aminge setiri, namanesiseri, “Tefo, eniko jo baeri!”

6 Aminge setero, nu namanekena sisira,“Nenda voto voyuva gimandukena fugevuvosari oka barido baove!” aminge se-tiri, namane barido oka digariá jokádaedo, jumbari buniseri. 7 Amingusera avagi kasama edo, Iesu nunda ambo jimbidubo budo ghusira* aimi, Peter kena sisira,“OmoBajariri!” setiri ningido, Peter nundatamo asugari ava asugedo, Iesu kena yaridae sedo, uvuda jorughe vosedo numokenaisira. (Nunda tamo asugari bu asugusirasetena ainda beká mo: nu oka bambaridae sedo, nunda tamo asugari kosughe fi-tiri irisira, ava bu asugusira.) 8 Namanemendeni voyuva jumbu vitéra ghonesadavivituseri. Namane jo soka iraeri, be-tuda ghedo 100 mita (metres) aminga avavitera ghonesada vivituseri. 9 Namaneghaka+ darido, vivituse gosusera amo, Iesunu farava dengesida fitido, avaraka usedooka ingutiri gosuseri. 10 Gosero, Iesunamanekena sisira, “Oka bambeva ava,mendeni budo fuvu!”

11 Aminge setiri, Simon Peter jovereghevosira ghakada+ vitido, sonembedo voyuvajumbu viti fera ghonesada ifarata useri.Ainda jokáda, oka babai a digari ambariá,isambu 153 ava bariseri. Oka digari, avata

* 21:7: John nu geka “...Iesu nunda ambo jimbi dubo budo ghusira...” evia gefusira amo, Baiboro (Bible) kasama kakatoerekotera, John nu tofo mandi numoá ijuguse, geka evia gefusira.

Page 189: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

John 21:12 186 John 21:25voyuva jo bejaeri. 12 Iesu namanekenasisira, “Fuvu, bayau mindove!” amingesetiri, namane oju use, nu mavejori, avajo se ningae useri. Ainda beká mo: na-mane kasama useri, nu namanenda Ba-jariri. 13 Iesu ira, farava ava budo na-manekena ghasisira. Kotugo oka budo, aridaba ava usira.

14 Iesu giti ambarida ghe jebugeerorusira, ainda amboda umbu etoto nakáfira namanekena isagha etiri gosuseri. Osifo aminda amingusira, ainde dabade firaumbu etodaba naká usira.

21:15-23 Iesu Peter Nengae John GhaekenaGeka Evia Sisira.

15 Namane bayau mindero dadabetiriainda amboda, Iesu Simon Peter kenasisira, “Simon, John da mandi, nimokenaresena. Ni na dubo bu gogoghomber-aesa, ai, roera a evetu genembo evia duboburaesa?” aminge setiri, Simon numo-kena minonda sisira, “Ai, Bajari, redae re-sesi? Na ni dubo buraena amo, ni kasamaeresa.” aminge setiri, Iesu sisira, “Nandasifi (sheep) da mandi sasingu ava, kaifaaso dae resena.” 16 Aminge sedo, sekagoategi usira, “Simon, ni na dubo buraesa,ai?” aminge setiri, Simon sisira, “Ai, Bajari,redae resesi? Ni dubo buraena amo, nikasama eresa.” aminge sisira. Setiri, Iesunumokena sisira, “Nanda sifi ava kaifa asodae resena.” 17 Aminge sedo, giti umbuetoto naká sisira amo, sekago kau daba avaategi usira, “Simon, ni na dubo buraesa,ai?” sekago aminge sisira. Setiri, umbuisambu etodaba naká kau daba ava ategiusira, aindae Peter dubo mema use sisira,“Bajari, ni roera isasambu kasama eraesa.Na ni dubo buraena amo, ni kasama eresa.”

Aminge setiri, Iesu numokena sisira,“Nanda sifi ava kaifa aso dae resena. 18Nanimokena geka beká resena. Ni giti gi-masada iriasa amo, ni eredo gogho edo,reda yari kotedo ghusesa amo, aminda yafoa ghedo ghusesi. O ni embako aresaamo, evetu genembo mendeni nimokenafoa buvoro, ni ungo siregaso bundedo, vasani imboe aresa aminda, bu yarera.” 19 (Iesuaminge sise, Peter nu nange nange am-bududuruse, God da javo jighari erarira,

ava ijugusira.) Ainda amboda, Iesu Peterkena sisira, “Nanda amboda amboda fu!”

20 Setiri, Peter jovereghedo, fuge gukak-ena gosusira amo, Iesu da ambo jimbi eniIesu nune dubo budo ghusira,† a kotugomave bayau rise baghedo ira, Iesu kena numave aito arira aindae ategi usira, ava go-susira. 21Peter fuge nu gido, eminge sisira,“Bajari, seteso ningeni. Kotugo, genemboemo nange ambari?” 22Aminge setiri, Iesunumokena sisira, “Amo erá koteose! Nanesaono irari, na jovereghe furarena amo,nanda sariri. Jo ninda iraeri. Ni taká nandaamboda amboda furaso dae resena.” 23 Iesuaminge sisira, ainda bino ava ivegedo isira,nunda dorevarekena. Amo, genemboá joambae aetira ava tumonduseri. Avata ko-tugo, “Nu jo ambae irarira,” ava Iesu josaeri. Iesu eminge sisira, “Amo erá ko-teose! Nane saono irari, na jovereghe fu-rarena amo, nanda sariri. Jo ninda iraeri,”Iesu Peter kena geka aminge sisira.

21:24-25 Geka Da Tano Eviri.24Avori, geka Iesu Peter kena sisira amo,

nandae sise sisira. Nane geka sise erege-fena emo, namane kasama erera, gekabekári.

25 Avori, Iesu tano a ari mendenimendeni usira amo, na jo gembaeri.O namonde nunda ari ava isasambugembaetera amo, avose resena, enda emobukuimi ganjibaeti.Avori, nanda geka tano eviri.

† 21:20: John nu geka “...Iesu nunda ambo jimbi eni Iesu nune dubo budo ghusira...” evia gefusira amo, Baiboro(Bible) kasama kakato erekotera, John nu tofo mandi numoá ijuguse, geka evia gefusira.

Page 190: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 1:1-2 187 Ekaresia 1:12

Ekaresia Nange Tuturo Edo,Baji Teria Usira.

Buku emo, genembo Luke dogeta (doc-tor) edo ireira, aimi gefusira. Giti mo, nuLuke Kotofu gefuse, Iesu endada irise reaedo ghusira, a sedo ghusira, ava gefusira.O buku einda jokáda, Luke nu, Iesu danatofo nunda ambari da amboda nangeusera, a nange baji teria usira, ainda gekaava gefusira. Kotugo Asisi Kakara nangefira, Iesu danatofokena asugetiri, ne tuturoedo saramana mindafu a bouvugo usera,ainda geka buku eminda irira. Kotugone nange reighi mendenikena ya, BinoEveva ava vironu seoro ningido, natofo aoro mendeni tumonduse, Iesu Keriso daekaresia+ reighi mendeni mendeni amindasiroredo ghusira, ainda geka barago nunegefusira.

Buku emo namonde, Ekaresia NangeTuturo Edo, Baji Mindafu Usira seraeraava sedo, namonde Iesu tumondari+ embonange usera, ava kotise gefuseri. Avata,buku emo, nu Asisi Kakara da ari avaijugerira saetera amo, ábarago gekari.Ainda beká mo: Asisi Kakara aimi Iesu danatofokena asugedo irise fakina muteari,ne nunda uju ava ningido, nunda ambodaamboda use, Iesu da Bino sise, nunda sara-mana edo ghuseri.

Ekaresia Nange Tuturo Edo, Baji MindafuUsira, Ainda Geka Da Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-26 Iesu da natofo nunda bino ava,saoro dae sedo esimbugusira.

2:1–8:3 Iesu da natofo nunda bino ava,Jerusalem aminda osa sedo ghuseri.

8:4–12:25 Iesu da natofo nunda bino ava,Judia a Samaria aminda sedo ghuseri.

13:1–21:16 Paul nu, Iesu da aghi kato edodeinghedo ghusira.

21:17–28:31 Jusi emboimi setero, gito-fuimi Paul Jerusalem aminda dibu-rada fifitusera ainda amboda, nu budoera reighi Sesaria aminda diburadafitero irei. Etiri, sekago budo koto aridae sedo, reighi Rome iseri.

1-2 Arie, Theophilus ko, na geka evianimokena resena, ningi! Iesu nu sara-mana tuturo usira ai tano ghedo, nu ari

rea use a geka rea ijugudo fira utuda vi-tisira ava, nanda geka gitida nimokenagefuseni. Avori, Iesu jo utuda viti yaeirise, sifo aminda, nu Asisi Kakara da fak-inaimi nunda ambo jimbi anakora gate-gusira aikena dengoro indudusira. Ne rejoáaetera a geka rejoá saetera ava, nemo-kena ijugusira. 3Nu ambudo jebuge eredo,sifo 40 ava endada irise, sifo mendenimendeni ainda jokáda, isagha eari nundaambo jimbi gido ghuseri. Aminguse, nuari mendeni mendeni use, tofo numoáijugedo ghusira. Eari gido, ne tumondegogoghombedo ghuseri. Amingeoro, Godnunda natofo+ nange nange kaifa eraira,ava ijugedo ghusira. 4 Sifo eni, nu setirine totorugetero, geka evia sisira, “God Afarejoá mutarira, seteno nininguseva amo,Jerusalem eminda kaifa evu! 5 John nu tefouvu vanemboi bafataito edo ghusira, avataitako kaifa ururovo, nemokenaAsisi Kakarafutuse aimi, ne bafataito arira,” amingesisira.

1:6-14 Iesu Utuda Vitisira.(Mark 16:19-20; Luke 24:50-53)

6 Sifo eni, Iesu da ambo jimbi fera to-torugedo numokena ategi useri, “Bajari,oroko eminda ni saso namonde Israel emboisambu, kokotofu arera, ai tefo?” setero,7 Iesu nemokena sisira, “Na jo aminge saearena. Roera isasambu, God nune searisiroreraira. A kotugo amo, jo nene ategi aeareva. 8 Avata sifo setena ava foa buvari,Asisi Kakara vosedo fakina mutari aimi,dubo kotedo, Jerusalem eminda, a FrovensiJudia einda reighi isambu aminda nandaBino ava saovo evetu genembo ningore!Ava use, ne reighi Samaria aminda ise, akotugo reighi isambu birurughuse, nandaBino ava saovo, evetu genembo ningore!”9 Aminge setiri dadabetiri, God setiri, Iesunu utuda vitíri, forogai fira gagojiri negosuseri.

10 Ne fuge fetedo gosero, gegenemboetoto naká, nenda asugari foyago beká asu-gusera aimi, fera nemokena isagha useri.11 Isagha edo, siseri, “Ne anakora FrovensiGalilee aminda, Iesu da geka niningusenemonde dabade ya foa ghedo ghusevu.Ava sedo, erá buneove dae sise resera.Iesu oroko vitíri geva amo, nu kau dabaaminga ava, amboda sekago jovereghe vosefurarira.” 12 Aminge setero ainda am-boda, Iesu da ambo jimbi enda jiro fumbari

Page 191: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 1:13 188 Ekaresia 2:9-11javo Orivi aminda ghe itako sokago era,Jerusalem buvurutuseri. 13 Buvudo, nundaambo jimbi beká: Peter, John, James,Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew,Matthew, James nunda nunombo Alphaeusda mandi, Simon ‘Reighi Susu’ seraera aJames da nunombo eni nunda mandi Ju-das aimi, era nenda kamboda teteruseri.Teredo, kambo duruda á dodo ikáda eraviti avido ghusera aminda, era vivituseri.14 Iesu da ambo jimbi a noi Mary, nundajamenade a evevetumendeni ainde dabadesifo ghousa totorugedo, dubo dabako usebanungedo ghuseri.

1:15-26 Setero, Matthias Nu Judas da VasaBudo, Iesu Da Ambo Jimbi Eni Usira.

15 Aminguse irero, sifo eni evetu gen-embo Iesu tumondedo ghusera amo, kau120 aminga ava, fera totoruguseri. To-torugedo anumbetero, Peter nu eredo gekaeminge sisira, 16-17 “Nanda nano namendi,Asisi Kakara setiri, David rejoá Judas daegefusira, ava sirorusira. Amo God da Gekaava sedo, setiri sirorusira. NamondedaBajari Iesu, namane Judas de isambu12 ava,nunda ambo jimbi aoro dae sedo, anakoragategusira. Avata Judas nune evetu gen-embo mendeni unumbedo budo fera, Iesusandi bundiseri. 18 Jusi embo da baboje-gari moni mutero, Judas aimi budo vareeni ombudo, ira aminda, nu tofo mandiduboda ivasi usira. Ivasi edo jorughe en-dada duriri, tini de bejedo jetini buvu-rutusira. 19 Amingetiri, Jerusalem emboava ningido, vare ainda javo ‘Akeldama’ ji-jighuseri. Ainda tukamo, ‘Ororo da Vareri.’

Ava sedo, David God Da Yaru Bukuaminda gefusira ava, isagha usira. 20 Amo,eminge gefusira:‘Nunda nati, evetu genembo isambu

taraghe tefo aeteri, eni aminda joirae aeteri.’

A eni mo:‘Nunda saramana da vasa ava, genembo

eniimi barira.’21-22 “Ava sedo, namonde genembo eni

saoro nunda vasa bare! Mave John bafa-taito edo ghusira ainda sifoda, tuturo edonamonde dabade deinghedo ghusira. Anu namonde dabade iriri, Iesu nu ambujebugedo ere utuda vitisira. Genembo eniaminga ava gi saoro, Judas da vasa bare!Budo, namane isambu 12 ava dabade irise,

Iesu nu nange nange ambarida ghe je-buge erorusira, ainda bino ava osa saore!”23Aminge setiri, ne eredo gegenemboetotonaká ava setero nengae fefetuseri. Gen-embo eninda javo mo, isambu etodabanakári. Amo eviri: Joseph, Barsabbas, aJustus ri. A genembo eninda javo mo,Matthias ri. 24-25 Ne eminge banunguseri,“Bajari, ni evetu genembo da janje jokáava nine kasama eraesa. Judas ninda sara-mana dodo, ari ekoko mino mutari davasada isira. Ava sedo, nunda vasa baredae sedo, mavejo uju eresa ava ijugaso,saoro fetedo, numbarago ninda ambo jimbiarira,” aminge banunguseri. 26Banungedo,kikindoro gaetero, Matthias da javo avaisagha usira. Etiri, Matthias nu ambo jimbiedo, nemonde 12 aimi fefetuseri.

22:1-13 God Setiri Nunda Asisi Kakara Vovo-

susira.1 Fura eni dadabetiri, Jusi embo da

kirumo javo ‘Pentecost’ seraera, aindasifo ava fira buvurutusira. Buviri,Iesu da dorevare kambo eninda totoru-guseri. 2 Totorugedo irise, utuda gheyaura tomanako da dukago ava javi irinininguseri. Anumbedo ava niningero,duka teria beká etiri, kambo ainda jokádaanumbusera amo, jo se ningari da kaugoirae usira. 3 Iri, roera eni avaraka bubura dakaugo ava vose fira, kau aviva da kaugo avaisagha edo, sasarige evetu genembo dabadaba ainda jiroda, vose jaraghiri gosuseri.4 Gosero, Asisi Kakara aimi vosetiri dubokotero, Asisi Kakara sonembetiri avivajovereghetiri, ne geka dombu eni dombueni ava siseri.

5-6 Jusi embo mendeni God tumondedoghusera aimi eredo, nenda reighidodoyegedo fera Jerusalem aminda bu-vudo iriari. Evetu genembo natofogo aimine duka ava ningido fera totoruguseri.Totorugedo niningero, nenda geka nundanunda ava, Iesu da dorevare aimi seroningido, ne dudukughuseri. 7-8 Ningidudukughuse eminge siseri, “Gegenembogeka resera omo, Galilee embori. Ava nenamondeda gekanange kasama edo reseri?9-11 Namonde Partia embo, Midia embo,Ilam embo, Mesopotemia embo, Judiaembo, Kapadosia embo, Pontus embo,Asia embo, Frijia embo, Pamfilia embo,

Page 192: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 2:12-13 189 Ekaresia 2:29Krit embo, Arabia embo, a Egypt embori.Namondeda mendeni Libya dodo fuseri.(Libya resera emo, reighi Sairin dengesidairira.) Mendeni mo, Rome ghedo fuseri.Mendeni mo, Jusi embo bekári, a mendenine, Jusi embo da gitofuri. (Gitofu resenaemo, nenda kiki dodo, Jusi embokenasembudo Jusi embo da ambo jimbi useri.)Avata namonde isambu, nunda oro oroainda geka ava Galilee emboimi seroniningerera. Emo, God rea etiri mindafugosirorusira ava, Galilee embo nange kasamaedo sero niningereri?” aminge siseri.12-13 Dudukughe bune jaredo, tofo tofose nininguseri, “Emo rejori?” mendeniaminge siseri. Avata mendeni ne dere jisesiseri, “Iesu da dorevare ne uvu fakaramindido aito sembae fugutuse, beka soesaresera,” aminge siseri.

2:14-42 Peter Vironu Sisira.14 Se niningero, Peter eredo ambo jimbi

11 ainde dabade isambu 12 ava fefe-tuseri. Fetedo, Peter nu, evetu genembototorugusera aikena, beka teriago vironusisira, “Jerusalem embo a nanda natofoJusi embo, ne isambu ategi beká ava er-ena. Nemokena geka evia sari dae er-ena, ningivu! 15 Nanda geka evia ningigogoghombevu! Oroko 9 koroko etira.Sifoghae, 9 koroko avavaga mo, jo uvufakara mindari da sifo iraeri. Ava sedo, na-mane jo uvu fakara mindido, aito sembaefugaeri. Ne ava jo kotae areva! 16 Ne reaniningereva emo, God da feroveta javo Joel,nu anakora isagha osa sedo gembiri irira.Nu eminge sisira,

17 ‘God eminge resira, namokena,“Na, nanda Asisi mutono evetu genembo

isambukena vose asugarira.Asugedo irari, na nenda sasingukena

nanda geka afigaono, nene isaghasarera.

Nenda vide jamena mo, diti mokoi garera,a nenda embabako mo, aturu arera.

18 Nanda saramana kakato, evevetu agegenembokena, nanda Asisi mu-tono vose asugari, nanda geka afi-gaono, sifo aminda nene isagha sar-era.

19 Aminguse, nane aono tano utuda a en-dada sirorari gido, evetu genemboisambu dudukugharera.

Aono, ororo, avaraka buburaghae, a imbosigumba teriago siroredo, 20 iji am-barira,

a inua kau ororo da kaugo ava sirorari,ainda amboda, nanda Sifo mindafuusasaghae furarira.

21 Mave sifo aminda, nandae javono gatisekori sarira amo, nu jebuga tam-barira,” ’

God aminge setiri Joel gefusira. 22 Avasedo, nanda geka evia ningivu! Godsetiri Nasareth embo, mandi javo Iesu,God da saramana ari dae sedo, firasirorusira. Genembo amo, God sonembeariari mendeni mendeni eari gido, evetugenembo dudukughedo ghuseri, ‘Erairaemo, God da fakinaimi eraira,’ amingekotedo ghuseri. Amo, jo reighi enindasiroraeri, nu eminda sirorusira. Ava sedo,ne ava gido kasama aetevu. 23 Avori,God nu Iesu, ambare dae sedo, dirigetiriendada fusira. Ava sedo, ne Iesu ava sandibudo, gegenembo ekoko aikena mutovoarafa daoro ambarira amo, God nu anakorakasama edo, ‘Avori,’ sisira. 24 ‘Avori,’ sise,nu setiri ne amingusevu. Avata aindaamboda, Godnune setiri Iesu ambarida ghejebugedo erorusira. God setiri ambari damema dadabusira. Iesu nu fakina kato avasedo, ambari da fakina aimi nu jo buregaeusira, nu jebugedo erorusira. 25 Davidbarago Iesu dae sedo, eminge gefusira:‘Na Bajari sifo ghousa giraena. Nu, namo

sonembari dae sedo, nanda ungogimandukena, fetirá gheraira.

26Ava sedo, na ivuga beká ava erena. Nandabekaimi nundae sakai seraena.

Na genembo ava sedo, na ambarena. AvataBajari tumonduse, ambari dae ojujo ae eraena.

27 Ainda susu mo: Bajari, ni nanda asisikotise, na ambari da vasa aminda jodoyae aresa.

Erama nanda tamo beteure dae sedo,ni saso na jebugarena. Na ni-moá kakara eraena aindae sedo, niamingaresa.

28 Na nange nangedo jebugarena ava,ijugeteso geni. A na ninda dom-buda evovodae ivuga use irarena,’

ava David Iesu dae sisira.29 “Avori, nanda nano namendi, nin-

givu! Namondeda abua David da kiki is-agha sarena. Nu ambiri bu furugetero,

Page 193: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 2:30 190 Ekaresia 3:2nunda ofofo eminda irira. 30 Avata nujo ambae iriri, God ira numokena bekagagojuse sisira, ‘Ninda imemesiri da mandieni saono, kotofuko nimongo ava arira,’aminge sisira. 31 David nu God da fer-oveta eniri. Ava sedo, God rejo sisira amo,tumondusira. God rea amboda arira avakasama usira. Ágido God nange nange sari,Keriso ambarida ghe jebuge erarira, aindaegeka evia sisira:‘God nunda asisi jo ambari vasa aminda

doyari irae arira. Nunda tamo jobetae arira,’

aminge sisira. 32 Geka emo Iesu daesisira. Amo, God nune setiri, Iesu am-barida ghe jebuge eretiri, namanegosuseri.33 Gero ainda amboda, Numamo God nu-moá budo, nunda ungo gimandukena fi-tido, Asisi Kakara anakoramutari sisira avasedo, numokena futusira. Mutiri, Iesu nuAsisi Kakara ava budo, namanekena mutirioroko eminda vosedo irira. Ne nunda fak-ina ava gido a ningido dudukughetevu.

34-35 Geka eni mo: ne kasama ereva,David nu jo utuda viti yaeri. Ava sedo, numavedae geka emo sisi?

‘Bajari God nanda Bajarikena sisira,“Fu, eminda! Nanda ungo gimandukena

anumbiraso, ninda fakina gaorodae sedo,

ninda gitofu de bundedo budo foama,ninda ata duruda fitono fafasaore!”’

Geka amo, David nu Iesu dae sisira. 36 Avasedo, ningi gogoghombevu! Ne Israelembo ava sedo, kasama aovo dae resena.Iesu setena emo, nene budo arafa doru-sevu. Genembo daba ava, God setirinu kotofuko edo, namondeda sonembadaesedo irira. Numo Keriso ri!” 37 Peteraminge setiri, evetu genembo ningido, ojue bune jaredo, ne Peter kotugo Iesu daambo jimbi mendeni aikena ategi useri,“Namanenda nano namendi, ne erekoteva,namane nange aeteri?” 38-39Aminge seteroPeter sisira, “God nemo sonembari daesedo, beka gagojusira. Avata jo nesukanemova nembo sonembae arira. Nendaimemesiri a oro mendeni mendeni ava,God aghi edo sonembarira. Ava sedo, neisasambu nenda ari ekoko dodo, furovonamane ne Iesu da javoda bafataito arera.Amingareva amo, Godnenda ari ekoko kotedodo, Asisi Kakara mutari vose nemokena

asugarira” 40Aminge setiri dadabetiri, gekamendenimendeni sise, eminge sisira, “Godari ekoko embo amo dari ambarera. Avasedo, ari ekoko dodo fuvu!”

41 Aminge setiri, evetu genembomendeni mendeni ivugaghae ningido, ferabuvero bafataito etero, ne Iesu da natofouseri. Amo, evetu genembo 3,000 ava useri.42 Edo, ne Iesu da ambo jimbi rea ijuguseraava ningido, nunda ambo jimbide dabadedombu dabako use, dabade bayau rise,*banungedo ghuseri.

2:43-47 Iesu Da Dorevare, Nenda Irari KauEminguse Irá Ghedo Ghuseri.

43 Aminguse, Iesu da ambo jimbi seoro,kae evetu genembo jejebugedo ghuseri,sukaru evetu genembo da jokáda ghe foabuvudo ghuseri, a ari mendeni mendeniedo ghuseri. Urureoro, evetu genembogido beka dadabeari oju ghamo edoghuseri. 44 Aminguse, Iesu da natofodombu dabako use, nenda roera nanonamendikena soro edo ghuseri. 45 Amo,nenda enda a nenda gugua budo oriroedo ainda moniá budo, nenda mendeni dairari a nenda mema ava gosuse, amindasoro edo ghuseri. 46 Ne sifo ava inonoGod da Kambo+ aminda dombu dabako edobanungeoro dadabeari, taraghe kambodayama, dabade anumbedo bayau mindidoghuseri. Dabade anumbirise, ivugaghaenenda bayau soro vesa edo ghuseri.47Aminguse, ne God dae sakai seoro, evetugenembo isambu, Iesu danatofo dubobudoghuseri. Amingurureoro, Bajari seari evetugenembo mendeni foama, Iesu tumondusenunda natofo edo ghuseri.

33:1-10 Peter John Ghae Setero Genembo Da-

guna Jebugusira.1 Sifo eni, Peter nengae John ghae ba-

nungari da iji, ungobughae 3 koroko iri,God da Kambo+ aminda iseri. 2 Era,aminda buvudo, guro beka eni ainda javojijighusera amo, ‘Garigo’ aminda teteruse,genembo eni anumbiriri gosuseri. Gen-embo resena emo, nu taká daguna avasirorusira. Sifo ava inono, gegenembomendeniimi genembo daguna amo budo

* 2:42: Namonde erekotera, Iesu da dorevare ne bayau mindido ghusera ainda amboda, Iesu da ambari kotise, tamoa ororo kakara ava budo ghuseri tano.

Page 194: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 3:3 191 Ekaresia 3:24foa, guro beka aminda fitido ghuseri.Amingeoro, evetu genembo God da Kam-boda+ foa terari dae urureoro gido, genem-boá nu nemokena monidae benunu sedoghusira. 3 Peter nengae John ghae tetererogido, ne moni mutoro bari dae sedo be-nunu sisira. 4 Setiri, numoá gosuseri.Aminguse, Peter sisira, “Fainghe namanegi!” setiri, 5 nu, ne moni mutariá sedo,fainghe nemoá gosusira. 6 Etiri, Petersisira, “Na moni tefori. Avata namo-kena rejo irira ava, mutarena. Amoeviri. Nasareth embo, Iesu Keriso dajavoda resena: ‘Eredo, fete yasi!’ ” amingesise, 7 ungo gimanduda jighiri erorusira.Eroriri, nunda ata umbukena fakina firibudo, 8 jaunghe eredo atai fetedo de-inghusira. Jaunghe ya foa ghuse, God daesakai sise, nemonde era God da Kamboda+teteruseri. 9 Teretero, evetu genembo di-gari ne, genemboá joká aminda deinghe yafoa ghuse God dae sakai siri gosuseri. 10Reasirorusira ava gido, dudukughedo siseri, “Oeregoseva? Omonu, genembodaguna guro‘Garigo’ ainda békada anumbirá gherairaavori.”

3:11-26 Peter God Da Kambo+ Aminda Vi-ronu Sisira.

11 Etero, genembo aimi Peter John ghaeda ungoda budo fetiriri gido, evetu gen-embo dudukughedo sumbu era, Solomonda vasa God da Kambo+ joká aminda, terefefetuseri. 12 Tere fetetero Peter fugegido, nemokena sisira, “Nanda nano na-mendi, namonde isambu Israel embori; avasedo, God da Geka ningi kasama eraera.Ava sedo, erá dudukugheove! Redae ere-bunevu? Namane jo saoro mave eni, jojebugedo deinghae arira. Namane jo in-ono iraeri, jo God amingo iraeri. 13 God,namondeda abuamane Abraham, Isaac,nemonde Jacob de dabade tumondedoghusera amo, nu God bekári. God nu, Iesununda mandi beká ava ijuguse, nune setirigenembo daguna emo jebugetira. Iesuresena emo, nene imboe edo nu sandibundedo, Rome embokena mutevo, Romeembo da kotofu eni javo Pilate, nu Iesukoto edo doyari buvare dae sisira. Sisiraavata, ne Pilate da dombuda Iesu ighaghausevu. 14-15 Iesu resena emo, nu genemboevevago a kakara bekári. Avata nemo, Iesuighagha use, genembo eni Iesu da vasa

budo, diburada ghe foa buvare dae, Pilatekena benunu sisevu. Genembo dotevobuvurutusira amo, nu genembo eni detiriambududurusira. Nene genembo eko ain-dae benunu setevo, Pilate setiri genemboamo, diburada ghedo fira buvurutusira. OIesu mo, ne budo eva arafa detevo am-bududurusira. Ne genembo eko aindae be-nunu sise, namondeda jebuga mutari katoamo, detevo ambududurusira. Ambududu-rusira avata, God setiri nu ambarida ghejebuge eretiri namane gosuseri. 16NamaneIesu da javoda setero, genembo dagunaeregoseva emo, nu Iesu da fakina aimijebugetira. Iesu tumonduse nunda javodasetero, genembo emo nenda dombuda je-bugetira. 17-18Avori, nanda nano namendi!God anakora seari nunda feroveta isambueminge sedo ghuseri, ‘God namondedaari ekoko kote doyari dae sedo, nu gen-embo eni dirigari furarira. Genemboamo evetu genemboimi daoro ambarira,’aminge sedo ghusera ava, nange beká ae-tira aindae kotise, God setiri, nendabunari-imi kokotofude dabade tatedo, setevo Iesuambududurusira. Avata na kasama erena:ne bunise amingusevu.

19-20 “Ava sedo, na eminge resena: nendaari ekoko vujegedo dovu! Nenda ariekoko kote doyare dae kotareva amo, dubojovereghedo God tumondevu! Amingarevaamo, God sari nunda sonemba nendaasisikena furarira, a Iesu sekago nemokenafurarira. Iesu resena emo, genembo Godanakora gategusira, aindae resena. 21 Godanakora Iesu dae sise, geka eminge setirinunda feroveta gefuseri:‘Utuda irari, God Afa enda a utu isambu

seka ari dadabari gido, nu sekagojovereghe furarira,’

aminge gefuseri. 22AMoses barago emingegefusira,‘Namondeda Bajari God, numo amboda fer-

oveta eni, namoá avavaga dirigarifoa,

namondeda natofo jokáda sirorarira. Nurea sarira ava, ningi gogoghom-bareva!

23 Mave nunda geka jo ningae arira amo,God genemboá budo ajagha fitido,dari ambarira,’

Moses aminge gefusira. 24 A God da fer-oveta Samuel tano ghedo fira orokoé tano,ne God da Geka ava ningi kasama edo,

Page 195: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 3:25 192 Ekaresia 4:19-20sifo oroko eminda rea sirorerira aindaegefuseri. 25 God beka gagojuse, rea nundaferovetakena setiri gefusera amo, jo abua-mane kikiako nendae sedo saeri, namondeisambudae sisira. God nu anakora na-mondeda abua Abraham kena beka gago-juse rea sisira amo, eviri:‘Ninda imemesiri sirorarera ainda javoda,

natofo nunda oro oro endada ireraava, isasambu nane esimbugarena,’

aminge setiri gido, 26 sifo fira buviri,God nunda Aghi Kato dirigetiri fusira.Namonde Abraham da imemesiri gido,nunda mandi Iesu dirigetiri giti namon-dekena fusira. Eminda fusira amo, na-mondeda ari ekoko vujegedo doyoro daesedo fusira. God aminguse, namonde gitiesimbugusira.”

44:1-22 Kaniseremane Fera, Peter Nengae

John Ghae Koto Useri.1 Peter nengae John ghae evetu genem-

bokena geka sero, God da fristi+, Sadusiembo+ mendeni, a God da Kambo+ kaifakakato da giti jigharide, dabade fera bu-vurutuseri. 2 Iesu ambarida ghe jebugeerorusira ava sedo, God amboda sari evetugenembo ambarida ghe jebuge erarera,ainda geka ava, Peter nengae John ghaeijugero ningido, giti jighariá ne imboeuseri. 3 Imboe edo, ne eredo, Peter nen-gae John ghae sandi budo era diburadafitero aminda aviseri, tumba jisira, avasedo. 4 Aminguseri, avata evetu genembodigari ne, Peter nengae John ghae da geka,ningido tumonduseri. Gegenembo tumon-duse Iesu da natofo usera amo, isambu5,000 ri. A evevetu sasingude jo tegae useri.

5 Sifo atetiri, Jusi embo da kokotofu,evetu genembo da babojegari, a Mosesda Geka ijuga kakatode+ dabade fera,Jerusalem aminda totoruguseri. 6 Godda fristi+ da giti jighari javo Annas nen-gae Caiaphas ghae, John, Alexander a gitijighari da nano namendi mendeni barago,aminda totoruguseri. 7 Totorugedo, neIesu da ambo jimbi budo fera soroda fiterofetetero ategi useri, “Ne mave da fak-inaimi, a mave da javoda setevo, gen-embo daguna omo jebugumuta?” 8Amingeategi etero, Asisi Kakara aimi Peter sonem-biri dubo kotedo sisira, “Kokotofu isambuojeva totorugetevu, aindae aiyakoe resena.

Dengoro javuruvu, geka sari dae erena.9 Genembo daguna nange nange jebugu-mutara aindae, ategi ereva, ai? 10 Kasamaaovo dae sedo, na nemokena a Israelembo isasambukena isagha sari dae er-ena. Nasareth embo Iesu mo God dirige-tiri fusira, ainda fakina a nunda javoda,namane setero nu jebugumuta. Iesu re-sena emo, nene budo arafa detevo ambiriainda amboda, God setiri ambarida ghejebugedo erorusira. 11 Iesu nange nangeighagha aovo ambari, nunda bino mindafuari namonde nunda duro gaetera ava, Godanakora kasiaimi setiri eminge gefuseri:‘Ghamana eni, kambo itari kakatoi im-

boe edo fugutusera ava Bajari nunebudo,

tutumbidae sedo fiti simbugedo, amindatuturo edo nunda kambo itari daeerira.’

12Godnunamondeda ari ekokokote doyaridae sedo, Iesu mutiri fusira. Ava sedo, na-monde jebuga bari sarera amo, namondeIesu nusuka numoá tumondarera. Jebugabari da emboro eni tefori,” Peter gekaaminge setiri dadabusira.

13 John nengae Peter ghae ne faiya useraavata, ghousa jo gembaeri, a nengae nato-fodae jo oju ae usera ava, gegenembototorugusera aimi gido dudukughuseri.Dudukughedo, kasama useri, “Peter Johnghae Iesu de dabade deinghuse, fakinanumokena ruruseri.” 14 A kotugo, gen-embo daguna jebugusira amo, nu amindafetiriri gido beka dadabuseri. 15Amingedo,ne setero, Iesu da ambo jimbi etotoá eraajagha fetetero, ne tofo tofo se nininguseri,16 “Namonde nange areri? Evetu genemboisambu Jerusalem eminda, genembo je-bugumutara ava, ningi kasama eteri. Avasedo, jo namonde ighagha ari da kaugoiraeri. 17Avata eramanatofo isambuninge-ore dae sise, namonde ne bureguse, eramaIesu da javoda geka eni seore dae sar-era,” aminge setero dadabetiri, 18 ne korisetero ambo jimbi etoto naká budo ferateteruseri. Teretero ne bureguse siseri,erama Iesu da javoda geka eni ijuguse se-ore dae siseri. 19-20 Setero, Peter nen-gae John ghae eredo mino siseri, “Kasamaevu! God da dombuda, eveva mo, na-mane nenda geka ningaeteri ai, God dageka ningaeteri? Namane God da Geka

Page 196: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 4:21 193 Ekaresia 5:4ningido, reaniningusera a gosusera ava iju-garera,” aminge siseri. 21Kaniseremane to-torugusera amo, isambu ambo jimbi etotoaikena sekago ghoghora eko beká siseri,avata ne jo daeri, ne dirigetero iseri. Aindabeká mo: natofo ne genembo daguna avajebugedo deinghiri gido, God dae sakai sis-eri. Ava sedo, kokotofu ne oju edo, Peternengae John ghae jo dae useri, ne takádirigetero iseri. 22 Genembo amo dagunasiroredo irise, nunda ghaeko isambu 40dadabetiri ainda amboda jebugusira.

4:23-31 Iesu Da Dorevare Ne God Kena Fak-ina Bari Dae Sedo Banunguseri.

23 Peter nengae John ghae, kanisere-mane dodo Iesu da dorevarekena iseri. Erabuvudo, fristi+ da kokotofu a evetu gen-embo da babojegaride dabade, rea siseraava, osa siseri. 24 Setero ningido, ne isas-ambu dabade edo God kena banungusesiseri, “Bajari, nine seteso, utu, enda, eva,a roera isasambu sirorusira. 25 Ni AsisiKakara da fakina aimi seteso, namanendaabua David, ninda saramana kato, emingegefusira:‘Gitofu nunda oro oro janje ekoko edo,

kau nange nangedo God kena isoroaetera ava

kotise, manaka garuseri. Avata ne jo aoroinono aeri.

26 Enda da babojegari aimi totorugedo, Ba-jari a nunda Mandi dirigetiri fusira,aikena isoro ari dae sedo simbu-guseri,’

aminge sisira. 27 A nu beká sisira. KiniHerod nengae Rome embo da kotofueni javo Pontius Pilate, nengae dabadetatedo fera, Jerusalem eminda oro oromendeni nemonde Israel embode dabadetotorugedo, manaka garuseri. NindaSaramana Kato Kakara Iesu dirigetesofusira, aikena isoro ari dae sedo, manakagaruseri. 28Ninda fakina a ujuimi rea sisesaava, ne nimokena isoro use amingero, bekásirorusira. 29 Kotugo oroko, Bajari, nenedaba aimi namane katiyavara eteri. Gekasetera ava kotise, namane sonembururaso,fakina use aindae, jo oju ae arera. Amin-guse, tumo fainghedo, ninda Bino a nindageka ava, vironu sise irarera! 30Ninda ungosiregedo sonembururaso, namane siruroroevetu genembo jebugedo ghaore, o tanodombu eni dombu eni ninda SaramanaKato Kakara, Iesu da javoda ururoro, evetu

genembo gido dudukughedo ghaore!”31 Aminge banungetero dadabetiri, vasatotorugusera aminda, enda daradaraghiriAsisi Kakara nemokena vose asugetiri,dubo kotedo eghovo fakara etiri, tumofainghedo God da Bino ava vironu sedoghuseri.

4:32-37 Iesu Da Natofo Dubo Dabako Useri.32 Evetu genembo Iesu tumondusera

aimi, dubo dabako a kotari dabako edoghuseri. Jo mave guguadae ghamo baeedo ghuseri. Ne gugua isambu budo, tofotofo soro edo ghuseri. 33 Aminguse, Iesuda ambo jimbi isambu 12 aimi, Iesu am-barida ghedo jebuge erorusira ainda binoava osa sedo ghuseri. Fakina use seoro,God ne isambu esimbuge gogoghombedoghusira. 34-35 Ne isambu uvu bayau in-onori. Evetu genembo susu iti fafode,nenda kambo a nenda enda ai budo oriroedo, moni budo Iesu da ambo jimbi 12aikena mutudo ghuseri. Eoro, ne monibudo evetu genembo da irari a mema avagosuse a kotise, aminda soro edo ghuseri.36-37 Amingero, butu Cyprus embo gen-embo eni javo Joseph, nunda oro javo Levi,ai irei. Nune eredo nunda vare oriroedo, moni budo ambo jimbikena futusira.Ambo jimbi ne nunda javo seka Barnabasjijighuseri. Ainda tuka mo: ‘Dubo JamaMutari Katori.’

55:1-11 Ananias Noaroghae Da Kikiri.

1-2 Aminguse, genembo javo Ananias,noaro Sapphira ghae eredo, nenda endaeni ava bu oriro edo moni ruruseri. Budo,jo isambu mutaeri. Ne mendeni jighi fe-fetuseri. A mendeni mo, Ananias bu firaambo jimbikena futuse sisira, “Enda damino evakori.” 3Aminge setiri, Peter eredonumokena sisira, “Ananias, Satan dere-tiri, ni nunda geka niningeresa. Ni redaenunda geka nininguse, Asisi Kakarakenagungubo resesi? 4 Ni enda ombesa damoni mendeni mo jighi fetetesi. Enda tofonindari. Ava sedo, ninda enda bu oriro edomoni isasambu baetesa, a nu avori. Amoninda moniri. Avata ni redae mino bekámo jungedo, gungubo resesi? Amingeresaamo, jo namane kikiako namanekena gun-gubo saeri. Ni God da dombuda barago

Page 197: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 5:5-6 194 Ekaresia 5:27gungubo resesa.” 5-6 Aminge setiri, Ana-nias nu Peter da geka ava niningiri, God nudetiri dudo ambududurusira. Amingetiri,gigimasa teredo nunda tamo doghe fum-budo era furuguseri. Avori, evetu genembodigari nunda bino ava ningido oju beká avauseri.

7-8 Furugetero dadabetiri, jo ghousairae ainda amboda, Ananias noaro firateterusira. Rea sirorusira ava bunise,fira teretiri, Peter eredo moni budo iju-guse, numokena ategi usira, “Nivughaeenda oriro eteva da mino mo evakori,ai?” aminge setiri, Sapphira “Avakorasi!”sisira. 9 Setiri, Peter sisira, “Ne nivughaeredae God da Asisi dedererevu? Ningi!Gigimasa nivu budo aera furugetera amo,buvari dae erera. Nimbarago fumbu yafurugarera,” aminge setiri, 10 nu niningiri,God setiri dudo ambududurusira. Etiri,gigimasa fera teredo, Sapphira ambududu-rusira ava gido, fumbudo era nuvu da den-gesida furuguseri. 11 Iesu da dorevare aevetu genembo mendeninde dabade binoava ningido, oju beká ava useri.

5:12-16 Tano Eoro Evetu Genembo Ne Jo GaeIriara Ava, Nenda Gitida Siroreari Gido Ghuseri.

12 Sifo aminda, Iesu da ambo jimbi 12aimi, tano dombu eni dombu eni eorosiroredo ghusira. Siroreari, evetu genembone jo gae iriara ava, nenda gitida sirore-ari gido, bunise dudukughedo ghuseri. Akotugo, Iesu da dorevare ya Solomon davasa aminda totorugedo ghuseri, God daKambo+ jokáda. 13 Evetu genembo digariIesu da dorevaredae sakai sedo ghuseri.Avata Ananias da bino ningido, ne oju usejo ya Iesu da dorevare ainde dabade tataeedo ghuseri. 14 Jo tefo tefo ya nemondetatae edo ghuseri. Avata God nune seari,evetu genembo sifo ghousa evia, Iesu tu-monduse foa nunda natofo digarigo edoghuseri. 15 Eoro ava gido, evetu genembomendeni ne eredo, kae evetu genembo avabudo, foa emboro tinguda ghaito dudo fi-teoro fafasedo ghuseri. Ne eminge kotedoghuseri, “Peter foa darigedo irurari, nundadangioimi jarigarira amo, ne jejebugar-era,” ava kotise edo ghuseri. 16 Evetu gen-embo digari, nenda reighi reighi aminda,nenda kokomana kae budo iritiriara, amendeni sukarui asugetero iritiriara ava,tige foa Jerusalem aminda buvudo ghuseri.

Amingurureoro, Iesu da ambo jimbiimi se-oro ne isambu jejebugedo ghuseri.

5:17-42 Kaniseremane Janje Ekoko Edo, IesuDa Ambo Jimbi Sekago Koto Useri.

17-18 Iesu da natofo amingero gido, fristi+da giti jighari nunda kokomana, Sadusiembo+ ainde dabade, bino ava ningidoaji sise, Iesu da ambo jimbikena janjeekoko useri. Edo, manaka garuse kaifakakato mendeni dirigetero era, Iesu daambo jimbi sandido budo era diburadafifituseri. 19 Fitero, God nunda aneyaeni dirigetiri ira, dibura da guro afigedo,ne unumbe budo fera isaghada buvu-rutuseri. 20 Buvudo, isaghada fetedo,aneyaimi sisira, “Ne yasivu! God daKambo+ aminda tere fetedo, evetu gen-embo nemokena totorugarera, aikena je-buga seka da bino ava sirurovo ningore!”aminge setiri, 21 ne aneya da geka ningido,sifoghae beká era, God da Kambo+ jokádatere fetedo ijuguseri.

Amingero, fristi+ da giti jighari, nundakokomanade dabade, aghi etero Jusi emboda babojegari isambu fera dabade anum-buseri. Fera anumbedo, Iesu da ambo jimbiunumbe bu furoro dae sedo, aghi muterojovereghedo dibura kamboda iseri. 22 Erateredo, nunda ambo jimbi aminda tava ejaredo, jovereghe fera buvudo kanisere-manekena siseri, 23 “Namane aera buveraamo, dibura da guro gajetero iriri geri.Kotugo kaifa kakato guro beka aminda fe-tirero geri. Nene guro afigetero tereteraavata, Iesu da ambo jimbi jo aminda irorotambaeri.”

24 Aminge setero ningido, God daKambo+ kaifa kakato da giti jighari,nemonde fristi+ da kokotofude dabade,dudukughedo siseri, “Nange resevu?”25 Aminge se niningero, genembo eniimiteredo sisira, “Atá, ne ningivu! Gegenembosife diburada gagojava amo, ne nangetiraiGod da Kambo+ jokáda fetedo evetugenembokena vironu reseri!” 26 Amingesetiri, kaifa kakato da giti jighariimi eredo,nunda natofo mendeni budo era, Iesuda ambo jimbi sandido, sainghiako budofuseri. Ainda tuka mo, erama evetugenembo nemo ghamana ai deore daesedo, oju useri. 27Fera teredo, Iesu da ambojimbi setero kaniseremane da dombuda

Page 198: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 5:28 195 Ekaresia 6:3fetetero, fristi+ da giti jighari nemokenadumoghae sisira, 28 “Namane, erama Iesuda javoda ijugeove dae siseri. Avata nenesevo, evetu genembo isambu Jerusalememinda geka evia niningerera:‘Iesu ambududurusira da susu mo, na-

maneri,’aminge reseva amo, bekári? Sevuningore!”

29-30 Aminge setiri, Peter ambo jimbidedabade siseri, “Namane nenda geka joningae arera. God da Geka ava ningar-era. Ne Iesu arafa doruseva avata, God na-mondeda abuamane tumondedo ghuseraaimi, nune Iesu jighiri ambarida ghe jebugeerorusira. 31 Etiri, God nu Iesu budo, evetugenembo kaifa use jebugamutare dae sedo,nunda ungo gimandukenafifitusira. Amin-guse, God nenda ari ekoko vujegaoro kotedoyare dae sedo, Israel embodae emboroafigusira. 32God amingusira ainda bino avaosa sise ijugeraera. God da Asisi Kakarabarago, kau daba aminga ava, evetu gen-embo da janje jokáda saramana eari, Iesuda Bino ava isagha eraira. Asisi Kakararesena emo, mave God da Geka ningido,nunda uju ava eraira aikena muturaira.”

33 Aminge setero ningido, babojegari to-torugusera amo, ne dubo eko beká avauseri. Amingedo, Iesu da ambo jimbidaoro amboro dae siseri. 34 Aminge sedo,Moses da Geka kaifa kato a ijuga kato+ enijavo Gamaliel, dengoro indari dae sedo,erorusira. Gamaliel resena emo, evetugenembo isambu tumonduse kakara edoghuseri. Aimi eredo, Iesu da ambo jimbibu ya vasa eninda fitoro dae setiri, buvasa eninda fitero gido, nu eminge sisira,35 “Nanda nano namendi Israel embo, nageka evia itako sari dae erena. Namondeisambu kote gogoghombarera. Ne jo totoidaoro ambae arera. 36 Sifo eninda, gen-embo eni javo Theudas, nune kotofuko aridae sedo aghi etiri, gegenembo 400 feranunda ambo jimbi useri. Etero, gavanaeredo Theudas detiri ambiri, nunda ambojimbi oju sumbu taraghuseri. 37 Etero dad-abetiri, javo tegari a gembari da sifo firabuviri aminda, Galilee embo eni javo Ju-das, nu aghi etiri, evetu genembo mendeniningido fera, nunda ambo jimbi useri. Ko-tugo kau daba aminga ava, gavana eredoJudas detiri ambiri, nunda ambo jimbi oju

sumbu taraghuseri. 38 Avori, na emingeresena: namonde gegenembo sandudumu-tara ava, jo bu daoro ambae arera. Nendakotariimi o nenda fakinaimi saramana ar-era amota, rejo eni o beká eni, jo siroraearira. 39 O God da fakina aimi saramanaarera amo, jo namonde buregaoro inonoae arira. Erá namonde tefo, God kenaosogo eore dae sise resena!” aminge se-tiri, babojegari totorugusera amo, ne avaningido tumonduseri. 40 Tumonduse, aghimutero era Iesu da ambo jimbi budo ferateretero, ne ambíimi doruseri. Deteroainda amboda, babojegari nemokena sis-eri, “Erama Iesu da javoda, geka rejo eniseove!” aminge sedo, ne dotero iseri.

41 Era, kaniseremane da kambo dodo,ivugaghae era buvurutuseri. Ivuga userada beká mo: God nenda tumondarimindafu gido sisira, “Na eregosena, nendatumondari isambu inonori.” Ava sedo,nunda ungo ava sokinembetiri, ne Iesu dajavoda, mema tafusemeka gosuseri. 42Edo,ne sifo ava inono God da Kambo+ amindaa natofo da kambo aminda, God nu nangenamondeda ari ekoko kote doyari dae sedo,Iesu dirigetiri fusira, ava ijuguse vironusedo ghuseri.

66:1-7 Iesu Da Ambo Jimbi, Nemo Sonem-

baoro Dae Sedo, Evetu Genembo Mendeni Gate-guseri.

1 Ainda amboda, Iesu da natofo di-garigo use, tuturo edo to tofo tofo beisigauseri. Israel embo mendeni Israel amindasiroredo nenda gekaimi sedo ghusera, aIsrael embo mendeni Greek gekaimi sedoghusera, nemonde dabade beisiga useri.Mendeni Greek gekai sedo ghusera amo,ne eminge siseri, “Bajari da ambo jimbinamondeda moni soro use, namanendaroririkena itako muturaera. O nendaroririkenamo, teriagomuturaera,” amingesetero, 2 Iesu da ambo jimbi 12 aimi aghietero, Iesu da natofo isambu totoruguseri.Totorugetero, siseri, “Namane God da Gekaava vironu sari dodo, sifo ghousa evia tefomoni vanembo soro use irarera amo, joeveva iraeri. 3 Avori, namondeda nanonamendi, emingareva! Gegenembo isambu7 ava gategareva. Gegenembo reseraemo, Asisi Kakara ai asugetiri dubo kotiseiroro natofo gi kasama eraeva avavaga,

Page 199: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 6:4 196 Ekaresia 7:5-7gategaovo moni nene soro edo gharera.4 Namane moni soro ari da saramana ava,nemokena mutoro nene ururoro, namanesifo ghousa evia, banunguse vironu sedogharera.”

5 Aminge setero, natofo ava ningidoivuga useri. Ivuga edo, giti genembojavo Stephen ava gateguseri. God se-tiri Asisi Kakara numokena vosetiri dubokotise ireira, ava gateguseri. A gegen-embo mendeni barago, nenda javo Philip,Prochorus, Nicanor, Timon, a Parmenas,nemoá ava gateguseri. A genembo enimo, Antiok embo javoNicolaus, amonundakiki dodo Jusi embokena sefusira, ábaragogateguseri. 6 Gategusera ava budo fera,Iesu da ambo jimbikena ijugetero, Iesuda ambo jimbi, gegenembo gateguseraaindae banunguse, ungo jiroda fifituseri.7 Sifo aminda, evetu genembo God da Gekaniningudo refuara, Iesu da natofo digarigoJerusalem aminda sirorusira. A kotugo,fristi+ mendeni barago Iesu tumonduseri.

6:8-15 Stephen Koto Ari Dae Sedo San-duduseri.

8 Stephen gategusera amo, God nu es-imbugedo fakina mutiri rurusira. Budo,nu ari fakina a tano mendeni mendenieari, evetu genembo ne jo gae iriara ava,nenda gitida siroreari gido ghuseri. 9 Avagido, evetu genembo mendeni ne Stephende beisiga useri. Evetugenembo resenaemo, Jusi embori. Ne Sairin a Alexandriaaminda babojegarii bero sabua edo iriaraava dotero fera, Jerusalem aminda iriari.Irise, nenda dengoro indari kambo+ itido,javo ‘Evetu Genembo Babojegari Iraede’*ava jijighuseri. Dengoro indari kambo+resena, ainda natofo mendeni a Jusi embomendeni Frovensi Silisia a Frovensi Asiaghedo fera iriara amo, nemonde dabadetatedo, Stephen de besiga useri. 10 Besigaero, Asisi Kakara kotari a geka evevagobeká ava Stephen kena mutiri budo, gekasetiri evetu genembo ningido, beka dad-abuseri. 11 Bunedo, Stephen da geka im-boe edo aito use, gegenembomendenikenamoni mutero budo era, aji sise, Stephen

nu Moses da Geka a God da Geka ava doy-oro dae sariá gungubo siseri. 12 Amingegungubo sedo, evetu genembo, babojegari,a Moses da Geka ijuga kakato,+ da ghamoava deretero erorusira. Amingedo, eraStephen sandido, Jusi embo da kanisere-manekena koto ari dae sedo budo iseri.13 Era buvudo, gegenembo mendeni saoro,foa nemo sonembedo gungubo saoro daesedo, aghi mutero iseri. Era setero ferateteruseri. Teredo, ne dederuse gunguboeminge siseri, “Stephen sifo ghousa evia,God da Kambo+ kakara ava doyoro daeseraira, a kotugo Moses da Geka barago,doyoro dae seraira.” 14 Stephen nu emingesisira, ‘Iesu Nasareth embo aimi foa, Godda Kambo+ de bejedo, a Moses kiki rejofutusira a ari rejo ijugusira, ava nunesari dadabarira,’ Stephen aminge sari neningariá siseri. Amo, ne gungubo sis-eri. 15 Sedo, gegenembo totoruguseraaimi, Stephen gosusera amo, nunda dombuaneya da kau avavaga iri gosuseri.

77:1-53 Stephen Da Gekari.

1 Ava gido, fristi+ da giti jighariimiStephen kena ategi usira, “E geka bekáresera, ai? Ni God da Geka a Moses daGeka doyoro dae sise resesa, ai tefo?”2 Aminge setiri, Stephen minonda sisira,“Nanda nano namendi a nanda natofo,dengoro jave ningivu! Na geka itakosari dae erena. Namondeda abua Abra-ham reighi javo Heren aminda jo yaeirise, nu Frovensi Mesopotemia amindairiri, God usasa beká a gari durode avanumokena isagha etiri gosusira. 3 Gosiri,God sisira, ‘Ninda oro a reighi dodo yasi,reighi eni mutono, aminda dighi anum-base!’ 4 Aminge setiri, Abraham nu eredonunda reighi Kaldia a Mesopotemia avadodo, fira emboro soroda, Heren amindadidighusira. Dighido iriri, numamo am-biri, God numokena sekago yare dae se-tiri, Abraham eredo, namondeda reighiIsrael eminda fusira. 5-7 Fira buviri, Godenda ijuguse, mutari dae sedo beka gago-jusira. Avata sifo aminda, enda o rejo

* 6:9: Jusi embo mendeni, giti evetu genembo mendeniimi ombero, ainda tofo edo iriari. Avori, ne moni tambudonenda babojegarikenamutero bu gido, ‘avori’ setero, ne babojegari dodo, totofo nenda uju ava edo ghuseri. Jusi emboamo nenda irari manai kotise, dengoro indari kambo nenda moniimi itido, javo ‘Evetu Genembo Babojegari Iraede’

Page 200: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 7:8 197 Ekaresia 7:24eni jo mutaeri. Abraham noaro mandisasingu jo fumbae iriri, God Abraham kenasisira, ‘Enda evia nindae mutono irari,amboda ninda sasingu siroraoro, nindaimemesirii barera,’ aminge sise, nu gekaébarago ijugusira, ‘Ninda imemesiri sifo am-boda reighi emo dodo yama, reighi sokaaminda sabua+ arera. Reighi da kokotofusaoro, ninda imemesiri saramana janjaguuse irarera. Amingururoro, ghaeko 400ava dadabarira. Dadabari ainda amboda,na reighi da kokotofu setena, ainda ariekoko da mino mutono, ninda imemesirisaramana janjagu use irarera dodo, amindaghe buvudo foa reighi eminda namokenabanungarera.’ 8 Aminge sedo, nu Abra-ham ghae tofo tofo beka gagojusera aindatano futusira. Amo, Abraham nundavika mendo anoso ava gafugare dae sisira.Aminge sisira aindae, Abraham da mandiIsaac siroretiri, sifo 8 dadabetiri, AbrahamGod da Geka ava kotedo, Isaac da vikamendo anoso ava gafugusira. Gafugetiri,Isaac baji evetu fitido, nunda mandi Jacobsiroretiri gido, nunda vika mendo anosogafugusira. Avori, Jacob nu baji evetufitido, mandi sasingu siroretiri gido, nundasasingu vide jamena isambu 12 amo, kaudaba ava usira. Sasingu 12 resena emo,namondeda abuamaneri.

9-10 “Abuamane resena emo, jo tinidabako jo siroraeri. Joseph da koromaneisambu 10, avata Joseph nu noi tini eniri.Ava sedo, Joseph da koromane ne, nu im-boe edo eredo, nendamandako Joseph san-dido Egypt embokena mutero ruruse, nemoni ava mutero ruruseri. Bero, Egyptemboimi Joseph budo era setero, nendasaramana kato use irei. Aminguse iriri, GodJoseph kaifa use, dara dombu eni dombueni ainda jokáda sonembetiri jebugusira.Etiri, God dubo kotari mutiri bu jighiriri,Egypt embo da kini (king), ‘Pharaoh’ ser-aera, aghi etiri Joseph numokena ira tere-tiri, nunda dubo kotari a kasama teriaava gido, Pharaoh ivuga use setiri, nundakambo, roera, a nunda natofo ava, Josephkaifa edo ghusira. 11Amingiri, namondedareighi Israel eminda (o Keinan giti sedoghuseri) a Egypt aminda baimara teriasirorusira. Bayau dadabari beká etiri itata-muse, evetu genembo dubo mema useri.Amingetero, namondeda abuamane da

bayau barago dadabusira. 12 Egypt amindabayau itako iriri ainda bino ava ningido,namondeda abua Jacob nunda sasinguava dirigetiri, nenda gitida Egypt amindabayau ombari dae iseri. Nunda sasinguisera amo, namondeda abuamaneri. 13 Erabuvudo, bayau ombudo jovereghe fuseri.Ainda amboda, sekago iseri. Era buvero,Joseph nemokena sisira, ‘Na nenda man-dakorasi, erama na buneove!’ amingesetiri, Pharaoh nu Joseph da natofo avakasama usira. 14 Etiri, numamo a nundanatofo isambu 75 ava saoro, Egypt amindayaore dae sedo, Joseph aghi mutiri iseri.15 Era buvudo setero ningido, Jacob maneeredo, Egypt aminda iseri. Era buvudo,Jacob namondeda abuamane Joseph dedabade, Egypt aminda iriara sirivo useri.16Sirivo eoro, nenda sasingu nombuamaneda tamo budo yama, reighi Sekem amindafurugedo ghuseri. Sekem resena aminda,Jacob da nombua Abraham anakora Hamorondikena ofofo vasa amo, moniimi ofusira.

17 “Namondeda natofo Egypt amindasiroredo digarigo etero, sifo fira buvaridae iri, God nu beka gagojuse, Abrahamkena enda mutari sisira ava, nu sekagokotisira. 18-19 Kotiri, sifo aminda oro enine kokotofu edo, nenda kini eni sirorusira.Siroredo, nu Joseph da bino a Josephda natofo ava bunise, namondeda abua-mane ava dederuse, nemokena fakaragoedo ghusira. Aminguse katiyavara etiri,namondeda abuamane nenda sasingu videjamena ava budo, isaghada fiteoro irisesirivo edo ghuseri. 20 Sifo aminda, mandieni gari evevago sirorusira, nunda javomo Moses ri. Moses siroretiri gido, noinumamo Pharaoh da geka aindae imboeedo, kamboda undéro tambuno etodabanaká dadabusira. 21 Dadabetiri, noi nu-mamo bune jaredo, nenda kokoi budoisaghada fitero, Pharaoh da gagara fira,Moses tambudo budo ira, nunda mandi-dae sedo undiri babojusira. 22 Bajiri gido,ijuga kakato mendeni fera, Egypt embo dakasama, nenda kiki, a nenda kotari isambuava ijugetero, Moses kasama usira. Kasamause, baji mindafu edo Moses nu bajari teriaeni usira. Amingedo, geka bekáda bekádasise, ari numo beká edo ghusira.

23 “Use, nunda ghaeko 40 ava dadabetiri,Moses nu eredo nunda nano namendi Is-rael embo, ava gari dae isira. 24 Ira buvudo,

Page 201: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 7:25 198 Ekaresia 7:43Egypt embo genembo eniimi namondedaabua eni ava doriri gido, ainda mino aridae sedo, Moses nu Egypt embo genemboádetiri ambududurusira. 25 Amingiri gido,nu kotisira, ‘God setiri, na nanda natofounumbe budo, namondeda reighida yaridae ojena ava, natofo kasama arera tano,’ava kotisira. Avata nunda natofo ne jokasama aeri. 26 Avori, sifo dabako dadabe-tiri ainda amboda, namonde Israel emboda abuamane etoto naká nengae tataya erogido, Moses nemokena sisira, ‘Ningivu! Neoro dabakori. Redae totofo tataya erevu?’27 Aminge setiri, genembo nu giti nundakomana dorusira aimi, eredo Moses jighimiminguse sisira, ‘Mave setiri, ni kotofuda geka resesi? 28 Ni Egypt embo sifedoreso na gosumutani. Ava sedo, na erádereose!’ 29 Aminge setiri, Moses geka avaningido, oju edo sufusira. Sumbudo ira,reighi Midian aminda buvudo, evetu enifitido nunda imboti atovode dabade irero,nunda vide jamena etoto naká siroruseri.

30 “Ghaeko 40 ava dadabetiri ainda am-boda, Moses reighi uvu irae da vasa adoriri Sainai ainda dengesi aminda fetirise,orobu jokáda ika veveyako aminda, avarakagambu avise bubura iri gosusira. Aneyabubura jokáda fetiriri gosusira. 31-32Mosesava gi dudukughedo, ava indiro use gigogoghombari dae sedo, ira utua usira.Utua edo, Bajari geka evia siri niningusira,‘God nembuamane Abraham, Isaac, a Ja-cob de anakora endada irise tumonduseiriari, a kotugo oroko tumonduse ireraamo, namori,’ aminge setiri, Moses avaningido, ojuimi ungo ata dadaragarusira.Etiri, tumo darido fefetusira. 33 Fetiriri,God sekago numokena sisira, ‘Ninda ataanoso asuge fetiresa, ava kosughe! Reighiemo, vasa kakarari. 34 Nanda natofo damema a nenda irari eko beká Egypt amindaava eregosena. Nenda sorara ava ningido,nemo sonembari dae refena. Ni fu, nanedirigaono Egypt aminda yase!’ amingesisira.

35 “Genembo Moses setena ava, Israelemboi ighagha useri. Nu ighagha use,eminge siseri, ‘Mave setiri, ni kotofu dageka resesi?’ Namondeda abuamaneMosesighagha usera avata, God setiri, Mosesnune daba aimi kotofuko edo, natofosonembari dae sedo jovereghe nemokenaEgypt aminda isira. Aneya mo avaraka

buburaghae ika jokáda avíri Moses go-susira ainda sonembaimi, God setiri Mosesamingusira. 36 Ira buvudo, namondedanatofo unumbedo emboro ijuguse, nunegiti budo Egypt ghedo iseri. Amo, Mosesnu Egypt aminda tuturo edo, tano a arimendeni mendeni udo fusira. Aminguse,esuru eni javo ‘Kokoigo’ aminda, a ko-tugo reighi tomanako uvu irae da vasaaminda, nu tano a ari mendeni mendenieari, namondeda natofo ne jo gae iriaraava, nenda gitida siroreari gi dudukughedoghuseri. Vasa daba aminda deingheroghaeko 40dadabusira. 37Moses resena eimisisira, ‘God nunda feroveta eni namongoá,dirigari yama namondeda natofo jokádasirorarira.’ 38 Kotugo Moses daba aimi,namondeda abuamanede dabade reighitomanako uvu irae da vasa aminda irise, nudoriri Sainai viti ya aminda, aneya da gekaningido, a God da Geka evovodae irariraava ningido, namonde baoro dae sedo ge-fusira. 39-40 Gefusira avata, natofo Mosesda Geka jo ningae useri. Ne Moses ighaghaedo eredo, Egypt aminda jovereghe yaridae use, Moses da koro Aaron kena siseri,‘Moses nu God ghae geka sise jo furaeirira. Nu furarira, ai? Jo furae arira? Avasedo, namonde God doyore! Ni aurii na-mondeda ove keve simbugaso, namondedagode eni siroredo, nu namondeda giti ji-jighururari yaore!’ aminge siseri. 41 Sifoaminda, ne ove keve simbugetero, roeraeni burumakava mandi (calf) da kaugo avaetero sirorusira. Siroredo, natofo da kotofuusira. Etiri, evetu genembo nenda kotofu,ava sedo nenda godekena, joba futuse,sino fuka de oje dungedo kirumo useri.42Amingetero, God namondeda abuamanegukai futuse, ne ighagha edo, ne utu dadamana ava tumonde bainghaoro dae sedodotutusira. God setiri nunda ferovetaeni namondeda abuamane da ari aindae,eminge gefusira:‘Israel embo, ningivu! Ghaeko 40 ava,

reighi tomanako uvu irae da vasaaminda irise,

sino fuka de oje dungedo ghuseva amo, jonamokena joba futuse ae edo ghu-sevu.

43 Ne nenda gode eni javo Moloch seraera,ainda kau ava nenda yeyedae sim-bugedo, bu deinghuse tumondedoghusevu.

Page 202: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 7:44 199 Ekaresia 7:57-60A kotugo, nenda gode eni javo Rephan

seraera, ainda dangio kau damanaavavaga ava,

nenda yeyedae bu deinghuse, tumondedoghusevu.

Amo, ne roera nene totofo ungoi useva ava,ne kakara edo ghusevu.

Ava sedo na saono, nenda gitofu ya nebundedo budo yama, Babylondarigedo ambokena aminda fitar-era,’

God setiri aminge gefusira.44 “God nu nange nange evovodae irise,

evetu genembo kaifa eraira ava, ijugarikasama aoro dae sedo, nu namonde dobo*itoro dae sisira. Dobo da kau a nundamindafu ava, Moses kena ijuge gogoghom-busira. Etiri ningido, dobo amo, emboboka aimi firedo simbuguseri. Simbugedo,reighi tomanako a uvu irae da vasa amindabu deinghedo ghuseri. Ne aminguserada beká mo: God nu nemonde dabadeirá gheraira ava kasama ari dae sedouseri. 45 Ainda amboda, namondeda abua-mane ambeoro, nenda sasingu a nendaimemesiri doboá budo Moses da ambojimbi Joshua de dabade fera namondedareighi eminda teteruseri. Teretero, Godsonembetiri, namondeda afamanei gitofumendeni ava detero sirivo ero, mendenioju sufuseri. Sumbero, reighi emo abua-mane budo, dighi anumbuseri. Anumbedo,dobo amo sekago itutuseri. Itero, dobovasa daba aminda sifo ghousa ambari avairiri, David sirorusira. 46 Siroretiri, God nuDavid da irari a nunda tumondari ava gido,David dubo bu gogoghombusira. Amo Godnombua Jacob tumondedo ghusira dabaaindae resena. God ‘avori’ sari ningido,David nunda kambo beká ava itari dae be-nunu sisira. 47Avata erá David nune kamboiteure dae, God imboe usira. Etiri, David damandi Solomon nune itutusira. 48 Itutusiraavata, God iká bekáda irira amo, jo evetugenembo kambo ungoi itari aminda irarida kaugo iraeri. Ava kotise, God da ferovetaeni eminge gefusira:49-50 ‘Utu eregoseva? Nanda avo anumba

vasa oviri. O enda mo, nanda atafitari vasari.

Givu! Enda, utu isambu nane etenosirorusira. Ava sedo, nanda kambo

kau nange itarevu? O ne nandaavari vasa reda simbugarevu?’

aminge gefusira.51 “Nemo, ne isambu gogore kakatori!

Ne gitofu da kakaugo use, God jo tumon-dae a nunda geka jo ningae eraeva. Na-mondeda abuamane kau nange nange Godburegedo ghuseri, ne kau daba amingaava, Asisi Kakara buregeraeva. 52 Nendaabuamane God da feroveta isambukenafakarago eoro, feroveta mendeni, Godnunda Genembo eveva beká ava dirigarifurariá sedo ghusera, nembarago deterosirivo useri. Nenda abuamane ferovetak-ena amingedo ghusera, a ne kau dabaaminga ava use, God da Genembo Evevaava, namondeda gitofukena mutevo budodetero ambududurusira. 53 God nundaAgho Dari setiri, aneya ai budo feramutero, namondeda natofo ruruseri. Ko-tugo namonde barago ruruseri. Ruruseraavata, ne God da Geka amo jo ningae er-aeva,” Stephen nu geka aminge sisira.

7:54-60 Stephen Ghamanai Detero Am-bududurusira.

54 Babojegari totorugusera amo,Stephen da geka nininguse, janje ekokouseri. Edo, dika ghininji ghananja ghuseri.55 Amingusera avata, Asisi Kakara Stephenkena vose asugari beká etiri, diti fainghedo,God da usasa, a Iesu God da ungo giman-dukena fetiriri gosusira. 56 Gido, sisira,“Givu! Utu afigetiri, na Evetu Genembo daKoro,+ God da ungo gimandukena fetiririeregosena,” aminge setiri, 57-60 ne nundageka imboe use koko sise, nenda dengoroungoi gajedo sumbu nu sanduduseri.Sandi budo era, reighi Jerusalem isaghadabuvudo, aminda fetedo Stephen fugeteroendada dudurusira. Duriri, gegenembo ajisisera aimi, nenda tamo asugari kosedo,gimasa eninda ata duruda dabade useri.Gimasa resena einda javo mo Saul ri.Amingedo, Stephen ghamanai doruseri.Dorero, Stephen sisira, “Bajari Iesu, nandaasisi bu yasi!” aminge sedo, nu kauboidadariguse bekamindafu sisira, “Bajari, arieko oroko namokena erera emo, kote do!”aminge sedo nu ambududurusira.

* 7:44: Dobo mo, tamo foyago ne ‘tent’ seraera. Dobo da gima mo, ika budo aimi keve simbuguseri. O nunda sisoroa botou mo, embo a sino fuka da anoso aimi fire fifituseri.

Page 203: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 8:1 200 Ekaresia 8:228

1 Stephen ambiri gido, Saul nu ivuga usira.8:1-3 Saul Iesu Da Dorevarekena Fakarago

Usira.Sifo daba aminda, evetu genembo

mendeni Jerusalem aminda eredo, Iesu danatofokena fakarago use, bouvu muteoromema itatamedo ghuseri. Natofo isambuFrovensi Judia a Samaria aminda ojuuse, reighi nunda nunda sufuseri. Etero,Iesu da ambo jimbi 12 ainembo fefe-tuseri. 2 Stephen ambiri gido, gegenembomendeni God tumondusera aimi eredo era,Stephen budo era furuguseri. Aminguse,koko sise dimbia sorara useri.

3 Avata genembo Saul, Iesu da natofodari amboro dae sedo, nenda kamboisambu beje teredo, Iesu da evetu genemboava sandido mando jokáda ghe jumbubuvudo, budo ira diburada fifitegusira.

8:4-25 Frovensi Samaria Aminda, Iesu DaBino Sedo Ghuseri.

4 Iesu da natofo oju use sufusera setenaamo, ne Jerusalem dodo reighi mendenimendeni aminda ya, Iesu da Bino avasedo ghuseri. 5 Amingedo, Philip nueredo ira, reighi Samaria aminda bu-vurutusira. Buvudo irise, God nangenangedo Evetu Genembo da Koro+ dirige-tiri fusira ava, Samaria embokena vironusedo ghusira. 6-7 Vironu seari, evetu gen-embo totorugedo ghusera amo, Philip dageka ava ningi gogoghombedo ghuseri.Philip nu ari mendeni mendeni eari, evetugenembo ne jo gae iriara ava, nenda gi-tida siroreari gi dudukughedo ghuseri. Asukaru barago ondido ghusira. Philip seari,sukaru koko sise evetu genembo digariainda jokáda ghe vose darigedo ghuseri.A evetu genembo mendeni ungo ata dim-baride, a kotugo mendeni daguna ábaragoseari jejebugedo ghuseri. 8 Aminguse,evetu genembo reighi Samaria amindaivuga edo ghuseri.

9-10 Reighi daba aminda, genembo enijavo Simon fira iriri, Philip amboda fusira.Simon resena emo, nu kae jijighuse fiyo-gha fusedo simbora eari ava gido, evetugenembo dudukughedo ghuseri. Nu, “Nagenembo eko eniri,” seari, evetu genembokokotofu a sabua+ amo, isambu nunda gekaava ningido ghuseri. Ningido, Simon nu

God da fakina budo aimi ariá sise, nukaka edo ghuseri. 11 Nu sifo ghousa ava,kae jijighuse fiyogha fusedo simbora eari,evetu genembo gi dudukughedo ghuseri.Ava sedo, nu rea sedo ghusira ava, ningigogoghombedo ghuseri.

12 Avata Philip amboda fira, God da BinoEveva ava sisira. Siri, God namonde nangekaifa eraira ava ningido, Iesu Keriso dajavo ava ningido, a kotugo God nange Iesudirigetiri fusira ava ningido, evetu gen-embo Philip da geka tumonduseri. Tu-mondedo setero, Philip nu gegenembodea evevetude dabade budo bafataito usira.13 Simon numbarago, Philip da geka avaningido tumondusira. Tumondedo setiri,Philip Simon barago bafataito usira. Etiri,Simon nu sifo ghousa Philip da amboda de-inghedo ghusira. Philip nu tano mendenimendeni a ari fakina mendeni mendenieari, Simon nu jo gae ireira ava, nundagitida siroreari gi dudukughedo ghusira.

14 Iesu da ambo jimbi Jerusalem amindairise, Frovensi Samaria embo nangedo Godda Geka ava ningi tumondedo ghusera avanininguseri. Ningido, ne Peter nengaeJohn ghae dirigetero, Samaria aminda is-eri. 15 Era buvudo, Asisi Kakara nu, evetugenembo tumondusera aikena vose asug-are dae sedo, benunu siseri. 16 Ainda bekámo: Philip ne Iesu da javoda bafataitousira, avata Asisi Kakara nemokena jo voseasugae usira. 17 Aindae benunu sise, Peternengae John ghae ungo jiroda fitero, AsisiKakara nemokena vose asugetiri dubo ko-tiseri.

18 Ambo jimbi etoto naká nengae, nendaungo evetu genembo da jiroda fitero, AsisiKakara vose asugusira amo, Simon nugosusira. Gido, nu Peter nengae Johnghaekena, ainda fakina ava bari dae sedo,moni mutari sisira. 19 Sedo, nu emingesisira, “Nenda fakina ava nandae bofuvu!Nanda ungo evetu genembo da jirodafitono, Asisi Kakara nemokena vose foaasugare dae sise resena.”

20 Aminge setiri, Peter numokenaghoghora sedo sisira, “Nimonighae dabadeambaso dae resena. Ni God da joba ava, jomonii ombae aresa! 21Ninda janje jokáimi,God jo tumondae eraesa ava sedo, ni ajaghabekári. Ni namonde dabade jo deinghaearera. 22 Ninda ari eko ava vujege dodo,

Page 204: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 8:23-24 201 Ekaresia 9:1-2ni Bajarikena benunu saso ninda ari ekokote doyare! 23-24 Ni namanenda fakinagosuse, dighighi beká ava eresa. Satanninda dighighi ari aimi, bundetiri iresa avaeregosena,” aminge setiri, Simon nu eredoPeter nengae John ghaekena mino sisira,“Setesa ava, erama isagha eure dae sedo,Bajarikena nandae benunu sevu!” amingesisira.

25 Ainda amboda, Peter nengae Johnghae, Bajari ne nange sonembusira avaosa sise, Bajari da Geka ava vironu siseri.Setero dadabetiri, Peter nengae John ghaeeredo jovereghe Jerusalem aminda ise, em-boro soroda ne Frovensi Samaria aminda,reighi mendeni mendeni aminda teredo,God da Bino Eveva ava vironu sedo ghuseri.

8:26-40 Philip Ethiopia Embo Eni BafataitoUsira.

26 Amboda God da aneya Philip kenasisira, “Ni simbugedo vose yasi, reighiuvu irae da vasa aminda emboro enitambaresa. Emboroá sovenikena aira,Jerusalem buvira, a sovenikena aira, Gesabuvira, aminda buvu fete gi!” amingesisira. 27-29 Setiri, Philip eredo ise, Ethiopiaembo eni firi gosusira amo, nunda kotofuevetu javo Candace, ava sonembedoghusira. Nunda moni isambu, genemboaikena muteari kaifa edo ghusira. Avori,genemboá nunda reighi dodo Jerusalemira, God kena banungedo, jovereghe firiPhilip gosusira. Genembo nunda ghakahosiimi jumburaira, (o sariot seraera)aminda anumbirise, God da feroveta Isaiahda buku ava, tegutiri Philip gosusira.Gosiri, Asisi Kakara Philip kena sisira,“Yasi, sariot (chariot) ainda tingudadeinghase!” 30 Aminge setiri, Philip eresumbu buvudo, genembo Isaiah da bukuava tegutiri niningusira. Ningido sisira,“Geka teguteresa amo, nimino ereruresa?”aminge setiri, 31 moni kaifa kato sisira,“Ni na sonembaresa amo, geka teguterenaeinda beká mo kasama arena,” amingesedo, nu, Philip viti anumbare dae sisira.32Genemboá nu geka evia tegutusira:“Sino fuka sifi (sheep) ava dedo, ojari dae

budo yarera amo, nu beka jo saearira.

A sifi da mamandi (lamb) ainda burorobambari dae sedo, bu yarera amo,beka jo sae arira.

Kau daba aminga ava, Genembo aikenafakarago ero, nu jo tofo sonembaridae sise,

geka eni sae usira. 33Numo dorusera amo,nu kau bate eni ava dari da kaugouseri.

Nundae ari ekoko use, jo evevada ijujaeuseri.

Nu detero ambududurusira ágido, nundasasingu a imemesiri da geka maveenii jo sari da kaugo iraeri,”

geka evia tegetiri dadabusira. 34Dadabetiri,moni kaifa kato Philip kena sisira, “Seningone! Isaiah tofo nundae sisira, ai?Genembo enidae sisira?”

35Aminge setiri, Philip nu Isaiah da gekaaminda tuturo edo, Iesu da Bino Eveva avanumokena ijuguse sisira. 36Aminguse, em-boroda uvu eninda buvurutuseri. Buvudo,moni kaifa katoi sisira, “Uvu irira ava sedo,namo bafataito aso dae resena.” 37Amingesetiri, Philip sisira, “Ni tumonde gogoghoaresa amo, na ni bafataito arena,” setiri,genemboá sisira, “Na tumonderena, IesuKeriso nu God da Mandi bekári,” amingesedo,* 38 nunda saramana kakatokena se-tiri, sariot (chariot) jighi fetetiri, gen-emboá Philip ghae dabade vosera uvudavosedo, Philip genemboá bafataito usira.39 Edo, nengae uvuda ghe jovereghe vitéro,Bajari da Asisi Philip kena vose asugetiriPhilip nu manjisira. Manjetiri, genemboájo Philip sekago gae usira avata, nu em-boroda ivugaghae isira. 40 Asisi KakaraPhilip budo ira, reighi Asdod aminda fitiri,nu kasama usira. Kasama edo, Philip eredoreighi isambu aminda ise, God da BinoEveva ava sedo ghusira. Vironu sido ira,Sesaria aminda buvurutusira.

99:1-19 Saul Nu Iesu Tumondusira.

1-2 Philip nu amingiri, Saul nu Iesuda natofo dari amboro dae sedo ghusira.Aminge sedo, nu fristi+ da giti jigharikenaira benunu sisira, “Na mavejori a, na nikau nange nange sonemberaena ava, retajokáda gembaso budo, reighi Damascusaminda yama, namonde Israel embo da

* 8:37: Tuturo 37 da geka Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda fitero irira. O Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda,jo fitoro teraeri.

Page 205: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 9:3 202 Ekaresia 9:24dengoro indari kambo+ mendeni mendeniaminda, ijugaono gido, na sonembarera.Amingaso, na Iesu da evetu genemboeni Damascus aminda tambarena amo,sandi bundedo bu jovereghe foa, Jerusalememinda buvarena.” 3 Aminge setiri, fristi+sonembetiri, Saul nu eredo Damascusaminda isira. Ira, reighi buvari daeiri, usasa mindafu utuda ghe vose firanumokena jaraghusira. 4-5 Nu du fasedo,beka niningusira, “Saul, Saul! Ni redaenamokena dubo mema futuse, fakaragoeraesi?” ava ningido, Saul nu sisira, “Arie,Bajari! Ni mavejori?” setiri, beka sekagosisira, “Ni genembokena mema futusefakarago eraesa amo, namori. Na Iesu ri.6 Avori, ni oroko eredo yasi! Reighi jokádateredo, ni rea aresa ava, saoro ningase!”aminge setiri niningusira.

7 Gegenembo mendeni Saul de dabadeisera, ne beka dukava nininguseri, avatabeka mave sisira, ne jo gaeri. 8 Geka setiridadabetiri, Saul nu eredo diti fangutusiraavata, diti sovasova etiri rejo eni jo gaeri.Etiri gido, Saul da kokomana nu ungodabudo era, reighi Damascus buvurutuseri.9Buvudo irise, Saul nuuvubayau jomindaea rejo eni jo gae iriri, sifo etotodaba nakádadabusira.

10 Iesu da dorevare eni javo Ananias,Damascus aminda irise, nu Bajari ditimokoi gosiri, numokena sisira, “Ananias,iresa!” setiri, Ananias sisira, “Bajari, naevia irenere.”

11 Setiri, Bajari numokena sisira, “Ni,ere yasi emboro eni javo ‘Dambu’ seraera,aminda yama Judas da kamboda teredo,Tarsus embo genembo javo Saul seraera,ava ategi e ningase! Nu aminda banun-guse irira. 12 Saul nu banunguse aindajokáda, genembo javo Ananias ava, ditimokoi gira. Amo, nine teredo, Saul daditi eveva are dae sedo, ungoi tamondajijigheso gira.” 13 Bajari aminge setiri,Ananias sisira, “Arie, Bajari! Evetu gen-embo digari ambari eko Saul dae osa ser-aera. Nu Jerusalem aminda sifo ghousaevia ari ekoko digarigo ava ninda nato-fokena eraira. 14 Nu oroko fristi+ da gitijighari ainda javoda refira. Evetu genemboninda javo sise tumonderaera ava, sandibundari dae sedo refira.”

15 Aminge setiri, Bajari Ananias kenasisira, “Ni yaso dae resena! Omo, namosonembare dae sedo, nane gateguseni. Nunanda javoda nanda Bino sirurari gitofu,enda da kokotofu, a ninda natofo Israelembo ningi tumondaoro dae sedo, gate-guseni. 16 Na tofo mandi ijugururono,nanda javoda, mema a bouvu mavegoáitatamarira ava, nu kasama arira.”

17 Aminge setiri, Ananias nu eredo irakamboda teredo, ungoimi Saul da tamondajijighuse sisira, “Nanda namendi Saul, Ba-jari Iesu ni emboroda ise gosusesi. Nunena dirigetiri ojeni. Ninda diti eveva are daesedo, a Asisi Kakara nimokena vose asugaridubo kotaso dae sedo, Iesu na dirigetiriojeni,” aminge sisira. 18 Setiri, roera enioka anofafa da kaugo ava, Saul da ditidaghe dudurusira. Duriri, diti eveva etiri,Saul eredo benunu setiri nu bafataito usira.19 Etiri, Saul bayau mindi jebugedo, fakinausira.

9:20-25 Jusi EmboDaBabojegari Janje EkokoEtero Gido, Saul Sufusira.

20 Saul sifo mendeni Damascus amindaIesu da natofode irise, Jusi embo da den-goro indari kambo+ aminda ya foa ghuse,Iesu da Bino ava vironu sedo ghusira.Aminguse, “Iesu nu God da Mandi bekári,”ava sedo ghusira. 21 Seari evetu gen-embo ava ningi dudukughedo ghuseri.Dudukughuse, eminge sedo ghuseri, “Gen-embo emo kote givu! Jerusalem amindaevetu genembo Iesu da javoda tumondedoghusera ava, genembo eniimi deari am-budo ghusera amo, genembo eviri tano?A kotugo, genembo enii Iesu da dorevareeminda sandido, God da fristi+ da kokoto-fukena mutari dae sedo fumutara amo,genembo daba eviri, tanojo? Avata, nunange geka dombu eni resi?” 22 Amingesirureoro, Saul nu fakinaghae vironu sedoghusira. God nu Iesu dirigetiri fusiraava, ijuge gogoghombetiri ningido, Jusiembo reighi Damascus aminda iriara aimi,bunedo beka dadabuseri.

23 Sifo mendeni dadabetiri ainda am-boda, Jusi embo ne Saul daoro ambare daesedo, totorugemanaka garuseri. 24Manakagarusera avata, ne rea sisera amo, Saul nuniningusira. Avori, ne sifo a tumba ghousaava, reighi ainda furu da guro békada Saulsandi daoro ambare dae sedo, fete kaifa edo

Page 206: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 9:25 203 Ekaresia 10:1ghuseri. 25 Aminguse irero, tumba eninda,Saul da kokomana eredo, nu budo roerakanda da kaugo aminda vendido tino edo,furu tokada fitero, isaghada vose fetedoisira.

9:26-31 Saul Ira, JerusalemAmindaBuvuru-tusira.

26 Saul nu Iesu da ambo jimbide tataridae sedo, ira Jerusalembuvurutusira avata,nu Iesu da ambo jimbikena usira ava, nejo tumondae useri. Ainda tuka mo: nugiti nemokena fakarago edo ghusira avasedo, ne nundae oju useri. 27 Oju erogido, Barnabas nu eredo, Saul sonembebudo ira, Iesu da ambo jimbi 12 aikenateteruseri. Teredo, Saul nu nange nangeemboroda fetedo Bajari gosusira, a BajariIesu nu nange Saul kena geka sisira ava,Barnabas nemokena ijugusira. Ijuguse,Saul nu nange nange Jusi embo dae jo ojuae edo, Iesu da javoda Damascus amindavironu sedo ghusira ava, ijuguse setirine nininguseri. Barnabas aminge setiridadabetiri, 28 Saul nu Iesu da natofokenateredo, nemonde dabade irise ya foa ghuse,oju jo ae, Iesu da javoda Jerusalem amindavironu sedo ghusira. 29 Amingedo, Saulnu eredo, Israel embo mendeni Greek gekaava sedo ghusera, ainde dabade geka seningido beisiga useri. Beisiga edo, ne Sauldaoro ambare dae siseri. 30 Setero, Iesu dadorevare mendeni ava ningido, Saul budoreighi Sesaria aminda vosera, dirigeteroTarsus aminda isira.

31 Sifo aminda, frovensi etodaba naká,Judia, Galilee, a Samaria aminda, dara odubo mema eni Iesu da dorevarekena josiroraeri. Asisi Kakara ai sonembiri, Iesuda natofo dubo kotedo Bajari kakara use,natofo digarigo useri.

9:32-43 Peter Setiri, Evetu Genembo EtotoNaká Jejebuguseri.

32 Peter nu natofo kaifa use, reighiisambu aminda ya foa ghedo ghusira.Umbu eni nu eredo, God da natofo reighiLida aminda gari dae sedo, esa isira.33 Ira buvudo, Peter nu genembo ungoata dimbaride javo Aeneas ava tafusira.Aeneas resena emo, daguna edo ghaeko8 ava jo deinghae fasirá ghedo ghusira.34 Tambudo, Peter numokena sisira, “Ae-neas, Iesu Keriso setiri ni jebugetesi. Nieredo, ninda ghaito gaghe budo yasi!”

aminge setiri, Aeneas jebugedo erorusira.35 Eretiri, evetu genembo isambu reighiLida a Saron aminda, numoá gido, dubojovereghetiri Bajari tumonduseri.

36 Reighi Jofa aminda, evetu eni javoTabitha anakora Iesu tumonduse irei.Evetu ainda javo Greek gekaimi, Dorcassedo ghuseri. Nune sifo ghousa evetugenembo sonembuse nunda gugua aimibudo, evetu genembo makasi embo avasonembedo ghusira. 37 Sifo aminda,nu kae budo ambududurusira. Ambiri,natofo ne ambari evetu ava budo tamogute simbugedo, kambo eninda vasaduruda do bu vitido, vasa ikáda fifituseri.38 Reighi Jofa ghedo ya Lida buvari jo sokairaeri. Peter nu Lida aminda esa fusiraava ningido, Iesu da natofo Jofa amindairiara aimi, eredo gegenembo etoto nakádirigetero era, Peter kena buvudo siseri,“Totoi fu, namonde yaore!” aminge setero,39 Peter nu eredo nemonde iseri. Erabuvero, natofo Peter budo era, kamboikáda vivituseri. Dorcas roriri sonembedoghusira aimi, isambu fera Peter kenabuvurutuseri. Buvudo sorara use, Dorcastamo asugari fire futusira ava budo, Peterkena ijuguseri. 40 Ijugetero, Peter nusetiri, evetu genembo eredo isambu erabuvurutuseri. Buvero, Peter evetu ambariainda dengesida kauboi dadarigedo banun-gusira. Banungetiri dadabetiri, jovereghenunda javo beká ava sisira, “Tabitha, ere!”setiri, evetuá diti fangedo, Peter a gosuseere anumbusira. 41 Anumbetiri, Peterungo siregedo nunda ungoda bu jighirierorusira. Eretiri, Peter Iesu da dorevareisambu roriride dabade kori setiri ferabuvero, Dorcas budo nemokena futusira.42 Etiri, osa setero reighi Jofa aminda evetugenembo isambu ningido, mokogo Bajaritumonduseri. 43 Etero, Peter Jofa amindaitako ghousa nunombo Simon kena irei.Simon resena emo, nu sino fuka da anosoava budo, fiyoghai daveari takegha eari,ava budo evetu genembo mendenikenamuteari moniimi ombudo ghuseri.

1010:1-33 Peter Eredo, Gitofukena Isira.

1 Rome embo da isoro kakato da gitijighari eni javo Cornelius, reighi Sesariaaminda irei. Nunda isoro kakato aindedabade javo jijighusera amo, ne Rome

Page 207: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 10:2 204 Ekaresia 10:28embo da frovensi da javo ava kotise, ‘Italyembo da isoro kakato’ da javo mo, avajijighuseri. 2 Genemboá nunda evetu aghagurude dabade, ne God tumondedoghuseri. Nu sifo ghousa ava, God kena ba-nungedo ghusira. Aminguse, nu Jusi emboda makasi embo ava, sonembedo ghusira.

3 Sifo eni ungobu 3 koroko iri, Corneliusnu, God da aneya diti mokoi gosusira. Giri,aneya numokena fira ategi usira, “Cor-nelius!” 4 Setiri, Cornelius dudukughedooju use fainghe gi gogoghombuse sisira,“Bajari, nangeti?” setiri, aneya numo-kena sisira, “Ni sifo ghousa evia banun-guse evetu genembo sonemberaesa; aindaesedo, God ni erekotira. 5-6 Avori, gegen-embo mendeni dirigaso Jofa aminda yama,genembo Simon Peter esa ojira irira, avaategi e ningore! Nu nunda nunombo-kena esa fusira. Nunda nunombo da sara-mana mo, nu sino fuka da anoso ava, bufiyoghai daveari takegha eari budo, evetugenembo mendenikena muteari moniimiomburaera. Nunda kambo mo eva tingudairari tambarera.” 7 Aminge sedo, aneyaere dodo iri, Cornelius nu aghi mutiri,nunda saramana kakato etoto a isoro katodabako ainde dabade fera teteruseri. Isorokato amo nu God tumonduse, Corneliussifo ghousa ava kaifa edo ghusira. 8 Ferateretero, geka aneya numokena sisira ava,Cornelius nemokena setiri ningero, dirige-tiri ne reighi Jofa aminda iseri.

9 Ne era soroda avido, sifo atetiri erareighi Jofa buvari dae ero, Peter nu erekambo vasa duruda dodo ira, banungaridae sedo viti kambo ikáda* anumbusira.10 Anumbedo ighoi etiri, bayau bu furoromindari dae sisira. Setiri, bayau itutero,Peter nu anumbirise, nunda diti mokoigosusira. 11 Gosiri utu afigetiri roera eniembo mindafu asiimi tingu sovenisovenidighido, fitero vose firi gosusira. 12 Emboainda jokáda, sino fuka, jingabu, kaisiararafa, a rika ava vendiri vosefiri gosusira.13Gosiri, beka eminge siri niningusira, “Pe-ter, eredo, de oje mindi!” 14 ava ningido,Peter sisira, “Tefo, Bajari! Nine setesonamane Israel embo roera eregosena evia,reeta use jo mindae eraera. Roera emoekori. Na itako jo mindae eraena,” amingesetiri, 15 beka sekago sisira, “God roera

mindaso dae sarira amo, erá ekova seose!”16Umbu etoto kau daba aminga ava, sirore-tiri giri ainda amboda, emboá joveregheutuda vitisira.

17 Vitíri, Peter dudukughuse, geka aroera gosusira ainda beká ava tambaridae kotisira. Kotise anumbiriri, gegen-embo Cornelius dirigusira aimi, fera kam-boá tambudo, guro bekada fetedo 18 korisiseri, “Genembo Simon Peter esa fusiraamo, eminda irira, ai?”

19 Aminge setero, Peter nu diti mokoigosusira ainda tuka ava kotiri, Asisi Kakaranumokena sisira, “Peter, ningi! Gegen-embo etodabanaká, nimo tambari dae sedoojeri. 20 Ere vose! Erá oju eose! Naneseteno ojeri. Ava sedo, ni nemonde dabadeyareva,” aminge setiri, 21 Peter ere vosedo,gegenembo aikena sisira, “Genembo tam-bari dae ojeva amo, namori. Ne redaeojighevu?”

22 Aminge setiri, ne siseri, “Nama-nenda giti jighari Cornelius setiri namaneojigheri. Nu genembo evevari. Nu Godtumonderaira. A Jusi embo isambu nu-moá kakara eraera. Namane foa ni budo,jovereghe numokena yaoro dae sedo, Godnunda aneya dirigetiri numokena buvudoaminge sisira. Ni ya numokena geka reaerekotesa ava saso dae sisira.” amingesetero, 23 Peter sisira, “Avori, terevu, na-monde avore!”

Setiri teredo ravisera, sifoghae eredoPeter de dabade iseri. Iesu da dore-vare mendeni reighi Jofa aminda iriaraábarago eredo, nemonde dabade iseri.24 Era, soroda avido, sifo atetiri era, Sesariaaminda buvurutuseri. Cornelius nu Peterkaifa use setiri, nunda natofo nunda koko-manade dabade numokena fera totoru-guseri. 25Peter kamboda teteriri, Corneliusira numokena buvu kauboi dadarigedotumo bainghusira. 26 Etiri, Peter Corneliusungoda bu jighiri eretiri sisira, “Ere fete!Nambarago genembo bekári. Na kau ni-mongori.” 27 Aminge sise, Peter nengaeCornelius ghae era, evetu genembo totoru-gusera aikena teredo, 28 Peter nemokenasisira, “Namanenda agho dari eminge re-sira. Namane Jusi embo gitofukena, jo vitiumo use avae eraera, o geka jo dabade seningae eraera. Avata God ijugetiri kasamauseni: evetu genembo isasambu God setiri

* 10:9: Afige, Matthew 24:17 ainda duruda tege garesa.

Page 208: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 10:29 205 Ekaresia 10:47-48siroruseri. Ava sedo, jo gitofu iraeri. 29Naava kotise anumbireno, nenda aghi kakatoera buvudo, na furono dae setero, imboea oju jo ae, na taká refena. Ava sedo,sevu ningone! Ne redae uju edo setevo naojigheni?”

30 Aminge setiri, Cornelius sisira, “Naonde sifo evavaga, ungobu 3 koroko iribanunguse ireno, genembo eni fira isaghausira. Genembo ainda tamo asugari mo,usasa bekári. 31 Aimi namokena sisira,‘Cornelius, ni banunguse evetu genembosonemberaesa ava gido, God ni erekotira.32 Gegenembo mendeni dirigaso ya reighiJofa aminda, genembo javo Simon Peter,ava ategi e ningore! Genemboá nu nundanunombo Simon kena esa ojira amindairira. Simon resena emo, nu sino fukada anoso ava simbuge budo monidae oririeraira. Ya nunda kambo eva tinguda iraritambarera,’ aminge setiri, 33 na eredo niaghi eteno, namoá kotedo refesa. Namaneoroko eminda, God da dombuda totoruge-teri. God nimokena rea sisira ava, sasoningari dae sedo, aghi eteno refesa.”

10:34-43 Peter Da Geka Eviri.34Setiri, Peter eredo sisira, “Godda dom-

buda evetu genembo isasambu inonori, avaoroko kasama eteni. 35 Mave God kakarause God da uju ava arira amo, nu Godda genembo o God da evetu arira. Tamofoyago, ingago, a yaghogo, ne isasambu in-onori. Namane Israel embo a namanendagitofu, namonde isambu God da dombudainonori. 36God nange nange giti Israel em-bokena nunda geka futusira ava niningu-sevu. A God nange nange evetu genemboisasambuda ari ekoko kote doyari dae sedo,Bajari Iesu Keriso dirigetiri fusira, a nundaBino Eveva, ábarago niningusevu. 37 Nekasama ereva: John nu bafataito ari dageka sisira ainda amboda, God setiri nundasaramana tomanako Galilee aminda gitiivegedo ira, Frovensi Judia aminda baragomindafu usira. 38 Ne Nasareth embo javoIesu, ainda bino ava niningusevu. God nunange nange nunda fakina a nunda AsisiKakara mutiri, vose Iesu kena asugusira,ava niningusevu. Kotugo Iesu nu AsisiKakara da fakina budo aimi, evetu gen-embo sonembuse setiri ne, Satan imi bun-detiri iriara ava, darigetiri ne jejebuguseraábarago niningusevu. 39 Iesu nu Jusi embo

da reighi aminda, a Jerusalem aminda reaetiri siroretiri gosusera ava, namane osasari dae erera. Jusi embone Iesu budo arafadetero ambududurusira. 40Avata sifo etod-aba naká dadabetiri, God setiri Iesu am-barida ghe jebuge eredo fira, isagha usira.41God anakora namanenunda bino ava, osasaoro dae sedo gategusira. Ava sedo, Iesunu natofo isambukena jo isagha aeri. Nuambarida ghe jebuge eredo, namanekenafira isagha etiri, nu namonde dabade uvubayau riseri. 42 Amingedo, namane Godda Bino Eveva budo yama vironu saoro,natofo ningoro dae sisira. A kotugo, nusifo amboda evetu genembo, ambari emboa jebuga embo isasambu ijujedo, nenda arieveva a ari ekoko daminomutare dae sedo,God numoá gategusira ábarago, namanesaoro natofo ningoro dae sisira. 43AGod daferoveta barago Iesu dae eminge gembudoghuseri:‘Mave numo tumonduse nunda Geka

ningarira amo, nunda javo dafakinaimi, God nunda ari ekokokote doyarira.’ ”

10:44-48 God Nunda Asisi Kakara Mutiri,Jusi Embo Da Gitofukena Vose Asugusira.

44 Peter aminge siri, God da AsisiKakara vose evetu genembo Peter da Gekaniningusera aikena asugusira. 45 Avori,God gitofokena barago nunda Asisi Kakaramutiri vose asugusira amo, Iesu dadorevare mendeni Israel embo reighi Jofaghedo fusera aimi gido, dudukughuseri.46 Gitofuá God dae sakai sero avivajovereghetiri, ne geka dombu eni dombueni jo giti kasama ae usera aimi, Godda sakai siseri. 47-48 Amingero, Peternunda kokomanakena sisira, “Givu! KauGod namondekena nunda Asisi mutirivose asugetiri dubo kotisera amingaava, namondeda gitofu eikena nundaAsisi Kakara mutiri vose asugetiri duboerekotera. Ava sedo, namonde ne bafataitoarera amo, mave amboda jo ghoghorasae arira tano?” aminge sedo setiri, neeredo nenda gitofu Iesu da javoda bafataitouseri. Etero, Cornelius mane ne, Peter sifomendeni nemonde dabade irari dae siseri.

1111:1-18 God Rea Gitofukena Usira Ava, Peter

Jerusalem Aminda Osa Sisira.

Page 209: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 11:1 206 Ekaresia 11:211 Jusi embo da gitofu nange nange

God da Geka ningido tumondusera ava,Iesu da ambo jimbi a nunda natofoisambu Frovensi Judia aminda iriara aimi,nininguseri. 2Ava ningido, evetu genembomendeni kotiseri, “Avori, namondedagitofu ne Iesu da natofo ari dae sarera amo,nenda vika mendo anoso ava gafugarera.Aminguse, ne namonde Israel embo dakaugo edo irarera.” Aminge kotise, nePeter kaifa useri. Kaifa ero, Peter iranemokena Jerusalem aminda teterusira.Teretiri, ne eredo ghoghora siseri, 3 “Niredae gitofukena esa isesi? Ne nenda vikamendo anoso jo gafugae irero, ni nemondedabade anumbedo bayau riseva amo, gekabekári, ai?”

4-5 Aminge setero ningido, Peter eredo,nu rea usira, a God rejoá setiri sirorusiraava, ijugari kasama aoro dae sedo, gekasisira, “Nanda nano namendi, na tuturodaghe sido yarena. Na reighi Jofa amindabanunguse, diti mokoi gosuseni. Utu afige-tiri, na roera eni embo mindafu avavagagosuseni. Embo amo, tingu sovenisovenidighido fitero vosefira nanda dombudafefetusira. 6 Fetetiri, ainda jokáda fugegosusena amo, sino fuka, jingabu, kaisiararafa, a rika ava gosuseni. 7 Goseno,beka namokena eminge siri nininguseni,‘Peter, eredo de oje mindi!’ 8 Setiri, nasiseni, ‘Tefo, Bajari! Nine seteso na-mane Israel embo roera eregosena evia,reeta use jo mindae eraera. Roera emoekori. Na itako jo mindae eraena,’ amingeseteno, 9-10 beka sekago utuda ghe sisira,‘God roera mindaso dae sarira amo, eráekova seose!’ aminge sedo, umbu etodabanaká geka daba ava sisira. Setiri dadabe-tiri, roera isambu jovereghe utuda vitisira.11 Vitíri, gegenembo etodaba naká dirige-tiri Sesaria ghedo fera, sifo daba amindabuvurutuseri. Kambo nane avido ghusenaaminda fera buvurutuseri. 12 Buvurutero,Asisi Kakara namokena sisira, ‘Ni gitofudaeerá dubo mema eose! Ni eredo, nemondedabade yasivu!’ aminge setiri, namondedanatofo gegenembo 7 eminda fetirera aimieredo, namane gitofude dabade reighiSesaria aminda era buvudo, Cornelius dakamboda teteruseri. 13 Teretero, aneyanange teredonunda kamboda fetirise, gekasiri niningusira ava, Cornelius setiri na-

mane nininguseri. Amo, aneya numo-kena eminge sisira, ‘Ni genembo eni dirigeyama, genembo javo Simon Peter nu redairira ava ategi e ningare! 14 Nune gekasirurari ningido, ninda natofode dabadetumondaovo gido, God nenda ari ekokokote doyarira,’ aminge setiri dadabetiri,Cornelius nu aghi etiri na numokena iseni.

15 “Ena buvudo, geka seno ainghaedabade, Asisi Kakara anakora vose evetugenembokena asugerirare. Amo nu, gitinamondekena vose asugusira. Kau dabaaminga ava nu, evetu genembo gitofureighi Sesaria aminda totorugusera, aikenavose asugusira. 16Vose asugetiri, na Bajarida geka evia kotiseni:‘Kau John Bafataito Ari Kato uvuimi, bafa-

taito edo ghusira, kau daba amingaava, na amboda Asisi Kakara nemokena

mutarena,’geka ava firi kotiseni. 17 Namonde Jusiembo Bajari Iesu Keriso tumondero gido,God namondekena nunda Asisi Kakaramu-tiri vose asugusira. Kau daba aminga ava,God namondeda gitofukena nunda AsisiKakara mutiri vose asugusira. Amo is-aghari. Ava sedo, God rejoá usira ava gido,na God da uju ava jo buregaeri.”

18Aminge setiri ningido, evetu genemboJerusalem aminda totorugedo ghoghorasisera amo, ne ghoghora dodo, God daesakai sise, eminge siseri, “Namonde Jusiembo da gitofu nange jebugaetera aindae,God emboro rerebusira. Kau namondeavavaga, ne God tumonduse nenda ariekoko vujegarera amo, ne jebugedo evovo-dae irarera,” aminge siseri.

11:19-30 Evetu Genembo Antiok Aminda,Iesu Da Bino Ningido Tumonduseri.

19 Stephen detero ambududurusiraainda sifoda, Iesu da gitofu ne eredo,Iesu da natofokena fakarago use bouvufuturureoro mema itatamedo ghuseri.Amingedo, Iesu da dorevare oju sumbudoreighi mendenikena iseri. Mendeni ojusumbudo era reighi Foenisia amindabuvurutuseri. Buvudo, Iesu da Bino nendanatofo Israel embokena seoro ningidoghuseri. 20 Kotugo, Iesu da dorevaremendeni, Cyprus embo a Sairin embo,ne eredo era Antiok aminda buvudo, Jusiembo da gitofukena Bajari Iesu da BinoEveva ava, vironu sedo ghuseri. 21 Ne God

Page 210: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 11:22 207 Ekaresia 12:11da fakinaimi vironu seoro ningido, evetugenembo digari Bajari tumondedo ghuseri.

22 Amingero ningido, Iesu da natofoJerusalem aminda eredo, Barnabasdirigetero Antiok aminda isira. 23 Irabuvudo, God nange nange esimbugetirinatofo dubo kotise ivuga usera avagido, nu ivuga edo sisira, “Dubo jokáisambu Bajarikena futuse irivu!” amingesisira. 24 Barnabas resena emo, nugenembo evevari. Asisi Kakara numokenavose asugetiri, nu dubo kotise tumondegogoghombedo ghusira. Ava sedo, nu gekaseari ningido, evetu genembo digari Bajaritumondedo ghuseri.

25 Amingero, Barnabas nu Saul tam-bari dae sedo, reighi Tarsus aminda isira.26 Ira buvudo, Saul tambu budo, nengaejovereghe fera reighi Antiok aminda bu-vurutuseri. Buvudo irero, Iesu da dore-vare digari totorugeoro, Saul nengae Barn-abas ghae ijuguse geka seoro ningidoghuseri. Amingero, ghaeko dabako dad-abusira. Reighi Antiok aminda evetu gen-embo ne tuturo edo, Iesu da natofo isam-budae, ‘Kuristini’ sedo ghuseri.

27-28 Sifo aminda, God da ferovetaAgabus a God da feroveta mendenindedabade, Jerusalem ghedo reighi Antiokaminda iseri. Era buvudo, Agabus nu AsisiKakara da fakinaimi eredo, amboda reasirorarira, ainda bino ava isagha setiri,evetu genembo nininguseri. Geka eviasisira: baimara mindafu beká ava reighiisambuda sirorarira. (Amo, baimara Romeembo da kotofuko Claudius da sifodasirorusira, aindae sisira.) 29Agabus da gekaningido, Iesu da natofo manaka garusesiseri, “Namonde nangedo namondedanatofo Frovensi Judia aminda irera, avasonembareri? Namondeda irari amindagosuse, sonemba mutoro yari baore!”30 Aminge sedo, moni dabade edo mutero,Saul nengae Barnabas ghae ava budo era,Iesu da natofo da babojegarikena muteroruruseri.

1212:1-5 Kini (King) Herod Nu, Iesu Da Dore-

varekena Fakarago Use, Bouvu Mutiri MemaItatamuseri.

1-2 Sifo aminda, reighi Galilee da kini(king) javo Herod nu, eredo Iesu dadorevare mendeni aikena fakarago use,

bouvu mutiri mema itatamuseri. Herodsetiri, nunda mendenii John da koro Jamesava, kaiyaimi jetero ambududurusira.3-4 Ambiri, Jusi embo ava ningido ivugauseri. Ivuga ero gido, Herod setiri nundaisoro kakato era, Peter sandi budo Yisti(Yeast) Kanangara Ari da Kirumo+ da sifoaminda, diburada fifituseri. Etero, diburaaminda kaifa kakato isambu 16 aimi Peterkaifa edo ghuseri. Goroto avononde avainono gegenembo avononde aimi foamakaifa edo ghuseri. Herod nu Peter buya Jarige Yari da Kirumo+ ainda amboda,Jusi embo da dombuda koto ari dae sedokotisira. 5 Peter diburada iriri, ne kaifaedo ghuseri. Kaifa edo ghusera avata,Iesu da dorevare ne fakina edo God kenabanungedo ghuseri.

12:6-19 God Sonembetiri, Peter DiburadaGhe Fira Buvurutusira.

6 Herod nu, Peter bu diburada fitido,Jusi embo da dombuda koto ari dae sedo,sifo fifitusira. Ainda tumba daba aminda,kaifa kakato etoto naká aminda kaifa ero,Peter nu nenda soroda asi seiniimi (chains)ungoda bundetero ainghae fase avisira.Dibura kambo guro békada, kaifa kakatomendeni kaifa edo ghuseri. 7 Peter faseavíri, aneya fira isagha iri, usasai Peterda vasa aminda janimbusira. Janimbe-tiri, aneya Peter da tamonda jighido, dere-tiri diti fangutusira. Fangetiri, “Peter,ni totoi ere!” setiri, asi seiniá tofo vu-jegusira. 8 Vujegetiri, aneya Peter kenasisira, “Ninda ifu dighari a ninda atajogha, bu dighi simbuge yasi!” amingesetiri, Peter eredo amingiri, aneya sisira,“Ninda tamo asugari asuge, nangae yaore!”9 Aminge setiri dadabetiri, Peter eretiri,aneya nu giti etiri nu ambo gaedo, nen-gae dabade diburada ghe buvari dae ise,Peter bunise kotisira, “Emo aturu erena,ai, bekári?” 10 Kaifa kato eni emborogaje fetiriri era darigedo, era kaifa katoeni sekago emboro gaje fetiriri darigedo,dibura da guro auriimi usera ainda békadabuvurutuseri. Guroá afigaresa amo, yaisaghada buvudo, reighi Jerusalem amindadeingharesa. Aminda buvero, guro tofomandi afigetiri, era isaghada buvudo nen-gae emboroda ise, aneya Peter da dombudamanjisira.

11 Etiri, Peter kotisira, “Emo bekári. Ba-jari nunda aneya dirigetiri ojira, Herod

Page 211: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 12:12 208 Ekaresia 13:4-5

da fakina buregedo, na diburada ghedounumbe bu fitiri isaghada buveni. Herodda uju a Jusi embo da uju namokena josirorae arira.”

12 Ava kotise, nu John Mark noi javoMary, ainda kamboda isira. Evetugenembo digari totorugedo banunguseirero ainda sifoda, Peter ira buvurutusira.13-14Buvudo, furu ainda guro békada fetedogoingoinghiri ningido, ne saramana katojavo Rhoda setero ira, kambo guroda, Peterda beka ava ningi kasama usira. Ningikasama edo, dudukughe furu da guro joafigae, nu ivugaghae jovereghe kambodasufusira. Sumbudo ira kamboda teredosisira, “Peter ojira furu oinda guro békadafetirira.” 15 Aminge setiri ningido, nesiseri, “Ni daghedo resesa tanojo!” avasetero, nu kovionoghae sisira, “Na bekáresena,” setiri, ne mino siseri, “Avose,detero ambiri nunda dangio ava gesitanojo,” aminge siseri.

16 Aminge sero, Peter nu goingoinghusefetiriri ningido, ne guro afigedo Peter ági dudukughuseri. 17 Dudukughero, Peternemokena ungoi de fafutuse, erama bekaseore dae sedo, buregusira. Edo, Bajarinange nange setiri nu buvurutusira ava,isambu isagha setiri dadabetiri, emingesisira, “Setena ava, James kena a Iesuda dorevare isambukena sevu ningore!”aminge sedo, Peter ne dodo isira.

18 Sifo atetiri, dibura da kaifa kakatoeredo, Peter tava e bune jaredo, oju usebeka dadabuseri. Aminguse, ne tofotofo se nininguseri, “Peter nange nangedobaghimbeti?” 19Aminge sero, Herod eredotava aoro dae sisira. Avata, ne Peter tavausera, jo tambae etero, Herod nu kaifakakatoá bu koto etiri dadabetiri, setirinunda kaifa kakato amo budo era deteroamomonjeguseri. Amomonjegusera aindaamboda, Herod Frovensi Judia dodo ira,reighi Sesaria aminda anumbusira.

12:20-25 Kini Herod Dara Edo Ambududu-rusira.

20 Ainda sifo aminda, Herod nu Ta-iar a Saidon embokena janje eko useirei. Aminguse iriri gido, ne eredo gekadabade se ningari dae sedo, Herod kenaiseri. Era buvudo, ne giti Herod da kambokaifa kato javo Blastus de komana useri.Amingedo, ne mainungari dae sedo, Herod

kena teteruseri. Ainda susu mo: ne Herodda reighida nenda bayau ombudo ghuseri.

21 Herod sifo fifitusira á fira buviri,nu gogho edo, kini da anumba vasaaminda anumbedo nemokena vironusisira. 22 Setiri dadabetiri, ne siseri, “Omojo evetu genembo da geka iraeri. Omo godeeninda gekagori,” aminge sise ivugaghaekoko siseri. 23 Sero, God da aneya nu Heroddorusira. Herod nu evetu genembo dageka ava ningido, jo buregae usira aindaesedo, God nunda aneya dirigetiri fira setiri,Herod jifa ai mindiri ambududurusira.

24 Sifo aminda, God da Geka avasirureoro, ivegedo irureari evetu genemboningido tumondedo ghuseri.

25 Barnabas nengae Saul ghae baimarada moni budo fusera ava, mutero bero,ne John Mark bu nemonde dabade era,Jerusalem ghedo jovereghe reighi Antiokiseri.

1313:1-3 Ekaresia+ Imi Barnabas Saul Ghae

Gategetero Ne Iseri.1 Reighi Antiok aminda, Iesu da natofo

jokáda, God da feroveta mendeni aijuga kakato mendeniimi, dengoro indidoghuseri. Amo, Saul, nunda komanaBarnabas, Simeon (nunda javo Ingagoseraera), Sairin embo Lucius, a Manaen(nu anakora Kini (King) Herod ghae dabadefaiya edo ghusira), aimi dengoro indidoghuseri. 2 Gegenembo resena emo, Godkena bayau kanangara edo banunguseirero, Asisi Kakara nemokena sisira, “NaSaul nengae Barnabas ghae gategeteno,ne nanda uju ava use, nanda saramana eniarera. Nanda saramana aoro dae sedo, nebu esimbugaovo dae resena.” 3 Amingesetiri ningido, ne sekago God kena bayaukanangara edo banunguse nenda ungo,Barnabas nengae Saul ghae da tamondafitido esimbuguse, ne dirigetero iseri.

13:4-12 Barnabas Nengae Saul Ghae, Kae DaBajari Eni Ava Bureguseri.

4-5 Asisi Kakara nu Saul nengae Barn-abas ghae dirigetiri yari dae use, gimasaJohn Mark nemo sonembare dae sedobudo, reighi Antiok dodo reighi Selusiaaminda vosera buvudo, ghakada+ vosedosirige era butu Cyprus aminda buvuru-tuseri. Butu aminda buvudo, reighi javo

Page 212: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 13:6 209 Ekaresia 13:22Salamas aminda, ghaka+ darido vivituseri.Vitido, ne era Jusi embo da dengoro in-dari kambo+ mendeni aminda God da Gekaijugedo ghuseri.

6 Etero dadabetiri, ne eredo reighi Sala-mas dodo, agada sembera reighi Peifosaminda buvurutuseri. Buvudo, ne Jusiembo genembo eni javo Bar-Jesus avatafuseri. Genemboá nu kae da bajari eniri.Bar-Jesus nu tofo sakai sedo ghuse, gun-gubo eminge sedo ghusira, “Na God daferoveta eniri,” sifo ghousa evia evetu gen-embokena aminge sedo ghusira. 7 Butuainda kotofu Sergius Paulus, nu genembojiro munju evevari. Bar-Jesus setena amo,nu anakora Sergius Paulus ghae komanausira. Avori, Sergius Paulus resena emo,nu eredo God da Geka ningari dae sedo,aghimutiri ira setiri, Saul nengae Barnabasghae numokena iseri. 8 Era buvurutuseraavata, kae da bajari Bar-Jesus (namondeGreek gekaimi Elymas seraera), nu eredo,erá butu ainda kotofu nenda geka ningi tu-mondeure dae sise, Barnabas nengae Saulghae buregusira. 9 Etiri, Asisi Kakara nuSaul (o nunda javo eni Paul seraera) avasonembetiri, dubo kotise Bar-Jesus ava go-suse tatasegusira. 10 Tataseguse sisira, “NiSatan da eniri. Ni ari eveva, geka eveva,a irari eveva ava isambu, buregeraesa. Niari ekoko aimi, evetu genembo dereraesa.Ni God da Geka beká ava jighi jovereghegungubokena fitiraesa. 11 Ava sedo, orokoBajari nunda ungoi siregari ni diti digoiari sifo sevo jo gae iraso, amboda sari je-bugedo garesa,” aminge siri, Elymas (o Bar-Jesus seraera) ava, roera eni kau rofomada kaugo aimi, tumba beká edo vose firaafuregetiri, nu diti eko usira. Amingetiri,aminda ya foa ghari bunise, evetu gen-embo enii foa ungoda bu deinghaoro daeuju usira. 12 Etiri, butu ainda kotofuá nurea sirorusira ava gido, Bajari tumonduse,nunda Bino aindae dudukughusira.

13:13-52 Frovensi Pisidia Aminda, Iesu DaBino Ava Vironu Sedo Ghuseri.

13 Etiri, Paul nunda kokomanade dabade,Peifos ghedo ghakada+ vosedo era FrovensiPamfilia aminda buvudo, reighi javo Pergaaminda, ghaka+ do vitido, John Mark nusifo aminda ne dodo, jovereghe Jerusalemisira. 14 Paul nengae Barnabas ghae

reighi Perga dodo era, frovensi eni Pi-sidia aminda teredo, era reighi Antiokbuvurutuseri. Antiok resena emo, nureighi eniri. Kotugo Antiok Frovensi Syriaaminda irira amo nu, reighi eniri. Amindateredo, Jangutari da Sifoda, ne era Jusiembo da dengoro indari kamboda+ tereanumbuseri. 15 Anumbetero, Moses daGeka a God da feroveta da geka mendeniava tegetero dadabetiri, dengoro indarikambo+ da babojegari setero, eniimi iraPaul nengae Barnabas ghaekena sisira,“Nanda nano namendi, kotovo inono ariraamo, ne fuvu! Geka saovo ningido namanetamo feghare!”

16 Aminge setiri, Paul nu eredo ungojighiri eretiri de fatido sisira, “Namanendanatofo beká Israel embo, a namanendagitofu mendeni God tumonderaeva, aindedabade totorugetevo, ne ategi beká avaerena. Ningivu! Na geka itako saononingovo dae resena. 17 God anakoranamane Israel embo da abuamane avagategusira. Gategetiri, namanenda abua-mane era Egypt aminda sabua+ edo iriari.Amingero, God sonembetiri ne digarigosiroretero, God nunda fakinaimi etiri, neEgypt ghedo buvurutuseri. Buvudo era,reighi uvu iraede aminda birurughuse nedara edo ghuseri. Amo, ne God da Geka joningae edo ghuseri, a God da Geka jo tu-mondae edo ghuseri. 18Amingedo ghuseraavata, God nenda ari ovia gi dodo ghiri,ghaeko 40 ava dadabusira. 19 Etiri, Godnu Frovensi Keinan aminda, natofo oroisambu 7 ava detiri sirivo useri. Sirivoero, nu setiri namane Israel embo Keinanaminda kokotofu useri.

20 “Etero, God nu natofo tavo aoro daesedo, nenda giti jighari ava nune gategedoghusira. Eari, ne namanenda abuamaneava tavo ero, ghaeko 450 ava dadabetiri,God da feroveta eni javo Samuel sirorusira.21 Siroretiri, namanenda abuamane ne,tavo kakato God gategedo ghusira ava im-boe edo, kini (king) gategedo mutare daesedo, God kena benunu siseri. Setero,God nu genembo javo Saul ava gategusira.Genemboá nunda oro Benjamin, numamojavo Kish. Numoá gategedo setiri, nu kiniusira. Edo irise, ghaeko 40 ava dadabusira.22 Avata God nu Saul imboe edo setiridarigetiri, God nu David ava gategedo se-tiri, David nu Israel embo da kini usira. God

Page 213: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 13:23 210 Ekaresia 13:43nu eminge kotedo David gateguse emingesisira:‘Jesse da mandi David, na dubo bu

gogoghomberaena. Na rejoásarena, nu ava arira,’

God aminge sisira. 23 David resena, eindaimendi eni mo, Iesu ri. God namane Israelembo da ari ekoko kote doyari dae sedo,beka gagojuse, Iesu dirigetiri fusira. 24 Iesujo furae iriri, John nu giti fusira. Firabuvudo, Israel embokena irise, nenda ariekoko vujegedo doyoro dae sise, vironusedo ghusira. Seari ningeoro, John nebafataito edo ghusira. 25 John da saramanadadabari dae iri, nu eredo eminge sisira:‘Ne nange nange erekotevu? Na mavejori?

God Genembo gategedo furare daesisira, jo namo iraeri.

Kote givu! Genembo amo amboda furarira.Na ijoghakori, nu teria bekári,’

John aminge sisira.26 “Avori, nanda nano namendi, Abra-

hamda sasingu a kotugonamanenda gitofueminda tumonde baingheraeva, God na-monde nange sonembari jebuga tambar-era ainda binó ava namondekena mutiriojighira. 27 Namonde God tumonderaeraavata, Iesu namondeda ari ekoko seghefugari dae sedo fusira ava, evetu gen-embo Jerusalem aminda nenda baboje-garide dabade, ne buniseri. Ne Jangutarida Sifo evovodae God da feroveta da gekategedo, ainda tuka jo kasama ae edoghuseri. Jo kasama ae edo ghusera avata,Iesu daoro ambare dae sero, God nu reanunda ferovetakena osa saoro dae sisira,ainda beká ava isagha usira. 28 Ne Iesudaoro ambare dae sedo, nunda ari ekokotava usera avata, jo tambae edo, nu Romeembo da kotofu Pilate kena, Iesu dari am-bare dae sedo benunu siseri. 29 Amingero,God rea sisira amo, geka isambu isaghausira. Etiri dadabetiri, Iesu ambiri gido,mendeni era nunda tamo korosida ghebudo era furuguseri.

30 “Amingetero, God setiri Iesu ambaridaghe jebuge erorusira. 31 Iesu jo am-bae irise, evetu genembo mendeni nundakarona edo, nemonde Frovensi Galileeghedo Jerusalem isera amo, nu ambaridaghe jebuge erorusira ainda amboda nemo-kena isagha eari gido ghuseri. Gidoghusera ava, ne oroko Israel embokena Iesuda Bino ava osa seraera.

32-33 “Namane aindae sedo God da Binoava sari dae sedo refera. God nu bekagagojuse, rejoá namanenda abuamanekenasisira, oroko ava namondekena isaghaetira. Iesu jebuge erarira aindae, God setirine nunda Yaru Divari Buku aminda, tanoetoto ainda jokáda eminge gefuseri:‘Ni nanda Mandiri. Na oroko nimokena

resena, “Na ninda Afa bekári,” ’aminge gefuseri. 34 Kotugo God nangesari, Iesu ambarida ghe jebuge eredo irarinunda tamo jo betae arira ainda geka ava,God setiri nundamendeni eminge gefuseri:‘Na nange David kaifa use esimbuge

gogoghombusena aminga ava, nibarago kaifa use esimbugarena.’

35 Kotugo tano eninda, God eminge setirigefuseri:‘Ninda saramana kato ninda geka ningi

gogoghombarira. Ava sedo, ni sasonunda tamo jo ofofoda betae arira,’

aminge gefuseri.36 “David nunda sifoda, God da uju ava

use, God da Geka ningido ambududurusira.Ambiri, budo era nunda nombuamane dadengesida furugetero nunda tamo betisira.37 David da tamo betisira avata, God se-tiri nunda Genembo ambarida ghe jebugeerorusira, ainda tamo jo betaeri.

38-39 “Avori, nanda nano namendi, kotegogoghombevu! Namane nangae Iesu dajavoda vironu seraera amo, God nangenange ari ekoko kote doyeraira ava, Iesuda javoda ijugeraera. Moses da Gekaiminamonde jo God kena jebugae arera Avatamave Iesu da javoda tumondarira amo,God nunda ari ekoko kote doyari, nu je-bugarira. 40 God da feroveta rea sisera ava,erá nemokena siroreure dae sise, kaifa egogoghombevu! Feroveta amo, ne emingesiseri:41 ‘Dere jirari kakato, kote givu!Na saramana eni aononenda sifoda sirorari

gido, ne jo kasama ae areva.Mave ainda beká ijuge gogoghombarira

avata, ne jo ningido tumondaeareva.

Ava sedo, gido dudukughuse ambuvu!’ ”42 Paul nu geka aminge setiri dadabetiri,Paul nu Barnabas ghae eredo era, dengoroindari kamboda+ ghe buvurutero natofosiseri, “Fura eninda, Jangutari da Sifodafuvu, geka sekago saovo ningore!” amingesiseri. 43 Sedo, Jusi embo mendeni a Jusi

Page 214: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 13:44 211 Ekaresia 14:9-10embo da gitofu mendeni God tumondedoghusera aimi, ne isambu eredo Paul nengaeBarnabas ghae da amboda iseri. Ero, PaulBarnabas ghae mo, natofo God da Gekaningoro dae sedo, a God fakina futusiraava baoro dae sedo, nengae dengoro in-duduseri.

44 Fura dabako dadabetiri Jangutari daSifoda, evetu genembo isambu reighi An-tiok aminda, Bajari da geka ningari daesedo fera totoruguseri, daba daba jo fu-raeri. 45 Totorugetero, Jusi embo, evetugenembo digari totorugusera ava gido, nedubo mema useri. Evetu genembo isambuPaul nengaeBarnabas ghaeda geka tumon-dusera aindae, dubomema use, erama Paulgeka seure dae sise bureguseri. Buregedo,Paul nengae Barnabas ghaekena dombudasiseri.

46 Sisera avata, Paul nengae Barnabasghae jo oju ae, ne fakina edo siseri, “NeIsrael embori. Ava sedo, namane God daBino ava giti nemokena sarera. Avata na-mane setero, ne buregetevu. Aminguse, neGod da jebuga ava imboe use dotutereva.Dotutereva ava sedo, namane ne dodo gito-fukena yari dae erera. 47 God namanekenasisira, ‘Na nemo kotise geka evia anakoraseteno gefuseri:“Gitofu nanda usasa gaoro dae sedo, nane

ne dirigerena.Ne dirigaono yama, evetu genembo

isambukena jebuga da emboroijugareva,” ’

God aminge namanekena sisira,” seteronenda geka dadabetiri, 48 Israel embo dagitofu ava ningido ivuga use, Bajari daBino ava ningido sakai siseri. Avori, Godevetu genembo mendeni, jebuga evovodaeirari baoro dae sedo, anakora gategusiraava, ne tumonduseri. 49 Evetu genembodigari reighi aminda irise, Bajari da Binoava ningido eredo, reighi digari aminda iseosa sedo ghuseri.

50 Amingero gido, Jusi embo ne reighi dababojegari da ghamo, a gitofu evevetu daghamo deretero erorusira. Evevetu amo,ne kokotofu da eveveturi. Ne nenda kikidodo fera, Israel embo da kiki tumonduse,God tumondedo ghuseri. Ne isambu eredo,Paul nengae Barnabas ghaekena fakaragouse ondiseri. 51 Ondero, Iesu da ambo

jimbi Paul nengae Barnabas ghae, era bu-vudo ne simbora use, reighi ainda fonjanenda atada ava danghetero vovosusira.Amingedo, ne era reighi Aikoniam amindabuvurutuseri. 52 Iesu da dorevare sekaAntiok aminda tumondusera amo, ne ivu-gaghae irise, Asisi Kakara da fakinaimidubo kotedo ghuseri.

1414:1-7 Reighi Aikoniam Aminda, Paul Nen-

gae Barnabas Ghae Vironu Sedo Ghuseri.1 Reighi Aikoniam aminda, kau daba

aminga ava etero sirorusira. Paul nen-gae Barnabas ghae, Jusi embo da den-goro indari kamboda+ era vironu seteroningido, Jusi embo digari nenda gitofudedabade Iesu tumonduseri. 2 Etero, Jusiembo mendeni jo tumondae iriara aimieredo, Iesu da natofo ava imboe aore daesedo, gitofu mendeni da ghamo dereteroerorusira. 3 Iesu da ambo jimbi mo,ne ghousa beká ava reighi daba amindairise, fakina edo Bajari da Bino ava vironusedo ghuseri. Amingero, evetu genembonatofo tomanako nange nange nunda Binoningido, “Geka bekári,” sise tumondaeteraava kotise, Bajari nu fakina nunda ambojimbikena mutudo ghusira. Muteari, netano mendeni mendeni eoro evetu gen-embo ne jo gae iriara ava, nenda gi-tida siroreari gido ghuseri. 4 Reighi danatofo isambu sarigedo dubo etoto kotedoghuseri: mendeni mo Iesu da ambo jimbitumondedo ghuseri, a mendeni mo Jusiembo tumondedo ghuseri.

5 Aminguse, Jusi embo da gitofumendeni, a Jusi embo mendeni, nendababojegaride dabade eredo, Iesu da ambojimbikena ari fakarago fakarago ava arikotise, ghamanai daoro amboro dae siseri.6 Setero ningido, Paul nengae Barnabasghae ere sumbudo era, Frovensi Laikaoniaaminda teredo, reighi Listra a Derbiaminda buvurutuseri. 7 Listra, Derbi, areighi mendenimendeni aminda irise, Iesuda Bino Eveva ava vironu sedo ghuseri.

14:8-20 Reighi Listra Aminda DaraSirorusira.

8 Reighi Listra aminda, genembo enidaguna ava siroredo, jo ya foa ghae edoghusira. 9-10 Genembo amo, Paul da geka

Page 215: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 14:11 212 Ekaresia 14:28ningido tumondusira. Tumondiri gido,Paul kotisira, “Genembo emo tumondegogogho erira ava sedo, sarena amo, nujebugarira,” aminge kotise, genemboá fugegido beka mindafu, “Ere fete!” setiri,jorughe ere atai fetedo ya foa ghusira. 11Yafoa ghiri gido, Paul nu rea etiri sirorusiraava kasama edo, evetu genembo digarieredo nenda reighi Laikaonia da gekaimikoko sise siseri, “Namondeda gode mo,gegenembo etoto naká jinendo evia voso-jigherere.” 12 Aminge sedo, ne nendagode eni Zeus seraera ava, Barnabas kenajighido, a kotugo Paul geka sedo ghusiraaindae, nenda gode eni Hermes seraeraava, numokena jijighuseri. 13 Edo, nendagode Zeus da kambo itako soka fefetusira,ainda fristiimi burumakava (bulls) da kan-dana mendeni a joba mendeni ava kam-boda ghe bu fira, Paul nengae Barnabasghae da kamboda buvudo furu bekadafefetusira. Nu, evetu genembo totoru-gusera ainde dabade, Paul nengae Barn-abas ghaekena banunguse, joba dungoroavare dae sedo uju useri.

14 Barnabas nengae Paul ghae avaningido, nenda tamo asugari ava jighitoreredo, evetu genembo totoruguseraainda jokáda sufuse, beka mindafu siseri,15 “Ne nangerevu? Namane gegenembobeká nemoá avavagori. Namane God daBino Eveva ava saoro ningovo dae sedofuseri. God nu roera isambu utuda, endada,a evada etiri sirorusira. Nu fakina katori.Sukaru evia seteva amo, Hermes a Zeus, nejo namonde sonembae arera. 16God nu gitievetu genembo doyeari nenda uju ava edoghuseri. 17 Avata God numoá kasama aovodae sedo, nunda tano fitiraira. Nu seariborija dido bayau siroreraira. A nu bayaumuteari gido ivuga eraeva,” aminge siseri.18 Paul nengae Barnabas ghae amingeghoghora sise bureguse beka fakara bekáuseri. O durumuguse buregaetera amo, neanakora joba dungoro avaeti.

19 Jusi embo mendeni Frovensi Pisidiada reighi Antiok a reighi Aikoniam ghedofuseri. Fera buvudo, nenda geka a nendakotari ava dengoro indero, evetu genembodigari ningi tumonduseri. Jusi embo dageka tumondedo, evetu genembo ne eredoghamanai Paul detero du fasetiri, nu am-bariva kotedo, nunda tamo jumbudo era

isaghada buvurutuseri. 20 Buvudo, nundatamo aminda dotero fasiriri, Iesu da dore-vare era numo gari dae totorugetero, Paulnu jebuge eredo jovereghe ira reighidateterusira. Tere avero, sifo atetiri, nu Barn-abas ghae reighi Derbi aminda iseri.

14:21-28 Paul Barnabas Ghae DabadeJovereghe Iseri.

21 Era buvudo, Paul nengae Barnabasghae reighi Derbi aminda, God da BinoEveva ava vironu seoro, evetu genembodigari Iesu tumondedo, nunda natofoedo ghuseri. Ainda amboda, ne eredojovereghe era, reighi Listra aminda avidoera, reighi Aikoniam aminda avido era,reighi Antiok Frovensi Pisidia amindabuvurutuseri. 22 Buvudo, ne sonembeoroIesu da dorevare tamo feghedo fakinaedo tumondedo ghuseri. Sonembuse,eminge ijugedo ghuseri, “Dara sirorarira,namondekena. Avata namonde fak-ina edo tumondarera amo, namondeutuda terarera,” aminge ijugedo ghuseri.23 Reighi nunda nunda aminda, ne gitijighari kakato ava gateguseri. Aminguse,Paul nengae Barnabas ghae God kenabayau kanangara use, nunda dorevare nutumonde gogoghombusera, ava kaifa aredae sedo, Iesu kena benunu siseri.

24-25 Amingedo, ne eredo Frovensi Pi-sidia sembera, Frovensi Pamfilia amindateredo, reighi Perga aminda iseri. Erareighi Perga aminda buvudo, Iesu daBino ava vironu sedo, dodo era reighiAtalia buvurutuseri. 26 Buvudo, ghakada+vosedo jovereghe reighi Antiok, FrovensiSyria aminda iseri. Reighi Antiok re-sena aminda, Bajari nange sonemburu-rari Paul nengae Barnabas ghae nundasaramana aetera aindae, Iesu da dorevarene giti diriguse esimbuguseri. Saramanaresena emo, etero ojira evia dadabetira.27 Antiok aminda teredo setero Iesu dadorevare totorugetero, Paul nengae Barn-abas ghae eredo, ne kau nangego ava usedeinghusera da kiki ava setero nininguseri.God rejo etiri nemokena sirorusira, a Godnange nange Jusi embo da gitofukena em-boro afigetiri Iesu tumondusera, ava seteronininguseri. 28Etero dadabetiri, ne amindaIesu da natofode dabade sifo ghousa am-bari ava iriari.

Page 216: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 15:1 213 Ekaresia 15:1915

15:1-21 Jusi Embo Mendeni Fera, Moses DaAgho Dari Kaifa Aoro Dae Sisera Aimi, PaulBarnabas Ghaekena Beisiga Useri.

1 Aminda irero, gegenembo mendeniFrovensi Judia aminda ghedo fera reighiAntiok aminda buvudo, geka sembae sedoghusera, amo eviri: “Moses rea sisira avaari dae sedo, nenda vika mendo anosogafugareva amo, ne God kena jebugareva.O jo amingae areva amo, ne God kena am-bareva,” aminge sedo ghuseri. 2Ainda binoava ningido, Paul Barnabas ghae eredobeisiga use, ghoghora eko beká siseri.Beisiga etero gido, Iesu da natofo isambuaminda manaka gaedo, Paul Barnabasghae, a Iesu da dorevare mendeni Antiokaminda iriara ava gateguseri. Gategedo,ne yama Jerusalem aminda Iesu da ambojimbide dabade a Iesu da dorevare da babo-jegaride dabade, geka beká ningiavori, avase ningoro dae siseri. 3 Sedo, Iesu danatofo aminda iriara aimi, ne dirigeteroiseri. Ise, Frovensi Foenisia a Samariaaminda, Jusi embo da gitofu nange nangeGod tumondedo ghusera ava, Iesu da dore-varekena osa sedo ghuseri. Seoro, Iesu danatofo isambu ningido ivuga beká ava edoghuseri. 4 Paul Barnabas ghae nenda koko-manade dabade era, Jerusalem aminda bu-vurutuseri. Buvero, Iesu da ambo jimbia Iesu da dorevare nenda babojegaridedabade nati joká doruseri. Amingetero,God nange nange sonembetiri Jusi emboda gitofu Iesu tumondedo ghusera ava,osa siseri. 5 Setero, Moses da Geka kaifakakato+ mendeni Iesu tumondusera, aimieredo siseri, “Namonde Jusi embo da gitofumave Iesu tumondarera amo, nenda vikamendo anoso gafugedo, abua Moses daGeka kaifa e gogoghombaoro dae sarera.”

6 Aminge setero, Iesu da ambo jimbinemonde Iesu da dorevare da baboje-garide dabade, ainda geka ava manakagaruse se ningari dae sedo, totoruguseri.7 Totorugedo, geka se nininguse, Peter erefetedo sisira, “Nanda nano namendi, Godanakora namondeda gitofu nunda BinoEveva ava virono saono ningido, tumon-daoro dae sedo, namoá gategusira. Ava nekasama ereva. 8 God nu evetu genemboisambu da janje joká kasama eraira; ava

sedo, namondeda gitofu numoá tumonde-tero gido ivuga usira. Ava ijuguse, nundaAsisi Kakara mutiri vosedo nemokena asu-gusira. Namondekena giti vose asugusira,kau daba aminga ava, amboda nemokenavose asugusira. 9 Ava sedo, jo dombu eniiraeri. Namonde tumondusera aindae, Godnamondeda ari ekoko kote dotutusira. Kaudaba aminga ava, namondeda gitofu tu-mondusera aindae, God nenda ari ekokobarago kote dotutusira. 10 Namonde a na-mondeda abuamane, Moses da Geka kaifaarikena jo inono ae edo ghuseri, a na-mondeda gitofu barago, ne Moses da Gekakaifa arikena jo inono iraeri. Ava sedo, na-mondeda gitofu nenda vika mendo anosogafugaoro dae a Moses da Geka kaifa aorodae redae sareri? Namonde amingaorodae sarera amo, God da fakina ava deregosuse sarera. Tefo, namonde jo amingaearera. 11 Namonde Bajari Iesu da sonem-baimi tumonduse jebuguseri. Kau dabaaminga ava, gitofu ne Bajari da sonem-baimi tumonduse jebuguseri. Ava sedo,namonde jo amingae arera,” Peter amingesetiri, 12 natofo totorugusera ava ningido,beka dadabuseri. Beka dadabetiri, PaulBarnabas ghae eredo, God nange nangeeari, ne ari a tano mendeni mendeni eoro,nenda gitofu jo gae iriara ava siroreari,nenda gitida gi dudukughedo tumondedoghusera ava, osa siseri.

13 Amingetero, geka dadabetiri, Jamesnu eredo sisira, “Nanda nano namendi,ningivu! 14 God nange nange namondedagitofu dubo buraira, a nu nange nange gitinenda mendeni gategedo nunda tofodaerurusira ava, Simon Peter oroko isaghasetiri ningeri. 15 A God da ferovetamaneanakora daba ava sedo ghuseri. God daGeka eni gefusera amo, eviri:16 ‘Bajari resira, “Na amboda sekago

jovereghe foa David da kambobejetiri irira ainda sagho tutumbiava budo, sekago nane itarena.

17 Amingururono, evetu genembo isambunamo tava udo furarera. Oro isas-ambu ainda jokáda, evetu genembomendeni anakora gategusena ava,furoro nanda tofodae barena.

18 Geka evia kotise anakora sisena ava,oroko isagha resenere,” ’

aminge gefuseri,” 19 James nu amingesedo sisira, “Na erekotena, namondeda

Page 217: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 15:20 214 Ekaresia 15:40gitofu oroko God tumondari dae erera,aikena agho dari digari jo saoro fetae arira.20 Avata namonde reta (letter) gefuse,eminge saore, ‘Sino fuka dedo bu ya ovekevari da dombuda joba muturaera ava,erá bu mindeove! Kombo yagera erá eove!Sino fuka duboda ivasi aoro ambari ororojo vosae arira amo, erá mindeove! A ororobarago erá mindeove dae resera,’ amingesaore! 21 Ainda susu mo: reighi isasambuaminda, Jusi embo da dengoro indari dakambo+ aminda Moses da Geka tegutuse,Jangutari da Sifoda vironu seraera,” Jamesaminge sisira.

15:22-35 Reta (Letter) Budo Era Mutero,Tegedo Ivuga Useri.

22 Setiri, Iesu da ambo jimbi a Iesuda dorevare nenda babojegaride dabademanaka gaedo, gegenembo mendeni, PaulBarnabas ghae da karona edo Antiokaminda yaore dae gateguseri. Gateguse,gegenembo etoto naká natofo isambukakara use tumondedo ghusera, avagateguseri. Eni mo Silas, a eni mo Judas,o Barsabbas sedo ghuseri. 23 Gategedo, nereta evia gefuseri:

“Namane Iesu da ambo jimbi a Iesuda dorevare da babojegari isambuJerusalem eminda, namanenda nanonamendi Frovensi Syria, Silisia, a reighiAntiok aminda ategi

beká ava erera. Ne namane Jusi emboda gitofuri, avata namane ne ategi rorobeká ava erera. Yari budo givu!

24 Gegenembo mendeni Jerusalemghedo era nemokena buvudo dengoroindudero ningido, dubo mema usevaava, namane kasama erera. Avatagegenembo amo jo namane dirigaoroyaeri. Totofo nenda kotariimi iseri.25Ava sedo, namane totorugedo manakagaruse, aghi kakato gategedo dirigaoronemokena yaoro dae sise resera. Aghikakato resera emo, ne namanendakokomana beká, Barnabas Paul ghae dakarona edo yarera. 26 Paul Barnabasghae resera emo, ne Iesu da saramanaero, evetu genembo ne dari dae sisera,avata ne jo oju ae edo ghuseri. 27 A aghikakato Judas nengae Silas ghae reseraemo, ne nenda dombuda fetedo gekadaba ava siruroro ningareva. Namane

rea aovo dae sedo eregefera geka dabaevia bekaimi sarera. 28 Namane God daAsisi Kakarade dabade dubo dabako edoeminge resera, ningivu!

29 Sino fuka dedo bu ya ove kevarida dombuda joba mutarera ava, erá bumindeove! Ororo erá mindeove! Sinofuka duboda ivasi aoro ambari ororo jovosae arira ábarago, erá mindeove! Akombo yagera erá eove dae resera.

Ava jo ae areva amo, evevari. Avori,geka tano eviri.”

Avaka gembudo tano useri. 30 Tano edo,aghi kakato dirigetero era reighi Antiokaminda buvudo setero, Iesu da dorevareisambu aminda iriara ava totorugetero,reta nemokena futuseri. 31 Mutero budo,geka eveva ava tege gido, ivuga useri.32 Judas nengae Silas ghae, ne God daferoveta mendeniri. Ava sedo, nengaeeredo vironu janje ghousago siseri. Sero,dubo jamaghae ningido fakina aminda ru-ruseri. 33-34 Judas nengae Silas ghae ghousabeká iriara ava, yari dae sedo javi etero,Iesu da natofo ne dubo jamaghae diri-guseri. Dirigusera avata, Silas nu fefe-tiri, Judas nusukako jovereghedo, evetugenembo numo dirigetero fusira, aikenaisira. 35 Paul nengae Barnabas ghae baragoghousa beká ava irise, dengoro induduse,natofo mendeninde dabade Bajari da gekaava vironu sedo ghuseri.

15:36-41 Paul Barnabas Ghae Sarigedo,Reighi Nunda Nunda Iseri.

36 Ainda amboda, Paul nu eredo Barn-abas kena sisira, “Nangae ya, reighi ningia-minda giti Bajari da geka ava vironu sedoghusera, aminda yama natofo garera. Neeveva irera, ai tefo?” aminge setiri ningido,37 Barnabas nu John Mark ava bu yari daesisira. 38 Sisira avata, Paul nu John Markbu yari imboe usira. Ainda susu mo: gitinemonde dabade reighi mendenida era vi-ronu siseri avata, emboro soroda FrovensiPamfilia aminda, John Mark nu saramanadodo jovereghe isira. 39 Paul nu JohnMark bu yari imboe use, Barnabas ghaebeisiga ambariá useri. Amingedo, nengaesarigedo, emboro nunda nunda iseri. Barn-abas nu eredo John Mark budo, nengaebutu Cyprus aminda sembiseri. 40 Paul nuSilas nengae yari dae setiri, Iesu da natofone esimbuguse, God nunda dubo bariimi

Page 218: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 15:41 215 Ekaresia 16:16ne kaifa are dae banunguseri. 41 Etero,Paul nengae Silas ghae eredo era, FrovensiSyria a Silisia aminda vironu sirureoro,Iesu da dorevare isambu ningido, fakinaedo ghuseri.

1616:1-5 Paul Silas GhaeNeTimothyAva Budo

Iseri.1 Amingedo, era reighi Derbi buvu

darigedo era, reighi Listra aminda buvudo,Iesu da dorevare eni javo Timothy ava tam-budo kasama useri. Timothy da numamomo Greek embori, a noi mo Jusi embori.Noi nu Iesu tumondedo ghusira. 2 Iesuda dorevare isambu reighi Listra a Aiko-niam aminda, ne Timothy dae sakai sedoghuseri. 3 Seoro ningido, Paul nu Timothyghae deinghari dae sedo, Timothy budonunda vika mendo anoso ava gafugusira,Jusi embo da tano ijugari dae sedo. Aindabeká mo: Timothy numamo nu Greekembo ava, Jusi embo isambu reighi amindaanakora kasama useri. 4Nengae amingedo,Silas de dabade eredo iseri. Era, emborosoroda reighi mendeni mendeni amindabuvurutuse, Iesu da ambo jimbi a Iesu dadorevare da babojegari Jerusalem amindarea sisera, ava ningido kaifa aoro dae sedo,dengoro indido ghuseri. 5 Amingeoro avaningido, Iesu da dorevare reighi isambuaminda, ne tumonde gogoghombedo fak-ina edo ghuseri. Evetu genembo digariava ningido, Iesu tumonduse, fera Iesu dadorevare digari beká ava useri.

16:6-10 Paul Nu Reighi Troes Aminda Avise,Sono Rurusira.

6-7 Paul, Silas, a Timothy de dabadeeredo iseri. Asisi Kakara nu, eramane ya Frovensi Asia aminda vironu se-ore dae setiri ningido, ne Frovensi Asiadarigedo, Frovensi Frijia a Galesia amindasembera, Frovensi Misia aminda buvuru-tuseri. Aminda buvudo, ne Frovensi Bi-tinia aminda sembi yari dae ero, Iesu daAsisii ne buregusira. 8Buregusira ava sedo,ne dombu jovereghe Frovensi Misia sem-bera reighi Troes aminda buvurutuseri.9 Aminda buvudo, Paul nu avise sono ru-rusira. Sono jokáda, Masedonia genemboeni fetiriri gosusira. Genembo gosusiraaimi, numokena sisira, “Masedonia emindasembu fu, namane sonembase!” ava sono

rurusira. 10 Ava gido, eredo osa setiriningido, namane eredo Frovensi Masedo-nia sembi yari dae useri. Ainda tuka mo:namane sono da tuka kasama useri. Amo,God da uju mo: namane sembi ya Masedo-nia aminda, God da Bino Eveva ava vironusaeteri.

16:11-15 Reighi Filipai Aminda, Lydia NuVironu Ningido, Iesu Tumondusira.

11 Ava sedo, namane eredo ghakada+vosedo reighi Troes ghedo sembera,butu javo Samotres aminda teredo,avéro sifo atetiri, reighiá do sembera,reighi javo Niapoles aminda teteruseri.12 Teredo, namane reighi Niapoles dodoera Frovensi Masedonia jokáda teredo era,reighi mindafu eni javo Filipai amindabuvurutuseri. Filipai aminda, nati embone jo totofo nenda reighi ava kaifa aeedo ghuseri. Rome emboimi fera dighianumbedo, reighi ava nene kaifa edoghuseri. Filipai aminda buvudo, namanesifo tufako ava iriari. 13 Irise, Jangutari daSifoda, namane Jusi embo da banungarida vasa tambari dae kotise, reighida ghedovose uvu betuda iseri. Era buvu anumbedo,evevetu mendeni aminda totorugusera,aikena vironu siseri. 14 Evetu eni, nuTaiyataira eveturi. Nunda javo Lydia. Lydianu kokotofu da embo boka evevago ava,neuri fatido gembu simbugedo, aimi oriroedo ghusira. Lydia resena emo, nu sifoghousa ava God kena banunguse irei. Sifoaminda, Bajari setiri Lydia da jiro munjuafigetiri, nu Paul da geka nininguse kotegogoghombusira. 15Ningido, nunda natofoa saramana kakatode dabade bafataitouseri. Etero, nu sisira, “Na Bajari tumondegogoghombariá kotareva amo, ne fuvu,nanda kamboda avove!” aminge setiri,namane nunda geka tumondedo era,nunda kamboda avido ghuseri.

16:16-40 Dibura Kaifa Kakato, Nenda GitiJighari Iesu Tumondusira.

16 Sifo eni, namane sekago banun-gari vasada ero, gagara eni fira namanetafusira. Gagara amo, nu sukaru eko aimiasugetiri irei. Rejoá amboda sirorariraava, gagara nu sukaru da fakinaimi kasamaedo isagha sedo ghusira. Gagara amo,nu sabuari. + Ava sedo, nunda saramana

Page 219: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 16:17 216 Ekaresia 16:38aindamoni digarigo ava budo, nunda babo-jegarikena mutudo ghusira. 17 Namanetambudo gagara aimi, Paul da amboda isekori eminge sedo ghusira, “Gegenemboemo, ne God Teria Beká tumonduse nundasaramana eraera. Nenda geka ningarevaamo, God kena jebugareva,” aminge sedoghusira. 18 Sifo ava inono, aminge sise iriri,Paul nu janje eko etiri sukaru aikena sisira,“Iesu da javoda, gagara da jokáda ghe foabuvaso dae resena,” aminge setiri, sukarunu ava ningido fira buvurutusira.

19 Etiri, gagara ainda babojegari avakasama edo, moni bari da goroto dad-abari beká arira ava kotedo, ne eredo Paulnengae Silas ghae sandi budo koto vasadaera, Rome embo da gavana da kokotofu-dae futuseri. 20 Mutudo siseri, “Jusi emboetoto naká emo, namondeda reighi emindadara tomanako eteri. 21 Namonde Romeembo ava sedo, Rome embo da kiki anenda agho dari ava ningido amingeraera.Avata gegenembo emo, ne Jusi embo dakiki ningoro dae resera. Aminguse, nenamondeda agho dari erebejera.”

22 Aminge setero ningido, evetu gen-embo koto ningari dae sedo fera totoru-gusera, ne Silas nengae Paul ghae dari daesedo eroruseri. Amingero, kokotofu nePaul Silas ghae dari dae sedo, nenda tamoasugari jighi toreruseri. Amingedo, nendaisoro kakato ne ambíimi daoro dae sedo,siseri. 23 Setero ningido, isoro kakato nePaul Silas ghae budo, dari beká dedo, budoera diburada fitero teteruseri. Teretero,kokotofu ne dibura kaifa kakato da gitijigharikena, kaifa e gogoghombare dae sis-eri. 24 Aminge setero ningido, diburada giti jighari nu Paul Silas ghae budoira, dibura kambo aminda teredo, kaifa egogoghombari dae sedo, vasa soroda fifi-tusira. Aminda fitido, nenda ata faraghoivakimbuseri.

25 Vakimbetero irero, tumba ira sorodairi, Paul Silas ghae God kena yaru didivusebanungero, dibura gegenembomendeni neava nininguse irero, 26 dumo teria bekásumbiri, dibura kambo javi javi usira avateria beká usira. Etiri, dibura kambo daguro isambu tofo afigetiri, dibura gegen-embo da seini (chains) tofo vujege tefousira. 27 Dibura da giti jighari eredo,dibura kambo da guro isambu afigedo iriri

gido, nunda dibura gegenembo isambueredo sumbariá kotise, nu tofo je am-bari dae sedo, nunda kaiya voruda irisiraava ghonumbusira. 28 Ghonumbetiri, Paulnu ava kasama edo beka mindafu sisira,“Erá tofo jeose! Namane isasambu ir-era.” 29 Aminge setiri ningido, dibura dagiti jighari oju edo, nunda mendenikena,avaraka bu furoro dae sedo, sumbu PaulSilas ghaekena teredo, kauboi dari fetedoungo ata dadadaghusira.

30 Etiri dadabetiri, giti jighari nu eredonengae ungoda budo era isaghada buvudosisira, “Na nange nangedo God kena je-bugareni?” 31 Aminge setiri ningido, Paulnengae Silas ghae siseri, “Bajari Iesu tu-mondaresa amo, nimo a ninda natofode,ne isambuGod kena jebugareva,” 32amingesedo, ne dibura da giti jighari, nunda nato-fode, a nunda saramana kakatode dabade,nemokena Bajari da Bino ava vironu siseri.33 Setero dadabetiri, totoi dibura da gitijighari nu, Paul Silas ghae ambíi deterotamo inanda usira ava seghedo, benunusetero Paul Silas ghae numo a nunda nato-fode dabade bafataito useri. 34 Edo, nueredo Paul nengae Silas ghae budo, nundakamboda teredo nemokena bayau mutiririseri. Dibura da giti jighari nunda nato-fode God tumonduse ivuga beká ava useri.

35 Sifo atetiri, Rome embo da kokotofune aghi mutero fera, dibura kaifa katokenasiseri, “Paul nengae Silas ghae buvu yaorodae sedo resera,” aminge setero, 36 diburada giti jighari Paul kena sisira, “Kokotofumo, nengae Silas ghae foa buvovo dae sedo,aghi mutero ojigheri. Ava sedo, dubo jam-aghae buvu yasivu!”

37 Aminge setiri, Paul dibura da gitijigharikena sisira, “Namanekena koto usedara eni jo tambae edo, namane evetu gen-embo da dombuda dedo diburada fifitumu-tari. Namane mo, Rome embo da natofobekári. Ava sedo, aminguse nene namondeRome embo da agho dari ava bejimutari, aoroko ufena yaoro dae sedo seteri. Tefo.Namane jo yae arera. Kokotofu totofo foaeminda guro afigaoro buvaetera ava avori.”

38 Aminge setiri, aghi kakato nejovereghedo era, Paul da geka ava Romeembo da kokotofukena setero nininguseri.Ningido ne, Paul nengae Silas ghae mo,Rome embo beká ava kasama edo, oju

Page 220: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 16:39 217 Ekaresia 17:15useri. 39Oju edo, era dibura vasada teredo,Paul nengae Silas ghaekena siseri, “Ai,namane dara umutari! Namane bunariri,”aminge sedo ne unumbedo, budo eraisaghada buvudo, reighiá dodo yaorodae sedo, benunu siseri. 40 Setero, Paulnengae Silas ghae diburada ghedo Lydia dakamboda era teteruseri. Teredo, Iesu dadorevare mendeni aminda totoruguseraava tambudo, dubo jama use fakina aorodae sedo, ne reighiá dodo iseri.

1717:1-9 Paul Silas Ghae Era Tesalonaika

Aminda, Vironu Sedo Ghuseri.1 Era, reighi Amfipoles aminda buvudo,

era reighi Apolonia aminda buvudo, ko-tugo a dodo era reighi Tesalonaika amindateteruseri. Tesalonaika aminda, Jusi embodengoro indari da kambo+ eni iriri tafuseri.2 Paul da kiki mo: nu sifo ghousa reighieni nunda gitida+ teredo ghusira amo,nu ya Jusi embo da dengoro indari kam-boda+ teredo, aminda giti geka vironu sedoghusira. Sifo aminda, nu kau daba amingaava use, Jangutari da Sifo etodaba naká,yama Tesalonaika aminda dengoro indarikamboda+, God da Geka ava tege geka vi-ronu sedo ghusira. 3 Ava use, God nangenange ari ekoko kote doyari dae Genemboeni dirigari furarira ava, nune ijugusira. AGenembo amo nange nange evetu genem-boi daoro ambudo, ambarida ghe jebugeerarira ábarago ijugusira. Ijuguse sisira,“God Genembo eni dirigari furariá sisira.Kotugo genembo Iesu da Binó oroko nemo-kena resena emo, numori.” 4Aminge setiri,Jusi embo mendeni Paul da geka tumon-duse, Paul nengae Silas ghae kena komanaedo, nemonde dabade irá ghedo ghuseri.A Greek embo mendeni ne God tumon-duse kambo aminda ya foa ghedo ghusera,nembarago kokotofu da evevetude dabadePaul da geka ningi tumondedo, nemondedabade irá ghedo ghuseri.

5 Amingetero, Jusi embo mendeni, neava gido dubo mema use, gegenembo gukadagaya ava aghi edo, nemonde dabade tit-igho ari dae sedo totoruguseri. Amingedo,Paul Silas ghae sandido natofokena bu fu-rari dae sedo era, Jason da kambo gurobeje teteruseri. 6-7 Teredo, jo tambaeuseri. Paul Silas ghae jo tambae edo,

ne genembo Jason a Iesu da dorevaremendeninde dabade, ava sandi jumbudo,reighi da kokotofukena iseri. Era buvudo,koko fuge siseri, “Gegenembo mendeni nereighi digari aminda dara eoro sirorerairaamo, ne fera eminda buvero, Jason nundakamboda kaifa iri irera. Ne isambu kini(king) eni Iesu seraera, ava kakara er-aera. Aminguse, namonde Rome emboda kini beká ainda agho dari bejeraera.”8 Aminge sise ne, evetu genembo isambuaminda totorugusera, a reighi da kokotofuaminda totorugusera, Iesu da dorevareimboe aore dae sedo, ghamo dereteroerorusira. 9Amingetero, reighi da kokotofudara sekago erá eore dae setero, Jasonnunda kokomanade dabade moni muteroruruseri. Amo nu, dara jo sekago siro-rae arira amo, nenda moni sekago barera.Moni mutero budo, dotero iseri.

17:10-15 Paul Nengae Silas ghae, ReighiBeria Aminda, Iesu Da Bino Ava Vironu SedoGhuseri.

10 Tumba jiriri, Iesu da dorevare eredo,Paul nengae Silas ghae dabade dirigetero,reighi Beria aminda iseri. Era buvudo, Jusiembo da dengoro indari kamboda+ ya foaghedo ghuseri. 11 Jusi embo Tesalonaikaaminda mo, ne Paul Silas ghae da gekajo bae edo ghuseri. O evetu genemboBeria aminda, ne Paul Silas ghae da gekaava ivugaghae ningido, sifo ava inono Godda Geka ava tegutuse, ainghae inono edoghuseri. Ainda susu mo: Paul da geka amogeka bekári, ai tefori, ava kasama ari daeuju edo ghuseri. 12 Jusi embo digari, Greekgegenembo digari, a kotugo Greek evevetumendeni susu iti fafode, ainde dabade, Paulda geka ningido Iesu tumonduseri.

13 Paul nu reighi Beria aminda irise,God da Geka nangego ava vironu sedoghusira, ava Jusi embo Tesalonaika amindanininguseri. Ningi eredo era, reighi Beriaaminda buvudo, God da Geka ava imboeaore dae sedo, evetu genembo da ghamoderetero erorusira. 14Deretero eroriri, Iesuda dorevare ne Paul budo, nenda mendeniainde dabade dirigetero era, reighi evatingu aminda buvurutuseri. Avata Silasnengae Timothy ghae ne Beria amindafefetuseri. 15 Gegenembo mendeni Paulda karona usera amo, ne Paul de dabadeera reighi Athens aminda buvudo, ne Paul

Page 221: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 17:16 218 Ekaresia 17:28dotutero nu sisira, “Timothy nengae Silasghae totoi dirigaovo furoro dae resena,”aminge setiri, ne Athens dodo joveregheera, Beria aminda buvurutuseri.

17:16-34 Paul Nu Athens Aminda VironuSedo Ghusira.

16 Paul nu Athens aminda, Silas Tim-othy ghae furoro dae sedo kaifa use,reighi aminda ove digari kevedo bainghedoghusera ava gido, dubo vevera ambariava usira. 17 Edo, Paul nu aindae Jusiembo da dengoro indari kamboda+ nato-fode dabade se ningido ghuseri. AmindaJusi embo mendeni a Jusi embo da gitofumendeni God tumondusera aimi, ne Pauljiro biri, nemonde dabade nunda geka senininguseri. A nu sifo ava inono, yaofotighi isagha aminda fetedo, evetu gen-embo aminda totorugedo ghusera aindedabade geka sise sarige, soveni sovenifetedo, beisiga edo ghuseri. 18 A ijugakakato mendeni foa Paul de dabade beisigaedo ghuseri. Ijuga kakato mendeni, nendakotari a ijuga susu eni, nendae Efikurean*sedo ghuseri. O ijuga kakato mendeni,nenda kotari a ijuga susu eni, nendae Stoiksedo ghuseri. Paul nu, Iesu da Bino, aIesu nu nange nange ambarida ghe je-buge erorusira, ainda bino ava ijugusira.Ijugiri, ijuga kakato mendeni dere jisesiseri, “Genemboé avose, daghedo resiratanojo,” aminge sero, mendeni siseri, “Nuoro mendeni mendeni ainda godemaneda bino ava resira tano,” aminge sedo,19-20ne Paul unumbe budo era, reighi endajiro fumbari Ereafagas aminda kanisere-mane totorugedo irero buvurutuseri. Bu-vudo siseri, “Ni geka seka seso, nama-nenda gitida niningerera. Ava sedo, aindabeká mo saso ningarera.” 21 Ainda susumo: Athens embo a evetu genembo oromendeni mendeni Athens aminda dighi

anumbusera ainda kiki: ne saramana im-boe edo tefo geka gaka sise, geka seka seningari dae uju edo ghuseri.

22-23 Reighi Ereafagas aminda, Paul nukaniseremane da dombuda eredo sisira,“Athens embo eminda totorugeteva, neategi beká ava erena. Na nenda reighieminda deinghuse nenda banungari vasadigari eretafena. Ava sedo, na kasamaerena, ne sukaru a gode mendeni mendenikakara use banungeraeva. Na emindadeinghuse, banungari da olta (altar) enitafumutani. Tambudo, ainda javo mavegembiri irira ava gosumutani. Ainda javoamo eviri:‘Bajari, Ni Ireso Itatamedo Javo Bunise,Ninda Olta Tefo Fifiterera, Gi!’Ne gode bunise banungeraeva ainda binoava, oroko sari dae erena.

24 God resena emo, enda a roeraisambu enda eminda irira ava, nune etirisirorusira. Enda da Bajari a utu da Bajarimo, numori. Nu jo evetu genembo dabanungari kambo aminda nembo iraeeraira. Nu utu a enda isambu bedo edoirira. 25 Namonde jo God sonembarida kaugo iraeri. Ainda susu mo: roeraisambu ainda jebuga nune muturaira, anamondekena sifo ghousa roera isambunune muturaira. 26 God nu giti bekágenembo dabako etiri sirorusira, aindaimemesiri ava God setiri, gatedo nunda orooro siroruseri. Siroretero, ne reighi redadighi anumbaetera, a sifo ningiamindaya dighi anumbaetera ava, God gategedosetiri, ne reighi nunda nunda era dighianumbuseri. 27 God amingusira aindasusu mo: namonde numoá tava edotambore dae sedo, amingusira. Avata Godnamondekena jo soka iraeri. 28 Kotugonenda vironu kakato mendeni daba avakasama edo eminge gefuseri:‘Fakina numokena ghedo foa gheraira, anamonde nunda fakinaimi setiri jebuga ir-

era.’A geka eni mo gefuseri:

* 17:18: Baiboro (Bible) jokáda geka evia, ‘ijuga kakato mendeni...Efikurean...a...Stoik sedo ghuseri,’ ava tambaresa. Amo,jo ijuga kakato sasingu ijugeraera aindae saeri. Evetu genembo beká, kotari dabako edo, dabade totorugedo umo use,tofo tofo nenda kotariimi dengoro indido ghusera, aindae resira. Mendeni nenda javo Efikurean resira amo, ne kasamaa geka beká kasama ari da emboro tambari dae manamana use iriari. Jo tambari da kaugo irae ava sedo ghuseri.Ava sedo, ne eminge kotise sedo ghuseri, “Namonde jo namondeda kotari teria futo tumondae arera. Namondedaitatamari, fisi da uju, a ivuga amo roera mindafugori.” Omendeni nenda javo Stoik resira amo, ne Kuristini kena itakoutuakori. Nenda kotari a uju mo, ne nange dubo kotise, geka beká da susu ava tambu kasama aeteri. Amingari daesedo, “Namonde fisi da uju bureguse, namondeda ivuga jo itako kotae aeteri,” ava sedo ghuseri.

Page 222: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 17:29 219 Ekaresia 18:14‘Namonde isambu nunda sasinguri.’29 Amo geka beká gefuseri. Namondenunda sasingu ava sedo, God mo, jo ove dakau amingo iraeri. Namonde kotise, aurieni (‘gold’ o ‘silver’ seraera) o ghamanaeni budo aimi, ove garigo kevarera amo, joaindae God sae arera! 30 Evetu genemboisambu ne giti God da agho dari bunedoghusera ava, God kasama edo irise, nendaari ekoko gi dodo ghusira. Avata orokoGod, evetu genembo nenda ari ekoko vu-jegedo doyoro dae sedo resira. 31 Godnu Ategi da Sifo gategetiri irira. Am-boda furarira. Namonde ava kasama aorodae sedo, God setiri nunda Genembo am-barida ghe jebuge erorusira. Ategi da Sifoaminda, God nu sari, Genembo ambaridaghe jebuge erorusira aimi, evetu genemboisambunune bekáda bekáda ategi arira. Nuevetu genembo da ari eveva a ari ekokodae,bekáda bekáda ategi arira,” aminge sisira.

32 Paul nu ambarida ghe jebuge erarida bino ava setiri ningido, mendeni derejiseri, a mendeni siseri, “Amboda sekagofu, ainda bino ava siruraso ningore!”33Aminge setero, Paul eredo isira. 34 Evetugenembo mendeni Paul da geka avaningido, Paul de tatedo Iesu tumonduseri.Eni mo, reighi Ereafagas da kanisere javoDionysius ri, a eni mo, evetu javo Damarisri. Ne evetu genembo mendeninde dabadeIesu tumonduseri.

1818:1-17 Paul Reighi CorinthAminda, IesuDa

Bino Ava Vironu Sedo Ghusira.1 Ainda amboda, Paul nu eredo reighi

Athens ghedo ira, reighi Corinth amindabuvurutusira. 2 Paul jo ya buvae iriri,Rome embo da kini (king) javo Claudiusnu, Jusi embo reighi Rome ava doyoro daesedo ondisira. Ondiri, Jusi embo da gen-embo eni javo Aquila noaro Priscilla ghae,ne eredo Rome dodo a Rome da frovensijavo Italy dodo era, reighi Corinth amindaanumbuseri. Aquila resena emo, nu reighiPontus aminda sirorusira. Paul nu ambodaira, Aquila noaroghae kasama edo komanausira. Edo, eredo ya 3 nemokena avise,nemonde dabade saramana edo ghuseri.Ainda susu mo: ne saramana daba ava use,moni bari dae sedo, embo boka fire doboedo, bu ya oriro edo ghuseri. 4 Reighi

Corinth aminda irise, Paul nu Jangutarida Sifo ava inono, ya Jusi embo da den-goro indari kamboda+ teredo, Iesu tumon-daoro dae sedo, Jusi embo a nenda gitofudedabade geka se ningido ghuseri.

5 Amingiri, Silas nengae Timothy ghaeFrovensi Masedonia ghedo fera buvero,Paul dobo da saramana dodo, vironuvanembo sedo ghusira. Vironu sise, God nunenda ari ekoko kote doyari dae sedo, Iesudirigetiri fusira ava tumondaoro dae sedo,Jusi embokena ijugedo ghusira. 6Amingiri,mendeni ne eredo, Paul kena osogo use ajisetero gido, nu gukai futuse nunda tamoasugari da fonja ava farafaraghetiri vovo-susira. Amingedo, nu sisira, “Iesu da Binosetena ava tumondareva amo, jebugareva.O imboe areva amo, ne ambareva. Nebajariri. Na oroko ne do yama, namondeJusi embo da gitofukena Iesu da Bino avasari dae erena.” 7 Aminge sedo, Paul nuJusi embo totorugusera ava dodo isira. Ira,Jusi embo da gitofu javo Titius Justus dakamboda avido ghusira. Kambo amo, Jusiembodadengoro indari kambo+ aindaden-gesidari. Titius Justus resena emo, nu Godtumondedo ghusira. 8 Genembo javo Cris-pus, Jusi embo da dengoro indari kambo+da bajari irá ghedo ghusira amo, numonunda ghagurude ne Bajari tumondedoghuseri. Tumondurureoro, evetu genembomendeni Corinth aminda, Iesu da Bino avaningido, tumonduse benunu seoro, bafa-taito edo ghuseri.

9-10 Tumba eni, Paul nu sono rurusira.Bajari numokena sisira, “Nanda geka jodoyae, sise iraresa. Erá oju eose! Aindabeká mo: nimo nane kaifa eraena. Emindaevetu genembo digari na tumonderaera;ava sedo, mave ni jo dae arira.” 11 Bajarisonoda aminge setiri ningido, Paul evetugenembokena God da Geka ijuguse iriri,tambuno 18 ava dadabusira.

12 Rome embo da kokotofu setero, Romeembo eni javo Gallio, nu frovensi tomanakoAkeia da kotofu usira. Kotofu etiri gido,Jusi emboCorinth amindadabade edo, Paulsandido Gallio kena budo era koto vasadabuvurutuseri. 13 Buvudo siseri, “Genemboemo nu God tumonde bainghari da emborodombu eni ava ijuguse, namanenda aghodari irira ava, evetu genembo bejoro daesise resira.” 14 Aminge setero, Paul geka

Page 223: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 18:15-16 220 Ekaresia 19:1-2sari dae erorusira. Erorusira, avata Galliogiti Jusi embokena sisira, “Genemboé daraeni o ari eko eni aetira amo, na nenda gekaningaeteni. 15-16Avata namaneRome emboda agho dari jo bejaeri. Amo, ne nendagekadae, nenda javodae, a ne Jusi emboda agho dari aindae beisiga ereva. Avatanenda beisigadae, jo rejo eni sae arena.”Aminge sedo, setiri nunda mendeni ne Jusiembo koto vasada ghedo ondero buvuru-tuseri. 17 Buvero, evetu genembo mendenine, Jusi embo da dengoro indari kambo+ dabajari javo Sosthenes ava budo, koto kamboda sisi aminda doruseri. Dorero gosusiraava, Gallio nu jo rejo eni sae usira.

18:18-23 Paul Nu Corinth Dotutusira.18 Sosthenes dorusera ainda amboda,

Paul nu Corinth aminda itako ghousago,Iesu da dorevarede dabade irei. Aindaamboda, Paul nu Aquila noaro Priscillaghaede dabade Corinth ghedo vosera,reighi Kenkiria aminda buvurutuseri.Buvudo, Paul beka gajari eni God kenausira. Nu beka gagojusira ava, evetugenembo kasama aoro dae sedo, Paul nuJusi embo da agho dari ava kotise, setirinunda beo aruguseri. Etiri dadabetiri, Paula Aquila noaro Priscilla ghaede dabadeghakada+ vosedo sembiseri. 19 Era, reighiEfesas aminda buvudo, ne ghaka+ dodovivituseri.

Reighi Efesas aminda, Paul ira Jusi emboda dengoro indari kamboda+ teredo, Jusiembode dabade beisiga useri. 20 Beisigaedo, nu nemonde itako irari sisera avata,Paul nu jo ‘avori’ sae usira. 21 Nu kamboádotutuse sisira, “God nu uju arira amo,na jovereghe furarena,” aminge sedo, nuAquila noaro Priscilla ghae reighi Efesasaminda dodo, ghakada+ vosedo isira.

22 Sembira, reighi Sesaria aminda bu-vudo, ghaka+ dodo vitido reighi Sesariaghedo Jerusalem aminda vitisira. Vitirabuvudo, Iesu da dorevare ategi e dodo,reighi Antiok aminda isira. 23 Ira buvudo,sifo tufako aminda avido, Paul nu eredoira, Frovensi Galesia a Frijia aminda buvu-rutusira. Buvudo, Iesu da dorevarekenavironu seari, ivugaghae nininguse fakinaedo ghuseri.

18:24-28 Jusi Embo Genembo Eni, Javo Apol-los, Iesu Da Bino Ava Vironu Sedo Ghusira.

24 Sifo aminda, Jusi embo genembo enijavo Apollos, reighi Alexandria amindasirorusira aimi ira, reighi Efesas amindabuvurutusira. Apollos resena emo, nugeka vironuderi, a nu God da Geka kasamae gogoghombusira. 25 Nu anakora Iesuda Bino, a Iesu da Geka ava ningido, bugogoghombusira. Nu Iesu da kiki ivu-gaghae se gogoghombedo ghusira. JohnBafataito Ari Kato, evetu genembo uvuimibafataito edo ghusira ava, Apollos kasamausira. Avata Bajari nange nange nundaAsisi Kakara aimi, evetu genembo bafataitoedo ghusira ava, nu bunariri. 26 Apollosreighi Efesas aminda buvudo ira, Jusiembo da dengoro indari kambo+ amindaya foa ghuse, Jusi embodae jo oju ae,Iesu da kiki ava vironu sedo ghusira.Aquila noaro Priscilla ghae, ne Apollos dageka ningido, nu unumbedo kamboda is-eri. Era buvudo, namonde nange nangeIesu da fakinaimi, ya God kena buvareraava, nene Apollos kena ijuge gogoghom-buseri. 27 Etero dadabetiri, Apollos nuFrovensi Greece aminda yari dae setiriningido, Iesu da natofo Efesas aminda,Apollos sonembari dae sedo, Iesu da natofoGreece aminda iriara, aikena reta gefuseri.Ne, Apollos nange nange ivugaghae, natijoká doruroro buvaetira, aindae sedo ge-fuseri. Gembero dadabetiri budo, Apol-los nu eredo sembira, Frovensi Greeceaminda buvurutusira. Buvudo, Apollosnu evetu genembo mavejoá God sonem-buse setiri giti tumondedo ghusera ava,sonembe gogoghombedo ghusira. 28Aindabeká mo: nu natofo da dombuda, Jusi em-bode dabade beisiga edo ghuseri. Beisigause, Apollos nu dubo kotedo fakina usese darigeari, Jusi embo sifo ghousa bekadodo ghuseri. Nu God da Gekaimi emingeijugedo ghusira: God namondeda ari ekokokote doyari dae sedo, Genembo dirigetirifusira amo Iesu ri.

1919:1-10 Paul Nu Reighi Efesas Aminda, Den-

goro Indido Ghusira.1-2 Apollos nu reighi Corinth aminda

iriri, Paul nu Frovensi Frijia a Galesiaaminda sembira, reighi Efesas aminda bu-vurutusira. Buvudo, nu Iesu da dorevare

Page 224: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 19:3 221 Ekaresia 19:24mendeni tambudo sisira, “Ne Iesu tumon-devo, Asisi Kakara vosedo nemokena asug-etiri dubo kotisevu, ai?” aminge setiri, nesiseri, “Asisi Kakara da Bino oroko ava seso,namanenda gitida niningerera.” 3 Amingesetero, Paul nu sisira, “Bafataito useva dasifo aminda mo, ne dengoro nange nangeindero niningusevu? Ava sevu ningone!”aminge setiri, ne mino siseri, “John Bafa-taito Ari Kato rea ijugusira, namane avaningi kasama useri.” 4Aminge setero, Paulsisira, “Israel embo nenda ari ekoko vu-jegedo doyeoro gido, John ne bafataito edoghusira. Aminguse, John nu, genembo eninunda amboda furarira, ava tumondaorodae sedo ghusira. Amo, Iesu dae sedoghusira.” 5 Paul aminge setiri ningido, netumonduse benunu setero, Iesu da javodabafataito usira. 6 Aminguse, Paul nundaungoi nenda tamonda jighiri, Asisi Kakaranemokena vose asugetiri, ne geka tinongutanongu sise, God da Geka isagha siseri.7 Gegenembo isambu 12 aimi aminguseri.8Tambuno etodaba naká ainda jokáda, Paulnu Jusi embo da dengoro indari kamboda+ya foa ghuse evetu genembodae jo ojuae, nemonde beisiga edo ghuseri. Amin-guse, God nu nange nange evetu genembodubo budo kaifa ari dae resira, ava tu-mondaoro dae sedo, beisiga edo ghuseri.9 Amingeari, evetu genembo mendeni, negogore edo geka jo ningi tumondae edo,Bajari da Bino evetu genembo da dombudaighagha use aindae aji siseri. Amingeterogido, Paul nu Iesu da dorevare budo, to-torugari kambo eni, genembo javo Tyran-nus kaifa edo ghusira aminda sembira,sifo ghousa ava geka se ningido ghuseri.10Amingero, ghaeko etoto dadabusira. Avasedo, Frovensi Asia aminda, evetu gen-embo isambu Jusi embo nenda gitofudedabade, Bajari da Bino ava nininguseri.

19:11-20 Genembo Javo Sceva Da SasinguMo, Ne Dara Useri.

11 God seari, Paul nu tano a ari mendenimendeni eari, evetu genembo ne jo gae iri-ara ava, siroreari nenda gitida gido ghuseri.12 Paul nu saramana use, embo boka eniifuda dighido ghusira a foiya jiroda om-budo ghusira ava, evetu genembomendenibudo ya, evetu genembo kae budo iri-ara aikena muteoro ava jijighuse jebugedo

ghuseri, a sukaru evetu genembo da jokádaghe foa buvudo ghuseri.

13 Sifo aminda, Jusi embo mendeni mo,ne ya foa ghuse, sukaru evetu genembo datamonda ava ondido ghuseri. Aminguse,mendeni ne Bajari Iesu da javoimi, sukarumendeni ondari dae kotiseri. Ava kotise,ne eminge sedo ghuseri, “Iesu da Bino Paulvironu seraira ainda javoda, ni foa buvasodae resena,” aminge sedo ghuseri. 14 Jusiembo da fristi+ da kotofu javo Sceva aindavide jamena 7 aimi, amingedo ghuseri.15 Sifo eni amingero, sukaru nemokenasisira, “Iesu na kasama erena, a Paul dabino na niningerena. Avata ne mave-jori, amo na erebunena,” aminge sedo,16genembo sukaruimi asugetiri ireira aimi,eredo fakina edo, gegenembo 7 ava debabasegedo nenda embo boka jighi toreretarere ghetiri, ne tefo tamoi sufuseri.17 Jusi embo nenda gitofude dabade reighiEfesas aminda, ari ava ningido, oju bekáava use, Bajari Iesu da javo kakara edoghuseri. 18 Iesu da natofo barago, ari avaningido fera totorugedo, natofo da dom-buda nenda ari ekoko mendeni mendeniava vujeguseri. 19 Iesu da natofo digari,ne giti simbora edo ghusera a kae jighidoghusera amo, nenda simbora da buku akae da buku amo bambudo fera, evetu gen-embo da dombuda dungetero avisira. Bukuisambu dungetero avisira, ainda mino+ moK500,000 ri. 20Amingetero, evetu genembodigari ne God da fakina ava gido, Bajari dageka ningi tumondedo ghuseri. Aminguse,Iesu da natofo digutusira.

19:21-41 Reighi Efesas Aminda, DaraMindafu Sirorusira.

21 Ainda amboda, Paul nu FrovensiMasedonia a Greece sembudo, Jerusalemviti yari dae kotisira. Ava kotise, sisira,“Na Jerusalem aminda ya buvono, Godamboda sari na Rome aminda yarena,”aminge sisira. 22 Sedo, nu Frovensi Asiaaminda saramana use, nunda sonembakakato etoto, Timothy nengae Erastusghae dirigetiri Frovensi Masedonia iseri.23 Sifo aminda Frovensi Asia jokáda,reighi Efesas aminda evetu genembo Iesutumondedo ghusera aindae, titigho useri.24 Genembo eni javo Demetrius, nundakokomanade dabade, ne auri eni ‘silver’

Page 225: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 19:25 222 Ekaresia 20:3seraera aimi, ove a roeramendenimendenikeve simbugedo ghuseri. Nenda saramanatomanakomo, ne gode eni Artemis seraera,nunda banungari kambo mindafu aindakau ava, evetu genembo foa omboro daesedo, ijoghako keve simbugedo ghuseri.Saramana ainda giti ava Demetrius nunejijighurureari, nunda moni a kokomana damoni digarigo ava siroreari budo ghuseri.25 Demetrius resena eimi, aghi etiri nundakokomana isambu fera numokena to-torugetero, nemokena sisira, “Nanda nanonamendi, saramana eimi namonde moniburaera. 26Paul nu rejo seraira a eraira ava,ne totofo giraeva. Paul seraira: namondeove keveraera amo, jo gode beká iraeri.Aminge seari ningido, evetu genembo di-gari Efesas eminda a namondeda FrovensiAsia ainda reighi digari aminda, nundageka ava tumonderaera. 27 Evetu genembodigari Paul da geka ava tumondareraamo, namondeda saramanadae aji sarera.Oroko, evetu genembo digari FrovensiAsia eminda, a enda da reighi isambuaminda, namondeda gode Artemis kenabanunguse tumonderaera. Avata evetugenembo digari Paul da geka tumondareraamo, ne Artemis a nunda banungari kambomindafu ava ighagha edo doyarera.”

28Aminge setiri ningido, evetu genembototorugusera aimi, ne janje ekoko etirikoko fuge siseri, “Reighi Efesas da godejavo Artemis mo, teria bekári,” amingekoko sise irero, 29 evetu genembo isambureighi aminda niningero, geka ivegedo isefuse ghusira. Masedonia gegenembo etoto,javo Gaius a Aristarchus, ne Paul de dabadeya foa ghedo ghuseri. Natofo totoru-gusera aimi, janje ekoko etiri, Gaius nengaeAristarchus ghae sandi budo, totorugarida vasada bibitai iseri. 30 Paul, nu teredonatofokena geka sari dae setiri, Iesu dadorevare oju edo, erama numo deoro am-beure dae sedo, buregetero Paul nu esikefefetusira. 31Kotugo frovensi da babojegarimendeni anakora Paul de komana useraaimi eredo, erama totorugari vasa amindatereure dae sedo, aghimutero ira Paul kenabuvurutusira. 32Amingero, evetu genembototorugusera aimi, koko sise irise, gekanunda nunda siseri. Ainda susu mo: evetugenembo digari ne redae totorugusera avabuniseri. 33 Jusi embo setero, nenda gen-

embo eni javo Alexander, ere fetetiri gido,evetu genembomendeni kotiseri, “O numosusuri tano,” ava kotero, Alexander nuungoi de fatido, “Na jo susu iraeri,” avasari dae usira. 34 Etiri, Alexander numoJusi embo ava kasama edo, iji goroto etoto(2 hours) ainda jokáda, erama nunda gekaningeore dae sedo, geka daba ava kokosiseri, “Reighi Efesas da gode javo Artemismo, teria bekári,” aminge siseri.

35 Iji goroto etoto (2 hours) dadabusiraainda amboda, reighi Efesas da bajari enieredo, koko sedo setiri beka dotutuseri.Beka dotero, nu sisira, “Nanda nano na-mendi, namonde isambu Efesas embori.Namondeda gode teria Artemis da ba-nungari kambo, a nunda ghamana kakarautuda ghe dudurusira ava, namonde Efe-sas emboi bu kaifa eraera. Ava evetugenembo isambu kasama eraera. 36 Ava,mave jo ighagha ae eraira. Ava sedo,dubo jama evu! Erá kotae edo, ari ekoeni eove! 37 Gegenembo emo, namondedabanungari kambo da roera eni jo bagiaaeri. A namondeda gode Artemis dae ajijo saeri. Ava sedo, ne redae gegenemboemo, sandi bu ojighevu? 38 Namondedakoto da sifo irira. Ava sedo, Demetriusnunda kokomanade mave koto ari sareraamo, avori, ne koto da sifo aminda foa gekase ningarera. 39 O ne geka eni se ningariuju areva amo, namonde saoro evetu gen-embo isambu furoro se ningarera. 40Avatanamonde oroko rea etera eindae, mave foaategi arira, aindae na oju erena. Ainda bekámo: namonde susu tefo totorugedo titighoeteri,” aminge sedo, 41 nu evetu genemboisambu dirigetiri natida iseri.

2020:1-6 Frovensi Masedonia A Akeia Aminda,

Paul Nu Geka Seari, Iesu Da Dorevare AvaNingido, Ivuga Edo Ghuseri.

1 Titigho etero dadabetiri ainda amboda,Paul setiri Iesu da natofo totorugetero,nu dengoro induduse fakina futuse, ategie dodo ira, Frovensi Masedonia buvuru-tusira. 2 Buvudo, aminda sembise, gekavironu sise, fakina futudo ira, FrovensiAkeia aminda teterusira. 3 Teredo iriri,tambuno etodaba naká dadabetiri, Paulnu Akeia ghedo Frovensi Syria aminda,ghakada+ sembi yari dae kotisira. Ava

Page 226: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 20:4 223 Ekaresia 20:24kotise nu, Jusi embo numoá dari dae man-aka garusera ava, niningusira. Ningido,nu jovereghe Frovensi Masedonia aminda,agada yari dae kotisira. 4 Gegenembomendeni, Paul da karona edo namonde*dabade yari dae siseri. Eni mo, Beriaembo genembo javo Sopater, amo Pyrrhusda mandiri. Mendeni mo, Tesalonaikaembo gegenembo javo Aristarchus nengaeSecundus ghaeri. Eni mo, Derbi embogenembo javo Gaius ri. Mendeni mo,Frovensi Asia embo gegenembo Tychicusnengae Trophimus ghaeri. Eni mo Timo-thy ri. 5 Gegenembo resena emo, ne Paulde dabade giti era reighi Troes aminda, na-mane kaifa useri. 6Yisti (Yeast) KanangaraAri ainda Kirumo+ da amboda, namaneghakada+ vosedo, reighi Filipai ghedo sem-bero sifo ghabu soveni dadabetiri, namaneTroes aminda tere dari vitido, namanendakokomana Paul de dabade aminda irerotafuseri. Namane fura dabako aminda iri-ari.

20:7-12 Paul Setiri, Genembo Ambududu-rusira Ava Jebugusira.

7-8 Fura Kitako tumbaghae namane Ba-jari kotise, farava nengae vainighae min-dari dae sedo, kambo eninda iseri. Erabuvudo, namane ofo duruda dodo, vitisoroda ghe era ikáda viti anumbuseri.Nanefa digarigo dungetero usasa teriagousira. Etiri, Paul nu eredo, namanesifo atari natofo dodo yarera ava kotise,nu vironu ghousago siri tumba sorodausira. 9 Gimasa eni javo Eutychus, nuvironu ningari dae sedo, vindoda (window)anumbusira. Paul vironu siri, Eutychusanumbirisira, diti bainghetiri du endada deambu fasusira. De ambiri, namane vosedojighero erorusira. 10 Paul ere fira vosedo,dotiri firi ovinembedo sisira, “Dubo memaerá eove! Nu avori,” aminge siri nu jebu-gusira. 11 Jebugetiri, namane dabade sek-ago era, vasa daba aminda vivituseri. Vitianumbedo, Bajari kotise, farava nengaevainighae ava mindido, Paul sekago tuturoedo geka siri sifo atutusira. Sifo atetiri,Paul eredo natofo dodo isira. 12 O Troesnati embo, ne eredo Eutychus de dabadeivugaghae natida iseri.

20:13-16 Paul Mane Eredo Troes Ghedo Era,Reighi Mailitas Aminda Buvurutuseri.

13 Paul nu namane ghakada iruroro,nusukako agada yari uju usira. Ava sedonamane Paul da kokomana giti setenaainde dabade era, ghakada vosedo, Paultimbari dae, reighi Asos aminda erateteruseri. 14 Era, Asos tere Paul timbudo,namane isambu dabade Asos ghedo reighiMitiline sembiseri. 15 Era buvudo, amindaghe sembera butu javo Kios darigedo sifoatetiri, era butu eni javo Semos, amindateredo aviseri. Sifo atetiri, era reighiMailitas aminda teteruseri. 16 Paul nureighi Efesas darige yari dae sisira. Aindatuka mo: nu Frovensi Asia aminda, sifo enitefo irari ava imboe usira. Nunda uju mo:nu kirumo javo ‘Pentecost’ ainda gitida, yaJerusalem aminda buvaeti.

20:17-38 Iesu Da Dorevare Reighi Efesas Iri-ara Ainda Babojegarii Fera, Paul Diriguse AtegiUseri.

17 Paul nu aghi mutiri, reighi Maili-tas ghedo era reighi Efesas aminda bu-vudo, Iesu da natofo da babojegari numo-kena furoro dae siseri. 18 Setero fera bu-vero, Paul nemokena sisira, “Nanda nanonamendi, nanda gitida na Frovensi Asiaeminda teredo nemokena iriono, ne nandairari a nanda ariá gido ghusevu. 19 Jusiembonenamokenaveka sembaeuse, namodari dae sedo manaka garuseri. Avata na joaindae sedo saramana doyaeri; na sabua+edo dubo memaghae, Bajari da saramanaedo ghuseni. 20-21 Na sifo ghousa evia,evetu genembo isambu sonembari daesedo, nanda kotari isagha sedo ghuseni.Natofo isambu da dombuda a evetu gen-embo da kamboda, natofo nange ningidojebugaetera ava kotise, na geka evevaa geka fakarago ava sedo ghuseni. NaJusi embokena a Jusi embo da gitofukenaeminge sedo ghuseni, ‘Nenda ari ekokoGodkena vujege dodo Bajari Iesu tumondevu!’22 Avori, God da Asisi Kakara ai setiri, naoroko Jerusalem sembi yari dae erena. Naominda rejo tambarena ava, na erebunena.23 Na dabako kasama erena amo, na em-boroda irureono, Asisi Kakaraimi searievetu genembo reighi a vasa isambuda foanamokena seraera, ‘Nimokena dara siro-rari, ni diburada fitarera,’ seraera. 24Avatana ambari dae jo oju ae erena. BajariIesu saramana rea namokena futusira, ava

* 20:4: Luke nu Paul ghae dabade deinghedo ghusira ava sedo, nu eminda ‘namonde’ gefusira.

Page 227: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 20:25 224 Ekaresia 21:7-8use iria edo ambarena, a nu avori. AvataGod nu evetu genembokena jebuga nangemuturaira ainda Bino Eveva ava, na isaghasaeteni. 25 Na nenda jokáda irise, Godnamonde nange kaifa† eraira ava, nane osaseono ningido ghusevu. Avata na orokokasama erena amo, ne na sekago jo gaeareva. 26Na oroko isagha resena: ne jebugaevovodae irari jo tambae areva amo, jonanda dara iraeri. 27 Ainda beká mo: Godnu rejo arira, a rejo uju eraira ava, ijuguseseono ningido ghusevu. Na evetu genemboda kotari aindae jo oju aeri. Na gekaisambu seono ne ningido ghusevu. 28 Godda Asisi Kakara ai setiri, ne Iesu da natofoda babojegari edo ireva ágido, nenda evetugenembo a nembarago totofo, dabade kaifae gogoghombevu! Iesu da natofo ava, Godnune nunda Mandi da ambariimi ofusira.Ava sedo, kaifa e gogoghombevu! 29-30 Naeminge resena ainda beká mo eviri: nandaamboda, gegenembo mendeni foama Iesudadorevare avadederuse, ijuga sembae avatumondaovo dae sarera. Gegenembo amonenda jokáda aimi eredo, gungubo sarera.Gungubo sarera ainda beká mo: natofonange Iesu da geka dodo, totofo nemoá tu-mondedo nenda amboda amboda aoro daesedo, gungubo sarera. 31 Ava sedo, kaifa egogoghombevu! Na nange ghaeko etodabanaká ava, nenda jokáda sifo tumba eviainono, dubomema a soraraghae ne ijugedoghusena ava, kote gogogho use irivu!

32 “Na jo amboda ne kaifa ae arenaágido, God nemo kaifa are dae sise, be-nunu seraena. A nu namondedae jokaedo sonembari dae sisira da geka, aindafakinaimi barago ne kaifa are dae sise, be-nunu seraena. God nu inonori. Nune neenda eminda kaifa arira, a utu ominda neesimbugururari, ne God da natofo isambuainde dabade evovodae irareva. 33Namaveda moni, embo boka, a gugua aindae joghamo baeri. 34 Ne kasama ereva: nandaungoi saramana use moniimi oriro edo,nanda oka bayau, gugua, a nanda koko-mana da oka bayau a gugua isambu om-budo ghuseni. 35 Na aminguse, namondenange nange makasi embo sonembaeteraava ijugedo ghuseni. Na aminguse, BajariIesu nu tofo mandi geka rea sisira, ava

kotedo ghusena amo eviri:‘Mutari mo, dubo eveva a ivugaghaeri, jo

mino buraera amingo iraeri,’ ”Paul aminge setiri dadabusira. 36Dadabetiri,nu nemonde dabade kauboi dadarigedobanunguseri. 37 Banungedo, ne isambusorara use, Paul ategi edo sandi munouseri. 38 Nu sekago jo furae arira avaningido, dubo mema teria beká ava useri.Aminguse, ne namonde dabade era fafodabuvurutuseri.

2121:1-16 Paul Nunda Kokomanade Dabade

Sembera Darido Jerusalem Vitiseri.1 Paul nu ghakada+ vosedo, namane nati

embo ategi edo, do sembiseri. Namanedambu sembera, butu javo Kos amindateteruseri. Tere buvudo sembero sifo ate-tiri, namane butu javo Rhodes amindatere buvudo sembero sifo atetiri, reighijavo Patara aminda teteruseri. 2 Teredo,ghakaá+ dodo, ghaka+ eni tava useri.Ghaka+ eni Frovensi Foenisia yari dae sim-bugiri kasama edo, aminda sembudo iseri.3-4Sembise, butu Cyprus gido iji vosarikenaera ovenembuseri. Ovenembedo sembera,reighi javo Taiar, Frovensi Syria amindateteruseri. Frovensi Foenisia setena amo,kitakori. Amo frovensi mindafu javo Syria,ainda frovensi eniri. Teteruse, ghaka+ dabajari, nu guguamendeni tigoro vosare daesisira. Avori, namane ghaka+ do vitido,Iesu da dorevare mendeni tambudo nemo-kena aviseri. Amingero, nati embo siseri,“Namane Asisi Kakara da fakinaimi resera:Paul, ni Jerusalem ominda jo yae aresa,”aminge siseri. 5 Namane aminda irerofura dabako dadabetiri, namane yari daejavi ero, nati embo evevetu mandi sasin-gude javi etero, namonde dabade voserafafoda buvudo, namane kauboi dadarigedobanunguseri. 6 Banungetero dadabetiri,namane eredo nati embo ategi edo era,ghakada+ vovosero, ne jovereghe natidaiseri.

7-8 Namane tuturo edo reighi Taiarghedo sembera, reighi javo Tolemeasaminda teteruseri. Teredo, Iesu da natofotambudo nemokena anumbedo tumbadabako geka se niningero sifo atetiri,namane eredo reighiá dodo era, reighi

† 20:25: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 228: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 21:9 225 Ekaresia 21:26Sesaria aminda buvudo, feroveta enijavo Philip kena aviseri. Philip resenaemo, nu giti gegenembo 6 ainde dabadeJerusalem aminda bayau soro aoro daesedo, gateguseri. 9 Philip nunda sasingu,ade jamena avononde naká, ainde dabadeGod da Geka isagha sedo ghuseri. 10 Sifoetoto o etodaba ava reighi aminda irero,God da feroveta genembo javo Agabus,Frovensi Judia aminda ghedo fira buvudo,namanekena teterusira. 11 Teredo, Paulda ifu dighari ava budo, tofo nunda ungoata bundedo eminge sisira, “Na ungo atabundeteno, eregoseva emo, Jerusalemominda, Jusi emboi eredo ifu dighari eindanumamo ava, eminge sandi bundarera.Bundedo, namonde Jusi embo da gitofuRome embokena mutarera.” 12 Amingesetiri ningido, namane nati embodedabade, Paul erama Jerusalem yeure daesise bureguseri. 13 Buregusera avata, nusisira, “Ne redae sorara use amingevo,na dubo mema ereni? Jerusalem omindana bundarera, a nu avori. Kotugo naIesu tumonderaena aindae sedo, daoroambarena ábarago, avori. Na jo aindaesedo oju ae arena.” 14 Aminge sedo,namanenda geka jo bae etiri jaredo,namaneva beka dotutuseri. Beka dodo,eminge siseri, “Avori, Bajari da uju amingaava are!”

15 Aminge setero, aminda iriara edoainda amboda, namane eredo namanendaroera simbugedo Jerusalem iseri. 16 ReighiSesaria ainda dorevare mendeni barago,eretero namonde dabade iseri. Era bu-vudo, namane vasa reda avarera ava, neneijugetero namane gosuseri. Kambo aindanumamo da javo mo, Mnason ri. Numobutu Cyprus embori. Mnason resena emo,nu giti beká tuturo edo Iesu tumondedoghusira.

21:17-26 Paul Nu James Kena Ira Buvudo,Nengae Anumbedo Geka Siseri.

17 Namane era Jerusalem aminda bu-vero, Iesu da dorevareimi eredo, ivugaghaenamane ava nati joká doruseri. 18 Natijoká detero, tumba dabako avido sifo ate-tiri, namane Paul de dabade eredo Jameskena era, Iesu da dorevare da baboje-gari totorugedo, anumbirero teteruseri.19 Namane tere anumbetero, Paul eredo,nu nange nange vironu seari, God nu Jusi

embo da gitofu digari ava aghi edo esim-bugedo ghusira ava, osa setiri nininguseri.20 Ningido, ne God dae sakai setero dad-abetiri, Paul kena eminge siseri, “Nama-nenda namendi, ni kasama eresa, namondeJusi embo da natofo digari ambari eko avaIesu tumonderaera. A kotugo, ne Mosesda Geka barago kaifa e gogoghombuse ir-era. 21 Evetu genembo mavejo mavejoimifera, gungubo nindae eminge siseri, ‘Na-monde Jusi embo da natofo mendeni era,namondeda gitofukena nati dighi anum-buseri. Ainda amboda, Paul nemokena ira,Moses da agho dari a namonde Jusi emboda kiki ava doyoro dae sise, a nenda videjamena da vika mendo anoso ava eramagafugeóro dae sise, sedo ghusira,’ aindagungubo ava seoro ningiraera. 22 Ni fu-mutasa ava natofo ningido, janje ekokoarera. Ava sedo, namonde nangareri?23 Emingaresa. Gegenembo avononde nakáeminda fetirero eregosesa emo, ne sara-mana a ari mendeni mendeni God dajavoda use, nenda beo jo arugae irise,itako avido nenda beo arugari dae siseri.Amingari dae sedo, God kena beka gago-juseri. Avori, nenda sifo orokoá ojighiradadabetira. 24 Ava sedo, ni nemondedabade ya, Moses da agho dari rejo re-sira ava simbugedo, ne nenda beo arugu-ruroro, ainda joba da sino fuka nine om-baresa. Amingaresa amo, evetu genemboisambu kasama arera: ‘Amo, gungubo sis-eri. Paul nu Moses da agho dari kaifaeraira.’ 25 Avata namonde Jusi embo dagitofu mendeni Iesu tumondusera amo, neMoses da agho dari kaifa aoro dae jo saeri.Namane retada (letter) geka evia nembokaifa aoro dae gefuseri.

Sino fuka de bu ya ove kevari da dom-buda joba muturaera ava, erá bu min-deóro dae siseri. Ororo erá mindeórodae siseri. Sino fuka duboda ivasi aoroambarira da ororo jo vosae arira amo,erámindeóro dae siseri. A kombo yageraerá eóro dae sedo siseri,”

James mane aminge siseri.26 Setero, Paul nu, gegenembo avononde

naká sisira, ava budo nemonde era nendabeka gajari God kena etero dadabusira.Ava evetu genembokena ijugaoro kasamaaoro dae sedo, ne eredo Paul de dabadeuvu gutuseri. Edo, roera mendeni Moses

Page 229: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 21:27 226 Ekaresia 22:4da Agho Dari resira ava useri. Eterodadabetiri, Paul nu eredo ira, God daKambo+ aminda teredo sisira, “Gegenemboavononde sonemberaena ava, orokoGoddasaramana ari sisera ainda tano fitari dae,uvu guteteri. Ava sedo, nenda javo gem-baso fura dabako ainda amboda, ne foamanenda sino fuka dedo joba mutoro nendabeka gajari da sifo dadabarira,” amingesisira.

21:27-36 Paul Sandi Diburada Fifituseri.27 Paul da kokomana nenda fura dabako

jo dadabae iriri, Paul nu God da Kambo+jokáda iriri, Jusi embo mendeni FrovensiAsia ghedo fusera aimi gosuseri. Gido neeredo, Paul kena osogo ari dae sedo, evetugenembo da ghamo deretero erorusira.Eretiri, ne Paul sanduduseri. 28 Sandido,ne eminge kori siseri, “Israel embo, fuvu,sonembaove! Genembo ei yama reighimendeni mendeni aminda deinghuse,evetu genembo isambu dederuse, nenamonde Jusi embo da agho dari, Mosesda agho dari, a God da Kambo+ eviaimboe aoro dae sedo, dengoro induduseijugeraira,” 29 Aminge sisera da bekámo: gitofu da reighi Efesas genemboeni javo Trophimus, nu isaghada Paulghae deinghero gido kotiseri, “Paulnamondeda agho dari bejise, namondeda gitofu enighae dabade ojera, God daKamboda+ tereteri tano,” aminge kotise,Paul sanduduseri.

30 Paul sandudusera ainda bino avaningido, evetu genembo fera totoruguseri.Totorugusera avata, ne susu bunise, Paulava ungoda bu jumbu buvurutuseri. Jumbufera isaghada buvero, evetu genembomendeniimi God da Kambo+ da guro avagagojuseri. 31Evetu genembo totoruguseraaimi Paul budo, ambare dae sedo dorero,Rome embo da isoro kakato da giti jighariainda bino ava iri niningusira. Amo,Jerusalem embo isambu titigho ariá seteronu niningusira. 32 Ningido, nu totoieredo, nunda isoro kakato mendeni nendababojegaride dabade budo, sumbudo eranatofo jokáda teteruseri. Ne Paul dorero,isoro kakato nenda giti jigharide dabadeera buvero gido, dotutuseri. 33 Dotero, gitijighariá nu Paul kena ira numoá sandido,seini (chains) etoto aimi bundoro daesedo, ategi usira, “Genemboé mavejori?

Nunda dara rejori? Nu nangeti?” amingeategi usira. 34 Ategi etiri, natofo ne gekanunda nunda siseri, geka jo dabako saeri.Agido, isoro kakato da giti jighari nu Pauldaoro ambare dae usera ainda susu ava,nu bunisira. Bunedo setiri, nunda isorokakato Paul budo, nenda vasa, furu dighibirurughusera ainda jokáda era teteruseri.35 Era, furu da riri aminda buvudo, isorokakato ne Paul fumbudo vivituseri. Aindabekámo: natofo totorugusera aimi, nu daridae useri. 36Ne Paul da amboda amboda isekoko sise, “Devu ambare!” siseri.

21:37–22:16 Paul NusukaNundaGeka Sisira.37 Furuda jarigari dae use, Paul nu isoro

kakato da giti jighari aikena Greek gekaimisisira, “Nanda geka itako saono ningaresa,”aminge setiri, isoro kakato da giti jigharinu dudukughedo sisira, “Ni nange nangeGreek gekaimi resesi? 38Nanda kotari mo:Egypt embo genembo eni ghaeko dotu-tusera ominda tuturo edo, nunda mendeniisambu 4,000 ava budo, namane Rome em-bode isoro ari dae sedo, misi, gandigha,kefata, goroba budo, reighi uvu irae davasa aminda jungari dae isera ava, na ni-mova seteni,” aminge setiri, 39 Paul sisira,“Na Jusi embori. Na Frovensi Silisiaainda jokáda, reighi javo Tarsus amindasiroruseni. Reighi resena emo, jo ki-tako iraeri, mindafu bekári. Na uju er-ena amo, na natofokena vironu sarena,”aminge sisira.

40 Setiri, isoro kakato da giti jighari nu‘avori’ setiri, Paul nu ririda fetedo, bekadoyoro dae sedo, ungoi de fatiri bekadotero, nu Israel embo da gekaimi sisira.

221 “Nanda nano namendi, na rejo ava

usena, ainda beká ava saono ningareva,”aminge sisira. 2 Paul nu Israel emboda gekaimi siri kasama edo ningigogoghombero, Paul sisira, 3 “Namo Jusiembori. Na reighi Tarsus Frovensi Silisiaaminda siroruseni. Avata na Jerusalememinda babojuseni. Babojeno, Gamalielna dengoro indido ghusira. Abuamaneda kiki a namondeda agho dari ava,dengoro indeari ningi gogoghombedoghuseni. Ne oroko God dubo budo a Godkotise totorugeteva, kau daba aminga ava,na God kotise iriani. 4 Evetu genembomendeni Iesu tumondedo ghusera amo,

Page 230: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 22:5 227 Ekaresia 22:27nane budo, amboro dae sedo, sandidodiburada fitido ghuseni. 5 God da fristi+da giti jighari a kaniseremane isambukasama erera, na geka beká resena. Nenenda kokomanakena, Jusi embo, reighiDamascus aminda reta mendeni gembudomutero ruruseni. Budo, na Damascusaminda iseni. Isena ainda beká mo: naIesu da dorevare setena ava, sandi seiniimi(chains) bundedo, Jerusalem eminda bufoama koto ari dae sedo iseni.

6 “Ena, reighi Damascus buvari daeeno, usasa tomanako janimbedo nandatamonda garusira. 7 Gaetiri, na endadadu faseteno, beka eminge siri nininguseni,‘Saul, Saul, ni redae namokena dubo memafutuse fakarago eresi?’ 8 ava ningidona siseni, ‘Arie, Bajari! Ni mavejori?’seteno, nu sisira, ‘Na Nasareth embogenembo Iesu ri. Ni namokena dubomemafutuse fakarago eresa,’ aminge sisira.9 Gegenembo mendeni namonde dabadeisera amo, ne usasa gosusera avata, nebeka jo ningaeri. 10Na ategi useni, ‘Bajari,na nangareni?’ Seteno, Bajari namokenasisira, ‘Ni ere fetedo yasi! Reighi Damascusaminda teraso, God ninda saramana reaaso dae gategusira ava, amboda enii foasaoro ningaresa.’ 11 Aminge setiri, nandakokomana na ungoda budo era, reighiDamascus aminda teteruseri. Ainda bekámo: na usasa tomanako geno, diti sovasovaetiri rejo eni jo gae useni.

12 “Genembo eni javo Ananias, nu Godkotise, namonde Jusi embo da agho darikaifa e gogoghombedo ghusira. Amingirigido, Jusi embo isambu reighi Damascusaminda, nu kakara edo ghuseri. 13 Nunefira tere namokena fetedo sisira, ‘Nandanamendi, diti eveva ari sekago gaso daeresena!’ aminge siri, nanda diti afigetirinu gosuseni. 14 Goseno, nu sisira, ‘God na-mondeda abuamane tumondedo ghuseraaimi, nundauju ava kasamaasodae sedo, nigategusira. A nunda Saramana Kato kakaraa eveva ava, tofo nunda bekaimi sirurarinininguse, ninda ditiimi gaso dae sedo,ni gategusira. 15 Ainda beká mo: ni rejokasamausesa a niningusesa ava, evetu gen-embokena osa siruraso ningarera. 16 Avasedo, erá kaifa eose! Ni eredo, Bajari dajavoda benunu saso, nu ninda ari ekokokote dodo seghe fugari, ni bafataito aresa,’aminge sisira.

22:17-29 God Nu Nange Nange Paul Dirige-tiri, Gitofukena Vironu Sari Dae Isira AindaGekari.

17 “Setiri, na amingedo, aminda itakoirisena edo, eredo fena Jerusalem emindabuvudo, God da Kambo+ aminda teredobanunguse, Bajari nanda diti mokoi go-suseni. 18 Goseno, nu namokena sisira,‘Totoi eredo, Jerusalem dodo yasi. Aindasusu mo: ni eminda rejo ava nandae evetugenembokena saresa amo, ne jo tumon-dae arera,’ aminge sisira. 19 Setiri, nasiseni, ‘Avata Bajari, ne totofo kasamaerera amo, na giti yama dengoro indarikambo+ mendeni mendeni aminda, nindadorevare sandi dedo ghuseni. 20 A ko-tugo, evetu genemboi ninda osa sari katoStephen ava detero ambududurusira aindasifoda, na aminda fete gido ivuga use,nenda tamo asugari ava, nane kaifa useni.Na amingusena amo, nanda natofo Jusiembo kasama erera. Ava sedo, na nemo-kena vironu sarena amo, ne ningido tu-mondarera tano,’ aminge seteno, 21 Bajarisisira, ‘Ni yaso dae sedo, na ni dirigeteni.Ni yasi! Reighi mendeni mendeni sokabeká aminda, ninda natofo Jusi embo dagitofukena vironu saso ningore!’ amingesisira.”

22 Evetu genembo totorugusera aimi,Paul da geka niningero, gitofukena vironusari ava setiri ningido, ne tuturo edo kokosiseri. Koko eminge siseri, “Namonde nudaoro ambare! Nu geka setiri ningeraaindae, nu daoro ambare dae resera,”aminge sise, 23 janje ekoimi, embo bokabudo vurafa vurafa ghuse, fonja budo ikádababariguseri. 24 Amingero, Rome embo dagiti jighari nunda isoro kakatokena sisira,“Jusi embo redae emingerera da tuka avakasama ari dae sedo, genembo emo, bu na-mondeda vasada teredo saovo einda bekáava nune sari ningarera,” aminge setiri,25 isoro kakato ne Paul budo, dari dae sedobundetero, Paul nenda bajari eni amindafetirisira aikena sisira, “Na Rome embo datofori. Ne Rome embo da tofo jo kotoae irise dareva amo, inono arira, ai tefo?Rome da agho dari nange resi?” 26Amingesetiri ningido, isoro kakato da bajari nundagiti jigharikena ira sisira, “Ni nangere-sita? Genembo emo Rome embo da tofori,”aminge setiri, 27 isoro embo da giti jighariira Paul kena buvudo sisira, “Se ningone!

Page 231: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 22:28 228 Ekaresia 23:14Geka beká resesa, ni Rome embo da tofori,ai tefo?” aminge setiri, Paul nu ‘ai’ sisira.28 Setiri, isoro kakato da giti jighari sisira,“Na moni teriago mutudo, Rome emboda tofo useni,” aminge setiri, Paul sisira,“Avata namo jo moni mutudo ai tofo aeri,na taká Rome embo ava siroruseni,” Paulaminge setiri ningido, 29 gegenembo Pauldedo ategi ari dae erusera amo, ne ojuedo, totoi nu dodo era ajagha fefetuseri.Isoro kakato da giti jighari barago oju usira.Ainda tukamo: Paul nu Rome embo da tofoava bunise, seiniimi (chains) bundise aghodari bejisira aindae.

22:30–23:11 Paul Nu KaniseremanekenaTeredo, Geka Sisira.

30 Jusi embo redae Paul dae dubo veverause aji sisera ava, kasama ari dae sedo,Rome embo da isoro kakato da giti jigharinu emingusira. Sifo atetiri nu setiri, nundamendeni Paul da seini (chains) vujegetero,nu, fristi+ da babojegari a kaniseremaneisambu totorugaoro dae sisira. Setiri to-torugetero, nu Paul budo ira fitiri babo-jegari totorugusera ainda dombuda fefe-tusira.

231 Fetedo, kaniseremane da dombu gi

gogogho use sisira, “Nanda nano namendi,na siroredo fusena ava, evetu genembo-kena a God kena eko eni tefori,” amingesetiri ningido, 2 fristi+ da giti jighari javoAnanias aimi eredo, gegenembo mendeniPaul da dengesida fetirisera, aikena sisira,“Genembo ainda bekada devu!” 3 Amingesetiri, Paul numokena sisira, “Evetu gen-emboni evevava seraera avata, ni genemboekori. God ni darira. Ni anumbirise,God da Geka kotise namo daoro dae setesi.Aminge sise, ni tofo namondeda Agho Daribejetesi,” aminge sisira. 4 Setiri, gegen-embo mendeni Paul da dengesida fetiris-era, aimi Paul kena siseri, “Ni nangedoGod da fristi+ da giti jigharikena geka ekoresesi?” aminge setero ningido, 5 Paulsisira, “Agá, nanda nano namendi! Numoáfristi+ da giti jighari ava buneteni. Kasamaaetena amo, gekaé jo numokena sae aeteni.Na kasama erena amo, God da Geka emingeresira:‘Ne nenda kotofukena geka eko jo sae

areva!’ ”aminge sisira.

6 Gegenembo totorugusera amo,mendeni ne Moses da Geka kaifa kakatori+a mendeni ne Sadusi embori.+ Ava kasamaedo, Paul nu kaniseremane da dombudabeka mindafu sisira, “Nanda nano na-mendi, na Moses da Geka kaifa katori, +a nanda oro barago Moses da Geka kaifakakatori. + Na tumonderaena: namondeambarera amo, God namonde sari jebugeerarera. Ne aindae sedo na koto ereva,”aminge siri ningido, 7 Moses da Gekakaifa kakato+ tuturo edo, Sadusi embode+dabade beisiga use kotari nunda nundauseri. 8 Ainda beká mo: Sadusi embo+ne aneya jo tumondae eraera, sukarujo tumondae eraera, a evetu genemboambarida ghe jebuge erarera, ava ne jotumondae eraera. Avata Moses da Gekakaifa kakato,+ ne roera etodabanaká setenaava, isambu tumonderaera. 9 Ava sedo,beisiga edo tiriseri. Aminguse, Mosesda Geka kaifa kakato+ ainda ijuga kakatomendeni eredo siseri, “Genembo emo nudara eni jo aeri, a geka eko eni jo saeri.Avose, namonde berefori, aneya eni firanumokena dengoro indudusira tano.”

10 Aminge setero, ne tuturo edo tatayauseri. Aminguse, ne Paul ava jumbu ya foaghetero, ifuda tafusegari dae etiri jaredo,Rome embo da isoro kakato da giti jigharinu eredo setiri, nunda isoro kakatoi gegen-embo tataya usera ainda jokáda teredo,Paul budo nenda vasada jovereghe erateteruseri.

11 Tumba jiriri, Bajari Paul kena firaisagha usira. Isagha buvu fetedo, Paul kenasisira, “Erá oju eose! Ni Jerusalem emindanandae osa seteso niningumutari. Kaudaba aminga ava, ni reighi Rome omindanandae osa saso evetu genembo ningar-era,” aminge sisira.

23:12-22 Jusi Embo, Ne Paul Daoro AmbareDae Siseri.

12Setiri dadabetiri, sifo atetiri, Jusi embone totorugedo manaka garuseri. Man-aka gaedo, God kena beka gagojuse sis-eri, “Namonde uvu bayau reeta use, Pauldaoro ambari gido, ainda amboda sek-ago uvu bayau mindarera,” aminge siseri.13 Gegenembo aminge sisera amo, digarig-ori, 40 darigusira. 14 Aminge sedo, neeredo fristi+ da kokotofukena a evetu gen-embo da babojegarikena era buvudo siseri,“Namane uvu bayau reeta use, Paul daoro

Page 232: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 23:15 229 Ekaresia 23:35ambari gido, ainda amboda uvu bayaumindarera. 15 Ava sedo, ne kaniseremaneisambu, sevu Rome embo da giti jighariPaul mutari furare! Ne eminge sevu:‘Namane Paul foa nunda geka sari ningigogoghombari dae sise resera,’ aminge sisederevu, mutari furare! Aminge saovo,Rome embo da giti jighari Paul mutarifururari, namane nu emboro soroda gajedodaoro ambarira!”

16 Aminge sisera avata, Paul da ghasovuda mandi ava ningido ira, isoro kakatoda vasada teredo, Paul kena osa sisira.17 Setiri ningido, Paul nu kori setiri, Romeembo da isoro kakato da bajari eni firabuviri, Paul numokena sisira, “Gimasa emobudo yasi, ninda giti jigharikena buvaso,numokena geka eni irira ava sari ningare!”18Aminge setiri, isoro kakato da bajari Paulda mandi budo ira, nunda giti jigharikenateredo sisira, “Genembo Paul, namondesandi diburada fifitusera amo, kori se-tiri na numokena aena buveno, nu gi-masa emo nimokena bu furono dae se-tira.” 19 Aminge setiri, giti jighari amoPaul da mandi ainda ungoda budo ira esikefetedo, numokena ategi usira, “Ni nandaerejo ava saresi?” 20 Ategi etiri, Paul damandi sisira, “Jusi embo mendeni manakagaedo, nimo derari dae sedo emingarera.Sifode, ne foa eminge sarera, ‘Namane,Paul foa kaniseremanekena nunda gekasari ningi gogoghombari dae sise resera,’ava sarera. 21 Foa aminge sarera amo, eránenda geka ningeose! Ainda beká mo: Jusiembo mendeni 40 darigetera aimi, Pauldari dae junge kaifa arera. Ne isambu bekagagojuse uvu bayau reeta use, Paul daoroambare dae seteri. Ne anakora simbugedo,ni rea saresa, ava kaifa erera,” amingesisira. 22 Setiri ningido, isoro kakato da gitijighari numokena sisira, “Seteso ningenaava, evetu genembo mendenikena erá osaseose!” aminge sise, nu Paul da mandidirigetiri isira.

23:23-35 Isoro Kakato Ne Paul Budo,Frovensi Da Kotofu Javo Felix Kena Iseri.

23 Gimasa dodo iri, Rome embo da isorokakato da giti jighariimi eredo kori setiri,nunda isoro kakato da babojegari etotonaká, numokena fera buvero nu sisira,“Sevu, isoro kakato 470 reighi Sesariaaminda yari dae simbugaore! 200 ne kefata

budo yarera, 200 ne goroba bu yarera, a 70ne sino fuka javo hosida (horse) yarera. Neoroko tumbaghae 9 koroko yareva. 24 EdoPaul mo, hosida (horse) mutovo yarira.Avori, ne Paul kaifa udo yama, frovensi dakotofu Felix kena mutuvu, nune kaifa are!”aminge setiri, 25 giti jighari nu frovensi dakotofukena reta eminge gefusira:

26 Na Claudius Lysias ri. Ni frovensida kotofu ava sedo, na ni ategi beká avaerena. Felix nimokena geka itako saridae erena, gi!

27 Jusi emboimi genembo javo Paulava sandido dari dae useri. Nu na-monde Rome embo da tofo, ava ningidoeredo, nanda isoro kakato mendenindedabade era nu sonembe budo fera,namanenda vasada fitido kaifa erera.28 Jusi embone Paul dari dae usera, aindasusu tambari dae sedo, na Paul budoena buvudo, nenda kaniseremanekenateteruseri. 29 Jusi embo da kanisere-mane nemonde Paul de dabade geka seniningero, na kasama useni: Paul nunamonde Rome embo da agho dari eni jobejaeri. Ava sedo, numo jo daoro ambaeaetira, o diburada jo fitae aeteri. Nununda oro beká Jusi embo da agho dariava, bejisira. Amingetiri aindae sedo, nejanje ekoko useri. 30 Jusi embo ne Pauldari dae manaka garero ava ningido,nimokena mutari dae resena. Evetugenembo Paul koto ari dae osa reseraamo, nimokena ya nenda bouvu saorodae resena. Yari budo gi!

Avakori!aminge gefusira. 31 Nenda giti jigharirea sisira ava, nunda isoro kakato avauseri. Amo, ne eredo Paul budo erareighi javo Entipatres aminda buvero, sifoatutusira. 32-33Sifo atetiri, isoro kakato ataiisera amo, ne eredo Paul dodo jovereghenenda vasada iseri. Isoro kakato hosida(horse) isera amo, ne Paul budo, nemondeera reighi Sesaria aminda buvudo, retafrovensi da kotofukena mutero biri, Paulaminda numokena diriguseri. 34 Dirigedodo ero, frovensi da kotofoá reta butegedo, Paul kena ategi usira, “Ni reighiningiai embori?” setiri, Paul sisira,“Na Frovensi Silisia aminda siroruseni,”aminge setiri, 35 frovensi da kotofu javoFelix sisira, “Evetu genembo nimo koto aridae resera, ava furarera da sifo aminda,na dara da susu ningi gogoghombarena,”

Page 233: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 24:1 230 Ekaresia 24:23aminge sedo, nu Paul budo ya, kamboHerod itutusira aminda kaifa aoro daesisira.

2424:1-9 Jusi Embo Fera Felix Kena, Nenda

Bouvu Ava Osa Setero Niningusira.1 Sifo ghabu soveni dadabetiri ainda am-

boda, fristi+ da giti jighari a Jusi emboda babojegari mendeninde dabade, gen-embo eni geka vironude javo Tertullusbudo, Jerusalem ghedo fera, reighi Sesariaaminda buvurutuseri. Buvudo, ne frovensida kotofu Felix kena tere fetedo, Paul nurejoá etiri janje ekoko usera ava, Felix kenaosa sari dae useri. 2 Aminguse, ne korisetero, vironu kato Tertullus tere fetedoeminge sisira, “Frovensi da kotofu ojesairesa, ni ategi beká ava erena. Ni namaneeveva kaifa eraesa, ava sedo tataya tefori. Aroera mendeni mendeni seaso siroreraeraaindae, reighi jebugari dae erira. 3Namaneava gido, ivuga edo aiyakoe beká resera.4 Ninda saramana digari ava sedo, gekatufako sirurono ningaso dae resena.

5 “Genembo emo, javo Paul ri. Nu earidara mindafu siroreraira. Nu reighi digariaminda deinghuse, Jusi embokena gekaseari, dara a titigho eraera. A kotugo,Nasareth embo Iesu da dorevare ainda ba-jari eni numori. 6A geka eni mo: nu God daKambo+ Jerusalem aminda bebeta ari daesedo, teterusira. Teretiri, namane nu san-duduseri. Namane Jusi embo da agho dariava kotise, namane totofo Paul koto aeteri.7A nu aetera avata, ne Rome embo da isorokakato da giti jighari javo Lysias, nundamendeninde dabade fera teredo, nendafakinai Paul budo iseri. 8-9 Budo era, Pauldiburada fitido, giti jighari namanekena,eminda furoro dae sisira. Ni Paul ategiaresa amo, namane rea resera, daba avasari ningaresa,” Tertullus aminge setiridadabetiri, nunda kokomana Jusi embo, negeka daba ava siseri.

24:10-23 Geka Sisera Ainda Mino Mo, PaulSisira.

10 Setero dadabetiri, frovensi da kotofu,geka sare dae sedo, Paul kena ungoifarighusira. Farighetiri, Paul sisira, “Nireighi kaifa eraesa. Ninda dombudakoto arena, aindae na ivuga erena.11 Gegenembo geka resera eikena ategiaresa amo, evia kasama aresa: na God

kena joba mutari dae sedo ena, God daKamboda+ teterusena amo, jo anakorairaeri, oroko sifo 12 ava jo dadabae irira.12 Ne gungubo resera. Na God da Kambo+jokáda, evetu genembode jo osogo aeri.A kotugo, namane Jusi embo da dengoroindari kambo+ aminda o reighi jokáda,na evetu genembo da ghamo jo deronoerari titigho aeri. 13 Geka oroko resera,ainda beká eni, ne jo tambudo saoro ningaearesa. 14 Na dabako usena ava, nimokenaisagha sarena. Namanenda abuamaneGod mavejoá tumondedo ghusera ava, naGod daba ava tumonderaena. Avata naemboro eni tambudo, aminda use Godtumondurureono gido, ne imboe eraera.Aindae mo, ‘emboro sembae’ seraera.Avata kotugo, God rea setiri Moses a Godda feroveta mendeniimi gefusera, a nutumonderaena. 15 God amboda sari evetugenembo eveva a ekoko isambu, ambaridaghe jebuge erarera, ava gegenembo emotumonderaera. Nambarago daba avatumonderaena. 16Ava gido, na sifo ghousaGod kena a evetu genembokena, ari evevavanembo ari dae sise e giraena.

17 “Na ghaeko mendeni Jerusalemjo terae irise, nanda natofokena monimendeni mutari dae sedo, a God kenajoba mutari dae sedo, Jerusalem ena bu-vurutuseni. 18 Buvudo, God da Kamboda+teredo, God kena joba mutari dae sedo,simbugedo tamo seghuseni. Segheteno,gegenembo emo teredo na tambu san-duduseri. Na maveghae jo beisiga aonodara eni jo sirorae usira. 19Avata Jusi embomendeni Frovensi Asia ghedo fera teredo,na tafuseri. Ava sedo, na dara rejo ava enotafusera ava, foa saeteri. 20 O gegenembomendeni oroko ojighera irera emo, na gitibudo era nenda kaniseremane da dombudakoto useri. Ava sedo, nanda dara reatafusera ava, isagha saeteri. 21 Avata daraeni jo tambaeri. Dabako tafuseri. Na nendadombuda fetedo siseni, ‘Na tumonderaena:namonde ambarera amo, God namondesari jebuge erarera. Ne aindae sedo na kotoereva,’ ” Paul aminge setiri dadabusira.

22 Dadabetiri, Felix nu Iesu da natofoainda bino ava, anakora niningusira avasedo, nu kaifa aoro dae sisira. Nu sisira,“Jerusalem isoro kakato da giti jighari javoLysias furari gido, geka saoro dadabarira.”23 Aminge sedo, Paul da kaifa kakato da

Page 234: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 24:24 231 Ekaresia 25:14bajarikena sisira, “Kaifa ururovo, Paul nudeinghari sarira amo, avori, itako deing-harira. O nunda kokomana foa tere sonem-bari sarera amo, a barago avori, foa sonem-barera,” aminge sisira.

24:24-27 Felix Setiri, Paul TereVironu Sisira.24 Frovensi da kotofu Felix noaro javo

Drusilla, nu Jusi embo da gagara eniri. Sifomendeni ainda amboda, Felix noaroghaefera buvudo, Felix nu aghi etiri, Paul iraFelix noaroghaekena teredo, Iesu Kerisotumondari da kau nangego ava, Paul se-tiri ne nininguseri. 25 Paul da geka itakoghousa sise, namonde nange nange arieveva aetera, nange nange namondeda ujuava dodo God da uju avanembo aetera, aamboda God nange nange evetu genemboisambuategi arira ava siri ningido, Felix ojuusira. Oju edo sisira, “Avori, yasi! Umbueninda saono furaresa,” aminge sisira.26Paul nange nange numokena ufenamonimutari ruruse nu doyari yaetira ava kotise,Felix sifo ghousa seari tereari, nengae gekadabade sedo ghuseri.

27 Ghaeko etoto dadabetiri ainda am-boda, genembo javo Porcius Festus firaFelix da vasa budo, frovensi da kotofu usira.Ainda sifo aminda, Felix Jusi embo nangeivuga edo nunda javo jighoro eraetira avakotise, Paul diburada dotiri iriri, nu gavanado vosetiri, Festus gavana usira.

2525:1-12 Paul Nu Festus Da Dombuda Sekago

Koto Usira.1 Festus nu Felix da vasa bari dae sedo,

frovensi aminda fira teredo, reighi Sesariaaminda buvurutusira. Buvudo, sifo etod-aba naká dadabetiri, Festus nu Sesariaghedo Jerusalem aminda isira. 2-3 Irabuviri, fristi+ da kokotofu a Jusi emboda babojegari ainde dabade era Festuskena tere fetedo, Paul nu rejoá etiri janjeekoko usera ava, Festus kena osa siseri.Aminge sedo, ne Festus kena siseri, “Seninda mendenii Paul Jerusalem eminda bufurore!” aminge sisera ainda beká mo:ne manaka garuse, emboro soroda Paulgaje sandido, daoro ambare dae sedo sis-eri. 4 Aminge setero dadabetiri, Festussisira, “Paul nu, namanenda isoro kakatoireighi Sesaria aminda kaifa eraera. Na totoijovereghe Sesaria aminda yarena. 5 Ava

sedo, nenda babojegari sevu, ne namondeya, Paul nu dara rea usira ava, siruroro naningaone!”

6 Aminge sedo, Festus sifo 8 o 10 amingaava nemokena avisira. Ainda amboda,Festus Jusi embo da babojegaride dabadeeredo, jovereghe reighi Sesaria amindaiseri. Era buvudo aminda ravisera sifoatetiri, Festus Paul bu furore dae sisira.Setiri, era Paul budo fuseri. 7 Bu ferateretero, Jusi embo Jerusalem ghedo fuseraaimi, Paul jimbe birurughe fetedo, gun-gubo sise eminge siseri, “Paul nu darausira.” Aminge sisera amo, dara sisera dabeká eni jo foa isagha aeri. 8 Amingeterodadabetiri, Paul mino sisira, “Na Jusi emboda agho darikena, God da Kambokena, aRome embo da kotofukena geka eko eni josae, a ari eko eni jo ae useni.”

9 Aminge setiri ningido, Festus, Jusiembo ivuga edo numoá amboda nangesonembaetera ava kotise, Paul kenaeminge sisira, “Namonde ya Jerusalemaminda, ni koto aoro dadabarira, ai?”10 Aminge setiri, Paul sisira, “Tefo. Romeembo da koto vasa eviri. Ni na emindakoto aresa. Na Jusi embokena dara enijo ae usena ava, ni tofo mandi ningidokasama eresa. 11Na dara aono isagha aetiraamo, ainda mino ava na jo darigari dae saeaeteni. Aindae ambono dae saetesa amo,na ambaeteni. Avata Jusi embo gungubosetera ainda beká eni jo tambae aresaamo, na nemokena jo mutae aresa. Nadirigaso Rome embo da kotofukena yaaminda koto ari dae sedo resena,” Paulaminge sisira. 12 Setiri ningido, Festusnunda kasama kakato mendeninde dabademanaka gaetero dadabetiri, Festus eredoPaul kena sisira, “Ni namonde Rome emboda kotofukena yari dae resesa. Avori,na ni dirigaono numokena yama nundadombuda koto aresa,” aminge sisira.

25:13–26:11 Paul Nu Frovensi Eninda KotofuDa Dombuda, Fete Geka Sisira.

13Ainda amboda, frovensi eninda kotofuKini (King) Agrippa, nunda ghasovu javoBernice ghae dabade, Festus nati jokádoruse ategi ari dae sedo fera, reighiSesaria aminda buvurutuseri. 14 Buvudoaminda irero, Festus nu eredo Kini Agrippakena Paul da kiki ava sisira. Sise, emingesisira, “Genembo javo Felix, nu nanda gi-tida reighié nune kaifa edo ghusira. Nu

Page 235: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 25:15 232 Ekaresia 26:8genembo javo Paul ava, diburada fitiriirei. 15 Na Jerusalem aminda ena bu-veno, Jusi embo da fristi+ da kokotofua Jusi embo da babojegaride dabade feranamokena teredo, Paul dara rejoá etirijanje ekoko usera ava, namokena osa siseri,numo saono ambare dae sedo. 16 Avatana nemokena dengoro eminge induduseni.Genembo dara ari, mave foa osa sariraamo, ainda osa sari kato nange nange kotojokáda genembo ainda dombuda fetedosekago osa saetira, ava seteno Jusi embone nininguseri. A kotugo, genembo nangenange osa sari katokena mino saetira,ava seteno nininguseri. Ainda beká mo:namonde Rome embo evetu genembo jotefo diburada fitae eraera, o tefo dae er-aera. Seteno dadabetiri, na Jerusalemdodo reighi Sesaria eminda fuseni. 17 Jusiembo ne fera namokena totorugetero, nasembena koto vasada anumbedo, Paul bufuroro dae siseni. 18 Seteno, Paul fira bu-vudo teretiri gido, Jusi embo ne eredo osasiseri. Nanda kotari mo: ne dara teriagoaindae osa saeteri. 19 Avata ne nenda tu-mondari aindae beisiga useri. Aminguse,genembo javo Iesu ambududurusira aindaebeisiga useri. Jusi embo da kotari mo: nuambududurusira. A Paul da kotari mo: nujebuga irira. 20 Geka da beká mo, nangenange tambarera aindae bune jaredo, naPaul kena ategi useni, ‘Namonde Jerusalemaminda ya, ni koto use geka da beká tam-barera, ai?’ aminge seteno, 21 Paul nu,na numoá kaifa edo mutono reighi Romeaminda ya, kotofukena koto ari dae sisira.Setiri, na, isoro kakato nu kaifa ururoro,amboda dirigaono yare dae siseni,” Festusaminge setiri dadabetiri, 22 Kini Agrippanumokena sisira, “Nambarago genemboainda geka ava ningaeteni,” setiri, Festussisira, “Avori, sifode ningaresa.”

23 Sifo atetiri, vironu sari da vasa sim-bugedo gogho etero, Kini Agrippa nundaghasovu Bernice ghae, nemonde isorokakato da babojegari a reighi da baboje-gari ainde dabade fera, mendeni yaru didi-vero, teteruseri. Teretero, Festus setiri,ne Paul budo fera teteruseri. 24 Teretero,Festus nu Kini Agrippa kena sisira, “Jusiembo isambu reighi Jerusalem aminda areighi eminda, genembo Paul nu dara etirijanje ekoko use aindae, osa seraera. Gen-embo amo numori. Na nunda javoá saono

ningarera amo, numoá daono ambare daekoko sarera. 25Avata dara da beká enimo joisagha aeri. Ava sedo, na jo saononu ambaearira. Nu tofo mandi namonde Rome emboda kotofukena yari dae sisira. Ava sedo,dirigaono yarira. 26 Avata na dara da bekáeni jo tambaeri. Ava sedo, na namondedakotofukena nange sareni? Dengoro javu-ruvu! Kini Agrippa, ni genembo eindageka ningido, na rea gembarena ava, sasoningarena. 27 Ainda susu mo: na genembokoto are dae mutudo, nunda dara da bekáeni jo ijugae arena amo, jo eveva iraeri,”Festus aminge sisira.

261 Setiri, Kini Agrippa Paul kena sisira,

“Tofo ninda geka rejo sari dae uju eresaava, saso ningarena,” aminge setiri, Paulungo jighiri eretiri, Kini (King) Agrippakena eminge sisira, 2 “Kini Agrippa, naninda dombuda fetedo, geka einda susuava ijugaono garesa, aindae ivuga erena.Jusi embo rea seraera ainda susu ava, naijugaono garesa. 3 Ni namane Jusi emboda kiki a agho dari anakora kasama egogoghombusesi. Ava sedo, na ivuga er-ena. Erá dubo mema eose! Nanda gekaitako ghousa evia sari dae erena.

4 “Na nange nange bajido genembousena, a nanda irari ava, Jusi embo neisambu kasama erera. A kotugo, na nangenange nanda frovensi aminda a Jerusalemaminda irá ghedo ghusena ava, ne gidoghuseri. 5 Na gimasa edo Moses da Gekakaifa kato eni useni. Gegenembo mendenida tumondari God kena mo, jo nanda tu-mondarigo iraeri. A kotugo, nanda irarikau mavega edo ghusena, ava nene nimo-kena osa saoro ningaetesi. 6 God anakoranamane Jusi embo da abuamanekena bekagagojusira. Na ainda beka gajari tu-monderaena. Ava tumonderaena aindaesise, dumo edo na bu koto ari dae sis-eri. 7 Namane Jusi embo da oro isambu12, God da beka gajari setena amo kotise,tumonde baingheraera. Avata tumondariresena eindae, na kotoda fifiterera. 8Avori,God nu inonori. Nune sari evetu genemboambarida ghe jebuge erarera amo, Godnumokena inonori. Ava sedo, Jusi embo akotugo nimbarago, Kini Agrippa, ne redaejo tumondae eraevu?

Page 236: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 26:9 233 Ekaresia 26:269 “Avata giti, nambarago ava jo tumon-

dae edo ghuseni. Nanda kotari mo: naaono Nasareth embo Iesu da bino ava ekoaeti. 10 Na tuturo edo, Jerusalem amindaemingedo ghuseni: na fristi+ da kokotofuda javoda, God da natofomendenimendenidiburada fitido ghuseni. Fiteono, daoroamboro dae sirureoro ningido, na daba avasedo ghuseni. 11 Na namane Jusi embo dadengoro indari kambo+ mendeni aminda,Iesu da natofo sandido dedo ghuseni. Iesuda bino ighagha aoro dae sedo, ne dedoghuseni. Na janje eko edo, reighi Israeldodo, namanenda gitofu da reighi reighiaminda, Iesu da natofo ava sandido daridae, ya foa ghedo ghuseni.

26:12-18 Bajari Iesu Nu Nange Nange PaulKena Emboroda Isagha Usira Ava, Paul OsaSisira.

12 “Na aindae sedo, fristi+ da kokotofu dareta bu eredo, nenda javoda reighi Damas-cus aminda iseni. 13Avori, Kotofuko, na enaisonga emboro soroda, usasa tomanakojanimbetiri gosuseni. A nanda kokomanabarago gosuseri. Iji beká da usasa kitakori,usasa janimbusira amo, teriago bekári.14 Namane isambu endada du fafasuseri.Du fafasetero, beka utuda ghe namokenasiri nininguseni. Namane Israel embo dagekaimi eminge sisira, ‘Saul, Saul, ni redaenamokena dubo mema futuse fakarago er-aesi? Aminguse, ni tofo mandi memaeretafesi.’ 15Aminge setiri, na siseni, ‘Arie,Bajari, ni mavejori?’ seteno, nu sisira, ‘Nierá buneose! Na Iesu ri. Ni namokenadubo mema futuse fakarago eraesa. 16 Erefete! Na nimokena isagha etena da bekámo eviri. Nanda saramana aso dae sedo,ni gateguseni. Ni oroko ningesa, a ambodaijugaono garesa ava, evetu genembokenaosa saso ningarera. 17 Ninda natofo Is-rael embo ni jo daoro ambae aresa. Nani dirigaono, ninda natofo Israel embo dagitofukena yama nemokena vironu saresa.Aminda iruraresa amo, na ni kaifa arena.18 Ninda saramana mo: ni vironu sasoninda gitofu da diti basarira. Ne tumbada irari dodo, jovereghe foa nanda usasadateroro dae sedo, a ne Satan da fakina dodo,God da fakina ava baoro dae sedo, vironusaresa. A kotugo, ne nanda javoda tumon-daoro, God nenda ari ekoko kote doyarine, God nunda natofo anakora gategusira,

ainda mendeni aoro dae sedo, ni vironusaresa.

26:19-32 Paul Nu Nangedo Gitofukena IraVironu Sisira Ava, Osa Setiri Kini (King)Agrippa Niningusira.

19 “Avori, Kini Agrippa, na nimokenaisagha resena. God utuda ghedo isaghaetiri nanda diti mokoi gosusena, aindageka ava na jo kote doyae useni. Naningido aminguseni. 20 Na reighi Dam-ascus a reighi Jerusalem aminda tuturoedo, amboda Frovensi Judia ainda reighiisambu aminda ise, vironu sedo ghuseni. Akotugo, namane Jusi embo da gitofukenabarago, ya vironu sedo ghuseni. Ne nendaari ekoko vujegedo, God tumondedo arieveva vanembo aoro dae sise, vironu sedoghuseni. Ari eveva aoro dae sedo ghusena,ainda beká mo eviri: genembo mave ariekoko dodo, ari eveva vanembo arira amo,evetu genembo isambu kasama arera: gen-embo amo dubo jovereghusira. 21Na aindasaramana edo ghusena aindae, Jusi emboina God da Kambo+ jokáda sandido, na daridae useri. 22 Na dari dae sisera avata, Godtuturo edo na sonembusira. Sonembusiraava sedo, na oroko eminda fetedo sabua akokotofukena, nunda bino ava osa resena.Na rea resena emo, God da feroveta aMosesgiti nene sedo ghuseri. Amo ne, rea am-boda sirorarira ava sise, bino emo seoroningido ghuseri:23 ‘Namonde evetu genembo da ari ekoko

kote doyari dae sedo, God nundaGenembo eni

dirigari, foa mema tafuse ambudo, na-monde evetu genembo jo jebugeerae irera ainda

gitida, nune jebugedo erarira. Eredo, na-mane Jusi embo a gitofude, nundausasaimi

jaraghururari, God da jebuga evovodaeirari ava gido kasama arera,’

ne aminge sedo ghuseri, a na kau daba avaresena.”

24 Paul aminge siri, Festus nu eredoPaul kena koko sise sisira, “Ni daghetesi.Ni teria futo tegeraesa aimi, daghari daeeresa,” aminge sisira. 25 Setiri, Paul sisira,“Tefo, Kotofuko! Na jo daghaeri. Nadubo kotise, geka beká resena amo, eviri.26 Kini Agrippa, na nimokena isagha re-sena. Ainda beká mo: geka setena emo, nianakora kasama usesi. Na kasama erena:

Page 237: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 26:27 234 Ekaresia 27:14-15ni ainda bino niningusesi. Ainda susu mo:roera setena emo, evetu genembo da dom-buda sirorusira. 27 Na kasama erena: na-mane Jusi embokena, God da feroveta reasedo ghusera ava tumonderaesa,” amingesisira. 28 Aminge setiri, Kini Agrippa Paulkena sisira, “Ni erekotesa amo, ni gekatufako evia saso, na Iesu da dorevare eniarena, ai? Amo erá koteose!” amingesisira. 29 Setiri, Paul sisira, “Resesa, nandauju a nanda benunu God kena: ni a evetugenembo isambu totorugeteva emo, nenangedo namongava aetevu. Na jo seiniimi(chains) bundetevo fetirena, eindae saeri.Na Iesu tumonderaena, aminga ava aovodae resena.”

30Aminge setiri dadabetiri, Kini Agrippanu, frovensi da kotofughae, Bernice anatofo isambu dabade eredo, 31 era is-aghada buvudo tofo tofo se nininguseri,“Genembo emo dara eni jo aeri. Ava sedo,numo diburada jo fitae aeteri, o jo saoroambae aeti.” 32 Aminge sedo, Agrippanu Festus kena sisira, “Ni genembo emodoyaso yaeti. Avata makasí, nu namondeRome embo da kotofukena yari dae sisira.Ava sedo, mutaso aminda yarira,” amingesisira.

2727:1-12 Festus Nu Paul Mutiri Isira.

1 Festus, namane mutari reighi Italyaminda yaoro dae sedo, setiri nunda isorokakato da babojegariimi eredo, Paul adibura embo mendeninde dabade, avabudo, isoro kakato da bajari enikena fu-tuseri, kaifa are dae. Bajari resena emo,nunda javo Julius, a nunda isoro embo daoro javo ‘Rome Embo da Kotofu da Isoro AriEmbo’ ava jighido sedo ghuseri. 2 Ghakaeni, reighi javo Adramitiam aminda ghedo,foa ghedo ghusira amo, Frovensi Asia dareighi mendeni mendeni aminda sembiyari dae simbugiri gido, namane amindavovosuseri. Vose sirigedo, reighi Sesariaghedo iseri. Tesalonaika embo genemboeni javo Aristarchus, nu namonde dabadeiseri. Tesalonaika resena emo, nu FrovensiMasedonia aminda irira. 3 Sifo atetiri,namane era reighi Saidon aminda teredadoruseri. Julius nu Paul dae joka usira.Joka edo, Paul dotiri, nunda kokomanakenaya nunda roera uju usira ava bari daeiseri. 4 Ainda amboda, namane reighi

Saidondodo, yaura dombudafiri gido, butujavo Cyprus ainda tinguda, binono amindaovenembuseri. 5 Ovenembedo, FrovensiSilisia a Pamfilia darigedo era, reighiMaira teteruseri, Frovensi Lisia aminda.6-7 Aminda namane ghaka+ amo dodo era,isoro kakato da bajari Julius nu ghaka+ enitafusira. Ghaka+ amo reighi Alexandriaghedo fira teredo, sifo aminda FrovensiItaly yari dae simbugiri namane era bu-vudo tafuseri. Tambudo, namane vosedoreighi Maira dodo sufero, yaura tomanakoava dombuda didiviri jaredo, jo bibitayaeri, namane soroda avido eredo ghudoiseri. Era, reighi javo Knaidas ava darigedo,bune jaredo gafuge sembera, mendo javoSelmone aminda, viti ovenembedo butuCrete tinguda sufuseri. 8 Sufuse, fakaragotafudo era, esuru javo ‘Fafo Binono’ ser-aera, aminda teteruseri, reighi javo Lesiaainda dengesidari. 9 Fura etoto o etodabaaminga ava, aminda aviseri. Aminda avero,yaura da sifo tuturo iri kasama use, Paul nunatofokena sisira, 10 “Nanda kokomana, naeregosena: namonde oroko sirigarera amo,dara barera. Yaura eva teria beká eredo,ghaka+ de rosari, namondeda roera evadavosarira, a namondeda mendeni baragovose mindi sirivo arera,” aminge setiri,11 isoro kakato da bajari Julius, nu Paul dageka jo tumondae usira. Nu ghaka+ dabajari a ghaka+ ainda numamo da geka avatumondusira. 12 Esuru dadorusera aminda,yaura da sifoda fumbasa eraira. Ava sedo,natofo digari barago, ne Paul da geka joningae edo, reighi javo Finiks aminda yaridae siseri. Finiks resena emo, nu Creteaminda, sovu eni ainda jokádari. Fafoaminda ghe sirige foa buvari da goroto moetoto nakári, eni iji vosarikena ise itakodimbu ghatukena yaresa amo, ya buvaresa.A eni mo itako dimbu samonokena yaresaamo, kotugo ya buvaresa. Ava sedo, yaurada sifo aminda, nu vasa evevagori.

27:13-38 Yaura Teria Beká Erorusira.13 Ainda amboda, yaura avoda

vurivurighe viti firi gido, ghaka+ da sara-mana kakato amo, ne Finiks aminda sembiyari dae kotise, kamora jumbero vivitusira.Vitiri, namane sirige buvudo, butu Cretetingu bekáda sufuseri. 14-15 Sufero, yaurasonembiri isera ava tukughiri, yauravovoga sovokena firi tafuseri. Tambudo,

Page 238: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 27:16 235 Ekaresia 27:44jo inono ae etiri, jovereghe amboi fuseri.16 Era, butu Koda viti ovenembetero yauraitako tukughetiri, namane fakarago tafuse,ghaka+ ainda kairega (dinghy) jumberoetoda vivitusira. 17 Vitiri, ghaka+ dasaramana kakato ghaka+ mindafu avaerá bejeure dae sedo, asiimi bundiseri.Amingedo, Frovensi Libya da founa aindaeoju use, rara gaghuseri. Gaghedo, tefosivudo iseri. 18 Yaura teria jo dadabaesufiri sifo atetiri, jo inono ae etiri gido, netuturo edo ghaka+ da gugua timbudo isera,ava mendeni bambu goroghetero evadavovosusira. 19 Sifo etoto dadabedo sifoeni atetiri, namane isambu eredo, rara dagaisimbari a ghaka+ da roeramendeni jighididisugedo fugetero titifughusira. 20Yaurasufuse iriri, namane sifo tumba ava sivudoise, iji a damana jo gae beká ava edo, bunejaredo ambariá kotiseri. 21 Ghamo takeghaedo aviva saghetiri, sifo ghousa ambariava bayau jo mindae irero, Paul eredonemokena sisira, “Ne nanda geka ningido,namonde butu Crete aminda iraetera amo,namonde isambu eveva iraeteri. 22 Avataoroko resena. Fakina edo fetevu! Erá ojueove! Jo eni ambae areva. Ghaka+ vanembobejarira. 23Godnanunda tofodae biri na nutumonderaena, nunda aneya aimi tumbadefira namokena simuta, 24 ‘Paul, erá ojueose! Ni ya Rome aminda buvudo, Romeembo da kotofu ainda dombuda fete gekasaresa. A kotugo, geka eni mo: God nindaejoka use, mave ghaka+ eminda refera emo,eni jo ambae arera,’ aneyai namokenaaminge simuta. 25 Ava sedo, erá oju eove!Na God tumonderena. God nu rea simutaraava sirorarira. 26 Avata yaura sumbariraaimi, namondeda ghaka bu ya, butu enindavitarira,” aminge sisira.

27Eva javoMediterranean aminda, yauraeretiri namane sivero, sifo 14 ava dadabe-tiri tumba soroda, namane reighi buvaridae usera ava, ghaka+ da saramana kakatoitatamuseri.

28 Itatamedo, roera bouvu eni asidadighi kafuru da inono ava kasama ari dae,fugetero evada vovosusira. Vosedo, fefe-tusira. Fetetiri, itatamedo tano fitido asiainda ghousa tegutusera amo, 37 mita ri(metres). Itako kaifa edo sekago fugeterovosetiri tegutusera amo, 28 mita ri (me-tres). 29 Tegedo, erá ghaka+ founanda vi-teure dae, oju edo nenda kamora avononde

naká, ghaembokena fugetero vovosusira.Ava edo, sifo totoi atare dae sedo, banun-guseri. 30 Banungedo, ghaka+ da sara-mana kakato, namane dodo sumbari daekotise, gungubo eminge siseri, “Namanekamora mendeni bu gitikena fuge dighar-era!” aminge siseri. Aminge sedo, ghaka+etoda kairega (dinghy) fasirisira ava, fiterovovosusira. 31 Vosetiri gido, Paul nu isorokakato a nenda bajari Julius kena sisira,“Ghaka+ da saramana kakato ghaka+ emododo sumbarera amo, ne sirivo areva,”aminge setiri ningido, 32 isoro kakatomendeni eredo kairega (dinghy) ainda asigafugetero sivedo isira.

33 Sifo jo atae iriri, Paul namanekena,bayau mindi jebugaoro dae sedo, emingesisira, “Ne sifo 14 ava kaifa use, bayau jomindae ireva. 34 Bayau mindareva amo, joambae areva. Evadae, ne mema jo itata-mae areva,” 35 aminge setiri dadabetiri,Paul nu farava budo, natofo da dombudaGod kena aiyakoe sedo, farava jighi embe-begedo risira. 36 Etiri gido, natofo fakinaedo, isambu bayau bu riseri. 37 Namaneevetu genembo isambu 276 ava ghaka+aminda iseri. 38 Bayau mindero dadabetiriainda amboda, farava vuji ghakai+ budofusira ava, fugetero evada vovosusira.

27:39-44 Ghaka+ Bejisira.39-40 Sifo atetiri, ghaka+ da saramana

kakato reighi gido buniseri. Bunedo, neesuru koraghae ava gido, ghaka+ amindateriya darari dae sedo, kamora da asi gafu-guseri. Gafuguse, ghaka+ da ghaembodimbari etoto naká vujeguseri. Vujegedo,dambu yari dae sedo, rara gitida jigherovivitusira. Vitiri, ne korada yari dae sedo,difuseri. 41Korada viti yari sisera avata, es-uru soro aminda founa irisira ainda etodaviti fusiseri. Ghaka+ giti fuse fetetiri,ghaembo evaimi de bejisira.

42 Isoro embo ne, erá dibura embovose ujavi edo viti sumbeore dae sedo, nedaoro amboro dae sedo, manaka garuseri.43 Avata isoro embo da bajari Julius nueredo, Paul sonembari dae sedo setiri,ne kotari amo dotutuseri. Julius setiri,evetu genembo ujavi kasama usera amo,ne jaunghe evada gute ujavi edo founandavivituseri. 44 A mendeni ujavi bunariamo, ne ghaka+ bejisira ainda ika a ika

Page 239: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 28:1 236 Ekaresia 28:20mendeni ava budo ainda etoda ujavi edoera founanda vivituseri. Aminguse, na-mane isasambu ujavi edo founanda vivi-tuseri.

2828:1-10 Butu Malta Amindari.

1Vitido, reighi butu buvurutusera, aindajavo Malta sero ningi kasama useri. 2 Butuainda evetu genembo aimi, namane kaifae gogogho useri. Borija tuturo edo dido,yaura etiri gi jaredo, ne avaraka usise na-manendae nati joká doruseri. 3 Nati jokádetero, Paul ira faragho sije bufira fiti usaridae iri, jingabu faragho sijari ainda jokádairisira ava, avaraka da veriveriimi gaetiri,fira buvudo Paul da ungoda gambu takeghausira. Jingabu amo ekori. 4Gambu takeghaetiri, butu ainda evetu genembo ava gido,tofo tofo se nininguseri, “Genembo emo,avose, genembo eni detiri ambududurusiraaindae sedo, God setiri jingabui gambira.Nu evada jo ambae etira ágido, makoede,jingabuimi gambiri, ambari dae erira.”5 Aminge setero, Paul, jingabu ungoda ga-fusira, ava jifegetiri avarakada vitiri, Paulnumema eni jo itatamae usira. 6Nati embokotisera amo, Paul nu ungo bajariá, o dudoambariá kotiseri. Avata nu jo amingaeusira. Etiri gido, ne bune jarutuse, “Numogode eniva,” kotiseri. 7Butu da kotofu javoPublius da enda jo soka iraeri. Namaneeredo era numokena buvero, nu namanen-dae nati joká dedo sonembusira. Sonem-bedo setiri, namane numokena avero sifoetodaba naká dadabusira. 8 Publius nu-mamo tamo vevera use foká gutedo fasiririgido, Paul ira numokena tere banungedo,ungo sirege tamonda jighi setiri jebu-gusira. 9 Publius numamo jebugusiraainda bino ava ningido, kae evetu gen-embo isambu butu aminda kae budo ir-itiriara ava, isambu fera, Paul kena bu-vero, setiri ne jejebuguseri. 10 Jejebugedo,namanekena joba a roera digari ava fu-tuseri. Mutudo, a kotugo namane iseraainda sifoda, uvu bayau a roviravi mendenimutero budo iseri.

28:11-15 Butu Malta Ghedo, Reighi RomeAminda Iseri.

11 Tambuno etodaba naká butu Maltaaminda irero, ghaka+ eni reighi Alexan-dria ghedo fusira. Fira buviri, namane

ghaka aminda vovosuseri. Ghaka+ resenaeinda javo mo, ‘Castor a Pollux’ jijighuseri.Ghaka+ da saramana kakato, yaura dasifo aminda butu Malta ainda tinguda, nekamora fugedo iria ghedo ghuseri. Ghaka+aminda vosedo, namane butu Malta dodoiseri. 12 Era, reighi javo Sirakius amindateredo, sifo etodaba naká aviseri. 13 Avido,namane reighi Sirakius ghedo, reighi javoRijiem aminda sembiseri. Era tere averosifo atetiri, yaura avoda ghe tuturo edosufusira. Sumbiri, namane reighi Ri-jiem dodo, sifo etoto sembera, reighi javoPutiolai aminda teteruseri. 14 Amindateredo, Iesu da dorevaremendeni tambero,nemokena fura dabako avoro dae siseri.Nemokena ravisera eredo, reighi Putiolaighedo reighi Rome aminda iseri. 15 Iesuda dorevare Rome aminda, namanendabino ningido, namane ategi ari dae fuseri.Mendeni reighi javo Epias ainda ombarivasada fetedo, namane kaifa useri. Amendeni reighi eni javo ‘Taberna Etodaba’aminda fetedo, namane kaifa useri. Kaifaero, namane era buvudo, ne tambudo Paulnu God kena aiyakoe sedo fakina usira.

28:16-31 Rome Amindari.16 Namane era reighi Rome aminda

teredo, Paul nu kambo esike fitero iriri,isoro kato dabakoi nu kaifa edo ghusira.17 Rome aminda buvudo irero, sifo etod-aba naká dadabetiri ainda amboda, Paulnu aghi etiri, Jusi embo da babojegariRome aminda iriara aimi fera, Paul kenatotoruguseri. Totorugetero, Paul nemo-kena sisira, “Nanda nano namendi, na na-mondeda natofo Jusi embokena rejo eni joaeri, a namondeda abuamane kiki futuseraava, na jo ighagha aeri. Avata namondedamendeniimi na sandido, namondeda gitofuRome embokena mutero na diburada fi-fituseri. 18 Fitido, na ategi edo, doyoroyaono dae siseri. Ainda beká mo: na daraeni jo aeri. Ava sedo, na jo daoro am-bae aeteni. 19 Aminge setero, namondedanatofo Jusi embo aimi besiga useri. Najo namondeda natofo Jusi embokena, rejoeni ari dae so saeri. Avata nene besigaetero, Rome embo na diburada irono daesetero gido, na Rome embo da kotofu Cae-sar da dombuda koto ari dae benunu siseni.Diburada ghe foa buvari da emboro enitefori. 20 God da Genembo namonde Israelembo tumondedo kaifa eraera ainda Binoava, nane sedo ghusena aindae, na sandido

Page 240: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Ekaresia 28:21 237 Ekaresia 28:31seiniimi (chains) bundiseri. Ava osa saononingovo dae sedo, aghi eteno ojighevu.”

21 Aminge setiri, ne numokena siseri,“Ninda bino, namane oroko namanendagitida niningerera. Ninda javoda, geka ekoeni jo ningaeri. Namanenda natofo eniFrovensi Judia aminda ghedo, jo foa nindabino saeri, a reta eni jo mutoro furaeri.22 Avata namane ninda kotari ningari daeuju erera. Ainda beká mo: evetu genemboreighi isambu aminda, Genembo setesa,ainda dorevare imboe edo ighagha eraera.”

23Aminge se dodo, sifo eninda se ningaridae sedo, sifo fifituseri. Sifo fifituseraaminda, ne fera Paul kena totoruguseri.Giti fusera amo, itakori. O amboda fuseraamo, natofogori. Ataeghae totorugetero,geka siri tumba jisira. Evetu genembonange nange Iesu tumondedo, foa God danatofo+ aetera ava ijuguse, dengoro in-dudusira. Iesu tumondaoro dae sedo, Paulnu God da Geka Moses gefusira, a God daferovetaimi gefusera ava tegedo, vironudasisira. 24 Setiri, mendeni tumonduseri amendeni jo tumondaeri. 25 Paul nu gekaeni setiri ningido, tofo tofo beisiga usetaraghuseri. Amo nu, eminge sisira, “Godda Asisi Kakarai geka setiri, feroveta Isa-iah aimi nenda nembuamanedae gefusira.26Geka beká sisira, amo eviri:

‘Ninda natofokena yasi, nemokenaeminge sase!“Ne dengoroimi ningido, tuka jo kasama ae

areva.Ne ditii gaovo, diti jo basae arira.”27 Ainda beká mo: natofo eikena kotari

jo afigae irira. Erama nanda gekaningeore dae sise, nenda dengorogagojuseri.

Erama nanda geka tege kasama eore daesise, nenda diti gagojuseri.

Ava jo ae aetera amo, dengoroimi ningido,ditiimi gosuse tege kasama egogogho edo,

ne dubo namokena jovereghaoro, na saonojebuga tambaeteri,’

Isaiah nembuamanedae aminge gefusira.”28-29 Paul aminge sedo, nu sekago sisira,“Kasama aovo dae resena: ne tumondarevao jo tumondae areva amo, ne bajariri. God

da jebuga da Bino ava ivegedo ira, na-monde Israel embo da gitofukena buvu-rutusira. Ne ava tumondedo jebuga tam-barera. Aminge kasama aovo dae resena,”aminge sisira.* 30 Paul nu ghaeko etotoava, kamboá ofuse irá ghedo ghusira. Nuaminda iriari, evetu genembo numokenaesa, a geka se ningari dae foa ghusera amo,nu ivugaghae nati joká dedo ghusira. 31Nuevetu genembodae jo oju ae, namondenange nange foa God da natofo+ aetera, anamondeda Bajari Iesu Keriso nu mavejoriava, vironu sedo ghusira. Vironu amingesedo ghusira ava, mave nu jo buregae edoghusira.Avori, nanda geka tano eviri.

* 28:28-29: Evetu genembo mendeni, geka Ekaresia 28:29 jokáda mo, Luke nune gembariá seraera, o mendenigenembo enimi gembariá seraera. Ava sedo gekaé 29 (Setiri dadabetiri, Jusi embo tofo tofo beisiga edo se nininguse ferabuvurutuseri.) eminda teguteresa.

Page 241: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 1:1 238 Rome Embokena 1:10

Paul Nunda Reta RomeEmbokena Gefusira, AmoEviri.Bajari da aghi kato Paul, Baiboro (Bible)

da buku isambu 13 o 14 ava gefusira. Rome,Corinth, Galesia, Efesas, Filipai, Kolosi aTesalonaika embokena, a kotugo Timothy,Titus a Philemon nemokena, Paul nune ge-fusira. Evetu genembo mendeni erekoteraamo, reta eni ‘Israel Embokena,’ ábaragoPaul nune gefusira.

Ghaeko 57 aminga ava Paul reighi Romejo yae irise, nunda reta evia Iesu da natofoRome aminda iriara aikena gefusira. ReighiRome da gavana fakina edo, reighi digari anatofo digari nune kaifa edo ghusira. Avasedo, Paul Iesu tumondari+ embo Romeaminda ya gari dae uju usira. Ekaresia+ainda jokáda mokogo mo, Jusi embo dagitofuri. Kotugo ainde dabade Jusi embodigari Iesu tumonduse iriari. Ava sedo,Paul nu God nange Jusi embo, kotugonenda gitofodae joka edo Iesu futusira ain-dae gefuse, nu nunda natofo Jusi embodaesise ‘namane Jusi embo’ gembudo ghusira.O nenda gitofudae sise ‘namane Jusi emboda gitofu’ gembudo ghusira.

Paul Nunda Reta Rome Embokena Gefusira,Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-17 Nu tuka redae reta evia eregefiraava, Paul nune ijugerira.

1:18–3:20 Evetu o genembo eni, jo tofomandi fakina edo jebuga tambae arira.

3:21–4:25 Namonde Iesu tumondareraamo, namonde jebuga tambarera,o jo tumondae arera amo, jebugakosasagharera.

5:1–8:39 Namonde Keriso de dabadetatedo irise, jebuga seka da emboroaminda deinghudo yarera.

9:1–11:36 God sifo amboda Israel emboaghi ari, sekago jovereghe foa Iesutumondarera.

12:1–15:13 Kuristini da irariri.15:14–16:27 Paul evetu genembo

mendeni ategi edo tano e dotutusira.1 Arie nanda nano namendi! Na Iesu

Keriso da saramana kato, Paul mo, namori.God nunda Bino Eveva ava vironu saono

dae sedo, na gategusira. Gategetiri nundaaghi kato edo irena.

2 Bino Eveva resena, einda beká is-agha ijugari dae sedo, God beka gago-jusira. Beka gajedo, nu nunda ferovetakenaseari ningido, nunda Geka jokáda gembudoghuseri a vironu sedo ghuseri. 3 BinoEveva resena einda bekámo, God daMandi,namondeda Bajari Iesu Keriso aindae re-sena. Iesu nu genembo beká edo, Davidda imemesiri jokáda sirorusira. 4 Kotugonu God da Mandi beká, ava God da AsisiKakara aimi ijugusira. Ava ijugari kasamaaoro dae sedo, Asisi Kakara nunda fakinatomanakoimi setiri, Iesu ambarida ghe je-buge erorusira. 5 Namondeda Bajari IesuKeriso nunda javoda aghi aono dae sedo,sonemba a fakina namokena futusira. Fu-tusira ainda beká mo: na ya aghi ururononingido, enda einda oro oro isambu aindaevetu genembo mendeni mendeni Iesu tu-mondedo, nunda uju ava use irore daesedo futusira. 6 A oro oro setena aindamendeni mo, ne reighi Rome aminda irevaamo, nemori. Amo, na oro oro isambukenayaono dae sise, a nemokena barago yaonodae sisira. Ainda beká mo: ne Rome embonembarago, Iesu Keriso da natofo aovo daesedo, God ne aghi usira.

7 Ava sedo, God da natofo Rome amindaireva, nemokena reta evia eregefenere.God ne dubo ererurira. A nu ne duboruruse, nunda natofo aovo dae sise, ne aghiusira. Ava kotise reta evia eregefenere.Yari budo givu!

Namondeda Afa God, a namondeda Ba-jari Iesu Keriso da sonemba a dubo jamanemokena mutari baove! Yari budo givu!

1:8-17 Paul Nu Reighi Rome Aminda YariDae Kotisira.

8 Na tuturoda eminge resena. Netumonde gogogho eraeva ainda binomindafu beká ava iri, evetu genembo digariambari seoro namane ningiraera. Aindaesedo, na Iesu Keriso da javoda, God kena‘aiyakoe beká’ sise irá gheraena. 9 Nageka resena emo, God kasama erira, nageka beká resena. God resena emo, nanumokena nanda dubo isambuimi futuse,nunda Mandi da Bino Eveva ava, vironusise irá gheraena. God nu kasama erira, nasifo ghousa evia inononda banunguse nekoteraena. 10Nemo kotise, eminge benunusise banungeraena: nange God ‘avori’ sedo,

Page 242: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 1:11 239 Rome Embokena 1:27emboro afigari na nemokena yaetena,aindae benunu seraena. 11 Na nemokenayaetena da beká mo eviri: na uju erenaamo, na ya nemokena buvudo, Asisi Kakarada joba a sonemba eni mutono budo, nefakina aetevu. 12 Aminguse, namonde tofotofo sonembuse fakina barera. Amo, nendatumondari ava gido, na fakina barena.A nembarago, ne nanda tumondari avagosuse, fakina bareva.

13 Nanda nano namendi, ne geka eviakotareva. Na nemokena yari dae kotiseirá gheraena. Avata roera mendeniimi nadimburaira. Nanda ujumo: na namane Jusiembo da gitofumendenikena ya ijugurure-ono dubo jovereghedo ghusera, kau dabaaminga ava, nemokena ya saramana ari daeuju eraena. 14 God na sonembusira avagido, na evetu genembo isambu sonem-buse, nunda Bino ava saeteni. Evetu gen-embo isambu resena emo, na Greek emboa Greek embo da gitofu, taima embodaeresena, a kotugo diti basari embo a evetugenembo diti basaede, aindae resena. 15 Akotugo, na nemokena yama nunda BinoEveva ava, ne Rome embokena osa sari daeuju beká ava eraena. 16 God da Bino Evevaaindae, na meka jo gae eraena. Bino Evevaaimi God da fakina ava ijugeraira. Nundafakina aimi jebuga muteari, namane Jusiembo a namanenda gitofu, evetu genemboisambu, Bino ava tumonduse jebuga evovo-dae irari ava tuve barera. 17Ainda tuka mo:God nange nange namondeda ari ekokoseghe fugedo, namonde dabade mainungi-raera ava, nunda Bino Eveva aimi ijugerira.Amoeviri: mave tuturo edo, tumondudo yagombuda tumonduse irarira amo, numain-ungari da emboro evia tambarira. God daGeka aindae sise, eminge resira:“God evetu genembo gido, nendae ‘eveva’

sarira amo, jo nenda ari eveva er-aera, aindae sae arira.

Ne numoá tumondururoro gido, aindaejebuga evovodae irari ava mutaribarera,”

aminge resira.1:18-32 God Evetu Genembokena Janje Eko

Eraira Da Beká Mo, Eviri.18 Evetu genembo mendeni ne God ko-

tae irise, ari ekoko avanembo use irera.Nenda ari ekokoimi, geka beká ava, eráisagha eure dae sise buregeraera. Nenda

ari ekoko eraera aindae, God janje ekoedo, ainda mino ava muteari vose fureari,itatamurureoro namonde giraera. 19 Godevetu genembokena mema muturaira dabeká mo, eviri. God da irari kau mavegaava, tofo nemokena isagha ijugeari giraera.Ava sedo, evetu genembo resena emo, neanakora kasama edo itatamuse irá gher-aera. 20 God enda etiri sirorusira, ai tanoghedo refira eminda, nunda irari, nundafakina, a nunda aito fugari kau mavegaava, evetu genembo itatameraera. Amo joditiimi gae eraera. Avata God nune rejoetiri sirorusira ava gosuse, ne God da irariava itatamuse kasama eraera. Ava sedo,evetu genembo resena emo, ne ‘darige yari’da emboro eni jo tambae arera. 21 Aindabekámo: neGod kasama eraera, avata nu jokakara ae eraera, a numokena jo ‘aiyakoe’sae eraera. Amingurureoro, nenda kotaridadaberaira, a nenda jiro munju da us-asa dadabeari tumba eraira. 22 Amingeari,ne eminge seraera, “Namane dubo kotarikakatori,” seraera. Avata geka beká mo:nenda dubo kotari mo anakora dadabusira.23 Ne God evovodae irira ava tumondebainghaeteri. Avata nunda duro a usasaighagha edo, tuturo edo ove kevari ava,tumonde baingheraera. Ove kevari reseraainda kau mo, genembo, rika, sino fuka, aarada da kau aminga ava ove kekevegedo,ava tumonde baingheraera.

24-25Geka bekári: God nu utu a enda etirisirorusira aindae, nundae sakai evovodaesise iraeteri. A nu avori! Avata evetugenembo amo, ne geka beká dodo gunguboava tumonduse, enda da roera God etirisirorusira ava tumonde baingheraera. Ain-dae God nunda ungo sokinembeari, nendatamo fisi da uju ava use, meka gari da ariava use, tofo tofo nenda irari bebeta eraera.

26 Ne amingeraera aindae, God nundaungo sokinimbeari, meka gari da uju avateria futo use irá gheraera. Nenda evevetututuro edo ari sembae use gegenembododo, ne totofo kombo yaru use, meka garida ari ava use irá gheraera. 27 Kau dabaaminga ava, nenda gegenembo evevetudedabade avari dodo, meka gari da ari avause, totofo kombo yaru eraera. Aindaesedo, God nenda eko ainda mino inonondamuteari, nenda tamonda siroreari itatam-eraera.

Page 243: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 1:28 240 Rome Embokena 2:1428 God irira ava, ne ighagha use jo

itako kakara ae eraera aindae sedo, Godnunda ungo sokinembeari, evetu genemboamo ne ari sembae ava use irá gheraera.Amo, nenda kotari ekoko rea koteraeraaimi, bajari urureari ainda amboda am-boda ise, ari sembae ne jo ae aetera, avause irá gheraera. 29 Ari ekoko dombueni dombu eniimi nenda dubo joká bedoetiri, avanembo use irá gheraera. Ariekoko resena amo eviri: kombo yagera,ari sembae ari, dighighi ari, kokomana dairari eveva aindae dubo eko use aji sari,genembo daoro ambari, osogo use beisigaari, komanakena gesire ari, 30 gungubosise unongu a indiga sari, God imboe ari,gogore ari, katiyavara use geka eko sari,tofo sakai sari, tofo jighari erari, ari ekokoari dae emboro tava ari, noi numamo dageka bae ari, 31 munju tefo kotae kotaeari, beka gagojuse gungubo sari, kaveveraaede a dubo joka iraederi. 32 Evetu gen-embo amo, ne ari ekoko avanembo useirá gheraera. God da Agho Dari emingeresira: evetu genembo amingeraera amo,ne sirivo arera. God da Agho Dari kasamaeraera avata, ne ari ekoko use irá gheraera.Avata kotugo, amingeraera amo, kitakori.O evetu genembo mendeni ari daba avaurureoro giraera aindae sakai seraera amo,eko bekári.

22:1-16 God Evetu Genembo Isambu, In-

ononda Ijujarira.1 Nanda komana, erá evetu genembo

mendeni da ari ekoko ava ijujeose! Nim-barago jo eveva iraeri. Ni ari ekoko dabaava eraesa. Ava sedo, evetu genembomendeni da ari ekoko ijujedo, God ne dariitatamaoro dae saresa amo, ni aminguse,tofo ninda ari ekoko eraesa aindae, ni dariitatamari dae aresa. 2 Namonde kasamaerera: God, evetu genembo amingeraeraava ijujarira amo, nu inononda ijujarira.3 Avata nanda komana, ni komana da ariekoko rea eraira amo, nimbarago ari dabaava eraesa. Ava sedo, erá God ni jo iju-jae ariá koteose! 4 O, avose resena: nierekotesa, “God sifo ghousa evia inononandae kavevera use, nanda ari ekoko er-aena ainda mino jo mutae irira. Ava sedo,jo mutae arira tano.” Erá aminge koteose!

Kasama e! Ni dubo jo jovereghae aresaamo, nu mino mutari itatamaresa. Avatanu oroko nindae kavevera eraira, aindasusu mo: ninda ari ekoko vujegedo, dubojovereghaso dae sedo goroto muturaira.5 Kotugo ni geka jo ningae, gogore usejiro fakara use iresa aindae, God nindaari ekoko da mino teria ambariá, mutariitatamaresa. Sifo amboda God ni bekádabekáda ategi arira aminda, itatamaresa.6Ainda beká mo: God evetu genembo isas-ambu bekáda bekáda ategi edo, ne rea edoghusera a eraera, aminda inono use minómutarira. 7 Eregoseva: evetu genembomendeni, God nemoá sakai sare dae sedo,ari eveva use irera. Aminguse, ne nundausasa a jebuga tava use irera. NemokenaGod jebuga evovodae irari ava mutari bar-era. 8 O evetu genembo mendeni gogoreuse geka beká ighagha edo, ari ekoko daamboda amboda ya gheraera. Mave amin-garera amo, God nemokena nunda vevera ajanje eko mutari itatamarera. 9 Evetu gen-embo isambu mave ari ekoko use irareraamo, nemokena God bouvu amemamutariitatamarera. Giti, namane Jusi embokenamutarira. Kotugo amboda, namanendagitofukena mutari barera. 10 O mave arieveva use irarera amo, God nendae sakaisise, usasa a dubo jamamutari barera. Giti,namane Jusi embokena mutarira. Kotugoamboda, namanenda gitofukena mutarira.11 Ainda tuka mo: God evetu genemboisambukena mino inononda mutarira.

12 Namane Jusi embo da gitofu God daAgho Dari jo mutari bae useri. Avata nendaari ekoko use irá ghedo ghusera aindaesedo, sirivo arera. O namane Jusi embo-kena, God nunda Agho Dari futusira. Avasedo, namanenda mendeni mave ari ekokouse irá ghedo gheraera amo, God nundaAgho Dari rea resira ava kotise, nenda ariekoko ijujedo sari sirivo arera. NundaAghoDari nu rurusera avata, ningido jo ae edoghuseri. 13Ainda beká mo: evetu genemboGod da Agho Dari tefo dengoroi ningarivanembo arera amo, jebuga eni aminda jobae arera. O God da Agho Dari rea resiraava, mave ningido bu kaifa arira amo, nujebugarira. 14 Avori, God nunda Agho Darinamanenda gitofukena jo mutari ne baeri.Avata ne totofo nenda uju ava use, God daAghoDari rea resira ava use irarera amo, nejebugarera. Aminguse, nenda itatamari a

Page 244: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 2:15 241 Rome Embokena 3:3nenda dubo joká rea resira aimi, nemokenakau agho dari da kaugo arira. 15 Ne amin-guse irero, namonde kasama erera: Godda Agho Dari rea resira ava, nenda dubojokáda fitiri irira. Ne totofo nenda dubojokáda rea itatameraera amo, kau dabaavori. Umbu eni, ne rejo eni use emingeitatameraera, “Arie, namane dara eteri!”aminge seraera. O umbu eni, ne emingeitatameraera, “Arie, namane eveva eteri!”aminge seraera. 16 Avori, God da BinoEveva ava vironu seraena amo, emingeresira: God sifo amboda Iesu Keriso dajavoda, evetu genembo da kotari jungedoirira ava ijujarira amo, ne rea itatamedoa kasama edo ghusera, aminda gosuse neijujarira.

2:17–3:8 Israel Embo, Ne God Da Agho DariRurusera Da Beká Mo Eviri.

17 Nanda komana, God nangaeda nato-fokena nunda Agho Dari futusira aindae,tofo nindae sakai eminge seraesa, “Na Jusiembori. Nanda tumondari God Da AghoDarikena fitiraena,” aminge seraesa. 18 Nierekotesa: God daAghoDari sero niningus-esa aindae, ni God da uju kasama eresa,a nange emboro eveva torughaetesa, avakasama eresa. 19 Ni erekotesa: evetu gen-embo diti digoide aikena emboro evevaijugaresa, a evetu genembo tumbada ir-era aikena usasa evevago ijugaso garera.20 Ninda kotari mo: evetu genembo kotariiraede ainda dengoro indari kato eveva enia sasingako da ijuga kato eveva eni amonimori. Ni aminge erekotesa ainda bekámo: God da Agho Dari ruruse, ni geka,a kotari beká isambu ainda susu kasamae gogoghombariá erekotesa. 21 Avori, nievetu genembo mendeni ijugeraesa. Avatatofo nimoá ava ijugaetesi. Ni vironudaseraesa, “Erá bagia eove!” sise, ni bagiaeraesa, ai? Kote gi! 22O, “Erá yagera eove!”sise, ni yagera eraesa, ai? Ni, “Erá ovea gode mendeni mendeni tumondeove!”seraesa. Avata ni tofo gode mendeni dabanungari kambo da roera bagia eraesa.23 Ni tofo mandi sakai sise, “Na God daAgho Dari bu jighirena,” seraesa. Avata niGod da Agho Dari bejise, tofo nunda javoeko eraesa. 24 Amingeraesa aindae, God daGeka eminge resira:

“Jusi embo rea eraera ava gido, nendagitofu God ighagha use, nunda javobu ekoda fitiraera,”

God da Geka aminge resira.25Ni AghoDari ningido amingaresa amo,

ninda vika mendo anoso gafugusera datuka isagha arira. Ni God da mandi eniaresa. O, ni jo ava ae aresa amo, neinimamo ninda tamo tefo gafuguseri. Tanoainda tuka jo foa isagha ae arira. 26 Onangaeda gitofu eni vika da mendo anosojo gafugae irira aimi, eredo Agho Dari rearesira ava arira amo, nu ainda tano jo baeusira ava, God kote dotutuse numokenasarira, “Ni fu, nanda mandi ase!” sarira.27 Aminguse, ninda gitofu da irari evevagido aindae, God ninda ari ekoko ijujedomino bouvu beká ava nimokena mutarira.Ainda beká mo: ni Jusi embori. Ninda vikada mendo anoso gafuguseri. A God nundaAgho Dari setiri Moses gefusira ábarago,nimokena irira. Avata nangaeda gitofutamo kakara jo gafugae irise, Agho Dari rearesira ava nune eraira. O nimo, ni jo amin-gae eraesa. Aindae sedo, God nimokenamino bouvu beká ava mutari itatamaresa.

28 Ainda beká mo eviri. Jusi embo mo,Abraham da sasingu aindae seraera. AvataGod da kotari mo: Jusi embo beká jo Abra-ham da sasingu avanembo iraeri. A tamokakara gafugari amo, tefo tano vanembori.Ainda beká sirorarira amo, jo tamondasirorae arira. Amo, tatera dubo jokádasirorarira. 29 God da kotari mo: genembomave nunda dubo joká simbugarira amo,nu Jusi embo bekári. Kau nangaeda natofonenda tamo simbuguse, vika da mendoanoso gafugeraera aminga ava, genemboamonundadubo joká simbugedo, God kenamuturaira. Avata dubo joká simbugari mo,jo Agho Dari imi simbugae eraira. Sara-mana amo, God da Asisi Kakara aimi sim-bugeraira. Genembomavejoá Asisi Kakaraisimbugarira amo, God nundae sakai sarira.Evetu genembo nundae sakai saoro dae jokotae arira.

31 Avata vika mendo anoso gafugedo Jusi

embo arera, ainda eveva eni tefo, ava eráseove! Ainda eveva mo irira. 2 Jusi embonenda eveva mo, evia gitida sari dae er-ena. God nunda Geka nemokena mutiriruruseri. 3Geka bekári: Jusi embomendeni

Page 245: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 3:4 242 Rome Embokena 3:22-23God jo tumondae useri. Ne nundae sedorea ari dae beka gagojusera ava, ne jo aeuseri. Avata kote givu! God aindae sedonunda beka gajari ighagha edo doyarira,ai? 4 Tefo, nu jo doyae arira. Evetugenembo isasambu ne gungubo seraeratano. O God nu geka beká vanembo seraira.Nunda Geka jokáda aindae eminge resira:“Ni geka sise, geka beká vanembo ser-

aesa, ava isagha ari evetu genembokasama arera.

A kotugo ni ijujaresa da sifo aminda, evetugenembo ni gido geka beká arera,”

nunda Geka aminge resira.5 Avata evetu genembo mendeni

erekotera amo: “Namonde ari ekoko areraamo, God nu eveva vanembo arira aindae,evetu genembo nunda javo jighoro erarira.Amo, namondeda ari ekoko eraera aimi,God da binó sonembari teria arira. Avasedo, God redae namonde ari ekoko embodari dae resi?” (Emo, na evetu genembomendeni da kotari ava resena.) 6 Avataamo jo geka beká iraeri. God nu ari ekokoda mino, jo inononda mutae aetira amo,nu nange enda kaifa use evetu genemboijujari? 7Evetu genembodaba aimi, emingeerekotera: “Namonde gungubo seraeraaimi, God da binó sonemberaira. Aindabeká mo: namonde gungubo seraeraaindae sedo, God geka beká ava ijugaridae sedo geka beká seraira. Amingeari,God da Geka beká isagha eari kasama edo,natofo God dae sakai seraera. Ava sedo,God jo namondeda ari ekoko ijujari daejo sae aeti.” 8 A gido, ari eveva isaghaare dae sedo, ekoko vanembo use irore!”aminge seraera amo, geka sembaeri. Evetugenembo mendeni nandae unongu sise, naamingaoro dae sariá sise seraera. Avatana geka eko amo jo sae eraena. A unongusari kakato setena amo, God ijujedo, nendaunongu sari aindae darira amo, eveva arira.

3:9-20 Evetu Genembo Isasambu Ekokori.9 Ava sedo, namane Jusi embo jo eminge

sae arera, “Namane evevari, namanendagitofu ekokori,” ava jo sae arera. Tefo, nageka anakora seteno ningeva amo, eviri.Jusi embo a Jusi embo da gitofu, ne inonori.Ne isasambu, ari ekoko da amboda ambodause irá gheraera. 10 God da Geka aindaeeminge resira:

“Genembo eveva eni, tefo bekári.11 Genembo eniimi jo kasama useGod tava ae eraira.

12Evetu genembo isambu, evevada emborogukai mutudo, eko da emborodaudo ya

gheraera. Evetu genembo isambu sembaeuse irá gheraera.

13 Kau ambari embo da ofofo gomoda ghe,masa ombege foa gheraira amingaava,

geka eko nenda bekada ghe foa buvuraira.Amo, ne gungubo sise irá gheraera.

Kau kae eko jingabukena iriari gamburairaaminga ava, geka eko nenda békadairise buvuruturureari, dara siror-eraira.

14 Nenda bekaimi simbora use, dubo ekokouse geka seraera. 15 Tataya da binoningarera

amo, ne anakora sumbu ya buvudo tatayause, mendeni daoro mema itata-marera,

a mendeni daoro sirivo arera.16 Ne reda ya buvarera amo, reighi sosighi

edo, ekoko ururoro dubo memasirorarira.

17Mainungari da emboro amo, ne berefori.18 Ne God jo itako kakara use, igheghi ae

eraera,”God da Geka aminge resira.

19 Ainda beká mo: namonde kasamaerera, Agho Dari rea resira amo, nu evetugenembo Agho Dari da emboro+ amindaise irá gheraera, nemokena resira. AghoDari resira amo, nu evetu genembo isambunange God da ijujari ava darige ya bu-vaetera ainda emboro+ ava, gajari dae siseresira. 20 Jo genembo eniimi Agho Darida emboroda+ ise inononda ururari, Godnundae ‘eveva’ jo sae arira. Amo, GodAgho Dari futusira da susu mo: namondeevetu genembo ari ekoko eraera, ava totofokasama aoro dae sedo futusira.

3:21-31 God Evetu Genembodae ‘Eveva’ SariDa Emboro Mo Eviri.

21 God evetu genembodae ‘eveva’ sari daemboro mo, oroko isagha etiri eregosera.Avata evetu genembo Agho Dari da em-boro aminda udo yarera aikena, nendaejo ‘eveva’ sae arira. God emboro+ sekanumokena afigarira ava, Agho Dari da gekaa feroveta da geka jokáda gembero re-sira. 22-23 Ainda emboro+ eviri: evetugenembo Iesu Keriso tumondarera aindae,

Page 246: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 3:24 243 Rome Embokena 4:11God nendae ‘eveva’ sarira. Evetu genemboisambu kau dabakori. Amo, evetu gen-embo isasambu ekoko use irá gheraera.Aminguse, God da kau duroghae ava, neneijugaoronenda tamonda isagha aetira amo,ne kasiguse jo ijugae eraera. Isasambune ari ekoko use irá gheraera. Ava sedo,God isambukena inononda eraira. Evetugenembo mave Iesu Keriso tumondareraamo, God gido, nendae ‘eveva’ nune sarira.24 Ne Iesu Keriso tumonduse, nunda faki-naimi jebugeraera. Ainda beká mo: Godnunda sonemba tefo futururari, ne Iesu tu-mondururoro gido, nendae ‘eveva’ sarira.25 God nu evetu genembo da ari ekokokote doyari dae sedo, Iesu mutiri fira am-bududurusira. Iesu namondeda ari ekokoda mino mutari gido, numoá tumondusenunda ambari da fakinaimi jebugaoro daesedo, God Iesu futusira. Amingusira dabeká mo: nu nange evetu genembo in-ononda ijujeraira, ava ijugari dae sedoamingusira. Ne eregoseva, Iesu mutirifusira ainda gitida, God nu durumugedokaifa use, evetu genembo da ari ekoko gidodotutusira. 26 Avata Iesu fira buviri ain-dae, God nu oroko, evetu genembo da irariinononda ijujeraira ava kasama aoro daesedo, evetu genembo da ari ekoko jo tefotefo kote doyae eraira. Avata evetu gen-embo mave Iesu tumondarera amo, Godnendae ‘eveva’ sarira.

27-28Ava sedo, namonde totofo sakai sarida susu eni tefori. Ainda beká mo: na-monde jo Agho Dari da emboroda+ ise, arieveva eraera aindae jo jebugae arera. Jonamondeda ari eveva aimi, God da jebugatuve bae arera. Namonde taká tumon-dururoro aindae, God namondedae ‘eveva’sarira. 29 Ne eregoseva: God namaneJusi embokena nunda Agho Dari mutirirurusera amo, jo kikiako namanenda Godiraeri. Namane Jusi embo da gitofu barago,namondeda God ri. 30 God nu dabakori. Anunda uju mo: namane Jusi embo tumon-dururoro gido, namanendae ‘eveva’ sise,sari namane nunda sasingu aeteri. A ko-tugo, namane Jusi embo da gitofu baragotumondururoro gido, nendae ‘eveva’ sise,sari nembarago nunda sasingu aeteri. Amonunda ujuri. 31 Avata namondeda tumon-dari resena eimi, jo Agho Dari fugoro dad-abae arira. Namonde Iesu Keriso tumon-duse, Agho Dari bu jighiroro ainda fakina

foa isaghada buvarira.4

4:1-12 AbrahamBarago, Jo NundaAri EvevaEdo Ghusira Aimi, Jebugaeri.

1 Giti beká, namane Jusi embo da abuajavo Abraham ava kotaeteri. Nu nangeedo ghusira ava kote givu! 2-3 Jo nundaari eveva edo ghusira aindae, God nundae‘eveva’ saeri. Nunda ari eveva edo ghusiraaindae, God nunda ari ekoko kote dodo,nundae ‘eveva’ saetira amo, namanendaabua Abraham, nu tofo sakai saeti. Avatajo nunda ari eveva eni aindae jo saeri. Godda Geka eminge resira:“Abraham God tumondusira aindae, God

nundae ‘eveva’ sisira,”God da Geka aminge resira. Ava sedo,Abraham barago nu jo tofo sakai saeri.4Moni genembomave saramana use bariraaindae, namonde jo joba sae eraera. Moniamo, nunda minori. Nu saramana kaumavega arira, ainda inononda barira.Eveva arira, mino eveva barira. O ekoarira, mino eko ava barira. 5 God nu ariekoko embo da mino ekoá mutaetira avata,nenda tumondari ava gosuse, nenda ariekoko kote dodo, nendae ‘eveva’ seraira.Ava sedo, evetu genembo mave nenda arieveva jo tumondae use, ne God vanembotumondarera amo, God nu evetu genemboaindae ‘eveva’ sarira. 6 God amingariraaindae, evetu genembo ivuga use irareraava kotise, David nunda Yaru Buku jokádaeminge gefusira:7 “Evetu genembo mave, God nenda ari

ekoko kote dodo, nenda ari sembaeseghe fugarira amo, ne ivuga arera.

8 Genembomave God nunda ari ekoko kotedodo, jo sekago kotae arira amo, nuivuga arira.”

David aminge gefusira.9-10 Namonde geka ava tegedo eminge

kasama erera. Abraham jo rejo eni ae, nutaká tumondusira ava gido, God nundae‘eveva’ sisira. Avori, kote gaore! Abra-ham nunda vika mendo anoso jo gafu-gae irise ainda gitida, nu God tumondetirigido, God nundae ‘eveva’ sisira. Ava sedo,David genembo ivuga arira gefusira amo,jo namane Jusi embo vika mendo anosogafugeraera aindae nembo saeri. Evetugenembo isambu mave tumonderaera ain-dae sedo, geka emo gefusira. 11 Abraham

Page 247: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 4:12 244 Rome Embokena 5:4giti tumondetiri gido, God nundae ‘eveva’sisira. Nundae ‘eveva’ sedo, amboda nundatumondari da tano futuse, vika mendoanoso gafugare dae sisira. Ava sedo, mavevika mendo anoso jo gafugae irise tumon-dari gido, God nundae ‘eveva’ sarira, aindanumamo a jiro mo, Abraham nune arira.12 Kotugo, nu namane Jusi embo da afaresena emo, jo namanenda tamo gafuger-aera aindae sise saeri. Kau Abraham nundatamo jo gafugae irise tumondedo ghusiraaminga ava, namane tumonduse irera ain-dae sise, ‘nu namanenda afa’ resena.

4:13-25 God Beka Gagojuse Rea MutariSisira Ava, Jo Saramana Use Bae Arera. Tumon-duse Barera.

13 God beka gagojuse, Abraham kenasisira, “Enda nane usena emo, ninda tofoa ninda sasingu da tofo arira,” AbrahamGod tumondusira aindae sedo, God amingesisira. Abraham joAghoDari da emboroda+ise ari eveva ari gido, aindae enda jomutarisaeri. Nunda tumondari ava gido, nundae‘eveva’ sise, God nu beka gagojuse, numo-kena enda mutari dae sisira. 14 Ai resiraamo, God beka gagojuse rea mutari sisiraava, evetu genembo mave Agho Dari kaifae gogoghombuse baetera amo, namondedatumondari soesa aeti, a God da beka gajaribarago soesa aeti. 15 Avori, Agho Dari aimiGod da janje eko budo foa gheraira. Aindabeká mo: Agho Dari futusira amo, jo kaifaae eraera. O, Agho Dari jo mutae aetiraamo, Agho Dari bejari da emboro jo siroraeaeti.

16 Avori, God nunda beka gajari amo,mave numo tumonderaera aikena tefo fu-tusira. Amo, na Abraham da sasingu aimemesiri aindae resena. Kotugo na jonunda oro beká Agho Dari budo irera, ain-dae nembo jo saeri. Mave God tumon-deraera, ainda afa mo Abraham. Aindabekámo: ne tumonduse, kau AbrahamGodtumondedo ghusira, aminga ava use irera.17God da Geka aindae eminge resira:“Na ni esimbugetena aindae, ni oro

mendeni mendeni da numamoaresa.”

Avori, God tofo setiri Abraham namondetumondari embo da afa usira. A God resenaemo, nu inono bekári. Nune seari ambariembo ambarida ghe jebugeraera. A nuneseari roera tofo siroreraira. 18 God sisira,“Ni oro mendeni mendeni da numamoaresa,” setiri, Abraham ava tumonduse,

beká sirorare dae sedo gigitusira. Rejodaegigitusira amo, jo numokena sirorari dakaugo iraeri. Avata nu tefode numondegigitusira. Gigitiri, beká sirorusira. Godda Geka eminge sisira, “Ninda sasingu di-garigo sirorarera.” 19 Geka sisira aindasifoda mo, Abraham nu ghaeko 100 ari daeuse nunda tamo gido eminge kotisira, “Naembako beká eteni. Ava sedo ambari daeerena. A nanda evetu Sarah mo, erovari.”aminge kotisira avata, kotari amo dodo,nu tefode numonde tumondusira. 20 Nujo manamana use, nunda tumondari doyaeusira. Nu tumonduse God dae sakai sisefakina usira. 21 God numokena rea ari daesise beka gagojusira ava, nune ari inonoarira ava kasama use, Abraham nu Godtumonde gogoghombusira. 22 A God Abra-ham da tumondari teria ava gido, nundae‘eveva’ sisira. 23 Avata kotugo geka, “nun-dae ‘eveva’ sisira,” amo, God jo Abrahamdae nembo saeri. 24-25 Namonde baragokotise, God aminge setiri gefuseri. God nunamondeda Bajari Iesu setiri, namondedaari ekoko da mino mutari dae sedo, firaambududurusira. Ambiri, namondedae‘eveva’ sari dae sedo, God sekago setiri Iesuambarida ghe jebuge erorusira. Ava sedo,namonde God evia tumonderaera aindae,God ‘eveva’ sarira.

55:1-11 God Namondedae ‘Eveva’ Sarira

Amo, Namonde Ivuga Arera.1 Namonde tumondero gido, God

namondedae ‘eveva’ sisira. Nu amin-guse, namonde dabade mainungosuseri.Amo, namondeda Bajari Iesu Keriso,namondedae rea usira aindae sedo,God namonde dabade mainungosuseri.2 Namonde numoá tumondero gido, Iesunamonde ava unumbe budo ira God kenaijugetiri, God da sonemba emo ruruseri.Ava itatamuse, namonde ivuga use irera.Ainda beká mo: namonde amboda God dedabade nunda usasada irise, numongo avaarera, ava gigituse ivuga use irera.

3 Avori, namonde aindae ivuga use irera,a kotugo kau daba aminga ava, dara sirore-ari mema itatameraera aindae barago, na-monde ivuga use irera. Ainda beká mo:mema a dara itatamuse, namonde duru-muguse fakina eraera. 4 Durumuguse, fak-ina use irioro gido, God aindae aiyakoe sise,

Page 248: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 5:5 245 Rome Embokena 5:19nunda ivuga ava namondekena ijugeariitatameraera. Ava itatamuse, nu rea mu-tari sisira, ava gigituse irera. 5 Kotugonamonde gigituse irera, aindae jomeka gaearera. Ainda susumo: beká sirorari da tanomo, God da Asisi Kakarari. God nunda AsisiKakara mutiri rurusera aimi, nunda dubobari namondekena ghaseari, dubo jokádaitatameraera.

6 Ai resira amo: namonde fakina tefoirero, God sifo gategusira aminda, Kerisoari ekoko embodae sedo ambududurusira.7 Eregoseva: genembo eniimi eredo, gen-embo eni ari dambu eraira ava sonembaridae sedo, nunda vasa budo ambarira amo,fakarago bekári. Jo ari da kaugo iraeri.Avose, genembo eniimi eredo, genemboeni eveva beká kavevera eraira, ava sonem-bari dae sedo, nunda vasa budo ambaeti,tanojo. Na bunise resena. 8 Avata Godda dubo bari namondekena kau mavegaava ijugetiri gosuseri. Namonde totofoari ekoko use irero, nu uju edo setiri,Keriso namondedae sedo ambududurusira.9 Avori, giti namonde ari ekoko use irero,Keriso fira ambiri nunda ororo da faki-naimi, God namondedae ‘eveva’ sisira. Avasedo, oroko eveva iroro, Keriso joka edosonembururari, God da janje eko ambodafoa isagha arira ava, namonde jo itatamaearera. 10 Ne eregoseva: namonde giti Godda gitofu edo irero, nu joka edo nundaMandi ambududurusira ainda fakinaimi,namonde dabade mainungosuseri. Avasedo, oroko nunda natofo edo iroro, Kerisoambarida ghe jebuge erorusira ainda fak-inaimi, jebuga evovodae irari ava namon-dekena mutari barera. 11 Amo ambodabarera. Avata oroko barago, namondeGod da natofo edo irise, ivuga use ir-era. Ainda beká mo: namondeda BajariIesu Keriso sonembetiri, namonde God dedabade mainungido nunda natofo useri.

5:12-21 Adam Rea Usira Aimi, Ambari BuFusira! O Keriso Rea Usira Aindae, JebugaSirorusira!

12 Genembo Adam nu God da Geka kotaeedo dara etiri, Ari Eko endada sirorusira.Kotugo Ari Eko aimi ambari unumbe bufusira. Aindae sedo ambari mo, evetu gen-embo isambukena sefusira. Ainda bekámo:evetu genembo isasambu ari ekoko embori.13God jo Moses kena Agho Dari mutae iririainda gitida, Ari Eko endada irei. Avataagho dari jo irae arira amo, nange ari eko

da kau kasama edo ijujareri? Ava sedo,Adam tano ghedo fira Moses sirorusiraainda jokáda, God evetu genembo da ariekoko jo tegae edo ghusira. 14 Avata Adamdara usira, sifo ai tano ghedo firi MosesAgho Dari rurusira da soro aminda, evetugenembo ambududurudo fuseri. Mendeniari eko Adamusira ava, ne jo ae useri. Amo,Adam God da Geka jo ningae use ari ekousira aminga ava, ne jo ae useri. Avatanembarago ambududuruseri.

Kau Adam rea usira ainda bouvu evetugenembo mendenikena sefusira amingaava, Iesu amboda rea etiri sirorusiraainda esimbugari ava, evetu genembomendenikena sefusira. 15 Avata Adamnengae Iesu ghae jo kau dabako iraeri.Ainda bekámo: joba God tefo futusira amo,jo Adam da dara nune usira ainda kaugoiraeri. Adam amingusira aindae sedo,evetu genembo digari ne ambududuruseri.Avata God da sonemba a nunda joba tefofutusira amo, fakina bekári. Iesu Keriso nugenembo dabakori. Avata nunda sonembaava, evetu genembo digarii itatamuseri.16 Kau daba aminga ava: God da joba aAdam da dara jo kau dabako iraeri. Godda joba nune tefo futusira amo, teriabekári. Eregoseva: Adam umbu dabakoari eko etiri gido, God inononda ategiuse, nundae ‘eko’ sisira. Avata evetugenembo isambu ari ekoko udo refuaraainda amboda, God nunda joba ne jo baeaetera ava, tefo futuse, ne isambu aindae‘eveva’ sisira. 17 Geka beká, genembodabakoi ari eko etiri, ambari aimi namondeisambukena sembiri, namonde ambarida tofo useri. Avata amo kitakori. Ogenembo dabako Iesu, rea usira ava kotegivu! Amo teriagori. Ainda beká mo:evetu genembo mave God da sonemba anunda joba baoro, nendae ‘eveva’ sariraamo, jebuga evovodae irari ava nenda tofoari, ne evovodae fakina use irarera. IesuKeriso nendae rea usira aindae sedo, neamingarera.

18 Avori, setena, daba ava sari dae er-ena. Kau ari eko dabako aimi etiri, ambarimo evetu genembo isambukena sefusiraaminga ava, ari eveva dabako aimi evetugenembo isambu sonembetiri, God nendae‘eveva’ sise setiri, ne jebuga evovodae irariava ruruseri. 19 A kau genembo dabakoGod da Geka jo ningae use dara usira ain-

Page 249: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 5:20 246 Rome Embokena 6:17dae, evetu genembo digari ari ekoko useraaminga ava, genembo dabako God da Gekaningi kaifa e gogoghombusira aindae sedo,God evetu genembo digari aindae ‘eveva’sarira.

20 Eveva rejo a eko rejo, ava kasama aorodae sedo, God nunda Agho Dari futusira. Akotugo, ari ekoko da goroto digari ava iju-gari evetu genembo kasama aoro dae sedo,Agho Dari futusira. Avori, evetu genemboari ekoko da kau kasama edo, tuturo edoari ekoko digari edo ghuseri. Avata kotugoGod da sonemba aimi teria edo, Ari Eko dafakina ava darigedo fira teria usira. 21 Airesira amo: kau ambari da fakinaimi, AriEko fira mindafu usira aminga ava, Godda sonembai fira, namondedae ‘eveva’ sisemindafu usira. Aminguse, God da sonem-baimi namonde unumbedo bu yari, BajariIesu Keriso da fakina aimi, jebuga evovodaeirari ava tuve barera.

66:1-14 Namonde Ari Eko Da Fakina

Darigedo, Keriso Da Tofo Arera.1 Avori, setena ava kotise, erá eminge

seove, “Paul resira, ‘Ari eko arera amo,God da sonemba viti mindafu arira,’ avasedo, fuvu, namonde ari ekoko teria futoururoro, God da sonemba mindafu arigaore!” erá aminge seove! 2 Namonde joitako amingae arera. Namonde Ari Eko danatofo edo irise, Keriso de dabade tatedoambududurusera amo, Ari Eko da fakinanamondekena dadabusira. Ava sedo, josekago jovereghe ari ekoko use irae ar-era. 3 Ne kasama ereva: namonde bafa-taito use, Iesu Keriso de dabade tatiseri.Aminguse, nunda ambari barago namondeitatamuseri. 4 Avori, namonde bafataitousera amo, inono namonde Iesu de dabadetatetero bu furugetero, nunda ambari dafakina ava ruruseri. Amingusera da tukamo: kau God Afa nunda fakina durode aimisetiri Keriso ambarida ghe jebuge erorusiraaminga ava, namonde bafataito edo uvudaghe ere vivituse, jebuga seka budo aindaaito ava use irarera.

5 Ne eregoseva: Iesu kau nange am-bududurusira, aminga ava ambududuruse,namonde Keriso de dabade tatarera amo,nu kau nange nange jebugedo erorusiraaminga ava, namonde jebugarera. 6 A ko-tugo namonde kasama erera, Ari Eko da

fakina dariguse, namondeda irari eko doy-oro dadabare dae sedo, God namondedairari manai ava, Keriso de dabade korosidaarafa dorusira. 7 Ainda beká mo: evetugenembo mave ambarera amo, Ari Ekoda fakina nemokena dadabarira. 8 Avori,namonde tumonderera: namonde Kerisode dabade ambududurusera ava sedo, na-monde kau daba aminga ava, Keriso dedabade jebugedo irarera. 9Ainda beká mo:namonde kasama erera, God setiri Kerisoambarida ghe jebuge erorusira. KotugoKeriso jo sekago ambae arira. Ambari dafakina numokena dadabusira. 10 Kerisonu umbu dabako ambududuruse, Ari Ekoda fakina de bejisira. Avata nu jebugedo,oroko God ghae dabade irera. 11 Ne kaudaba ava useva, ava kotise irareva. Amo,Ari Eko da fakina nemokena dadabetiri,ne Iesu Keriso de dabade tatedo, jebugedooroko God de dabade ireva.

12 Ava sedo Ari Ekoimi, jo nenda tamoda bajari ururari, nenda fisi da uju avause irae areva. 13 Kau daba aminga ava,nenda tamo da ungo, ata, diti, o roera enijo doyovo, Ari Eko da tofo edo ari sem-bae jo ae arira. Fisi da uju ava ighaghause, God ne nange nange sonembiri am-bari darigedo jebuga tafuseva ava kotise,nenda dubo joká isambuGod kenamutuvu!Nenda dubo joká a nenda fakina isambuGod kena futurovo, aimi God budo, sonem-bururari ne ari eveva use irareva. 14 Nejo Agho Dari da emboroda+ yae eraeva.God nunda sonembaimi emboro+ eni afi-gusira, aminda udo refeva. Aindae sedo,Ari Ekoimi jo nenda bajari ae arira.

6:15-23Namonde, Jo Ari Eko Da Sari NingariAe Arera.

15 Geka evia erá seove: “Namonde joAgho Dari da emboroda+ yae eraera. Godda sonembaimi emboro afigusira, amindaudo refera. Ava sedo, namonde kotae kotaeuse ari ekoko arera, a nu avori,” erá amingeseove! Amo eko bekári. 16 Ne kasamaereva tanojo. Ne mave da geka ningareva,ainda tofo edo irareva. Kau daba amingaava, Ari Eko da uju ainda amboda ambodaareva amo, ne ainda tofo edo ya ambareva.O, God beka sirurari nininguse amingarevaamo, God nendae ‘eveva’ sarira. 17 Avori,God kena ‘aiyakoe’ sise irareva! Ainda bekámo: ne giti Ari Eko da tofo edo iriavu.Amingedo iriava avata, aghi kakato eranemokena buvudo, vironu sise ijugetero,

Page 250: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 6:18 247 Rome Embokena 7:13nenda dubo isambuimi God kena futuse,aghi kakato da geka ningi tumondusevu.18Tumondevo, Ari Eko da fakina nemokenadadabetiri, ne ari eveva da tofo usevu. 19Naijugaboro fifiterena einda tuka mo: eránenda kotari tufakoimi euri, nanda geka datuka kosasagheovo dae sise resena. Avori,kau ne giti Ari Eko da tofo edo nenda fakinaaikena futuse, ari eko a ari sembae edoghuseva aminga ava, oroko nenda fakinamo, ari eveva aikena futuse, ari eveva avause irareva.

20 Giti ne Ari Eko da tofo edo iriava amo,ne jo God da Geka eni ningido, ari evevaeni ae usevu. Ne fisi da uju avanemboedo ghusevu. 21 Amingedo ghuseva aindaeveva eni tafusevu, ai? Givu! Ne orokoaindae sedo meka eregoseva. A kotugoari oinda gombuda, ambari avanembo tam-baetevu. 22 Avata oroko, Ari Eko da fakinanemokena dadabetiri, ne God da tofo edoireva. Amingedo irise, ari eveva ava use,God da natofo kakarago ava edo iria, sifogombuda jebuga evovodae irari ava tuvebareva. 23 Ainda beká mo: ne Ari Ekoda tofo edo irareva amo, ne ainda minoava bareva. Mino resena emo, ambariri.Avata namondeda Bajari Iesu Keriso, em-boro+ eni afigusira aindae sedo, namondeKeriso de dabade tatarera amo, God na-mondekena jebuga evovodae irari ava tefomutari barera.

77:1-6 Agho Dari Nengae Ari Eko Ghae Da

Ijugaboro Eni Mo, Eviri.1 Avori, nanda nano namendi, ne God

da Agho Dari ava tegutuse, ainda geka damendo ava kasama ereva. Ava sedo, na reasari dae erena amo, nemokena isagha erira.Genembo mave Agho Dari da emboroda+yarira amo, nu Agho Dari da geka ava useirari, ambari tano arira. 2-3 Avori, gekaevia kote givu! Ijugaboro evetu genem-boghaekena fifituse sari dae erena. Evetueni vai edo irarira amo, nu jo ya genemboenikena vitae arira. Nuvu jebuga irari, yagenembo enikena vitarira ainda javo mo,yagera seraera. O nuvu ambari rori ariraamo, agho dari ainda fakina numokenadadabarira. Nu rori arira ava sedo, yagenembo enikena vai ari sarira, a nu avori.4 Avori, nanda nano namendi, nemokenakau daba ava sirorusira. Agho Dari dafakina nemokena dadabusira. Ainda beká

mo: Keriso ambarida ghe jebuge erorusiraamo, ne nunda tofo usevu. Nunda tofo edo,ne Keriso da tamo da mendeni edo ireva.Kotugo namonde nunda tofo edo irera dabekámo: Goduju erira amo, namondenun-dae sedo ari eveva use iraeteri. 5Eregoseva:namonde Keriso da tofo jo ae irero, ariekoko da aito ava, Agho Dari ijugusiraaimi, namondeda ghamo dereari eredo fisida uju ava use, ari ekoko avanembo edoghuseri. Mave dubo jo jovereghae irise,amingudo yarira amo, sifo amboda nundaasisi ambarira. 6 O oroko mo, Agho Darida fakina namondekena dadabusira. Aindabeká mo: namonde giti Agho Dari da tofoetero, aimi namonde bundetiri irise Kerisode dabade ambero, Agho Dari da fakinanamondekena dadabusira. Oroko emo na-monde jo, Agho Dari ainda emboroda+ yaeeraera. Jebuga seka God da Asisi muturairaainda emboro+ aminda, udo refera.

7:7-25 Agho Dari Nu Evevari. Avata EvetuGenembo Jo Amingari Da Kaugo Iraeri.

7 Avori, na rea setena ava kotise, evetugenembo mendeni eredo eminge saeteri,“Agho Dari ekori,” aminge saetera amo,jo eveva ae aeti. Agho Dari mo evevari.Avata kotugo, na Agho Dari tegutuse, naari ekoko da goroto ava kasama useni. Nagiti dighighi ari amo ari eko, ava jo kasamaae irise, Agho Dari jokáda, “Erá dighighieose!” ava tegutuse, ainda tuka kasamaedo, na kotiseni, na amingeraena. 8Kotugoava kotise, Agho Dari da geka kasama eno,Ari Eko aimi nanda ghamo deretiri eretiri,na roera digari dombu eni dombu eni avaisambu dighighi useni. Ainda susu mo:Agho Dari jo irae arira amo, Ari Eko dafakina barago jo irae arira. 9Namokena kaudaba ava sirorusira. Na Agho Dari aindabeká jo ningi kasama ae irise, jebuga iriani.Aminge irise, na Agho Dari da beká ningikasama eno, Ari Eko nanda dubo jokádasiroredo fakina usira. 10 Etiri, nanda asisiambududurusira, ava itatamuseni. Avori,Agho Darii jebuga mutaetira ava dodo,namokena ambari ava futusira. 11 AghoDariimi goroto afigetiri, Ari Eko aimi dere-tiri na gofeteno, nanda asisi ambududu-rusira. 12 Avori, Agho Dari nu eveva akakarari. A nu rea resira amo, kakara,dambu, a evevari. 13 “Agho Dari evevari,”aminge seteni. A kotugo, Agho Dariimi

Page 251: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 7:14 248 Rome Embokena 8:8emboro afigetiri, nanda asisi ambududu-rusira, ábarago seteni. Avata geka bekári:nanda asisi ambududurusira da susu mo,jo Agho Dari eveva aimi aeri. Nanda asisiambududurusira da susu mo, Ari Ekori.Amo, Ari Eko aimi eredo, Agho Dari evevaava jighi jovereghetiri, namokena ambaribudo fusira. Amingusira aindae namondekasama erera, Ari Eko ainda jokáda evevaeniko tefo bekári.

14 Geka bekári: God nunda agho Dariamo, namondeda asisi ava sonembari daesedo futusira. Avata na genembori. Kautafasara kakatoimi genembo eni sandibudo bajari eko aikena omburaera amingaava, na Ari Eko da tofo edo irena, a Ari Ekoinanda bajari edo irira. 15-16Na rea eraena,ava jo kasama use ae eraena. Ainda bekámo: na jo nanda uju ava ae eraena. Na ariimboe eraena avata eraena. Ari ovia imboeeraena da beká mo: na kasama erena,Agho Dari rea resira amo, nu geka evevaa damburi. 17 Ava sedo, ari ekoko eraenaamo, jo tofo nane ae eraena. Amo, AriEko nanda dubo jokáda irira aimi, sirureariamingeraena. 18 Na kasama erena, nandafisi jokáda roera eveva eni tefori. Ai resiraamo: na ari eveva eni uju use ari daekotarena amo, jo nane ari da kaugo irae avaarena. 19 Na, ari eveva rea ari dae uju er-aena ava kosasaghe dodo, ari ekoko imboeeraena, ava eraena. 20 Avori, amingeraenada tuka mo eviri. Na jo tofo nanda bajariiraeri. Ari Eko nanda dubo jokáda iriraamo, nu nanda bajari edo irira.

21 Avori, nanda fisi jokáda agho dari eniirira ava itatameraena. Roera eveva eniuju use ari dae koteraena ava kosasaghedodo, ari eko avanembo eraena. 22 Nandadubo jokáimi, na God da Agho Dari avauju eraena. 23 Avata nanda fisi jokáda, naagho dari eni setena aimi eredo, God daAghoDari nane uju eraena, ainghae dabadetataya eraira. Aimi na bundedo, Ari Ekoda ungoda fiteari irá gheraena. 24-25 Namakasi embo bekari! Nanda dubo memateria eresufira. Ainda beká mo: nandadubo joká isambuimi, na God da Agho Dariuju eraena. Avata nanda fisi jokáda, naari eko uju eraena. Ava sedo, mave foana sonembari, fisi da ujuimi ambari budorefira, ava darigaeteni?

Avata, darigari da emboromo Bajari IesuKeriso fira afigusira. Na nune sonembetiri

aindae, na jo nanda tamo a fisi eko ainghaedabade ambae arena! Aindae sedo, na GodAfakena ‘aiyakoe beká’ resena.

88:1-17 Asisi Kakara Aimi Sonembururari,

Namonde Dubo Jama Itatamuse Irarera.1 Avori, Iesu Keriso fira sonembetiri,

evetu genembomave IesuKeriso de dabadetatedo irarera amo, ne Ari Eko da bouvujo itatamuse, ainda mino jo bae arera.2 Ainda beká mo: God da Asisi namondebudo, Iesu Keriso de dabade tatedo jebugamuturaira aimi setiri, na Ari Eko nengaeambarighae da fakina darigedo buvuru-tuseni. 3 Namondeda fisi joká gofedo iriraava sedo, God da Agho Dariimi namondedajebuga bu furarikena jo inono ae usira.Ainda beká mo: namonde evetu genemboda fisi jokáda, eveva ari da fakina eni tefori.Nunda Agho Dari jo inono ae etiri gido,God tofo mandi emingusira. Ari Eko dafakina de bejari dae sedo, nu nunda Mandibeká ava dirigetiri, nunda tamo fisi kaunamonde evetu genembo ekoko da fisi adubo joká avaga budo, genembo beká edosirorusira. 4 God amingusira da beká mo:nu uju erira amo, namonde nunda AghoDari rea aoro dae resira ava, inonondause iraeteri. Na ‘namonde’ setena amo,namondemave fisi da uju buregedo, nundaAsisi Kakara da amboda amboda eraera,aindae seteni. 5 Evetu genembo mave fisida uju use irera amo, nenda uju a kotariisambu, nenda fisi da uju aminda mutu-raera. O, evetu genembomave Asisi Kakararea seraira, avanembo ningido aminger-aera amo, nenda uju a kotari isambu, AsisiKakarakena futuse nunda uju ava eraera.6 Mave nunda uju a kotari ava, fisi dauju aikena mutarira amo, nu fisi da ujuainda amboda amboda udo ya ambarira. O,mave nunda uju a kotari Asisi Kakarakenamutarira amo, nu Asisi Kakara da ambodaamboda use, jebuga a dubo jama ava tam-barira. 7 Ai resira amo: evetu genembomave nenda uju a kotari, sifo ghousa fisida uju aikena fitiraera amo, ne kau God dagitofu aminga edo irera. Evetu genemboamo, neGoddaAghoDari jo kaifa ae eraera.A geka beká mo eviri: ne Agho Dari kaifaarikena jo inono iraeri. 8Ne fisi da uju ava

Page 252: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 8:9 249 Rome Embokena 8:27use, God nendae sedo ivuga are dae sareraamo, jo inono ae arira.

9 Avata kotugo, ne jo nenda fisi da ujuuse irae eraeva. Ne Asisi Kakara da ujuava ningido, aminguse ireva. Amo, AsisiKakara nenda dubo jokáda irarira amo, neaminguse irareva. O mave Keriso da Asisijo bae irira amo, nu jo Keriso da tofo iraeri.10 Avori, Keriso nenda dubo jokáda irari,God nendae ‘eveva’ sarira amo, nenda asisijebuga irarira. Ari Eko da fakinaimi, tamoambarira. Avata nenda asisi jebuga irarira.11 Kotugo God setiri Iesu ambarida ghe je-buge erorusira. God daba aindaAsisi nendadubo jokáda irarira amo, nune sari nendatamo barago ambarida ghe jebuge erarira.Amo, nunda Asisi nenda dubo jokáda irira,aimi sarira.

12 Avori, nanda nano namendi, God daAsisiimi rea sirurari ningarera, namondeava arera. Avata namondeda fisi rejo ujueraira ava, namonde jo amingae arera.13 Ainda beká mo: ne fisi da uju ava useirareva amo, ambareva. O, Asisi Kakarada fakinaimi nenda fisi da uju ava daovoambarira amo, ne jebugareva.

14 Evetu genembo mave God da Asisi dauju ava use irera amo, ne God da sasinguri.15Ainda beká mo: God nunda Asisi futusiraamo, nu jo, namonde sabua+ da kotari avabudo oju aoro dae sedo, mutaeri. Tefo.Namonde nunda sasingu aoro dae sedo,nunda Asisi mutiri budo, namonde Asisi dafakinaimi God Afakena eminge sise irera,“Eri, Afa, Afako!” sise irera. 16 God daAsisi, nunamonde sonembeari namondedadubo jokáda kasama eraera amo, namondenunda sasinguri. 17Avori, namonde nundasasingu edo irera aindae sedo, nunda esim-bugari nunda natofokena mutari dae sisiraava, namonde barera. A kotugo, rea Kerisodaemutari sisira, ábaragoKeriso de dabadebarera. Avata namonde giti emingarera.Kau Keriso mema tafusira aminga ava,namonde Keriso de dabade tatedo mematambarera. Namonde Keriso de dabadenunda usasa bari dae sedo, mema amoitatamarera.

8:18-30 God Da Sasingu Amboda UsasaJokáda Fefeturoro, Duro Arira.

18 Na erekotena: namonde enda emindairise mema itatameraera amo, kitakobekári. O, God sari namonde amboda usasajokáda fefeturoro duro arira amo, teria

bekári. Jo mema endada itatameraeraainghae dabade, inono ari da kaugo iraeri.19-22 Eregoseva: utu, enda, a roera isambuGod etiri sirorusira amo, mema tafuse aorosise irira. Kau evetumandi sasingu fumbaridae use mema tamburaira aminga ava,mema tafuse aoro sise irira. Ainda bekámo: God setiri, utu, enda, a roera isambueko use jaghudo refira. Jo roera setenaaimi, uju use eko ae usira. God nune setiriamingusira. Avata roera setena aimi, Godnunda sasingu ijugari isagha arera aindasifo, ava gigituse irira. God sari nundasasingu ambarida ghe jebugedo erarerada sifo ava gigituse irira. Gigituse iriraainda beká mo: kau God da sasingu nendatamo enda eminda kae budo amburaeraava kosughe dodo, ambarida ghe jebugedotamo evovodae irari ava barera amingaava, utu enda God setiri jaghudo refiraevia, udo ya kau eni edo evovodae irarira.Avata oroko mo, utu enda aoro sise irira.23 A kotugo, jo utu a enda nusuka aorosise iraeri. Namonde mave bebede God dasasingu da tano, nunda Asisi rurusera aimi,namonde barago aoro sise irá gheraera.God sari namonde nunda sasingu bekáedo, namondeda tamo seka barera, aindasifo ava gigituse aoro sise irera. 24 Avori,ava gigitero, God namonde sonembusira.Avata namonde rea gigituse irera ava foabuvari garera amo, jo sekago gigitae arera.Ai resira amo,mavenunda ujuá garira amo,nu redae gigituse irari? 25 Avata namonderea gigituse irera ava, jo foa isagha ari gaearera amo, namonde durumugedo gigituseirarera.

26 Kau daba aminga ava, namonde fak-ina iraede ava gido, Asisi Kakara aimi na-monde sonemberaira. Ainda beká mo:namonde rejodae benunu saetera ava, na-monde bunariri. Avata Asisi Kakara tofonamondedae sedo banunguse, namondedadubo jokáda aoro sise irá gheraira. Aorosari amo, jo isagha siruroro ningari dakaugo iraeri. 27 Asisi Kakara ai amingu-rurari, God Afa evetu genembo da dubojoká giraira aimi, nune nunda Asisi da ko-tari kasama eraira. Nunda Asisi rejodaebenunu seraira ava, nune kasama eraira.Ainda beká mo: Asisi Kakara God da nato-fodae sedo banungeraira amo, jo nundakotariimi banungae eraira. Nu tofo GodAfada ujuimi banungeraira.

Page 253: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 8:28 250 Rome Embokena 9:528 Namonde kasama erera: evetu gen-

embo mave God gatege aghi eari nu duboburaera, aikena isambu eveva are dae sise,God seari roera isasambu, eveva a ekorea siroreraira ava, eveva vanembo eraira.29 God evetu genembo gategusira setenaamo, ne jo sirorae irero, nu anakora nekasama use, nunda Mandi da kau amingaava aoro dae sedo, ne gategusira. Aindatuka mo: God da ujuimi, nunda Mandievetu genembo digari ainda koro ava nuneaeti. 30 Aindae sedo, evetu genembo nunegategusira, ava aghi usira. A evetu gen-embo aghi usira amo, nune budo nen-dae ‘eveva’ sisira. Kotugo evetu genemboaikena, nunda usasa futusira.

8:31-39 Keriso Da Dubo Bari NamondekenaJo Dadabae Arira.

31 Ava sedo, namonde kasama erera,God namonde sonembari dae sarira amo,mave jo buregae arira. 32 Nu namondesonembari dae sedo, tofo nunda Mandiava, tefo namondedae sedo mutiri fira am-bududurusira. Avo gido, namonde kasamaerera: nu roera isambu kau daba ava na-mondekena tefo mutarira. 33 God nu tofomandi namondedae ‘eveva’ sisira. Avasedo, namonde kasama erera: mave eniimijo foa sekago namondedae ‘eko’ sari dakaugo iraeri. 34 Iesu Keriso ambududu-rusira, o saone, ambarida ghe jebuge eredo,God da ungo gimanduda anumbirira aimi,nune tofo mandi Afakena namondeda ariekoko kote doyare dae sedo, benunu siseirá gheraira. Ava sedo, namonde kasamaerera: mave jo namondeda ari ekokoda mino namondekena mutari da kaugoiraeri. 35Ava sedo, namonde kasama erera:Keriso namonde dubo ruruse irarira. Nujo doyae arira. Vevera a mema sirorariitatamarera, o evetu genembo God imboeuse namonde daoro mema tambarera, obaimara sirorarira, o namonde makasi ar-era, o eko jokáda fetarera, o namonde am-barera, avata Keriso namonde dubo ruruseirarira. 36 God da Geka aindae sise, emingeresira:“Namane ni tumonderaera aindae sedo,

ambariimi ojighira utua erira. Am-bariimi namonde dabade evovodaedeinghuse irira.

Kau evetu genembo sifi (sheep) dari daesimbugeraera aminga ava, evetugenembo namane dari dae kotiseirá gheraera,”

God da Geka nunda natofodae amingeresira. 37 Avata Keriso namonde duboruruse ambududurusira aimi sonembeari,namonde fakina use, roera tegetena avaisambu atai fati fete gogoghomberaera.38 Na kasama beká ava erena: Keriso na-monde dubo ruruse irarira. Nu jo doyaearira. Nunda dubo bari namondekena mu-turaira ainda emboro ava, rejo eniimi jo ga-jae arira. Ambarera o jebuga irarera aimi,jo gajae arira. God da aneyaimi o Satan daaneyaimi o sukaruimi jo gajae arira. Rejoeni oroko refira o amboda furarira aimi, jogajae arira. 39Utu enda God etiri sirorusira,ainda jokáda roera eniimi jo gajae arira.Amo, rejo eni ikáda irira o enda jokádairira, ai barago emboro amo jo gajae arira.God namonde dubo ruruse, namondedaBajari Iesu Keriso futusira, ainda dubo bariamo, namondekena evovodae irarira.

99:1-29 God Kau Nangedo, Evetu Genembo

Gategeraira Amo Eviri.1 Na Keriso da javoda geka beká resena.

Geka resena emo, jo gungubo iraeri. AsisiKakara namokena irira aimi, sonembirinanda dubo jokáda itatamerena, emo gekabekári. 2 Na, nanda natofo Israel embo,nanda ororo aindae, dubomema use nandadubo jokáda, evovodae mema ambarakoava itatamuse irena. 3 Ne Keriso ighaghausera aindae, God nunda janje eko nemo-kenamutarira. Na aindae sedo dubomemaerena. Na Keriso da natofo dodo, nandanatofo Israel embo da vasa budo, God nemema itatamaoro dae sedo simbora usiraava, nane ambudo mema itatamaono nejebugaetera amo, na ivuga aeteni. 4 Neeregoseva: God Israel embo ava anakoragategetiri, ne nunda natofo useri. Nunesetiri ne nunda sasingu etero, nunda us-asa a duro nemokena futusira. A kotugo,nunda Agho Dari nemokena futusira. Nubekáda bekáda tumonde bainghari da em-boro ava, nemokena ijugusira. Nunda bekagajari mendeni ava, nemokena futusira.5Nombuamane binonde, Abraham, Isaac, aJacob nunda sasingude, nemoá avavagori.A Keriso barago, genembo edo Israel emboainda jokáda sirorusira. God nune roeraisasambu bu jighirise kaifa eraira, nundaeevovodae sakai sise irore! Ai, bekári!+

Page 254: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 9:6 251 Rome Embokena 9:266 Avori, Israel embo isambu, ne jo God

da sasingu beká edo iraeri. Avata, Godda beka gajari Abraham kena gofusira,ava na jo sae arena. 7 Kau daba amingaava, God beka gagojuse Abraham kenarea mutari sisira ava, nunda sasingu joisambuimi bae arera. God Abraham kenasisira, “Ninda sasingu a imemesiri digarimutari dae sisena amo, ninda mandi Isaacda sasingu aindae nembo mutari siseni.”8 Aminge sisira da tuka mo: Abraham daimemesiri isambu, ne jo God da natofoiraeri. Sasingu God beka gajedo mutaridae sisira, aimi nembo nunda natofo edoirera. 9 Ainda beká mo: God beka gago-juse, eminge sisira, “Sifo foa buvari gido,na jovereghe foa sonembururono, Sarahmandiá fumbarira.” Aminge sisira amo, nuAbraham da evevetu mendeni da sasingu-dae jo saeri. 10Geka eni mo eviri. Genemboeni javo Isaac noaro Rebecca ava fitiri, nuvide jamena etoto naká takegha fufusira.11-12 Sasingu etoto naká ava jo siroredo,eveva o eko eni jo ae irero ainda sifoda,God nunda fakina a kasama kau nangegoa nunda gategari kau nangego ava ijugariisagha are dae sedo, Rebecca kena emingesisira, “Ninda mandi ambo aimi vitido,bego da bajari ava nune barira.” Amingesise, nu ijugusira: mandi ambo viti bajaribarira da susu mo, jo sasingu da irari onenda ari eni iraeri. God nunda uju ava use,mandi amboá aghi usira; aindae sedo, ba-jarimutiri rurusira. 13GoddaGekaRebeccada sasingu aindae sise, eminge resira:“Jacob na dubo rurusena avata, Esau na

imboe useni,”aminge resira.

14 Avori, geka amo ningi kotise, eráeminge seove! “God jo inononda ae eraira,”erá aminge seove! 15 Geka ainda bekáava, nu Moses kena ijugetiri kasama usira.Ijuguse, eminge sisira, “Na genemboningiáuju arena aindae, na joka arena, a mavejoava uju arena aindae, dubo mema usesonembarena,” aminge sisira. 16 God joevetu genembo da uju o nenda irari avakotise ne aghi ae eraira; nu nunda uju avause, joka edo ne aghi eraira. 17Ava ijuguse,God da Geka Egypt embo da kini (king), (oFero sedo ghusera,) aindae resira. “Naneseteno ni kini (king) usesa da beká moeviri: nanda fakina ijugaono kasama aso

dae sedo, a enda da natofo isambu nandabino ava kasama aoro dae sedo, seteno nikini (king) usesi,” aminge sisira. 18 Avasedo, God uju arira amo, genembo enidaejoka arira. O uju arira amo, God nuneururari genembo eni gogore edo dubo jojovereghae arira.

19-20 O nenda eni eredo eminge saetira,“Paul, ni setesa aindae resena. God dauju amo, jo evetu genemboimi buregari dakaugo iraeri. Ava sedo, God redae namondeijujari? Nunda uju ava eraira ava sedo, jonamonde ijujae aeti,” aminge saetira amo,jo eveva iraeri. Nu taká genembori. Nujo eredo, God kena mino eni jo sae aeti.Aminge saetira amo, nu inono: okia eniimieredo, okia jighari katokena ategi aetira,“Ni redae na kau emingeteso siroreteni?”Aminge ategi aetira amo, jo inono iraeri.21 Okia jighari kato amo, nu nunda uju avaarira. Sifo eninda, nu enda budo enda dabaaimi, okia etoto naká ava arira. Eni mo,okia garigo koana da kaugo ava arira, aeni mo, taká bayau itari da okia ava arira.Amo avori. Nu bajariri. 22 Kotugo, Godnu kau daba avori. Nu nunda fakina ajanje eko ava ijugari dae sedo, nu duru-muguse, evetu genembo, mavedae janjeeko use dari dae esimbugusira ava, jo totoidari ambaeri. 23 Kotugo kau daba amingaava, nu namondemavedae joka edo, nundausasa garigo ava ijugari baoro dae sedo ujuusira amo, ne esimbugusira. Esimbugedo,nunda usasa ava futusira. 24 Namondenune gategusira. ‘Namonde’ resena emo,mave Jusi embo da jokáda a namane Jusiembo da gitofu ainda jokáda gategusira,aindae resena. 25 God namane Jusi emboda gitofu gategedo, nunda natofo aovo daesisira. Ava jo ae irise, nu setiri nundaferoveta javo Hosea, nunda buku jokádaeminge gefusira:“Evetu genembo mendeni, ne giti nanda

natofo jo ae iriara aindae, amboda‘ne nanda natofo’ sarena.

A kotugo oro eni, giti na jo dubo bae usenaava, amboda nendae, ‘ne nandadubo bari natofo’ sarena.

26 A reighi eni aminda siseni, ‘Ne jo nandanatofo ae ireva,’ siseni. Reighi dabaaminda,

na amboda sarena, ‘God jebuga irari,amo namori, Ne nanda sasinguri,’sarena.”

Page 255: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 9:27 252 Rome Embokena 10:9Hosea namanenda gitofudae geka amingesisira. 27 Kotugo God da feroveta eni javoIsaiah, namane Jusi embodae sise, emingegefusira:“Israel embo da natofo, ne eva da ghonesa

avaga irarera tano, avata daba dabaaimi jebuga tambarera.

28 Ai resira amo: God evetu genemboisambu endada irera, nenda irarida mino ava, totoi foa mutari dad-abarira.”

Isaiah aminge sisira. 29 Kotugo Isaiah dabaaimi, vasa eninda geka evia gefuse sisira:“God Fakina Kato Beká jo joka use, namon-

dekena imemesiri daba daba doyarijebuga irae aetera amo, namondeda oro

anakora sirivo tefo aeteri.Kau reighi Sodom embo a Gomora embo

sirivo e tefo usera, aminga ava ae-teri.”

Isaiah aminge gefusira amo, namane Jusiembo oroko irera aikena, rea sirorumutaraava kotise, aminge gefusira.

9:30–10:21 Israel Embo Daba Daba, Ne IesuDa Bino Ava Ningi Tumonduseri.

30Avori, geka setena ainda tukamo eviri.Namanenda gitofu giti God da kotari evevajo tavo e gogoghombae edo ghusera aimi,tumondero gido, God nendae ‘eveva’ sisira.31Onandanatofo Jusi emboGod tofomandigategusira aimi, God nendae ‘eveva’ saredae sedo, nunda Agho Dari da amboda am-boda use, jebuga kosasaghuseri. 32 Redaejebuga kosasaghuseri? Ainda beká mo:ne totofo nenda ariimi, jebuga tava edoghuseri. Avata jo nenda tumondariimi,tava ae edo ghuseri. God nunda Gekajokáda, ‘ghamana emboroda fitari atadadimbari durari’ sisira aimi, atada dimbirine duduruguseri. Ghamana fitari sisiraamo, Iesu dae sisira. 33God da Geka setena,eminge resira:“Givu! Enda jiro fumbari Saion+ aminda, na

ghamana eni emboroda fitono,evetu genembo ya foa ghuroro, atada dim-

bari durarera. A kotugo, evetu gen-embo aimi atada dari gofe ya dufasarera.

Avata mave ghamana resena ava tumon-darira amo, nu jo aindae meka gaearira,”

aminge sisira.

101 Nanda nano namendi, nanda ghamo

joká isambuimi na uju beká ava erena,nanda natofo, Israel embo isambu, jebugatambaeteri. Na nendae sedo God kenabanunguse irá gheraena. 2Na nendae gekabeká ava osa sari dae erena: ne God dae ujubeká ava eraera. Avata ne God tumondebainghari da emboro beká ava, jo kasamaedo diti basaeri. 3-4 Na aminge resena dabeká mo: Keriso fira buviri gido, Agho Darida emboro+ God kena amo gagojusira. Avasedo, oroko mave Iesu tumondarira amo,God nundae ‘eveva’ sarira. O mave Iesu jotumondae irise, Agho Dari avanembo kaifaari dae e garira amo, nu God jo tambaearira. Avori, nanda natofo Jusi embo, netumondari da emboro+ amo jo kasama aeirise, totofo nenda emboro eni God kenaafigari dae siseri. Aminguse, ne God da em-boro nune simbugusira ava, nene ighaghauseri.

5 Moses gefusira amo: God da Agho Darirea resira ava, mave amingarira aimi, nujebugarira. 6 Avata mave tumondari daemboroda+ ise God kena buvari dae sariraaindae, God da Geka jokáda eminge resira:“Erá nenda dubo jokáda eminge koteove,

‘Mave utuda viti ya bari?’ amingeerá seove!”

(Geka aminge saetera amo, inononamondeviti ya Keriso utuda tava aeteri. Avatanamonde jo viti ya, Keriso utuda tava aearera.) 7A vasa eninda resira:“A kotugo, erá eminge seove, ‘Mave enda

jokáda vose ya bari?’ aminge eráseove!”

(Geka aminge saetera amo, inono, na-monde Keriso ambari embo jokáda tavaedo budo furaeteri. Avata namonde Kerisojo ambari embo da jokáda tava ae arera.)8 Namonde nange God kena ya buvaetera,ainda emboro ava ijuguse, God da Gekaeminge resira:“God da Geka nemokena utua bekári,

nenda békada a nenda dubo jokádairira.”

God da Geka aminge sise, ‘geka’ resira emo,a kotugo namane nene tumondaovo daesedo, geka vironu sise irá gheraera amo,geka daba avori. 9 Ainda beká mo: nenenda bekaimi, “Iesu mo, nu nanda Ba-jariri,” sise, nenda dubo jokáda emingekotise irareva, “God setiri Iesu ambaridaghe jebuge erorusira amo, geka bekári,”

Page 256: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 10:10 253 Rome Embokena 11:2aminge sise a kotise irareva amo, jebugaevovodae irari ava tuve bareva. 10Ai resiraamo: namondeda dubo jokáimi tumondar-era amo, God ava gido namondedae ‘eveva’sarira. A beka afige, namonde tumonder-aera ava osa siruroro ningarira amo, Godjebuga evovodae irari ava mutari namondebarera. 11 Mave Iesu tumonduse irá gher-aera aindae, God da Geka eminge resira:“Mave nu tumonduse irira amo, numeka jo

gae arira,”aminge resira. 12 Geka aminge resiraamo, nu evetu genembo isambudae re-sira. Ainda beká mo: namane Jusi emboa namanenda gitofu kau daba avori. Jodombu eni iraeri. Namonde isambu, na-mondeda Bajari dabako aimi kaifa eraira.Evetu genembo mave numokena kori sar-era amo, Bajari nune ne isambu esimbugegogoghombarira. 13A kotugo, God da Gekaaindae eminge resira:“Evetu genembo mave nundae javono ga-

tise, ‘Arie, nanda Bajari!’ sareraamo, ne jebuga evovodae irari avatuve barera,”

God da Geka aminge resira.14 Avata evetu genembo mave nu jo tu-

mondae irera amo, ne numokena kori josae arera. A kotugo, mave nunda Binojo ningae irera amo, ne nange nu tumon-dareri? Kotugo aghi kakato jo ya aindaBino ava, vironu sae arera amo, ne nangeningareri? 15 A kau daba aminga ava, aghikakato jo dirigaoro yae arera amo, ne joya vironu sae arera. God da Geka aindaeeminge resira:“Aghi kakato bino eveva bu foa gheraera

amo, natofo ivuga use nati joká de-raera,”

aminge resira. 16 Avata kotugo God daBino Eveva ava, jo isambui ningi tumondaeuseri. Ava kotise, feroveta Isaiah, nu Godda Geka ainda jokáda eminge gefusira:“Bajari, namondeda geka ava, mave eniimi

jo ningido tumondaeri,”aminge sisira. 17 Ava sedo, na-monde eregosera: tumondari mo, binoningarikena sirorarira. Kotugo Keriso daBino ava, vironu sarera amo, mendeniainda bino ava ningarera.

18 Avata na ategi erena. Evetu genembomendeni seraera, “Namane Keriso da Binojo ningae irera.” Amo, ne geka beká ser-aera, ai? Kote givu! Amo jo geka beká

iraeri. Ne anakora nininguseri. God daGeka aindae eminge resira:“Ne beka sero, evetu genembo endada ir-

era, isambu nininguseri.Nenda geka ava setero, ivegedo iri reighi

isambu nininguseri,”aminge resira. 19Avori, na sekago ategi er-ena. Amo, namanenda natofo Israel emboaindae sise, ategi erena. Israel embo, neneeminge saeteri, “God da Bino, namanendagitofuimi ningi kasama use tumonderaeraava, namane jo ningi kasama ae irera.”Aminge saetera amo, geka beká iraetira, ai?Kote givu! Amo jo geka beká iraeri. Mosesnu tofo mandi giti beká, nenda ategi aindamino eminge sisira,“Na nenda gitofu mendeni, makasi da

kaugo eraera ava, joka edo sonem-barena. Ne sonembururono gosuse,ne bengoso areva.

Kau daba aminga ava, na nenda gitofumendeni, ari kotae kotae eraeraava,

joka edo sonembarena. Ne sonembu-rurono gido, ne janje eko areva,”

Moses aminge gefusira. 20 Kotugo Isaiahgeka isagha beká eminge sisira:“Evetu genembo na jo tava ae edo ghusera

aimi, na tafuseri.Natofo nandae sedo jo ategi ae edo

ghusera, aikena isagha etenogosuseri.”

Nu nanda natofo Israel embo da gitofudae,aminge gefusira. 21 O, Isaiah nanda natofoIsrael embo kotise, eminge sisira:“Na nemo sonembari dae sedo, kori sise

iriani.Avata ne nanda geka jo ningae edo, beisiga

use na ighagha useri,”Isaiah Israel embodae aminge gefusira.

1111:1-12 God Israel Embo Daba Daba Sonem-

betiri, Jebuga Tafuseri.1 Avori, na geka fakarago seteni. Avata

na jo eminge sae arena, ‘God nunda natofoighagha usira,’ ava na jo sae arena. Na tofomandi Abraham da imendi, Israel emboda genembo eniri. Na Israel embo da oroBenjamin ondi da eniri. 2Godnundanatofoanakora gategusira ava, nu jo ighagha aeri.God da Geka jokáda vasa eninda, Elijahanakora Israel embodae Bajarikena indiga

Page 257: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 11:3 254 Rome Embokena 11:17use sisira, ava ne kasama ereva. Elijaheminge sisira:3 “Bajari, Israel embo mo, ne ninda olta

(altar) de bejedo, ninda ferovetadetero sirivo useri.

Amingetero, na nasuka irena. Avatakotugo, nambarago dari daeerekotera,”

nu aminge sisira. 4Avata Bajari numokenamino eminge sisira:“Nanda totofo irore dae sedo, na gegen-

embo 7,000 ava kaifa eno, gode enijavo Baal

ainda dombuda, jo ya kauboi dadarigedotumonde bainghae irera,”

aminge sisira. 5 Oroko emo, kau dabaaminga ava eresufira. God nu joka use,evetu genembo daba daba gategedo, kaifairi ne jebuga tafuse irera. 6 Kotugo Godda joka ari resena emo, kote givu! Godjoka usira amo, jo nenda ari eveva eniedo ghusera aindae, nu jo joka aeri. Nunendae sedo tefo joka usira. Ainda bekámo: namonde ari eveva ururoro gido, Godkavevera aetira aindae mo, jo kavevera arisae aeteri.

7 Avori, Israel embo ne isambu, God anunda jebuga tava edo ghusera avata, jo neisambu tambaeri. Amo, God nenda jokádaevetu genembo daba daba gategusira aimi,jebuga tafuseri. O Israel embo mendenimo, nenda munju fakara etiri, ne God dakori jo ningae useri. 8 God da Geka aindaeeminge resira:“Sifo ai tano ghedo refira eminda, God

setiri nenda kotari fure gajedo, ditidigoi edo, dengoro gajedo ghetiriirero refira,”

aminge resira. 9 Kotugo David kau dabaaminga ava sisira:“Na uju erena amo, ne God kotae irise,

nenda kirumo rise God da vaghojokáda teraeteri,

a kotugo ne gofedo, nenda ari ekoko damino itatamuse fumbaetera ava nauju erena.

10 A kotugo na uju erena amo, ne diti digoiari irise, gofe dudo ghuse, evovodaenenda bouvu fufudo yaeteri,”

David aminge gefusira. 11 Oroko nembosetena ava kotovo dae sise ategi erena. Jusiembo ne atada dimbiri dudurusera amo,ne amboro dadabare dae sedo aminguseri,ai? Kote givu! Tefori. Amo nu, nanda

natofo Jusi embo ari ekoko use gofeteroaimi, namanenda gitofu jebuga tafuseri.Jusi embo da gitofu jebuga tafusera dasusu mo: Jusi embo dubo mema use janjeekoko aoro dae sedo, God setiri aminguseri.12 Avori, Jusi embo ne dara usera aindajokáda, enda da natofo jebuga ruruseri.A ne gofusera aindae, nenda gitofu Godda esimbugari ruruseri. Avata esimbugarigitofui rurusera amo, kitakori. O Jusi embodubo jovereghari, nenda gitofude dabadetatedo foa God da natofo edo irarera amo,esimbugari mindafu beká ava sirorarira.

11:13-24 Namonde Erá Gogore Eore Dae Sise,Paul Geka Evia Sisira.

13 Jusi embo da geka seteno dadabetira.Avori, na oroko jovereghenamanenda gito-fukena geka sari dae erena, ningivu! Naya nemokena vironu saono dae sedo, Godna gategusira. Afa nandae saramana teriafutusira aindae, na aiyakoe beká resena.14 Nanda uju mo, Jusi embo da gitofukenaBino Eveva evia ijugururono gido, nandanatofo Jusi embo mendeni, nange nendaghamo derono erari bengoso edo, kotegogoghombuse, jebuga tambaeteri tano.15 Eregoseva: God nanda natofo Jusi emboavóda doriri, enda da natofo mendeni Godde dabade mainungosuseri. Kotugo nundanatofo ighagha usira ainda sifoda, esim-bugari itako sirorusira. O God sekagonanda natofo Jusi embo budo, jebuga mu-tari sarira amo, kau evetu genembo am-barida ghe ere jebugaetera, ainda kaugoava arira. Sifo aminda ivuga a esimbugariteriago sirorarira.

16 Avori, namonde farava esimbugedo,mendeni bu God kena mutoro nunda tofoarira amo, inono mo, namondeda faravaava isambu, mutoro God da tofo arira. Kaudaba aminga ava, namonde ika eni aindabesisi a susu God kena mutarera amo, ifua fafatu barago, God da tofo arira. 17 Emo,na ika orivi (olive) da kasia ava sari daeerena. Jusi embomo, ne kau ika orivi evevaevetu genembo aimi kaifa eraera, aindakaugori. O gitofu mo, ne kau ika orivi eko,taimada vitiraira, ainda kaugori. Avori,oroko mo, God ika orivi eveva ainda fafatumendeni jighi jore fugedo, taima da oriviainda fafatu mendeni budo, orivi evevaainda susuda faka fitido, aminda dighiritakegha e fetetira. Avori, orivi eko setena

Page 258: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 11:18 255 Rome Embokena 11:34amo, na namane Jusi embo da gitofudaeseteni. Gitofu resena emo, nendae resena.Ne oroko orivi (olive) eveva, ainda fakinaa eveva ava buraeva. 18Avata erama totofosakai sise, ika eveva da fafatu ava de jorisiraaindae, dere jireove! Ne taká fafaturi. Ne josusu iraeri. Nenda fakina mo, ne susukenaburaeva.

19 A erá eminge seove, “Na nenda vasabaono dae sedo, God fafatu mendeni* avajighi jore fugedo, na fitiri takegha useni.Ava sedo, ne veveyakori. Na mindafuri,”aminge erá seove! 20Geka emo geka bekári.Jusi embo ne jo tumondae usera aindaesedo, God ne jighi jore fugutusira. Avatane fitiri ireva ainda beká mo: ne tumon-duse ireva. Susu eni tefori. Ava sedo,erama gogore use totofo sakai seove! Neigheghi use, tumonduse irareva. 21 Aindabeká mo: God nunda natofo beká giti gate-gusira amo, kau fafatu aminga ava jighi jorefugutusira. Ava sedo, ne nenda tumon-dari doyareva amo, nembarago jighi jorefugarira. 22 God amingusira ainda jokáda,nunda kavevera eari giraeva, kotugo nunange ari ekoko ijujedo mino muturaira,ainda aito barago giraeva. Evetu gen-embo gofusera, aikena fakarago usira. Onemokena kavevera etiri ava gosuse ireva.Ne tumonduse irareva amo, nunda kavev-era ainda jokáda irareva. O jo amin-gae areva amo, nembarago jighi jore fu-garira. 23 Avata nanda natofo Jusi embomo, sekago tuturo edo tumondarera amo,God ne sekago totofo nenda vasada fitarifetarera. God amingarikena, nu inonobekári. 24 Erá aindae sedo dudukugheove!Ainda beká mo: ne kau taima da orivi(olive), ava seteni. God ne gafuge budo,nenda irari manai a nenda kau manai bu-regedo, ne fitiri nunda susu eveva amindatakegha usevu. Avata God amingusira amo,fakarago ava usira. O, nu sekago Jusi embobudo, totofo nenda vasa a susu amindafitari fetarikena mo inonori. Amingari mo,raugakori.

11:25-32 God Nu Evetu Genembo Isam-bukena Joka Eraira.

25 Geka setena avata, kotugo sekago saridae erena. Geka emo itako jungariri. Avataerá gogore use, ‘Namane evevari,” seove!Aminge setena ainda beká, oroko ijugari

dae erena. Amo eviri: Israel embomendenigogore use, munju fakara etiri irera amo,ne jo evovodae aminguse irae arera. Godnanda natofo Jusi embo da gitofu mave tu-mondarira, ava gosurari ne ya inono areraamo, God da sonemba nanda natofokenasekago mutari furarira. 26 Ainda sonembanange Israel embokena furari barera ain-dae, God da Geka jokáda eminge resira:“Doriri Saion+ ghedo, Sonemba kato foa,

Jacob da imemesiri da ari ekokoisambu ava bu fugarera.

27 Na nenda ari ekoko bu fugutuse bekagajari evia arena,

sifo aminda nenda ari ekoko bu fugarena,”aminge resira. 28 Oroko mo, Jusi embodigari, ne God da Bino Eveva ava imboeeraera. Aminguse, ne God kena gitofuarigeraera. Kotugo God nu aindae sedo,Jusi embo do darigedo, nunda sonembanemokena mutiri rurusevu. Avata Godnanda natofo Jusi embo da abuamane duboruruse, nunda natofo aore dae sedo gate-gusira. Ava sedo, nu nendae jo gitofu saearira. 29 Ainda beká mo: God nu mavejoáaghi ari dae sarira amo, nune aghi arira.A nu mavejoá esimbugari dae sarira amo,nune esimbugarira. 30 Ne giti God daGeka jo ningae edo ghusevu. Avata Jusiembo, God da Geka ighagha edo jo ningaeusera aindae sedo, God oroko, ne Jusiembo da gitofudae sedo joka eari itatam-eraeva. 31 Avori, kau ne giti God da Gekajo ningae edo ghuseva aminga ava, Jusiembo oroko God da Geka jo ningae eraera.Kotugo Jusi embo God da Geka jo ningaeedo ghusera aindae sedo, God nendae jokause, sonemba muteari buraeva. Ágido,Jusi embo barago dubo joveregharera amo,God nendae joka arira. 32 Ai resira amo:God namonde evetu genembo isambu in-ononda joka ari dae sise, ungo sokimbetiri,namonde ari ekokoimi bundetiri irera.

11:33-36 God Teria Beká Ava Kotise, SakaiSaore!

33 God da esimbugari a kavevera ari,teria bekári! Nunda dubo kotari a kasamabarago, jomave eniimi kasama ari da kaugoiraeri! Nunda ijujari a nunda aito fugaribarago, jomave eniimi kasama ari da kaugoiraeri! 34Nunda Geka aindae eminge resira:

* 11:19: Paul ‘fafatu mendeni’ resira emo, nu Jusi embo mendenidae sise resira.

Page 259: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 11:35 256 Rome Embokena 12:17“Mave jo Bajari da kotari kasama aeri.

Numokena mave jo dengoro indaearira.

35 Jo genembo enii, mino God kena baridae sise, numokena joba mutari dakaugo iraeri,”

aminge resira. 36 Ainda beká mo: roeraisasambu nune etiri sirorusira, a nundafakinaimi irira. A kotugo, nunda duro abinodae sedo irira. Numokena duro a usasaevovodae irare! Ai, bekári!+

1212:1-21 Namonde Dubo God Kena Futuse

Irarera.1 Avori, nanda nano namendi, God

namondekena joka mindafu usira aindaeeminge resena. Totofo nemoá God kenamutuvu! Kau evetu genembo giti sino fukade ojedo, joba God kena dungeoro avi dad-abe gogoghombedo ghusira aminga ava,totofo nemoá God kena mutuvu! Nu nendairari a saramana gido, ivuga are dae sedo,dubo isambu numokena futuse, nunda ujuavanembo e gogoghombuse irareva. Amoasisi tumonde bainghari da emboro bekári.2 Erá evetu genembo mave fisi da uju useirera, ainda amboda amboda eove! Ari amododo, nenda kotari God da ungoda fitovo,nune ari nenda dubo joká jovereghe kaueni beká ava arira. Amingari, ne God da ujuava kasama areva. Amo, nu rea uju eraira, arejo ava aovodae seraira, ava kasamaareva.A kotugo, evevamo rejori, rea aoro nu ririaari, a ari inono a dambu bekámo rejori, avane kasama areva.

3 Dengoro indono ningovo dae sedo,God nunda sonemba namokena futusira.Ava sedo, na nemokena resena: ne totofokau mavega ava kotise, erá totofo nemoájigheóvo ereure! Totofo nenda kaumavegaava, nenda eveva a nenda eko ava, du-rumuge kotise, God nemokena tumondarida fakina rejo futusira, ava kasama areva.4 Namonde totofo namondeda tamo ko-tore! Namondeda tamo da roera nundanundari, avata tamo nu teria dabakori.A kotugo, tamo da roera ainda saramanabarago nunda nundari. 5 Kau daba amingaava, namonde evetu genembo digari avata,namonde dabade tatedo, Keriso de tamodabako edo irera. Amingedo, namondenunda tamo da fafatu mendeni edo irera.6 A kotugo God namondekena joba a fak-ina nunda nunda futusira aimi, namonde

saramana use iraeteri. Ava sedo, nimo-kena feroveta da saramana futusira amo,nu geka sirurari ningido, ninda tumondarikau mavega eresufira ava gido, osa saresa.7 O nimokena, evetu genembo tavo use,sonembari da fakina ava futusira amo, niamingaresa. O nimokena dengoro indasodae sedo, fakina futusira amo, ni ava aresa.8 Nimokena evetu genembo da ghamo de-raso fakina baoro dae sedo, fakina ava fu-tusira amo, ni amingaresa. O ninda moni-imi evetu genembo sonembaso dae sedo,fakina futusira amo, ni mutu gogoghom-baso, inononda barera. O saramana dagiti jighari aso dae sedo, munju eveva fu-tusira amo, ni dubo kotise, saramana egogoghombaresa. Omakasi embokena jokaedo sonembaso dae sedo, fakina futusiraamo, ghamo ivugaghae amingaresa.

9 Erá tefo dubo barigo eove! Dubo bugogoghombevu! Ari a geka ekoko imboeevu! Ari a geka eveva bu jighi gogoghom-buse irivu. 10 Ne Keriso da natofo edo,kau nano namendi tini dabako da kaugousevu. Ava sedo, kau nano namendi evevatofo tofo dubo buraera aminga ava, tofotofo dubo ruruse irareva. A nano namendiminonde minonde kakara e gogoghom-buse, durumugedo irivu! 11 Saramana egogoghombevu! Erama imboeghae eove!Asisi Kakara nenda dubo jokáda saramanaururari, ne God dubo ruruse, numokenadubo isambu futuse irivu! Bajari da ujuava use irivu! 12 Ne amboda God da usasabareva aindae, gigituse ivugaghae irivu!Mema tafuse, durumuguse evovodae ba-nunguse irivu. 13 Nenda roera nano na-mendimakasi embo ainde soro use irareva.Esa embo furarera amo, nati joká dedo,sevu, nenda kamboda foa aviroro tavoaove!

14 Evetu genembo mendeni God im-boe eraera aimi, nemokena fakarago eoroitatameraeva. Avata ne jo, God ne darighamo baoro dae sedo, benunu sae areva.God ne nange nange esimbugaetira aindaebenunu sareva. 15 Evetu genembo maveivuga use irera ainde dabade, ivuga useirivu! O evetu genembomavemema tafuseirera ainde dabade, nenda bouvu ava fum-bareva. 16Dubo dabako edo irareva! Eramagogore use, totofo sakai seove! Sabua edoaghi use irivu! Erama, “Namane dubokotari kakatori,” sise gogore eove! 17 Evetugenembo mendeni nemokena dara arera

Page 260: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 12:18 257 Rome Embokena 13:12amo, erama mino ari dae use, ari ekoeove! Edo gido, kotofu da irari ava natofoda dombuda ururovo garera. 18 Ne evetugenembo isambude dubo jamaghae iraridae sedo, nenda fakina ava edo gaetevu!19 Erá, dara evetu genembo mendeniiminemokena arera, ainda mino eove! Amodovu, God nu tofo mandi ainda mino nunearira. Nunda Geka aindae eminge resira:“Bajari resira, ‘Dara da mino mo, nane

arena. Saramana amo, nanda to-fori,”

aminge resira. 20 Kotugo vasa eninda, Godda Geka emingaoro dae resira:“Ninda gitofu ighoi itatamarira amo, bayau

mutaso mindarira. Dubo saghariraamo, uvu mutaso mindarira.

Amingururaso, nunda dubo jokáda memamindafugo ava itatamarira.

Ainda beká mo: nu dara nimokena ariraavata ainda mino mo, ni veka evevause, esimbuguse iraresa,”

God da Geka aminge resira. 21Ava sedo erá,evetu genembo mendeni ari ekoko eraeraaindae gofeóvo, Ari Eko imi nenda bajarieure! Ari eveva avanembo ururuvu, ariekoko ya dadabare!

1313:1-7 Namonde Gavana Da Geka Ningar-

era, Ainda Tuka Mo Eviri.1 Ne isasambu, gavana da geka

ningareva. Ainda beká mo: gavanaisasambu irera ainda susumo, God numori.Nu jo ‘avori’ sae arira amo, gavana jo fetaearira. 2 Ava sedo, gavana oroko nemokenairira ainda geka ava, mave buregarira amo,inono, nu God ava buregarira. Ainda tukamo: God setiri gavana sirorusira. Avasedo, mave eniimi gavana buregarira amo,God amboda aindae, nu ijujarira. 3 Aindabeká mo: evetu genembo mave ari evevause irera amo, ne gavana aindae jo oju aeeraera. O evetu genembo mave ari ekokoeraera, ne gavana da fakina aindae oju useirera. Ava sedo, ne gavanadae jo oju aeareva amo, veka eveva use irovo, gavanaiminendae sakai sarira. 4Ne eregoseva: nendaevevadae, a nemo sonembaoro dae sedo,God setiri gavana fefetusira. Avata nedara areva amo, ne gavanadae oju areva.Ainda beká mo: gavana da fakina irira.Nu God da saramana katori. Ava sedo,mave dara eraera amo, God da janje eko

nemokena ijugeari giraera. 5 Ava sedo,namonde gavana da geka ningarera. Avatanamonde gavana da geka ningarera amo,jo tefo God da janje eko darigari dae sedoae arera. Namonde dubo jokáda totofoitatameraera, ari eveva rejo a ari eko rejo,ava itatamuse gavana da geka ningarera.

6 Ne susu daba aindae sedo takesi om-buraeva. Gavana saramana use, God dasaramana barago eraira. 7 Ava sedo, ga-vana rea aovo dae sarira amo, amingareva.Takesi ningiava mutovo dae sarira amo,mutareva. Moni a roera mendeni mutovodae sarira ábarago, mutareva. Gavanakakara use, nunda geka ningareva, a kakause igheghi areva.

13:8-14 Namonde Tofo Tofo Dubo Barera.8 Erá nenda komanakena roera se budo,

mino mutae, ghousa futo iriove! Totoimutuvu, nenda bouvu dadabare! Bouvudabako fufudo yareva amo, dubo bariri.Sifo ghousa tofo tofo dubo ruruse irivu!Mave nunda komana dubo ruruse irariraamo, nu Agho Dari da geka inononda useirarira. 9 Ne eregoseva: Agho Dari emingeresira:“Erá yagera eove! Erá komana deóvo am-

beure! Erá bagia eove! Erá dighighieove!”

aminge resira. Kotugo geka setena ava,a geka mendeni ainda susu mo dabakori.Amo dubo bariri. Aindae Agho Dariimieminge resira:“Ni tofo dubo buraesa, kau daba ava, ninda

komana dubo baresa!”Amingareva amo, Agho Dari da gekamendeni oroko setena ava, isambu in-ononda use irareva. 10 Mave nundakomana dubo ruruse irarira amo, nundakomanakena dara eni jo ae arira. Na aindaeseteni: Agho Dari da geka inononda ari daemboro amo, dubo bariri.

11 Nane setena ava areva. Ainda bekámo: namonde jebuga evovodae irari avabari da sifo ojighira utua erira. Ava sedo,diti fangovo dae sise resena. Namondegiti tumondusera amo, jebuga bari da sifojo foa utua ae iriri tumonduseri. Orokoojira utua erira. 12 Tumba ojira dadabiri,oroko sifo seka ojira atari dae utua erira.Ava sedo, tumba da irari amo, imboe edoyore! Dodo, usasa da ambí goroba avabu jighirise, ari eveva avanembo use irore!

Page 261: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 13:13 258 Rome Embokena 14:1513 Avori, evetu genembo iji usasada de-ingheraera amo, ne jo kirumo jokáda uvufakara rise, kotae kotae ae eraera, jo komboyagera ae eraera, a jo komana da roeraaindae dighighi use tataya ae eraera. Avasedo, namondeusasada deinghuse jo amin-gae arera. 14 Nenda tamo fisi da uju aindaemboro jo rerebae areva. Amo dotutuse,Bajari Iesu Keriso ava nenda beredae sedobu jighi fetareva. Amo kau nenda ambígorobari.

1414:1-12 Komanada Irari Erá Ijujeose!

1 Nenda nano namendi mave, nunda tu-mondari jo inono ae arira amo, jo ighaghaae areva. Nu nati joká dedo, unumbaovofoa ekaresia+ jokáda terarira. Avata nundatumondari ningiaminda eredifira aindae,erá beisiga eove! 2Ainda geka eni mo eviri:evetu genembo mendeni, God nu roeraisambu da Bajari ava kotise, roera isambumindiraera. O evetu genembo mendeninenda tumondari jo inono iraeri. Ava sedo,ne oka a fuka avavaga reeta eraera. 3 Evetugenembo mave roera isambu mindiraeraaimi jo eredo, nenda nano namendi okareeta eraera aindae, imboe ae arera. Kaudaba aminga ava, evetu genembomave okareeta eraera aimi, jo eredo, nenda nanonamendi reeta jo ae eraera ava ijujae arera.Ainda beká mo: God ne isasambu setiri,nunda natofo edo irera. 4 Ne eregoseva:ne jo genembo eninda saramana kato iju-jae areva. Nunda bajari nune tofo mandiijujuse sari vitarira, o sari vosarira. Amojo nenda saramana iraeri. Keriso nu nendakomana da bajariri. Nenda komana okamindarira, o jo mindae arira amo, Kerisojo kotae arira. Nune sonembururari nendakomana amo fete gogoghombarira. Iesu nusonembarikena inono bekári.

5 Kau daba aminga ava, evetu gen-embo mendeni sifo eni ava kakara egogoghomberaera. O nenda nano namendimendeni sifo isambu ava inononda kakaraeraera. Ainda susu mo: God sifo isambusetiri sirorusira. Avori, ne rea koteraevaava areva. 6 Ne eregoseva amo inonori.Mave sifo dabako kakara eraira amo, nuBajari kakara use amingeraira. Mave roeraisambu kotae kotae mindiraira, nu Godtumonduse amingeraira. Ainda susu mo:

nu God da fakina tumonduse, nunda bayauaindae God kena ‘aiyakoe’ seraira. Kaudaba aminga ava, mave God da javodabayau dombu eni dombu eni reeta erairaamo nu aminguse, God kakara use, nundae‘aiyakoe’ sise irá gheraira. 7Ainda susumo:ni jo ninda tofo iraeri. Ni jebuga iraresaamo, jo ninda fakina aimi irae aresa. Oni ambaresa, ábarago jo ninda sari iraeri.8Ava sedo, jebuga irarera o ambarera amo,namonde sifo ghousa Keriso da natofo edoirarera. 9 Ainda beká mo: Keriso nu, je-buga embo a ambari embo ainda Bajari aridae sedo, ambududurusira a kotugo, sek-ago ambarida ghe jebuge erorusira. 10 Nunamonde isambu da Bajariri. Ava sedo,erá nenda nano namendi da irari ijujuse,imboe eove! Ainda susu mo: amboda na-monde isambu God da dombuda fetiroro,nu namonde isambu da irari ava ijujarira.11God da Geka aindae sise, eminge resira:“Geka bekári, na Bajariri. Na jebuga irena.

Ava sedo, geka resena evia, bekáedo sirorarira.

Amboda evetu genembo isasambu kauboidadarigedo, namokena totofo osasarera, ‘Geka beká: ni God ri,’ sar-era,”

God da Geka aminge resira. 12 Ava sedo,namonde isasambu amboda God da dom-buda fetiroro ategi ururari, namonde evevarejoá usera, a eko rejoá usera, ainda bekáava sarera.

14:13-23 Namonde Nano Namendi Da EvevaAindae Kotise, Saramana Arera.

13 Bajari nune namonde ijujarira avasedo, namonde jo tofo tofo ijujae arera.Avata ne emingareva. Ne ari eni ururovogido, nenda namendi tuturo edo avaga use,aimi ari eko arira amo, ari avavaga do-yareva. 14 Bajari Iesu namokena geka eviaijugetiri kasama edo irena: roera eniimi jotofo mandi bebeta ae eraira. Avata nindadubo jokáda, eminge kotaresa, “Na roeraébarena aimi, na bebeta arena,” amingekotaresa amo, erá beose! Amonisukanindaari ekori. Roera amo, ni nisuka darigaresa,o reeta aresa. 15 O, ninda namendi roeraeni reeta eraira ava budo, nunda dombudamindaso gido, dubo mema edo numbaragomindarira amo, ni aminguse, numokenaari eko aresa. Amo jo dubo bari iraeri.

Page 262: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 14:16 259 Rome Embokena 15:11Keriso ambududurusira amo, nindae, a ko-tugo, ninda namendidae sedo ambududu-rusira. Ava sedo, erama bayau mindi-raesa aimi, ninda namendi da dubo jokábebeta eóso ambeure! 16 Avori, ni kasamaeresa, nimokena roera amo evevari. Avataerá aimi, ninda namendi dereóso ari ekoeuri, natofo tomanakoimi gido aji seore!17-18 Mave Keriso da javoda, nunda nanonamendi da tumondari a kotari evia kakaraarira amo, nundae barago God sakai siseivuga arira a natofo barago nundae ‘eveva’sarera. Ainda beká mo: uvu bayau min-dari mo, jo God da natofokena+ roera teriairaeri. O irari eveva, dubo jama a ivugaAsisi Kakara aimi muturaira, ava kotiseirarera.

19 Ava sedo, tofo tofo dubo jama a fakinafutuse irareva. A ainda emboro ava sifoghousa evia tava use irivu! 20 Ava sedo,erama nenda ujuda, mindari dae sedo eóvoGod da saramana gofeure! Bayau dombueni dombu eni isambu namonde nu min-darera. Aminda fakara eni tefori. Avata na-mondeda namendi eni kotae edo, roera eninunda dombuda riruroro gido, dubomemaedo numbarago rise, nunda dubo joká be-beta arira amo, ekori. Ágido namonde joamingae arera. 21 Ava sedo, namondedanano namendi eni uvu fakara o oka o roeraeni aindae, mema use doyarira amo, evevamo, namonde barago numo sonembuse,roera amo reeta arera. 22 Avori, eveva mo:ni roera aindae sedo rea koteraesa ava, kivoaresa. Amo, ni God ghae nenda gekari.Ni rejo eraesa aindae, God da dombudameka jo gae aresa amo, ni ivuga use iraresa.23 Avata ni roera eni rise, manamana edomino sembae itatamaresa amo, erá roeraamo mindeose! Ainda beká mo: nindatumondari roera aikena tufakori. Ava gido,God ari amo nimokena, kau ari eko dakaugo ava tegarira. Ainda tuka mo: niroera eni rise, God da fakina jo tumondaeiraresa amo, inono, ni ari eko aresa.

1515:1-6 GenemboMave Fakina Edo, Tumonde

Gogoghomberaira Amo, Nu Sabua+ Da Irari AvaUse, Evetu Genembo Mendeni Da Bouvu Fum-barira.

1 Namonde mave tumonde gogoghom-buse, fakina eraera amo, nano namendimendeni mave jo fakina edo, tumonde

gogoghombae eraera, ainda bouvu fum-barera. Namonde jo namondeda uju avause irae arera. 2 Namondeda komananange fakina edo, tumonde gogoghom-baetira, a nunda evevadae sedo, namondenunda uju ava use irarera. 3 Keriso num-barago amingusira. Nu jo nunda uju avaaeri. Keriso nange God Afa da bouvu fu-fusira aindae, God da Geka eminge resira:“Arie, Afa, evetu genembo ni imboe edo

dere jisera ainda bouvu ava, na nin-dae sedo fufuseni,”

aminge resira. 4 Ne eregoseva: God reaseari nunda Geka jokáda gembudo ghuseraamo, namonde ijugari dae sedo, gembudoghuseri. Amo, namonde tege gido duru-muguse, fakina aoro tamo feghari, nu reamutari dae sisira ava gigitaoro dae sedo,gembudo ghuseri. 5-6 Avori, durumugusefakina aoro tamo feghari da susu mo: GodAfa numori. Ava sedo, God nune ne sonem-bururari, dubo dabako areva. Amo, neIesu Keriso da amboda amboda use, dabadetatedo dubo dabako use, beka dabakoimiIesu Keriso da Numamo, God Afadae sakaisareva.

15:7-13 Keriso Jusi Embo A Nenda GitofudeAva Sonembari Dae Sedo Fusira.

7 God da duro isagha ari gaovo dae sedo,Keriso ne nati joká doruse rurusira. Avasedo, kau daba aminga ava, tofo tofo natijoká doruse tavo use irivu! 8Ne amingarevada susu ava, saono ningareva. God namaneJusi embo da abuamanekena beka gagojusegeka beká sisira, ava kasama aoro dae sedoKeriso fira, namane Jusi embo da jokádasabua etiri God da Geka beká usira. 9 Anamanenda gitofu, God da joka ari avagido, nange sakai saetera aindae barago,nune fira sabua usira. God da Geka aindaeeminge resira:“Na aindae sedo, ninda natofo da gitofu

jokáda nindae sakai sarena.Namondedabade irise, yaru didivuse ninda

javo jighono erarira!”aminge resira. 10 Kotugo vasa eninda re-sira:“Ne God da natofo ainda gitofuri. Avata

fuvu, nunda natofode dabade ivugaaove!”

aminge resira. 11A kotugo vasa eninda, kaudaba aminga ava resira:“God da natofo ainda gitofu, nemokena

resena. Ne, Bajaridae sakai sevu!

Page 263: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 15:12 260 Rome Embokena 15:27Evetu genembo isambu, nundaesakai sevu!”

aminge resira. 12 A kotugo vasa eninda,God setiri nunda feroveta Isaiah emingegefusira:“Jesse da mandi David, ainda imemesiri da

jokáda, veka eni sirorarira.Ainda jokáda, kotofu eni siroredo, God da

natofo ainda gitofu ava, nune bajariarira.

Amingururari, ne tumondari isambunumokena fitarera,”

God da Geka aminge resira.13 Ava sedo tumondururuvu, God gido,

nemokena ivuga tomanako a dubo jamamutari baove! God resena emo, nu reaamboda mutari seraira ava, nune seari, neaindae gigiteraeva. Numo nenda gigitarida susuri. Nune sari nunda Asisi Kakarasonembururari, ne gigituse nenda tumon-dari baji mindafu are!

15:14-21 Paul Redae Rome Embokena RetaGefusira, Ainda Susu Mo Eviri.

14 Avori, nanda nano namendi, natofo mandi kasama erena: ne arieveva avanembo use ireva, dubo kotegogoghomberaeva, a tofo tofo dengoroindarikena, ne inonori. 15-16 Avata nandareta einda jokáda, na fakina edo gekamendeni mendeni fakarago ava sise,sekago kotovo dae seteni. Amingetena dabeká mo eviri: God setiri, na Iesu Kerisoda aghi kato edo, ya namane Jusi emboda gitofu ainda jokáda saramana aono daesisira. Na nunda fristi+ edo, God da BinoEveva ava seraena. Na vironu seraena dasusumo: Asisi Kakaranenamane Jusi emboda gitofu ava budo, kakara use, ne kau jobaaminga ava God kenamutari gido, nu ivugaare dae sedo, amingeraena. Na aindaesedo, geka fakarago mendeni mendeniseteni. 17 Avori, na Iesu Keriso de dabadetatise, nunda fakinaimi God da saramanaeveva usena aindae, na ivuga eraena.18-19Na rea usena amo, jo nanda fakina aimiaeri. Iesu da fakina ainembo usena ava saridae erena. Saramana amo eviri: na gekamendeni sise, ari mendeni edo ghuseni.Aminguse, tano a ari bouvu ijugedoghusena ainda fakinaimi, a Asisi Kakarada fakinaimi, eono gido dudukughedoghusevu. Ainda beká mo: ne namane Jusiembo da gitofu, God da Geka ningido avaaovo dae sedo, aminguseni. Aindae sedo:

reighi Jerusalem tano ghedo ira reighiIlirikom ainda soroda, na ya Keriso daBino Eveva ava, vironu se gogoghombedoghuseni. 20 Na sifo ghousa uju eraenaamo, nange ya natofo Keriso da Bino Evevajo ningae irera aikena, vironu saeteni.O evetu genembo mendeni anakora eraKeriso da Bino ava vironu setero, natofoningi tumonduse irera aikena, na jo yariuju aeri. Na natofo aikena yaetena amo,inono, evetu genembo mendeni, kamboda tutumbi daroro ainda etoda na kamboitari da kaugori. A gido na imboe eraena.21 Nanda uju mo, nange God da Geka eviabeká aeti:“Evetu genembo mavekena, nunda Bino

jo ya sae irera amo, ne gido ditibasarira,

a evetu genembo mave jo ningae irera, neningi kasama arera.”

God da Geka emo, geka beká aeti.15:22-33 Paul Nu Rome Embokena Yari Dae

Uju Usira.22 Umbu mendeni mendeni, na nemo-

kena yari dae kotedo ghuseni. Avata reighimendenimendeni aminda birurughuse, vi-ronu sedo ghusena agido, na nemokenajo ya buvae edo ghuseni. 23 Avata orokonanda saramana eminda eteno dadabusiraava sedo, na nemokena yari dae erekotena.Kotugo na ghaeko ghousa evia inono,nemo gari dae kotedo ghuseni. 24 Aindaesedo, na edo garena, na nange FrovensiSpain aminda ise, Rome aminda teredo negaeteni. Ne gido, namonde itako amindaumo ururono, na sonembedo dirigaovoyaeteni. 25 Avata oroko mo, God da natofoJerusalem aminda irera, ava sonembari daesedo, na aminda yari dae erena. 26 Nayari dae erena ainda beká mo: na moninemokena mutarena. Tumondari+ emboFrovensi Masedonia a Akeia aminda ireraaimi eredo, moni resena emo, dabade fi-tido makasi embo sonembari dae siseri.Makasi embo resena emo, na God da natofoJerusalem aminda irera, aindae resena.27 Amo, ne totofo ari dae kotiseri. Kotugo,amo eveva bekári. Ne amingaeteri. Aindabeká mo: Jusi embo Iesu da natofo edoirera, nenda asisi da esimbugari ava nendagitofukena ghasetero jebuga tafuseri. Avasedo, gitofuá eredo nenda guguaimi nandanatofo Jusi embo sonembarera amo, eveva

Page 264: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 15:28 261 Rome Embokena 16:15bekári. 28 Avori, moni dabade fifituseraava bu ya mutono dadabari gido, na dodoFrovensi Spain aminda ise, ne tere garena.29A na kasama erena: na ya nemokena bu-varena amo, Keriso da esimbugari fakinagoava, isambu bu ya mutono bareva.

30 Avori, nanda nano namendi, AsisiKakara dubo bari nemokena futusira, ain-dae nemokena benunu resena. A ko-tugo, namondeda Bajari Iesu Keriso dajavoda nemokena eminge benunu resena:ne nanda banungari sonembuse, nandaesedo dubo isambu futuse banungaetevu!31 Evetu genembo mendeni Frovensi Judiaaminda God jo tumondae eraera. Eramaevetu genembo aimi foa na deore daesise banungaetevu! A na moni bu yarenaava, God da natofo Jerusalem aminda, neivuga use baoro dae sedo banungaetevu.32 Amingaeteva da beká mo: God ‘avori’sarira amo, na saramana resena emo, aonodadabari gido, ivugaghae nemokena yanamonde dabade umo gamo eveva arera.33 Avori, God, dubo jama mutari kato,nemokena irare! Ai, bekári!+Yari budo givu!

1616:1-27 Paul Nu Tano Use, Evetu Genembo

Mendeni Ategi Usira.1 Namondeda ghasovu Phoebe, oroko

nemokena yari dae erira. Phoebe nu,reighi Kenkiria irise, Iesu tumondari+embo aminda irera aikena, saramana egogoghomberaira. 2 Ava sedo, nemokenayarira amo, ne Kuristini da ari ava use,nu nati joká dedo bu tavo aovo dae siseresena. A nu rea uju arira, ava sonembedomutaetevu. Ainda beká mo: nune evetugenembo digari sonemberaira. A kotugonambarago, nune sonembusira.

3 Na Priscilla nuvu Aquila ghae ava ategierena. Ne namonde dabade, Iesu Kerisoda saramana edo ghuseri. 4 Ne namosonembari dae sedo, nenda jebuga kotaeedo, nandae sedo ambari dae kotiseri. Jonasuka nane nendae aiyakoe sae erena.Nanda natofo Jusi embo da gitofu Iesutumonduse irera aimi, isasambu nendaeaiyakoe resera. 5 Kotugo nenda ekaresia+mendeni, Priscilla Aquila ghae da kambodatotorugeraera, ábarago ategi erena. Sevuningore!

Nanda komana beká Epaenetus, baragoategi erena! Epaenetus resena emo, nuFrovensi Asia aminda, evetu genemboisambu ainda gitida, nune Keriso giti tu-mondusira. Nu ategi erena. Sevu ningare!

6 Mary nenda jokáda saramana egogoghomberaira, numbarago ategi erena.Sevu ningare!

7 Nanda natofo Jusi embo da mendeni,Andronicus nengae Junias ghae, ne na-monde dabade dibura useri. Ne giti Iesu tu-monduseri, na amboda tumonduseni. Nen-gae barago ategi erena!

8 Nanda Kuristini komana beká eni, Am-pliatus barago ategi erena. 9 Urbanusnangae, Keriso da saramana dabade edoghuseri, numbarago ategi erena. Sevuningare!

Nanda komana Stachys ategi erena.Sevu ningare!

10 Apelles Keriso da saramana egogoghombiri gido, Keriso nu uju beká avaerira. Na nu ategi beká ava erena. Sevuningare!

Aristobulus nunda natofode baragoategi erena. Sevu ningore!

11 Nanda oro Jusi embo da eni Herodionbarago, ategi erena. Sevu ningare!

Narcissus nunda natofode Bajari tumon-dusera, nembarago ategi erena. Sevuningore!

12 Bajari da saramana kakato Tryphaenanengae Tryphosa ghae barago ategi erena.Sevu ningore!

Nanda komana Persis, Bajari da sara-mana e gogoghombuse irira, numbaragoategi erena. Sevu ningare!

13 Rufus nu Bajari da natofo ainda jiroeniri. A noi mo, nu kau nanda aya da kaugoedo irira. Nembarago ategi erena. Sevuningore!

14 Asyncritus, Phlegon, Hermes, Pa-trobas, Hermas, nenda nano namendidedabade irera, ne isambu dabade ategi er-ena. Sevu ningore!

15 Philologus, Julia, Nereus nundaghasovu Olympas ghae, ne God da natofomendeninde dabade irera, nembaragoategi erena. Sevu ningore!

Page 265: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Rome Embokena 16:16 262 Rome Embokena 16:2716 Ne tofo tofo ategi areva amo, nati

joká doruse dubo isambu futuse ategi egogoghombedo ghevu.*

Keriso da tumondari+ embo isambureighi mendeni mendeni eminda ireraaimi, ne ategi erera. Yari budo givu!

17Nanda nano namendi, ne emingareva.Evetu genembo mave nunda nundasarigedo beisiga use osogo eraera amo,gi darigareva. Kotugo kau daba amingaava, ne ijuga eveva ruruseva ava, evetugenembo mave bureguse ighagha arera,nembarago gi darigareva. 18 Ainda bekámo: evetu genembo amo, ne jo namondedaBajari Keriso da saramana ava jo aeeraera. Ne totofo nenda fisi da uju aindaamboda amboda use, nenda beka vivi aimievetu genembo mendeni kotari iraedeava, dereraera. Evetu genembo amodo darigaovo dae resena. 19 Ne God daBino Eveva bu jighi gogoghomberaevaava, natofo digarii se ningiraera aindae,na ivuga erena. A nanda uju mo: neari eveva ari da emboro ava kasama egogoghombaetevu. O ari eko ari da emboroava, ne itako jo derae aetevu. 20 Aminguseirovo, God dubo jama mutari kato aimi,fakina futururari Satan da fakina ava, deatai fati fetareva. Bajari Iesu da sonembanemokena irare!

21 Timothy nangae saramana erairaaimi, ne ategi erira. Yari budo givu!

Nanda natofo Jusi embo da mendeninamonde irera, Lucius, Jason, a Sosipateraimi, ne ategi erera.

22 Na Tertius ri. Paul geka emo siri naneeregefena. Nambarago Keriso da javoda neategi erena. Yari budo givu!

23 Gaius namane sonemberaira. Amo, nanumokena aviraena, a ekaresia+ numokenatotorugeraera aimi, ne ategi erira. Yaribudo givu!

Erastus, reighi einda gavana da monikaifa kato, namondeda namendi Quartusghae ne ategi erera. Yari budo givu!

24 Namondeda Bajari Iesu Keriso dasonembanemokena irare! Yari budo givu!†

25Namonde evovodae God dae sakai siseirore! Ainda susu mo: nu inonori. Nune

sari ne fakina edo tumonde gogoghom-bareva. Nu amingarikena inonori. Godamingarira ava, na nemokena Iesu Kerisoda Bino Eveva vironu sise sedo ghuseni.Iesu Keriso da Bino resena emo, nu ghaekoghousa ava jungedo irei. 26 Avata orokoáisagha etiri, namonde eregosera a ninin-gerera. God setiri feroveta rea gefuseraava, oroko isagha urureari endada oro oroisambu giraera a ningiraera. Numoá tu-monduse, nunda Geka ava ningido amin-gaoro dae sedo, God setiri ferovetai ge-fuseri. 27Avori, God nusuka roera isasambunune kasama eraira, numo kasama a dubokotari da susuri, aindae numokena sakaisise irore! A kotugo, nune Iesu Kerisomutiri fira namondedae sedo ambududu-rusira aindae, namonde evovodae numo-kena sakai sise irore! Ai, bekári!+Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

* 16:16: Paul, ne tofo tofo ategi aoro dae sisira amo, ne “muno kakara” ava use, ategi aoro dae sisira. Sifo aminda,nenda kiki mo: ne ategi use sandi muno edo ghuseri. † 16:24: Tuturo 24 da geka, Baiboro (Bible) ana mendeniainda jokáda fitero iriri tafuseri. O Baiboro (Bible) mendeni ainda jokáda, jo fitoro teraeri.

Page 266: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 1:1 263 1Co 1:14

Paul Nunda Reta Gitida,Corinth Embokena Gefusira,Amo EviriPaul reighi Efesas aminda irise, reta evia

avose, ghaeko 55 ainda jokáda gefusira.Reighi Corinthmo, Greek embo da reighiri.Nemo Jusi embo da gitofuri, a God Afa anunda Agho Dari, ne bunariri. Ne Iesu jotumondae irise, fisi da uju a ari eko bekáava edo ghuseri. Paul nu aindae sedo,tumondari da emboro a Kuristini da irariainda beká, ava se disugusira. Se disuguse,nenda ari ekokomendeni use iriara aindae,ghoghora sisira.

Paul Nunda Reta Gitida Corinth EmbokenaGefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-9 Paul ne ategi use, geka tuturo usira.1:10–4:21 God da natofo sarigedo beisiga

usera aindae, Paul ne ategi usira.5:1–7:40 Kuristini da irari, ade vide a

evetu genemboghae da irariri.8:1–11:1 Kuristini beká, ne ari rejoá im-

boe arera amo, eviri.11:2–14:40 Keriso da natofo ne dabade

saramana use, nunda tamo edo irera.15:1-58 Keriso ambarida ghe jebugedo

erorusira ainda tuka mo, eviri.16:1-4Moni Jerusalem embokenamutari

da gekari.16:5-24 Paul gekamendenimendeni sise,

tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! God uju

use aghi etiri, na Iesu Keriso da aghi katoedo irena. Na Paul, namane namondedanamendi Sosthenes ghae, ne ategi beká avaerera. 2 God da ekaresia+ reighi Corinthaminda ireva, nemokena reta evia erege-fenere. Yari budo givu!

Ne Iesu Keriso de dabade tatedo, nundanatofo kakarago ava aovo dae sedo, God neaghi usira. Geka eregefena emo, Corinthembokena eregefena A kotugo, evetu gen-embo isambu,mavenamondedaBajari IesuKeriso da sari ava ningiraera, aikena erege-fena. Bajari Iesu Keriso resena emo, na-monde isambu da Bajari dabako numori.Yari budo givu!

3GodAfa a namondedaBajari IesuKerisoghae, nemokena sonemba a dubo jamamu-toro baove!

1:4-9 Keriso Da Sonembari.4 Iesu Keriso da ambariimi, God ne es-

imbugusira. Aindae sedo, na evovodaenumokena aiyakoe sise irena. 5Ainda susumo: ne Keriso de dabade tatedo irevo, nunene sonembedo esimbugusira. Amingiri,ne dubo kotedo kasama teriago ruruse,geka se simbugari da emboro kasama egogoghombusevu. 6 Ne Iesu da Bino anunda Geka ningido, kaifa e gogoghomber-aeva. 7 Aindae sedo, namondeda BajariIesu Keriso da jovereghe furari da sifo avakaifa use, Bajari da sonemba a esimbugariisambu rurusevu. 8 A kotugo, erá ne ariekoko eóvo dae sise, nune kaifa arira. Nekaifa use sonembururari, nunda sifo am-boda foa buvarira aminda, ne fete sim-bugareva. 9Namondeda tumondari isambuGod kena fitarera. Ainda beká mo: nu reanamondedae ari kotarira ava, nune arira.God ne budo, nundaMandi namondeda Ba-jari Iesu Keriso de dabade tatedo, nemondedeinghaovo dae sedo, aghi usira. Ava sedonunda ungo jo sokinembae arira, ne kaifause irarira.

1:10-17 Corinth Embo, Ne Beisiga UseNunda Nunda Sarigedo Iriari.

10 Nanda nano namendi, namondedaBajari Iesu Keriso da javoda, nemokenabenunu resena, ningivu! Ne isambu reasareva a rea kotareva amo, dubodabakouseirivu! Jo nunda nunda ae areva! Nendakotari a nenda uju dabako aeti! 11 Naaminge resena da beká mo: Chloe da nanonamendi mendeni fera, namokena isaghaeminge osa se simbuguseri! Ne mendeniCorinth da ekaresia+ aminda ireva aimi,beisiga eraeva. 12 Ne beisiga eminge er-aeva: “Nenda mendeni seraera, ‘Na Paulda ambo jimbi eniri.’ A mendeni, ‘NaApollos da ambo jimbi eniri.’ seraera. Amendeni, ‘Na Peter da ambo jimbi eniri.’seraera. A kotugo mendeni seraera, ‘NaKeriso da ambo jimbi eniri.’ ” 13Ne amingesise, Keriso da tamo, o ekaresia+ seraeraava sarigedo, nunda nunda ereva. Mavenendae sedo korosida ambududurusi? Nemaveda javoda bafataito usevu? Kote givu!Na Paul ri. Na jo nendae sedo korosidaambaeri. A ne jo nanda javoda bafataitoaeri. 14 Beisiga da geka evia ningido, naGod kena aiyakoe resena. Ainda susu mo:na reighi Corinth aminda, evetu genembodigari jo bafataito aeri. Crispus nengae

Page 267: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 1:15 264 1Co 1:30Gaius ghae kikiako, ava bafataito useni.15 Ava sedo, “Na Paul da javoda bafataitouseni,” sareva amo, jo geka beká iraeri.16 (O enimo, kotae eteni. Stephanas baragonunda natofode dabade, nane bafataitouseni. Avori, na erekotena amo, eni tefori.)17Keriso jo, nane evetu genembo bafataitoaono dae sedo, na dirigari nemokena yaeri.Nunda Bino Eveva ava saono dae sedo, nanemokenadirigusira. AnundaBino amo, joevetu genemboda kotarigo iraeri. Na evetugenembo da kotariimi vironu saetena amo,Keriso ambududurusira da fakina ava, jomave gido kasama ae aeti.

1:18-2:5 Keriso Mo, Kotari A Fakina Da SusuBekári.

18 Ainda beká mo: evetu genembo maveGod da sonemba imboe edo, ambari daeuse irera amo, Keriso korosida ambududu-rusira ainda bino ningido, gego sariá sise,dere jiraera. Avata namonde God tumon-duse, jebugari dae erera amo, namondekasama erera: God da fakina namondekenafoa gheraira amo, Iesu da ambarikena ghefoa gheraira. 19 God da Geka aindae sise,eminge resira:“Na aono evetu genembo mendeni, totofo

nenda fakinaimi dubo koteraeraava, nenda kotari dadabarira,

a evetu genembo mendeni diti basariábarago, nenda kasama dad-abarira.”

God da geka aminge resira. 20 Ava sedo,evetu genembo kasama teria, a vironukakato, kotugo evetu genembo totofo dubokoteraera amo, ne nangareri? Ne jo totofojebugae arera. God anakora geka eviaijugetiri kasama useri: enda da kotari akasama jo inono iraeri, amo sino fuka dakotariri. 21 God nu, evetu genembo totofonenda dubo kotariimi ya numokena buvarida emboro+ ava, nune gagojusira. Endada kotariimi, jo numokena ya buvari dakaugo iraeri. God nusuka, ya numokenabuvari da emboro+ afigari dae sedo, emingekotisira: nunda Geka namonde vironu ser-aera ava, mave tumondarira amo, nu je-buga evovodae irari ava tuve barira. Evetugenembo digari, ne geka ava ningido derejiraera avata, ya God kena buvari da em-boro+ eni tefori. 22 Namane oro Jusi embonamanenda mendeni, ne eminge seraera,“Keriso da javoda tano aso gido, namane

tumondarera.” O oro mendeni ne ser-aera, “Dubo kotari eveva ijugaso gido, ko-tise kasama e gogoghombedo Keriso tu-mondarera.” Ava sedo, Jusi embo digaria Jusi embo da gitofu digari, ne jo Iesuda ambari tumondedo nunda natofo aeeraera. 23 Avata namonde mo, Iesu ko-rosida ambududurusira aindae, vironu siseirera. Jusi embo mendeni ava ningidoimboe eraera, a nenda gitofu, oro mendenimendeni ava ningido, gego sariá sise, derejiraera. 24 Avata namonde Jusi embo dabadaba a namanenda gitofu daba daba, maveGod aghi usira, ai namonde kasama erera:Keriso mo, nu God da dubo kotari a fak-ina da emborori. 25 Ne eregoseva: evetugenembo digari ne erekotera, God da Binoresena emo, jo kau iraeri, dubo kotari afakina tefori. Avata na eminge resena: Godda kotari emo, dubo kotari a fakina bekári.Evetu genembo endada irera, nenda dubokotari a fakina jo amingo iraeri.

26Ava sedo, nanda nano namendi, nendairari kau mavega ava evo, God ne aghi etirine nunda natofo useva, ava kotovo daeresena. Sifo aminda, nenda jokáda kasamakakato daba dabari, a kokotofu barago jodigari iraeri. O nenda nano namendi di-garigo mo, ne dubo kotari a geka vironutefo, a fakina barago tefori. 27-28 Amo, Godjo bunise ne aghi aeri. Eregoseva, evetugenembo endada irera eimi, nene Iesu daambari da bino ningido, dere jise emingeseraera, “A jo geka beká iraeri. A amindafakina eni tefori.” Ne Iesu da ambari aindabino ningido, ava imboe use ighagha er-aera. Avata God Iesu da ambari da fakinaaimi sari, evetu genembo endada irera, nemeka gosuse nenda fakina a nenda kotaridadabarira. God nu emboro ava gate-gusira aimi, enda da kotari dari dadabarira.29 Amingusira da beká mo eviri: God ujuerira amo, mave nunda dombuda jo tofonunda javo jighari erae arira. 30 Avatanemo, ne jo nenda dubo kotariimi, Godda dombuda fetaeri. Ne, God setiri Kerisoda ambari da fakina aimi, Iesu Keriso dedabade tatedo, nunda jebuga rurusevu.Nune setiri, Iesu Keriso nenda dubo kotarida susu usira. Totofo nenda dubo kotariighagha use, Keriso bevo nunda fakinaimi,God nenda ari ekoko kote dodo, nendae‘eveva’ sisira. Nunda fakinaimi, ne God danatofo kakarago ava sirorusevu. A kotugo

Page 268: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 1:31 265 1Co 2:16nunda fakinaimi, Ari Eko da ungoda ghefeva buvudo jebugusevu. 31 God da Gekaaindae sise, eminge resira:“Mave sakai sari dae uju arira amo, nu jo

tofo nundae sakai sae arira.Nu God dae sakai sise, nusuka nunda javo

ava jighari erarira.”

21 Avori, nanda nano namendi, na God da

Bino nemokena sari dae sedo ena buvuru-tusena amo, na jo reighi da kotari ava ko-tise, geka vironu kote simbuge gogoghom-buse saeri. 2 Ainda susu mo: na ujuusena, nanda kotari a kasama amo dotu-tuse, mokogo Iesu Keriso nange nange ko-rosida ambududurusira da Binó avanembokotise, vironu sari dae uju useni. 3 Aindaesedo, na ena nemokena reighi Corinthaminda buvudo, oju use ungo ata dadara-garusira. 4Aminguse, na jo evetu genemboda dubo kotariimi nanda ijugari a gekavironu simbugedo, saono ningae usevu.God da Asisi Kakara ai sonembiri nundafakinaimi geka seteno ningi tumondusevu.5Ava sedo, nenda tumondari, jo evetu gen-embo da dubo kotarikena furari bae usevu.Nenda tumondari mo, God da fakina aimirurusevu.

2:6-16 God da Dubo Kotari Eveva, Kau Eviri.6 Avata mave tumonde gogoghombuse,

fakina edo God da genembo beká edo dubokoteraera aikena, na ijuga eni dubo ko-tarighae ava ijugeraena. Avata ijuga a dubokotari resena emo, jo enda da dubo kotariamingo iraeri. Enda da kokotofu nendadubo kotari eniri, o nanda dubo kotari aijuga mo eniri. Enda da kokotofu resenaemo, nemo nenda fakina ainghae dabade,soesa edo dadabari dae erera. 7 O dubokotari nane ijugeraena emo, God da dubokotariri. God da kotari amo, erama enda daevetu genembo kasama eore dae sedo, nuanakora beká kotedo kivo usira. Utu endajo ae irise, God nu, namonde nunda usasabaoro dae sise, dubo kotari amo kotisira.8 Enda da kokotofu a babojegari, ne God dadubo kotari amo jo kasama ae useri. Nekasama aetera amo, ne namondeda Bajari,usasa a durode ava, jo budo arafa dae ae-teri. 9 Avata kotugo, God da Geka dubokotari aindae sise, eminge resira:

“Evetu genembo mave God dubo buraeraaindae sise, God roera evevago es-imbugusira.

Roera resena emo, jo evetu genembo eni-imi ditii gido kasama aeri, a aindabinó jo

dengoroi ningido kasama aeri, a kotugodubo jokáda itako jo sirorari ko-taeri.”

10 Avata God geka a kotari emo giti kivousira ava, namondekena afigetiri, nundaAsisi Kakara da fakinaimi namonde kasamauseri. Ai resira amo: God da Asisi roeraisasambu ijujedo giraira, a God da kotarijungarida amo, nune gi tefo eraira. 11 Nukau genembo amingori. Genembo eni nudubo jokáda rea erekotira ava, genemboainda asisi nusuka kasama erira. Mave eni-imi jo kasama aeri. Kau daba aminga ava,God nu kaumavega amo, a nu rea erekotiraava, Asisi Kakara ai nusuka kasama erira.12Namonde enda da asisi a dubo kotari avajo baeri. Namonde God da Asisi Kakaraava ruruseri. God namondekena rea mu-turaira ava, kasama aoro dae sedo, nundaAsisi Kakara dirigetiri vose fira asugetiri,namonde irera.

13 Aindae sedo, namane jo namanendadubo kotariimi, geka ijugae eraera. GekaAsisi Kakara ai muturaira ava budo, aimidengoro indiraera. Evetu genembo maveAsisi Kakara rurusera aikena, namane Asisida geka beká ava ijugeraera. 14Avata maveGod da Asisi jo bae irira amo, joba a fakinaGod da Asisi muturaira ava, jo nune bari dakaugo iraeri. Joba resena einda tukamo, nubunari, jo nune kasama ari da kaugo iraeri.Ainda beká mo: God da joba a fakina amo,nundaAsisi da fakinaimi kasama arera. Avasedo, mave God da Asisi jo bae arira amo,nu God da joba jo kasama ae arira. 15Avatagenembo mave God da Asisi barira amo,nu roera eveva a eko, kau avega isambuitatamuse kasama arira. Avata genemboainda irari a ari ava, mave jo ijujae arira.16 Ainda beká mo: God da Geka, evetugenembo endada irera, eindae sise emingeresira:“God rea erekotira ava, mave jo kasama

aeri. Ágido, mave eniimi jo Bajarida dengoro indae arira.”

O namonde God da Asisi rurusera amo,namonde Keriso da kotari God da Asisiainghae dabade ruruseri.

Page 269: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 3:1 266 1Co 3:19

33:1-23 Namonde Fakina Edo, God Da Natofo

Aore!1 Avori, nanda nano namendi, ne Keriso

da natofo usevu. Avata ne kau sasingako dakakaugo ava edo ireva. Ava sedo, na nemo-kena dengoro induduse eregefena emo, na,ne kau evetu genembo Asisi Kakara iraedeava kotise, nemokena dengoro induduseeregefena. 2 Kau namonde mandi sasinguseka fumbari aikena ami futuse, bayaufakara jo mutae eraera aminga ava, nanemokena geka raugako avanembo ijuger-aena. Na jo tuturo edo, geka bouvugoijugae irena. Ainda susu mo: ne dubo jokote simbugae ireva. Giti, ne amingedoghusevu. A kotugo oroko, kau daba avaeraeva. 3Ainda beká mo: ne enda da kotaria fisi da uju ava, jo doyae ireva. Ne ko-mana da irari eveva aindae, dubo ekoko usebeisiga eraeva. Ava gido, namane kasamaerera, ne enda da kotari jo doyae ireva. Nefisi da uju ava teriago use ireva. 4Ne totofosariguse, eminge seraeva, “Namane Paulda ambo jimbiri,” a mendeni seraeva, “Na-mane Apollos da ambo jimbiri.” Amingeseraeva amo, ari evevari, ai? Kote givu!Amo ari eko, a enda da kotariri.

5 Kote givu! Apollos nu mavejori? Akotugo na mavejori? Namane taká Godda gigimasa a saramana kakatori. Na-mane geka setero ningido, ne tumondu-sevu. Amo, God nu rea namane aoro daesisira, ava namane useri. 6 Amo inono,na bayau da veka budo yama vareda gov-aeteni. A amboda, Apollos ya uvu avere-gaeti. Avata namane jo saoro batuno edovitae aeti. Amo, God nune sari batunoedo vitarira. 7 Veka govari kato a uvuaveregari kato amo, jo saramana mindafuae eraera. God mo, nu teriari. Nuneseari batuno edo vitiraira. 8 Genembomave veka govarira o mave uvu avere-garira, nenda saramana mo inonori. Etotonaká aimi saramana e gogoghombareraamo, God nemokena nendamino inonondause mutarira. 9 Namane Apollos ghae,namane dubo dabako use, God da varedasaramana eraera. God da vare resena emo,nemori. O ijugaboro eni mo, ne kau Godda Kambo amingori. 10 Ne aminge sise,Keriso da tamo, o ekaresia+ seraera, avasarigedo nunda nunda ereva. Mave nendaesedo korosida ambududurusi? Ne maveda

javoda bafataito usevu? 11 Ainda beká mo:na ijugaboro fifituse kambo setena, aindatutumbi dabako resena emo, namondedaBajari Iesu Keriso, numori. God da ekare-sia+, kotugo nunda tumondari+ embo dasusu eni tefori. Susu dabako mo, IesuKeriso, nusuka numori. 12 Avata kamboda sagho mo, digariri. Evetu genembomendeni, sagho fakara a evevago budo,aimi itarera. Amo, ne auri ‘gold’ o ‘silver’seraera, a ghamana evevago aimi itarera.O mendeni, sagho raugo a eko budo, aimiitarera. Amo, ne ika, eke, a kikisa aimi itar-era. 13 Genembo nu kambo kau nangegoitarira amo, Keriso da Sifo amboda furarira,aminda kasama arera. Avaraka sifo amindasirorarira aimi, evetu genembo isasambuainda saramana dere garira. 14 Mave tu-tumbi ainda etoda, kambo sagho evevagoaimi itari irari, avarakai jo avae arira amo,nu mino eveva amo nune barira. 15O mavetutumbi ainda etoda, kambo sagho ekoaimi itari irari, avarakai avari tise vosariraamo, genemboá mino eveva eni nundakambo itutusira aindae jo bae arira. Nundatutumbi mo, Iesu ava budo, ainda etodaitutusira ava sedo, nu jo ambae arira. Nukau genembo avaraka jokáda ghe saghimbebaoro jebugarira, ainda kaugo ava arira.Avata kambo itutusira da mino eveva enijo bae arira. Ainda tuka mo: nu saramanasembae usira.

16 Ne kasama ereva, geka emo gekabekári. Nemo God da Kambori+. A kotugo,ne kasama ereva. God da Asisi nendajokáda irira, ava itatamuse kasama ereva.17Mave God da Kambo+ amo de bejise, Godda natofo bebeta arira amo, God numo-kena dara ainda mino futuse, nu dari am-barira. Ainda beká mo: God da Kambomo kakarari. God da Kambo resena emo,nemori.

18 Erá gungubo sise, totofo dereove!Mave tofo mandi eminge kotarira, “Naenda eminda dubo kotari kato eniri,”aminge kotarira amo, eveva mo, nu endaeinda dubo kotariá dodo, sasingako dakaugo ava arira. Nu giti aminguse irariraamo, amboda nu God da jebuga a dubokotari tambarira. 19 God, evetu genemboendada irera, einda dubo kotari ava gosuse,“Ainda jokáda, eveva a beká eni tefori,”seraira. God da Geka aindae sise, emingeresira:

Page 270: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 3:20 267 1Co 4:12-13“Evetu genembo mave totofo nenda

kasamaimi dubo koteraera amo,ne totofo nenda dubo kotariimi gofedo,

God da vagho jokáda tereraera.”20 A vasa eninda, God aindae sise emingeresira:“Bajari dubo kotari kakato endada irera,

ainda kotari gosuse kasama eriraamo, nenda kotari ainda beká motefori.”

21 Ava sedo, evetu genembo mendeni dadubo kotari a kasama aindae sedo, erá ririause sakai seove! God nemokena roera isas-ambu mutiri rurusevu. 22 Apollos, Peterghae, namonde dabade ava God gategedo,nemo sonembaoro dae sedo futusira. Utu,enda, ambari, jebuga, roera oroko iriraa amboda sirorarira, roera isambu resenaevia, nemokena mutiri nenda tofo edoirira. 23 A nemo, Keriso da tofori. A Kerisomo, nu God da tofori.

44:1-21 God Da Aghi Kakato, Nenda Irari

Eviri.1Nenamaneá gosuse, eminge kotaetevu!

NamaneKeriso da sabua+ a saramana kaka-tori. God namane gategusira ainda tukamo: namane nunda geka beká jungedoirira ava kaifa aoro dae sedo, gategusira.2 Genembo mave bajari enikena saramanaari dae sarira amo, saramana da aghodari tomanako eviri: nunda bajari tumon-duse, fakina edo nunda agho dari kaifa useirarira. 3 Ava sedo, mave nanda ari ekokoijujari dae sarira amo, na aindae jo oju aearena. A kotugo, na jo tofo nanda ari ekokoijujae arena. 4Na tofo kasama erena: nandadubo jokáda, ari eko eni jo irari itatamaeeraena, avata na jo tofo ‘na eveva’ sari dakaugo iraeri. Bajari nusuka nune nandaari ekoko ijujarira. 5 Kau daba amingaava, sifo jo foa buvae irari, ne jo eredo,evetu genembomendeni da ari ekoko neneijujae areva. Ne kaifa ururovo, sifo ambodaBajari jovereghe foama, evetu genembo daari ekoko ijujarira. Sifo aminda, evetugenembo nenda uju a kotari nenda dubojokáda jungetero irira ava, Bajari bu fitariisaghada foa buvarira. Isaghada foa buvarigido, Bajari nu ava gosuse, nendae sakaiinononda sarira.

6 Agho dari eminge resira, “Erá God daGeka dariguse, genembo eni ika bekáda

jigheóvo ereure!” Agho dari aminge resirada beká mo: ne jo genembo eni jighovoerorurari, eni jo imboe ae areva. Avakasama aovo dae sedo, na ijugaboro fifi-tuse, nanda javo a Apollos da javo isaghaseteno niningereva. 7 Ne jo kokomana dababojegari iraeri. Nenda kotari a kasamaisambu ava, God nune nemokena mutirirurusevu. Rea nemokena irira ava, isambuGod nune mutiri rurusevu. Ava sedo, erágogore use, totofo nenda javo jigheóvoereure!

8 Nenda irari kau mavegori, kotugo na-manenda irari kau mavegori, ava kotovodae resena. Ne susu iti fafodeva seraeva.Ne kini (kings) a kokotofuva seraeva. Avatanamane jo amingo iraeri. Na uju erenaamo, ne anakora kini (kings) a kokotofuedo iraetevu. (Ainda susu mo: namondeamboda God da vasa aminda, kini (kings)a kokotofu arera. Ava sedo, ne anakorakini (kings) a kokotofu edo iraeteva amo,namane barago amingaeteri. Avata gekabeká mo: ainda sifo jo foa buvae irira.)

9Namane God da aghi kakato mo, nama-nenda irari ava eko bekári. Na erekotena,God setiri, nunda aghi kakato da irari, kausabua+ a babate embo da kaugo ava usira.Kau gavana evetu genembo mendeni dariamboro dae sedo, ne natofo da dombudaijugeoro dere jiraera aminga ava, evetugenembo namane imboe use dere jiraera.Amingeoro, aneya isambu a evetu gen-embo isambu namanenda mema giraera.10 Namane Keriso dae sedo vironu seoro,evetu genembo ‘geka beká irae a geka dubokotari iraeva’ sise, namane dere jiraera. Onemo, ne Keriso da natofo use, ‘ne dubokotari kakatova’ seraeva. Namane fakinatefori. O nemo, ne fakina, ava koteraeva.Evetu genembo mendeni nenda irari avagosuse, ne kakara eraera, o namanendairari ava gosuse, namane dere jiraera.11 Giti, namane emingedo ghuseri, a orokobarago, daba ava eraera. Namane ighoiiambududuruse, uvudae dubo sagheraira.Namane embo boka evevago tefori. Kerisoda gitofuimi namane ondi dorero, endadabirurughuse irera. Namane reighi tefori.12-13 Namane totofo janjagu use, nama-nenda uvu bayau omburaera. Genembomavenamanekena jijivu sarira amo, numo-kenamino evevamutarera, a nundae esim-buguse numokena geka eveva sarera. Na-

Page 271: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 4:14 268 1Co 5:10mane Keriso tumonderaera aindae, evetugenembo mendeni bouvu futureoro memaitatameraera amo, namane Bajari tumon-duse, durumuguse irá gheraera. Evetugenembo tomanako oroko nembo kotedogherera amo, namane babate, taká makasiembo bekári, kau sena o susunda avaga,kotedo gherera.

14 Geka setena amo, fakaragori. Avata najo, nene meka gaovo dae sedo jo gembaeri.Ne taká nanda dubo bari sasingu da kaugoedo ireva. Nemo dengoro indono dubojovereghare dae sedo gembeni. 15Keriso danatofo ainda saramana kakato digari am-bari, yama ijuga mendeni mendeni nemo-kena ijugaetera amo, avori. Avata Kerisoda ekaresia+ jokáda, nenda afa dabakonamori. Na nenda afa da kaugo edo irenaainda tuka mo: na ena nemokena buvudo,giti beká Iesu da Bino seteno ningido tu-mondusevu. 16 Aindae sedo, na nemo-kena benunu resena: nane eraena, kaudaba ava evu! 17 Amingaovo dae sedo, naTimothy dirigaono nemokena yarira. Nukau nanda dubo bari mandi da kaugo edoirira. Ainda beká mo: na numokena Iesuda Bino seteno ningido, nu tumondusira.Nu nanda mandi edo, Bajari da saramanae gogoghomberaira. Ava sedo, na nu diri-gaono ya, namondeda jebuga seka IesuKeriso futusira, ainda irari kau nange useiraeteva ava, Timothy sari ningareva. A ko-tugo, na rea ekaresia+ isambukena ijuger-aena, nu daba ava sekago nemokena ijugarigosururovo sari ningareva.

18 Nenda mendenii, na jo totoi nemo-kena yae ariá kotise, ne gogore use ir-era. 19 Avata Bajari ‘avori’ sarira amo, natotoi nemokena yarena. Na ya buvudo,gogore kakato amo ijujedo kasama arena,ne fakinaghae eraera, ai, geka vanemboseraera, ava kasama arena. 20 Ainda bekámo: God nunda natofo+ kaifa eraira amo,jo geka vanemboi kaifa ae eraira, nu faki-naghae dabade kaifa eraira. 21Aindae sedo,gategaovo dae resena! Na ambí budo yanemokena buvone, ai? Dubo jama budo yanemokena buvone? Ava nesuka gategaovodae resena.

55:1-13 Yagera Kato Dirigaovo Ya Ajagha

Irarira.

1 Geka eni sari dae erena. Kombo yageraeko beká aminda sirorusira ainda bino ava,osa setero namane niningerera. Genemboeni mo, nu noi tofo ainda osoghae, komboyagera use irá gheraera. Amo eko bekári.Evetu genembomaveGoddaBino jo ningaeirera, ne jo amingae eraera. 2 Avata nenange nange gogore edo, totofo nenda javojigheovo ererai? Ne dubo mema use, gen-embo amo dirigaovo ya ajagha iraeti. 3 Najo aminda iraeri. Avata kau na amindafetedo genembo amo ijujaetena amingaava, na anakora nanda asisiimi amindafetirise, nanda dubo jokáda genembo arieko use irira ava, Bajari Iesu da javodaijujeteni. 4 Ne aminda totorugareva amo,ne namonde dubo dabako edo, Iesu Kerisoda fakina ava budo, na rea nanda asisi-imi ijujetena ava itatamuse, ne kau dabaava aovo dae resena. 5 Amo eviri: nekombo yagera kato amo dirigedo, nendaungo sokinembaovo Satan kena yama irise,nunda tamo fisi a tamo da fakina isambudadabarira. Amingarira amo, nu dubojovereghari, Bajari da Sifo amboda furariraaminda, nunda asisi jebugarira tanojo.

6 Ari ava siroretira avo gido, tateranemoá gogore dodo, tumo darido irivu!Ne geka evia anakora ningi kasama usevu:oka sembae ojise uvá de bejeoro, aimi fisiisambu eko eraira. Kau daba aminga ava,dara kitakatako sirorarira amo, namondeisambu itatamarera. 7Ava sedo, uvá ajaghafugovo, fisi eveva arira. Amo, ari eko nendajokáda sirorusira ava, seghe fugevu dad-abari, ne sekago evetu genembo kakaragoava edo irove! Ne eregoseva, Keriso na-mondeda vasa budo, namondeda ari ekokoseghe fugari, eveva a kakarago aoro daesedo, aindae ambududurusira. Ava sedo,nenda ari ekoko seghe fugevu dadabare!8Namonde ari ekoko isambu seghe fugedo,natofo eveva a kakarago use, geka bekásise, divu fuse use dabade anumbedo, Godda kirumo mindarera.

9 Nanda reta giti gefusena ainda jokáda,na erá ne ari ekoko embo ainde dabadedeinghuse umo eóvo dae siseni. 10 Avatakote gogoghombevu! Na jo, evetu gen-embo God da Bino jo ningido tumondaeeraera aindae sedo, geka amo gembaeri.Geka bekámo: evetu genemboGod da Gekajo tumondae eraera amo, ne kombo yageraeraera, enda da gugua dighighi eraera,

Page 272: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 5:11 269 1Co 6:12bagia eraera, a ove kevari ava tumondebaingheraera. Avata ari ekoko embo aindedabade, erá umo eóvo dae sisena amo,na jo nendae saeri. Ne evetu genemboava darigari dae saeteva amo, ne anakoraambudo endaé doyaetevu. Ainda bekámo: evetu genembo amo, ne jo daba etotoirae ava sedo, ne jo darigari da kaugoiraeri. 11 Avata na geka gefusena, aindabeká mo eviri. Evetu genembo mendenine ekaresia+ jokada irariá sise, nemondedabade irá gheraeva amo, ne kombo yageraeraera, enda da gugua dighighi eraera, ovetumonde baingheraera, aji seraera, bagiaeraera, a uvu fakara da oduso eraera. Naevetu genembo aindae gefuseni. Nendaekaresia+ da natofo ari ekoko avavaga er-aera, ainde dabade jo deinghuse umo aeareva. A kotugo geka eni mo: nemondedabade jo anumbedo, bayau mindae areva.12-13Ainda beká mo: evetu genembo God jotumondedo nunda natofo ae irera ava, nejo ijujae areva. Nenda irari ava, God Afakotise ijujedo, nemokenaminomutarira. OGod da natofo ekaresia+ jokáda irera amo,nene ijujareva. Nenda ari ekoko kotiseijujedo, aindaminomutareva. God da Gekaaindae sise, eminge resira:“Ari ekoko embo gategaovo ajagha fetar-

era!”

66:1-11 Namonde, Nano Namendi Jo Bu Ya,

Gavana Da Dombuda Koto Ae Arera.1 Ne, nenda nano namendide beisiga

areva amo, ne jo yama gavanakena buvudo,aminda koto ae areva. Ainda beká mo: ga-vana da jaji (judges) digarigo mo, ne jo Godtumondari embo iraeri. Ava sedo, ne kotoari dae aeteva amo, ne God da natofo aindadombuda koto aovo dadabaeti. 2-3 Sifoamboda furarira aminda, namonde endadajaji (judges) a kokotofu arera. A kotugonamonde eredo, aneya ijujarera. Amboda,namonde roera teriago ava kaifa arera. Avasedo, oroko roera kitakatako enda emindasiroreraira, ébarago namonde kaifa aeteri.Namonde jo gavanakena yae arera. 4 Daranenda jokáda sirorarira amo, ne jo yaovogavana tumondari iraede aimi, koto ae ar-era. 5 Emo, meka gaovo dae sedo resena.Nenda jaji (judge) are dae sedo, genembo

eni dubo koteraira ava, nenda jokáda tam-bareva tanojo. Numoá tambudo, nundadombuda koto edo ghaetevu. 6 Avata ne joamingae eraeva. Ne nunda nunda beisigause, yama gavana tumondari iraede aikenabuvudo, aminda koto eraeva.

7 Geka setena, ainda eni sari dae erena.Ne nunda nunda beisiga use, ya koto er-aeva amo, ne totofo nenda irari ava isaghaijugeovo, nenda Kuristini da irari anakoragofedo irira, a ne jo Keriso da uju avause, nano namendidae sabua+ ae eraevaava, evetu genembo isambu kasama eraera.Ninda komana nimoá deredo, nimokenadara arira o ninda roera bagia arira, avagido kote doyaresa amo, evevari. O gavanada dombuda koto ari saresa amo, ekori.8 Avata ne ari eko beká ava eraeva. NemoGod da natofori. Avata ne, nenda nanonamendikena dara eraeva. A nenda nanonamendi tofo tofo dederuse, nenda roerabagia eraeva. 9 Kote givu! God evetugenembo ekokoá jo kaifa ae arira. Amo nekasama eraeva, ai? Kombo yagera kakato,mave ove kevari tumonde baingheraera,gegenembo evevetude dabade avari dodototofo komboyaru eraera, 10mave bagia er-aera, mave enda da gugua dighighi eraera,uvu fakara da oduso kakato, a mave ajiseraera, evetu genembo amo God jo kaifaae arira. 11Nenda mendenii giti amingedoghuseri. Avata oroko, ne ari amo dodojo ae eraeva. God nenda ari ekoko seghefugetiri, ne nunda natofo kakarago ava edoireva. Namondeda Bajari Iesu Keriso dajavoda, a Asisi Kakara da fakinaimi, neGod da dombuda fete gogoghombetevo, nunendae ‘eveva’ sisira.

6:12-20 Namondeda Tamo Mo, Asisi KakaraDa Kambori.

12 Mave God da fakina kotise sarira,“Namondeda God Afa roera isasambu etirisirorusira. Ava sedo, namokena rejo enijo fakara ae arira; na ari sarena, isamburaugako bekári,” aminge sarira amo gekari.Avata geka beká mo eviri: roera isambujo nemokena eveva iraeri. Na emingesaeteni, “Na rejo ari dae sarena amo, arena:jo mave buregae arira.” Aminge saetenaavata, nanda Bajari dabako mo, God ri.Ava sedo, roera o fisi da ari eni aimi, jonanda bajari ae arira. Roera o ari resenaaimi, nanda emboro+ ya God kena buvari

Page 273: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 6:13 270 1Co 7:11ava gajarira amo, na roera o ari amo do-yarena. 13Evetu genembomendeni emingeseraera, “God nanda tini usira amo, bayaumindono dae sedo usira. Ava sedo, nandauju avamindarena.” Aminge seraera, avatasifo amboda God sari ninda tamo tinighaedadabarira. Ava sedo, namondeda tamoimiBajari da saramana use irarera. Ava sedonamondeda tamo aimi, jo kusia bagia okomboyagera ae arera. Ainda bekámo: na-mondeda tamo mo, Bajari da tofori. 14GodAfa setiri, namondeda Bajari ambarida ghejebugedo erorusira. Kau daba aminga ava,nune amboda sari, nunda fakinai namondejebugedo, tamoghae dabade erarera.

15 Ne kasama ereva: namonde Kerisoda tamori. Namondeda tamo mo, inonoKeriso da ungo atari. Kote givu! NaKeriso da ungo o Keriso da ata budo ya,evetu saghere kato ainghae tatarena amo,evevari, ai? Amo eko bekári! 16Ne kasamaereva: genembo mave nunda evetughaesandi avarira amo, nengae dabade tatedo,tamodabako afisi dabako arira, ava kasamaereva. God da Geka aindae sise, emingeresira:“Nengae nunda nunda ava foa tamo fisi

dabako arera.”17Omave Keriso ghae dabade tatarira amo,jo tamo vanemboimi tatae arira. Nu asisi adubo joká isambuimi, Keriso ghae dabadetatarira.

18 Na aindae sise eminge resena: na-monde mo, Keriso da tamori. Ava sedo, eránenda tamo evia budo, kombo yagera useevetu genembo ekoko aikena bu ya tateove!Evetu genembo ari ekoko mendeni eraeraamo, eniri. Avata kombo yagera eraeraamo, totofo nenda tamo bebeta eoro, tamoeko beká ava eraira. 19 Kasama aovo daesise resena: nenda tamo mo, Asisi Kakarada kambori+. God nunda Asisi mutiri,asugedo nenda dubo jokáda irá gheraira.Ava sedo, nenda tamo amo, jo nesukanenda iraeri. Ne God da tofori. 20Nu minofutuse, ne ombu rurusira. Ava sedo, nendatamo da fakinaimi, God da saramana use,nunda javo jighovo eroruse nunda duroisagha ururari gaore!

77:1-16 Evetu Vai Ari A Genembo Evetu Fitari

Da Gekari.1Ne reta gefuse, geka mendeni mendeni

aindae ategi useva, ainda geka ava sari

dae erena. Giti, evetu fitari da geka avasarena. Gimasa mave evetu jo fitae irariraamo, evevari. 2 Avata kotugo oroko mo,kombo yagera futo erera ava sedo, gigi-masa evetu fitaeteri. A ade jamena videjamenakena vai aeteri. 3-4 Genembo datamo amo, jo tofo nune bajari ae arira:nunda tamo amo, nunda evetu da tofori.Ava sedo, nunda evetu da sari ningari avaarira. A evetu barago nunda tamo amo,jo tofo nune bajari ae arira; nunda tamoamo, genembo da tofori. Ava sedo, nundagenembo da sari ningari ava arira. Evetugenemboghae sonembaminonde minondeuse irarera. 5 Nivu o nearoghae avari avajo nisuka ninda kotariimi doyae aresa. Onengae dubo dabako edo Bajari kena be-nunu sari dae sedo, sifo tufakodabade avaridodo aminguse irareva amo, evevari. Avataamboda, nengae sekago tuturo edo dabadeavareva. Jo amingae areva amo, Satan foanivu o nearo derari dara sirorarira.

6 Geka oroko setena amo, nenda jebugaava sonembari dae sedo seteni. Jo nandaagho dari iraeri. 7 A kotugo, amo jo nandaujuimi saeri. Nanda uju beká mo eviri:gegenembo a evevetu isambu ne kau na-mongo edo iraetevu. Amo, gigimasa ne joevetu fitae aetevu, a ade jamena jo vai aeaetevu. Avata na kasama erena: God jobaa fakina dombu eni dombu eni evetu gen-embokena muturaira. Avori, namokenajoba futusira amo, evetu jo fitae irari dafakina ava futusira. Avata evetu genembomendeni, jo ainda joba a fakina baeri.

8 Roriri a kukumboro, ade jamena a videjamena, nemokena resena, ningivu! Ne kauaminguse irareva amo, evevari. Aminguse,ne kau nane eraena, aminga ava areva.9 Avata ne jo kotovo inono ae arira amo,evetu fifituse a vai use ghevu!

10 Gegenembo evetu fitido ireva aevevetu vai edo ireva, nemokena resena,ningivu! Emo jo nasuka nanda kotarivanembo iraeri. Emo Bajari da kotariri.Evevetu ne, nenda gegenembo jo doyaeareva! 11 Genembo doyareva amo, nendaemboro etoto nakári: eni mo, ne nesukairareva. O eni mo, sekago joveregheyama, nenda genembo manai budo dabaaminda dubo dabako edo, nemonde dabadeirareva. Gegenembo barago, nendaevevetu jo doyae areva.

Page 274: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 7:12 271 1Co 7:3012Ne isambukena resena, ningivu! Bajari

nunda kotari namokena jo sari ningaeri.Na nasuka nanda kotariimi resena. Evetugenemboghae Keriso jo tumondae irise fi-fitusera ava, genembo aimi eredo Kerisotumondarira amo, nu emingarira. Nundaevetu eredo, nengae dabade irari dae ujuarira amo, genemboá nunda evetu jo doyaearira. 13 O kotugo, evetu Keriso tumon-darira amo, nu kau daba ava arira. Nundagenembo jo tumondae irira avata kotugo,nengae dabade irari dae uju arira amo,evetuá nunda genembo jo doyae arira.14 Ainda susu mo eviri: ni Kuristini evetuo genembo edo, God tumonderaesa avasedo, nivu o nearo barago foa God kenautua arira. Gekaé, jo beká irae aetira amo,ninda sasingu barago kau evetu genembotumondari iraede ainda sasingu avavagaedo, ajagha beká iraeteri. Avata ni tumon-deraesa ava sedo, ninda sasingu barago foaGod kena utua fetirise, God da natofo aindajokáda irarera. 15 Avata geka einda soveniava sari dae erena. Genembo o evetu eni,nu jo Keriso tumondedo Kuristini ae iriaedo, nunda Kuristini evetu o genembo avadoyari dae sarira amo, avori, ne jo buregaeareva. Sifo aminda ne nenda uju ava arera.Ainda beká mo: God da uju mo, namondedubo jamaghae iraeteri, jo beisiga use iraeaeteri. 16 Avata ni fakina edo, ninda evetuo ninda genembo jo doyae aresa amo, am-boda nu Bajari tumondedo, jebuga evovo-dae irari ava tuve barira tanojo.

7:17-24 Namonde Keriso De Dabade Tatar-era Amo, Emingarera.

17 Eni mo eviri: na ekaresia+ isambunenda jokáda eminge ijugeraena. Godnune etiri ni sirorusesi. Ni kau nangeirise, God tumondedo nunda tofo usesa,kau daba aminga ava use iraresa. 18 Amo,Jusi embo eni Moses da Geka kaifa use,Bajari tumondedo nunda tofo arira amo,nu Moses da Geka jo ighagha ae arira. OJusi embo da gitofu genembo eni Bajari tu-mondedo nunda tofo arira amo, genemboamo jo ya Jusi embokena sembudo, vika damendo anoso ava gafugae arira. 19 Aindabeká mo: namonde oroko vika da mendoanoso gafugarera o jo gafugae arera, aimijo eveva o eko eni sirorae arira. O Bajarida Agho Dari kaifa arera amo, jebuga tam-barera. 20-21 Ni sabua edo ireso, God ni

aghi usira amo, o ni kotofu edo ireso Godni aghi usira amo, ni kau daba use iraresa.Genembo enii ni ombiri, nunda saramanakato edo ireso God ni aghi usira amo, avori,ni aindae mema jo ae aresa, ni aminguseiraresa. O goroto gido, sabua doyari da em-boro tambaresa amo, amingaresa. Sabuadoyaresa amo, ninda fakina isambu Godkena mutaresa. 22 Eregoseva: sabua+ dairari a kotofu da irari mo, inonori. Sabua+Keriso tumondarira amo, nu kau kotofuda kaugo arira. O kotofu Keriso tumon-darira amo, nu kau Bajari da gimasa arira.23 God anakora sabua+ a kokotofu isambu-dae mino futusira. Amingetiri, ne nundatofo usevu. Ava sedo, erama jovereghedo,evetu genembo mendeni da tofo eove!24Nanda nano namendi, na sekago emingeresena: ne kau nange nange irise, Godtumondedo nunda tofo useva, kau daba avause irareva.

7:25-40 Ade Vide Irise A Rori Kumboro Irise,Namondeda Fakina God Kena Mutarera, AmoEvevari.

25 Oroko ade vide nenda irari aindae,geka eni sari dae erena. Bajari nunda aghodari eni, aindae jo sari na ningaeri. Avatane kasama ereva: Bajari nandae sedo jokaedo sonembururari, na dubo kotise, gekaeveva nene tumondaeteva ava, mokogoseraena.

26 Oroko dubo mema digarigo sirorariraava, ne kasama ereva. Ava sedo, naerekotena, ne oroko kau mavega ireva, kaudaba ava iraetevu. 27 Ne evetu fitido irevaamo, avori, nenda evevetu jo doyae areva.O gigimasa ireva amo, avori, erama evetufitari dae sedo tava eove! 28 Avata evetufitaresa amo, jo ari eko iraeri. Ne evetufitareva a ade jamena ya vai areva amo,jo ari eko iraeri. Avata ne evetu fitarevao genembokena vai areva, ainda bouvu adubo mema mendeni mendeni irira. Avanange darigaeteva, aindae sise resena.

29 Na geka resena ainda beká mo eviri:sifo tufako fetetira. Oroko tuturo edoeminguse irareva. Ni evetu fitido iraresaamo, ni gimasa irise kau nange God tu-mondedo ghusesa, aminga ava tumonduseiraresa. 30 Ni dubo mema edo sorara nuuse iraresa, avata ni jo bate dombu use iraearesa. Ni ivuga nu use iraresa, avata nindageka kotise durumugedo sise iraresa, joriria teria futo ae aresa. Ninda iraridae sise,roera nu ombaresa, avata ninda roera amo

Page 275: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 7:31 272 1Co 8:7jo dubo bae aresa. 31 Ni bisnis (business)use iraresa, avata ninda fakina isambu jobisniskena mutae aresa. Ainda beká mo:utu enda oroko iriri eregoseva emo, joghousa irae arira.

32 Nanda uju mo: ne jo dubo memaghaeirae aetevu. Ne kasama ereva: gigimasanenda dubo joká isambuimi, Bajari da sara-manakena futuse irá gheraera. Ainda susumo: ne Bajari ivuga are dae sedo aminger-aera. 33Avata gegenembo evetu fitido ireraamo, ne nenda evetu da uju a sari ava use,nenda fakina mokogo mo, nenda irarikenafitiraera. Ainda susu mo: nenda evevetuivuga aoro dae sedo, ne amingeraera. 34NeBajari kotise irera avata kotugo, nenda fak-ina nenda evevetukena fitiraera. Amin-guse, ne dubo etoto eraera. O kau dabaaminga ava, ade jamena nenda dubo jokáisambuimi, Bajari da saramanakena futuseirá gheraera. Ainda beká mo: nenda tamoa asisi isambu God kena mutari dae ujueraera. Avata evevetu vai edo irera amo,ne gegenembo da uju a sari ava use, nendafakina isambu nenda irarikena fitiraera.Ainda susu mo: nenda gegenembo ivugaaoro dae sedo, amingeraera.

35 Geka emo, na jo nanda agho darinemokena fifituse sae erena. Emo, nemosonembuse resena. Geka eveva sise a arieveva use, nenda dubo joká isambuimi Ba-jarikena futuse, nunda saramana aovo daesise resena.

36Gagaramandighae datu dighero ireva,nemokena eminge resena. Mandiá nandageka evia kotedo nunda datu gagara avadodo, jo fitae ari sarira amo, a nu avori.Avata nu, nunda datu gagara da uju avakotise, a nengae nenda fisi da kotari a ujuava kotise, gagara fitari sarira amo, avori,gagaraá nu fitarira. Amo jo ari eko iraeri.37Avata mandi eni, nanda geka resena eviakotise, nunda datu gagara doyari sariraamo, avori. Amo, nunda fisi da uju evia bu-regarikena inono arira, avori, nunda datugagara doyarira. 38Ava sedo, mandi gimasamave nunda datu gagara fitari dae sariraamo, evevari. Avata mandi gimasa eninunda datu gagara doyari dae sarira amo,eveva bekári.

39 Evevetu vai edo ireva, nemokenaeminge resena: nenda gegenembo jo am-bae iroro, ne totofo nenda uju ava jo aeareva. O nenda gegenembo amboro, ne

roriri edo irareva amo, nenda uju avaareva. Ne genembo enikena vai ari sarevaamo, avori, avata ne genembo Keriso tu-mondedo Kuristini edo irira aikena vaiareva. 40Avata na erekotena: roriri jo vai aeirareva amo, evevari. Ne aminguse, dubojamaghae irareva. Amo, nanda kotari avaresena. A kotugo na erekotena amo, God daAsisi Kakara da uju barago kau daba avori.

88:1-13NamondedaKuristini NanoNamendi

Nenda Tumondari A Irari Ava Kakara Use, ADubo Ruruse Sonembarera.

1 Ne retada gefuse ategi mendeni useva,ainda geka eni eviri. Sino fuka bu ya ovekevari da dombuda de ojedo joba mutu-raera, aindae sari dae erena. Geka bekári:namonde kasama erera, ove kevari da bekáeni tefori. Avata kasama ava budo aimijo namondeda nano namendi sonembaeeraera. Namonde kasama ava buraeraaindae, namonde riria use totofo jigheoroereraira. Amo ekori. O namondeda dubobariimi namonde nano namendi sonem-barera. 2 Genembo eni nu roera digariisambu kasama e tefo ariá koteraira, avataamo, nu tefo seraira. 3 O genembo maveGod dubo buraira amo, God numoá kasamause unumberaira.

4Avori, sino fuka ove kevari da dombudade ojedo, joba muturaera, ava namondemindarera, ai, jomindae arera? Ainda gekasari dae erena. Namonde kasama erera:ove kevari ainda susu a beká eni tefori.A kotugo, namonde kasama erera: godeeni tefori, God Afa nu dabakori. 5 Avori,evetu genembo mendeni erekotera amo,enda eminda a utuda, gode a babojegaridombu eni dombu eni ava iritirera. 6Avatanamonde kasama erera: namondeda AfaGod nu dabakori. Nune roera isasambusetiri sirorusira. Nunda javo jighoro eraredae sedo, namonde jebuga irera. A kotugonamonde kasama erera: namondeda Bajaridabako mo, Iesu Keriso nusuka numori.Bajari Iesu da fakinaimi, God Afa setiri utua enda sirorusira. A nunda fakina dabaaimi, namonde oroko jebuga irera. 7 Avataevetu genembomendeni, geka resena evia,jo kasama e gogoghombae irera. Ne ove ke-vari ava tumonduse, ne tamo useri. Ágido,sino fuka de ojedo, jobadae sedo ove dadombuda mutudo, sekago bu mindareraamo, inono, ne sino fuka ava rise, ne ove

Page 276: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 8:8 273 1Co 9:12tumondarigarera. Nenda tumondari Godkena jo inono iraeri. Avo gido, ne koteraeraamo, sino fuka ava budo rise, ne totofo be-beta ariá koteraera. 8 Avata namonde Godkena utua fetari da susu mo, jo sino fukamindari iraeri. Evetu genembo mendeniGod tumonduse, sino fukamindiraera amo,ne ya God kena utua feteraera. A evetugenembo mendeni God tumonduse, sinofuka reeta eraera amo, nembarago Godkena utua feteraera. God kena utua fetarida susu mo, jo sino fuka mindari o sinofuka reeta ari iraeri. God kena utua fetarida susu mo: namonde dubo joká isambunumokena mutarera aimi, namonde yaGod kena utua fetarera.

9 Avori, ne durumugedo irise, nendanano namendi da tumondari a irari avakakara use irivu! Erama nenda tumon-dari mindafuimi, nenda nano namendi datumondari kitako ava dereóvo ne gofeore!10 Ijugaboro fifiterena: ninda tumondariteriari, a ninda komana da tumondari joteria iraeri. Ni God tumonduse yama, ovekevari da banungari kambo aminda kirumoriruraso gido, ninda komana amo, num-barago aminda kirumo mindari dae sarira.Nunda tumondari kitako ava sedo, nengaeove kevari da banungari kambo amindaya teredo, nu sino fuka mindarira amo,nu ove ovia tumonde bainghuse mindariákotarira. Ava kotise mindarira amo, inono,nu ari eko arira. 11 Amingarera amo, ekobekári. Ainda beká mo: Keriso ninda ko-mana aindae sedo ambududurusira. Avasedo, nine aso gofedo ambarira amo, ekobekári. 12Amingaresa amo, ninda namenditumondari kitako aikena ari eko use, nikau daba ava Keriso kena aresa. 13 Avasedo, namonde emingarera. Namondedanano namendi, sino fuka ove da dombudade ojeraera ava, bu rise ari eko arera amo,avori, namonde sino fuka amo, evovodaereeta use irarera. Na ava kotise, erama ariekoko use gofeure dae sedo, nanda komanasonembuse, na sino fuka jo mindae arena!

99:1-27 Bajari Da Aghi Kakato Nenda Irari,

Kau Emingori.1 Nanda Bajari dabako Keriso numori.

Ava sedo, na jo evetu genembo da sariningari iraeri. Na Bajari da sari ningariri.Na Iesu da aghi kato eniri. Na namondeda

Bajari Iesu nanda ditiimi gosuseni. A ko-tugo, na nunda aghi eno beká sirorusiraava, nendae resena. 2 Bajari na nundaaghi kato aono dae sedo gategusira ava,evetu genembo mendeni ighagha eraera.Avata ne jo amingae aetevu! Nanda sara-mana da beká nemori. Nane aghi eno,ne dubo jovereghetiri Bajari tumondusevu,aindae resena. 3 Evetu genembo mendeninandae sise aji seraera. Ava ningido, nanemokena eminge resena: 4 na Bajari dasaramana ururono, uvu bayau nene mu-tudo ghaeteva ava, avori. 5 Eni mo: IesuKeriso da ambo jimbi, Bajari da jamena, aPeter de dabade, nenda evevetude dabadedeinghuse saramana eraera. Ava sedo,na uju aetena amo, na Kuristini evetuava fitido, ainghae saramana use deinghu-rurono, namanendae bayau mutovo min-dido ghaeteri. 6 Namane Barnabas ghaekikiako, saramana use namanenda uvubayau totofo omburaera. Iesu da ambojimbi a aghi kakatomendeni, ne jo amingaeeraera. 7 Eregoseva: isoro kakato nendauvu bayau jo totofo ombae eraera. A natiembo, ne ya nenda bayau vareda irira ava,tefo bambu mindiraera, a sifi (sheep) kaifakakato nenda sifi (sheep) da ami tefo simbebu mindiraera. 8Namonde evetu genemboamingeraera. KotugoGoddaAghoDari kaudaba aminga ava resira. 9God setiri, Mosesaindae sise, eminge gefusira:“Ne burumakavade (oxen) dabade farava

vuji jasise, erá burumakavai min-deure dae sise, nunda beka erá firi-ove!

God geka amo, jo burumakava avanembokotise saeri.

10 Nu geka amo, namanendae kotisesisira. Genembo ya vareda veka goveraira obayau bamburaira, amo redae erai? Aindasusu mo: nu bayau sirorari bu mindaridae sise eraira. 11Namane kau daba avori.Namane God da Geka nenda ghamo jokádagovuseri. Ava sedo, ne namane sonem-buse, bayau beká mutovo namane budoghaeteri. Amo namanenda saramana daminori. 12 Ne evetu genembo mendenisonemberaeva. Ava sedo, namane barago,kau daba aminga ava sonembaetevu. Ko-tugo, namane itako begogo sonembaetevu.Ainda susu mo: namane giti nemokenaera, Keriso da Bino setero niningusevu.

Page 277: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 9:13 274 1Co 9:27Avata ainda sifoda, jo saoro ne namanesonembae usevu. Ainda susu mo: Kerisoda Bino Eveva ava ningi kote gogoghom-baovo dae sedo, namane saramana useuvu bayau totofo ombu mindido ghuseri.Amo, erama rejo enii nenda tumondari daemboro gajeure dae sise, namane mema abouvu dombu eni dombu eni isambu kotedotutuse, namanenda uvu bayau totofoombu mindido ghuseri. 13 Ne kasamaereva: gegenembo mave God da Kambo+Jerusalem aminda saramana eraera amo,ne nenda uvu bayau aminda buraera. Agegenembo mave aminda joba mutari daesedo, sino fuka de budo ya oltada (altar)dungeraera amo, ne joba ava budo, nendabayaudae mindiraera. 14 Kau daba amingaava, Bajari agho dari evia futusira: evetugenembo mendeni nunda Bino Eveva avavironu sise, nunda saramana eraera ain-dae sedo, ne uvu bayau tefo bu mindidoghaeteri.

15 Ava sedo, na giti nemokena sara-mana edo ghusena aminda, uvu bayau tefobu mindido ghaetena avata, na jo aindaebenunu sae edo ghuseni. A kotugo, najo aindae sise, geka emo gembae erena.Geka bekári: nenda sonemba jo bae eraenaaindae, na tofo mandi sakai resena. Eránanda sakai sari gungubo eure dae sise,nenda sonemba jo bae arena. Na gitiambaetena, a nu avori. 16 Eregoseva, naGod da Geka vironu sise irena, avata amojo tofo nanda javo jighono erari da kaugoiraeri. Ainda beká mo: na jo tofo nandaujuimi amingae eraena. God nune setirina amingeraena. Amo nanda saramanari.Ava sedo, jo amingae arena amo, na Godda bouvu ava itatamarena. 17Na saramanaevia nanda ujuimi aetena amo, God nandaemino teria eni mutaeti tanojo. Avata Godna saramana ava aono dae sedo, na gatege-tiri aminguse irena. 18 Ava sedo, nandamino rejoá bareni? Amo saone? Namokenavironu sari vivi eraira. Mino a uvu bayau jobae irise, God da Geka ava tefo vironu siseirarena amo, na ivuga arena.

19 Na jo mave da sari ningari iraeri,a mave da sabua+ iraeri. Avata evetugenembo mendeni Bajari tumondaoro daesedo, na evetu genembo isambu da sabua+edo, nenda aghi use irena. 20 Aminguse,nanda oro Jusi embo ainda jokáda sara-

mana use irarena amo, nenda kiki a Mosesda Agho Dari ava kaifa use irarena. Neeregoseva, nanda bajari jo Moses da AghoDarikena iraeri. Avata Jusi embo mendeniBajari Iesu tumondaoro dae sedo, naMosesda Agho Dari ava kaifa use irarena. 21 Kaudaba aminga ava na, namane Jusi embo dagitofu jokáda saramana use irarena amo,namanenda kiki dodo, nenda kiki ava kaifause irarena. Namanenda gitofu resenaemo, ne jo Moses da Agho Dari kaifa aeeraera. Avata, ne nange Bajari Iesu tu-mondaetera ava kotise, namane Jusi emboda kiki a Moses da Agho Dari dodo, nanamanenda gitofu da jokáda saramana use,nenda kiki ava kaifa eraena. Avata naaminguse, God da Geka a Agho Dari avajo doyari beká ae eraena. Amo, na Kerisoda Agho Dari ava use irena. 22 Evetu gen-embo mendeni jo tumonde gogoghombaeuse, oju edo bayau dombu eni dombu enireeta eraera. Evetu genembo amo, ne Ba-jari Iesu tumondaoro dae sise, nambaragobayau dombu eni dombu eni reeta eraena.Evetu genembo isasambu, nenda irari anenda kiki ava kotise, na nenda jokáda iriseamingeraena. Ainda susu mo: na amingu-rurono, evetu genembo mendeni ava gido,ne Bajari Iesu tumonduse jejebugarera.

23 God da Bino Eveva ava ivegedo yaredae sedo, a kotugo, na nunda jebuga aesimbugari ava bari dae sise, amingeraena.24-25 Namondeda irari a tumondari kaumavego iraetira, ainda ijugaboro fitari daeerena. Mave yaru jokáda teredo, sumbariraamo, nu viti fetari dae sedo, gasegi useirarira. Genembo dabako nu viti fetarira.Mendeni jo vitae arera. Ava sedo, namondeemingarera: namonde God da dombudaeveva fetari dae sedo, a nunda koana avabari dae sedo, namonde kau sumbari katoainda kaugo ava use, gasegi use irarera. Na-monde kasama erera: enda eminda maveviti fetedo mino barira amo, mino amosoesa ari dadabarira. O mino utu da bareraamo, evovodae irarira. 26 Na aindae sedoGod da saramana use a nunda Geka ava vi-ronu sise, saramana e gogoghomberaena.Kau sumbari kato sumbu simbugeraira,o tataya kato jo kotae kotae ungo fugaeeraira, aminga ava use, na saramana egogoghomberaena. 27 Aminguse, na fisida uju bureguse, gasegi use irá gheraena.Ainda beká mo: evetu genembo God da

Page 278: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 10:1 275 1Co 10:20natofo aoro dae sedo aghi eraena ava, neGod da dombuda eveva fetiroro, nane go-farena amo, jo eveva iraeri.

1010:1–11:1 Erá, Jusi EmboDaAbuamaneDara

Usera, Aminga Ava Eóro Dae Sise, Resira.1 Nanda nano namendi, kote givu!

Nanda natofo Jusi embo da abuamanedara usera, ainda kiki ava sari dae erena.God nunda foroga mutiri giti edo iri, neambo gaedo ero, God setiri, esuru javoKokoigo ava sarige fetetiri, ainda jokádane atai sembiseri. 2 Foroga ainda ambogaedo, esuru soroda sembisera amo, kaubafataito aminga ava use, ne isambuMoses de dabade tatiseri. 3-4 Aminguseero, God nunda Asisi da fakinaimi, uvu abayaumuteari ne isambumindido ghuseri.Reighi uvu irae da vasa aminda, Godghamana afigetiri, ne isambu dabade uvuriseri. Ghamana amo, Keriso numori. Neisambu numokena uvu a fakina ava budoghuseri. 5 Aminguse, ne isambu God daesimbugari a sonemba ava itatamuseri.Avata nenda mendeni dara eoro gido,God ne imboe edo ghusira. Imboeeari, ne reighi uvu irae da vasa amindabirurughudo ise, sirivo edo ghuseri.

6 Kiki emo, namondeda ijugaborori. Neroera ekoko dighighi edo ghusera ava, eránamonde eore dae sise, kiki emo gemberoirira. 7 A kotugo, ove kevari tumondebainghedo ghusera aminga ava, erá na-monde eore dae sise, kiki emo gemberoirira. Ne amingedo ghusera aindae, God daGeka eminge resira:“Evetu genembo anumbedo kirumo rise,

ove kevari da dombuda divari daesedo eroruseri.”

8 A kotugo, namonde kusia bagia barago joae arera. Sifo aminda, namanenda abua-mane amingetero gido, God setiri, evetugenembo 23,000 sifo dabako aminda sirivouseri. 9 Namonde Bajari da fakina jo deregae arera. Sifo aminda, abuamane gogoreuse amingetero, Bajari setiri jingabu di-garigo siroredo aimi, evetu genembo gam-biri sirivo useri. 10 A eni mo, namonde joGod gisae arera. Sifo aminda, namanendaabuamane God da kavevera ava imboe edo,teria futo gisero aindae, God Ambari daAneyamutiri vosefirane detiri sirivo useri.

11 Roera isambu resena emo, nemokenasiroretiri, namondeda ijugaborodae sedogembero irira. Namondeda ijugaboro re-sena einda beká mo: enda da tano refarautua etira ava sedo, namonde ijugaboroamo kote gogoghombarera. 12 Kote givu!“Na God da dombuda inono edo irena,”ava erá seove! Evetu genembo digari, neaminge seraera amo, ne amboda goferaera.13 Satan nunda derari kau eni kau eni, na-monde evetu genembo isasambukena foagheraira aminga ava, nunda derari nemo-kena budo foa gheraira. Avata God bekagagojuse, ne sonembari dae sisira, avasedo, jo doyari Satan nenda fakina deregosuse fakina ururari ne gofae areva. Avataderari da sifoda, ne sonembuse fakina fu-tururari, emboro gido inono edo, Satan daderari ava dariguse fakina e fetareva.

14 Avori, Jusi embo nenda kiki setenaemo, ne God da esimbugari ruruseri. Avatane God kotae dodo, ove kevari ava tu-monde bainghetero gido, God ne dorusira.Ava sedo, nanda nano namendi, erá amin-geove! A ove da banungari kambo ava gidarigaovo dae resena. 15Nedubo koteraevaava sedo, nanda geka sari dae erena emo,kote gogoghombevu! 16 Bajari da kirumoamo, namondeda esimbugariri. Nundaagha aindae aiyako sedo, dabade fumburise, nunda ororo namondedae averegusiraaimi, namonde Keriso de dabade tater-aera. A kotugo, farava jighi embebegedorise, nunda tamo namondedae sedo fu-tusira aimi, namonde Keriso de dabadetateraera. 17 Farava da susu mo dabakoKeriso numori. Namonde digariri. Avatafarava dabako evia rise, namonde Keriso dedabade tatedo, tamo dabako arera.

18Nanda natofo Jusi embo da ari ava kotegivu! Joba God dae sedo oltada (altar) dun-georo aviraira ava, mave mindiraira amo,nu aminguse, God ghae dabade tateraira.19 Avori, nanda geka einda tuka mo rejori?Kote givu! Ove keveraera aikena, fakina enitefori. A kotugo, sino fuka jobadae sedo,ove da dombuda de ojeraera amo, jo ovekevariimi bu mindae arira. 20 Amo isaghabekári. Avata geka evia kotovo dae siseresena. Sino fuka olta (altar) ove da dom-buda de ojeraera amo, sukaru da jobari.Amo jo God da joba iraeri, jo numokenamutae eraera. Ava sedo, mave sino fukaava mindarira amo, nu aminguse sukarude

Page 279: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 10:21 276 1Co 11:8dabade tatarira. Avata nanda uju mo: ne josukarude dabade tatae aetevu. 21Ne jo Ba-jari da agha bu mindido, kotugo joveregheyama, sukaru da agha bu mindae areva. Akotugo, ne jo Bajari da kirumo mindido,kotugo jovereghe yama, sukaru da kirumomindae areva. 22 Amingareva amo, inono,ne Bajari da ghamo derovo erari, nu janjeeko arira. Amingarira amo, ne jo fetaeareva. 23 Ne God da fakina kotise sareva,“Namondeda God Afa roera isasambu etirisirorusira. Ava sedo, na rea ava uju aridae sarena amo, evevari,” aminge sareva,amo gekari. Avata geka beká mo eviri:roera isambu jo nemokena eveva iraeri.Mendeni eveva a mendeni ekokori. Roeramendeni areva aimi, nenda nano namendisonembareva. O roeramendeni areva aimi,nenda nano namendi jo sonembae arira.24 Ni tofo ninda jebuga vanembo erá ko-teose! Ninda komana da jebuga baragokote simbugaresa. 25 Ne emingareva: neoka rejo ava ombari vasada gido uju arevaava, ombu mindareva. Ove da dombuda deojarera o tefo de ojarera, aindae jo ategiae areva. 26 Ainda beká mo, God da Gekaeminge resira:“Enda emo, God da tofori, a roera isasambu

endada irira amo, Bajari da tofori.”aminge resira. God sino fuka isasambu en-dada fifitusira. Ava sedo, kotae mindaresa.27 Kau daba aminga ava, genembo maveIesu jo tumondae irira aimi, sari numokenaesa yaresa amo, nu bayau rea mutarira,avamindaresa. Ni Bajari tumonduse, kotaemindaresa. Ove da dombuda de ojarera otefo de ojarera, aindae jo ategi ae aresa.28-29 Avata mave eredo nimokena, “Okaemo ove kevari da dombuda de ojeteri,”saetira amo, oka amo jo mindae aetesi.Tofo nindae sedo jo doyae aetesi. Ai resiraamo, genembo aminge saetira, nu God dafakina jo tumonde gogoghombae eraira avasedo nundae doyaetesi.

O ni eminge saetesi, “Komana da tumon-dari, nunda kiki, a nunda kotari ava na jokotae eraena. 30NaGod tumonduse, numo-kena aiyakoe sedo, bayau kotae bu mindi-raena. Ava sedo, nanda komana da kotariava jo kotae arena,” aminge saetesa amo,a nu avori, avata dabako saono ningaresa.31 Ni rea aresa amo, God da javo jighasoerare dae sedo aresa. Bayau mindaresa o

doyaresa amo, God da javo jighaso eraredae sedo amingaresa.

32 Jusi embo, nenda gitofude dabadenemokena, a kotugo, nenda nano namendiGod da ekaresia+ jokáda irera nemokena,erama ari eni eovo gido gofeore! 33 Naemingeraena. Evetu genembo isambu, Ba-jari Iesu tumondaoro dae sedo, na nandauju dodo, nenda kiki a koana kotise, nendauju ava eraena. Na jo nanda eveva a nandajebugadae kotise ae eraena. Evetu gen-embo jebuga baoro dae sedo, na aminger-aena. A ne kau daba aminga ava, aovo daesise resena.

111 Na Keriso da amboda amboda use,

nunda ari ava use irena. Ne, nane use irena,kau daba aminga ava, aovo dae sise resena.

11:2-16 God Tumonde Bainghuse, Geka Eve-vada Sise Dabade Irareva.

2 Na nendae sakai resena. Ainda susumo: na rea sisena a ijugusena ava, use ireva.3 Avata oroko ijuga eni mutari dae erena,ningivu! Gegenembo isambu, nenda Ba-jari Keriso numori. A gegenembo isambune, nenda evevetu da bajariri. A kotugo,God Afa nu Keriso da Bajariri. Ava sedo,evevetu nenda gegenembo kakara arera, agegenembo ne Keriso kakara arera. 4Avori,namondeda kiki rea resira, ava kotarera.Genembo mave kekesa asugedo o foiyaombudo ya teredo, tumonde bainghuseeredo banungarira o vironu sarira amo, nuaminguse, Keriso da javo eko use Keriso jokakara ae arira. 5 O kotugo, evetu mavefoiya jo ombae yama teredo, tumondebainghuse eredo banungarira, o ferovetada saramana use God da Geka isagha sariraamo, nu aminguse, nuvu da javo eko use,nuvu jo kakara ae arira. Amo meka gariri.6 Foiya asugari imboe arira amo, evevamo, nunda beo arugaeti. Avata nunda beogafarira o arugarira amo, nu meka garira.Ava sedo, erá meka geure dae sedo, foiyaombare dae resena. 7 Gegenembo kekesajo asugae aetera, o foiya jo ombae aeteraainda beká mo eviri: God giti beká usiraamo, genembo kau numoá evavaga, nundausasa ijugari dae sedo, etiri sirorusira. Oevetu, genembo da duro a usasa ava ijugaredae sedo, etiri sirorusira. 8 Ai resira amo:evetu jo genembo da susu iraeri. God

Page 280: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 11:9 277 1Co 11:29giti genembo edo, genembo da etu eniimibudo, evetu etiri sirorusira. 9 A genembousira amo, jo noaro ava sonembare daesedo, jo ari siroraeri. O evetu mo, nunuvu sonembare dae sedo, etiri sirorusira.10 God da aneyai namonde giraera. Avasedo, nemo kotise, evevetu foiya ombudoGod tumonde bainghaeteri. Amingareraamo, aneya kasama arera: evevetu ne,nenda nuvumane kakara use, nenda sariava ningiraera. 11 Avata namonde Bajarida natofo namondeda irari emingeraera:genembo jo nusuka fetae eraira, a noarojo nusuka fetae eraira. Nengae dabadetatedo irá gheraera. 12 Ainda beká mo:God genembo giti etiri sirorusira. Aindaamboda, genembo da etu eniimi evetu etirisirorusira. Avata oroko, gegenembo isas-ambu evevetu da fumbariri. A gegenemboa evevetu isasambu ainde dabade, a kotugoroera isasambu ainda susu mo, God Afanumori.

13 Ne totofo kotovo dae resena: evetufoiya jo ombae yama tere God tumondebainghuse, eredo God kena banungariraamo, evevari, ai tefo? 14-15Namonde Kerisoda Bino jo ningae irise eminge kotedoghuseri, “Genembo da beo baduru ariraamo,meka garira. O evetu amingarira amo,evevari. Nenda jiro gajare dae sedo, God nuevevetu da beo futusira,” aminge kotedoghuseri. A oroko, namonde kau dabaaminga ava kotise amingaeteri. 16Avata ko-tugo, mave aindae sedo beisiga arira amo,na nundae eminge resena. Amo, namane aGod da ekaresia+ isambu amingeraera.

11:17-34 Bajari Da Kirumori.(Matthew 26:26-29; Mark 14:22-25; Luke

22:14-20)17 Oroko geka eni sari dae erena. Avata

na geka evia sise, jo nendae sakai saearena. Ainda beká mo: ne God tumondebainghuse, dara edo beisiga eraeva. Amin-guse irareva amo, eveva mo, ne God tu-monde bainghari doyaeteva, ava avori.18 Dara da mendo mo eviri: ne sorodasarigedo, nunda nunda edo beisiga eraevaava, setero nininguseni. Ningido, na tofomandi kotiseni, “Geka ainda jokáda, bekáeni irira tano,” ava kotiseni. 19 Avatakotugo ne beisiga use irareva amo, evevabekári. Ainda beká mo, ne beisiga ururovo

gido, geka beká mave resira, a gun-gubo mave resira ava totoi kasama arera.20 Avata geka evia sari dae erena. Netotorugedo totofo nenda bayau mindido,ainda amboda Bajari da Kirumo Kakaramindiraeva amo, ne jo simbugedo mindaeeraeva. 21 Amo, ne bayau rise sembaeeraeva. Genembo eni mo, nu bayau irariraava sedo, nu giti mindarira. A genemboeni mo, numokena bayau tefo ava sedo,nu ighoi itatamarira. O genembo enimo, nu vaini (wine) teria ava mindido jirobirurugharira. 22 Amo ekori. Ni nindabayau eveva moni teria aimi ofusesa ava,bu yama riruraso, ninda komana makasiemboá meka garira amo, jo eveva iraeri.Amo inono, ni ninda komana a God daekaresia+ kotae aresa. Amo ari eko bekáava eraeva. Ne amingeraeva aindae sedo,na jo nendae sakai sae arena. Kote givu!Nenda kambo irira. Ava sedo, ne ighoiitatamareva amo, ne giti kamboda irisebayau mindido, amboda foama dabade Ba-jari da Kirumo Kakara durumugedo min-dareva. 23 Bajari da Kirumo Kakara nangearera ainda ijuga, Bajarikena rurusena ava,nemokena giti ijuguseni, kotugo oroko sek-ago sari dae erena. Judas namondeda Ba-jari Iesu aito usira, ainda gitida tumba dabaaminda, Iesu nu farava budo, 24 God kena‘aiyakoe’ sedo, jighi embebegusira. Embe-beguse, sisira, “Nanda tamo nendae sedoerefutena, eviri. Evia bu rise, na kotedoghevu!” 25 Aminge sedo, bayau minderodadabetiri ainda amboda, Iesu nu kau dabaava use, agha jighiri eretiri, eminge sisira,“God nune beka gagojuse, numokena yabuvari da emboro+ seka, nanda ororoimiafigari sisira amo, eviri. Totorugedo min-dido ghareva amo, na kotise amingedoghevu!” aminge sisira.

26 Avori, Bajari jo jovereghe furae irari,namonde farava a vaini (wine) evia min-darera amo, namonde Bajari da ambarida tuka ava osa sise irarera. 27 Eni mo:mave nunda dubo joká jo simbugae irise,Bajari da KirumoKakaramindari dae sariraamo, nu aminguse, Iesu da tamo a ororoava bebeta use, ari eko arira. 28 Nu gititofo mandi nunda dubo joká simbugedo,ari ekoko ijujedo ainda amboda mindarira.29 Ainda beká mo: genemboá Bajari datamo kotae mindarira amo, nu aindae God

Page 281: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 11:30 278 1Co 12:13da janje eko ava tofo itatamarira. 30 Neamingeraeva ágido, nenda mendeni kaetambudo fafasirera, amendeni sirivo useri.31 Mave tofo mandi nunda dubo joká sim-bugedo, nunda ari ekoko ijujarira amo,God genembo ainda ari ekoko jo ijujedo,aindae mema eni mutae arira. 32 O na-monde ari ekoko aoro God ijujedo, ain-daememanamondekenamutarira amo, nususudae mutarira. Namonde dubo jokásimbugedo ari eveva use, erá evetu gen-embo ekokode dabade, sirivo eóro dae siseamingarira. 33-34 Ava sedo, nanda nanonamendi, Bajari da Kirumo Kakara dabademindari dae sareva amo, tofo tofo kaifaedo dabade anumbedo durumugemindido,ainda amboda Bajari da Kirumo Kakaramindareva. O ighoi itatamareva amo, gitikamboda mindido, ainda amboda ya BajaridaKirumoKakaramindari dae sedo totoru-gareva! Erá God damema a janje eko beovedae sise amingareva. Avori, setenere.Na amboda ya nemokena buvudo, gekamendeni mendeni saono ningovo dambuarira.

1212:1-11 Asisi Kakara Aimi, Joba A Fakina

Dombu Eni Dombu Eni Namondekena Mutu-raira.

1 Avori, nanda nano namendi, God daAsisi aimi joba a fakina muturaira, aindageka da tuka ava kasama aovo dae sedo,itako sari dae erena. 2 Ne Iesu jo tu-mondae irevo, Satan ne dereari ove kevariava tumondedo ghusevu. Ove da fakinatefori, a kotugo, ove aimi beka jo sae eraira.Avata Satan da derariimi, ove tumondusebundedo iriavu. Ava ne kasama ereva.3 Ágido, mave Asisi Kakara da fakina budoaimi saramana eraira amo, nange kasamaaeteva ava, saono ningareva. Mave jo Godda Asisi Kakara da fakinaimi, Iesu kenasimbora use, “Iesu mo, nu ekori; ava sedoGod nu dare!” jo sae arira. A eni mo: mavejo tofo nunda fakinaimi a nunda ujuimi,“Iesu nu Bajariri,” jo sae arira. Maveaminge sari dae arira amo, nu Asisi Kakarada fakinaimi sarira.

4 Avori, God da joba a fakina dombu enidombu eni irira. Avata jobamutari katomodabako, God da Asisi Kakarari. 5 Namondesaramana dombu eni dombu eni eraera,avata kotugo, namonde isambu Bajari dasaramana eraera. 6 Namonde fakina a

sonemba dombu eni dombu eni buraera,avata kotugo, fakina a sonemba da susumodabako, God Afa numori. 7 God da AsisiKakara nunda ekaresia+ tomanako sonem-bari dae sedo, nu joba a fakina dombueni dombu eni ava, God da natofo isam-bukena muteari buraera. 8 Asisi daba aiminunda fakina futuse, genembo enikenaseari ningido, God da dubo kotari eveva avanatofokena ijugeraira, a kotugo, Asisi dabaaimi, genembo enikena geka jungarida avakasama ari da fakina futurureari budo is-agha seraira. 9 Asisi daba aimi, tumondarida fakina genembo enikena muteari budo,benunu sirurari ainda beká ava foa isaghaeraira. A kotugo, nu genembo enikena,sari jebugari da fakina muteari budo, searikae evetu genembo jejebugeraera. 10 Kaudaba aminga ava, Asisi Kakara tano ari dafakina muteari budo, genembo eni tanoa ari bouvu urureari, evetu genembo jogae iriara ava gido dudukugheraera. AAsisi Kakara aimi sonembuse, feroveta arida fakina genembo enikena futurureari,God da kotari ava osa seraira. Asisi dabaaimi, genembo enikena ijugurureari, AsisiKakara da fakina kau mavego, a Satan dafakina kau mavego ava gi kasama use osaseraira. Asisi Kakara daba aimi, nu gen-embo enikena geka tinongu sari da fak-ina ava muteari budo, nu geka mendenijo kasama ae irá gheraira aimi, vironu ageka seraira. A geka tinongu seraira amo,geka jovereghari da fakina muteari gen-embo enii budo, nune geka jovereghearifoa isagha eari natofo ningiraera. 11 AsisiKakara evetu genembokena, joba a fakinadombu eni dombu eni muteari buraera,avata numo dabakori. Nunda uju ava use,nu God da joba a fakina ghaseari, evetugenembo buraera.

12:12-31a Namonde Tofo Tofo Sonembuse,Fakina Barera!

12 Keriso da ekaresia+ ainda kau mo,genembo da tamo avavagori. Nunda ungo,ata, diti, beka, a dengoro, gari nunda nun-dari. Avata isambu tatedo, tamo dabakoedo irira. 13 Na tamo dabako resena emo,namondedae resena. Ainda beká mo: na-mondeda mendeni Jusi embo, a mendeninanda natofo Jusi embo da gitofuri. Akotugo, namondeda mendeni mo kokoto-furi, a mendeni sabuari. Namonde isambu,God da Asisi dabakoimi bafataito edo tamo

Page 282: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 12:14 279 1Co 13:5dabako edo irera. A nunda Asisi daba ava,namondekena futusira. 14 Eregoseva: tamomo jo roera dabako iraeri. Roera nundanunda ai tatedo, tamo dabako edo irira.15 Atai eminge saeti, “Na jo ungo iraeri,ágido, na jo tamo da roera eni iraeri,”aminge saetira amo, gungubori. 16 O den-goroi eminge saeti, “Na jo diti iraeri, ágido,na jo tamo da roera eni iraeri,” amingesaetira ábarago, gungubori. 17 Ainda bekámo: tamo isambu diti vanembo iraetiraamo, geka jo ningae aeti. O tamo isambudengoro vanembo iraetira amo, masa jofumbae aeti. 18-20 Avata ne eregoseva: Godnunda uju ava use, evetu genembo da tamoesimbugetiri sirorusira. Roera dabakoimijo tamo ae arira. God nu roera dombu enidombu eni bu esimbugedo tatetiri, tamodabako sirorusira. 21 Ava sedo ditiimi un-gokena jo eminge sae arira, “Emo nanearena. Ni yasi!” a jo sae arira. O jiroibarago, atakena jo eminge sae arira, “Emonane arena. Ni yasi!” a jo sae arira.22 Ne eregoseva: tamo da roera mendeniaikena, jo fakina teria iraeri. Avata ko-tugo, nunda nunda iraetira amo, tamo ekoaeti. 23 A tamo da roera mendeni aindaemeka gido gari imboe eraera. Ava kakarause kaifa e gogoghomberaera. 24 O tamoda roera garigo, namonde jo kakara usekaifa ae eraera. God tofo mandi tamoda roera mendeni kakara aoro dae sedo,kote gogoghombedo etiri siroredo irira.25 Aindae sedo, namondeda tamo da roerajo nunda nunda saramana ae eraira. Nedabade edo, tofo tofo inononda sonember-aera. 26 Roera dabako, ungo o ata avav-aga, mema itatamarira amo, tamo isambumema sarira. Tamo da roera enidae sakaisarira amo, tamo da roera isambu aindedabade ivuga arera.

27 Avori, ne isambu Keriso da tamori.Nunda tamo da ungo, ata, diti, beka, adengoro nemori. 28 God nu namondebu dabade tatedo, nunda ekaresia+ esim-bugedo, namondeda saramana gategusira.Saramana resena amo, eviri. Giti mo,nunda aghi kakato fitido, ainda dirorununda feroveta fitido, a ainda ambodamo, ijuga kakato fifitusira. Ainda am-boda, evetu genembo nene, tano mendenimendeni aoro gido dudukughari, aindaevetu genembo ava fifitusira. Kotugoevetu genembo mendeni, nene saoro kae

embo jebugari ava fifitusira. Ainda am-boda, sonemba kakato, saramana da gitijighari kakato, a evetu genembomave gekamendeni jo kasama ae irise, aimi vironu ageka sari ava fifitusira. 29Namonde isambujo aghi kakato iraeri. Namonde isambu joferoveta o ijuga kakato iraeri. Isambui jotano aoro evetu genembo gi dudukughaeeraera. 30 Namonde isambui jo saoro kaeevetu genembo jebugae eraera. A kotugo,namonde isambui jo gekamendeni kasamaae irise, aimi vironu sae eraera, o aindageka da mino jo jovereghaoro evetu gen-embo ningae eraera. 31 Avori, God da jobaa fakina isambu eveva vanembori, avatamendeni mo, eveva bekári. Ava sedo, Godda joba a fakina eveva beká ava bari daesedo fakina evu!

12:31b–13:13 Dubo Bari Mo Eviri.God nemokena joba ningiava mutarira

aimi, saramana use irareva. Avata ainembosaramana use irareva amo, jo inono iraeri.Ava sedo, na emboro evevago eni ijugaridae erena.

131Namonde God da fakinaimi, oro eninda

geka jo kasama ae irise, aimi vironu sar-era, o aneya da gekaimi vironu sareraamo, evevari. Avata dubo bari tefo vironuvanembo sarera amo, tefo duka vanem-bori, geka beká eni tefori. 2 NamondeGod da feroveta edo, geka isambu kasamaedo, a kotugo geka jungarida ava, isambukasama arera amo, evevari. Avata dubobari tefo irarira amo, namondekena bekáeni tefo bekári. O tumonde gogoghombusesaoro, doriri gigise sembi ya sovenikenafetarira amo, evevari. Avata amo tu-mondari da tano vanembori, beká enitefori. O namondekena dubo bari tefoirarira amo, namondekena beká eni tefori.3Namondeda gugua oriro edo, ainda minoisambumakasi embokena ghasarera, o Iesujo ighagha ae aoro gido, Iesu da gito-fuimi namonde sandido dungoro avareraamo, evevari. Avata amingururoro, na-mondekena dubo bari tefo irarira amo, na-monde itako jo sonembae arira.

4 Dubo bari da susu mo, eviri. Duru-mugedo, veka eveva use kavevera aresa.Komanadae bengoso jo ae aresa. Nindabinodae sise jo ivuga ae aresa, a ni jo tofosakai sae aresa. 5 Dubo bari mo, komanajo isimbuse dombuda sae aresa, nu kakara

Page 283: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 13:6 280 1Co 14:11aresa. Dubo bari mo, jo emingae aresa. Jonisuka nimoá kotise, dighighi ae aresa. Nijo totoi dubo mema use janje eko ae aresa.Jo komana da ari ekoko aindae gisari futoae aresa. 6 Dubo bari mo, jo komana da ariekoko ijujuse, ivuga ae aresa. Avata gekabeká nininguse, riria aresa. 7 Dubo bari josifo ningi aminda tafusegae arira, gombutefori. Avo gido, dubo bari mo, ni sifoghousa komana tumonduse, ninda komanarejo eveva ari dae erira ava, durumugedogigituse iraresa.

8 Dubo bari mo, evovodae irarira. Fer-oveta da vironu sari amo, ya dadabarira.Geka da beká jo kasama ae irise tinongusari amo, ya dadabarira. A dubo kotaribarago, ya dadabarira. 9 Ainda beká mo:oroko namonde God da fakinaimi, nundageka itako isagha seraera, a itako dubokoteraera. 10 Avata sifo amboda, GekaNumo Beká a Dubo Kotari Beká isaghaururari, namondeda geka a dubo kotarikitako emo ya dadabarira. 11 Namondesasingako irise sasingu da geka, kotari, aitatamari ava use iriari. O oroko emo,genembo eteri. Ava sedo, namonde gen-embo da sari ava sise irera. Sasingu dakotari amo dotutuseri. 12 Kau namondesasingako irise edo ghusera, aminga ava,oroko namonde God da dangio mo, tumbajokáda garigo garigo eraera. Avata sifoamboda diti basari, nu namonde, dombuminonde minonde garera. Ainda beká mo:namonde oroko God itako kasama ariger-era avata, namondeda kasama tufakori, joinono iraeri. Avori, oroko mo, God nunamonde kasama e gogoghombuse irira.Kau daba ava, amboda namonde nu kasamae gogoghombarera.

13 Avori, geka etodaba evia irira. Tu-mondari, kaifa gigita use irari, a dubo bari,avata geka etodaba einda jokáda, teriagobeká mo, dubo bariri.

1414:1-25 Namonde God Tumonde Bainghuse,

Emingarera.1 Avori, dubo bari da emboro aminda

yari dae inini use, fakina e gogoghombevu!Aminguse, God da Asisi da joba a fak-ina mendeni uju use, ava bari dae fakinaevu! Joba eveva beká mo, ne ferovetaedo God da Geka isagha saetevu. Avasedo mokogo mo, ne ainda joba ava bari

dae sedo fakina aetevu. 2 Ainda susu mo:mave geka mendeni jo kasama ae irise,geka aimi seraira amo, nu geka sirureariGod nusuka ningiraira. Nu geka tinongusise, God da Asisi da fakinaimi geka jun-garida ava seraira. A nu evevari. AvataGod nusuka ningi kasama eraira, jo maveeniimi nunda geka tinongu ava nininguse,tuka bae eraira. 3 O God da feroveta,nu geka sirureari evetu genembo ningido,sonemba, fakina, a dubo jama ava buraera.Amo eveva bekári. 4Genembomave geka jokasama ae irise, geka aimi seraira amo, nutofo sonemberaira. O God da feroveta mo,nu evetu genembo isambu sonemberaira.5 Ne isambu geka mendeni jo kasama aeirise, geka aimi vironu saeteva, o aimi ba-nungaeteva amo, na ivuga aeteni. Amoevevari. Avata kotugo, ne isambu ferovetaaeteva amo, na ivuga beká ava aeteni.Ainda susu mo: mave God da Geka isaghaseraira amo, nu sonemba tomanako nato-fokenamuturaira. Avata genembo geka enijo kasama ae irise, geka aimi seraira amo, jonatofokena sonemba teriago mutae eraira.O nunda komana eni eredo, geka tinongusetira ava, jovereghari natofo ningareraamo, natofo sonembarira. 6 Nanda nanonamendi, kote givu! Na yama nemokenabuvudo, geka eniimi sirurono ningido,tuka jo bae areva amo, na aminguse nesonembarena, ai? Tefo. Na jo itako nesonembae arena. Avata kasama seka iju-gaono gi kasama areva, o God da Geka sekaafigaono kasama areva, o vironu sise den-goro indarena amo, sonemba bekári. 7Fekusembae fusiroro o sino sembae doruroro,mave dubo jo kasama ae arira. 8 O tavuyasaone? Tavuya duka sembae fusarira amo,mave jo tataya ari dae sedo simbugae arira.9 Kau daba aminga ava, ni geka tinongusise vironu saresa amo, ninda geka da tuka,mave jo kasama ae arira. Ninda geka tefobabarigaresa. 10 Endada geka nunda nundairira amo, digari ambari ekori. Geka resenaemo, isambu tukaghaeri. 11Avata genemboenii eredo, geka tinongu sirurari ningido,geka da tuka jo kasama ae arera amo, na-monde inono nunda gitofu da kaugo ar-era. Namonde minonde minonde geka seningari bunarera. Avata nu feroveta edo,God da Geka isagha sarira amo, namondenunda geka ningido, mino barera.

Page 284: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 14:12 281 1Co 14:2612 Ava kotise, na eminge resena. Ne

Asisi Kakara da joba a fakina kau enikau eni ava uju eraeva. A nu evevari.Avata joba mendeni mutari baresa amo,nisuka ninda jebugadae sedo, erefutira. Omendeni mutari baresa amo, budo aiminatofo isambu sonembaso dae sedo, erefu-tira. Ava sedo, joba rejoimi evetu genemboisambu sonemberaira ava bari dae sise, egosuse fakina evu!

13 Eminge sise resena: genembo mavegeka jo kasama ae irise, geka aimi vi-ronu seraira amo, eveva mo, nu gekajovereghedo, tuka isagha sari da fakinaábarago bari dae sise, banunguse iraeti.14 Ne eregoseva: Asisi Kakara sonembari,namonde geka jo kasama ae irise, gekaaimi sise banungarera amo, namondedaasisikena inonori. Avata jo namondedakotariimi banungae arera. 15 Ava sedo,na nangareni? Na emingarena. Umbueni, na geka tinongui sise nanda asisi-imi banungarena. Kotugo umbu eni, tofonanda geka aimi sise, nanda kotariimikotise banungarena. Umbu eni, nandaasisiimi yaru divarena, kotugo umbu eni,tofo nanda geka aimi, nanda kotariimi ko-tise yaru divarena. 16 Ainda beká mo:ni tumonde bainghuse, geka tinonguimisise God Afakena ‘aiyakoe’ saresa amo,ninda komana nange kasama edo, nindabanungari sonembuse, ‘Ai, bekári!+’ sari?Nu ninda banungari da tuka bunarira avasedo, nu ninda banungari jo sonembaearira. 17 Ni tumonde bainghe gogoghom-baresa tanojo. Avata ninda komana amindasonemba eni jo bae arira.

18 Na nasuka irise banunguse, God Afatumonde baingheraena amo, na umbu di-gari geka eni jo kasama ae irise, gekaaimi banungeraena. Na teria futo gekatinonguimi banungeraena. Ne jo na-mongo iraeri. 19 Avata God tumondebainghari dae sedo totorugarera amo, naemingari uju erena. Na geka tufatafako na-mondeda gekaimi saono, evetu genemboningi kasama edo ijuga a sonemba bareraamo, evevari. O na geka eni jo kasamaae irise, geka aimi vironu ghousa ambarisarena amo, evetu genembo jo sonembaearena. Ainda beká mo: ne nanda gekatinongu ningido, ainda tuka jo kasama ae

arera.20 Nanda nano namendi, erá sasingu da

kotari ava koteove! Geka bekári: sasingu joari eko ari dae sedo, manaka gayae eraera.Amo ari evevari. Nembarago aminguseiraetevu. Avata sasingu kotae kotae eraeraaminga ava, erá eove dae sise resena. Evetugenembo beká da kotari ava use irovo daeresena. 21 God da natofo Jusi embo gogoreedo God imboe etero aindae, God setirinunda Geka jokáda eminge gembero irira:“Bajari resira: ‘Na evetu genembo geka

tinongu seraera ava dirigaono,yama nanda natofo ava ijugaorogarera.

Na teana embo, geka nunda nunda ser-aera ava, mutono nemokena yareraavata,

nanda natofo nenda gogore amo jo doyaeirise, nanda geka jo ningae arera,’ ”

God da Geka aminge resira. 22 Avori,geka amo tege gido kasama aovo dae siseresena: gogore kakato a evetu genembomave God jo tumondae eraera, nange ojuedo dubo jovereghaetera aindae sise, Godamingusira. Eregoseva: geka tinongu sarimo, God da tano evetu genembo jo tumon-dae eraera aikenari. Ava sedo, ne geka enijo kasama ae irise, geka aimi, vironu sarevaamo, ne evetu genembomave jo tumondaeeraera, aindae areva. Avata God da gekaisagha sarera amo, God da natofo nendageka ningido, jebuga a fakina bareva.

23 O eni mo: ne isambu geka jo kasamaae irise, geka aimi tuturo edo vironusirurovo, genembo eni foa nunda gitidatere ningarira amo, nu eminge kotarira,“O ne isambu dagheteri!” 24-25 O neisambu feroveta edo God da Geka isaghasirurovo, genemboá foa teredo ningariraamo, nunda ari eko ava kotarira. Nu gekarea ningarira aimi, nunda dubo jokádarea jungeraira ava, isagha ari oju edotumo darido, God Afa tumonde bainghuseeminge sarira, “Geka bekári: God nemo-kena irira.”

14:26-40 God Tumonde Bainghari Dae Sedo,Durumuguse Esimbugareva.

26Ava sedo, nanda nano namendi, nandageka da tuka oroko isagha saononingareva.God tumonde bainghari dae sareva amo,ne emingareva! Genembo eni eredo, yaru

Page 285: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 14:27 282 1Co 15:5gatarira. A eni ijuga mutarira. A gen-embo eni, God da Geka seka ava isaghasarira. Kotugo genembo eni, geka eni jokasama ae irise, geka aimi vironu sarira.A eni, komana da geka ava joveregharinatofo ningarera. Ne rea areva amo,ne ekaresia+ isambu ava sonembari daesise, amingareva! 27 Avori, mave geka jokasama ae irise, geka aimi vironu sari daesimbugarira amo, ne emingareva! Evetugenembo etoto o etodaba avavaga, gekatinonguimi vironu saoro tano arira. Ajo isambu dabade tuturo edo, vironu saeareva. Eni geka se dadabari, kotugo eniimituturo arira. Amingareva! Avori, saorodadabari, genembo enii eredo, tinongugeka amo jovereghari ainda tuka isaghaari, natofo ningi kasama arera. 28 O nigeka tinonguimi vironu sari kotaresa amo,ni itatame garesa! Genembo eni nindageka jovereghari kato aminda irarira amo,ni geka tinongui vironu saresa. O nindageka jovereghari kato aminda tefo garesaamo, ni jo beka afigedo, geka tinonguimivironu sae aresa. Ni tofo dubo jokaimi,God kena banungaresa. 29 Feroveta etotoo etodaba eredo geka siruroro ningido,natofo isambu nenda geka ava ningi kotesimbugarera. 30 Avata feroveta eni gekasirurari ainda jokáda, feroveta eni amindaanumbirise, God numokena geka eni iju-gari itatamarira amo, nu emingarira. Nukaifa ururari, genembo giti tuturo arira,aimi nunda geka se dadabari gido aindaamboda, nu God da geka ningira ava, osasari natofo ningarera. 31 Aminguse, enise dotutururari, kotugo eni se doyarira.Amingareva amo, ne isambu God da Gekaseka ningi itatamedo, tofo tofo sise fak-ina bareva. 32-33 Eregoseva! God nu ujuerira, namonde durumugedo simbuguse,tumonde baingharera. Avori, ne kasamaaetevu: feroveta God da Geka sarira amo,nunda komana kaifa ururari geka se doyariamboda, nu eredo sarira. Nu beka kaifause durumugedo sirurari, ne ava kasamaaetevu. Erá aminge sirureoro nenda tu-monde bainghari ava soesa eove dae siseresena.

A geka eni mo, na evevetudae resena.God da ekaresia+ isambu nange eraera, kaudaba ava aovo dae resena. 34 Evevetu netumonde bainghuse, jo tirae areva. Ne erá

geka eni seove! Jusi embo da Agho Dariresira amo, geka beká resira:“Evevetu tumonde bainghuse, jo giti jighae

arera.”35Ne tumonde bainghuse, geka da beká avakasama ari dae uju arera amo, ne ambodaya kamboda nenda nuvumanede dabade seningarera. God tumonde bainghari daesedo totorugururoro, evevetu ere vironusarera amo, meka gariri.

36 Ne nangetiraimi nanda geka seraenajo ningae eraevu? Ne koteraeva, Godda Geka nesuka kasama ariá seraeva, ai?Ne nanda geka resena evia ningido, erágogore edo ighagha eóvo dae sise resena.37-38 Genembo mave nu tofo kotarira, “NaGod da ferovetari,’ o ‘Na God da joba budosaramana eveva eraena,’ aminge kotariraamo, nu kasama aeti. Na reta oroko erege-fena emo, Bajari da Agho Dariri. O nunanda geka evia jo ningae arira amo, eránunda geka ningeove!

39 Avori, nanda nano namendi, ferovetaedo God da Geka isagha sari da fakina avabari dae sedo, uju use fakina evu! Avatanenda mendeni geka eni jo kasama aeirise, geka aimi vironu sari dae sarera amo,ne erá buregeove dae resena. 40 Avori,tumonde bainghuse, ainda jokáda ne reaareva amo, durumugedo simbuguse areva.

1515:1-11 God Da Bino Eveva Mo: Keriso Am-

barida Ghe Jebuge Erorusira.1-2 Avori, nanda nano namendi, na God

da Bino Eveva vironu sedo ghusena, avasekago kotovo dae sise resena. Ava ningitumonduse, ainda fakinaimi ne fete sim-bugereva. A kotugo, God da Bino Evevaava tumonduse, bu jighi simbugareva amo,ainda fakinaimi jebugareva. (O ne jo tu-mondari da susu kasama e gogoghombaeareva amo, ne jo jebugae areva.) 3 Gekateria beká nane tofo mandi giti ningikasama edo, nemokena seteno niningu-seva ava, God da Geka jokáda gemberoirira amo, eviri: Keriso nu namondedaari ekokodae sedo ambududurusira. 4 Akotugo, nunda Geka jokáda, eminge gem-bero irira: ne Keriso budo era furugetero,God Afa setiri sifo etodaba naká ainda am-boda, nu ambarida ghe jebugedo erorusira.5Amingedo, nu giti Peter kena isagha etiri

Page 286: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 15:6 283 1Co 15:25gosusira. Ainda amboda, nunda ambojimbi beká 12 gategusira, aikena isaghaetiri gosuseri. 6 Ainda amboda, Bajari danatofo 500 aminga ava totorugedo irero,nu nemokena isagha etiri gosuseri. Evetugenembo 500 resena emo, mendeni sirivouseri. O teriagomo, ne oroko irera. 7Avori,evetu genembo 500 aimi nu gosuseri. Sifoeninda, nunda namendi James kena is-agha etiri gosusira. Kotugo ainda amboda,nunda aghi kakato isambukena isagha etirigosuseri.

8 Amboda beká mo, namokena isaghaetiri gosuseni. Amo kau, evetu sasingufufudo eria ambo nembo fumbudo doy-eraira aminga ava, namokena isagha usira.9 Ava sedo, namo ambo nembori. NaneGod da ekaresiakena isoro useni. Aindaesedo, na jo nunda aghi kato ae aeteni.10 Avata God joka edo na gategetiri, nundaaghi eraena. A nunda sonemba namokenafutusira amo, na jo budo kotae kotae aeri.Na nunda sonemba aimi budo, saramana egogoghomberaena. Aghi kakato mendenijo namongo iraeri. Na saramana begogoeraena. Avata na jo tofo nanda fakinaimisaramana ae eraena. Na God da fakina aimisaramana eraena. 11Ava sedo, na uju erenaamo, namane aghi kakato ava, teria futo jokotae areva. Nane iseni, ai mave nemokenaisi, ava kotae aovo dae resena. Namaneisambu Geka a Bino setena, daba evia vi-ronu seraera. A ne ainda Bino ningidotumonderaeva. Ava sedo, mave giti iraBino sisira ava, kotae aovo dae sise resena.

15:12-34 Namonde Ambarida Ghe JebugeErarera.

12 Keriso ambarida ghe jebuge erorusiraainda bino ava, nemokena sedo ghuseri.Ava nangetiraimi nenda mendeni, na-monde jo ambarida ghe jebuge erae ariáseraeri? Aminge tumondareva amo, kotarisembaeri. 13 Ne aminge kotareva amo,inono, Keriso nu jo ambarida ghe jebugeerae ari ava, sari da kaugori. 14 AvataKeriso jo ambarida ghe jebuge erae aetiraamo, namanenda vironu jo beká ae aeti, anenda tumondari jo beká irae aeti. 15Avataamo kitakori. Teriago mo: ne amingesareva amo, inono, namane Keriso da Binosise, God da javoda gungubo sari da kau-gori. Ainda beká mo: namane eminge sedoghuseri, “God setiri, Keriso ambarida ghe

jebugedo erorusira.” Avata evetu genembojo ambarida ghe jebuge erae ari ava gekabeká iraetira amo, namane Keriso da Bino,nu ambarida ghe jebuge erariá sise, gun-gubo saeteri. 16 Ainda beká mo: ambariembo jo ambarida ghedo jebuge erae arera,aminge sareva amo, inono, Keriso barago,nu jo jebuge erae ariá sise, sareva. 17 AKeriso jo jebuge erae aetira amo, nendatumondari jo beká irae aeti, a nenda ariekoko da fakinaimi, ne sirivo use iraetevu.Aminguse, ne jebuga evovodae irari ava jobae aetevu. 18 A kotugo, Keriso da natofogiti sirivo usera amo, ne nenda ari ekokojokáda ambudo, jebuga evovodae irari avakosasaghaeteri. 19Namonde enda da guguaa kotari isambu, Keriso dae sedo ighaghaedo dotutuseri. Ava sedo, namonde Kerisotumonduse ambudo, jebuga evovodae irariava kosasaghaetera amo, namonde makasibeká ava aeteri. Ainda beká mo: roeraeveva eminda dotutuseri. Avata roeraeveva eni amboda jo bae aeteri.

20 Avata geka beká mo eviri. God setiriKeriso giti ambarida ghe jebuge erorusira.Ava sedo, namonde kasama erera: ambodaGod sari namonde barago, ambarida ghejebuge erarera. 21 Ne eregoseva: gen-embo eni javo Adam, nu ari eko use, em-boro afigetiri Ambari evetu genembo isam-bukena sirorusira. Kau daba aminga ava,genembo eni javo Keriso, ambarida ghejebuge erorusira da fakina aimi, evetu gen-embo isambu ambarida ghe jebuge erari daemboro ava nune afigusira. 22 Namondeisambu Adam da vekari. Ava sedo, Adamdara usira aindae sedo, namonde isasambuamburaera. Kau daba aminga ava, maveKeriso tumondedo nemonde tatarera amo,ne isambu amboda ambarida ghe jebugedoerarera. 23 Namonde isasambu ambaridaghe jebuge erarera. Avata erari mo, na-monde jo isambu dabade jebuge erae ar-era. Giti beká mo, Keriso jebuge erorusira.Keriso da amboda, nunda natofo isambu,nunda jovereghe furari da sifo aminda, neambarida ghe jebugedo erarera. 24 Aindaamboda, utu enda dadabarira. Sifo aminda,Keriso nu evetu genembo, sukaru, a ga-vana isambu nenda fakina de bejedo, nunebarira. Budo, fakina isambu God Afakenamutari barira. 25 Amboda God Afakenamutari barira da tuka mo: Keriso nu utua enda kaifa ururari, God nunda gitofu

Page 287: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 15:26 284 1Co 15:44isambu dedo sosighi edo, Keriso da ataduruda fitari Keriso atai fati fetarira. Ataifati fefetuse, nu roera isambu God Afakenamutari budo, God Afa utu, enda, a roeraisambu nune kaifa arira. 26 God da gitofuresena emo, ambo nembo, asuki beká mo,Ambariri. Nu amboda beká Ambari dafakina ava de bejarira. 27Avori, GoddaGekaeminge resira:“God roera isasambu, nunda ata duruda

fifitusira,”God da Geka aminge resira. Avata ‘roeraisasambu’ resira amo, jo God dae saeri.Amo isagha bekári. Ainda bekámo: God nususuri. Nune roera isasambu Keriso da ataduruda fitari, atai fati fefetuse kaifa arira.28 Avori, Keriso roera isasambu budo kaifause, nu tofo numoá fitari vosari, God Afavitido roera isasambunune kaifa use, aindaBajari nune arira.

29 Avori, ne eregoseva: evetu genembomendeni, ambari embodae bafataito er-aera. Avata ambari embo amboda jo am-barida ghe jebugedo erae aetera amo, ne joamingae aeteri. Amo, susu tefo bafataitoaeteri. 30O geka enimo: tofo namoá kotise,sari dae erena. Na sifo ghousa daoro am-bono dae kotise, evetu genembo manakagayeraera. Avata Keriso jo ambarida ghejebuge erae aetira amo, na jo goroto enimutono gido, namo dari daemanaka gayaeaeteri. 31 Nanda nano namendi, na gekabeká resena. Nenda tumondari gido, naivuga use nendae sakai sise resena. Ko-tugo nenda tumondari a nanda ivuga dasusu mo, Iesu Keriso namondeda Bajariri.Avori, amo geka bekári. Kotugo gekaébarago geka bekári. Ambari amo nandakarona edo, sifo inononda na unumberaira.32 Ambari embo jo ambarida ghe jebugeerae aetera amo, na redae Iesu dae sedodoyono, na bu koto edo, sino fuka da jokádafugoro na gambu mindaeti? Na amin-gaetena amo, eveva eni baeteni? Kote givu!Ambari embo amboda jebuge erarera amo,na eveva tambarena. O jo erae arera amo,na susu tefo ambarena, gombuda eveva enitefori. O eni mo: ambari embo jo ambaridaghe jebugedo erae aetera amo, namondeeminge sise saeteri, “Namondeda ambarisifo erebunera; ava sedo fuvu, namondeuvu bayau rise, umo gamo edo, sifode am-boro dadabare!” aminge sedo, namondeaminguse iraeteri. 33 Avata gungubo amoerá tumondeove! Mave, ambari embo jo

ambarida ghe jebuge erae ariá sarira amo,nunda geka erá tumondeove!

Eminge seoro ningiraeva, “Evetu gen-embo eveva aimi kokomana sembae tam-budo, ainde dabade umo gamo eraera amo,nembarago sembae eraera.” Ava sedo,mave geka setena ava sarira amo, nundageka erá tumondedo, ainde dabade umouse deingheove! 34 Diti fangevu! Sekagodubo jovereghedo, nenda ari ekoko dodoari eveva aovo dae resena. A eni mo:meka gaovo dae sise, eminge resena. Gekabekári, ne mendeni God da kau mavegaa nunda fakina kau mavega ava, jo itakokasama edo tumondae ireva.

15:35-58 Namonde Ambarida Ghe JebugeEroruse, Tamo Seka Barera.

35 O nenda mendeni eminge sarera,“Ambari embo nange jebuge erareri?Tamo kau mavega ava bareri? Ambariembo mo, tamo tefo ágido, jo ambaridaghe jebuge erae arera,” aminge sarera amo,36 ne kotari tefori. Ijugaboro fitari daeerena. Ni veka govaresa amo, nu gari kaueni vitarira. Veka da anoso betise, batunoeveva kosughe vitarira. 37Ni farava veka orejo govaresa amo, jo veka amboda batunoedo vitarira, amingo iraeri. Veka govaresaamo, kitakori. O batuno edo vitarira amo,teria a garigo bekári. 38 Veka kau eni enibatuno edo vitarira amo, nunda kau Goduju etiri futusira, ava vitarira. 39 Kau dabaaminga ava, God nu evetu genembo, sinofuka, rika, a oka nenda tamo kau eni kaueni futusira. Evetu genembo da tamo kaueni, sino fuka da tamo kau eni, rika da tamokau eni, a oka da tamo kau eniri. 40 Roerautuda irira a roera endada irira, ava kotegivu! Roera utuda irira, ainda duro kaueni irira. A roera endada irira, ainda durobarago kau eni irira. 41 Iji da gari eveva kaueni irira, inua da gari eveva kau eni irira, adamana da gari eveva kau eni irira. Kotugodamana barago gari eveva jo kau dabakoiraeri, nunda nundari.

42Ambari embo ambarida ghe jebuge er-ari da sifo, kau emingori. Namonde endadairise, ambeoro furugeraera amo, tamo betedadaberaira. Avata tamo sifo amboda, am-barida ghe jebuge eredo, evovodae irarira.43 Tamo enda eminda furugeraera amo,gari eveva a fakina eni tefori. Avata tamoamboda, ambarida ghe jebuge erarira amo,gari evevago a fakinaghaeri. 44 Tamo enda

Page 288: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 15:45 285 1Co 16:3eminda furugeraera amo, fisi vanembori.Sifo amboda ambarida ghe jebuge erariraamo, asisi da tamo ava erarira. Amo, na-monde kasama erera: fisi da tamo irira avasedo, asisi da tamo barago irira. 45 Aindaesedo, God da Geka eminge gembero irira:“Genembo giti beká javo Adam, God etiri

nu siroredo genembo usira.O genembo eni, Adam da vasa bari dae

sedo fusira amo, nu nunda Asisiimijebuga beká ava muturaira.”

46 Asisi da jebuga muturaira, resena emo,jo giti furae eraira. Enda da jebuga gitifoa gheraira, a asisi da jebuga ambodafoa gheraira. 47 Genembo javo Adamgiti sirorusira amo, nu endaimi etiri endaeminda sirorusira. Genembo ambodasirorusira amo, nu utuda ghe vose fusira.48 Evetu genembo fisi da uju kotise, endadairise ambeoro tamo beteraira amo, ne kau,nembua Adam giti beká sirorusira, aindakaugori. O evetu genembo, God utudairira ainda uju ava kotise, nunda natofoedo irera amo ne kau, nenda Koro am-boda utuda ghe vose fira sirorusira, aindakaugori. 49 Oroko namonde, Adam gitiendada sirorusira, ainda tamoda kaugo avaasugedo irera. Kau daba aminga ava, Gen-embo utuda ghe vose fusira ainda tamo dakaugo ava, namonde amboda asugedo irar-era. 50 Nanda nano namendi, nanda gekada tuka mo eviri: namondeda tamo endaeminda irira aimi, jo viti ya utu amindaGod da dombuda fetae arira. Amo, tamofisi, ororo, a etu, isambu bete dadabarira,jo God da dombuda evovodae irae arira.

51 Kote givu! Geka jungarida ava, afi-gaono ningovo dae sise resena. Namondejo isambu ambae arera. Avata namondedatamo jovereghedo kau eni arira. 52 Tamojovereghe kau eni arira amo, kau biriatarigharigo arira o diti farigharigo arira.Aminguse, ainda jokáda, namonde isambunamondeda tamo manai kosughe dodo,tamo seka asugarera. Amo eminge siro-rarira. Amboda beká, God sari tavuyafusoro duka ururarira amo, ambari embone ambarida ghe jebuge eredo, tamoseka asugarera. Amingururoro, namondebarago, sifo aminda endada irarera amo,namonde tamo manai kosughe dodo, tamoseka ava asugarera. 53 Enda da tamo iriraemo, bete dadabarira. O asisi da tamoevovodae irari, ava bu asugarera. Amo kau

oriro arigarera. Enda eminda, namondeamburaera. Avata utu aminda irari daesedo, namonde tamo seka asugedo evovo-dae irarera. 54 Avori, sifo aminda, na-monde enda da tamo kosughe fiti dodo,asisi da tamo ava asugarera, a ambari datamo kosughe fiti dodo, jebuga da tamo avaasugarera. Amingaoro, God da Geka eviabeká arira.“Ambari, na nimokena resena. Ninda fak-

ina redari? Bajari nimokena isorouse, ninda fakina de bejedo atai fatifefetusira.

55 Ninda fakina dadabusira, a ninda memaava, namane sekago jo itatamae ar-era.”

56 Ainda beká mo: namonde Agho Daribejise, Ari Eko da fakina itatameraera. Akotugo, ari ekoko eraera aindae sedo, Godsetiri ambududuruse, Ambari da fakina avaitatameraera. 57 Avata namondeda BajariIesu Keriso da ambariimi, God nune Am-bari a Ari Eko da fakina ava de bejisira.Avo gido, namonde God Afakena ‘aiyakoe’saore!

58 Avori, nanda nano namendi, fakinaedo durumuguse, ata fete simbugareva.Bajari da saramana use irareva. Ainda bekámo: ne kasama ereva: ne rejo Bajaridaesedo areva amo, beká sirorarira.

1616:1-4 Tumondari+ Embo Reighi Corinth

Aminda, Nenda Kokomana Sonembari Dae Sis-eri.

1 Geka eni sari dae erena. God danatofo Frovensi Judia aminda irera, avasonembaovo dae sedo, geka sari dae er-ena. Ekaresia+ Frovensi Galesia amindairera aikena rea sisena, kau daba amingaava, na nemokena sari dae erena. 2 Judiaembo sonembari dae sedo, ne isambu FuraTomanako evia inono, moni fitido ghareva.Ni fura eninda, moni digari baresa, o nindavareda roera digari safufu arira amo, di-gari fitaresa, o itako baresa amo, itakoava fitaresa. Kotugo amo, jo doyari dakaugo iraeri. Ne isasambu, fura evia in-ono fitido ghareva. Aminguse, fakina edofitovo dadabari na aminda ya buvarenaamo, ne sekago moni bari dae sedo joatai fetae areva. 3 Avori, na ya buvono,gegenembo ningiava gategareva amo, diri-gaono moni nene budo Jerusalem yarera.Kotugo, ne kau mavega ava kasama aoro

Page 289: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Co 16:4 286 1Co 16:24dae sedo, reta gembudo mutono monighaedabade bu yarera. 4 Sifo aminda, na tofomandi Jerusalem yari dae kotarena amo,namonde dabade yarera.

16:5-24 Paul Nunda Geka Sido Fira, TanoEdo Dotutusira.

5 Na giti Frovensi Masedonia sembiyama, aminda ghedo amboda nemokenaya buvarena. 6 Na erekotena, na itakoghousago nemokena irarena. Amo, naborija da sifoda nemokena itako ghousagoirono, na sonembedo dirigaovo, na reighieninda yarena tanojo. 7 Na nemokena yanamonde sifo tufako irari imboe erena. Avasedo, Bajari ‘avori’ sarira amo, na namondeghousago iraeteni. 8-9Nanda gitofu a Bajarida gitofu mendeni reighi Efesas emindairera, avata Bajari nandae sedo saramanada emboro eveva eni ava afigetiri irira.Ava sedo, na ekaresia+ sonembari dae sedo,reighi Efesas eminda saramana ururono,Jarige Yari da Kirumo+ foa buvari gido,fura 7 ava kaifa use, Pentecost eminda edoyarena.

10 Timothy nu kau nane eraena ava use,Bajari da saramana use irira. Ava sedo,nu ya nemokena buvarira amo, nati jokádedo bu kaifa use tavo areva. 11 Nundageka erá imboe use, kotae eóvo dae re-sena. Nu sonembedo dirigaovo, dubo jam-aghae jovereghe namokena furaeti. Aindabeká mo: nu namondeda nano namendimendeninde dabade furarera, ava kaifa useirena. 12 Avori, Apollos da geka resena.Nu nano namendi mendeninde dabade,nemokena yaoro dae siseni. Avata Apolloserekotira amo, nu jo oroko aminda yarida kaugo iraeri, ava erekotira. O gorototambarira amo, ya buvari gareva.

13 Bajari tumonduse, nenda tumondariava kaifa e gogoghombuse, fete simbuguseirivu! Fakina use tumo fainghevu, erá ojueove! 14 Saramana rea ari sareva amo,ne tofo tofo dubo ruruse, saramana useirareva!

15 Stephanas nunda natofode, nenda kikiava ne ningi kasama ereva. Amo, neFrovensi Akeia aminda, giti beká Bajaritumondedo, oroko dubo joká isambuimifutuse, God da natofo sonembuse irera.Avori, nandananonamendi, nanda benunumo eviri: 16 Stephanas resena emo, nundasonemba kakato a kotugo evetu genembomendeni mave numongo ava edo, God da

natofo sonemberaera, ainda geka a ijugaava ningido, nenda amboda amboda useirareva.

17 Stephanas a Fortunatus nemondeAchaicus de dabade, fera eminda bu-vudo, na sonembetero tamo feghetiriivuga erena. Ne soka ireva. Ava sedo,nenda vasa budo na sonembetero tamofeghusira. 18 Gegenembo resena emo,nene bouvu itatameraeva ava, osa seterona nininguseni. Ava sedo, nembaragogegenembo ainda sonembadae, aiyakoesise ivuga aetevu. Gegenembo kau evivigakakara use, nenda geka ava ningovo daeresena.

19 Iesu tumondari+ embo isambuFrovensi Asia eminda irera ai, ne ategi bekáava erera. Yari budo givu! Aquila noaroPriscilla ghae, ne isambu Bajari da javodaategi erera. A kotugo, ekaresia+ Aquilanoaroghae da kamboda totorugeraeraaimi, isambu ne ategi erera. 20Nenda nanonamendi isambu eminda irera aimi, neategi erera. Nenda nano namendi kakarause, nati joká doruse muno areva! Yaribudo givu!

21 Avori, na Paul, nane ne ategi erena.Ategi emo oroko na eminda tuturo edo,tofo nanda ungoi eregefena. Yari budogivu!

22 Mave Bajari jo dubo bae arira amo, nanundae simbora erena, God da bouvu avabare dae.

Namanenda Bajari, ni nange furaetesi!23 Bajari Iesu da sonemba nemokena

irare! 24 Kotugo ne Iesu Keriso de dabadetatedo ireva, ne isambukena eminge re-sena: nanda dubo bari nemokena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 290: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 1:1 287 2Co 1:11

Paul Nunda Reta Amboda,Corinth Embokena Gefusira,Amo Eviri.Paul nunda reta gitida Corinth embo-

kena gembudo, Efesas ghedo ira, FrovensiMasedonia aminda irise ghaeko eni dad-abetiri, avose, ghaeko 56 ainda jokáda, Paulnu reta evia gefusira. Evetu genembomendeni nunda reta gitida gefusira, aindageka a benunu ningido amingusera aindae,nu ivuga use aiyakoe sisira. Ainda am-boda, Corinth embo nange Jerusalem daekaresia+ sonembaetera ainda emboro ava,Paul ijugusira. Tano use, evetu genembomendeni Corinth aminda, Paul da gekaimboe usera aindae, nu dubo mema etirighoghora sisira.

Paul Nunda Reta Amboda Corinth Embo-kena Gefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-11 Paul natofo ategi use, geka tuturousira.

1:12–7:16 Paul dengoro induduse, AsisiKakara da jebuga ainda geka mendenimendeni sisira.

8:1–9:15 Paul, moni dabade fitidoJerusalem embo sonembaoro dae sedo,gembudo sisira.

10:1–13:10 Nunda geka ningido tumon-daoro dae sedo, Paul nunda irari, a BajariIesu nu nange aghi usira, aindae osa sisira.

13:11-14 Paul geka se tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Na Paul,

Iesu Keriso da aghi kato aono dae sedo, Godnunda uju ava use, na gategusira. Na na-mondeda namendi Timothy ghae, ne ategibeká ava erera. Ne reighi Corinth amindaGod da natofo edo ireva, a God da natofoisambu Frovensi Akeia aminda ireva ava,namane nangae ne ategi beká ava erera.Yari budo givu!

2 Namondeda God Afa a Bajari IesuKeriso, nengae sonemba a dubo jama mu-toro baove!

1:3-11 GodNuNamondeda Sonemba Katori.3 Namondeda Bajari Iesu Keriso da God

a nunda Afakena, aiyakoe sise irarera. Afaresena emo, nu joka ari katori. Sonembaisambu numokena ghe foa gheraira. Avasedo, numokena aiyakoe sise irarera. 4 Nunamondeda dara a dubo vevera ainda

jokáda, namonde sonembuse dubo jamamuturaira. Nu amingeraira da tuka enimo:namondenunda sonemba budo, evetu gen-embo mendeni ava sonembuse dubo jamamutaeteri. Evetu genembo mendenikenadara sirorarira, o dubo mema itatamar-era ava sonembuse, dubo jama mutae-teri. Amo, namonde sonemba God kenabudo tamo feghari, sonemba daba aimi,natofo mendeni sonembarera. 5 Avori,namonde Keriso da natofo edo, mema abouvu Keriso fufuse itatamusira ava, na-monde barago fufuse itatameraera. Kaudaba aminga ava, Keriso da natofo use,namonde sonemba God kena ruruse irera.6-7 Avori, namane mema a bouvu fufuseitatameraera amo, nene sonemba a dubojama baovo dae sedo, amingeraera. O Godnamane sonembuse, dubo jama muturairaamo, nu jo namane vanembo sonembaridae sedo amingae eraira. Nu, nembaragosonemba baovo dae sedo, amingeraira. Na-mane mema a bouvu fufuse itatameraeraava, nembarago sonemba ruruse, nama-nenda bouvu fufuse, fakina edo durumu-gaovo dae sedo, God sonemba a dubojama muturaira. Namane kasama erera,kau ne namanenda bouvu a mema fufuseireva aminga ava, namane sonemba reaGod kena buraera, ne kau daba ava ruruseireva. Ava kasama use, tumonderera, nefakina edo fetareva. 8 Geka evia kasamaaovo dae resera. Namane nangaekenadara a dubo mema Frovensi Asia amindasiroretiri tafusera, ava kasama aovo daeresena. Dara amo teria beká ava sirore-tiri gido, namane, “Avose, ambarera, je-bugari da goroto eni tefori,” ava kotiseri.9 Namane ambariá kotiseri. Avata amo,namanenda evevadae sirorusira. Aindabeká mo: namane tuturo edo, totofo na-manenda kasama a fakina ava ighagha edo,God da fakina avanembo tumonduse iriari.God resena eimi, nune seari evetu gen-embo ambarida ghe jebugeraera. Nundafakina ava tumondaoro dae sedo, bouvu amema teria beká ava, namane nangaekenasirorusira. 10 Namane nangae sandi daoroambaetera avata numoá tumondero, nunesonembetiri namane jejebuguseri, a nunesekago sonembari jebugarera. A kotugo,nu amboda namane sonembuse irarira, avatumonduse gigiterera. 11 Amo, nu namanenangae nange sonembaetira aindae, ba-nunguse irovo, nu namane sonembarira.God nu, nenda benunu digari namanendae

Page 291: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 1:12 288 2Co 2:4seraeva, ava ningido, namane sonemburu-rari jebugaoro gido, evetu genembo digaribeka fainghedo nundae aiyakoe sarera!

1:12–2:4 Paul Nemokena Jo Yae Ireira, AindaSusu Mo Eviri.

12 Namane nangae roera dabako eindaeivuga use, totofo sakai sise irera, amoeviri. God sonemburureari, namane dubojokáda itatameraera, namane enda emindairise a deinghuse, ari bekáda bekáda usea geka bekáda bekáda sise irá gheraera.A namane nemokena irise kau daba avaedo ghuseri. Amo, jo evetu genembo dadubo kotariimi aeri. Amo, namane Godda sonembaimi edo ghuseri. 13-14 Oroko,ne rea tege kasama aovo inono aetira,avanembo nemokena eregefera. Orokonenda kasama kitakori. Avata na ne tu-monduse erekotena, amboda ne namanekasama e gogoghombareva. Oroko nenamane garigo garigo ereva. Avata, nagigiterena, Bajari Iesu da Sifo aminda, nenamanendae ivuga use sakai sareva. Kaunamane nendae sise ivuga use sakai sar-era aminga ava, ne namanendae ivuga usesakai sareva.

15 Na geka ava kote gogoghombuse, nagiti emboroda deinghudo ise, ya nemokenabuvari dae kotiseni. Umbu etoto naká,nemokena ya teredo, esimbugari mutonobudo ivuga aovo dae kotiseni. 16 Umbuetoto naká resena da tuka mo eviri. NaFrovensi Masedonia aminda ise, ya terenemo gari dae kotiseni. A kotugo, beinejovereghe foa Frovensi Judia aminda sembiyari dae use, na sekago aminda teredo,nenda sonemba budo ya Judia buvaetena,ava kotiseni. 17 Na aminge kotisena avata,na jo yae irena. Avata erá aindae sedo,eminge seove, “Paul nu dubo bunedoumbu eni ‘Ai, yarena,’ sedo, amboda ‘Tefo,irarena,’ resira.” ava erá seove! Evetu gen-embo fisi da uju use irera aimi, ne aminger-aera. Avata na jo avavaga ae eraena. 18Godgeka beká seraira, ainda javoda nemokenaresena, na sifo ghousa evia, rea ari daekoteraena ava, nane eraena. Ava sedo, nasusudae fefetuseni. 19 Ne kasama ereva:namane Silas a, Timothy de dabade nemo-kena era, God da Mandi Iesu Keriso daBino, ava vironu siseri. Iesu resena emo,nu jo gofari iraeri. Nunda geka mo, gekabeká vanembori. Ava sedo, nunda bekagajari amo, jo ighagha ae arira, nu isambu

ava arira. 20 A kotugo, God da beka ga-jari namonde evetu genembokena futusiraamo, isambu Iesu da tamonda isagha etiribeká usira. Aindae sedo, namonde Iesude dabade tatedo, God tumonde bainghuseeminge seraera, “Arie, God! Duro nimo-kena irare! Ai, bekári!+”

21 God nu tofo namonde aghi edo, nundafakina mutiri namonde Keriso da natofoedo irera. God nu tofo mandi evia ijugiri,kasama edo itatamudo refera: namondeKeriso da jebuga anakora budo irera. 22 Akotugo, nu namonde nunda tofodae ru-rusira, ava ijugari dae sedo, nunda tanonamondeda tamonda fitiri sefusira. Tanoresena emo, nunda Asisidae resena. Nundaesimbugari a jebuga namonde amboda bar-era, ava kasama aoro dae sedo, nunda AsisiKakara namondekena mutiri ruruseri.

23 Avori, na God da dombuda, emingeresena. Na giti javi e nemokena yari daeuseni. Avata dodo fefetusena ainda bekámo eviri. Erama nenda irari sembae avagido, geka fakara seóno mema eove daesise, na reighi Corinth aminda jo yae useni.24Na kasama erena: ne geka beká tumondegogoghombereva. Ava sedo, ne rejo avatumondaeteva aindae, na jo gembae erena.Na reta evia eregefena ainda susu mo: netotofo ivuga aovo dae sedo eregefena.

21 Na aindae sedo kotiseni: na jo sekago

ya nenda dombuda fetedo, ghoghora saonodubo mema ae areva. 2 Ainda beká mo:na ya geka fakara saono, bate dombu usedubo mema use irareva amo, namonde joamboda anumbedo, tofo tofo fakina futuseumo gamo ae arera, ne dubo mema useirareva ava sedo. 3Na geka daba ava kotise,aindae sedo nanda reta gitida gefuseni. Naamingusena da beká mo: na ivuga arenaamo, ne ivuga areva. Na ya namondedombu dabade arera, ainda sifo aminda,namonde dabade ivuga aeteri. Jo dubomema ae aeteri. Na ya nemokena buvudo,geka fakara saono dubo mema areva amo,na maveghae ivuga areni? Ava kotise, nageka fakara ava, retada gefuseni. 4Avata najo dubo mema aovo dae sedo, reta gembaeuseni. Na tofo dubo mema mindafu avatafuse, sorara use jivughae gefuseni. Na nedubo bu gogoghomberaena ava, ijugaonokasama aovo dae sedo, reta amo gefuseni.

Page 292: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 2:5 289 2Co 3:22:5-11 Paul, Genembo Eniimi DaraUsira Ava

Kote Doyoro Dae Sedo, Gefusira.5 Genembo eni dara usira aindae reta

gitida gefusena amo, nu dara namokena joaeri. Nunda dara nemokena etiri, aindabouvu nenda mendeni, o saone, ne isambufufusevu. Avata emo, jo saono teria ari daejo sae erena. 6 Avori, ne genembo amo gi-gagairego eovo, nu dubo mema itatamedoghusira. Amo avori, etevo inono etira.7 Ava sedo, erá eóvo dubo mema teria futouse, ambeure dae sise, nunda ari eko amokote doyaetevu. Nunda ari eko kote dodo,fakina futururuvu jebugare! 8 Na nemo-kena eminge benunu resena: nenda dubobari ava ijugururovo itatamarira.

9 Na reta gefusena da susu eni mo eviri.Na nenda tumondari namokena ava deregari dae sedo aminguseni. Na evia kasamaari dae uju useni: ne nanda geka ningidoamingeraeva, ai tefo? Ava kasama ari daeuju use, reta gefuseni.

10 Eregoseva: ne mave da ari ekoko kotedoyareva amo, nambarago genembo dabaainda ari ekoko kote doyarena. Jo nanenunda ari eko kote doyari da kaugo iraeritano. Avata na nunda ari eko kote dotu-tusena amo, na Keriso da dombuda irise,nenda eveva kotise, aminguseni. 11 EráSatan foama namondeda jokáda teredo,namonde dereure dae sise, na aminguseni.Ainda beká mo: Satan goroto ningiamindafoama namonde dereraira ava, anakora gikasama useri.

2:12-13 Paul Reighi Troas Dotutusira DaBeká Mo Eviri.

12 Na Keriso da Bino Eveva ava, vironusari dae sedo reighi Troes aminda isenaamo, Bajari na sonembiri, namokena vi-ronu sari da emboro eveva ava afigusira.13 Avata nanda namendi Titus, aminda jotambae useni. Ava sedo, na kotari teriafuto use, saga jo fainghaeri. Amingedo,na Troes embo ategi edo, Troes dodo enaFrovensi Masedonia aminda buvurutuseni.

2:14-17 Keriso Nunda Gitofu Ava De AtaiFati Fefetusira Ainda Fakinaimi, NamondeFetarera.

14 Avata kotugo, na God kena aiyakoeresena. Ainda beká mo: nu Keriso dajavo jighari erare dae sedo, namane buKeriso de dabade tatedo, Keriso nundagitofu ava de atai fati fefetusira aindafakinaimi, sonemburureari namane sifo

ghousa gitofu de atai fati feteraera. Akotugo, God sonemburureari, namane Iesuda Bino ava vironu seoro ivegedo irureari,evetu genembo isambu ningido kasama er-aera. Kau yaurai masa o muno bu ivegedoya gheraira aminga ava, namane Iesu dabino ava, bu ya seoro ivege ya gheraira.15-16 Eregoseva: evetu genembo mave Godda Geka ighagha use ambari dae ereraaikena, namanenda vironu mo, kau masada kaugo ava use irira. Mave fumbariraamo, ambarira. Evetu genembo mave Godda Geka ningido, jebuga evovodae irari avabarera aikena, namanenda vironu mo, kaumuno evevago ava use irira. Mave fum-barira amo, jebugarira. Ava sedo, vironusari emo, saramana bouvugori. Jo feghakoiraeri. 17 Namane vironu seraera aindabeká mo: God namane, Keriso da aghi aorodae sedo gategusira. Ava kotise, namaneIesu da javoda a God da dombuda saramanause, geka bekáda bekáda seraera. O evetugenembo mendeni mo, jo namane eraeraamingo iraeri. Nemo moni bari dae kotise,God da Geka kotae kotae sise saramanaeraera.

33:1-18 Agho Dari Da Duro Jo Teria Iraeri,

Jebuga Da Durova Teriagori.1 Avata na jo aminge gefuse, totofo na-

manendae sakai sari dae sedo, gembaeri.Ava erá koteove! Ijuga kakato mendenitotofo sakai sari dae sedo, eminguseri.Ne benunu setero, Iesu tumondari+ embomendeni ainda babojegari, ijuga kakatoresena, nendae sakai sise retada gefuseri.Gembu mutero, budo era ijugetero tegegido, ne tumondusevu. Avata namaneredae amingareri? Namane reta avavaga jomavekena benunu se, saoro gembumutorobu ya ijugaoro gae areva, o nemokena jobenunu se, saoro gembu mutovo ekaresia+mendenikena bu yae arera. Ainda bekámo:namane mavejo ava, ne anakora kasamausevu. 2Ne totofo nemoá namanenda sakaisari da reta da kaugori. Namane era nemo-kena vironu setero ningi tumondedo, dubojovereghusevu. Aminguse, ne kau nama-nenda sakai sari da reta da kaugo edo, nenamanenda dubo jokáda ireva. A kotugo,ne kau namanenda sakai sari da reta aindakaugo use, nenda irari a nenda saramana

Page 293: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 3:3 290 2Co 3:14-16da aito ava ijugeovo natofo tomanako fugegido, namanenda saramana da aito kasamaeraera. 3 Ijuga kakato setena amo, nendareta ava evetu genemboimi gefuseri. O nekau namanenda reta da kaugo edo irevasetena amo, jo evetu genemboi gembumu-taeri. Amo, Keriso nune ne budo esim-bugetiri, reta eveva ainda kaugo edo ireva.A nu jo, evetu genembo eraera ava use,susufi ongoda fatido ghamana tamondagembaeri. Nu God jebuga irira, aindaAsisiimi jebuga evovodae irari ava, nendadubo joká aminda gefusira. Amingetiri,ne nunda natofo usevu. Etevo, evetu gen-embo isambu kasama erera: namane jonamanenda fakinaimi saramana ae useri.Keriso namane gateguse, nunda fakinamu-tiri aimi budo, namane saramana useri.

4 Namane Keriso de tatedo, God da fak-ina tumonduse tumo fainghedo, geka avagefuseri. 5 Namane jo namanenda fakinatumonduse, saramana aoro nenda dubojokáda beká siroraeri. Namanenda fakinajo inono irae bekári. Namane God da fak-inaimi, vironu setero ningi tumondetevo,jebuga nenda dubo jokáda sirorusira. 6Godevetu genembo sonembari dae sedo, em-boro+ seka afigusira. Nune setiri namaneemboro+ seka ainda aghi kakato useri. Akotugo, emboro+ seka ya God kena buvorodae sedo, God da Asisiimi afigusira. Em-boro+ manai mo, Agho Dari aimi afigusira.Avata mave aminda yarira amo, nu am-barira, jo ya God kena buvae arira. O maveemboro+ Asisiimi afigusira, aminda yariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira.

7 God nunda Agho Dari futusira amo, nueredo, geka amo ghamana tamonda faiyaigembudo, Moses kena futusira. Mutiriruriri, God da usasa Moses kena isaghaedo, nunda dombu usasa usira. Usasa amo,jaraghedo fira dadabusira. Avata kotugosifo daba aminda, usasa amo fakina am-bari ava jaraghiri, Israel embo ne Mosesda dombu ditii fuge gosusera amo, dititutumbegetiri, gosuse irarikena jo inonoaeri. Agho Dari nu evevari. Avata nu jo na-mondekena jebuga bu furae eraira. Nundasaramana mo, namonde susu redae jebugaevovodae irari ava kosasaghedo ambarera,ava ijugeraira. Ava sedo, Agho Dariimi, am-bari bu foa gheraira. Avata nu, nunda duro

teria setena, ainghae sirorusira. 8 AvataAgho Dari da duro amo kitakori. O je-buga da emboro Asisiimi afigusira, aindaduro mo, teriagori. Agho Dari da duroava darigedo, teriago beká ava edo irira.9 Ainda beká mo: Emboro+ ya God kenabuvari Agho Dariimi afigusira, aimi na-mondeda ari ekoko ijujedo, ambari ava na-mondekena bu fusira. O jebuga da emboro+Asisiimi afigusira aimi, God namondedaari ekoko kote dodo, namondedae ‘eveva’seraira. Jebuga da emboro ainda duro moteria bekári. Nu jebuga bu foa gheraira; joambari bu furae eraira. Ava sedo, nundaduro mo, Agho Dari da duro darigedoteriago beká edo irira. 10 Agho Dari daduro tuturoda jaraghusira amo, ira dad-abusira. Jebuga da emboro da duro,Agho Dari da duro ava darigedo, ai fatirisukainghusira. 11 Agho Dari da duro joghousago iraeri, avata nunda sifoda duroteria jaraghusira. O jebuga da emboro+,ainda duro sifo ghousa irarira ava sedo,nunda duro teriago bekári.

12 Avori, namonde jebuga da emboro,ainda duro amboda gi kasama e gogoghom-barera, ava gigiterera. Aindae sedo, na-mane tumo fainghedo, Iesu da Bino avavironu sise irá gheraera, jo oju use doyaeeraera. 13 Aminguse, namane jo Mosesusira, ava ae eraera. Moses nunda dombuava foiyaimi afurugusira. Nunda dombuafurugusira da beká mo: erá natofo nundadombu da duro ava dadaburureuri georedae sedo, nu jo uju aeri. 14-16Avata kotugo,Israel embo da diti jo basae etiri, ne jogi gogoghombae edo ghuseri. A orokomo, ne kau daba aminga ava irise, nendaditi jo basae irira. Amo, ne oroko AghoDari manaiMoses imi gefusira ava tegareraamo, ainda duro a tuka jo bae edo ghar-era. Kau Moses foiyai nunda dombu afu-rugusira aminga ava, nenda munju gajedoditi jo basae etiri, ne Agho Dari da tuka jobae eraera. Avata munju afigari da emborodabako irira. Mave Keriso ghae dabadetatarira amo, nundamunju afigari, geka datuka isagha ari diti basarira. Aindae, Godda Geka eminge resira:“Moses Bajarikena teterusira amo, nunda

foiya kosughetiri dombu isaghausira.”

Page 294: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 3:17 291 2Co 4:11Kau daba aminga ava, mave dubojovereghedo, Bajarikena yarira amo, nundamunju gagojusira ava afigari diti basarira.17 Avori, na Bajaridae setena amo, nundaAsisidae seteni. A Bajari da Asisi evetugenembo mavekena irarira amo, ne jebugatuve barera. 18 Ava sedo, namondeisambu Bajaride dabade tatedo, munjuafigedo Bajari da duro ava tataseguseirera. Namonde aminguse iroro, Bajarida Asisi duro daba aimi budo, namondedadubo jokáda saramana ururari, namondenunda fakinaimi kau numongo ava eraera.Kau dombu gari da ititu ijii gayari aindausasa giraera aminga ava, namonde numogosuse, kau numongo ava use, nunda duroava ijugeraera. Duro amo jo dadabae arira,nu baji teriago arira.

44:1-15 God Da Bino Eveva Amo Faki-

naghaeri. Avata Ainda Aghi Kakato Mo, NeTaká Evetu Genembo Gido, Fakina Tefori.

1 God namanendae joka edo, nunda BinoEveva ava saoro dae sedo, saramana na-manekena mutiri vironu seraera. Sara-mana evia nune futusira ava sedo, namanejo manamana use doyae arera. 2 Evetugenembo isambu namanenda geka nendadubo jokái tumondaoro dae sedo, namanene jo derae eraera. Erá meka geóro daesedo, namane ari sembae a ari jungariaimi, ne jo derae eraera. Namane Godda Geka dambu a isagha ava ijugeraera.Namane jo namanenda kotariimi o ujuimi,God da Gekaghae dabade baingoro use iju-gae eraera. Namane geka beká vanembosise, God da dombuda nunda Geka bekádabekáda sise irera. 3 Avata evetu genembomendeni, namanenda geka jo ningi kasamaae eraera. Evetu genembo resena emo,ne jebuga evovodae irari ava kosasaghedoambari dae erera. Evetu genembo amo, nekau foiyai asugeoro dombu gagara erairaaminga ava edo, nenda munju gajedo ditijo basae etiri, namanenda vironu ava, ne joningi kasama ae eraera. 4 Ne jo tumondaeeraera da beká mo eviri. Satan, nu endada gode ava edo irira. Evetu genembotumondari iraede amo, erá usasa georedae sise, nenda kotari isambu tumba daroeraimi gajetiri irera. Usasa amo, BinoEveva da usasari. Ava sedo, erá Bino Eveva

ningido, Keriso da duro ava geore daesedo, Satan nu amingusira. Keriso resenaemo, God ghae kau dabakori. 5 Namanevironu seraera amo, namane Iesu Kerisodae seraera. Namane jo namanendae sise,vironu sae eraera. O totofo namanendajavo jighoro erare dae sise, jo sae eraera.Tefo! Namane eminge seraera, “IesuKerisonu Bajariri, a kotugo namane nenda sabua+edo, Iesu da javoda nemo sonembuse irágheraera,” aminge sise, namane vironuseraera. 6 Namane Keriso da Bino avavironu seraera ainda beká mo, eviri. Godutu a enda use, eminge sisira, “Tumbaaminda usasa siroredo janimbare!” amingesisira. God daba aimi nunda usasa mutiri,namanenda dubo jokáda janimbedomunjuafigetiri, namane Iesu da dombu gosuse,God da duro gido kasama useri. Aindaenamane nunda Bino ava vironu seraera.

7 God da Bino namane seraera amo,duroghae a fakinaghaeri. Avata namanemo, fakina tefori. Namane taká dambuevetu genembori. Namane kau okiaendaimi jighiraera, amingori. Kau okiatotoi bejeari dadaberaira avavaga, nama-nenda tamo da fakina dadabeari ambu-raera. Ava sedo, namane nunda Binobu jighirera avata, ainda fakina da susumo, jo namane iraeri. Ainda susu moGod ri. 8 Dara a bouvu digarigo na-manekena foa gheraira avata aimi, nama-nenda tumondari jo disae eraira. Na-mane umbu mendeni manamana use dubobuneraera avata, namanenda tumondari jodoyae eraera. 9 Evetu genembo mendeninamanekena fakarago use bouvu mute-oro mema itatameraera avata, God nunamane jo doyae eraira. Gitofuimi na-mane deraera avata, namane jo ambaeeraera. 10 Namane dara a bouvu, kauIesu itatamuse ambududurusira amingaava, namanenda tamoi itatamuse nundaambari ava, evetu genembokena ijugusedeingheraera. Nunda ambari ava ijugu-rureoro, nu namane sonembeari, nundajebuga itatamedo bu deinghuse, nunda je-buga barago ijugeoro natofo kasama er-aera. Ambari itatameraera da susu mo:namane ambari dae urogho use sekagojebugarera amo, evetu genembo ava go-suse, Iesu da jebuga namanenda tamondaisagha ari garera. 11 Namane jebuga irise,Iesu da javodae sedo, eko jokáda fefetuseambarigeraera. Amingeraera da beká mo:

Page 295: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 4:12 292 2Co 5:10Iesu nu namane sonembururari, nunda je-buga namanenda tamonda isagha ururarievetu genembo isambu gaeteri. 12 Kotugo,namane amingedo ghusera a amingureoroaimi, ne Iesu da Bino ningido, nunda je-buga ava budo, nenda dubo jokáda itatam-eraeva.

13 Genembo enii God da fakina tu-monde gogoghombuse, GoddaGeka jokádaeminge gembiri irira:“Na God tumondusena aindae sedo, nunda

Geka ava vironu siseni,”aminge gefusira. A namanenda tumon-dari kau daba avori. Namane Iesu tu-monderaera aindae sedo, namane nundaBino ava vironu sise irera. 14 Namaneeminge tumonderaera. God nune setiri,Bajari Iesu ambarida ghe jebuge erorusira.God daba aimi sari, ne namonde dabadeere ya numokena buvudo, nunda dom-buda fetarera. 15 Avori, namane janjagueraera a mema itatameraera amo, nendaesise amingeraera. Amingururoro, God dasonemba ya evetu genembo digari aikenabuvari budo, ne God dae aiyakoe sise,nunda javo a duroghae dabade jighoro eregogoghombarira.

4:16–5:10 Namonde God Tumonduse Ivu-gaghae Irarera.

16 Namane aindae sedo, jo bunae eraera.Geka bekári: namanenda tamo isaghak-ena garoro gaghari dae erira. Avata ko-tugo, God sifo ghousa evia nunda fakinanamanekena futurureari, namanenda asisijokáda fakina buraira. Fokakena, nama-nenda fakina dadaberaira. Avata dubojokáda, namanenda asisi fakina eraira.17 Amo, namane oroko sifo tufako eindajokáda, bouvu fufuse mema itatameraerada beká mo: namanenda dubo joká nangekau ari, namane duro evovodae irari avabaetera aindae, God seari mema itatamer-aera. Namanenda bouvu a mema kitakori.O duro amo, teriago bekári. 18 Aindaesedo, namane enda da roera ditiimi giraeraaindae, jo gigitae eraera. Namane utu daroera a asisi da roera jo ditii gae eraera avakotise, a gigituse irera. Ainda beká mo:roera endada irira amo, ya dadabarira. Oasisi da roera amo, evovodae irarira.

51 Namane mema itatamuse, jo bunae

eraera da susu mo eviri. Namane kasamaerera: namondeda tamo mo kau dobo

eko ainda kaugori. O namonde ambareraamo, namonde ya utu aminda kambo sekaevevago ava barera. Kambo seka resenaemo, namondeda tamo seka aindae siseresena. God nu tofo mandi, tamo amo arisiroredo, evovodae irarira. 2-3 Namondetamo eminda bu jighirera emo, jo kau ainono iraeri. Aindae namonde eminda iriseaoro sise, nange namondeda tamo seka,kau embo evevago asugeraera aminga avaasugaetera, avavaga kotise irera. 4 Aindabeká mo: namane enda eminda tamomanai bu jighirise, enda da bouvu fufusenamanenda tamo aindae, jo ivuga ae er-aera. Avata kotugo, namane jo tamo ko-sughedo, tamo tefo deinghari jo uju aeeraera. Tefo! Namane tamo seka baridae kotise irera. Namane uju erera: tamoseka baoro, God da jebugaimi nange nama-nenda tamo betari evia sari dadabari, tamoseka bu jighirise, jebuga evovodae irariava tambaeteri. 5 Namanenda tamo eviadadabari, tamo seka budo jebuga evovodaeirari ava baoro dae sedo, God nune setirinamane siroruseri. A amboda, nunda bekagajari namanekena beká edo sirorarira, avakasama aoro dae sise, God nunda Asisinamanekena mutiri firi ruruseri.

6-7 God da Asisi rurusera aindae, na-mane tumo fainghedo, sifo evia inonoata fete simbugeraera. Enda eminda, na-monde taká, kau evetu genembo esa yagheraera, aminga ava edo deingheraera.Avata namane tumo faingheraera da susueni mo: namanenda reighi beká a kambobeká mo, Bajari da reighi utu ominda irira.Ava kasama use, tamo evia bu jighirise,enda eminda deingheraera. Ainda bekámo: namane endada deinghuse, Bajari jogae eraera. Avata Bajari a nunda roerautuda irira, ava tumonduse deingher-aera. 8 Kotugo, namane tumo fainghedo,uju beká ava eraera amo, namane nangeambudo tamo evia kosughe fugedo, Ba-jarikena yaetera, ava uju eraera. Emindatamo einghae irari mo, jo eveva iraeri.O ya Bajarikena irari mo, eveva bekári.9 Avori, namane enda eminda irarera, outuda ya Bajarikena irarera amo, namondesifo ghousa nunda uju ava ururoro gido,nu ivuga are dae sedo, aminguse irarera.10 Ainda susu mo: sifo gombuda, Kerisoanumbirari, namonde isasambu ya terenunda dombuda fetiroro, nu namondeda

Page 296: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 5:11 293 2Co 6:3irari ava ijujuse ategi arira. Edo, namondeendada irise, nusuka nusuka rea eraera,aindamino eveva a eko ava, nunemutarira.

5:11–6:13 God De Mainungari Da Emborori.11 Keriso amingarira aindae sedo, na-

mane Bajaridae igheghi use, evetu gen-embo numoá tumondaoro dae sedo, vi-ronu seraera. Avata kotugo, namane kaumavego amo, God nu kasama erira. A naerekotena, namane kau mavego amo, nenenenda dubo jokái kasama ereva. 12Namanegeka resera emo, jo nene namane tumon-daovo dae saeri. Ne nange namanendajavo jighovo eraetira, ainda emboro ijugaridae sise seteni. Eregoseva: evetu genembomendeni, nenda kokomana da dubo jokájo kotae eraera. Ne kokomana da irarida kau avanembo kotise, eminge seraera:“Nu genembo teriari,” o “Nu genembo ki-takori.” Avori! Ne nange evetu genemboaminga ainda dombuda, namanenda javojighovo eraetira ava kotise, namanendakotari evia ijugetero eregoseva. 13 Avori,namane aminge sise, gogovara da kaugoariá erá koteove! Namane God da javojighoro erare dae sedo, aminge seteri. Ogeka mendeni dubo kote simbugedo seteraamo, nemo sonembari dae sedo seteri.14 Namane nemo sonembuse geka seraeraainda beká mo: Keriso da dubo bari aimi,namanenda dubo bedo eari itatamedo nesonemberaera. Aminguse, namane emingekotise irera: Keriso namonde evetu gen-embo dubo ruruse, evetu genembo isas-ambudae ambududurusira. Aminge ko-tise, namonde tuka evia buraera. Nu am-bududurusira amo, kau namonde isambuKeriso de dabade ambududuruseri, aindakaugori. 15 A kotugo, Iesu namonde isas-ambudae ambududurusira da susu mo: na-monde jo totofo namondeda irari kotiseirae aeteri. Nu namondedae sedo ambudo,ambarida ghe jebuge erorusira. Ava sedo,namonde nundae sedo, saramana use irae-teri.

16 Ava sedo namane orokoé tuturo edo,jo evetu genembo da gari o duro avanembokotise ijujae arera. Namane giti Kerisogido, eminge kotiseri, “Nu taká dambugenembori,” ava kotiseri. Avata nunda kaua beká ava fira isagha etiri gido, namanegiti sembae kotisera ava, kasama useri.Kasama edo, namane oroko Keriso kotise,jo aminge kotae arera. Ava sedo, namane

oroko evetu genembo kotise, nenda dubojoká kau mavega irira, avanembo kotarera.17 Avori, ne eregoseva: genembo maveKeriso ghae dabade tatedo irarira amo,nu dubo jovereghari, irari seka budo, nudombu eni beká ava edo irarira. Nundairari manai isambu dodo, nunda irari sekaava tuturo arira. 18-19 God nune sonem-beari, irari seka evetu genembo da dubojokáda siroreraira. God Keriso dirigetirifira ambududurusira aimi, namondekenamainungari budo fusira. Amingedo, evetugenembo da ari ekoko kote dodo, jo sekagoijujae arira. Nu amingusira ainda amboda,namane nunda Geka osa saoro dae sisira.Osa siruroro evetu genembo ningido, nunemonde mainungari dae sisira. 20 Gekasetera, daba ava sari dae erera. NamaneKeriso da aghi kakatori. God tofo mandi,namanenemokena geka saoro dae setiri re-sera amo, eviri. Keriso da javodanemokenaresera, ningivu! God de dabade mainun-givu! 21 Keriso resena emo, nu ari eko enijo aeri. Avata nange namondedae ‘eveva’saetira ava kotise, God Keriso gido, nundae‘eko’ sise, namonde darige dodo, Keriso na-mondedae sedo dorusira. Dedo, Keriso dairari eveva ava budo, namondekena mutiribero, aminda gosuse, namondedae ‘eveva’sisira.

61 Avori, namane God de dabade sara-

mana use aindae, eminge resera. NeGod da sonemba ruruseva ava, erá soesaeove! 2Nunda sonemba baoro dae sise, Godnunda Geka jokáda eminge resira:“Na evetu genembodae joka use, kavevera

ari dae sedo sifo fifitusena aminda,na ninda benunu nininguseni.

A kotugo, na sonembamutari dae sedo, sifofifitusena aminda,

ni sonembeteno jebugusesi.”God nu aminge setiri, nunda Geka jokádagefuseri. Avori, kote givu! Kavevera ajoka ari da sifo gategari amo, nu sifo orokoeindae sisira. A kotugo, sifo God sonembamutari dae sisira, ábarago oroko eindaesisira. Ava sedo, nunda sonemba a jebuga,oroko baovo dae resera.

3 Erá evetu genembo namanenda sara-mana gido, aji seóro dae sise, namanedurumugedo irise namanenda ari a irarikaifa e gogoghomberaera. Evetu gen-embo gido, jo sembae kotise gofae aoro

Page 297: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 6:4 294 2Co 7:1dae sedo, amingeraera. 4 Namane God daaghi kakato ava, evetu genembo kasamaaoro dae sedo, namane emingeraera. Dara,mema, a roera eko mendeni mendeni na-manekena foa gheraira ainda jokáda, na-mane God da saramana jo doyae eraera.5Kau daba aminga ava, gitofuimi eredo na-mane deraera, diburada fitiraera, a evetugenembo namanendae sise titigho eraeraainda jokáda, namane God da saramanajo doyae eraera. Umbu mendeni, namanejanjagu use, ighoi itatamuse jo avae edoghuseri. Kotugo ainda jokáda barago,namane God da saramana jo doyae edoghuseri. 6 Namane fisi da uju ava kotaeedo, geka kote simbuguse, namanenda ujukote dodo, evetu genembo mendeni da ujuava use, nemokena durumugedo, kaveverause God da aghi edo ghuseri. Asisi Kakarada fakinaimi, namane jo evetu genembo-kena dubo bari tefo ikáda ae edo ghuseri,ne dubo bu gogogho edo ghuseri. 7 Akotugo, namane geka bekáda bekáda sise,God da geka ava vironu sise, God da fakinaevetu genembokena ijuguse, saramana edoghuseri. God nunda irari eveva ava na-manekena mutiri bero, aminda gosuse, na-manendae ‘eveva’ sisira. Ava kotise, nundairari eveva ava, kau kaiya a bere amingaava budo, ungo soveni soveni jighi fetedo,namane isoro eraera. 8 Evetu genembo na-manendae sakai sarera o dombuda sareraamo, namane aindae jo kotae arera. Kaudaba aminga ava, evetu genembo nama-nenda javo jighoro erarira, o namanendaeaji sarera amo, namane aindae jo kotaearera. Namane taká, God da saramana useirarera. Evetu genembo mendeni aji sise,namane gungubo kakatova seraera. Avatageka bekári: namane geka bekáda bekádasise irá gheraera. 9Evetu genembo namanekotae eraera, avata God namane kasamaeraira. Namanenda ambari mo, ata durudairiari deingheraera; avata kotugo, namanejebuga irá gheraera. Gitofuimi namanededo ghuseri, avata namane jo ambae edoghuseri. 10 Namane dubo memaghae irágheraera, avata namane Bajari da sonembaburaera, aindae ivuga use irá gheraera.Namane makasi embori. Avata kotugo,namane God da gugua ghasise deinghu-rureoro, evetu genembo digari ava gido,jebuga aminda buraera. Namane gugua

tefo bekári. Avata kotugo, namane ambodaGod da dombuda gugua barera ava kotise,eminge resena. Geka bekári: namane mo,susu iti fafoderi.

11 Arie, namanenda nano namendi,Corinth aminda ireva! Namanenda kotariisagha beká setero niningereva. 12Namanedubo joká isambu nemokena muturaera.Avata ne dubo joká isambu namanekenajo mutae eraeva. 13 Avori, ne kau nandasasingu da kaugo ava edo ireva. Na aindaenemokena resena. Ne minonde minondedubo ruruse, nenda dubo joká namanekenamutareva!

6:14–7:1 Namonde Jo Evetu Genembo EkokoAinde Dabade, Umo Gamo Use Deinghae Arera.

14 Erama, evetu genembo God da natofojo ae irera, ainde dabade tateove! Gekaevia kote givu! Usasa reda irarira amindatumba tefori. Kau daba aminga ava, arieveva jo ari ekoghae dabade baingoro aearira. 15 Eregoseva, Keriso da kau eniri.O Satan da kau mo, eni bekári. Kau dabaaminga ava, God da sasingu, jo tumondariirae embo ainde dabade tatae arera. Na-monde susu eniri, o nemo susu eni bekári.16 Kau daba aminga ava, namonde jo Godda Kambo+, Satan da ove kevariimi bebetaae arera. God da Kambo+ resena emo,totofo namondedae resena. Ainda bekámo: namonde tumondari embo mo, inono,God da Kambo+ avavagori, nu namondedadubo jokáda teredo irira. Aindae sise, Godsetiri nunda Geka jokáda eminge gefuseri:“Na nenda dubo jokáda teredo, namonde

dabade irise, na nenda God edoirono, ne nanda natofo arera.”

aminge sisira. Kotugo, vasa eninda emingesisira:17 “Ava sedo, evetu genembo mendeni

da jokáda ghe buvu ajagha fetevu!Aminguse, bebeta ari da roera enierá dereove!

Aminguse irareva amo, ne nane bu kaifause,

18 nenda Afa aono, ne nanda sasingu edoirareva. Na, Bajari fakina kato, naneresena.”

71 Nu aminge beka gagojuse sisira ava

sedo, nanda dubo bari kokomana, na-monde emingaore! Namondeda tamoa dubo joká rejo eniimi bebeta erairaava dodo, namonde ghamo joká a tamo

Page 298: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 7:2 295 2Co 8:1seghedo, God da natofo kakarago ava edoirarera. Namonde God kena igheghi useamingarera!

7:2-16 Corinth EmboNeDubo JovereghuseraAindae, Paul Ivuga Usira.

2 Nenda dubo joká namanekena mu-tareva! Namane mavekena ari eko eni joaeri. Namane jo nenda jokáda ijuga sembaeaoro, mave enii ningido dara aeri. O na-mane jo nenda mendeni dederuse, nendaroera eni jo baeri. 3Aminge resena aindae,erá dubo mema eove! Na anakora setena,daba ava sari dae erena: namane ne dubobu gogoghomberaera. Namane ambarerao irarera amo, ne jo kote doyae arera. 4Nanemoá tumonde gogoghombuse a nendaeivuga use, nenda javo jigheono ereraira.Namane mema a bouvu itatamuse ireraainda jokáda, nenda bino ava ningido, nariria beká ava erena.

5-6 Ne eregoseva: namane fera FrovensiMasedonia eminda buvurutusera amo, na-mane eminda barago jo jangutuse sara-mana ae edo ghuseri. Namane dubo jokáibunise, oju edo kotari teria futo useri,a evetu genembo mendeninde dabadebeisiga use, osogo edo ghuseri. God ba-batekena dubo jama muturaira aimi, na-manekena dubo jama futusira. Amo, nuTitus unumbe budo fira buviri gido, na-mane tumo fainghuseri. 7 Nu fira bu-viri, nunda dombu sekago gosusera ain-dae, tumo fainghuseri. A kotugo, nenange numo sonembetevo dubo jama usiraava setiri ningido aindae barago, tumofainghuseri. Aminguse, ne nange dubonamokena futuse, namo gari dae koti-seva a nandae sise sorara useva ava, setiriningido, na ivuga beká ava useni.

8-9 Nenda irari eko aindae, na reta gem-beno bu tegedo dubo mema useva, ain-dae nambarago dubo mema useni. Avatakotugo, ne sifo tufako dubo mema evo,God sonembetiri dubo jovereghusevu. Avasedo, na orokodubo evevaghae irena. Dubomema useva aindae, na jo ivuga aeri.Avata ne dubo jovereghuseva aimi, bouvumendeni darigedo ireva aindae, na ivugaerena. 10 Ainda beká mo: God mavekenadubo mema mutarira amo, genemboá nudubo mema itatamedo dubo jovereghari,sifo gombuda jebuga evovodae irari ava

tambudo, dubo mema jo ae arira. O evetugenembo mave tefo oju use o meka go-suse dubo mema edo, dubo jo jovereghaearera amo, sifo gombuda ne ambarera.11Ne eregoseva: God nenda ghamo deretirieretiri dubo mema useva aimi, ne dubokotedo e gogoghombusevu. Na rea ge-fusena aindae, dubo mema use, ne oju edo,dara amo dadabare dae sedo, e gogoghom-busevu. Aminguse, genembo dara usiraaikena, fakarago ava etevo itatamusira.Amo, isambu eveva beká usevu. Amingevo,namane kasama useri, dara ainda susu mo,jo nemo iraeri.

12 Avori, kotovo dae resena: na retagefusena amo, na jo, genembo dara usira,o evetu genembo dara ainda bouvu itata-musera aindae sedo, jo gembaeri. Na retagefusena da beká mo: ne nange na dubobudo, God da uju ava use, nanda gekaningari dae uju beká eraeva, ava kasamaaovo dae sedo, reta amo gefuseni. 13 Nereta bu tegedo, nanda geka ningido amin-guseva aindae, namane saga fainghetiri,ivuga beká ava erera. Namane aindae ivugauseri. A kotugo, ivuga usera da beká enimoeviri. Ne Titus tavo e gogogho evo, dubojama beká ava edo, saga fainghetiri fira osasetiri ningido, namane aindae ivuga useri.14Namane Timothy ghae, giti nendae sakaisetero niningusira, ainda beká ava isaghaetiri, Titus kasama usira. Amingetiri, na-manenda sakai sari amo, geka beká usira.Kau, namane giti geka beká nemokenasetero nininguseva aminga ava, namanenendae sakai sisera ava, beká isagha usira.Amingedo, namanenda geka jo durari, na-mane meka gaeri. 15 Titus da dubo barinemokena barago, baji mindafu ari daeerira. Ainda beká mo: ne nange nange nuigheghi edo kakara use nati joká doruseva,a nunda geka sifo ghousa ningido ghusevaava kotise, amingerira. 16 Na rejoá nendaungoda fitiraena amo, ne amingeraeva. Orejo ava aovo dae seraena amo, ne taká avaeraeva. Aindae na ivuga beká ava erena.

88:1-15 Kuristini Evetu Genembo Giti Dubo

God Kena Mutudo, Amboda Ne Tofo TofoSonembarera.

1 Nanda nano namendi, namanenda ujumo: Masedonia aminda Iesu tumondari+

Page 299: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 8:2 296 2Co 8:19embo irera ainda jokáda, God sonembetiri,rejo sirorusira, ava nene kasama aetevu.2 Ne makasi bekári. Dara a bouvu nemo-kena siroreari itatameraera. Avata ne,God da jebuga aindae sifo ghousa ivugause, nenda nano namendi Judia embo avasonembari dae sedo, kavevera usemoni be-gogo futuseri. 3-5 Ne nange God da natofoFrovensi Judia aminda irera ava sonem-baetera aindae, dubo jokáimi namanekenabenunu setero, namane ‘avori’ setero, nerea kotisera ava useri. Namane kotiseri, netaká, nenda kotariimi manaka gaedo monidabade fitaeteri. Avata ne jo avanembo aeuseri. Giti, ne dubo Bajarikena futuseri.Ainda amboda, ne God da uju ava use,nenda dubo namanekena futuseri. Amin-guse, nenda irari kau mavega kotise, nerejo mutaetera, ainda inono amo darigedo,teriago mutero dige fasusira.

6 Nene amingusera ava gido, namaneTitus dae kavenu siseri. Nu nange ya,nemokena buvudo, nenda dubo bariimi,moni dabade fitari dae tuturo useva, avakaifa ururari, fitovo dadabaeti. 7 Ne sara-mana mendeni eraeva ava, ne e gogoghoeraeva. Amo, ne tumonde gogogho eraeva.Ne geka se gogogho eraeva. Nenda kasamamindafu aimi, ne kote gogogho eraeva. Neuju use, sonemba e gogogho eraeva. Neari kakatori. Ne namane dubo bu gogoghoeraeva. Ava sedo, kau daba aminga ava,ne dubo bari da saramana evia e gogoghoaetevu. Saramana evia e gogogho use,moni dabade fitaetevu!

8 Na resena emo, jo agho daono fe-tae arira. Avata kotugo, evetu genembomendeni nange usera, ainda bino ava seijuguse, nenda dubo bari da fakina avadere gari dae erena! 9 Kote givu! Neanakora namondeda Bajari Iesu Keriso dasonemba ava, itatamedo kasama usevu.Nunda sonemba eminge ijugusira. Nu susuiti fafoderi, avata kotugo, nu nendae sedo,nunda gugua dodo, makasi embo da kaugoedo fusira. Nu makasi edo fusira da bekámo: ne jebugedo susu iti fafode ava aetevu.

10 Avori, nanda kotari evia sari dae er-ena: ghaeko eni dotutusera aminda, ne tu-turo edo moni dabade fitari dae giti sisevu.Ekaresia+ mendeni isambu, nenda ambodaamingari siseri. Ne amingari uju beká avausevu. Ava sedo, eveva mo: ne monidabade fitovo dadabaeti! 11 Moni mutari

dae sedo, ne manaka gae gogoghombu-sevu. Oroko kau daba ava, aovo beká siro-rare dae sedo e gogoghombaetevu. Monikau mavega nemokena irira aimi, fitivudadabare! 12 Kotovo dae resena: nendadubo jokáda moni mutari kotise mutarevaamo, God nu ivuga arira. Nemokena nan-jogo irarira ava gosuse mutareva amo, in-ono arira, God da dombuda. Nemokenaitako irarira amo, itako mutareva. O teriairarira amo, teria mutareva. Ne dubo jokáisambu God kena futuse, moni mutarevaamo, God nu ivuga arira. 13 Evetu gen-embomendeni ungo sokinembarera, aindabouvu jo nene fumbovo dae sedo, na josae erena. 14 Avata na eminge resena:nenda joba futururovo ya inono aeti. Neoroko inono beká ava edo ireva. Avasedo, nenda moniimi sonembururovo, na-mondeda nano namendi mendeni jebugar-era. Amboda mo, tatera nene sonem-bururoro, ne jebugareva. Aminguse, netofo tofo sonembururovo ya inono arira.15Namonde nange nangedo, tofo tofo sorokavevera use sonembaetera aindae, Godsetiri, nunda Geka jokáda eminge gefuseri:“Mave digari rete budo ghusera, a mave jo

digari iraeko ava rete budo ghuseraava, dabade inononda soro e budoghuseri,”

aminge sisira.8:16-24 Paul Nunda Nano Namendi

Mendeni, Titus De Dabade Dirigari Dae Erira.16 Avori, kau namane ne dubo bu

gogoghomberaera aminga ava, Titusbarago ne dubo bu gogoghomberaira.Amo, God nunda ghamo deretiri erorusiraava sedo, ne dubo buraira. Aindae namaneGod kena aiyakoe resera. 17 Nunda dubobari eminge isagha usira. Namane nunemokena yare dae benunu sisera amo, nuivugaghae yari dae sisira. Kotugo, namanegiti jo, nune yare dae benunu sae irero,nu tofo mandi ya nemokena sonembaridae uju use kotisira. 18 Titus da karonaare dae sedo, namondeda namendi enidirigaoro yarira. Genembo resena emo,ne kasama ereva. Genemboé, nu ekaresia+isambu ainda jokáda eredo, God da BinoEveva vironu seari ivege ya gheraira.19 Geka eni nundae sise resena amo, eviri.Ekaresia+ isambu nu tumonduse, numonamanenda karona edo, Judia embokenanamonde dabade ya, dubo bari da emboroava sonembuse ijugaoro dae sedo, nu

Page 300: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 8:20 297 2Co 9:8gateguseri. Sonemba resena amo, eviri.Namane Judia embo dubo ruruse, namanenemo sonembari dae uju beká eraeraava ijuguse, moni nemokena mutarera.Aminguse, Bajari da javo jighoro erorurari,natofo nunda duro garera.

20Namanenda uju mo eviri: moni ekare-siaimi futusera amo, itako mindafuri. Avasedo, nange namane moni emo kaifa egogoghombururoro, natofo jo dubo memause, aji sae aeteri. 21A kotugo, namanendauju eni mo: God nu namanenda saramanagido tumonde gogoghombaetira, a kotugo,evetu genembo barago namanenda sara-mana tumondaetera aindae sedo, namaneamingeraera.

22 Susu setena aindae sedo, namondedanamendi dirigaoro, natofo mendenindedabade yarera. Nunda irari gido, nundasaramana ava, umbu mendeni deregido ghusera amo, nu evovodae dubojoká futuse, ivugaghae sonembururearigido ghuseri. A nu, ne tumondegogoghomberaira aindae, nemokena orokosonembari dae uju beká ava erira. 23 Titusgiti setena amo, nanda komana beká avaedo irira. Nu nangae dabade, nendae sedosaramana eraera. Avori, gegenembo etotonaká nunda karona edo yarera amo, neekaresia+ da javoda yarera. Nengae nendairari ava fuge gosuse, evetu genemboKeriso da duro gosuse, nunda javo jigheoroereraira. 24 Ava sedo, ne ya nemokenabuvarera amo, nenda dubo bari avaijugaovo ne gaeteri! Kotugo, ne monimutareva amo, namane redaenendae sakaisise irera ainda beká barago, ijugaovogaoro dae sise resera.

99:1-15Mave Ivuga Use Kavevera Eraira Ain-

dae, God Nu Uju Eraira.1 Namonde, God da natofo Frovensi Ju-

dia aminda irera ava sonembari dae sedo,nange moni bu dabade fitaetera, aindageka ne anakora kasama usevu. Ava sedo,jo sekago ghousa sae arena. 2Nakasama er-ena, ne sonembari dae uju beká ava eraeva.Na aindae sedo, evetu genembo FrovensiMasedonia eminda irera, nenda dombudafete eminge sise irá gheraena, “Corinthembo a Frovensi Akeia embo mendeni

ne, ghaeko dotutusera ominda, moni mu-tari dae simbugudo refera,” aminge siseni.Aminge sise, evetu genembo eminda irera,ainda ghamo dereteno eretiri, nembaragosonembari dae uju use irera. 3 Avori, nanamondeda nano namendi etodaba nakádirigaono nemokena yarera. Nanda uju,ne ya buvarera amo, namane redae nendaesakai sise irera, ainda beká ava sirorarigaeteri. Erá nanda geka beká irae euredae sise, ne dirigaono nemokena yarera.Avata na erekotena amo, ne anakora nendasonemba simbugedo irovo, nandamendeniresena emo ya buvarera. 4One jo simbugaeirovo, namane Masedonia embode dabadeya nemokena buvarera amo, namanemekateria ambari ava garera. Namane mekagarera da beká mo: namane oroko nendaesakai sise irera ava, gungubo sari da kaugoarira. A kotugo, totofo nenda meka gariava, teria beká arira. 5 Na aindae sedoTitus manekena eminge benunu siseni. Negiti yama, rejo mutari siseva ava, simbugedabade fitareva. Ne durumugedo monidabade fitovo ya inono ari, na Masedoniaembode dabade ya buvarena. Ne amin-gareva amo, evetu genembo kasama ar-era, geka emo geka bekári. Ne Corinthembo Frovensi Akeia aminda ireva, ne jodadaragaruse, moni mutaeri. Ne uju use,durumugedo futuseva ava kasama arera.

6 Geka evia kotise irivu! Genembo mavevareda veka digari irae govarira amo, nubeká jo digarigo bambae arira. O genembomave veka digari govarira amo, nu bekádigarigo bambarira. Kau daba aminga ava,mave nunda nano namendi sonembuseitako mutarira amo, nu God da esimbugariteria eni jo bae arira. O mave nundagugua teria aimi, nunda nano namendisonembarira amo, God nu genembo amoesimbuge gogoghombarira. 7 Ava sedo,ni rea ninda dubo jokáda mutari kotaresaamo, mutaresa. Ni jo imboeghae mutaearesa. A ni jo, evetu genembo mendeni reamuturaera o seraera, ava kotise jo mutaearesa. Ainda beká mo: genembo mavedubo joká riria use, kavevera eraira amo,God nu uju beká ava eraira. 8Ne eregoseva:God kena gugua inonori. Ne ivuga use,nenda gugua ghasareva amo, ne totofo rejobumindaeteva o asugaeteva ava, God nunemutari bareva. A rejoimi kavevera use, mu-

Page 301: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 9:9 298 2Co 10:9tari dae kotareva, ábarago God futururariya inono beká edo teria arira. 9 Genembomave ivuga use kavevera eraira aindae sise,God da Geka eminge resira:“Genembo amo, nu makasi embokena

gugua soesa ghaseraira.Aindae sedo, nunda kavevera ainda beká

siroredo evovodae irarira,”God da Geka aminge resira. 10-11 God nukavevera katori. Vare govari da veka,nune muturaira. A uvu bayau barago,nune muturaira. Kau daba aminga ava,ne Judia embodae kavevera ururovo, Godne esimbugururari gugua dige fasarira.Kavevera evovodae use irovo dae sedo, nuamingarira. Amingururari, ne kaveverause moni ghasovo, namane budo ya evetugenembokena mutoro budo, ne God kenaaiyakoe sise irarera. 12 Ne eregoseva: na-monde aminguse irarera amo, eveva etotonaká ava sirorarira. Eni mo: namondedanano namendi, makasi embo, ne uvu bayauinononda barera, a kotugo, tamo asugariinononda barera. A eni mo: ne amingu-rurovo, makasi embo ne dubo eveva useivugaghae God kena aiyakoe sise irarera.13 Nenda sonemba aindae sise, evetu gen-embo digari ne God da javo jighoro erarira.Ne Keriso da Bino tumonduse, ainda Gekaningido moni futuse kavevera eraeva ain-dae, evetu genembo mendeni ne God dajavo jighoro erarira. 14 God da sonembamuteovo buraera aindae, evetu genemboamo ne dubo ruruse, nendae sise God kenabanunguse irarera. 15 Namonde barago,God nunda joba jo bekai sari da kaugoirae ava futusira aindae, aiyakoe sise irore!Nunda joba futusira amo, jo ambo jijighusemutae usira, aindae numokena aiyakoe siseirore!

1010:1-18 Paul Nunda Saramana Aindae Geka

Sise, Fakina Beká Ava Usira.1 Na Paul, nane tofo nemokena resena.

Nenda mendeni eminge seraera, “Paul nunamonde dabade irise, geka robogho ai sisedurumugedo tofo fiteari voseraira. O nu yasoka feteraira amo, ghoghora sise gembu-raira,” aminge seraera. Avori, Keriso na-mondekena durumuguse veka eveva erairaava kotise, na nemokena benunu resena.2 Na jo uju aeri, erama na ya nemokenageka fakarago sise, dombuda seóno dae

sise resena. Ava sedo, erá gogore eóvogido, na ya nemokena geka fakarago sise,dombuda seone! Evetu genembo mendenine seraera, “Paul nu rea eraira amo, fisi dauju ava kotise eraira.” Avatana kasamause,eminge resena. Na inonori. Na yama evetugenembo aikena geka fakara ambari ava,nane sari da kaugori. Avata erá amingeónodae sise, ne durumugedo irareva! 3 Gekabekári: namonde isambu endada irise, fisida uju itatamuse irera. Avata namane mo,jo fisi da uju ava ari dae sise, jo Satankena isoro ae eraera. 4 Namane God dajavoda isoro arera amo, namane jo endada ambí goroba budo aimi, isoro ae ar-era. Ambi goroba God namanekena mu-turaira amo, fakinago bekári. Aimi, na-manenda gitofu ainda susu ava de diseari,beje nunda nunda eraira. Namane, evetugenembo gungubo sise beisiga eraera, avavegeoro ya dambu edo dadaberaira. 5Evetugenembo nange God kasama ari da em-boro, ava nenda gogoreimi eoro God daemboro gajeraira ava, namane de tiser-aera. A kotugo kotari ekoko rea irira ava,namane jighoro dambu ari, ne Keriso dageka avanembo ningarera. 6 Ne nama-nenda geka ningi simbugareva ainda am-boda, namanenda geka dodo, ne sekagotuturo edo ari eko eni areva amo, aindamino jovereghari gareva.

7Ne tamo isaghada ava giraeva, o jokádamo, ne jo gae eraeva. Amo, ne jo dubokotise gae eraeva. Na aminge resena aindabeká mo eviri: mave tofo sakai sise emingesaeti, “Na Keriso da tofori. Na nundafakina ruruseni.” Mave aminge saetiraamo, eveva mo, nu eminge kotaeti, “Paulnunda natofode barago, Keriso da tofori.Ne fakina kau daba ava ruruseri. Jo dombueni iraeri,” aminge kotaeti. 8 Avori, nareta evia gefuse, nanda javo teria futojigheono ereraira tanojo. Avata kotugo,Bajari namokena fakina mutiri, na nendagiti jighari useni. Nunda fakina namokenafutusira eimi, sonembaono ne fakina aovodae sedo futusira. Jo nemo de disono daesedomutari na baeri. Avata na, nanda gekaningovo dae sedo rea gembena aindae, nameka jo gae arena. 9 Na geka fakara retajokáda gembena amo, jo geka vanemboiraeri. Erá seove, “Paul da fakina tefori.Nu tefo, oju aoro dae sise reta gembu-

Page 302: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 10:10 299 2Co 11:4raira,” ava erá seove! Na ya buvono, retadarea setena da beká ava sirorarira. 10 Nakasama erena, evetu genembo mendenieminge sise seraera, “Paul reta gefuse, gekafakarago beká ava gemburaira. Avata dom-buda fetarira amo, nu jo geka fakarago ajo ghoghoraghae sae arira,” aminge siseseraera. 11 Avata ne mave aminge seraeva,na nemokena eminge resena, ne kasamaaetevu: na retada rea gemburaena, dabaava nenda dombu gosuse sarena.

12 Namane kasama erera: evetu gen-embo mendeni nenda jokáda saramanause, totofo nenda javo jigheoro ereraira.Ne totofo nemoá sakai sise seraera. Na-mane jo nemongo iraeri, namane jo totofosakai sari da kaugo iraeri. Avata ne kaudaghedo sarigeraera. Ainda beká mo: netaká nenda kotariimi, tofo tofo inono usesakai seraera. Na kasama erena, ne namoáinono use ijujaetera amo, na jo namondefetono inono ae aeti. Ne evetu genemboda kotariimi, tofo tofo inono use ijujer-aera. Ne jo God da kotariimi, inono useijujae eraera. Ava sedo, na nendae jo ojuae eraena. 13 O namane mo, jo amingoiraeri. Namane sakai sarera amo, saramanarea God namanekena futusira aindae sakaisarera. Jo kotae kotae totofo sakai saearera. A namanekena saramana futusiraamo, saramana eni nenda jokáda aoro daesedo futusira. 14Ava sedo, namane jo kotaekotae use, ya nemokena buvudo saramanaae useri. Namane God da uju a saramanaava use, era nemokena buvudo, Keriso daBino Eveva ava vironu setero ningi tumon-dusevu. God da aghi kakato mendeni am-boda nemokena iseri. O namane mo, gitinemokena iseri. Ava sedo, namane gekasarera amo, ningareva. Nemo namanendasari ningariri.

15 Ne eregoseva: God namanendasaramana a namanenda saramana davasa futusira, a kotugo nunda aghikakato mendeni gategedo, saramananunda nunda ghasedo, nunda vasa vasafutusira. Ava sedo, aghi kakatomendeni dasaramana eveva eresufira aindae, namanejo namanenda javo jighoro erae arira.Avata God namane nenda jokáda saramanarea aoro dae sisira, ava use irarera. Akotugo, aminguse irari dae uju beká avaerera. Amo, nenda tumondari bajimindafuururari, namane giti sonemba itako

nemokena futusera ava darigedo, sonembateria beká ava nemokena mutari dae ujubeká ava erera. 16 Namane nemokenasonemba mutarera ainda amboda, nedodo ya vasa eni seka aminda tuturo edo,Keriso da Bino Eveva ava vironu sarera.Aminguse, namane jo evetu genembomendeni da saramana ainda jokáda teredo,namane totofo sakai sae arera. 17 Avatageka beká mo eviri. God da Geka emingeresira:“Mave sakai sari dae uju arira amo, nu jo

tofo numoá sakai jo sae arira. NuBajaridae sakai sarira,”

aminge resira. 18 Ainda beká mo: Ba-jari genembo enidae sakai sarira amo, na-monde kasama arera, nu genembo evevari.O genembo mave tofo sakai sarira amo,nunda irari kau mavega ava, namondebunarera.

1111:1-15 Paul Nu Giti Ira, Keriso Da Bino Ava,

Corinth Embokena Sisira; Ava Sedo, Ne NundaGeka Nininguse, Evetu Genembo Mendeni DaGeka Jo Ningae Aeteri.

1-2 God uju erira amo, ne nusuka numoátumondaetevu. Na daba ava uju beká avaerena. Aminge kotise, ijuga kakato sembaesetena, ainda geka ava erá tumondeóvo daesise, na gogovara da kaugo edo, nanda javojigheno eretira, a kotugo sekago jighonoerarira. Jo sari da kaugo irae, avata na takásarena. Ne namokena durumugedo, nandageka rea sarena ava ningareva. Aindabeká mo: na uju erena amo, nane neunumbe budo, Keriso kena mutaeteni. Nekau gagara eni eveva a kakarago irovo avabudo, mandi enikena datu dighido mutonobaetira, avavaga kotise irena. Mandi re-sena emo, Keriso dae resena. 3 Nanda ojumo eviri. Erá evetu genembo mendeni-imi yama nenda kotari ava bebeta eóro,ne dubo isambu Keriso kena muturaevaava doyeove dae oju use resena. KauSatan jingabu da tamo bu asugedo fira,namondeda avia Eve kena buvu deretiri,nunda gungubo tumondusira aminga ava,erama evetu genembo mendenii dereórone ava tumondeove dae sise, oju erena. 4Naaminge resena da beká mo: mave nemo-kena ya buveari, ne nati joká doruse, nundageka ivugaghae ningiraeva. Ava sedo, Sa-tan da aghi kato eni yama, genembo eni

Page 303: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 11:5 300 2Co 11:19Iesu da kaugo, ainda bino ava vironu sariraamo, ne Iesu va sise, nunda geka tumon-dareva. Avata kotugo, amo gungubo sarira.Bajari Iesu kau mavega sisena ava kotaeedo, Satan da aghi katoá rejo sarira, ne avatumondareva. Ne Asisi Kakara rurusevu,avata Satan da aghi katoá yama asisi osukaru eninda bino sarira amo, ne AsisiKakarava sise, sukaruá nemokena foa asug-are dae sedo benunu sareva. Aindae naoju erena. 5 Kote givu! Ne, aghi kakatosembae setena ainda kasamadae, ne sakaiseraeva. Avata namo jo nemongo iraeri.6 Avose, na vironu sise, geka da iriro jo egogoghombae eraena tanojo. Avata nandakasama mo, teriago bekári. Namane na-monde aminda irise, geka rea sedo ghuseraainda jokáda, namanenda kasama mavegaamo, ne itatamedo ghusevu. 7 Ijuga kakatomendeni setena, ne benunu seoro nendamoni ava muteovo aimi, bu uvu bayauombu mindiraera. Ne kokotofu da kaugoero, nenda geka ava tumondusevu. O nanemokena God da Bino Eveva ava vironusedo ghusena amo, nemo sonembaono vitiGod da jebuga baovo dae sise, na sabua+da ari ava use, nenda moni jo bae edoghuseni. Avose, amo ari sembae usenitanojo. Na nenda moni jo bae edo ghusenaava gido, na ‘sabuava’ sise, nanda gekajo ningae eraeva. 8 Eregoseva: na nendajokáda saramana use, ekaresia+ mendenida moni ava ruruse aimi, nanda uvu bayauombudo ghuseni. Na nemo sonembaridae sise, na kau bagia kato eninda kaugoedo, ekaresia+ mendeni da moni ava budoghuseni. 9 Na Corinth aminda saramanause, uvu bayaudae o roera enidae uju edoghusena amo, na nenda moni eni jo be-nunu saono mutaeri. Nanda sonemba reauju edo ghusena amo, namondeda nanonamendi Frovensi Masedonia ghedo fuseraaimi, uvu bayau futero na saramana udofuseni. Na aindae sedo, nendamoni o roeraeni jo bae useni, a kotugo amboda, na josaono mutae areva. 10 Na, Keriso da gekabeká namokena irira aimi, eminge resena:na jo nenda sonemba benunu se bae arena.Erá nanda sakai sari evia beká irae euredae sise, na nemokena jo benunu sae arena.Amingaono, reighi Akeia aminda, nandasakai sari evia, sifo ghousa geka beká edoirarira, jo gungubo ae arira. 11 Na redae

geka eminge reseni? Kote givu! Erá nanemo imboe use sariá seove! God kasamaerira, na geka evia sise, eminge resena emo,ne dubo bu gogoghombuse resena.

12 Avata na nenda moni jo benunuse bae arena ainda beká mo: na aghikakato setena, ainda geka da mendo setafusegaono jo tumondae areva. Aghikakato resena emo, ne dederuroro, nendageka tumondaovo dae sise, eminge ser-aera, “Namane Paul de inonori. Nu kaunange nangedo nenda jokáda saramanaedo ghusira, kau daba aminga ava, na-mane saramana urureoro giraeva. Avasedo, namanenda geka ava, ne tumon-daetevu,” ne aminge sise, totofo sakai ser-aera. 13 Avata a jo geka beká iraeri. Amogungubori. Evetu genemboá, ne Keriso daaghi kakato da kaugo use eraera, jo nundaaghi kakato beká iraeri. Ne derari kakatori.14 Avata nenda geka seraera aindae, erábuneove! Satan barago nu amingeraira.Amo nunda dangio jovereghedo, kau aneyausasa a durode ava jinarikena mo, inonori.15Avori, evetu genembo ainda bajari Satan,nu amingeraira. Ava sedo, erá buneove!Satan da mendeni kau numongo ava edo,geka beká da aghi kakato ainda kaugo areraaindae, erá dudukughuse buneove! NeSatan da natofo ava sedo, ne amingarikenainonori. Avata kotugo, ne rea eraera aindaekotise, God mino eko mutari nene itata-marera.

11:16-33 Paul Nu Iesu DaGimasaUse, MemaA Bouvu Dombu Eni Dombu Eni Itatamusira.

16 Geka setena, daba ava sari dae er-ena. Tofo mandi javo jighono erari dakaugo ava use, na kau gogovara da kaugoava eteni. Avata ne, erá na amingedoirari, ava koteove! O aminge kotarevaamo, avori. Avata ijuga kakato sembaesetena, nenda geka erá tumondeove daesise, nanda javo sekago jighono erorurariningareva. 17 Na tofo sakai sari da gekaoroko resena emo, na sekago gogovara edosarigerena. Jo Bajari da kotari budo aimisae erena. 18 Avata na tofo sakai sari daeerena. Ijuga kakato resena emo, nendairari aindae kotise, nenda javo totofo jighe-oro ereraira. Ava sedo, na oroko retagefuse, kau daba aminga ava erenere. 19Netotofo dubo kotari kakatova sise, evetugenembo gogovara kakato ava, nati joká

Page 304: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 11:20 301 2Co 12:2deraeva. 20 Aminguse, nenda sari ningarieraeva. Dederurureoro, nenda uvu bayautefo aminda fugeraeva. Mave nemokenaderari bu foa gheraera, ainda geka buraeva.Mave nenda irari ava indiro eraera ain-dae, ne ivuga eraeva. Mave ne sovodamegha eraera amo, ne rejo eni jo sae er-aeva. 21 Aghi kakato amingeraera. O nanenendae amingaetena amo, givu, ne ivugaaetevu, ai? Avata emo, na geka beká saridae erena. Aghi kakato resena, ne ariekoko beká ava nemokena urureoro memaitatameraeva. O namane mo, jo amingaeri.Namane amingari mo, oju useri.

Avori, aghi kakato sembae amo, netotofo sakai sise rea seraera, na oroko dabaava sari dae erena. Amo, na evetu gen-embo munju iraede, ainda geka ava saridae erena, avata nenda geka da mendo setafusegari dae sise resena. 22 Nene ser-aera, God oro eni Israel embo, ava gatege-tiri nunda natofo edo fefetusera, aindamendeni nemori seraera. Avori, nam-barago Israel embo da eniri. Nenda nem-bua agira giti beká mo Abraham, seraera.Ne nunda imemesiri seraera. Avori, nam-barago Abraham da imendi eniri. 23 Neseraera, ne Keriso da saramana kakatori.(Na oroko kau gogovara da kaugo edoirise, geka resena. Avata kotugo, sidoyarena.) Avori, na Keriso da saramana egogoghomberaena. Ne jo kau namongoiraeri. Keriso da bino ivegedo yare daesedo, na janjagu use irena. Na umbu nan-jogo fitero dibura useni! Na umbu nan-jogo dedo ghusera ava, jo tegari da kaugomo iraeri. Amingurureoro, na ambari daeurogho use, iria edo jebugedo ghuseni.24 Umbu ghabu soveni, nanda natofo Jusiembo, nenda agho dari rea resira ava use,na umbu 39 ava ambí eni asi da kaugoaimi doruseri. 25 Umbu etodaba naká, naambí bogaraimi doruseri. Umbu eni, naghamanai doruseri. Na Keriso da sara-mana use, ena ghakada+ vose deingheno,ghaka+ umbu etodaba naká bejisira. Aindajokáda, tumba eni ava, evada fegheno sifoatutusira. 26 Keriso da javodae sedo, naya foa ghuse, umbu mendeni mendeniusegha jokáda ambari dae useni, a ko-tugo, tafasara kakato na daoro ambono daesedo ghuseri. Nanda natofo Jusi emboiminamo dari dae kotedo ghuseri. Kotugo,

namane Jusi embo da gitofu barago, namodari dae kotedo ghuseri. Taima jokáda aevada, na eko jokáda irá ghedo ghuseni.Yaura, damo, a borija teria beká itatamedoghuseni. A evetu genembo mendeni nadaoro ambono dae kotise, namokena ko-mana ariguse, namo dederuse gungubosedo ghuseri. 27 Na saramana janjagu use,bouvu mendeni mendeni tafuseni. Amin-guse, na uvu bayau da baimara itatamedoghuseni. Umbu digari, na bayau tefo,kambo tefo, embo boka tefo irá ghedoghuseni. 28 Avata na rea usena aindae,na jo kotae arena. Bouvu mindafu ere-fufena amo, na ekaresia+ da bouvu fu-fuse, nendae oju use irena. 29 Ainda susumo: nanda nano namendi fakina dadabarimema itatamarera amo, na nendae sedo,dubo jokái mema tafuse irarena. O evetugenembo mendeni eredo, nanda nano na-mendi eni jumboro amboda amboda ise,ari ekoko use gofarira amo, na dubo memaambarako use, derari kakato aikena janjeeko arena. Avori, tufako seteno ningevaaindae, eminge resena: aghi kakato sem-bae setena amo, ne jo namongo iraeri.

30 Avata ari nane usena aindae, na tofosakai sarena amo, jo eveva iraeri. Avasedo, ainda geka doyarena. O orokoemo, na fakina tefo ireno, Bajari da fakinanange namokena isagha usira, aindae sakaisarena. 31 Bajari Iesu da God a Afa nundae,evovodae sakai sise irarera! Nune kasamaerira: na geka beká resena. 32 Kini (King)Aretas da gavana eni reighi Damascus kaifaedo ghusira aimi, namo sandoro dae se-tiri, nunda isoro kakatoimi Damascus gurobékada gaje fefetuseri. 33 Avata kotugo,namondedananonamendimendeniimi, narooróda vendi tino edo, furu tokada fiterovosedo sumbu dariguseni. Amingeteno, nena tava edo, jighi gae useri.

1212:1-10 Paul Nunda Diti Mokoi Gosusira,

Ainda Gekari.1 Setena, daba ava sari dae erena. Na tofo

sakai sarena, aminda sonemba eni jo siro-rari bae arera. Avata kotugo tuturo eteni.Ava sedo, se dadabarena. Bajari namokenageka jungarida ava afigedo, sono mutiri naditi mokoi gosusena, ainda geka oroko avasari dae erena. 2 Ghaeko 14 ainda gitida,na Keriso da eni edo ireno, God sonembiri

Page 305: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 12:3 302 2Co 12:16emo sirorusira. Na saghimbe budo ira, Godda vasa iká beká aminda teteruseni. Amo,na tamoi iseni, o asisiimi iseni ava, Godnusuka kasama erira. 3 Vasa aminda irise,na geka mendeni nininguseni. 4 Kotugogeka niningusena amo, jo evetu genembomave sari da kaugo iraeri. 5 Rea gosusena,oindae sakai sarena, avata na tofo mandisakai jo sae arena. O na sifo mendenimema tafusena, o fakina tefo iriana aindajokáda, Bajari da fakina nanda tamondaisagha usira, aindae na sakai sarena. 6 Ona tofo namoá sakai saetena amo, na jotefo sae aeteni. Na jo, evetu genembomunju kitako edo irise susu tefo sakai ser-aera aminga ava use, jo sae aeteni. Nasusudae saeteni. Avata na jo vasa enindairise, amingae arena da beká mo eviri: nauju erena, na rejoá sirureono ne dengoroiningido ghuseva, a ditiimi gido ghuseva,avanembo kotareva.

7 Avori, Bajari nunda geka jungarida avaafigedo, sono mutiri diti mokoi gosuseni.Ainda amboda, nu emingusira. Erama naaindae gogore use, tofo sakai seóno daesedo, nu darigetiri, Satan mema eni mu-tiri namokena siroretiri itatamudo refena.Mema aimi namokena bouvu ambarakomuteari itatameraena. Erama na gogoreeóno dae sise, mema amo nanda tamondasirorusira. 8 Amo darigare dae sedo, naumbu etodaba naká Bajarikena benunusiseni. 9Avata nu namokena eminge sisira,“Paul, na jo saono ninda mema amo dad-abae arira. Ainda beká mo: ninda fakinairarira amo, nanda fakina nimokena dikajo ae arira. O ninda fakina dadabururariraamo, nanda fakina nimokena amo, dikagoarira,” nu aminge sisira. Avori, na gofedotamo mema tafuse irena avata, na aindaesedo ivuga erena. 10 Ava sedo, na fak-ina tefo irarena amo, Keriso nunda fakinanamokena mutari budo, nunda fakinaiminunda saramana arena. Avori, nanda tamoda fakina dadabarira, o evetu genembo nadere jirarera, aindae na jo kotae arena. Ona janjagu ururono evetu genembo namo-kena fakarago arera, aindae na jo kotaearena. Kau daba aminga ava, mema a daranamokena furari barena, aindae na jo kotaearena. Ainda beká mo: namokena fakinatefo irarira amo, na Bajari da fakinaimi,fakina beká edo irarena.

12:11-21 Paul Nu Corinth Embo Dubo Ru-

rusira Ava, Nune Ijugerira.11 Avori, na genembo munju iraede da

kaugo use, tofo na sakai seteni. Avataamingetena ainda susu mo, nemori. Neneeredo, nandae sakai saetevu. Ainda bekámo: ne, aghi kakato setena, aindae sakaiseraeva. Namo, na beká irae da kaugo,avata na, aghi kakato setena amo, jo na-monde inono ari iraeri. Na taká teriabekári. Avo gido, nene eredo, nandaesakai saetevu. 12 Bajari da aghi kato bekáda saramana a tano ava, na nenda jokádadurumugedo eonone gido ghusevu. Tano aarimendenimendeni eono ne jo gae iriava,ava gido dudukughedo ghusevu. 13 Nendamendeni erekotera, “Paul namane imboeeraira. Aminguse, nu ekaresia+ mendeniava uju beká eraira.” Ava erá koteove!Amo gungubori! Na rea urureono ekare-sia+ mendeni gido ghuseri a giraera ava,nenda dombuda urureono ne gido ghu-sevu. Avose, dara dabako nemokena usenitanojo! Na, ekaresia+ mendeni namondedabade irise, nenda uvu bayau sonembeoromindido ghuseni. O namonde dabade irise,dubo jama aovo dae sedo, na nemokenauvu bayau jo benunu se bu mindae edoghuseni.

14 Na umbu etoto naká nemokena iseni.Oroko yari dae erena emo, umbu etodabanaká arira. A kau na giti edo ghusenaaminga ava use, na sekago nanda uvubayau tofo ombarena. Na amingarena dasusu mo: na jo nenda guguadae uju use aeeraena. Na nemoá uju use, aindae arena.Ne eregoseva: sasingu jo noi numamo daroera ombumutae aeteri. Noi numamo, nesasingu da roera ombu mutaeteri. Na kaudaba aminga ava, nenda nimamo amingaava use, nanda roera isambu nemokenamutarena. 15 Na nemo sonembuse, nandadubo isambui nemokena mutarena. Amin-gururonogido, asisi da jebuga tambubaovona ambarena amo, avori. Nanda dubo bariteria giraeva evia, ne nangarevu? Nendadubo bari namokena amo dadabarira, ai?

16 Avori, ne kasama ereva. Na tofo,nenda uvu bayau jo mindae edo ghuseni.Avata nenda mendeni eminge seraera,“Paul, namanenda uvu bayau jo tofomandi bu mindaeri. Avata Paul da aghikakato foama, moni mutoro dae sise,dederuse namanenda moni ava, nenebagia eraera,” nenda mendeni ava seoro

Page 306: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 12:17 303 2Co 13:9ningiraena. 17 Avori, kote givu! Seraeraamo, nangaeteni? Nanda nano namendimendeni dirigeteno nemokena iseraaimi, nenda moni bagia useri, ai? Kotegivu! 18 Na Titus, yare dae sedo benunusiseni. Sedo, namondeda namendi eni,nunda karona are dae sedo gategedo, nedirigeteno iseri. Avori, nenda irari avakote givu! Na nemokena rejoá a nange edoghusena ava, Titus nu kau daba aminga avaedo ghusira. Nu jo rejo eni bagia aeri.

19Avori, namane geka evia gefuse, totofonamanenda geka sonembari dae sedo gem-bariá, erá koteove! Namane God da dom-buda irise, Keriso da uju use geka evia gem-beri. Ne fakina budo fetovo dae sise, gekaemo gemberi. Namane ne dubo buraeraaindae sedo, amingeteri. 20 Eregoseva: na-mane uju erera, nange nangedo tofo tofodubo futuse, dubo dabako edo dabade umouse iraeteri. Avata nanda oju mo eviri: naya nemokena buvudo, ne tofo tofo beisigaururovo garena. O tofo tofo kokomanadaebengoso ururovo garena. O tofo tofo janjeekoko ururovo garena. O ne totofo nendauju avanembo kotise ururovo garena. Oaji a unongu sirurovo garena. O ne tofotofo gogore use, osogo ururovo garena. Neaminguse irovo garena amo, na ghoghorasarena aindae, ne meka gareva. Amo,nanda oju mindafuri. 21 A kotugo, nandaoju eni mo eviri: na ya nemokena bu-varena amo, avose, na sorara arena. Nendamendeni kombo yagera a kusia bagia use,gogore beká edo irise, jo dubo jovereghedonenda ari ekoko vujegae irareva aindae,God sari na meka gido sorara arena tanojo.Ava kotise, na oju erena.

1313:1-14 Paul Nu Geka Fakarago Evia Sedo

Dotutusira.1 Na giti umbu etoto naká nemokena

iseni. Oroko yarena amo, umbu etodabaarira. Koto ari da aito aindae sise, God daGeka eminge resira:“Dara rejodae koto ari sareva, ne jo gen-

embo dabako ainda geka tumondaeareva.

O gegenembo etoto o etodaba geka dabaava sarera, nenda geka ava tumon-dareva,”

God da Geka aminge resira. Amo, namaneaminguse koto arera. 2 Na giti siseni, “Naya buvarena amo, na jo, nenda ari ekokonenda mendenii giti usera ava, na jo kotedodo darigae arena,” na aminge siseni. Nagiti nemokena isena amo, na nenda ariekoko embokena a kotugo natofo isam-bukena aminge siseni. Amboda isena amo,na geka daba ava siseni. Oroko na jo ya bu-vae irise, geka kau daba ava resena, “Nendaari ekoko jo kote dodo darigae arena. Avaijujuse ainda mino mutarena ava, mave jodarigae arira.” 3 Ne mendeni seraeva, naKeriso da fakinai ururono gaetevu. Avori,itatamururuvu! Na ya nenda ari ekokoava ijujururono, Keriso da fakina isaghaari gaove. Ne sifo aminda kasama areva,na Keriso da fakinaimi saramana eraena.4 Geka bekári: nu arafa detero ambududu-rusira ainda jokáda, nunda fakina dad-abusira. Avata oroko, nu God da fakinaimijebugedo irira. A kotugo, namane Kerisode dabade tatiseri. Avata kau nu genembobeká etiri nunda fakina dadabusira amingaava, namane fakina tefo irera. Avata kauKeriso God da fakina budo irira aminga ava,namane Iesu de dabade tatedo irise, God dafakinaimi geka saoro ningido fakina areva.

5 Ava sedo, na nemokena resena, nin-givu! Ne totofo nenda irari ava ijujaetevu.Amo, ne Keriso tumonduse ireva, ai tefo?Nu nenda dubo jokáda irira, ava itatam-eraeva, ai tefo? Ne, avose, ava itatamer-aeva. Jo itatamae aeteva amo, ne God dajebuga kosasaghaetevu. 6Na erekotena: nenamane ijujuse kasama areva, emo gekabekári: namane barago Keriso da natofori.7 Namane God kena eminge benunu siseirera, nange ne ari eko da emboro dariguse,ari eveva avanembo use iraetevu. Namaneaminge banungeraera da bekámo: jo evetugenembo namanenda saramana eveva edoghusera aindae, sakai saoro dae sise ba-nungae eraera. Namane evetu genemboda dombuda gofari da kaugo arera, a nuavori. Avata ne ari eveva avanembo useiraetevu, aindae sise banungeraera. 8 Airesira amo: namane God da fakina bareraamo, geka beká avanembo sonembarera.Namane geka sembae ava, jo sonembari dakaugo iraeri. 9 Ne saramana inononda useata fete simbugururovo, namane ya buvugido ivuga use, nemokena geka fakara josae arera. Ne e gogoghombuse ata fete sim-

Page 307: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Co 13:10 304 2Co 13:14buge gogoghombaovo dae sise, namane ba-nunguse irá gheraera. 10 Bajari namokenafakina futusira. Avata nu fakina futusiraamo, nemo sonembaono fakina baovo daesedo futusira. Jo nemo daono dae sedomutaeri. Na ava kotise, vasa ajagha irise,ari eveva ava aovo dae sise eregefena. Erána ya nemokena buvudo fakarago eónodae sise, vasa ajagha irise, reta emo erege-fenere. Yari budo givu!

11 Avori, nanda nano namendi, anum-bevu! Edo gido, nanda geka evia ningido,ari eveva avanembouse irivu! Dubodabakoedo durumuguse, nano namendide dabadedubo jamaghae irivu! Amingururovo, Goddubo bari kato a dubo jama mutari katonenda jokáda irare!

12 Nenda nano namendi kakara use, tofotofo nati joká doruse,* ategi e gogoghom-buse irivu!

13 God da natofo, nenda nano namendieminda irera, ne ategi beká ava erera. Yaribudo givu!

14 Namondeda Bajari Iesu Keriso dasonemba a God da dubo bari nemokenairare! A Asisi Kakara nemonde dabadetatedo irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

* 13:12: Afige, Romans 16:16 ainda duruda tege garesa.

Page 308: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 1:1-2 305 Galesia Embokena 1:13

Paul Nunda Reta GalesiaEmbokena Gefusira.Galesia mo, frovensi da javori. Frovensi

Galesia ainda jokáda, ijuga kakatomendenibirurughuse, ijuga sembae ijugedo ghuseraava gido, Paul reta evia gefusira. Ijugakakato resira eimi, eminge ijugedo ghuseri.Namonde Keriso tumonduse ainghaedabade, Jusi embo da kiki a Agho Darimanai ava kaifa use, God da jebuga tambar-era. Avata Paul reta einda jokáda ijugeriraemo, namonde taká Iesu tumonduse,jebuga evovodae irari ava tuve barera.

Paul Nunda Reta Galesia Embokena Ge-fusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-5 Paul ne Bajari da javoda ategi usira.1:6–2:21 Paul, Galesia embo ijuga kakato

sembae da geka ighagha edo, nunda gekaningaetera ava, ijugusira.

3:1–4:31 God da jebuga jo ombu bae ar-era, o jo totofo namondeda fakinaimi baearera. Namonde tumondururoro gido, Godtefo mutari barera.

5:1–6:10 Namonde Keriso da sonem-baimi jebugedo, Asisi Kakara da gekanininguse irarera.

6:11-18 Paul natofo ategi edo, geka setano usira.

1-2 Arie, nanda nano namendi! Na Paul.Nanda nano namendi mendeni eminda ir-era ainde dabade, ne ategi erena. Tu-mondari+ embo isambu Frovensi Galesiaaminda ireva, ne ategi roro beká ava erena.Na Iesu Keriso da aghi aono dae sedo,jo evetu genemboimi na gategaeri. GodAfa nunda Mandi Iesu Keriso ghae dabadesetero gido, na nenda aghi kato edo irena.God Afa resena eimi, setiri Iesu ambaridaghe jebuge erorusira. Na nenda aghi katoedo irena. Yari budo givu!

3 God Afa a namondeda Bajari IesuKeriso, nenda sonemba a dubo jama nemo-kena mutoro baove.

4 Namonde, evetu genembo oroko en-dada irera, ainda ari ekoko da bouvu avadarigaoro dae sedo, Iesu fira God da uju avause, namondeda ari ekoko dae ambududu-rusira. 5Ava sedo, God da duro gido, aindaenumokena sakai sise irore, evovodae! Ai,bekári!+

1:6-10 God da Bino Eveva Ainda SusuDabakori, Jo Etoto Iraeri.

6Nenangenange etevonadudukughuseni!God nu Keriso da jebuga evovodae irari avafutuse, ne aghi etiri niningusevu. Avatane bibita use, nunda Bino Eveva ava dodo,bino eni ainda amboda amboda eraeva.Aindae na bunise irena. 7 Kotugo, gekabeká resena. Bino Eveva mo dabakori,jo etoto iraeri. Ava sedo, bino eni evetugenembo mendeniimi seraera amo, joKeriso da Bino Eveva iraeri. Avata nageka oroko resena einda beká mo: evetugenembo mendeni era nenda jokádasaramana use, Keriso da Bino Eveva avanesuka nenda kotariimi jighi jovereghuse,ghamo dereoro ereraira. 8 Ava ningido,na eminge resena. Na ya nemokena BinoEveva sedo ghusena amo, geka beká sedoghuseni. O genembo eni ya nemokenabino eni saetira, o aneya ya nemokenabino eni saetira, o tofo nane joveregheya nemokena bino eni saetena amo, binosembae sari katoá ambari, God nunda arieko ava ijujedo bouvu mutari, genemboáevovodae fufuse irare. 9 Setena, sekagokotovo dae sedo, daba ava sari dae erena.Na giti ya nemokena Bino Eveva sedoghusena amo, geka bekári. Mave, nanegeka sisena aindae, beisiga edo geka enisarira amo, nu ambudo, God da bouvu avaevovodae fufuse irare! 10Nageka eregefenaemo, jo evetu genembo tege gido ivugause, nandae sakai saoro dae sedo gembaeri.Nanda uju mo, na emingururono, God avagido ivuga aetira, aindae eraena. O na,evetu genembo ivuga use, nandae sakaisaoro dae sedo amingaetena amo, na joKeriso da saramana kato eni irae aeteni.

1:11-24 Paul Nu Nangedo God Da Aghi KatoUsira, Ainda Kiki Eviri.

11 Nene kasama aovo dae resena. Bino ageka sedo ghusena amo, jo evetu genemboda geka iraeri. 12 Ainda tuka mo: gekaamo, evetu genembo eniimi jo foa saoro naningaeri, o dengoro indoro na jo ningaeri.Iesu Keriso nune, geka amo afigetiri nakasama useni.

13 Na nange nange Jusi embo da jokádasiroredo baji mindafu usena, ainda gekaava seoro ningiraeva, tanojo. Amo eviri.God da ekaresia+ nange manjaetira avakotise, na God da ekaresiakena+, memaa bouvu futurureono mema itatamedo

Page 309: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 1:14 306 Galesia Embokena 2:8ghuseri. 14 Eregoseva: nanda kokomanadedabade, Jusi embo da jokáda sirorusenaamo, nanda irari kau eniri. NamaneJusi embo da abuamane ainda geka a kikiisambu kasama edo, tumonde gogoghom-buseni. Eni jo namongo iraeri. 15 Avatagiti na jo sirorae ireno ainda sifoda, Godnandae kavevera use, na gategusira. Sifonune uju edo gategusira ava, 16 fira bu-viri gido, nunda Mandi namokena ijugetirigido, na nu kasama useni. Nu amingusirada susu mo: nane ya namane Jusi embo dagitofukena nundaMandi da Bino Eveva avavironu saono dae sedo, namoá gategusira.17 Amingetiri, na jo Jerusalem yaeri. A najo evetu genembo nanda gitida Bajari daambo jimbi usera, aikena jo yaeri. Ava sedo,na geka vironu seraena amo, jo nemokenaningido kasama ae useni. Na Damascusise, Iesu gi kasama edo, dambu FrovensiArabia iseni. Ainda amboda, na Arabiadodo sekago jovereghedo ena, reighi Dam-ascus aminda buvurutuseni. 18 Ghaekoetodaba ainda amboda, na Cephas (o Pe-ter seraera) ava gari dae sedo, Jerusalemiseni. Nu namane nangae dabade irise, furaetoto dadabusira. 19 Ainda jokáda, na Pe-ter nengae Bajari da mandako James ghaeavanembo gosuseni. Avata Bajari da ambojimbi eninda dombu ava, na jo gae useni.Ava sedo, Bino Eveva nane vironu seraenaemo, jo nene saoro na ningae useni. 20Godda dombuda na geka beká resena. Na gekavironu seraena emo, Keriso nune ijugetirikasama useni.

21Ainda amboda na Jerusalem dodo ena,Frovensi Syria a Silisia aminda irise, yabirurughedo ghuseni. 22 Sifo aminda, Godda ekaresia+ namane Jusi embo da FrovensiJudia aminda, ne na jo kasama ae iriari.23 Nanda bino sedo ghusera, ne avanemboningido ghuseri. Amo eviri: “Genemboágiti namondekena mema a bouvu futuse,fakarago edo ghusira. Avata orokoé evetugenembo Keriso ava tumondaoro dae sedo,nune vironu resira. Nu giti Keriso datumondari ava bureguse, natofo erá tu-mondeure dae sise, katiyavara edo ghusira.Avata kotugo, orokoé Keriso tumondaorodae sise, nune vironu resira.” 24 Nandabino evia ningido aindae sedo, God da javojigheoro eredo ghusira.

22:1-10 Paul Nu Bajari Da Ambo Jimbide

Totorugedo, Geka Dabade Se Nininguseri.1 Ghaeko 14 ava dadabetiri ainda am-

boda, na sekago Jerusalem iseni. NamaneBarnabas ghae Titus de dabade iseri. 2 Naisena ainda beká mo: God nune setiri naiseni. Ena buvudo, na rejo ava namaneJusi embo da gitofukena vironu seraena,ava seteno ne nininguseri. Na jo evetugenembo isambukena saeri. Bajari dageka gitofukena vironu seraena ava, naekaresia+ da kokotofukena ijugeteno, nekikiako nininguseri. Na amingusena dabeká mo: na geka rea vironu seraena, avakasama aoro dae sedo, aminguseni. Eramananda geka ighagha eore dae sedo, amin-guseni. 3-5 Nanda komana Titus setenaamo, nu Greek embori. A nu vika mendoanoso jo gafugae irise, namonde iseri. Avakasama edo, evetu genembo mendeni ne,Titus nunda vika mendo anoso gafugaredae siseri. Avata tumondari+ embo dakokotofu setena, nu amingare dae jo saeri;ava sedo, namane jo amingaeri. Evetugenembo amingare dae sisera amo, negungubo kakatori. Ne ufena namondedajokáda teredo, namondeda nano namen-diva siseri. Avata, amo jo geka bekáiraeri. Namonde Iesu Keriso da natofoedo, Agho Dari manai ava doyeraera ain-dae, gungubo kakato resena, ne imboe edo,namonde sekago Agho Dari manai aimibundoro, irise kaifa aoro dae sedo, sis-eri. Avata namane kokotofu ainde, nendageka jo itako ningaeri. Jo ningae userada susu mo: ne God da Bino Eveva aindabeká vanembo ningi kasama aeteva, aindaenamane uju useri. 6 Evetu genembo nekokotofu sedo ghusera aimi, jo rejo eniijugaoro na ningae useni. Na rea vironusise sedo ghusena a seraena aindae, neivuga useri. Avori geka beká ne kokotofurio jo kokotofu irae ava na jo kotae useni.God jo evetu genembo da dombu gosuse,jo ijujae eraira. 7 Avata ne namonde gekadabade se nininguse, ne kasama useri: kauBajari nu Peter, Jusi embokena vironu saredae sedo gategusira aminga ava, nune naJusi embo da gitofukena vironu saono daesedo, na gategusira. Gitofu resena emo,ne vika mendo anoso jo gafugae eraera.8 Ainda beká mo: kau God nu Peter, Jusi

Page 310: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 2:9 307 Galesia Embokena 2:19embokena saramana are dae sedo esim-bugusira daba aminga ava, na Jusi emboda gitofukena saramana aono dae sedo,nune na esimbugusira. Ne ava kasamauseri. 9 Avori, God namokena sonembafutuse, nanda saramana esimbugusira, avakasama edo, gegenembo kokotofu seraera,James, Cephas (o Peter seraera), ne John dedabade eredo, namane Barnabas ghae daungo jijighuseri. Aminguse, ne namondesaramana kau daba ava use irari dae siseri.Amo, ne yama Jusi embokena vironu siseiraeteri. A namane mo, nenda gitofu vikamendo anoso jo gafugae eraera, aikena yavironu sise iraeteri. 10 Ainghae dabadenamane makasi embo tavo aoro dae siseri.Kotugo, ábarago nanda ujuri.

2:11-21 Reighi Antiok Aminda, Paul NuEredo, Peter Dombuda Sisira.

11 Avata ainda amboda, Cephas (o Pe-ter seraera), nune eredo reighi Antiokaminda fira buvudo irise dara usira aindae,na nu dombuda siseni. 12 Dara mo eviausira: nu fira namonde dabade irise, Jusiembo da gitofude dabade bayau mindidoghuseri. Avata ainda amboda, evetu gen-embo mendeni ava, James dirigetiri fuseri.Fera buvero, Peter nu jovereghedo namaneJusi embo da gitofu dodo, Jusi embode kiki-ako bayaumindido ghuseri. Amingusira dabeká mo: Jusi embo mendeni eminge sedoghuseri, “Namanenda gitofu God da natofoarera amo, nembarago nenda vika mendoanoso ava gaforo, namonde inono ari gido,bayau dabade mindarera.” Ne amingeseoro ningido, aindae oju use, Peter nuamingedo ghusira. 13 Avori, Peter amin-giri gido, Jusi embo isambu ne kau dabaava edo, nenda gitofu dodo esike fetedoghuseri. Nanda komana Barnabas baragoamingusira. Ne kau gungubo kakato dakaugo ava useri.

14Avata kotugo, ne Bino Eveva ainda em-boroda jo yae ero ava gido, na Peter dom-buda siseni. Nu ekaresia+ isambu aindadombuda fetiriri siseni, “Ni Jusi embobekári. Avata sife nembo, ni namonde Jusiembo da kiki dodo, gitofude dabade umouse iriasi. Avata oroko mo, namanendagitofu Keriso tumonduse irera ava dodo,

Jusi embode kikiako bayau rise, ijugaborosembae fifiteresa. Aminguse, ni namondeJusi embo da Agho Dari ava gitofui kaifaaoro dae sise ijugeraesa, amo sembaeri!

15 “Gi! Nangae mo, Jusi embo bekáava siroruseri. Jo Jusi embo da gitofuari ekoko use irera ainda jokáda siroraeuseri. 16 Avata nangae anakora kasamauseri: God nu namondedae ‘eveva’ sariraamo, jo namonde Agho Dari kaifa ari daeururoro gido aindae, sae arira. Ainda bekámo, namonde jo Agho Dari kaifa ari dakaugo iraeri. Ava kasama edo, namondeAgho Dari da emboro+ aminda ya God kenabuvari dae e gosusera, ava dotutuseri. Godnamondedae ‘eveva’ sise, nunda jebugamutari bari dae sedo, ni nangae Keriso dafakina ava tumonduseri. Ainda beká mo:nangae kasama useri, genembo eni AghoDari da emboroda+ yarira amo, jo ya Godkena buvae arira.

17 “Namondeda gitofu God da Agho Darijo kaifa ae eraera aindae, namonde Jusiembo, ‘ne ari eko embova’ sedo ghuseri.Avori, namonde Agho Dari da emboro+dodo, Keriso emboro+ afigusira amindaGod kena yarera amo, Jusi embo mendenikau daba aminga ava use, namondedae ‘arieko embova’ sarera. Amo, Keriso namondejumbari ari ekoko ariá sarera. Avata amogungubo bekári.”

18 O geka eni mo* eviri: na Agho Darida emboro+ ighagha edo dotutusena ava,sekago tuturo edo, aminda yari dae sarenaamo inono, na giti Keriso da emboroda+yari dae sise, Agho Dari da emboro+ dotu-tuse, dara useni. 19 Eregoseva: Agho Daridaba ainda emboroda ise, na kasama useni,“Na jo Agho Dari evia kaifa ari da kaugoiraeri. Ainda emboroda ise, God kena bu-vari dae sarena amo, na jo inono ae arena.Na ambarena,” AghoDari aminge ijugerira.A kotugo, amo geka bekári. Agho Darirea resira aimi, etiri na ambududuruseni.Amingusira da beká mo: God uju usira, nanange nunda jebuga budo, nundae sara-mana use iraeteni. Irise, Keriso ghaedabade tataeteni. Avori, na Keriso ghaedabade tatisena amo, kau na Keriso ghaedabade ambududuruseni. Amo, nanda

* 2:18: Paul nunda geka jungarida se dojeguse, itako dombu eni gefuseri. O dambu jovereghaetera amo, emingegembaeteri, “O, na roera giti fugutusena ava, sekago jovereghe ya barena amo, na ijugaono evetu genembo kasama arera, na gitiroera fugutusena amo, na dara useni.”

Page 311: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 2:20 308 Galesia Embokena 3:13irari manai a nanda kotari manai ava,Keriso ghae dabade arafa doruseri. 20 Avasedo, na jebuga irena emo, jo tofo nandajebuga iraeri. Keriso nanda dubo jokádateretiri, nunda jebuga aimi irena. O namo-kena jebuga eni tefori. Ava sedo, nandadubo jokáda jebuga itatamuse irena emo,jo tofo nanda jebuga iraeri. Amo, Godda Mandi nane tumonduse irena, aindajebugari. Nu na dubo ruruse, nandae sedofira ambududurusira. Ava sedo, na nu-moá tumonduse, numokena jebuga ruruseirena. 21Aminge sise, na jo God da sonembaighagha use doyae arena. Na jo Agho Darida emboro+ aminda udo yae arena. Aindabeká mo: namonde Agho Dari kaifa useiria edo, ya God kena buvaetera amo, kau,Keriso da ambari ava susu tefo aeti. Avataamo jo geka beká iraeri. Keriso emboro+afigusira aminda nembo yarera amo, je-buga evovodae irari ava tuve barera.

33:1-14 Namonde Jo Namondeda Fakinaimi

Jebugae Arera. Namonde God TumondareraAimi Jebugarera.

1 Avori, nanda nano namendi FrovensiGalesia aminda ireva, nemokena resena.Ne nangetiraimi kau gogovara da kakaugoedo irevu! Mave deretiri ne Keriso dotu-tusevu? Iesu Keriso arafa dorusera aindatuka ava, namane nenda dombuda vironuseoro ningido ghusevu. 2Geka emo kotovodae resena. Ne jo Agho Dari kaifa use, Godda Asisi bae usevu. Ne taká God tumon-duseva aimi, nunda Asisi rurusevu. 3 Nenangetiraimi gogovara edo irevu! Ne gitiGod da Asisi da fakina budo aimi, saramanaedo ghusevu. Ava ne redae oroko Godda Asisi da fakina dodo, nenda tamo dafakinaimi saramana eraevu? 4 Ne, God daAsisi budo, mino eveva itatamedo ghusevaava, tukadae itatamedo ghusevu. Erá tefosoesa eove! 5 Ne jo Agho Dari ava kaifaururovo aindae, God nunda Asisi nemo-kena mutae usira. Ne nunda Geka ningido,tumonduse ireva aindae sedo, nunda Asisida fakina aimi nenda jokáda tano eari gido,dudukugheraeva.

6 Jusi embo da nombua Abraham, nundatumondari jo dombu eni ae usira. NuGod tumondiri gido aindae, God nundae‘eveva’ sisira. 7Avakotise, ne kasamaareva:‘Abraham da sasingu’ seraera amo, jo Abra-ham da imemesiri beká Jusi embo aindae

sae eraera. Evetu genembo isambu maveGod tumonderaera aindae, ne ‘Abraham dasasingu’ seraera. 8 Kotugo, God da Gekajokáda, anakora aindae sisira. Jusi embo dagitofu amboda, God tumondururoro gidonu nendae ‘eveva’ sarira, ava ijuguse, Abra-ham kena Bino Eveva eminge sisira:“Ninda oro amboda sirorarera ainda

jokáda, esimbugari evetu genemboisambukena sirorari barera,”

God nunda geka jokáda aminge sisira.9Sisira ainda beká eminge sirorusira. Abra-ham God tumonduse, nunda esimbugarirurusira. Kau daba aminga ava, evetu gen-embo mave God tumondarera amo, nem-barago, God da esimbugari barera.

10Neeregoseva: mave Jusi embodaAghoDari da emboroda+ ise, ya God kena buvarisarira amo, nu jo inono ae arira. Avasedo, God da bouvu a simbora ava, nuneitatamarira. God da Geka aindae resira:“Agho Dari rea resira ava, mave jo Agho

Dari isambu kaifa e gogoghombaearira amo,

God da bouvu a simbora ava, nune itata-marira.”

Kotugo, namonde evetu genembo endadairera emo, jo eniimi, Agho Dari kaifa ari dakaugo iraeri.

11 A vasa eninda eminge resira:“Mave God tumondarira amo, God nunda

tumondari ava gido, nundae ‘eveva’sise,

sari genemboá jebuga evovodae irari avatuve barira.”

Aindae sedo, namonde kasama erera,jo genembo dabakoi, Agho Dari da em-boroda+ ise, ya God kena buvae arira.Genembo amo, nu jo tumondae eraira;ava sedo, God jo nundae ‘eveva’ sae arira.12 Ne eregoseva, Agho Dari da emboro+ainda susu kau eni bekári. Jo tumondari daemboro amingo iraeri. Amo, vasa enindaresira:“Mave, Agho Dari rea resira, ainda mendo

mendo isambu e gogoghombariraamo, nu jebugarira.”

Aminge resira da tuka mo: Agho Dari daemboroda+ ise, God kena ya buvari daesaresa amo, Agho Dari da mendo mendoisasambu kaifa aresa. Dabako tainakokosasagharesa amo, ni God kena ya buvarijo inono ae aresa. 13Avata Agho Dari mavesembae kaifa arira amo, nu God da simbora

Page 312: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 3:14 309 Galesia Embokena 3:27ava itatamarira. Simbora da geka aindae,vasa eninda eminge resira:“Mavejo ava arafa daoro ikada buingharira

amo, God da simbora ava nuneitatamarira.”

Avata ainda simbora ava, namonde tumon-dari embo jo itatamae arera. Ainda bekámo: Keriso namondeda vasa budo, ko-rosida buinghuse simbora amo nune itata-musira. 14 Iesu Keriso amingusira da bekámo: namane Jusi embo da gitofu aimi,Iesu tumonduse esimbugari baeteri. Esim-bugari resena emo, God nu Abraham esim-bugusira, ainda esimbugari daba ava nenebaeteri. Budo, ne namonde tumondariembo isambu ainde dabade, God da Asisimutari sisira ava baeteri.

3:15-20 God Jo Nunda Agho Dari Kotise,Abraham Kena Beka Gajae Usira.

15 Avori, nanda nano namendi, na orokoijugaboro eni, namonde evetu genembo-kena barena. Gegenembo etoto naká, gekase dadabedo tofo tofo beka gajedo yama,geka sisera aindae gavana da dombuda javogembarera amo, amboda jo nenda beka ga-jari bejae arera. Beka gajari amo, nu irarira.16 Avori, God Abraham a nunda vekak-ena, nunda esimbugari mutari sisira amo,nunda veka dabako aikena esimbugari daesisira, jo nunda veka isambukena esim-bugari dae saeri. Amo, Keriso dae kotisesisira. 17Na beka gajari da ijugaboro orokosetena ainda tuka mo eviri: God nu gitibeká Abrahamkena beka gagojusira. Aindaamboda ghaeko 430 dadabetiri, nu AghoDari futusira. Avori, Agho Dari ambodafutusira aimi, jo nunda beka gajari gitifutusira ava, bejari da kaugo iraeri. Bekagajari amo, giti futusira ava sedo, irarira.18 Namonde Agho Dari da emboroda+ ise,jebuga evovodae irari ava tambaetera amo,God nunda beka gajari giti Abraham kenasisira, ava kote doyariá saeteri. Avata Godjo amingaeri. Nu jo, Abraham Agho Darikaifa use jebuga bare dae sedo, jo saeri. Nu,nunda beka gajari sisira ava, tumonduse je-buga bare dae sedo, setiri Abrahamningidotumondusira.

19 Ava sedo, God Agho Dari redae futusi?Saone? God nu Agho Dari futusira da bekámo eviri. Namonde evetu genembo ariekoko use irera, ava kasama aoro dae sedo,God nu Agho Dari futusira. Agho Dari

nu irari, Abraham da veka dabako setenaava, furari gido, Agho Dari amo doyaeteri.A Agho Dari amo, God jo dambu evetugenembokena mutaeri. Amo nu, aneya-manekena mutiri budo era aghi katokenafutuseri. Mutero budo, Jusi embo isam-bukena futusira. 20 Avori, na geka ‘aghikato’ seno ningido, ne kasama etevu: Godnu jo dambu evetu genembokena, AghoDari futuse geka saeri. Ava sedo, dambunumokena ya buvari da emboro+ eni, joAgho Dari imi afigaeri. O Abraham kenamo, God nu tofo mandi fira dombu dabadeedo, geka sisira. Ava sedo, nunda bekagajariimi, emboro+ numokena afigusira.

3:21–4:7 Namonde God Tumonduse, NundaSasingu Arera.

21 Avata God da Agho Dari imi, God dabeka gajari buregeraira, ava namonde josae arera. Namonde Agho Dari da em-boroda+ ise, jebuga tambaetera amo, na-monde amingururoro gido, God nu na-mondedae ‘eveva’ saeti. Avata Agho Darida fakina, jo jebuga mutarikena inonoiraeri. 22 Agho Dari, God da Geka jokádagefusera, ainda fakina amo eviri. AghoDari aimi, namonde isambu enda emindairera ava, bundedo ari ekoko da ungodafitiri irera. Amingusira da beká mo: evetugenembo mave Iesu Keriso tumondareraamo ne, God beka gagojuse rea mutarisisira ava, nene kikiako ruruse, ari ekoko dafakina ava darigarera.

23 Iesu jo foa buvae, a kotugo numotumondari da sifo barago, jo foa bu-vae iriri ainda gitida, Agho Dari da faki-naimi namonde bundetiri iriari. Amingedoirero, tumondari da sifo fira buvurutusira.24 Avori, namonde Agho Dari da fakinaimibundetiri iriara setena ainda tuka mo,eviri. Agho Dari aimi, kau ijuga kato edo,ari ekoko kau mavega ava, ijugetiri kasamauseri. Kasama etero, nunamonde ari ekokoeraera ava, ijuguse buregusira. Avori, AghoDari da fakinaimi namonde bundetiri irero,Keriso fira buvurutusira. Amingusira dabeká mo: namonde tumonduse, God kenaya buvudo mainungaeteri. 25 Avori, tu-mondari da sifo fira buviri aindae, AghoDari da fakina dadabetiri, namonde orokoKeriso da ungoda irera. 26 Amo, ne tu-monduse Iesu Keriso de dabade tatedo,God da sasingu edo ireva. 27 Ne bafataito

Page 313: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 3:28 310 Galesia Embokena 4:18use, Keriso de dabade tatedo, Keriso dajebuga ava bevo, nu nemokena asugusira.28 Avori, ava nemokena sirorusira; aindaesedo, ne evetu genembo gosuse, ne kaudaba ava kotareva. Mave Jusi embo a mavenenda gitofu, mave sabua a mave kotofu,mave evetu a genembo amo, ne isambu kaudabakori. Ainda bekámo: ne Iesu Keriso dedabade tatedo, dubo dabako edo ireva. 29Akotugo, Keriso da natofo edo irareva amo,ne kauAbrahamda sasingu aminga ava edoirareva. A God beka gagojuse rea mutarisisira, ava nene bareva.

41 Na geka resena da ijugaboro eni eviri:

genembo eninda mandi nu sasingako irise,kau sabua* da ari ava use irarira. Avata nu-mamo da roera ainda bajari numori. Aindabeká mo: amboda nu baji mindafu edo, nu-mamoda roera isambunune barira. 2Avatanumamo sifo ningiava sarira ava kaifa use,nu kaifa kakato a ijuga kakato mendeni dageka nininguse irarira. 3 Namondekena,kau daba ava sirorusira. Giti mo, namondekau sasingako irise, abuamane da kiki atumondari mendeni ava kaifa use irero,sukaru ekokoimi bajari edo, namonde bun-detero iriari. 4 Avata God sifo fifitusiraava fira buviri gido, nundaMandi dirigetirivose fira sirorusira. Amo, evetui fumbirisirorusira. Siroredo, nu Jusi embo daAgho Dari ainda jokáda irá ghedo ghusira.5 Namonde Agho Dari da fakinaimi bun-detiri iriara ava, sonembari jebugedo Godda sasingu aoro dae sedo, nu amingusira.6A ne nunda sasingu useva, ava ijugari daesedo, God nunda Mandi da Asisi nemokenafutusira. Mutiri ruruseva ainda fakinaimi,ne God dae javono gatise, “Eri, Afa, Afako!”sise irá gheraeva. 7 Ne kasama ereva: Godnune rea etiri sirorusira aimi, ne sabua+da irari ava dodo, nunda sasingu edo ireva.Edo, nu rea mutarira ava, nene bareva.

4:8-20 Paul Nu Galesia Embo Nange DuboBudo Ghusira Ava Osa Sisira.

8 Giti mo, ne God bunise, sukaru a ovemendeni ava godeva sise, nendae sabua+edo ghusevu. Avata kotugo, gode amo ne

jo itatako, God Beká ainda kaugo iraeri.9 O orokoé, ne God kasama edo ireva. Osaone? God nune ne kasama edo rurusira.Ava sedo, erama ne jovereghe ya sekago,ove a agho dari fakina iraede, ainda sabua+eove dae sise resena. Aimi, ne jo sonembaearira. Ava sedo, ne redae gode mendeni dasabua+ sekago ari dae resevu? 10 Amo, neoroko emo tuturo edo, iji, inua, a ghaekomendeni aindae kakara use ireva. 11 Naoju use resena. Na erekotena, nemokenasaramana use, nanda fakina tefo nendaesoesa useni!

12 Nanda nano namendi, ne giti AghoDari jo kaifa ae edo ghusevu. O namo, kaifaedo ghuseni. Avata na Agho Dari da em-boro+ dodo, kau nemoá avavaga edo irena.Ava sedo, naneAghoDari da emboro+ dotu-tusena ava kotise, amingaovo dae resena!Na geka oroko resena emo, na jo dubomema use aindae sae erena. Ne namokenaari sembae eni jo ae usevu. 13 Ne kasamaereva: na giti nenda jokáda, God da BinoEveva vironu sisena amo, na kae tambudoirise, ainghae fete siseni. 14 Kotugo, nakae eko tafusena ava gido, ne nandae jodere jirae usevu, o nanda geka ningido, joighagha ae usevu. Na kau God da aneyao kau Iesu Keriso aminga ava budo kaifatavo usevu. 15 Avata orokoé, ne nangeetirai nandae jo ivuga ae erevu? Ai resiraamo: na kasama use resena, sifo aminda,na embako aetena amo, ne nanda ketuadaebaeteni.† 16 Avata oroko, na geka bekáseteno ningeva aindae, na gitofu da kauaminga ava kotareva tanojo?

17 Evetu genembo mendeni ya nendaeivuga use, nendae sakai sirureoro ningidoivuga eraeva amo, jo nene eveva eni tam-bovo dae sedo, sakai sae eraera. Ne,na dotutuse nemoá tumondaovo dae sise,aminge seraera. 18 Avori, evetu genembonendae ivuga use sakai seraera amo ekori,ava na jo sae arena. Roera teria mo, evetugenembo sifo ningiaminda eredo nendaesakai sarera amo, ne susu evevadae saeteri.Na namonde dabade iraetena, o na esikeiraetena amo, ne ari eveva use irovo, susuaindae, nendae sakai saetera amo, avori.

* 4:1: Paul nu, “Genembo eninda mandi, sasingako irise kau sabua da ari ava use irarira,” ava gefusira ainda tuka mo:namonde isambu sasingako irise, aya afadae aghi eraera. Avori, kau namonde enda eminda eraera aminga ava,namonde God da sasingu edo nundae aghi use, sabua da kaugo use irá gheraera. † 4:15: Korafe-Yegha da dukakotise, namane Paul da geka itako dombu eni jovereghuseri. O namane Paul da geka dambu jovereghaetera amo,eminge gembaeteri: “Sifo aminda, ne namo sonembari dae sedo, nenda diti gunumbe mutari dae kotisevu.”

Page 314: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 4:19 311 Galesia Embokena 5:419Ne nanda sasinguri. Kau ayamanemandisasingu fumbari dae use mema itatamer-aera aminga ava, na nendae sedo dubomema eraena. Keriso da fakina nangenenda dubo jokáda terari, ne kau numoáavaga edo iraeteva, aindae kotise, memaitatameraena. 20 Nanda uju mo: na orokoyama, namonde dabade irise, geka resenaevia dabade se ningaeteri. Aminge dabadese nininguse, avose, na geka itako raugakosaeteni tano. O na oroko eminge resenaemo, na nemo kotari futo use, memaghaeirena.

4:21-31 Hagar Nengae Sarah Ghae DaKasiari.

21 Avori, ne mendeni Agho Dari uju use,tumondari da emboro+ dodo, Agho Darida emboroda+ yari dae reseva. Nemokenaresena, ningivu! Agho Dari ainda jokádageka eni gembero irira, ava kote givu!22 Amo, eviri. Abraham da vide jamenaetoto naká ava siroruseri. Eni mo, nundasabua+ evetu javo Hagar, aimi fufusira. Enimo, nunda evetu beká javo Sarah, aimifufusira. 23 Avori, sabua+ evetuimi fufusiraamo, fisi da uju ava ero mandiá sirorusira.O kotofu evetuimi fufusira amo, God nubeka gagojusira aindae sedo, setiri mandiásirorusira. 24 Amo kasiadae ererurena.Evevetu etoto naká setena amo, inono, em-boro+ etotori. Emboro+ eni doriri Sainaiaminda sirorusira; amo inono, Abrahamda sabua+ evetu Hagar dae resena. Nundasasingu barago, sabua+ kau numongo avaedo irera. Mave emboro+ aminda yarikotarira amo, tofo mandi bundedo irarira.25 Doriri javo Sainai resena emo, orokoFrovensi Arabia aminda irira. A kotugo,na kasia doriri Sainai kena fifituse resenaemo, nu inono, Jusi embo da reighi babaiJerusalem, ava sise resena. Jerusalem dasasingu, Jusi embo, ne isambu Agho Darida fakinaimi bundetiri ainda jokáda sabua+da kakaugo edo irera. 26 O Jerusalem seka,amboda utuda ghe vose furarira aminda,mave ya terarera amo, ne jo sabua+ aearera. A Jerusalem utuda ghe vose furariraamo, kau namonde tumondari embo da ayada kaugori. 27 Aindae sedo, God da Gekajokáda eminge gembero irira:“Ni erova irise, jo fumbae iresa. Avata

kotugo, ivuga aetesi!

Ni mandi sasingu fumbari da mema joitatamae iresa. Avata kotugo, ivugause koko saetesi!

Ainda susu mo: evetu mandi sasingujo fumbae irari, genembo doyarighanjara arira avata

sifo amboda, nunda sasingu ghaguru am-bari arira.

O evetu vai edo irira, ainda sasingu mo jodigari iraeri.”

28Avori, God beka gagojuse setiri, Abrahamda mandi javo Isaac sirorusira. Kau dabaaminga ava, namonde tumondari emboGod da beka gajari aindae sedo, nundasasingu useri. 29 Sifo aminda, sabua+ evetuainda mandi fisi da ujuimi sirorusira aimi,eredo kotofu evetu ainda mandi Asisi dafakinaimi sirorusira, aikena bouvu a memafutuse fakarago usira. Oroko, kau dabaaminga ava eraera. Jusi embo Agho Darida fakinaimi bundetiri irera aimi, eredonamonde tumondari embokena bouvu amema futuse, fakarago eraera. 30Avata Godda Geka eminge resira:“Sabua+ evetu nunda mandighae ondovo

yarera. Ainda beká mo:sabua+ evetu da mandi jo kotofu evetu da

mandi ainghae dabade fetedo, nu-mamo da roera soro edo bae arera.”

31 Na aindae sise, eminge resena. Nandanano namendi, namonde jo sabua+ dasasingu edo, Agho Dari da emboro+ amindayae arera. Namonde kotofu da sasingu edo,tumonduse irarera.

55:1-15 Keriso Namonde Vujegetiri Irera.

1 Namonde giti Agho Dari da fakinaimibundetiri iriara ava, Keriso nune vujege-tiri irera. Vujegetiri, namonde ojigheradabako edo irera. Ava sedo, erá sekagojovereghedo sabua+ da irari ava use, AghoDari da emboroda+ yeove!

2 Na Paul, nane resena. Kote givu! NeAgho Dari kaifa ari dae sedo, nenda vikamendo anoso ava gafugareva amo, Kerisoda ambariimi ne jo sonembae arira. 3 Nasekago resena. Genembo mave amingariraamo, nuAghoDari ainda geka isasambuavanune kaifa arira. Jo eni doyari da kaugoiraeri. 4 Genembo mave, Agho Dari kaifae gogoghombururari gido, God nundae‘eveva’ sare dae sedo, saramana arira amo,

Page 315: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 5:5 312 Galesia Embokena 5:21numo anakora Keriso dotutusira. Nu amin-guse irarira aimi, jo God da sonemba nunebari da kaugo iraeri. 5 O namane maveKeriso da fakina tumonduse, a rea gigituseirera amo, eviri. God da Asisiimi sonem-bururari, namane nu tumondururoro gido,God namanendae ‘eveva’ sise, sari namanejebugarera. 6 Ai resira amo: namonde IesuKeriso de dabade tatedo, nunda natofo ar-era amo, vika aindamendo anoso gafugedoJusi embo da kaugo edo irarera, o jo amin-gae arera aindae, God jo kotae arira. Nundauju mo: namonde Keriso tumonduse, tofotofo dubo ruruse iraeteri.

7 Giti ne Keriso tumonduse, ari evevaedo ghusevu. Avata amboda mave fira nedederuse setiri, geka beká ava dotutusevu?Nu nange amingusira ava, na jo kasama aeerena. 8 Avata na evia kasama erena: Godne aghi eraira amo, jo nune aeri. 9Akotugo,na kasama erena: kau fuka da uvá avagae bejeoro aimi, fisi isambu sembae erairaaminga ava, geka sembae itatako sirorariraaimi, evetu genembo mendenikena ivegeyari, sembae tumondarera. Kau avav-aga nemokena sirorusira tanojo. 10 Avatana ne tumonderena. Ne namonde Ba-jari de dabade tatedo ireva, aindae naerekotena: ne jo nanda tumondari avadodo, jo enikena ya sembae areva. A nandakotari eni mo eviri. Na erekotena, gen-embo mave ne dederiri, nemonde dabadeosogo use ireva amo, God nu dari itata-marira.

11 Na kasama erena: evetu genembomendeni nandae gungubo sise, eminge ser-aera, “Paul numbarago, nenda vika mendoanoso gafugaovo dae resira.” Aminge ser-aera amo, jo geka beká iraeri. Ava gekabeká iraetira amo, namokena jo bouvu amema futuse fakarago ae aeteri. Amo,ne namonde dubo dabako edo iraeteri.Ne resera amo inono, na Iesu a nundakorosi kotae edo, na nemokena yamatatedo, namonde Agho Dari vanembo tu-monduse iraeteri. Avata na jo amingaeirena. Namondeda jebuga bari da emboro+dabako ava, Iesu nune korosida afigusira.Ainda bino ava imboe use, namokenabouvu a mema futuse fakarago use irera.12Avori, na uju erena amo, evetu genembonemonde osogo eraera ava, dovu, nendatamo kakara gafuguse, mandi sasingu daemboro gagojuse, mema itatamaore!

13 Avori, nanda nano namendi, God nen-dae sedo uju erira: ne numokena ya buvaridae areva amo, jo Agho Dari da emboroda+yae areva. Amo, ne jo Agho Dari da sabua+edo irae areva. Ne jo aindae sedo, aghiaeri. Ágido, ne nune vujegetiri ireva. Avatakotugo, nu jo nenda fisi da uju ava aovodae sedo amingaeri. Nu amingusira dasusu mo: tofo tofo dubo ruruse, nendakokomanakena sabua+ aovo dae sedo, nuamingusira. 14 Agho Dari rea aovo daeresira ainda tuka mo, eviri:“Kau ni tofo dubo buraesa aminga ava,

ninda komana dubo baresa!”Ava sedo, mave amingeraira amo, inono:nu Agho Dari da geka isambu kaifa eraira,ávovogori. 15One geka amo kotae edo, sinofuka da ari ava use irise, tofo tofo beisigause mema mutareva amo, na aindae ojuuse nemokena dengoro induderena. Kaifae gogoghombevu! Erama tofo tofo de sirivoeove!

5:16-26 Asisi Kakara Aimi, Rea Aoro DaeSarira Ava Namonde Arera.

16 Ava sedo, geka resena einda tuka mo,eviri. Erá fisi da uju ainda amboda ambodaeove! O Asisi Kakara aimi, rea aovo daesarira, avanembo edo ghevu! 17 Namondejo fisi da uju nengae, Asisi Kakara daujughae dabade tatedo, bu jighi irae arera.Ainda beká mo: fisi da uju mo, Asisi Kakarada gitofuri. Etoto naká ninda dubo jokádatataya use irera. Amingurureoro aimi, nisifo ava inono, ninda uju eveva ava jo aeeraesa. 18 Kotugo Asisiimi ninda emboroijugururari yaresa amo, ni jo Agho Dari daemboro+ aminda yae aresa.

19 Fisi da uju setena ainda saramana, na-monde isagha eregosera. Evetu genemboamingeraera amo, ne meka irae, komboyagera use a evevetu da amboda ya foaghuse irá gheraera. 20Ne ove kevari ava tu-monde bainghuse, asisi da mendo ruruse,kae jijighuse simbora eraera. Evetu gen-embo avavaga tofo tofo gitofu edo, beisigause nunda nunda sarigeraera. Ne koko-mana da bino ava ningido, nesuka nemoáavanembo kotise dubo ekoko eraera, janjeekoko eraera, a totofo nenda javo a binoava jighoro erare dae sedo eraera. 21 Nekokomana da roera aindae dighighi eraera,a ne uvu fakara mindioro jiro birurugheariainda jokáda, ari ekoko mendeni mendeni

Page 316: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 5:22 313 Galesia Embokena 6:13eraera. A roera digari avavaga, nene er-aera. Avori, na giti rea sisena, daba avasari dae erena. Mave amingarira amo, nu joGod da vasada terari nune kaifa* ae arira.

22 Avata Asisi Kakara evetu genembo dadubo jokáda saramana ururarira amo, bekáevavaga sirorarira. Amo, nunda fakinaimidubo bari, ivuga, a dubo jama ava siro-rarira. Asisi Kakara aimi sonembururari,nunda geka ningido, mema itatamuse jobibita ae arera. Ne taká durumuguse irar-era. Ne kavevera arera, ari eveva useirarera, a nenda kokomana jo ighagha edodoyae arera. 23 Ne durumuguse roboghoisise irarera, a ne fisi da uju ava buregarera.Ari avavaga amo, isambu eveva vanembori.Aindae sedo, ari setena amo, jo agho darieniimi buregae eraira. 24Mave Iesu Kerisoda natofo edo irera amo, ne anakora nendafisi da uju a kotari ava bureguseri. Amin-gusera amo, inono, ne nenda fisi da ujua kotari eko ava, Keriso da korosi amindadetero dadabusira.

25 Avori, namonde jebugaoro dae sedo,God da Asisi nune fakinamutiri jebuguseri.Ava sedo, nunda fakina futuse nunda ujuava sirurari ningido, namonde nunda sariava use irarera. 26 Aminguse, namondejo namondeda javo totofo jighoro eraredae sedo, kokomana da bino eveva aindaebengoso use, osogo ae arera.

66:1-10 Namonde Kokomana Da Bouvu Tofo

Tofo Fufuse Irarera.1 Nanda nano namendi, nenda namendi

eni ari eko rejo ururari gido kasama arevaamo, ne emingareva. Nenda mendenimave, God da Asisii sirureari ningido,nunda amboda amboda eraeva aimi eredo,nenda namendikena emboro eveva ijugu-rurovo gare! Geka roboghoi sise, emboroijugareva. Ainda susu mo: ne ya darakau daba ábarago ari da kaugori. Avasedo, erá ne gofeóvo dae sise, totofo kaifae gogoghombevu! 2 Bouvu minonde mi-nonde fufuse irareva. Aminguse, Kerisonamonde rea aoro dae sisira ava, nene useirareva. 3Ne aminguse irareva da susu mo,eviri. Genembo ijoghako eni mave nu tofomandi, “Na genembo teria eniri,” kotarira

amo, nu tofo mandi derarira. 4 Ne totofonenda irari ava ijujuse irareva. Evevairareva amo, ne totofo nenda dubo jokádaivuga areva. Nemo nenda irari ava iju-juse, erá komana da ari o irari ava fugegosuse, totofo nenda irari ainghae inonoeove! 5 Ainda beká mo: namonde reaaetera, ainda bouvu ava namonde totofofumbaeteri.

6 Genembo mave anumbirari, Godda Geka afigedo dengoro indudururoroningarira amo, nu eredo nunda dengoroindari kakatode dabade, nunda uvu bayaua roera ava soro vesa arira.

7 God jo derari da kaugo iraeri. Ava sedo,erá ne totofo dereove! Genembo veka reagovarira amo, ainda beká ava bambarira.8 Kau genembo veka govedo, ainda bekáburaira aminga ava, ni fisi da uju ava aresaamo, sifo gombuda, ni ambari ava baresa.O God da Asisi ni sonembururari nundasari ava aresa amo, sifo gombuda, Godda Asisi aimi, nimokena jebuga evovodaeirari ava mutari baresa. 9 Ava sedo, na-monde jo ari eveva ari ava imboe ae ar-era. Ainda beká mo: namonde ari evevause irarera amo, namonde beká bari dasifo aminda, mino eveva ava tambarera.10Ágido, evetu genembo natofo sonembarida goroto ningiaminda tambarera amo, jodoyoro foa darigae arira. Kotugo mokogomo, namondeda nano namendi, tumondariembo, ava sonembarera.

6:11-18 Paul Geka Setiri Eminda Dad-abusira.

11 Faiya babai evia eregefenere, yaribudo givu!

Na geka tano eminda gagojuse, tofomandi eregefena. Yari budo givu!

12 Evetu genembo mendeni, nenda vikamendo anoso gafugedo, Jusi embo dakiki ava aovo dae sise seraera amo, netotofo nenda javo jighoro erare dae sise,aminge seraera. Kotugo ne amingeraeraainda beká eni mo, eviri. Ne koteraeraamo, Jusi embo isambu vika mendo anosogafugeraera ava sedo, ne Keriso da korosiainda bino avanembo vironu sarera amo,nenda natofo Jusi embo mendeni nemo-kena veka sembae use, bouvu futururoromema itatameraera. Aindamema ava dari-gari dae sedo, ne, nenda vika mendo anosoava gafugaovo dae sise seraera. 13 Setena,

* 5:21: Afige, Geka Se Disugari Da Vasa aminda, geka Natofo dae rea gefusera, ava tege garesa.

Page 317: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Galesia Embokena 6:14 314 Galesia Embokena 6:18daba ava sari dae erena. Evetu genembomave, nenda vika mendo anoso gafugedoirera, ábarago Agho Dari isambu jo kaifa egogoghombae eraera. Avata ne amingaovodae sise seraera ainda beká mo, eviri. Ne,nenda vika mendo anoso ava gafugedo, yaJusi embode dabade tatedo, nenda uju avaururovo gosuse, totofo sakai sari dae sise,amingeraera. 14 O namo, roera dabakoirira, ainda duro ava gosuse, sakai sise tu-mondarena. Amo, namondeda Bajari IesuKeriso da korosi aindae resena. Ainda bekámo: Iesu korosida ambududurusira amo,kau nambarago ambududuruseni. Amin-guse, kau genembo ambudo, enda da iraria fisi da uju doyarira aminga ava, na endada irari a fisi da uju ava dotutuseni. Kotugokau daba aminga ava, evetu genembo fisida uju use irera, ne namo gosuse koter-aera amo, na ambari embova sise, na jotumondae eraera. 15 Kote givu! Namondevika mendo anoso gafugarera, o jo gafu-gae arera aindae, God jo ijujae arira. Nudabako kotise irira, amo eviri: namondeKeriso de dabade tatedo dubo jovereghedo,nunda natofo da jokáda teredo irera, ai,tefo? 16 Evetu genembo mave aminguseirera aikena, God joka edo nunda dubojama mutare dae resena, nemokena a Godda natofo isambukena! Yari budo givu!

17Avori, geka tano ari dae use, na emingeresena. Iesu da gitofuimi na dedo ghusera,ainda buvá nanda tamonda irira. Ava go-suse, ne kasama ereva, nu nanda bajariri.Ava sedo, nanda geka erá sekago ighaghaeove dae sise resena. Yari budo givu!

18Nandananonamendi, nemokena ategiuse eminge resena: namondeda Bajari IesuKeriso da sonemba nemokena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 318: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 1:1 315 Efesas Embokena 1:14

Paul Nunda Reta EfesasEmbokena Gefusira Amo,Eviri.Paul sandi diburada fitero irise, reta evia

avose, ghaeko 61 A.D. ainda jokáda ge-fusira. Evetu genembo da kotari mo, Pauljo Efesas embo vanembo kotise, reta eviagembaeri. Ekaresia+ mendeni nunda retaevia bu tegaetera, ava kotise gefusira. Retaeinda ijuga mo, God nange evetu genembonunda oro oro aghi ari, Keriso de dabadetatedo, nemonde tamo dabako edo irarera,aindae ijugerira.

Paul Nunda Reta Efesas Embokena Ge-fusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-2 Geka da tuturori.1:3–3:21 God namonde nange aghi etiri,

namondeKeriso tumondedo, nundanatofoa ekaresia+ dabako edo irera, ainda gekari.

4:1–6:9 Jebuga seka da aito mo eviri.6:10-20 Namonde Bajari dae sedo isoro

arera.6:21-24 Paul natofo ategi edo, tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Na Paul

ne ategi beká ava erena. God na aghi etiri,Iesu Keriso da aghi kato edo irena. God negategetiri, Efesas amindanundanatofo edoireva nemokena, reta emo eregefena. IesuKeriso de tatedo numoá tumonduse, nundauju ava use ireva ava sedo, nemokena retaemo eregefena. Yari budo givu!

2 God Afa a namondeda Bajari IesuKeriso, nenda sonemba a dubo jama mu-toro baove!

1:3-14 God Namonde Eminge Esimbugusira.3 Namondeda Bajari Iesu Keriso da Nu-

mamo, God Afakena sakai saore! Aindabeká mo: namonde Keriso de dabadetatedo irera ainda jokáda, God namondeesimbugusenamondekenautu da joba isas-ambu futusira. 4-5 Ava mutari dae kotise,utu enda jo ae irise, nu giti namonde,nunda tofo aoro dae sedo gategusira. Nunamondeda ari ekoko Iesu da ororoimiseghe fugari, namonde Keriso de dabadetatedo, nunda natofo kakara a eveva edoirise, nunda dombuda fetoro dae sedo,namonde gategusira. Nu namonde duborurusira ava sedo, namonde nange nangeIesu Keriso da fakinaimi nunda sasingu

aetera ava anakora kotise, nu sifo ghousaevia irise, uju edo ghusira. 6 God nundasonemba tomanako beká ava mutiri na-monde ruruseri. Nunda Mandi dabako,dubo bu gogoghomberaira ava, tefo na-mondedae futusira. Jo namondeda arieveva aoro gido, aindae mutaeri. Nutefo futusira. Ava sedo, namonde nun-dae sakai sise, nunda javo jighoro er-are! 7-8 Iesu da ororoimi namondedaari ekoko da mino etiri gido, God na-mondeda ari ekoko kote dotiri, namondejebuguseri. Nunda sonemba namondekenafutusira amo, tomanako bekári. God nurejo uju usira ava kote gogoghombuse,nunda sonemba teria beká ava namon-dekena futusira. 9 God nu amboda Kerisoda fakinaimi rejo ava arira amo, giti bekákotisira. Kotedo, kivo edo ireira sifenembo, namondekena ijugetiri gosuseri.10 God rejoá kotedo kivo usira amo, eviri.Roera a evetu genembo isasambu utudaa endada, bu dabade edo, mutari Kerisokaifa ururari irarera. Nunda sifo fifitusiraava, foa buvarira amo, God nu amingarira.11 Roera isasambu God da sari ningariri.Nune sarira amo, beká sirorarira. Kotugonune sarira amo, dadabarira. God na-monde jo tefo gategaeri. Nu rejoá giti bekákotise uju edo ghusira, ava itatamuse, nunamonde budo Keriso de dabade tatedo,tofo nunda natofo aoro dae sedo, namondegategusira. 12 Ava sedo, namane Israelembo mave tuturoda, Keriso da Bino avaningi tumondusera aimi, God dae sakai sisenunda fakinaimi ururoro, natofo nundaduro ava garera. 13 O nemo namanendagitofuri. Avata kau daba aminga ava,nemokena sirorusira. Ne God da Geka bekáainda Bino ava ningido, Keriso tumondedojebuga evovodae irari ava tafusevu. Tam-budo, ne nunda tofo edo ireva. Ava ijugaridae sedo, nunda Asisi Kakara mutari sisiraava, mutiri ne rurusevu. 14Asisi Kakara na-mondeda dubo jokáda irira ava itatamuse,namonde kasama erera: God nu rea mutaria ari sisira amo, sirorari barera. Amoeviri. God namonde Keriso da ambariimiofusira ava sedo, amboda nune namondeunumbe bu yari, namonde dabade irarera,ava kasama erera. Ava sedo, namonde Godda sonemba teria evia bu jighoro erorurari,natofo tomanako God da duro evia gosuseaindae sakai sarera.

1:15-23 Paul Nu Rea Kotise Banungusira

Page 319: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 1:15-16 316 Efesas Embokena 2:12Ava, Nemokena Osa Sisira.

15-16Nunda sonemba namondekena amomindafuri; aindae sedo, na nendae sifoghousa evia, God kena aiyakoe seraena. NeBajari Iesu tumonderaeva, a God da natofoisambu dubo buraeva. Ava ningido, aindaetuturo edo ne jo kote doyae, banunguseGod kena aiyakoe seraena. 17 Na numo-kena eminge benunu seraena: nu nangenunda Asisi Kakara mutari nemokena voseasugedo, sonembururari ne dubo kotise,God nu kau mavegori, ava kasama aeteva,aindae benunu seraena. God resena emo,nu Bajari Iesu Keriso da God, a, numousasa da Afari, kotugo Afa duroderi. 18 AGod Afakena nanda benunu eni mo, nunange sonembururari nenda diti basari,ne God da usasa ava gaeteva, aindae ser-aena. Aminguse, nu nemokena rea mu-tari sisira amo, kau mavegori, a nundanatofo amboda kau nange nange esim-buge gogoghombarira, ava kasama aetevu.19-20 A eni mo, namonde Iesu tumon-deraera amo, namondeda dubo jokádaGod nunda fakina tomanakoimi saramanaeraira. Nunda fakina kau mavegori, avakasama aetevu. Aindae numokena be-nunu seraena. Fakina resena daba eimi,God setiri Keriso ambarida ghe jebugedoerorusira. Kotugo daba aimi, God setiriKeriso utuda vitíra, Numamo da ungo gi-mandukena anumbusira. 21-22 Anumbetiri,God nu roera isambu kaifa are dae sedo,Keriso kena futusira. Keriso nu teria a ikábekádari: kokotofu, babojegari, evetu gen-embo, sukaru, a aneya, ne isambuKeriso daduruda irá gheraera. Oroko ne Keriso daduruda irera, a sifo amboda irarera. Godnune setiri, Keriso nu roera isasambu daBajari beká ava edo irira. Kotugo, nu Godda natofo ainda jiro beká ava edo irira.23God da natofomo, ne kau Keriso da ungo,ata, a nunda tamo ávavagori. Keriso datamomo, nunda jebugaimi bedo edo, inonobeká edo irira. Enda a utuda barago, nundajebugaimi bedo edo, inono beká edo irira.

22:1-10 Keriso Da Fakinaimi, Namonde Jebu-

guseri.1 A nemo, giti gogore edo ari ekoko use,

God kotae use irevo, nenda asisi God kenaamo ambududurusira. 2 Evetu genembofisi da uju use ari ekoko eraera aminga

ava, ne sifo aminda amingedo ghusevu.Sukaru da bajari Satan aimi, seari nundauju ava edo ghusevu. Sukaru da bajari re-sena emo, nu evetu genembo mave gogoreedo, God da uju ava jo ae eraera, aindabajari numori. 3 Namonde isambu gitikau daba aminga ava edo ghuseri. Na-monde fisi da uju a kotari ava edo ghuseri.Aindae God amboda nunda janje eko mu-tari furarira ava, namonde evetu gen-embo isambu ainde dabade itatamarera.4-5 Namondeda gogore eimi, namondedajebuga God kena amo gajisira. Avata Godda joka ari namondekena teria bekári, anu namonde dubo bu gogogho eraira. Godaindae sedo setiri, Keriso ambarida ghejebugedo eroriri aimi, namonde dabadejebuguseri. God joka edo, tefo sonembetirine jebugusevu. 6Namonde Iesu de dabadetatedo irero gido, God nu namonde setirieretero, budo vasa utuda fitiri irera. 7 Nuamingusira da tuka mo: namonde evovo-dae utuda iroro, God nange namondedaejoka teria usira ava, ijugari kasama arera.Natofo isambu, aneya a sukarude dabadekasama arera. Nunda joka ari resena amo,eviri. Nu namondedae joka teria edosonembuse setiri, Iesu Keriso namondedaesedo fusira. 8 Eregoseva, ne jo nendafakinaimi jebugaeri. Nemokena eveva enitefori. Ne taká tumonduseva ágido, Godaindae joka edo sonembetiri jebugusevu.9Avori, namonde Keriso de dabade irarera,avata amo jo totofo sakai sari da kaugoiraeri. Ne jo nenda fakinaimi jebugaeri. NeGod da fakinaimi jebugusevu. 10 God setirinamonde siroruseri. A kotugo, jebuga iriseari eveva aoro dae sedo, nune setiri na-monde IesuKeriso de dabade ambarida ghejebuge eroruseri. Ari eveva resena evia,namonde aoro dae sedo, nu anakora aindaemboro simbugusira.

2:11-22 Iesu Nunda Ororoimi, Namonde BuTatetiri, Dubo Dabako Useri.

11 Kote gogoghombevu! Namane Jusiembomo, God da tano ijugari dae sedo, na-manenda vika mendo anoso ava gafuger-aera. Amo namane ungoi tamonda er-aera. Ne jo amingae eraeva. Ava sedo,namane ne gitofuva sedo ghuseri. A ne joGod da natofo iraeva sedo ghuseri. Godkotae use, nunda tano ava jo fitae edoghusevu. 12 Sifo aminda, ne Keriso da

Page 320: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 2:13 317 Efesas Embokena 3:10natofo jo ae usevu. God namane Israelembokena rea beka gagojuse sisira amo,nemokena jo isagha ari bae usevu. Nenamanenda gitofuri. Ava sedo, ne enda dakotari ava use, God jo kotae iria ghusevu,a God namonde nange sonembari sisira,ava ne bunisevu. 13 Ne giti ajagha iriavu.Avata oroko, ne Iesu Keriso de dabadetatetevu, a nunda ambariimi, ojigheva nutambevu. 14Ne namane Jusi embo da gito-furi. Keriso tofo nune soretiri mainungido,ne namonde dabade tatedo natofo dabakouseri. Namondeda osogoimi, kau furuaminga namondeda soroda dighero ireiraava, Keriso nunda ambari da fakinaimi debejisira. 15 De bejise, nu tofo nunda ta-moimi, namane Jusi embo da Agho Darinamonde dabade tatari da emboro gajedoireira ava, afigusira. Aminguse, nu na-monde, Jusi embo a Jusi embo da gitofuava bu tate dabako edo, soretiri mainun-gosuseri. 16 Keriso korosida ambududu-rusira, ainda fakinaimi namondeda osogoari de bejetiri, namonde natofo dabako edofera God de dabade tatiseri. 17 Keriso nuamingari dae use, fira dubo jama da BinoEveva ava, namondekena vironu sisira. NeGod kena ajagha fefetusevu, a namaneGod kena utua fefetuseri. 18 Namane Jusiembori, kotugo ne namanenda gitofuri.Avata Keriso emboro afigetiri, God da AsisiKakara dabakoimi eari, namonde God kenaya buvuraera.

19 Ava sedo, ne God da natofo jokádateredo, God da sasingu beká ava usevu.O giti mo, ne namanenda gitofu edo iri-avu. Avata oroko emo, ne namonde dabadeGod da natofo edo ireva. 20 Ne erego-seva: namonde mo, kau God da Kambo+kakara da kaugori. God nu Iesu Keriso,kambo+ ainda tutumbi evevago dae sedo,fiti simbugusira. Ainda amboda, nundaambo jimbi a feroveta ava, kambo+ dasuradae sedo tutumbi etoda fiti itutusira.Kau daba aminga ava, ne nunda sasinguetevo gido, nembarago budo aimi, nundakambo+ itutuse irira. 21 Bajari Iesu Kerisomo, nu namondeda susuri. A Iesu nundafakina aimi, namonde ava bu tatedo, Godda kambo+ kakara ava itutiri teria ari daeerira. 22 Nembarago Keriso de dabadetatedo aimi, God nunda kambo+ kakaraitutuse irira. Kambo+ aminda namondedabade irore dae sedo, God da Asisiimi

itutuse irira.

33:1-13 Paul, Gitofu Jokáda Vironu Sare Dae

Sedo, God Nu Gategusira.1 Na Paul. Na nendae sedo diburada

fifituseri. Na Iesu Keriso da saramana usenemokena nunda vironu seno, na sandidodiburada fifituseri. Nemo kotise, na Godkena banunguse irá gheraena. 2 God nen-dae joka edo nemo sonembaono dae sedo,na gategetiri nunda aghi kato useni. Aindabino ne anakora niningusevu, tano. 3 Godnu rea ari kotise, sifo ghousa ambari avakivo etiri ireira ava, namokena ijugetirikasama useni. (Na giti aindae sedo gekatufako gefuseni. 4 Na rea tufako gefusenaava tegareva amo, God Keriso da geka kivousira, ava kasama areva. God namokenarea ijugetiri gosusena ava, saono kasamaareva.) 5 Giti God Keriso da geka kivoari setena amo, jo afigari evetu genembokasama ae edo ghuseri. Avata oroko emo,God nunda aghi kakato a nunda ferovetakakara gategedo, nunda Asisi Kakara aimigeka emo nemokena ijugetiri ne kasamauseri. 6 God Keriso da geka kivo usiraamo, eviri. Oroko, Jusi embo namanendagitofude dabade, God da Bino Eveva ava tu-mondedo nunda esimbugari barera. Budo,dabade edo nunda natofo kau tamo dabakoda kaugo arera. A eni mo: God namon-dekena Iesu Keriso da fakinaimi, rea mu-tari dae sedo beka gagojusira, ava mutarinamonde dabade barera.

7 God nu nandae joka edo, nunda fakinanamokena mutudo setiri, Bino einda osasari kato nane edo irena. 8 Na genemboijoghako bekári. God da natofo jokáda,ne isambu bebegori. Na ambo nembori.Avata God namoá sonembuse, namane Jusiembo da gitofukena geka emo, osa saonodae sedo, na gategusira. Bino Eveva resenaamo eviri: namonde Iesu Keriso da ambari-imi jebugedo, utuda susu iti fafode arera.9Akotugo, namondenange Iesu da ambari-imi jebugusera, ainda geka ava God nunekivo edo ghusira. God nane geka ava saonoevetu genembo ningoro dae sisira. Godroera isasambu setiri sirorusira aimi, Binosetena amo, susu eindae kivo edo ghusira.10 God nunda uju mo: oroko sifo eminda,Jusi embo nenda gitofude dabade nange

Page 321: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 3:11 318 Efesas Embokena 4:9-10mainungido, natofo dabako aetera ava go-suse, aneya a sukaru isambu God da kotarieveva ainda mendo mendo ava, kasamae gogoghombaeteri. 11 God sifo ghousaevia irise, rejo uju edo ghusira ava, na-mondeda Bajari Iesu Keriso da sonembaimietiri sirorusira. 12 Avori, Iesu tumonduse,namonde Iesu de dabade tatiseri. Ava sedo,namonde jo oju ae, tumo fainghedo yaGod kena teredo, nunda dombuda fetarera.13 Avori, na nendae sedo mema eretafena,ava sedo, na nemokena geka itako eviaresena. Na mema eretafena eindae, ne erábunise dubo mema eove! Ne ivuga aetevu!Na nemo sonembari dae sedo, mema emoeretafena.

3:14-21 Paul Nendae Banunguse KotedoGhusira.

14 Na nemo sonembari dae sedo memaeretafena ava kotise, na kauboi dadarigedo,God Afakena benunu seraena. 15 GodAfa resena emo, nu namonde tumon-dari embo isasambu da Afari. Namondeisambu javono numoá gatise banunger-aera. 16 Avori, nanda benunu numo-kena mo eviri: God da duro a fakinamindafugo aimi sonembuse, nunda AsisiKakara mutari yama fakina nemokena fu-tururari, nenda janje jokáimi itatamedofakina aove! 17-18 Kotugo na benunuseraena amo, ne nange tumondururovo,Keriso nenda janje joká ava, nunda vasadaebudo aminda irari, ne fakina numokenabudo, nunda dubo bari jokáda irivu! Aeni mo, na eminge benunu seraena: nendajanje jokáda, God dubo bu gogoghombusedubo kotedo, Keriso da dubo bari na-mondekena kau nangego ava itatamaove!Nunda dubo bari ainda teria, ainda ghousa,beragha, kafuru kaunangego ava, kasama etefo aove! 19 Na uju erena amo, ne nundadubo bari tomanako beká ava itatamusekasama areva. Avata nunda dubo bariemo, jo namonde kasama e gogoghombarida kaugo iraeri. Avata nunda dubo barikasama ari dae ururovo, God tofo nemo-kena vose asugedo, nenda janje joká avanune bedo are.

20 God namondeda janje jokáda, tofomandi fakina futuse saramana eraira.Nu rea eraira amo, tomanako bekári.Jo namonde kote benunu sari da kaugoiraeri. Nu nusukako kotise namondeesimbugeraira. 21 Ava sedo, nundaduro aindae, namonde a nunda natofo

isambu sakai sise, evovodae nunda javojighoro eroruse irare! A nunda durofutururari, namonde nunda natofo isambua Iesu Keriso de dabade, nunda duro avaijugururoro isagha edo aminge irare! Ai,bekári!+

44:1-16 Paul Nu, Namonde Dubo Dabako

Aoro Dae Sisira.1 Bajari nu nange namonde bu tatedo

natofo dabako usira ava, osa sisena aindaesedo, na diburada fifituseri. Ava sedo,ne nanda geka ningaetevu. Na uju use,nemokena eminge resena: ne God da ujuava use iraetevu. Ne amingaeteva da susumo: God tofo mandi ne aghi etiri, nundanatofo edo ireva. Ne jo evetu genemboeninda natofo iraeri. Ava kotise, ne nundauju ava use iraetevu. 2 Erama totofo sakaiseove! Erama nenda kokomanadae duboekoko eove! Minonde minonde dubo ru-ruse, durumugedo tofo tofo sonembuseirivu! 3 Asisi Kakara ne bu dabade etirimainungido, dubo dabako useva ava kotise,kaifa e gogoghombevu! Erá dara nendajokáda siroreuri, ne nunda nunda eóvo daesise resena. 4 Namonde mo, kau Bajari datamo ainda kaugo ava edo irera. Nundatamo resena emo, dabakori. Namondeisambu nunda Asisi dabako ruruseri. Ko-tugo, God aghi etiri, ne Bino dabako avatumondedo kaifa use ireva. 5 NamondedaBajari dabako, tumondari dabako, a bafa-taito ari dabakori. 6Namondeda Bajari GodAfa dabakori. God Afa resena emo, roeraa evetu genembo isasambu, ainda Bajarinumori. A kotugo, nu reighi isasambunune bedo edo irira. 7 Namonde dabakoedo irera, avata namondeda joba jo dabakoiraeri. Keriso nunda ujuda, namondekenanunda fakina ava, saramana nunda nundaaoro dae sedo, joba futusira. 8God da Gekaaindae rea anakora gefusera amo, emingeresira:“Nu utuda vivituse, evetu genembo

mendeni bundisera ava, unumbebudo vitisira.

Vitíra, joba evetu genembo aikena fu-tusira.”

9-10 Kote givu! Geka ‘vitisira’ resira aindasusu mo, oroko ijugaono kasama areva.‘Vitisira’ ainda susu mo: Keriso giti vosefusira. Fira ireira edo nunda ambari sifoda,enda jokáda vovosusira. Genembo vose

Page 322: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 4:11 319 Efesas Embokena 4:32fusira, enda jokáda vovosusira, a vitisiraamo, nu genembo daba avori. Nu utuenda bedo ari dae sedo, vitíra utu ikábekáda buvurutusira. 11 Joba mutari katoresena emo, Keriso numori. Nune setiri,namondeda mendeni tuturo edo saramanaeraera. Mendeni ne nunda aghi kakatoeraera. Mendeni ne ferovetari. MendeniIesu da Bino ava, osa seraera. MendeniGod da natofo tavo use, dengoro indi-raera. 12 Nu joba futusira da beká mo,eviri: nange Keriso da natofo minondeminonde sonembari da fakina ava baorodae sedo, joba futusira. Nunda tamo fak-ina bare dae sedo, futusira. Nunda tamoresena emo, namonderi. 13 Kotugo, nujoba futusira da beká eni mo: nange na-monde dubo dabako edo tumonduse, aGod da Mandi kau nangego ava kasamae gogoghombuse, namonde evetu gen-embo beká edo dubo kote gogoghombae-teri. Aminguse, namonde kau Keriso avav-aga aeteri. 14 Amingarera amo, namondesasingako da irari amodoyarera. Sasingakoda irari amo, ne eregoseva. Sasingune gekaseka ningido, ‘bekava’ sedo tumonderaera.Geka beká a geka sembae, isambu tumon-deraera. Evetu genembo nemo dederusegeka seraera amo, ne ‘bekáva’ sedo, tumon-duse kosasaghedo dara eraera. Ava sedo,namonde sasingako da irari amo doyarera.15 Namonde nano namendi dubo ruruse,nemokena geka bekáda bekáda sarera, a aribeká bekáda arera. Aminguse, namondesasingako da irari dodo, namondeda irariisambuimi, kau namondeda giti jighariKeriso da kau aminga ava arera. Amin-guse, namonde Keriso de dabade tatar-era. 16 Nu namonde kaifa ururari, na-monde kau nunda tamo da ungo, ata, vu-vuro, a umbu isambu fakina edo, dabadesaramana e gogoghombarira. Amingareraamo, namonde dubo minonde minondefutururoro, Keriso da tamo isambu bajitomanako edo, saramana e gogoghom-barira. Nunda tamo resena emo, namon-deri.

4:17–5:20 Namonde Fisi Da Uju Dodo, DuboJovereghedo Evetu Genembo Seka Sirorarigar-era.

17 Erama mema itatameóvo dae sise,Bajari da javoda eminge resena. Eramabunise, evetu genembo God dae osogo er-aera, ainda kaugo use iriove! Evetu gen-

embo amo, ne dubo kotari tefori. 18 Negogore edo ghusera aindae, nenda kotaridadabetiri, ne God da jebuga jo bae useri.19Nenda kotari dadabusira ava sedo, mekairae, fisi da uju a kombo yagera ava eraera!20 Keriso jo, amingaovo dae sedo, dengoroindaeri. 21 Ne Iesu da natofo useva amo,nundaBino anundaGeka beká ava dengoroindero niningusevu. 22Ava sedo, gitida ari,fisi da uju, ava doyari beká dovu! Aimidederiri nenda dubo joká sembae edo irei.23 Dubo God kena futururovo, nu kotariseka futururari aimi, nenda dubo joká bedoedo irare! 24God nu nendae dubo joká seka,nunda avavaga muturaira, ava buvu! Dubojoká seka resena emo, nu jebuga bekári.Kotari seka evia budo, ne God da natofokakara edo irise, veka eveva vanembo useirareva.

25 Ava sedo, sekago gungubo erá seove!Minonde minonde geka bekáda nembosedo ghevu! Ainda susu mo: namondeisambu dabade tatedo, kau Keriso da tamoainda ungo, ata, vuvuro, umbu, a roeraisambu ainda kaugo edo irera. Ava sedo,mema sirorarira amo, namonde isambuitatamarera. 26-27 Dubo ekoko areva amo,erá nenda dubo ekoko aimi, nemo dereuriari eko eove! Erá Satan dae goroto mu-teove! Ava sedo, dubo ekoko areva amo,erá dubo ekoko ainghae irióvo ungobueure! 28 Evetu genembo nenda jokádamave, giti bagia edo ghusira amo, nundaari eko ava dodo, saramana nunda un-goimi ari, oka bayau sirorurari budo rise,makasi embo sonembedo ghare! 29 Gekaeveva sise, erá jokáda geka ekoko seove!Geka eveva vanembo sevu! Geka resenaevia, evetu genembo ningido sonembaaikena budo, dubo jama use ivuga aore!30 God ne sifo amboda unumbe bu yakaifa arira, ava kasama aovo dae sedo,nunda Asisi Kakara nemokena mutiri ru-rusevu. Asisi Kakara amo, God nunenamonde nunda tofodae rurusira, aindatanori. Ava sedo, erama Asisi Kakarak-ena dubo mema muteove! 31 Erama janjeekoko eove! Erama nenda janje ekokoundeóvo baji tomanako eure! Erama duboekokoghae iriove! Erama beisiga use, jijivuo aji seove! Erama kotari amo jumbeóvoghousago euri, komanakena dara eove!32Avata ne emingaetevu! Kau God joka edoKeriso futusira, a kotugo, nenda ari ekokokote dotutusira aminga ava, tofo tofo joka

Page 323: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 5:1 320 Efesas Embokena 5:23use dubo ruruse, nenda ari ekoko minondeminonde kote dodo ghevu!

51 God ne dubo buraira. Ne nunda sasin-

guri. Ava sedo ne, God eraira avavagause irivu! 2 Namane Jusi embo, giti jobamutari dae sedo, sino fuka dedo dunge-oro avise muno ferugheari fumbudo, Godnamanenda ari ekoko kote dodo ghusira.Keriso namonde dubo ruruse, sino fukaari ekokodae bu de joba dungedo ghuseraainda vasa ava nune budo, namondedaesedo ambududurusira. Kau Keriso usiraaminga ava use, namonde endada jebugairise, evetu genembo dubo ruruse irarera.

3 Ne God da natofori. Ava sedo, komboyagera ari mo, erá koteove! Erá kusiabagia use, tafasara edo gheove! Moni aguguadae erá ghamo beove! 4 Erama gekaekoko seove! Erá jijivu seove! Erá gekakotae kotae seove! Geka eveva vanembosise, sifo ghousa evia God kena aiyakoe siseirivu! 5 Ne monidae ghamo budo, nendadubo aminda fitareva amo, inono, ne moninenda ove a nenda godedae sise, moniava tumonde bainghareva. Amingarevaamo, ne God kotae edo doyareva. Kotugo,geka evia kasama aovo dae resena. Evetugenembo monidae ghamo buraera amo, okombo yagera eraera amo, ne jo God dasasingu edo God da vasada teroro, Keriso aGod Afa ne jo kaifa ae arera.

6 Evetu genembo foama nemo dederuse,geka beká irae ava sarera amo, erá ningidotumondeove! Evetu genembo mendenigeka avavaga ningido, God kena gogorearera amo, amboda God nunda dubo ekonemokena ijugari itatamarera. 7 Avasedo, evetu genembo avavaga eraera aindedabade, erama tatedo, umo gamo use sara-mana eove! 8-10 Giti, ne totofo kau dabaava use tumbada iriavu. Avata oroko emo,ne Bajari da natofo edo, usasa jokáda irágheraeva. Ava sedo, tumba da irari amododo, Bajari da uju ava kasama edo, usasajokáda irise, ari eveva use irivu! Aindatuka mo: usasa da fakina aimi, ari eveva,ari dambu, a geka a ari beká amo siror-eraira. 11 Evetu genembo mendeni tumbada ari eraera, ovavaga erá eove! Ne usasada

irise, nenda irari eveva ava ijugururuvu,gosuse, evetu genembo setena amo, nendaari ekoko kote doyore! 12 (Erá meka geovedae sedo, ne, rea evetu genembo tum-bada irise ufena eraera, aindae geka jo saeareva.) 13 Namonde rea bu foa usasadafitarera amo, nu tamo isagha ari garera.14 Kotugo usasa janimbarira amo, tumbadadabarira. Ava sedo, God da usasa evetugenembokena janimbarira amo, ne usasada sasingu arera. Namonde aindae sedo,eminge seraera:“Diti fange ere! Ambarida ghe ere! Amin-

garesa amo, Keriso da usasa nimo-kena janimbarira.”

15-16 Oroko sifo emo, dara tomanakosirorerira. Ava sedo, durumuguse ari evevause irivu! Erama evetu genembo dubo ko-tari iraede avavaga eove! Goroto ningiavatambareva amo, aminda ise, evetu gen-embokena veka eveva use sonembareva.17 Dubo kotise, Bajari da uju ava kakovaareva.

18 A eni mo: uvu fakara teria erá min-deóvo jiro birurugheure! Amingareva amo,guka dagaya arira. Ava dotutuse, benunusiruruvu, Asisi Kakara aimi nenda janjejoká bedo ari irove! 19 Ne tofo tofo senininguse God da yaru* didivururovo, AsisiKakara aimi yaru seka rea mutarira avabudo didivuse, nenda dubo jokáimi Bajari-dae sakai sise irivu! 20 Namondeda BajariIesu Keriso da javoda, roera isasambu daeGod Afakena aiyakoe sise irivu, roera evevaa eko aindae!

5:21-33 Evetu Genemboghae Da Irariri.21 Keriso kakara use, kokomana da sariá

jave nininguse, minonde minonde sonem-buse dubo ruruse irivu!

22 Evevetu, nemokena eminge resena.Ne Bajari kakara use, nunda Geka ningi-raeva. Kau daba aminga ava, nendagegenembo kakara use, nenda geka avaningareva! 23 Ainda beká mo: Kerisonunda ekaresia+ da bajari edo irira. Na-monde nunda tamo ava sedo, nunda sariningariri. Ai resira amo: nu namondedabajari ari dae sedo, tofo mandi ambududu-ruse, namondeda ari ekoko da mino avafutusira. Kau daba aminga ava, gegenembo

* 5:19: Yaru divoro dae resira ainda kau mo etodaba nakári. Yaru David da Yaru Buku aminda anakora gefusera,kotugo, yaru mendeni namonde totofo God dae sakai sise gateraera, a kotugo, yaru Asisi Kakara aimi muturaira,isambu divarera.

Page 324: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 5:24 321 Efesas Embokena 6:9ne, nenda evevetu da babojegari edo ir-era. 24 Ava sedo, kau namonde Keriso daGeka ningido, nunda uju ava eraera amingaava, evevetu ne, nenda gegenembo da gekaningido, nenda sari ava edo ghareva!

25 Gegenembo, nemokena eminge re-sena. Keriso nunda natofo dubo budo, nen-dae sedo nunda jebuga futuse ambududu-rusira. Kau Keriso usira daba amingaava, nenda evevetu dubo budo ghevu!26-27 Ne eregoseva: kau gagara da nato-foimi, numo vai ari da sifo aminda goghoeraera aminga ava, Keriso nunda natofosimbugeraira. Amo, nunda geka aimi,nunda natofo segheraira. Seghurureari,nenda ari ekoko isasambu dadabeari, nenunda natofo garigo, usasa, a kakaragoava edo irioro budo kaifa eraira. Na-monde avavaga edo iroro kaifa ari daesedo, nu fira nunda ekaresiadae+ sedoambududurusira. 28 Kau Keriso erairaaminga ava, gegenembo ne nenda evevetukaifa use dubo budo ghevu! Ne totofonenda tamo kaifa eraeva, kau daba amingaava, nenda evevetu kaifa edo ghevu! Nenenda evevetu dubo ruruse kaifa eraevaamo, totofo nemoá daba sonembuse er-aeva. 29-30Nenda tamo jo imboe ae eraeva.Nenda tamo kaifa e simbugeraeva. Kaudaba aminga ava, Keriso namonde kaifaeraira. Namonde nunda tamo ava sedo,kaifa e simbugeraira. Aindae sedo, nendaevevetu kau daba aminga ava kaifa evu!31God aindae sedo, gekaé setiri gefuseri:“Aindae sedo, genembo noi numamo

dodo evetu fitido, nengae tamo fisidabako arera.”

32 Geka ainda tuka mo, jungarida bekári.Amo nu, Keriso a nunda ekaresia+ nangetatedo irera, aindae resira. 33Avori, setenaamo, eviri. Ne totofo nenda tamo dubo bu-raeva, kau daba aminga ava, nenda evevetudubo budo ghevu! A evevetu ne, nendagegenembo kakara edo ghevu!

66:1-4 SasinguNoi NumamodeNenda Irariri.

1 Sasingu, nemokena geka resena, nin-givu! Ne Keriso de dabade tatedo nundajavoda, nei nimamoda geka ningido, nendasari ava edo ghevu! Amo Bajari da ujuri.2 Bajari nu Agho Dari Ghabu Sovenisovenifutusira, ainda eni mo eviri:“Nei nimamo kakara evu!”

Geka einda gitida, agho dari vanembo fu-tusira. Namonde sonembari dae jo saeri. Oagho dari emo futuse, nu nange namondesonembarira ava sise, geka eni avagaya edosisira. 3 Sonemba da geka resena amo,eviri:“Nei nimamo kakara areva amo, ne nane

sonembururono eveva irise,ghousago endada jebuga irareva.”Ava sedo, namonde aya afa kakara areraamo, God namonde sonembururari, na-monde eveva irise, ghousago endada je-buga irarera.

4Aya afaghae, nemokena eminge resena.Nenda sasingu kaifa use, sasingukena vekaeveva edo ghevu! Erá nenda sasingukenafakarago a sembae eóvo, sasingu duboekoko use sembae iriore! Nenda sasin-gukena Bajari da Geka, emboro eveva aveka eveva ava ijuguse dengoro indaetevu!

6:5-9 Saramana Kakato Nenda Baboje-garide, Nenda Irariri.

5 Saramana kakato, nemokena emingeresena. Ne Keriso kakara use, nundaGeka ningiraeva. Kau daba aminga ava,nenda babojegari endada irera, ábaragokakara use dubo futuse, nenda sari avae gogoghombareva! 6-7 Saramana kakatomendeni ne totofo, nenda javo jighoroerare dae sedo, evetu genembo da dom-buda saramana e gogoghomberaera. O nenusuka nusuka fetarera amo, ne saramanajo e gogoghombae arera. Erama amin-geove! Nemo Keriso da saramana kakatori.Ava sedo, ne saramana rea areva amo, Godda uju ava kotise, saramana ivugaghae egogoghombedo ghevu! 8 Evetu genembo,saramana kakato a babojegari, isasambu,mave saramana e gogoghombarera amo,nenda ari ava gido, God nendae mino mu-tarira. Ne ava kotise irá ghevu!

9 Babojegari, ne dubo kotovo dae resena.Saramana kakato a babojegari, nenda Ba-jari dabako utuda irira. Ava sedo, kaunenda saramana kakato nemokena dubomutaetera aminga ava, nenda saramanakakatokena dubo futuse irivu. Aminguse,erá totoi dombuda seove! Ai resira amo:Bajari amboda foa ne ategi arira amo, ni ba-jari o saramana kato o mavejo ava, isambubu foa dabako edo ategi arira. Nu evetugenembo isambukena, ari kau daba avause, bekáda bekáda ategi arira.

Page 325: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Efesas Embokena 6:10 322 Efesas Embokena 6:246:10-20 Satan Kena Isoro Arera.

10 Geka tano ari dae use, eminge resena.Bajari de dabade tatedo, nunda fakina budoaimi, fakina e fete gogoghombevu! 11 Kaugenembo isoro ari dae sedo, misi a bereburaira aminga ava, Satan da derari avagajari dae sedo, fakina God kena buvu!God nu isoro da roera muturaira ava budoasugevu! 12 Ainda tuka mo: namonde joevetu genembokena isoro ae eraera. Na-monde sukaru, aneya ekoko, a Satan dababojegari mendeni, aikena isoro eraera.Tumba da babojegari utuda irera, a kotugoenda eminda evetu genembo ekoko kaifause irera, aikena isoro eraera. 13 Ava sedo,God isoro da roera muturaira ava budoasugevu! Asugedo irovo, derari da sifofurarira amo, ne fete gogoghombedo gito-fukena isoro use, inononda irareva. 14 Avasedo, fete gogoghombevu! Geka beká,kau tasoso ifuda asugeraera, avavaga edofakina evu! Ari eveva a ari dambu ari,kau isoro da karigha duboda asugeraera,avavaga edo nenda janje joká ava kaifaevu! 15 Keriso mainungari bu fusira aindaBino, kau ata asugari asugeraera avavaga,budo isorodae simbugevu! 16 Tumondari,kau bere ungo ufada asugedo isoro eraera,avavaga asugedo sifo ghousa evia ainghaedeinghevu! Aminguse, kau goroba avarakabuburaghae afeoro gido, fati sukaingher-aera aminga ava, nenda tumondariimi Sa-tan da derari ava gajevu! 17 God namondesonembuse, namondeda ari ekoko kotedodo jebuga muturaira. Ainda sonemba,kau tumboru jiroda asugeraera avavagaedo, tumo fainghedo isoro evu! Kau misisagada fiti deinghuse isoro eraera avavaga,God da Geka nunda Asisi Kakara ai mutu-raira, ava bu deinghuse isoro evu!

18 Aminguse, God kena nunda sonem-badae banunguse irareva! Asisi Kakarade dabade tatedo nunda sonemba ruruse,nunda uju ava kotise, sifo ghousa eviabanunguse irivu! Sifo ghousa banungaridae sedo, fakina edo diti fangevu! God danatofo isasambu endada irera evia kotise,evovodae banungevu! 19Namo kotise, nan-dae barago banungevu! Na uju erena amo:na dubo joká esimbugaono, God nundaGeka mutari budo, tumo fainghedo vironusaeteni. God nunda kotari giti kivo usiraava, tumo fainghedo osa saeteni. Aindae

sise, ne nandae banungaovo dae resena.20 God da Geka setena, ainda vironu sarikato ava, nane edo irena. Na oroko diburajokáda irena. Avata kotugo, na uju er-ena amo, na beka fainghedo, geka emo jodoyae, sido yaeteni. Ava sedo, na nangenange tumo fainghedo, God da Geka avaosa saetena aindae, banungaovo dae re-sena.

6:21-24 Paul Da Ategiri.21-22 Tychicus nu nanda komana eniri.

Nu Bajari da saramana e gogoghomberaira.Namanenda irari kau mavega ava kasamaedo, tumo fainghaovo dae sedo, Tychicusdirigaono nemokena ya osa sari ningareva.23 Na uju erena amo, nange God Afa a na-mondeda Bajari Iesu Keriso nengae, nemo-kena a Keriso da natofo isambukena, dubojama a dubo bari tumondarighae dabademutoro baetevu! 24 Kotugo na uju erenaamo, Kuristini evetu genembo mave na-mondeda Bajari Iesu Keriso evovodae dubobu gogoghomberaera aindae, God nendaejoka edo, nunda sonemba a dubo bari mu-tari baetevu!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 326: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 1:1 323 Filipai Embokena 1:14

Paul Nunda Reta FilipaiEmbokena Gefusira, AmoEviri.Paul Rome aminda diburada irise, reta

evia avose, ghaeko 62 A.D. ainda jokáda ge-fusira. Reighi Filipai aminda, beisiga Iesutumondari+ embo jokáda sirorusira aindae,Paul reta emo gefusira. A kotugo, Filipaiemboimi numo sonembedo, moni muterorurusira aindae, nu aiyakoe sise, gefusira.Aminguse, nu kau reta beká da kaugo avagefusira; jo dengoro indari vanembo gem-baeri.

Paul Nunda Reta Filipai Embokena Ge-fusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-11 Paul natofo ategi usira.1:12-30 Paul da irari mo, eviri. Nu

mema a bouvu tafurureari Keriso sonem-bedo ghusira aindae, Paul nu ivuga edoghusira.

2:1-30 Kau Keriso durumuguse mematambudo ghusira aminga ava, namondearera.

3:1-21 Paul, erá ijuga a ijuga kakato sem-bae ava ningi tumondeóro dae sise resira.

4:1-23 Paul dengoro indido, tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Na Paul,

namane Timothy ghae mo, Iesu Keriso dasaramana kakatori. Namane ne ategi rorobeká ava erera. Ne Iesu Keriso de dabadetatedo, God da natofo reighi Filipai amindaireva, ne ategi beká ava erera. Yari budogivu!

A nenda ekaresia+ da giti jighari aogababada barago, ategi beká ava erera.Yari budo givu!

2 Namondeda Afa God a Bajari IesuKeriso nemokena sonemba a dubo jamamutoro baove!

1:3-11 Paul Nange Nange Filipai EmbodaeBanungedo Ghusira, Amo Eviri.

3 Na sifo reda ne koteraena amo, nanendae sedo nanda God kena aiyakoe ser-aena. 4-5 Ainda beká mo: ne sonembu-rureovo, na God da Bino Eveva ava vi-ronu sise deingheraena. Ne tuturoda Godda Bino Eveva nininguseva, sifo amindaghedo na sonembudo refeva, oroko kaudaba aminga ava use ireva. Na aindae

sise, sifo reda ne koteraena amo, evovo-dae ivugaghae nendae sedo, banunguse irágheraena. 6 Aminguse, na kasama erena:God nunda saramana nenda dubo jokádatuturo usira ava, bu jighi gogoghomburu-rari, saramana ava ya dadabari ainda bekáava, Iesu Keriso da Sifo aminda sirorari, nebareva. 7Nanda dubo jokáimi, ne kotise irágheraena. Na aminguse irá gheraena amo,jo sembae iraeri. Amo evevari. Ainda bekámo: ne namonde dabade God da sonembaava itatamuse, saramana eraera. Na dibu-rada ireno, ne amingedo ghereva. Kotugo,na giti ya foa ghuse, God da Bino Evevaava tumondaoro dae sedo, evetu genembomendeninde dabade beisiga edo ghusena, avironu seono tumondedo ghusera amo, nesaramana daba ava edo ghusevu. 8 God nukasama erira, kau Iesu Keriso ne dubo bu-raira aminga ava, Iesu da dubo bari namo-kena muturaira aimi, na ne dubo buraena.

9 Na God kena nendae sedo benunu ser-aena da beká mo eviri: nange nenda dubobari baji mindafu ururari, ne geka beká avakasama edo bu jighi gogoghombuse, dubokotari da emboro ava kasama use iraetevu.Aindae sedo, benunu seraena. 10Aminguseiraeteva ainda beká mo: ne roera eveva,geka eveva, a emboro eveva ava kasamause gategarikena inono areva. Aminguseirareva amo, Keriso da Sifo aminda, Godnemo ijujarira aindae, meka eni jo gaeareva. Ainda susu mo: nenda ari ekoeni jo gae arira. 11 Sifo aminda, nendadubo jokáda, ari a kotari evevaimi bedo edoirarira. Ari a kotari eveva resena emo, IesuKeriso nusuka nune mutari, nenda dubojokáda sirorarira. Sirorurari gido, evetugenembo mendeni ne God dae sakai sise,nunda javo jighoro erarira.

1:12-30 Jebuga Beká Mo: Namonde IesuKeriso Kasama Use, Nunda Amboda Yarera.

12 Nanda nano namendi, na uju erenaamo: ne evia kasama aetevu. Dara amema siroretiri itatamusena aimi, sonem-biri God da Bino Eveva ava ivegedo iri,evetu genembo mendeni ningido tumon-duseri. Na Keriso da saramana kato ain-dae sedo, na diburada fitero, mema itata-muse irena. 13 Nanda bino ava, Romeembo da kotofu teria ainda kambo da kaifakakato isambu, a evetu genembo isambueminda irera aimi, ningido kasama useri.14Na diburada fitero ireno ava gosuse, na-mondeda nano namendi fakina use, Bajari

Page 327: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 1:15 324 Filipai Embokena 1:30

tumonde gogoghomberera. Aminguse, netamo fakara etiri tumo fainghedo, God daGeka ava vironu sise deingheraera.

15 Geka bekári: evetu genembo dabadaba sembae kotise, nanda bino aindaebengoso edo beisiga use, totofo nenda javojighoro erare dae sedo, Keriso da binoava, nene seraera. O evetu genembomendeni, Keriso da javo jighoro erare daesedo, nunda Bino Eveva ava vironu seraera.16 Evetu genembo amboda setena amo, neevia kasama erera. Bajari da Bino nangeaono isagha aetira aindae, Bajari setiri nadiburada fitero irena. Ne na dubo ru-ruse, vironu seraera. 17 O evetu genembogiti setena amo, ne sembae kotise, totofonenda binodae kotise vironu seraera. Nadibura eminda iriono, ne namokena osogoururoro, dubo mema aono dae sedo, neamingeraera. 18 Avata na ava jo kotaearena. Ainda beká mo eviri: roera teriagomo, Keriso ri. Jo namonde iraeri. Avasedo, evetu genembo sembae o eveva ko-tise, Keriso dae vironu sarera, aindae najo kotae arena. Evetu genembo ne Kerisoda Bino aminge sirureoro, evetu genembomendeni Keriso da Bino ava ningiraera.Ava sedo, na aiyakoe sise irena.

19 Na aiyakoe sise irena, a sise irarena.Ainda beká mo: na kasama erena, ne nan-dae banungeraeva aimi, a Iesu Keriso daAsisi sonemberaira aimi, na jebugarena.20 Na uju beká ava use gigiterena amo, nanange jo gofuse meka gae aeteni. Na orokoa evovodae, tamo fakara edo nanda dubo afakina isambuimi ururono, evetu genembomendeni Keriso da duro ava gosuse, nundajavo jighoro eraeti. Na jebuga irarena, o naKeriso da javodae ambarena ainda jokáda,Keriso da javo nange teria aetira aindae ujubeká ava erena. 21 Givu! Jebuga mo rejori?Jebuga da susu mo, Keriso numori. Avasedo, na jebuga irarena o ambarena aindae,na jo kotae arena. Ainda beká mo: naenda eminda irise, Keriso da jebuga budoirena. Anu evevari. Kotugo, nunda javodaesedo ambarena amo, na ya nangae dabadetatedo, eveva tafuse irarena. Amo evevabekári. 22 Na enda eminda jebuga irarenaamo, na vironu sirurono ningido, evetugenembo mendeni Keriso da jebuga tam-barera. Avata na erebunena: na emboroningiava gategareni? Na diburada ghe foa

buvudo, enda eminda saramana aone, ai,daoro ambudo Keriso kena yaone? Ava naerebunena. 23 Na nange gategareni? Nabunise irena. A jo tofo nane gategari dakaugo iraeri. Na tofo nane uju eraena amo,eviri. Na ambudo ya Keriso ghae iraeteni.Amo, nandae sedo eveva beká aeti. 24Avatakotugo, enda eminda na jebuga iraetenaamo, nemokena eveva aeti. 25 Avori, naeminda irarena amo, ne fakina namokenabareva, ava kasama use resena. Ava sedo,na kasama erena, na jo orokonembo ambaearena. Nenda tumondari ava baji teria aredae sedo, a ne ivuga aovo dae sedo, Bajarisari na irarena. 26 Nu amingarira aindabeká mo: na diburada ghe buvu ya nemo-kena buvono, nanda dombu gido ivuga useIesu Keriso da jebuga ruruse, nundae sakaisaovo dae sedo, nu amingarira.

27 Avori, emingaovo dae sise resena.Ne Keriso da bino a ari eveva ava kotise,eveva vanembo use irivu! A Keriso dageka rea aovo dae resira, ava use irivu!Amingareva da beká mo: na ya nemo-kena buvarena o jo ya buvae arena amo,na geka evia ningaeteni. Ne fakina edodubo dabako use, a kotari dabako use tofotofo sonembuse, God da Bino Eveva ava,evetu genembo mendenii tumondaoro daesedo, saramana use ireva ava ningaeteni.Ningido, ivuga aeteni.

28 Erá, nenda gitofu nemokena memafutuse irera aindae, oju eove! Fakina edotumo fainghuse irovo gido, nenda gito-fuimi nemokena rea ari dae arera amo, joaoro inono ae arira. Ava, nenda gitofukasama arera. Kotugo, ne totofo jebugajo bae, ambarera ava kasama arera. A ko-tugo, God nu tofomandi sonembururari nejebuga evovodae irari ava bareva, ábaragonenda gitofu kasama arera. 29 Fakina aovodae setena ainda beká mo, eviri. Kerisokavevera use emboro etoto naká nemokenaafigusira. Numo tumondaovo dae sedo,emboro eni afigusira. Kotugo, nunda javo-dae mema tambovo dae sedo, emboro eniafigusira. 30Oroko, ne Keriso dae isoro use,nunda Bino sirureovo aindae, nenda gitofunemokena fakarago use bouvu muteoromema tafuse irá gheraeva. Amo, na kaudaba ava use, mema ava itatameno gosu-sevu. A kotugo oroko aminguse, mematafureono ainda bino ningiraeva.

Page 328: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 2:1 325 Filipai Embokena 2:18

22:1-11 Keriso Tofo Fitiri Vovosusira Ava

Sedo, God Nunda Javo Jighiri Erorusira.1 Ne Keriso da natofo edo irise, fak-

ina numokena ruruse, nunda dubo bariitatameraeva. God da Asisi aimi nendadubo jokáda irise sonemburureari, nen-gae dabade geka se nininguse, umo gamoeraeva. Ne minonde minonde joka use,kavevera use ireva. 2 Ava sedo, neemingareva amo, na ivuga e gogoghom-barena. Ne kotari dabako kotise, tofo tofodubo ruruse, a dubo dabako edo irareva!3 Erá totofo nenda javo jighovo erare daesise, saramana eove! Kau daba aminga ava,erá totofo sakai sari dae sise, saramanaeove! Ne emingareva! Evetu genembomendenidae sakai sise, nenda javo totofodovu, vosare! 4 Ne isambu totofo nendauju vanembo jo kotae areva. Ne, nendanano namendi da uju, a saramana baragokotareva. 5 Keriso nu nange kotise irei, nekau daba aminga ava kotise irareva. Amoeviri.6 Nu kau God avavaga use evovodae irei.

Nunda fakina a God da fakina ava,inono edo irei.

Avata nunda irari a nunda fakina ava, nujo mimedo, nune jighi fete kaifa aridae saeri.

7Nu God ga ava use ireira ainda fakina ava,tofo nunda uju ava use, kosughe fitidodo fira

sabua+ da irari ava budo, genembo bekáainda tamo ava asugedo sirorusira.

8 Kotugo, nu genembo da tamo asugedosirorusira aindae, nu kau namondeevetu genembo amburaera amingaava edo, God da uju ava use, am-bududurusira.

Nu tofo nunda javo ava fitiri vosetiri, mekagosuse a mema teria tafuse, ko-rosida ambududurusira.

9Nu amingusira aindae sedo, God nu jighiriiká bekáda viti fefetusira.

Aminge fetetiri, God numokena fakinateria futuse, nunda javo fakinaghaedabade ava futusira.

Jo javo o fakina eni utuda o endada, eniamingo iraeri.

10 Amingusira da beká mo: Iesu da javoevia kakara use, evetu genemboisambu, aneya isambu, a sukaruisambu kauboi dadarigedo tumoibaingharera.

Utuda irera, endada irera, a enda jokádairera amo, ne isambu amingarera.

11 Aminguse, evetu genembo, aneya,a sukaru setena, ne isasambubeka afigedo eminge sarera, “IesuKeriso, ni Bajariri!”

Aminge siruroro, God Afa da duro isaghaarira.

2:12-18 God da Natofo Kau Usasa AmingaJanimbururari, Evetu Genembo Mendeni Gar-era.

12 Avori, nanda nano namendi, na enanemokena buvudo namonde irise, gekanane sisena ava ningido aminguseva amo,evevari. Kotugo oroko, na ajagha fefeter-ena. Ava sedo, na ajagha fefeturono, nenanda geka ningareva amo, eveva bekári.Jebuga evovodae irari ava bari dae sedo,God igheghi use ungo ata dadadaghururari,saramana use irivu! 13 Ainda beká mo:God nune nenda dubo jokáda saramanaeraira. Aminguse, nunda uju seari ningido,nembarago ava uju eraeva. Kotugo nundauju resena, ava ari da fakina barago, nunemuturaira.

14 Ne rea areva amo, jo dumo bausoghaeae areva. 15-16Aminguse, ne God da natofoeveva a kakara edo irise, ari eveva vanemboururovo, ari ekoko embo a kotari sembaeembo fuge nemo gosuse, ari eko eni jotambae arera. Ne enda eminda God daGeka bu jighirise, kau damana tumbaghaejaragheraira aminga ava, God da jebuga ausasa soro ururovo, evetu genembo setenaamo, ne jebuga evovodae irari da emboroava garera. Aminguse irareva amo, Kerisoda Sifo aminda, na ivuga arena. Ainda bekámo: ne amingururovo, na saoro ningidokasama arena, na ena nenda jokáda janjaguedo ghusena amo, nanda fakina jo soesafugae edo ghuseni. Nanda saramana dabeká siroreari gosuse, aindae edo ghuseni.

17 Ne God tumonduse, nenda tumondarikau joba aminga ava God kena muturaeva.Kau abuamane giti vaini (wine) nenda jobaetoda averegedo dungeoro avido ghusiraaminga ava, gitofuimi na dedo nandaororo, nenda joba setena, ainda etodaaveregarera tano. Avori, amingarera amo,na ivuga ururono gido ne nandae ivugaareva. 18 Nembarago kau daba ava use,nanda ambari aindae jo mema ae aetevu!Nembarago nandae ivuga aetevu! Na-monde tofo tofo ivuga use iraeteri!

Page 329: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 2:19 326 Filipai Embokena 3:62:19-30 Paul Nunda Nano Namendi Etoto

Naká Dirigetiri, Filipai Embokena Iseri.19 Bajari Iesu ‘avori’ sari, emboro afi-

garira amo, nenda bino saovo ningido,jovereghe foa sari ningido, na dubo jamaari dae sedo, na Timothy totoi dirigaononemokena yarira. Na aminge kotise ujubeká ava erena. 20Nu nangae dubo dabakouse a kotari dabako kotise irera. Nune neuju beká ava eraira. Evetu genembo eni jonumongo iraeri. 21 Evetu genembo setenaamo, nenda uju a saramana avanembo ko-tise irera. Ne Iesu Keriso da saramana jokotae eraera. 22 O Timothy mo, nu sara-mana e gogoghomberaira, ava ne kasamause ireva. God da Bino Eveva ivegedoyare dae sedo, nu nangae, kau genemboeni nunda mandighae saramana eraeraaminga ava, nangae dabade saramana erogosusevu. 23 Avori, na diburada ghe foabuvarena, ai, irarena? Ava kasama edo, nudirigaono nemokena yarira. 24 Kau dabaaminga ava, Bajari ‘avori’ sari, emboro afi-garira amo, nambarago totoi ya nemokenabuvarena.

25 Epaphroditus nene dirigetevo fira,nenda javodae sedo na sonembusira. Num-barago dirigaono, jovereghedo nemokenayarira. Nu nangae dabade fetedo, Bajarida javodae saramana a isoro edo ghuseri.26 Nu nendae joka use, gari dae uju bekáava erira. A eni mo: nu kae rurusira, aindabino iri nininguseva ava kasama use, nunange ya ne gaetira aindae uju beká avaerira. 27Nininguseva amo, geka bekári. Nukae eko tambudo, ambari dae iri gido, Godnundae a nandae joka usira. Nandae jokausira setena ainda beká mo: nu ambaetiraamo, na dubo mema teria beká ava aeteni.28 Nu jebugusira ava sedo, oroko totoi yanemokena buvari gido, dubo jama aovodae, na uju beká ava erena. Amingururovo,nambarago dubo jama arena. 29 Avori, nuBajari da mandiri, a nenda namendi bekáava edo irira. Ava sedo, nu ya buvariraamo, ivuga use nati joká dedo, nu bu kaifatavo areva. Evetu genembonumoá avavagakakara use irivu! 30 Ainda beká mo: Kerisoda saramana ari dae sedo, nunda jebugakotae usira. A ne reighi sokada ireva avasedo, jo namoá sonembari da kaugo iraeri.Ava gido, nu nenda javoda na sonembusira.Aminguse, kae setena amo, budo ambari

dae usira.3

3:1-11 Jebuga Bari Da Emboro Mo, Eviri.1 Nanda nano namendi, geka emo tano

edo dotutuse resena: Bajari nemokenaivuga ava mutari budo, ivuga evu! Nagiti aminge siseni. Kotugo, ne geka amoningaetevu! Ava sedo, ivuga aovo dae, gekadaba ava sise irarena aindae, na jo oju aearena. Geka ava sekago sarena, aimi nesonembarira.

2 Evetu genembo, nenda vika mendoanoso gafugaovo dae sise irera, aindae ojuuse, ne darigedo ajagha fetovo dae siseresena. Ne kau gambari sino da kau-gori. Evetu genembo avavaga jo tumondaeareva. Nene seraera, tamo vika mendoanoso gafugari amo, God da tanori. 3Avataamo, jo God da tano beká iraeri. Nundatano beká amo, nunda Asisiri. Nunda Asisiresena emo, evetu genemboá ne jo baeri. Onamondemo, nunda Asisi ava budo, nundafakinaimi God tumonde bainghuse, nundaMandi Iesu Keriso de dabade tatedo ivugause irera. Rea dubo jokáda irira amo,susuri. O tanomendeni mendeni namondetamonda fitido ditiimi giraera amo, jo susuiraeri. 4 Kote givu! Evetu genembo re-sena emo, ne rea aovo dae seraera amo,na anakora useni. Ne jo nanda dombudairaeri. Ava sedo, ne eredo, nenda vikamendo anoso gafugaovo dae sarera amo,erá ningeove! Eregoseva: na ari avavagatumondaetena amo, inono, na anakora tu-turo edo, tofo nanda javo jighono eraeti.5 Ainda beká mo: na kau, evetu genemboresena aminga ava siroreteno, sifo 8 avadadabetiri, na budo era nanda vika mendoanoso gafuguseri. Kotugo, nambarago Is-rael embori. Nanda afa nu Israel embo daoro javo Benjamin, ainda eniri. Aya barago,nu Israel embo da vekari. Geka eni mo,eviri. Israel embo da fatu eni ava, Mosesda Geka kaifa kakato+ seraera, ne Jusi emboda Agho Dari kaifa e gogoghomberaera.Na nenda eni edo, Jusi embo da AghoDari ava kaifa e gogoghombuseni. 6 Nagiti kau nange nange tumondedo ghusena,ava e gogoghombuse, God da ekaresiak-ena+ fakarago use, bouvu muteono memaitatameoro, Jusi embo ava gosuse ivugaedo ghuseri. Genembo Agho Dari da em-boroda+ ise, jebuga tambaetira amo, nane

Page 330: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 3:7 327 Filipai Embokena 4:1

tambaeteni. Ainda beká mo: na Agho Dariisasambu kaifa e gogoghombedo ghuseni.Evetu genembo digari jo namongo ava, joae edo ghuseri. 7 Avata kiki amo, gitinane tumondedo ghusena ava, oroko najo kotae eraena. Ainda beká mo: na gitiaminguse, Keriso kosasaghuseni. Na tefojanjagu edo ghuseni. Ava sedo, Kerisobari dae sedo, na roera setena ava, isambudotutuseni. 8-9 Kotugo, kiki ava dodo, naroera isasambu enda eminda irira, ábaragodo dadabedo, isambu kotae useni. Aindasusu mo: ne isambu veveyakori. O nandaBajari Iesu Keriso kasama edo, nunda tofoari amo, teriagori. Iesu Keriso de dabadetatedo numoá avavaga ari dae sedo, a tofonumoá bari dae sedo, na kiki a roera setenaamo, kau sena da kaugo, ava sise fugedotutuseni. Namonde Agho Dari da em-boroda+ ise, totofo eveva ari dae sise egosuseri. Ainda emboro+ ava, na imboe edodotutuseni. Oroko Keriso tumondururonogido, God nandae ‘eveva’ sare dae sedo,aindae edo giraena. Amo tofo nunda ariri.God nandae ‘eveva’ sarira amo, na takátumondururono gido, nunda eveva namo-kena futuse, aminge sarira. 10Oroko nandauju evia irira ava sarena. Na nange Kerisokasama edo, nunda tofo aeteni. A kotugo,na nunda tofo edo, nu ambarida ghe jebugeerorusira, ainda fakina ava itatamaeteni.Itatamuse, nune mema tafusira amingaava, nane mema tambudo, numoá avavagause ambaeteni. Na ava uju eraena aindabeká mo: 11 na gigiteraena, kau God setiriIesu ambarida ghe erorusira aminga ava,nune sari nambarago ambarida ghe eredojebugarena.

3:12-21 Namonde Kau Paul Usira AmingaAva Use, E Gogoghombaeteri.

12NaKeriso ghae tatedo, numoá avavagaari dae setena, avata na jo aono inono aeri.Avata Iesu Keriso nune na, nunda tofo aonodae sedo, rurusira. Ava sedo, numoá avav-aga ari dae sise, na e gogoghomberaena.13 Na setena, daba ava sari dae erena. NaKeriso avavaga jo aono inono aeri. Avatana saramana dabako evia use irena. Roeragiti nane usena ava kotae edo dotutuse,roera amboda sirorari barena, ava tambaridae sedo, na ava edo giraena. 14Aminguse,kau genembo yaru jokáda teredo, beisi su-fuse dambu sumburaira, aminga ava sufuse

irena. Roera digari kotae edodotutuse, Godda mino ava bari dae sedo, nanda fakinaava edo giraena. Nunda mino resena emo,jebuga evovodae irari ava, namonde IesuKeriso da fakinaimi baetera, aindae resena.

15 Avori, kau nane fakina edo gido, minobari dae koteraena setena aminga ava,namonde isambu mave tuturo edo itakoghousa tumonduse, Keriso da amboda am-boda use, sangai da kaugo edo irise, Kerisoda saramana use irera amo, namonde kaudaba ava kotaeteri. O ne kotari dombu enikotareva amo, God amboda ijugururari, negeka beká ava kasama areva. 16 Avori, Godirari rejo ava ijugetiri namonde kasamausera, ava kaifa use, a aminguse irarera.

17 Nanda nano namendi, nane rea er-aena, ava use irivu! Namane natofomendeninde ari eveva eoro gido ghusevu.Ava sedo, mave amingeraera, ainda am-boda amboda evu! 18 Na aminge resenaainda beká mo, eviri. Na giti sedo ghuseni,a kotugo, oroko daba ava soraraghae re-sena. Evetu genembo digari fisi da ujuava use, Keriso da gitofu avavaga edo ir-era. Ne Keriso da gitofu resena aindasusu mo, eviri. Fisi da uju ainda fak-ina namondekena nange dadabaetira ain-dae sedo, Keriso korosida ambududurusira.Avata evetu genembo amo fisi da uju avause, ne gitofu use, Keriso korosida am-bududurusira ainda tuka ava, nene ighaghause irá gheraera. 19 Ne fisi da uju avause, Bajari dotutuseri. Aminguse, ne fisida uju ava tumonduse irera. Ne roera aari mendeni mendeni eraera aindae, mekagaeteri. Avata ne aindae totofo sakai siseirera. Aindae sedo, sifo gombuda mo,ne God da bouvu ava itatamedo sirivoarera. 20 O namonde mo, utu da nato-fori. Namondeda Sonemba Kato ambodautuda ghe vose furarira, ava kaifa use irera.Amo, namondeda Bajari Iesu Keriso daeresena. 21 Nu fakina rurusira aimi, nunesari roera isasambu nunda sari ningari edoirarira. Amboda nu foama, fakina dabaaimi, nune sari namondeda tamo betisiraevia jovereghedo, kau nunda tamo durodeaminga ava arira.

44:1-9 Geka Mendeniri.

1 Avori, nanda nano namendi! Ne jo gaeirise, na dubo mema erira. Na ne duboruruse, gari dae uju beká ava eraena. Nene

Page 331: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 4:2 328 Filipai Embokena 4:20

eveva eraeva, aindae na ivuga use, nendaesakai seraena. Bajari de dabade tatedo fetegogoghombevu!

2 Euodia nengae Syntyche ghae, nemo-kena resena. Nanda ghaghasovu, ne Bajarida natofo edo ireva. Na aindae sedo emingebenunu resena: beisiga dovu! Dubo dabakoedo irivu! 3 Nanda umo komana nimo-kena resena. Ni nanda komana bekári.Evevetu setena ava sonembururaso, nedubo dabako aeteri. Ainda susu mo:evevetu setena amo ne, Clement a nandanano namendi mendeni, namonde dabadeya janjagu use, God da Bino Eveva avavironu sedo ghuseri. Na kasama erena,nenda javo isambu, God da buku aindajokáda irira. Buku resena einda jokáda,maveda javo gembero irira amo, nu je-buga evovodae irari ava tuve barira. Avasedo, nanda umo komana, nindae emingeresena. Sonembururaso, evevetu amo, nedubo dabako edo irarera.

4 Ne Keriso de dabade tatisevu. Tatedoirise, ivuga aovo dae sise resena! Kotugo,na sekago resena: ne ivuga use irareva!

5 Evetu genembo isambukena durumu-guse irivu! Bajari totoi jovereghe fu-rarira. 6 Erá uvu bayau a roera mendeniaindae sedo oju use, kotari teria futo ko-teove! Nemokena rejo ava daiva arira amo,God kena aiyakoe sise, benunu se bareva.7 Aminguse, Iesu Keriso tumondururovo,God da dubo jama vose foama aimi, nendadubo joká a nenda kotari bedo edo irarira.Amingari, ne jo oju ae areva. Nundadubo jama resena emo, jo evetu genemboduboimi kotise, kasama ari da kaugo iraeri.

8 Avori, nanda nano namendi, geka emotano e dotutuse, eminge resena. Roeraeveva avanembo, nenda dubo jokáimi ko-tise irivu! Roera resena amo eviri: gekaa ari beká, kotofu da kotari a ari, roeraa kotari eveva a kakara, roera garigo, aroera binonde ava kotise irareva! Ari evevavanembo use, evetu genembo sonembaridae sedo kotise irareva! 9 Na rea dengoroinduduse seono ningido ghuseva, a em-boro eveva ijuguse, na rea eono gido ghu-seva, avavaga use irareva! Aminguse irovo,God dubo jama muturaira amo, nemokenairarira.

4:10-20 Filipai Embo Joba Numokena Fu-tusera Aindae, Paul Nu Aiyakoe Sisira.

10 Ne sekago na kotise moniimi sonem-buseva aindae, na Bajari de dabade tatedoirise, ivuga beká ava erena. Ne ghousaambari ava, na jo sonembae iriavu. Nakasama erena: ne na kotise iriavu. Avatagoroto jo tambae iriava ava sedo, na josonembae usevu. 11Na jo dubo mema use,aminge saeri. Namokena roera tefo irariraamo, na ivuga arena. O na guguade irarenaábarago, na ivuga arena. 12 Sifo eninda,uvu bayaudae na ighoi itatamedo ghuseni.A sifo eninda, bayau dige fasedo ghusira.Sifo mendeni na inono edo ghuseni. A sifomendeni mo, na jo inono ae edo ghuseni.Avata na ‘avori’ sedo, ivuga ari da emboroava kasama useni. Edo roera daiva arira, oinono arira amo, na taká ivuga use irarena.13Keriso fakina namokena futururari budoaimi, na roera isambu ari dae arena amo,namokena inono arira.

14 Avata kotugo, na mema tafeno aindajokáda, ne na sonembuseva aindae, naaiyakoe resena. Ne eveva ava usevu.15Nanda natofo reighi Filipai aminda ireva,ne totofo kasama ereva, na anakora bekáGod da Bino Eveva ava sise, FrovensiMasedonia aminda ghedo isena amo, nenamonde kikiako sonemba minonde mi-nonde edo ghuseri. Ekaresia+ mendeniimina jo sonembaeri. Nesukako na moniimisonembedo ghusevu. 16Na reighi Tesalon-aika aminda iriana amo, ne jo umbudabakoo etoto naká aminga ava, na sonembae edoghusevu. Namo, nene sonembevo iriani.17Na geka resena emo, na jo moni mutovobari dae sedo gembaeri. Ne God da fakinaa esimbugari baovo dae sedo erekotena.Na, nenda joba futururovo gido, God neesimbugaetira, aindae erekotena. 18 Avori,na nenda moni a joba rurusena aindae,eminge resena. Aiyakoe! Amo inono bekáusira. Epaphroditus nenda joba isambumutiri rurusena amo, inono beká ava usira.Kau, nanda abuamane joba kau eni dun-georo avido, muno ferugheari God fufuseivuga edo ghusira aminga ava, God nendajoba futuseva evia gido, ivuga erira. 19 Edo,nemokena oka bayau, tamo asugari, o rejodaiva eraira ava, nandaGod sonembururaribareva. Ne Iesu Keriso de dabade tatedoireva aindae sedo, God nunda guguaimisonembururari, nenda gugua dige fasarira.20 Avori, namondeda God a Afa da javojighoro eroruse, nunda usasa evovodae

Page 332: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Filipai Embokena 4:21 329 Filipai Embokena 4:23jaraghuse irarira. Ai, bekári!+

4:21-23 Paul Nunda Nano Namendi AtegiEdo, Geka Se Tano Usira.

21 God da natofo Iesu Keriso de dabadetatedo irera ava, ne isambu nane ategi bekáava erena. Sevu ningore! Nanda nanonamendi eminda irera aimi, ne ategi bekáava erera. Yari budo givu!

22 God da natofo isambu eminda ireraaimi, ne ategi erera. A kotugo, mendeniRome embo da Kotofukokena saramanause irera aimi, ne ategi beká ava erera. Yaribudo givu!

23 Namondeda Bajari Iesu Keriso dasonemba nemokena irari, nenda dubojokáimi itatamuse irivu!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 333: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 1:1-2 330 Kolosi Embokena 1:15

Paul Nunda Reta KolosiEmbokena Gefusira, AmoEviri.Paul diburada irise, reta evia avose,

ghaeko 62 A.D. ainda jokáda gefusira. KauGalesia aminda, ijuga sembae sirorusiraaminga ava, Kolosi aminda sirorusira. Ijugakakato mendeni era, agho dari mendenimendeni kaifa aoro dae setero, Kolosiembo nenda geka tumonduseri. Paul eráamingeóro dae ijuguse, Keriso da duro afakina ava ijuguse, nusuka numoá tumon-daoro dae sedo gefusira.

Paul Nunda Reta Kolosi Embokena Ge-fusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-7 Paul geka tuturo use, ne ategi usira.1:8–2:19 Iesu kau mavega a nu na-

mondedae rea usira aindae, Paul ijugusira.2:20–4:6 Jebuga seka da irari a aito mo

eviri.4:7–4:18 Paul natofo ategi edo, tano

usira.1-2 Arie, nanda nano namendi! Na Paul,

na God da ujuda, Iesu Keriso da aghi katoedo irena. Ne Keriso de dabade tatedo,numo tumonde gogoghombuse, God danatofo edo reighi Kolosi aminda ireva, nane ategi beká ava erena. Kotugo, na-mondeda namendi Timothy barago, neategi beká ava erira. Yari budo givu!

Namondeda Afa God nemokenasonemba a dubo jama mutari baove!

1:3-14 Paul Nu Banunguse, Kolosi EmbodaeAiyakoe Sedo Ghusira Ainda Beká Mo, Eviri.

3-4 Ne nange nange Iesu Keriso tumon-duse ireva, a ne nange nange God danatofo isambu dubo buraeva aindae, na-mane nangae evovodae aiyakoe sise ir-era. Namane banunguse nemo koteraeraamo, namondeda Bajari Iesu Keriso da AfaGod kena aiyakoe seraera. 5 Ne God danatofo dubo buraeva ainda susu mo: neamboda utuda rea bareva, ava gigituseireva. Epaphras ira nemokena God da BinoEveva a Beká ava vironu setiri ningido,ne tuturo edo, rea utuda bareva, ava gig-ituse ireva. Ava sedo, ne God da natofodubo buraeva. 6-7 A kau ne God da BinoEveva ningido, nunda esimbugari budo nedigarigo useva, daba aminga ava, natofo

isambu eraera. Kau Epaphras God dasonemba ainda beká ava, nemokena vironusetiri kasama useva aminga ava, natofoisambukena siroreraira. Epaphras mo,namane nangae dubo buraera a tumon-deraera. Nu namane namonde dabade,Keriso da saramana kakato edo irera. Na-mane Timothy ghae, namanendae sedo, nuira Keriso da saramana nenda jokáda edoghusira. 8 God da Asisi aimi nange sonem-bururari tofo tofo dubo buraeva, aindabino ava, nune fira setiri namane nangaenininguseri.

9Ningido, tuturo edo nendae eminge ba-nunguse irá gheraera. God nunda uju avaijugari kasama aovo dae sedo, banunguseirá gheraera, a nunda Asisi aimi sonem-bururari, kasama teria budo, dubo kotiseirovo dae sedo, banunguse irá gheraera.10 Amingareva amo, ne Bajari da uju avause irovo gido, nu ivuga arira. A aminguseirareva amo, ne ari eveva use evetu gen-embo sonembuse, veka eveva use irareva.Kotugo, ne aminguse irareva amo, Godnu kau mavega kasama e gogoghombuseirareva. 11A kotugo, namane nangae nemokotise, banunguse irá gheraera da benunueni mo eviri: God da fakina durode avabudo fakina use, ne dara a mema itatamer-aeva ainda jokáda, durumugedo irovo daesedo, banunguse irá gheraera. 12 Namanenangae aminge banunguse irá gheraera dabeká mo eviri: ne ivuga use God Afakenaaiyakoe sise iraetevu. Ainda susu mo: Godnunda vasa usasadenundanatofodae esim-bugusira. A nune sonembetiri, nembaragonunda natofo usevu. Ava sedo, nembaragoGod da vasada ya terarikena mo, inonoarira. 13 Nunda sonemba emingusira. Nunamonde, tumbadaBajari Satandaungodaghe saghimbe rurusira. Namonde budo,nundaMandi duboburaira, aindanatofo dajokáda fitiri, namonde dabade tatedo irera.14 Nunda Mandi resena emo, ambududu-rusira. Nunda ambariimi, namonde je-bugedo irera. Nunda ororo averegusiraaindae sedo, God namondeda ari ekokokote dotutusira.

1:15-23 Keriso Fira Ambududurusira AindaSusu Mo, Eviri.

15 Namonde God mo, ditiimi jo gae er-aera, avata Keriso ava gosuse, namondeGod da dangio giraera. God roera isas-ambu jo ari sirorae iriri ainda gitida, God

Page 334: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 1:16 331 Kolosi Embokena 2:2da Mandi Keriso nu irei. Roera isasambuamboda etiri sirorusira amo, jo eni nu-mongo iraeri. 16 Ainda beká mo: Godroera isasambu, utuda a endada irira ava,Keriso da fakinaimi etiri sirorusira. Roeraditiimi giraera a ditiimi jo gae eraera,asisi dombu eni dombu eni inono, aneyaa sukaru nenda kokotofu a babojegaridedabade, isambu Keriso da fakinaimi etirisirorusira. Roera amo isasambu Kerisoda fakinaimi, a kotugo Keriso dae etirisirorusira. 17 Roera isasambu ainda gi-tida, Keriso nu irei. A roera isasambunune bu jighirira. 18 Ekaresia+ mo, inononunda tamo avavagori. A numo ekare-sia+ da jirori. Nunda tamo da jebuga dasusu mo, tofo numori. Nu roera isasambuainda jiro a ainda giti jighari ava are daesedo, God setiri nu roera a evetu genemboisambu ainda gitida, ambarida ghe jebugeerorusira. 19Nu roera isasambu da jiro edoirira ainda bekámo: God nu tofomandi ujuusira amo, nange nune nunda Mandikenasembudo, tofo numoá ava siroraeti. 20 Godnu roera isasambu, utuda a endada irira,ainde dabade mainungari kotisira. NundaMandiimi nange emboro afigari mainun-gaetira, aindae kotisira. Aminge kotise,nune setiri, nundaMandi fira korosida am-biri gido, nunemainungari da emboro+ avaafigusira. Roera isambu utuda a endadairira, ainda mainungari da emboro+ avaafigedo irira.

21 Giti, ne kotari sembae kotise a ariekoko use, God kena gitofu use iriavu.22 Avata oroko, nunda natofo eveva akakarago edo irovo dae, a kotugo nemoáaghi ari numokena ya nunda dombuda fe-tovo dae sedo, nunda Mandi dirigetiri fira,genembo beká edo ambududurusira. Aiminune emboro afigedomainungiri, ne orokonunda kokomana edo ireva. 23Ava sedo, neGod da Bino Eveva ava tumonduse, fakinaedo jo manamana ae areva amo, ne yanunda dombuda fetareva. Ne nunda BinoEveva ava nininguse, jebuga evovodae irariava bari dae gigituse irareva amo, nenebareva. Bino Eveva resena emo, evetu gen-embo endada irera aikena, vironu seoroningiraera. A kotugo, Bino Eveva eindaaghi kato eni mo, na Paul nane edo irena.

1:24–2:5 Paul Nu Rea Vironu Sise DeinghedoGhusira Amo, Eviri.

24 Na nemo sonembari dae sedo memaitatameraena aindae, na oroko ivugaerena. Nane Keriso da javoda nandatamonda mema itatamuse nunda tamosonembaetena sisira. Ainda mema avanange aono inono aetira ava kotise, ivugaerena. Nunda tamo resena emo, nundaekaresia dae resena. Amo nene Iesutumonduse ireva, nendae resena. 25 AGod da ekaresia+ resena, ainda saramanakato aono dae, nune setiri edo irena.Nemo sonembaono dae sedo, saramananamokena futusira. Saramana resenaamo, eviri. Na nunda Geka isagha bekáava sirurono evetu genembo ningaeteri.26 Nunda Geka resena emo, nu giti evetugenembokena kivo edo ghusira. Avataoroko, nunda natofokena afigetiri, ningidokasama erera. 27God nunda Geka kivo usiraava, nunda natofokena ijugari kasamaaoro dae kotisira. A kotugo, nundaGeka kivo usira ainda duro ava, evetugenembo nu jo kasama ae iriara aikenabarago, ijugururari gaoro dae kotisira.Geka resena amo, eviri. Keriso nendajokáda teredo irira, ava itatameraeva.Itatamuse, ne kasama eraeva: namondeGod da usasa bari dae sedo gigiteraeraamo, barera. 28 Aindae sedo, namaneevetu genembo isambukena, Keriso dabino ava vironu seraera. Aminguse, eramane sirivo eore dae sedo, namane dubo kotegogoghombuse, ne ijugeraera. Namaneuju erera: evetu genembo isambu Kerisode dabade tatoro, namane ne ijugururoro,God da evevetu a gegenembo beká ava edo,God da dombuda fete gogoghombarera.29 Ne amingaoro dae sedo, na saramanaa janjagu use irena. Keriso nunda fakinateriaimi, nanda ghamo dereari ereariamingeraena.

21 Na nange eraena ava saono ningareva.

Ne reighi Kolosi aminda ireva, nendae, aLeodisia embodae, a kotugo nanda nanonamendi mendeni ne na jo ditiimi gaeeraera, ne isambudae, janjagu use irena.2 Na amingeraena da beká mo, eviri: netofo tofo dubo ruruse, dubo dabako edotumo fainghaovo dae sedo eraena. A neKeriso kasama e gogoghombedo, nu tu-monde gogoghombaovo dae sedo aminger-aena. Ne aminguse, emo kasama areva:God nu geka jungutusira, gembena amo,

Page 335: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 2:3 332 Kolosi Embokena 2:18Keriso ava jungutusira. 3 Kotugo, Goddubo kotari a kasama beká ari da susu avaisambu, Keriso nunda dubo jokáda junge-tiri irira. Ava sedo, dubo kotari a kasamabeká ainda susu isasambu mo, Keriso nu-mori.

4 Na aminge resena da beká mo, eviri.Na uju erena amo, erá evetu genembomendeniimi dederuse geka sirureóro,nenda geka ava tumondeove dae siseresena. 5Ne namonde jo dabade iraeri. Naajagha irá gheraena. Avata nanda dubojokái nemokena futuse irena. Aminguse,na nenda tumondari eregosena. Amo, nedurumugedo dabade irise, Keriso tumondegogoghomberaeva aindae, na ivuga erena.

2:6-23 Namonde Mo Bundetero Iriara Ava,Keriso Vujegetiri Irera.

6 Ne Iesu Keriso, nenda Bajari are daesedo, rurusevu. Ava sedo, ne Keriso dedabade tatedo irivu! 7 Aminguse, Epa-phras rea ijugetiri kasama useva, ava useirareva. Amo eviri. Keriso da jebuga jighisimbuguse, nunda fakina budo aimi fakinaururovo, nenda tumondari teria arira. Akotugo, ne ivuga use, aiyakoe sise irareva!

8 Ava sedo, kaifa use, Keriso daijuga avanembo tumondareva! O kotarimendeni mo, taká evetu genembokenaghedo foa gheraira. Kotari resena emo,evetu genemboimi tefo koteoro siror-eraira, o nenda kiki ava koteoro siroreraira,o asisi ekoko a sukaru utuda a endadadeinghuse irera, nene kotiroro ava sirorefoa gheraira. Ava sedo, evetu genembone deroro, kiki ava tumondaovo dae sedoaminge ijugarera amo, erá evetu genemboainda kotari a kiki ava tumondeove daeresena. 9-10 Eregoseva: Keriso mo, nuaneya, sukaru, a kokotofu isasambu nendadombu bekádari. Ainda beká mo: Godda irari a nunda fakina isambu, Kerisoda tamonda teredo irira. Amingedo iriri,Keriso nemonde dabade tatisevu. Tatise,nembarago jebuga beká ava rurusevu.

11 Avori, ne Keriso de dabade tatetevo,fisi da uju aimi bundetiri iriava ava, nunevujegetiri kosughedo ireva. Nu rea usiraamo, jo Jusi embo da tano evetu genem-boimi eraera, amingo iraeri. Jusi embonenda vika mendo anoso gafugeoro, ta-monda siroreari ditii giraera. O Kerisoeraira amo, namonde dubo jokái itatamer-aera. 12Ainda beká mo: ne bafataito useva

amo, inono, ne ambevo Keriso de dabadefurugusera, ainda kaugori. Kotugo, Godnune irira a nunda fakina irira, ava tumon-devo gido, nu emingusira. Kau nune setiriKeriso ambarida ghe jebugedo erorusiraaminga ava, ne bafataito evo gido, nunesetiri ne uvuda ghe vivituse jebugusevu.13 Ne giti fisi da ujuimi bundetiri irise, aJusi embo da Agho Dari da geka jo ningaeirise, nenda ari ekoko aimi ambarigedoiriava amo, sifo aminda, God nune setiri nejebugusevu. God nenda ari ekoko isambukote dodo setiri, ne Keriso de dabade je-bugusevu. 14 Namonde ari ekoko eterotegedo ijujusira aindae, nu namondekenamino ekomutaetira avata, tofomandi nunekote dotutusira. Namonde ari ekoko useraainda mino mo, jo namonde darigari dakaugo iraeri. Mino amo, namonde numo-kena mutaeteri. Avata ainda mino mo,tofo nune futusira. Amo, God emingusira.Nu namondeda ari ekoko budo, Keriso dakorosida detiri, ainda fakina dadabusira.Aminguse, nu namondedae mino futusira.15 Korosi daba aminda, Keriso fakina edo,aneya a sukaru nenda babojegari a kokoto-fude dabade, isasambu nenda fakina darigevitido, fakina amo nune isaghada de be-jedo, atai fati fetetiri namonde gosuseri.

16 Ava sedo, evetu genembo mendenieredo, nenda irari aindae ne ijujarera amo,nenda geka erá ningeove! Ne uvu bayaudombu eni dombu eni, kanangara aovo daesarera amo, nenda geka erá tumondeove!O ekaresia+ da kirumo da sifo eninda, oJangutari da Sifo aminda, rejo ava aovodae sarera amo, nenda geka erá ningeove!O namane Jusi embo da abuamane, inuaseka vitari da sifo aminda, kirumo edoghusera ava, nene kaifa aovo dae sareraamo, erá amingeove! 17Roera amo, nu tefodangio a etu vanembori. Susu mo Kerisonumori. Keriso kasama aoro dae sedo, Godroera amo setiri sirorusira. 18 Evetu gen-embo mendeni, ne susu tefo totofo sakaisise, eminge seraera, “Namane roera Godkena foa gheraira, ava diti mokoi giraera;ava sedo, namane Keriso da natofo evevabekári. Namane, ne tumo darido irise,aneya tumonde bainghaovo dae sise re-sera. Mave jo amingae arira amo, nu joKeriso da natofo eveva iraeri.” Amingeseraera amo, ne taká evetu genembo dakotariimi seraera. Kotugo, mave amin-

Page 336: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 2:19 333 Kolosi Embokena 3:11gaovo dae sarira amo, erama nunda gekaningido tumondeove! 19 Evetu genemboamo, ne ari ovia kaifa eraera. Avata amin-guse, ne namondeda giti jighari Kerisomo, anakora dotutuseri. Keriso nu, nundatamo da jirori. God rea koteraira ava use,Keriso fakina futurureari aimi, nunda asidaghaseari ya, nunda tamo a ungo ata daumbu aminda, fakina budo bajiraira.

20 Agho dari mendeni, enda a enda dagugua aindae seraira, ainda amboda am-boda eraeva. Amo sembaeri. Erá amin-geove! Kote givu! Ne Keriso de dabadeambudo, aneya sukaru utuda a endadadeinghuse irera, ainda fakina ava darigu-sevu. Aminguse, ne enda da fakina avadarigedo sembudo, Keriso da tofo ava neneedo ireva. Ava sedo, agho dari mendenimendeni, enda a enda da guguadae resiraava, erá sekago koteove! 21Erá bebeta eóvodae sise, agho dari eminge resira: “Erároera amo dereove! Omo erá mindeove!Roeraó erá dereove!” agho dari amingeresira. Avata na, agho dari ava erá tu-mondeóvo dae resena. 22 Ainda beká mo:roera erá beóro dae seraira, ainda bebetaari da fakina eni tefori. Roera deraresaamo, jo nange ae arira. O ni bu mindaresaamo, mindaso dadabarira. Avata aimi, joninda dubo joká bebeta ae aresa. Agho dariavavaga amo, evetu genembo da kotariimikotetero sirorusira. 23 Agho dari avavaga,ninda gitida ningaresa amo, ni avose, ‘eve-vava’ saresa. Ainda beká mo: nu tumondebainghuse janjagu aoro dae seraira, tumodarido iroro dae seraira, a erá nenda tamokotise, kaifa eore dae seraira. Avata aghodari amo, nu geka vanembori. Amingar-era amo, namonde totofo namondeda javojighoro erarira. Avata agho dari aimi, na-monde fisi da uju a kotari eko jo buregaearera.

33:1-17 Namonde Roera Utuda Irira, Ava Ko-

tise Irarera.1 God setiri, ne Keriso de dabade am-

barida ghe jebuge eredo ireva, aindae sedo,roera utuda irira, ava tuve bari dae sedonenda ghamo joká isambuimi futuse irivu!Utu resena aminda, Keriso nu God daungo gimandukena anumbirira. 2Ne roerautuda ovia, kotise iraetevu! Roera endadaevia, jo kotise irae aetevu! 3 Ainda bekámo: neKeriso dedabade ambududurusevu.

A kotugo, oroko nenda jebuga beká ava,Keriso nu God ghae dabade irise, nenekaifa eraera. Nenda jebuga resena emo,Keriso God ghaekena jungedo irira. 4Avori,nenda jebuga beká mo, Keriso numori. Nujovereghe foa isagha arira amo, nemondedabade nunda duro a usasa ainda jokádafetareva.

5 Ava sedo, nenda fisi da uju ava bu-regedo gajevu dadabare! Fisi da uju resenaemo, kombo yagera, kusia bagia, fisi dauju ekoko mendeni mendeni, dighighi aria roera mendeni setena evavaga, aindaeresena. Dighighi ari resena ainda beká mo:dighighi ari mo, ove tumonde bainghari dasusu daba avori. Na aminge resena da bekámo: kau evetu genembo ove tumonduse,God kotae eraera aminga ava, evetu gen-embo mendeni roera a gugua bari dae sise,God kotae eraera. Ava sedo, dighighi ari aove tumonde bainghari mo, ne ari dombudaba avori. 6 Evetu genembo God da Gekaningido jo ae eraera amo, ne God da janjeeko ava itatamarera. Roera setena amo,nene eraera aindae, ne God da janje eko avaitatamarera. 7Nembarago giti kau daba avause, ari setena, ainda amboda amboda udofusevu.

8 Avata oroko, ne ari ovavaga imboeedo doyareva! Janje eko ari, mema ko-manakena mutari da emboro kakova ari,jijivu sari, geka eko sari, a ari avavagaimboe edo kote dovu! 9-10 Erama tofo tofogungubo seove! Ainda beká mo: ne nendakotari a irari manai ava kosughe dodo,kotari seka ava asugedo, irari seka da ariava use ireva. Kotari a irari seka resenaemo, God nune setiri sirorusira. Numokasama e gogoghombaovo dae sedo, a nu-mongo ava aovodae sedo, Godnenda kotariseka ava, nenda janje jokádamutudoundiribabojerira. 11 A ne kotari seka budo ireva,daba aindae eminge resena. Mave nendamendeni Jusi embo, a mave nanda natofoJusi embo da gitofu, ava erá koteove! Kaudaba aminga ava, ne mendeni nenda vikamendo anoso gafugedo ireva, a mendeni joae ireva, ava erá koteove! Onendamendenikunika embo, o reighi Sitia embo ava, erákoteove! Kau daba aminga ava, mendenisabua a mendeni kokotofu edo ireva ava,erá koteove dae resena. Ainda susu mo:ne isasambu Keriso da tofo edo ireva; akotugo, nu nenda dubo jokáda teredo irira.

Page 337: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 3:12 334 Kolosi Embokena 4:612 Ne isambu God da natofori. Ne,

nune dubo ruruse gategedo, nunda tofo-dae rurusira. Ava sedo, joka ari, kaveveraari, tumo darido irari, robogho ai irari, adurumugari, ava use irareva! 13 Ne tofotofo sonembuse irareva. Nenda genemboeni, nunda namendi enikena dara arirao mema mutarira amo, nunda namendiamo genembo ainda dara kote doyarira.Kau Bajari nenda ari ekoko kote dotutusiraaminga ava, ne minonde minonde kotedoyareva. 14Ari setena amo, evevari. Avataeveva beká mo: ne tofo tofo dubo ru-ruse irovo dae sise resena. Dubo bari monu, nemonde tatedo dubo dabako ari, adabade saramana ari da susuri. 15 Kerisode dabade tatedo, nunda tamo edo, nundadubo jama ava baovo dae sedo, God neaghi usira. Ava sedo, nenda dubo jokáava, Keriso da dubo jamaimi kaifa useemboro ijugururari, itatamuse irivu! Aivuga use, aiyakoe sise irareva! 16 Kerisoda Geka nenda dubo jokáda kaifa ururovo,aimi sonembe gogoghombururari, ne fak-ina bareva. Dubo kotise, tofo tofo ijuguse,a dengoro induduse irareva. Yaru God daGeka jokáda gembero irira, o gekamendeniGod dae sakai sari dae sedo yaruda gem-bero irira, o yaru mendeni Asisi da sonem-baimi gembeoro siroreraira ava, nendadubo jokái God kena didivuse aiyakoe siseirareva. 17 Kotugo, ne ari rejo areva o gekarejo ava sareva amo, isambu Bajari Iesu dajavoda, areva a sareva. Aminguse, nundajavoda, God Afakena aiyakoe sise irareva.

3:18–4:6 Namonde Irari Kau Eminguse Irae-teri.

18 Evevetu, nemokena eminge resena.Nenda gegenembo geka rea sarera ava,nininguse amingareva. Amo Bajari daujuri.

19 Gegenembo, nemokena eminge re-sena. Durumugedo robogho ai, nendaevevetu dubo ruruse irareva! Erá fakaragonemokena eove!

20 Sasingu, nemokena eminge resena.Nenda nei nimamo geka rea sarera ava,isambu nininguse irareva. Amingarevaamo, God nu ivuga arira.

21 Evetu genemboghae, nemokenaeminge resena. Erá janje ekoko edo, nendasasingu teria futo giseóvo, saramana aridae barago eore!

22 Saramana kakato, nemokena emingeresena. Nenda babojegari ne moniimiombero, ne nenda tofo usevu. Ne nendababojegari da geka rea sarera ava, isambunininguse amingareva. Jo nenda babo-jegari gido ivuga aoro dae sise, amingaeareva. Ne nenda babojegari da dombudasaramana areva o esike saramana arevaamo, ne aito kau daba ava use irareva.NendaBajari Iesu igheghi use, dubo isambufutuse, saramana areva. 23 Ne saramanarejo tuturo edo areva amo, dubo jokáaminda futuse, saramana areva. Aminguse,ne jo evetu genembo da uju avanembokotae areva. Bajari Iesu amingaovo daesise resira ava kotise, dubo isambu futuse,Bajari Iesu dae saramana areva. 24 Aindasusu mo: nenda bajari beká mo Kerisonumori. Jo evetu genembo iraeri. Anendamino, nune fitiri irira ava, nune tofomandi amboda mutari bareva. 25Mave ariekoko eraira aindae sedo, God numokenamino eko mutari barira. Ai resira amo:God evetu genembo isasambu kau daba avaijujarira. Evevetu, gegenembo, sasingu,sabua, a kokotofu, kau daba ava ijujarira.

41 Babojegari, nemokena eminge resena.

Nenda saramana kakato ofuseva ava,nemokena veka eveva use, kaifa useirareva. Nemo kau dabakori. Amo,nembarago, nenda Bajari utuda irira. Nenunda saramana kakato edo ireva, avakotise iraetevu!

2 Banunguse irovo dae resena. A ba-nungareva amo, dubo kote simbuguse,God Afakena aiyakoe sise banungareva.3 Aminguse, namanendae sise, eminge ba-nungevu! God nu emboro afigari, namaneyama nunda geka a Keriso da Bino, gitinune kivo edo ghusira ava, namane vironusaoro dae sedo, banungevu! Na ainda Binoava vironu sisena aindae sedo, na diburadafitero irena. 4 Na nange nange vironusaetena aindae, banungevu! Na vironusise, geka isagha beká ijugururono, evetugenembo kasama e gogoghombaoro daesedo banungevu!

5 Evetu genembo God jo tumondae irera,ava tambareva amo, edo gido, God gorotoningiava mutarira ainda sifo aminda,evetu genembo ainde dabade geka sareva.Dubo kotise, geka se gogoghombareva.6 Aminguse, geka evevago a duroghae

Page 338: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Kolosi Embokena 4:7-8 335 Kolosi Embokena 4:18avanembo sareva. Aminguse, geka da susukasama ari dae ategi arera amo, ne minoeveva a dambu sareva.

4:7-18 Paul Evetu Genembo Mendeni AtegiEdo, Geka Tano Usira.

7-8 Namondeda namendi Tychicus ava,na dubo ererurena. Nu saramana egogoghombuse, nangae dabade Bajari daaghi kakato edo irera. Na nu tumonder-aena. Nu dirigaono yama, nanda irari kaumavega ava sirurari ningareva. Namanenange eraera ava, sari ningi ivuga aovodae sedo, nu dirigaono nemokena yarira.9 Numo karona are dae sedo, Onesimusdirigaono nengae yarera. Na numbaragodubo ruruse tumonderaena. Nu nendaeniri; nu nemokena ghedo fusira. Nengaeyama nemokena buvudo, namanenda irariava nene se gogoghombaoro ningareva.

10 Aristarchus nangae diburada irera.Nu, ne ategi beká ava erira. Yari budo givu!

Barnabas da ghatoMark barago, ne ategierira. Namane anakora nundae gemberoiri tege gosusevu. Nu ya nemokena bu-varira amo, nati joká dedo, bu tavo egogoghombareva! Yari budo givu!

11 Joshua (o Justus seraera) numbarago,ne ategi erira. Yari budo givu! Na-mane eminda irise evetu genembo, Godda natofo aoro dae sedo aghi eraera aindajokáda, gegenembo etodaba naká setenaamo, namane Jusi embori. Ne na sonembegogoghomberaera.

12 Epaphras barago nemokena ghedofira, Iesu Keriso da saramana kato edo irira,nune ne ategi erira. Nu fakina beká avause, dubo futuse nendae banunguse irira.God ne sonembururari, numo tumondusea nunda uju ava itatamedo, amingaovodae sise banungeraira. A God da evevetua gegenembo beká edo, fete gogoghom-baovo dae sise banungeraira. 13Kotugo, nusaramana iri na tofo ditiimi gido, aindaeresena. Nu Leodisia embodae, Hierapolesembodae, a ne reighi Kolosi aminda ireva,nendae sedo janjagu use irira. Yari budogivu!

14 Dogeta (Doctor) Luke mo, namane nudubo buraera aimi, ne ategi erira. Yaribudo givu! Demas barago ne ategi erira.Yari budo givu!

15Namondeda nano namendi reighi Leo-disia aminda irera ava, ategi erera. Sevu

ningore! Nympha a namondeda nanonamendi nunda kamboda totorugedo ba-nungeraera, nembarago ategi erera. Sevuningore!

16 Reta emo tegevu, dadabari gido, mu-tuvu sembi yari, Iesu tumondari+ emboLeodisia aminda nembarago tege gaore! ALeodisia embo nemokena reta mutareraava, nene bu tegovo dae resena. Yari budogivu!

17 Archippus sevu ningare: Bajari sara-mana rea are dae sisira, ava dadabare!

18Nenda ategi emo, na Paul nanda ungoieregefena, givu! Na diburada irena emo,erá kotae eove! God da sonemba nemokenairare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 339: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Ts 1:1 336 1Ts 2:3

Paul Nunda Reta Gitida,Tesalonaika EmbokenaGefusira, Amo Eviri.

Paul reighi Tesalonaika aminda vironusedo ainda amboda, nu eredo ira reighiCorinth aminda irise, reta evia gefusira.Amo avose, ghaeko 52 A.D. ainda jokádagefusira. Bajari nange jovereghe furariraaindae, ne manamana etero gido, Paul retaevia gefusira.

Paul Nunda Reta Gitida Tesalonaika Embo-kena Gefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1 Paul ne ategi usira.1:2–3:13 Paul nenda tumondari a irari

ava gosuse, ivuga use sakai sisira.4:1-12 Ari eveva aoro dae sise, Paul den-

goro indudusira.4:13–5:11 Bajari jovereghe furari da sifo

aminda rea sirorarira, aindae Paul sisira.5:12–5:28 Tesalonaika embo nange fak-

ina edo, Bajari da furari sifo kaifa aeteraainda geka sedo, Paul ne ategi edo, tanousira.

1 Arie, nanda nano namendi! NamanePaul, Silas, a Timothy de dabade ne ategierera. Ne reighi Tesalonaika aminda irise,God Afa a Bajari Iesu Keriso da ekaresia+edo ireva ava, namane ne ategi beká avaerera. Sonemba a dubo jama nemokenairare! Yari budo givu!

1:2-10 Tesalonaika Embo Ne God Tumon-duse, Nunda Uju Ava Edo Ghuseri.

2 Namane evovodae nemo kotise, Godkena nendae aiyakoe sise irera, a kotugo,nendae benunu sise irera. 3Ne God tumon-duse, nunda saramana use ireva, aindaenamane God kena aiyakoe sise irera. Akotugo, ne God da dubo bari budo natofosonembuse ireva, a ne fakina edo, BajariIesu Keriso tumonduse kaifa use ireva, ain-dae aiyakoe sise irera.

4-5 Namane era nemokena buvudo, GoddaBino Eveva sisera amo, jo geka vanemboisaeri. Geka amo fakinaghaeri. God nundaAsisi Kakara mutiri budo, ne kasama egogoghombusevu: geka amo geka bekári.Ava gido, namane evia kasama erera. Na-manenda nano namendi, God ne dubo ru-ruse, nunda tofo aovo dae sedo, ne gate-gusira. Namonde sifo aminda dabade irise,

ne namanenda irari ava gosusevu. Na-mane saramana edo ghusera amo, neneeveva itatamaovo dae sedo, aindae nembosaramana edo ghuseri. 6 O nemo, nama-nenda amboda amboda, a Bajari da am-boda amboda use iriavu. Ne aindae sedo,dara a mema mindafugo ava itatamusevu.Avata kotugo, Asisi Kakara ivugamuturairaava budo, ainghae dabade ne namanendageka ningido tumondusevu. 7 Aminguse,ekaresia+ mendeni Frovensi Masedonia aGreece aminda irera aikena, ne ijugaboroeveva edo ireva. 8 Na aminge resena dasusu mo eviri. Bajari da Bino nemokenaghedo ivegedo iri, evetu genembo FrovensiMasedonia a Greece aminda irera, aiminininguseri. Kotugo, jo aminda ainemboningoro dadabaeri. Ne nange God tumon-duseva, ainda bino ava ira reighi isam-buda buviri, evetu genembo ningido fakinaruruseri. Ava sedo, nenda bino aindae,namane jo osa sae eraera. Ainda beká mo:evetu genembo anakora nininguseri. 9 Nenange namane bu kaifa use, nenda ove ke-vari ava ighagha e dodo God tumondusevaaindae, natofo isambu osa sise irera. NeGod beká jebuga irira ava tumonduse irevaaindae, osa sise irera. 10A ne nange God daMandi utuda ghe vose furarira ava kaifa useireva aindae, osa sise irera. Nunda MandiIesu resena emo, God nune setiri ambaridaghe jebuge erorusira. A kotugo, Iesu dafakina a sonembaimi, God da janje ekofurari dae erira ava, namonde darigarera.

22:1-16 Paul, Silas, A Timothy Reighi Tesa-

lonaika Isera Amo, Ne Jo Totofo Nenda BinoAindae Sedo Yaeri.

1 Namanenda nano namendi, ne totofokasama ereva. Namane nemokena era vi-ronu sisera, ainda beká sirorusira. 2 Nekasama ereva. Namane nemokena iseraainda gitida, namane reighi Filipai amindamema tafuseri. Gitofuimi namanekenamema futuse, namanendae aji siseri. Anenda reighi Tesalonaika aminda barago,evetu genembo digari namane bureguseri.Avata God sonembetiri namane fakina edo,Bino Eveva numokena ghedo foa gherairaava, osa sari dae jo oju ae useri. 3Eregoseva!Namane jo totofo dederuse, evetu genem-bokena aghi ae eraera. O namane jo fisi da

Page 340: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Ts 2:4 337 1Ts 2:19-20uju ava use, natofo derari dae sedo, amin-gae eraera. 4 Namane nunda Bino Evevasarikena mo inonori. Ava sedo, God nundaBino Eveva ava namane osa saore dae sedofutusira. Aindae sedo, namane God da ujuava use, nunda Bino Eveva ava osa seraera.God namondeda dubo joká ijujeraira, avakasama erera. Ava sedo, namane jo evetugenembo ivuga aoro dae sedo, vironu saeeraera. Namane, God ivuga are dae sedo,vironu seraera. 5 God da dombuda emingeresera. Ne kasama ereva, jo namane tu-mondaovo dae sedo, vivi udo yaeri. Onamane jo nenda roera ava dighighi edobari dae sedo, ne jo deraeri. 6 Ne na-manendae sakai saovo dae sedo, jo rejoeni ae useri. A kotugo, evetu genembomendeniimi namanendae sakai saoro daesedo, jo rejo eni ae useri. 7Namane Kerisoda aghi kakatori. Ava sedo, namane nundajavoda nemokena, roera eni mutovo baridae benunu saetera avata, namane jo be-nunu saeri. Namane, kau aya nunda kokoiunduse geka robogho aimi sise, sainghiakokaifa eraira aminga ava, nemokena useri.8 Namane ne dubo bu gogoghombuseraava sedo, namane jo God da Bino Evevaavanembo nemokena mutae useri. Na-mane ne dubo ruruse totofo namanendajebuga nemokena futuseri. 9 Namanendanano namendi, namane nemokena irise,namanenda uvu bayau ombari dae sedo,janjagu use iriara amo erekoteva tano! Eránenda roera beore dae sise, namane sifotumba ava saramana edo ghuseri. Amin-guse, namane nemokena Bino Eveva Godkena ghedo foa gheraira ava, vironu sirure-oro ningido ghusevu.

10 Namane nenda dombuda a God dadombuda resera. Ne mavejo mavejo Godtumonduseva aikena, namane dara eni joae, geka bekáda bekáda siseri. 11-12 Kaugenembo nunda sasingu beká aikena vekaeveva avanembo use irira aminga ava, nekaifa edo ghuseri. Namane seoro fakinaedo ghusevu, a eghovo dedo, ne isambudaba daba bu kaifa edo ghuseri. God nendairari eveva ava gido, ivuga are dae sedo,a kotugo ne irari eveva ava irovo dae sise,namane ijugedo ghuseri. God resena emo,nunda natofo aovo dae sedo a nunda duroava gaovo dae sedo, ne aghi eraira.

13 A namane sifo ghousa, God kena

aiyakoe sise irera da susu eni mo, eviri. Na-mane God da vironu ava budo, nemokenaera setero ningido eminge kotisevu, “Gekaemo, jo evetu genembo da geka iraeri;geka emo, God da Gekari,” ava kotise, neningido bu gogoghombusevu. A kotugo,geka bekári: geka amo, God da Gekari. Godresena emo, nu tofo mandi, ne tumondariembo ainda dubo jokáda saramana eraira.

14 Namanenda nano namendi, FrovensiJudia aminda, rea God da ekaresia+ jokádaa Iesu Keriso da natofokena sirorusiraamo, kau daba aminga ava nemokenasirorusira. Frovensi Judia aminda, Jusiemboimi ekaresia+ da natofokena bouvufutuse, fakarago useri. Kau daba amingaava, nenda natofo mendeni reighi Tesa-lonaika aminda ai eredo, nemokena bouvufutuse, fakarago etero mema itatamusevu.15-16 Jusi embo resena eimi, neneBajari Iesudetero ambududurusira, God da ferovetadeoro sirivo edo ghuseri, a namane kotugonene ondiseri. Erá nenda gitofu nama-nenda geka ningido jebuga beore dae sise,ne namanenda vironu sari ava bureguse,evetu genembo isambukena a God kenagitofu beká useri. Ava gido, God, “Inonoetira,” ava sise, nunda janje eko nemokenamutiri itatamuseri.

2:17–3:13 Paul Nu Yama, Tesalonaika EmboGari Dae Kotisira.

17 Avori, namanenda nano namendi,geka beká mo: ne namonde tofo tofo dubojokáimi kotise irera. Avata kotugo, namanene sifo tufako ditiimi jo gae irise, dubomema useri. Amingedo, nemokena yarikotise aindae, e gido ghuseri. 18 Oroko naPaul nasuka nane resena. Na nasuka umbunanjogo nemokena ya gari dae kotiseni!Avata Satan namane buregedo ghusira.19-20 Eregoseva, nemo gari dae uju beká avaerera da beká mo, namanenda ivuga dasusu nemori. Bajari Iesu jovereghe furarida Sifo aminda, namane susu redae ivugaareri? Kotugo ainda Sifo redae gigitareri?Tuka redae Sifo aminda namanenda javojighoro erari? Amo, nendae sedo amingar-era. Namane Sifo aminda ivuga ururoroduro arira, ainda susu mo: ne God dajebuga budo ireva. Namanenda ivuga aduro ari da susu mo, nemori!

Page 341: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Ts 3:1 338 1Ts 4:103

1 Ava sedo, namane nemo gari dae sedo,dubo mema ambari eko ava use kotis-era jo inono ae usira. Etiri, namaneSilas ghae mo, reighi Athens aminda irise,2 Timothy dirigaoro yaetira, ava kotis-eri. Timothy mo, namondeda nano na-mendi eniri. Nu namonde dabade Godda saramana use, Keriso da Bino Evevaava vironu seraira. Nemo sonembari,fakina edo tumonde gogoghombaovo daesedo, namane Timothy dirigetero nemo-kena isira. 3 Ainda beká mo: namane ujueraera, ne jo gofae aetevu. Ava kotise,Timothy dirigetero nemokena isira. Netotofo kasama ereva amo, namonde Iesu danatofo bouvu a mema itatameraera. AmoGod da ujuri. Ava sedo, jo darigari dakaugo iraeri. 4 Namane namonde dabadeirise sifo aminda, geka nemokena emingesiseri. Gitofuimi amboda foama, namon-dekena bouvu futuse fakarago aetera ain-dae, nemokena osa setero niningusevu.Setero ne ningevo gido, aminge sirorusira.5 Aindae sedo, nenda tumondari irira, okaumavega ereva, ava sari ningido kasamaari dae sedo, na Timothy dirigeteno nemo-kena isira. Erama Satan ya nemokenateredo dereuri gofeóvo, namanenda sara-mana beká irae eure dae sedo, oju useni.

6 Avori, Timothy nemokena ghedo sifenembo fira osa eveva setiri ningido, na-mane ivuga umutari. Nenda tumondari anenda dubo bari mindafu ava, osa setirinamane niningumutari. Ne namanekenadubo futuse ireva. A kau namane negari dae uju use irera aminga ava, nenamane gari dae uju ereva, ava nunesimuta. 7 Namane dara a mema eretaferaeinda jokáda, nenda tumondari da binoava ningido, ghamo ferighetiri ivuga erera.8Ainda beká mo: ne Bajari tumonduse fetegogoghombareva amo, namane ningidoghamo asegarera. 9 Ne rea eraeva, aindabino ava ningido, namondeda God da dom-buda aiyakoe sise irera. Avata namanendaaiyakoe sari mo, jo God da sonemba teriaainghae inono iraeri. 10 Namane nangeyama nemo gido dabade irise, sonembu-ruroro nenda tumondari inono beká aetiraaindae, sifo tumba evia, God kena banun-guse irera.

11 Namondeda God Afa a namondedaBajari Iesu, namanenda emboro rerebaoro

ya nemo gari dae sise banungeraera. 12Kaunamane ne dubo buraera aminga ava, Ba-jari ne sonembururari, tofo tofo dubobaovo dae a evetu genembo isambu dubobaovo dae resera. 13 Namane aminge re-sera da beká mo: namane uju eraera, na-mondeda God Afa fakina futururari, BajariIesu nunda natofode dabade jovereghe fu-rarira da Sifo aminda, ne fakina edo evevause, nenda dubo joká seghe simbugedo, netotofo kakara edo irise, nunda dombudafete gogoghombaovo dae uju eraera.

44:1-12 God Ivuga Are Dae Sedo, Namonde

Emingarera.1 Avori, nanda nano namendi, God ivuga

are dae sedo, namonde rejo arera ava,namane ijugetero kasama edo aminguseireva. Kotugo oroko, Bajari Iesu da javoda,namane dubo isambu futuse, nemokenaeminge benunu resera. Namane rea iju-gusera ava, e gogoghombaovo dae sise re-sera. 2 Ai resira amo, namane Bajari dajavoda rea ijugusera, ava ne kasama edoireva. 3 God da uju nemokena mo, eviri.Ne numoá kakara use, kusia bagia ava jo aeareva. 4 Ne isasambu, mave evetu fitarevaamo, ne ari eveva a kakara use, nearo-manede irareva. 5 Evetu genembo God daGeka jo ningae eraera aimi, nenda fisi dauju ava use irá gheraera. Ne ari avavagajo ae areva. 6 Geka daba ava sise emingeresena: erama fisi da uju ava ari dae use,nenda namendi Kuristini ava dereóvo dubomema eure! Mave amingarira amo, Bajariainda mino mutari itatamarira. 7 Aindabeká mo: God namonde jo, kombo yageraaoro dae sedo o namondeda nano namendideroro dae sedo, aghi aeri. Ari eveva useiroro dae sedo, namonde aghi usira. 8 Avasedo, ijuga evia mave ighagha arira amo,nu jo evetu genembo da ijuga avanemboighagha ae arira. Amo, God, Asisi Kakaramuturaira, ainda ijuga ava ighagha arira.

9 Ne nenda nano namendide dabade,tofo tofo dubo baeteva amo, redae sareri?Ainda beká mo: ne nange tofo tofo duboruruse iraeteva ava, God nu tofo mandiijugetiri gosusevu. 10 A geka beká mo:nenda nano namendi Frovensi Masedoniaaminda dubo buraeva. Kotugo, nama-nenda nano namendi, ava e gogoghom-baovo dae sise, namane nemokena benunu

Page 342: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Ts 4:11 339 1Ts 5:11sise irera. 11 Ne durumugedo irise, gekaeveva sise irivu! Erá kokomana da irariava ijujeove! Nenda ungoi saramana use,uvu bayau totofo ombovo dae sisera, avasekago resera. 12Amingururovo, gitofu foanenda irari ava gido, nendae sakai sarera.A nenda uvu bayau, jo ya evetu genembomendenikena benunu se bae areva.

4:13-18 Bajari Jovereghe Furarira Amo, KauEmingori.

13 Evetu genembo mendeni eminger-aera. Nemokena tumondari tefo avasedo, nenda mendeni amburaera aindae,sorara use dubo jama jo bae eraera. Eráamingeove! God da natofo ambarera,aikena rejoá sirorarira, ava kasama aovodae sise, geka itako saoro ningareva.14 Namonde eminge tumonderaera: Iesuambudo, kotugo sekago ambarida ghejebuge erorusira. Iesu amingusira avasedo, kau daba aminga ava, God sarievetu genembo Iesu tumondedo ambudoirera, nembarago ambarida ghe jebugeeredo numokena yama, nemonde dabadejovereghe furarera.

15 Eregoseva: Bajari tofo mandi reaijugusira ava, namane nemokena resera.God da natofo mave jebuga iroro Bajarijovereghe furarira amo, ne jo giti vitaearera. God da natofo, ambari embo, ne gitiaoro, jebuga embo ambo gayarera. 16 Airesira amo: God nu ghogho sise aghi uru-rari, aneya da giti jighari kori sirurari, Godda tavuya fusirurari, Bajari nu tofo mandiutuda ghe vose furarira. Vose fururari,Keriso da natofo, ambari embo, ne gitieredo vitarera. 17Ainda amboda, namondejebuga embo ambo gaedo vitiya dabadetatedo, foroga jokáda Bajari tambarera.Tambudo, evovodae Bajari de dabade irar-era. 18 Geka evia tofo tofo se niningusedubo jamaghae irivu!

55:1-11 Namonde Bajari Da Furari Sifo Ava

Kaifa Use Iraeteri.1 Avata kotugo, nanda nano namendi,

Bajari nu sifo reda furarira, o tambuno redafurarira, aindae namane nemokena gekarejo eni jo sae arera. 2 Ainda beká mo: kautafasara kato kambo ufena bejari, kamboainda numamo dudukugharira aminga

ava, Bajari da Sifo foa buvari namondedudukugharera, ava kasama edo ireva.3 Evetu genembo mendeni eminge siseirarera, “Oroko sifo eveva, tataya a memaeni tefori,” ne aminge sise iroro, ainda Sifofoa buvarira. Kau evetu eni mandi sasingufumbari dae itatamuse dudukugherairaaminga ava, Sifo aminda, evetu genembosetena aikena, mema a dara foa buvari neitatamarera. Amo jo darigari da kaugoiraeri. 4 Avata namanenda nano namendi,nemo jo tumba da sasingu iraeri. Neusasa da sasingu edo ireva. Ava sedo,Bajari da Sifo resera evia foa buvariraaindae, jo dudukughae aetevu. Kautafasara kato tumbaghae furureari evetugenembo dudukugheraera aminga ava,Bajari furarira. Avata ne jo dudukughaeareva. 5Ainda susumo: ne jo tumba jokádairaeri, ne usasa da sasinguri. A ne ari evevause ireva. Namonde jo tumba da sasinguiraeri. 6 Ava sedo, namonde jo, evetugenembo mendeni avise irera, amingaava jo ae aeteri. Namonde diti fangedo,totofo kaifa use, a simbuguse iraeteri.Kau evetu genembo uvu fakara mindiorojiro birurughuse kotari dadaberaira, aindakaugo jo ae arera. 7 Ai resira amo: faseavari a uvu fakaramindoro jiro birurughariamo, evetu genembo tumba jokáda irera,ainda ariri. 8 O namonde mo, iji a usasada sasinguri. Ava sedo, namonde totofodubo kote simbuguse irarera. Ari Ekoghaedabade isoro ari dae sedo, namonde datumondari a dubo bari, kau bere gajarigedoirarira aimi, namondeda gitofu da gorotogagojuse irarira. A eni mo: namondekenajebuga evovodae irari ava mutarira, aindaegigituse irera. Ari Eko ghae isoro ari daesedo, kau isoro use jiro gagara eraeraavavaga, gigitari aimi bu jighi fetarera.9 Ainda beká mo: God namonde jo darisirivo aoro dae sedo, aghi aeri. NamondedaBajari Iesu Keriso da fakinaimi, jebugabaoro dae sedo, namonde aghi usira.10 Iesu ambududurusira amo, nu namondedabade irari dae sedo ambududurusira.Nu furarira da Sifoda, namonde ambarerao jebuga irarera amo, namonde dabadeirari dae sedo, nu amingusira. 11 Ava sedo,tofo tofo fakina futuse, sonembuse irovodae resera. Ne aminguse ireva. Kotugo,aminguse irovo dae sise, resera.

Page 343: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1Ts 5:12 340 1Ts 5:285:12-28 Paul Nu Dengoro Induduse, Geka

Mendeni Sedo Tano Usira.12 Avori, nanda nano namendi, evetu

genembomendeni nenda jokáda saramanause irera, ava kakara aovo dae sise re-sera. Nene kaifa aoro dae a dengoro in-doro ningovo dae sedo, Bajari ne gategetirifefetuseri. Ava sedo, ne kakara aovo daesise resera. 13 Ne nenda saramana eraeraaindae, ne dubo ruruse, a nendae igheghiuse iraetevu! Geka eni mo: erá tofo tofobeisiga eove!

14 Namane eminge resera. Guka dagayaembo ava, dombuda sevu saramana aore!Oju kakato ava sonembevu fakina aore!Evetu genembo fakina tefo ava sonem-bareva. Kotugo, evetu genembo avavagaaindae sedo, erá totoi dubomema use janjeekoko eove! 15Kaifa ururuvu, erama nendaeni, komana da dara aindae minonde mi-nonde use, ari eko eni komanakena eure!Kotugo, ne sifo ghousa evia, edo gido tofotofo ari eveva use irareva. Evetu genembomendenikena barago, ari eveva vanembouse irareva. 16 Sifo ghousa evia, ivuga useirareva! 17 A kotugo, banunguse irareva,jo doyae areva! 18 Roera isasambu aindajokáda aiyakoe sevu, eveva a eko ainghaedabade! Ainda beká mo: amo God da ujuri.Ne Iesu Keriso de dabade tatiseva aindaesedo, ne amingaovo dae uju erira. 19 EramaAsisi Kakara buregeove! 20 Evetu genembomendeni feroveta edo God da geka enisarera ainda geka ava, erá ighagha eove!21 Avata kotugo, roera isambu ne ijujuseirareva, eveva amo a eko amo, isambuijujuse irareva. Eveva tambareva amo,bu kaifa evu! 22 O eko furarira amo, gidarigevu!

23 God dubo jama mutari kato aimi,nenda ari ekoko seghe fugari, ne evetugenembo kakarago ari irove! A eramane ari ekoko eove dae sise, nenda asisi anenda ghamo joká nenda tamo ainghaedabade, nune kaifa are! Amingururari, neeveva a kakara irovo, namondeda BajariIesu Keriso jovereghe furarira amo, ne atafete gogoghombareva. 24 Bajari ne aghieraira aimi, roera setena amo, nune arisirorarira. Ainda beká mo: nu rea arisarira, amo arira.

25Namanendananonamendi, namanen-dae sedo banungareva. Yari budo givu!

26Nenda nano namendi isambu nati jokádoruse ategi* e gogoghombevu!

27 Bajari da javoda nemokena emingeresena. Reta emo, nano namendi isam-bukena tegevu ningore! Yari budo givu!

28 Namondeda Bajari Iesu Keriso dasonemba nemokena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

* 5:26: Afige, Romans 16:16 ainda duruda tege garesa.

Page 344: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Ts 1:1 341 2Ts 2:1-2

Paul Nunda Reta Amboda,Tesalonaika EmbokenaGefusira, Amo Eviri.

Paul nunda reta gitida, Tesalonaikaembokena gefusira ainda amboda, nuitako kaifa edo, sekago ghaeko dabaaminda nemokena gefusira. Bajari anakorajovereghe furariá sise oju usera aindae, nusekago geka evia gefuse, Bajari da furariSifo kau mavegori, ava se disugusira.

Paul Nunda Reta Amboda Tesalonaika Em-bokena Gefusira, AindaMendoMendoMo Eviri.

1:1-2 Paul natofo ategi usira.1:3-12 Namonde Bajari da javoda mema

itatamarera amo, evevari, jo eko iraeri.2:1-17 God sari, nunda Asisi Kakara enda

eminda irira ava darigari, Satan da fakinasekago isagha ari ainda amboda, Bajarijovereghe furarira.

3:1-15 Kuristini da irariri.3:16-18 Paul ne ategi edo, tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Namane

Paul, Silas, a Timothy aimi, ne ategi bekáava erera. Ne reighi Tesalonaika amindaGod da natofo edo ireva ava, namane ategiroro beká ava erera. Ne Bajari Iesu Kerisode dabade tatedo, God Afa da tofo edo irevaaindae, ne ategi beká ava erera. Yari budogivu!

2 God Afa a Bajari Iesu Keriso nemokenasonemba a dubo jama mutoro baove!

1:3-12 Ategi Da Sifo Mo, Kau Emingori.3 Nenda tumondari baji mindafu ari dae

erira, a ne tofo tofo dubo bu gogoghom-bari dae ereva, aindae namane evovodaenemo kotise, God Afakena aiyakoe siseirarera. 4 Kotugo, namane daba aindaesedo, Godda ekaresia+mendenikenanendajavo jigheoro ereraira. Ne mema a bouvuitatameraeva, a evetu genembo mendeninemokena bouvu futuse, fakarago eoromema itatameraeva ainda jokáda, ne du-rumugedo tumonduse ireva. Aindae na-mane nenda javo jigheoro ereraira. 5-6 Nemema itatamuse ireva ava namane gido,kasama erera: God da kotari nemokenaeveva vanembori. Ainda beká mo: nemema oroko itatamuse ireva aimi, nemo-kena fakina futururari, ne inono aovo gido,

God nendae ‘eveva’ sise, sari numokenayama irovo, ne kaifa use irarira. Tukaaindae, ne mema itatamuse ireva. Godbekáda bekáda use, evetu genembo orokonemokena bouvu futuse fakarago eraeraaikena, mino use, bouvu futuse fakaragoari, ne mema itatamarera. 7Nemave orokomema itatamuse ireva ava, nune ambodasari mema dadabari, ne namonde dabadedubo jama barera. Nu amingarira aindaSifo aminda, Bajari Iesu nunda aneya fak-ina kakato ainde dabade isagha edo, utudaghe vose fururoro garera. 8 Nu avarakabuburaghae budo vose fuama, evetu gen-embonamondeda Bajari Iesu da Bino Evevajo ningido ae eraera, a God kasama ari daejo uju ae eraera aikena, mino eko mutarira.9 Ne evovodae ari ekoko da mino mutarivasada irise, Bajari de dabade jo irae arera,a nunda fakina durode ava ne jo gae arera.10 Nu Sifo aminda furarira amo, nundanatofo nundae sakai saoro dae sedo, a tu-mondari embo nunda duro gosuse, nundajavo jighoro erare dae sedo, furarira. Sifoaminda, nembarago nunda natofo jokádairareva. Ainda beká mo: ne namanendavironu ava ningido tumondusevu.

11 Avori, namane eindae sedo banunger-aera. God ne jebuga baovo dae sedo aghiusira. Ava sedo, nu nange sonembari, neinono edo nunda jebuga baeteva aindae,namane banunguse irera. A kotugo, netumonduse, saramana rejo ava eraeva, ane ari eveva ningiava ari koteraeva ava,sonembururari beká aetira aindae barago,namane banunguse irera. 12 Avavagasiroruse irarira aimi, ne Bajari Iesu da javojighovo eroruse irarira. A nu kau dabaaminga ava, duro nemokena futuse irarira.Kotugo, amo jo nenda ari da kaugo iraeri.Amo, God a Bajari Iesu Keriso da sonem-baimi sirorarira.

22:1-12 Genembo Eko Beká Amboda Isagha

Arira, Ainda Kiki Mo Eviri.1-2 Nanda nano namendi, namondeda

Bajari Iesu Keriso jovereghe foama, na-monde bu dabade tatarira, ainda geka itakosari dae erena. Genembo eni gungubogefuse, nanda javoda eminge saeti, “Ba-jari da Sifo anakora fira dadabusira. Nu

Page 345: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Ts 2:3 342 2Ts 3:2fira edo isira,” mave kau aminga ava sae-tira amo, erá ningi dudukughedo tumon-deove dae sise resena. O genembo eniferoveta da kaugo edo, avavaga saetiraamo, erá nunda geka tumonduse mana-mana eove dae sise resena. Amo gun-gubo sarira. 3 Erá derari avavaga tumon-deove! Ainda beká mo: Ari Eko da GitiJighari eredo isagha ari gido, evetu gen-embo digari nunda amboda amboda ise,God de dabade isoro ari sarera. Aindaamboda Bajari jovereghe furarira. Ari Ekoda Giti Jighari resena emo, God sari nu am-boda ambari da mema itatamuse evovodaeirarira. 4 Ove a gode mendeni mendenievetu genembo tumonde baingheraera avaimboe use, Ari Eko da Giti Jighari resenaemo, nenda vasa bari dae sedo, isoro arira.Amo ari ekori. Kotugo ainda amboda, nuGod da vasa budo, evetu genembo numoátumonde bainghaoro dae sedo, God da Ta-faroro Kamboda+ teredo anumbarira. Amoari eko bekári.

5 Namane namonde dabade irise, aindageka ava ijugeteno kasama usevu. Avose,ne geka evia kotise ireva tanojo! 6Avavagajo sirorae irira amo, susudae jo sirorae irira.Ainda susu ava ne kasama ereva. Roera eni-imi, Ari Eko da Giti Jighari ainda furari avabureguse irira. Avori, sifo God nune gate-gusira ava foa buvari gido, Ari Eko da GitiJighari amo, nu isagha ari evetu genembogarera. 7 Oroko mo, Ari Eko amo ufenasaramana use irira ava, evetu genembotomanako jo kasama ae eraera. Avatamaveeni oroko Ari Eko bureguse irira setenaaimi, do darigari, Ari Eko amo baji mindafuedo isagha arira. 8 Isagha ururari, AriEko da Giti Jighari setena amo, nu isaghaedo saramana ururari, Bajari Iesu nu eredousasaghae dabade jovereghe foama, ghamoaseguse aimi fusari, Ari Eko da Giti Jighariáambarira. 9 Avata Iesu jovereghe furariraainda gitida, Ari Eko da Giti Jighari resenaemo, nu emingarira. Nu Satan da fakinabudo foama, roera mendeni mendeni uru-rari, evetu genembo ne jo gae iriara ava,nenda gitida sirorari gido dudukugharera.A numo tumondaoro dae sedo, gunguboda tano mendeni mendeni ava ijugururarigarera. 10A evetu genembo sirivo ari emboamo, nunda ari sembaeimi dederururari,nunda amboda amboda ise sirivo arera.Kotugo evetu genembo resena e sirivo ar-

era ainda beká mo, eviri: ne geka bekáningido ghusera avata, ne geka beká avajo tumonduse, ivugaghae baeri. Ava sedo,ne jebuga jo bae arera. 11 Ne geka beká jotumondae edo ghuseri. Aindae sedo, Godevetu genembo amo, gungubo tumondaoredae sedo derari da ungoda fifiterira. 12Nuaindae sedo sari, evetu genembo mavegeka beká jo tumondae use, ari ekoko aridae sedo ivuga edo ghusera amo, ne aindabouvu ava itatamarera.

2:13-17 Namonde Fakina Edo, God da GekaJighi Gogoghombuse Irore!

13 Avori, namanenda nano namendi, Ba-jari ne dubo buraira. Giti tuturoda, ne gekabeká tumonduse, jebuga evovodae irari avabaovo dae sedo, God ne gategusira. Akau daba aminga ava, nunda Asisi aimisonembururari, nunda natofo kakara avaedo irovo dae sedo, ne gategusira. Ain-dae sedo, namane evovodae God Afakena,nendae aiyakoe sise irarera. 14NamondedaBajari Iesu Keriso nunda usasa ghaseraira,ava nenda boanda baovo dae sedo, namanenunda Bino Eveva ava vironu sero, Godne aghi usira. 15 Ava sedo, nanda nanonamendi, namane reta gefuse o vironu sise,ijuga rea futusera ava, bu jighirovo dae siseresera. Fakina edo, bu jighirovo dae siseresera.

16 God Afa namonde dubo budo sonem-buse, evovodae tumo fainghaoro dae sedo,fakina futusira. A rea setiri namonde tu-monderaera amo, jo gungubo iraeri. Bekásirorarira ava, tumondedo gigituse irera.17 God daba aimi a namondeda Bajari IesuKeriso ghae dabade, fakina nemokena mu-tore! Tumo fainghedo ari eveva aovo daesedo, kotugo geka eveva avanembo saovodae sedo, fakina nemokena mutore!

33:1-5 Tesalonaika Embo Paul Nendae Ba-

nungaoro dae, Sisira.1 Avori, nanda nano namendi, namane

geka tano eminda dotutuse, eminge re-sera. Namanendae banungevu! Kau nemo-kena sirorusira aminga ava, Bajari da Gekanange ivegedo ya buvari, evetu genembomendeni ningi tumondedo, geka rea re-sira ava, kakara use amingaetera aindaesedo, banungevu! 2 Eni mo: erá evetu

Page 346: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2Ts 3:3 343 2Ts 3:18genembo sembae a ari ekoko emboimi na-mane deore dae sise, banungevu! Amingebanungaeteva da susu mo: evetu genembomendeni namanenda geka jo ningi tumon-dae eraera.

3 Avata Bajari nu inonori. Ne Bajaritumondururovo, nu sifo ghousa sonembu-rurari irareva. Nune sonembururari nefakina edo, Satan da fakina ava darigareva.4Ne amingareva ava, Bajari anakora ijuge-tiri namane kasama erera. Ne namanendasari ava ningido eraeva a aminguse irarevaava, namane tumonderera.

5 Bajari sonembuse nunda dubo bari fu-tururari, nenda dubo jokáimi itatamusekasama use irove! A kotugo, Kerisosonembururari, nu nange durumuguseambududurusira ava, nenda dubo jokaimiitatamuse irove!

3:6-15 Namonde Saramana Jo Imboe Ae Ar-era.

6 Nanda nano namendi, namane BajariIesu Keriso da javoda eminge resera. Maveguka dagaya edo irira, a mave namanendageka jo ningae eraira, ainde dabade eráumo use deingheove! 7 Namonde dabadeirise, namane nange nange edo ghuseraava, ne totofo kasama ereva. Namane josaramana imboe ae edo ghuseri. Ne kaudaba aminga ava use irivu! 8 Erama nama-nendae bouvu fumbeove dae sise, namanesifo tumba evia inono, saramana mendenimendeni use moni ruruseri. Aminguse,namane nenda uvu bayau jo tefo bu min-daeri, mino futuse ruruseri. 9 Avata na-mane mo, nemo sonembari dae sedo is-eri. Ava sedo, uvu bayau tefo benunuse baetera ábarago, eveva aeti. Avatanamane jo amingae edo ghusera da bekámo, eviri. Namane nemokena ijugaboroari dae sedo, saramana amingedo ghuseri.10 Namane namonde dabade irise, emingesedo ghuseri, “Mave saramana imboe ariraamo, era bayau muteóvo mindeure!”

11 Namane oroko sekago geka daba avaresera da beká mo, eviri. Namanekenaeminge seoro ningiraera, “Nenda mendeniguka dagaya edo, tefo anumbirise o em-boroda deinghuse, komana da irari ava un-ongu seraera.” 12 Avori, Bajari Iesu Keriso

da javoda, namane evetu genembo avav-aga nemokena kovionoghae resera, nin-givu! Nenda irari simbugedo, saramanause nenda uvu bayau totofo ombuvu!

13 Nanda nano namendi, eminge resera.Ari eveva ari dae use, erá imboe eove!

14 Evetu genembo daba daba namanendageka evia jo ningae arera tanojo. Maveamingarira amo, dovu nusuka fetedo mekagare! Erá nemonde dabade umo use de-ingheove! 15 Avata ne jo numokena gitofuda kaugo ae areva. Nu nenda namendiri.Ava sedo, nunda dara gosuse sonembaridae sedo, dengoro indareva. Amingaovogido, nu dubo joveregharira.

3:16-18 Paul Evetu Genembo Ategi Edo,Tano Usira.

16 Bajari nu tofo namondeda dubo jamada susuri. Ne dara rea tambareva aindajokáda, nunda dubo jama ava evovodaefutururari, ruruse irove! Kotugo nu tofonemokena irare!

17 Avori, givu! Na oroko nanda ungoimigefuse, nemo ategi erena. Na Paul ri. Nareta gemburaena amo, nanda javo emingegemburaena. Yari budo givu!

18 Namondeda Bajari Iesu Kerisosonemba nemokena mutare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 347: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 1:1-2 344 1 Timothy 1:9

Paul Nunda Reta Gitida,Timothy Kena Gefusira,

Amo Eviri.Timothynoimo, Jusi embori. Onumamo

mo, Jusi embo da gitofu Greek embori. PaulIesu dae vironu setiri ningido, Timothy nutumondedo bafataito usira. Etiri gido, Paulnu Timothy bu kaifa use, nunda mandidaerurusira. Nunda reta gitida Timothy kenagefusira amo, nu jo diburada irise gem-baeri. O nunda reta amboda gefusira amo,nu diburada irise gefusira.

Avori, evetu genembo mendenierekotera, Paul nu umbu dabako Romeaminda dibura usira. O evetu genembomendeni erekotera amo, nu umbu etotonaká Rome aminda dibura usira. Nu umbudabako dibura ari ava beká iraetira amo,nu avose, ghaeko 64 A.D. ainda jokáda,nunda reta gitida Timothy kena gefusira.O nu umbu etoto naká dibura ari ava bekáiraetira amo, nu giti dibura usira aindaamboda, isaghada irise, avose, ghaeko 66A.D. ainda jokáda gefusira.

Timothy mo, kau fristi+ o Iesu tumon-dari+ embodabajari aminga avause, ekare-sia+ mendeni da giti jighido ghusira. Ain-dae sedo, Paul nu ekaresia+ da irari a sara-mana ainda geka mendeni mendeni Timo-thy kena gefusira.

Paul Nunda Reta Gitida Timothy Kena Ge-fusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-2 Paul Timothy ategi usira.1:3-20 Timothy nange God da Geka a

ijuga beká avanembo ijugaetira ain-dae, Paul dengoro indudusira.

2:1-15 Kuristini nange God tumondebainghari da aito ava edo ghaeteri.

3:1-16 Namonde, Iesu tumondari+ emboda babojegari a ogababada gategareraamo, nenda irari aminda gosuse gate-garera.

4:1–6:21 Timothy rea aetira, a nangeekaresia+ kaifa aetira, a kotugo ari rejoava ighagha use imboe aetira, aindaePaul sisira.

1-2 Arie nanda mandi! Na Paul, ni roroategi beká ava erena. Yari budo gi!

God namondeda Sonemba Kato, a IesuKeriso setero, na nenda aghi kato edo

irena. Iesu resena, nunda sonemba am-boda barera aindae gigituse irera, aindaeresena. Yari budo gi!

Timothy, ni kasama eresa, nimo, naneena vironu seteno ningido tumonduse, kaunanda mandi avaga usesi. God Afa a nan-gaeda Bajari Iesu Keriso nindae joka edo,sonemba a dubo jama mutoro base!

1:3-11 Namonde Ijuga Dombu Eni DombuEni Ava Nininguse Ijujedo, Eveva Vanembo Tu-mondaore!

3 Na Frovensi Masedonia aminda ise,rea nimokena sisena, kau daba ava, sek-ago sari dae erena. reighi Efesas amindairise kaifa aso dae resena! Evetu gen-embo mendeni ijuga sembae ava, vironusise ijugeraera. Ava saso doyoro dae sedo,ni aminda iraso dae uju erena. 4 Evetugenembo resena emo, ne kiki gungubomendeni mendeni se nininguse, aneya dajavo kotugo nombuamane da javo tegutuseirá gheraera; jo itako doyae eraera. Amosaso doyarera. Ainda beká mo: ne tefogeka gungubo ava sise a manaka garuse,beisiga use jebuga eni jo tambae eraera.O God da uju mo: ne ainda geka dodo,emboro numokena ava ijugururoro, evetugenembo mendeni foa tumondedo God dasasingu aeteri. 5 Na aminge resena dabeká mo: na, God da natofo aminda ir-era, nenda ghamo derono erari ne dubojoká simbugedo nenda ari ekoko vujegedotumonde gogoghombarera. Aminguse, netofo tofo dubo ruruse irarera. 6 Eregosesa,evetu genembo mendeni ari avavaga dotu-tuse, emboro+ beká kosasaghedo, tefo gekavanembo seraera. Geka seraera, aindabeká eni tefori. 7 Evetu genembo aindauju mo eviri. Ne God da Agho Dari aindaijuga kakato edo fetaeteri. Ne eredo, gekavironu kovionoghae seraera. Avata ne re-jodae seraera amo, ne jo kasama use saeeraera, a geka da tuka barago jo kasama egogoghombae eraera.

8 Kotugo, nangae kasama erera, Godda Agho Dari mo evevari. Avata na-monde jo Agho Dari ava budo aimi, na-mondeda ujuda geka ava sonembae ar-era. 9Namonde evovodae geka evia kotiseirarera, God nunda Agho Dari jo evetugenembo eveva aindae sedo mutae usira.Nunda Agho Dari evetu genembo ekoko

Page 348: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 1:10 345 1 Timothy 2:5-6dae futusira. Evetu genembo agho darikotae use gogore eraera, evetu genemboGod kotae use ari ekoko eraera, evetu gen-embo mave God da jebuga a asisi da jebugajo kotae eraera, aindae sedo, God nundaAgho Dari futusira. Evetu genembo mavenoi numamo o evetu genembo mendenideoro amburaera o jigheoro amburaera,10 evetu genembo kombo yagera eraerao sino fukade dabade kombo yaru eraeraaindae sedo, God nunda Agho Dari fu-tusira. Evetu genembo mave kokomanasandi bundedo bu yamoni dae oriro eraera,gungubo kakato, evetu genembo mave ko-mana sonembari dae sedo o moni bari daesedo, koto use ainda jokáda gungubo ser-aera, a evetu genembomave ijuga beká avaburegeraera aindae sedo, God nunda AghoDari futusira. 11 Ijuga beká resena emo,Bino Eveva durode, God futusira aindaeresena. God numo beká, sakai seraera aimisetiri na Bino Eveva ainda aghi kato edoirena.

1:12-20 Paul Bajari Da Joka Ari Ava Itata-muse, Numokena Aiyakoe Sisira.

12 Ava aono dae sedo, namondeda Ba-jari Iesu Keriso fakina futusira aindae, nanumokena aiyakoe sise irena. Nu nandairari a fakina ijujuse, na tumondedo, nundasaramana kato aono dae sedo, gategusira.13Giti, na nunda javo eko use, nunda nato-fokena fakarago use, a nundae aji sise iri-ani. Avata kotugo, amo na bunise, Iesu jotumondae use amingedo ghusena aindae,God nandae joka usira. 14 Aminguse, na-mondeda Bajari nunda sonemba tomanakonamokena futusira. Kau nu Iesu Keriso danatofo isambukena eraira aminga ava, tu-mondari a dubo bari numokena ghedo foagheraira ava, nunemutiri ruruseni. 15Gekasari dae erena emo, geka beká vanembori.Jo mave manamana use bunari da kaugoiraeri. Iesu Keriso nu ari ekoko embosonembari jebuga baoro dae sedo fusira. Aari ekoko embo resena ainda jokáda, enijo namongo iraeri. Namo, eko beká avaedo ghuseni. 16 Kotugo na, evetu genemboari ekoko rea eraera amo, na teriago edoghuseni. Avata God nandae joka usira. Jokausira amo, Iesu Keriso durumugedo, namo-kena robogho ai use sonembusira. Amin-gusira da susu mo: evetu genembo maveamboda Iesu Keriso tumondarera amo, ne

evia kasama aeteri. Kau Iesu namokenadurumuguse robogho ai use sonembusiraaminga ava, ne nune sonembururari je-buga evovodae irari ava barera. 17 Avasedo, namonde God kakara use nunda duroaindae sakai saore! Nu namondeda kiniri.Nu irei, irira, a evovodae irarira. Nu Godbekári, eni numongo tefori. A numo joditiimi gari da kaugo iraeri. Numokenaevovodae sakai sise irore! Ai, bekári!+

18-19 Timothy, nanda mandi, na orokosari dae erena emo, jo geka seka iraeri.God da feroveta eni anakora geka vironusise, ni nangaetesa, ava sisira. Gekasisira amo, kaifa e gogoghombuse, nindadubo jokái simbugedo Bajari tumonduse,nunda javodae isoro aresa. Evetu gen-embo mendeni nenda dubo joká, jo kaifaesimbuge gogoghombae edo ghuseri. Aiminenda tumondari bebeta etero sembaeusira. 20 Evetu genembo resena, nendamendeni mo, Hymenaeus nengae Alexan-der ghaeri. Ne God da javo jo eko ae areraava kasama edo doyoro dae sedo, na etotonaká amo, Satan da ungoda fiteno irera.

22:1-15 Tumonde Bainghari Da Kau Mo

Emingori!1 Avori, giti na eminge resena. Na

uju erena amo, namonde evetu genemboisambudae banungaeteri. Nendae sedo,namonde God Afakena benunu sarera, ba-nungarera, a aiyakoe sarera. 2 Kau dabaaminga ava, namonde durumugedo irise, aGod kotise, veka eveva avanembo ari daesedo, namondeda kini (king) a kokotofu ga-vana da saramana kaifa eraera ava kotise,banunguse irarera. 3 Amo irari evevari.Namonde amingarera amo, namondedaSonemba Kato God nu ivuga arira. 4 Godnunda uju mo, evetu genembo isasambugeka beká da susu ava kasama edo, jebugaevovodae irari ava tuve baeteri. 5-6 Gekabeká resena amo eviri. God nu dabakori,eni numongo tefori. A emboro+ dabakotainako God kena aira buvudo irira ava,genemboi afigusira. Amo, na Iesu Kerisodae resena. Nu namonde evetu genemboisambu God de dabade tatoro dae sedo,tofo mandi futuse ambududurusira. Godsifo gategusira aminda, Iesu namondedaari ekoko da mino futusira. Mutiri gido,

Page 349: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 2:7 346 1 Timothy 3:12namonde kasama useri: God nunda je-buga evovodae irari isambukena mutariuju eraira. 7 Ainda bino, tumondari a gekabeká da bino, ava saono dae sedo, God nagategusira. Gategedo, nanda natofo Jusiembo da gitofu ava, aghi edo ijugaono daesedo, na dirigetiri nemokena iseni. Emo, nageka beká resena. Na jo gungubo saeri.

8 Avori, na uju erena amo, gegenemboreighi isambuda janje ekoko a beisiga joae irise, ne dubo joká isambu mutudotumonde bainghuse, nenda ungo jighoroerorurari banunguse irarera.

9Avori, nanda uju evia, evevetukena saridae erena. Ne embo avi simbuguse deing-harera. Ne jo nenda tamo gogho ari dae oembo bokadae sise, moni teria futo fugaearera. A erá evetu genembo nemoá sakaiseore dae sise, ne sifo ghousa evia tamoa beo jo simbuguse irae arera. 10 Aindatuka mo: evevetu God da natofo edo ireraamo, nenda duro jo embo boka o goghoiraeri. Ne ari eveva ururoro, nenda duroava isagha ari, evetu genembo fuge gaore!11 Evevetu ne tumo darido beka dodo irise,ijuga ningaeteri. 12Na eminge sise seraena.Evetu eniimi jo eredo, gegenembo dengoroindae arira, o gegenembo da giti jighari jonune ae arira. Evevetu ne beka dodo irae-teri! 13 Ainda beká mo: God setiri, Adamgiti sirorusira, a Eve amboda sirorusira.14 A eni mo: Adam nu jo giti dara aeri.Giti mo, Satan Eve deretiri, ari eko nuneetiri sirorusira. 15 Avata kotugo, eveveturobogho ai sise, tumonduse, dubo ruruse,irari kakarago ava use irarera, a kotae kotaejo ae arera. Amingarera amo, ne mandisasingu fufuse jebugarera.

33:1-7 Iesu Tumondari+ Embo Da Giti Jighari

Eminguse Iraeteri.1 Geka emo geka bekári. Mave ekare-

sia+ da giti jighari* ari dae uju arira amo,evevari. Amo saramana bouvu a evevagori.2 Ekaresia da giti jighari resena emo, nu arieko eni jo ari sirorae arira, a evetu dabako

fitido irarira. Nunda fisi da uju ava bure-guse dubo kotise, durumugedo irarira. Esaembo foa gheraera ava, nati joká dedo butavo arira. Nu dengoro indarikena inonoarira. 3 Nu jo uvu fakara teria mindarijiro birurughae arira. Nu jo tataya kato aearira; durumuguse irarira. Nu monidae jodighighi ae arira. 4 Nunda evetu a mandisasingu evevada kaifa tavo ururari, ne nu-moá kakara use nunda geka ningarera.5 Ainda beká mo: genembo mave nundaevetu a nunda mandi sasingu jo kaifa egogoghombuse, emboro eveva ijugae ariraamo, nu nange God da ekaresia+ kaifa ari?6 Genembo sife nembo dubo jovereghedo,God da mandi usira ava, saramana resenaemo, jo nune bari da kaugo iraeri. Eramanu gogore urureuri, God nu imboe edoighagha eure dae sise resena. Eregosesa:Satan nu amingetiri, God nu ighagha usira.7 Geka eni mo: genembo giti jighare daesedo gategarera amo, genembo eveva eni,ava gategarera. Genembo resena amo,evetu genembo God da natofo jo ae ireraaimi tumonderaera, ava gategarera. Aindatuka mo: genembo avavaga jo totoi Satanda vaghoda teredo gofae arira.

3:8-13 Iesu Tumondari+ Embo Da Baboje-gari, Ne Kau Eminguse Iraeteri.

8 Ekaresia+ da babojegari, ne kau dabaaminga ava use iraeteri. Ne veka evevaavanembo use, geka gungubo jo sae ar-era. Ne vaini (wine) teria jo mindorojiro birurughae arira. Ne dighighi jo aearera. 9 Ne dubo joká simbugedo a duboisambu futuse, God nunda kotari mendenigiti jungedo amboda afigusira, ava tumon-duse irarera. 10 Nenda irari ava giti ijujegogoghombedo, amboda saoro saramanaamo nene barera. 11 Kau daba amingaava, nenda evevetu barago, veka evevavanembo use irarera. Ne jo unongu saearera. Ne fisi da uju ava bureguse irar-era. A nenda kokomana jo derae ar-era. 12 Genembo ogabada arira amo, nuevetu dabako fitido irarira. Nunda evetu a

* 3:1: 1 Timothy 3:1-13 eminda, kotugo Titus 1:5-9 aminda, Paul Greek embo da geka isambu etodaba naká: episkopos(1Ti 3:1-7, Tit 1:7-9), diakonos (1Ti 3:8-12), presbyterion (Tit 1:5-6) gefuse, nenda saramana a nenda irari da geka sedisugusira. Evetu genembo mendeni erekotera amo, geka etodaba naká ainda tuka mo, jo nunda nunda beká iraeri.Inono namonde sifo eni bajari sedo, sifo eni giti jighari seraera. O mendeni, episkopos ekaresia ‘church’ etoto o etodabanaká kaifa ariá seraera. Kotugo presbyterion nengae diakonos ekaresia dabako jokáda episkopos da duruda saramana ariáseraera.

Page 350: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 3:13 347 1 Timothy 4:14mandi sasingu kaifa e gogoghombururari,nunda geka ningarera. 13Gegenembomaveogabada da saramana egogoghombareraamo, nenda bino teria ari, ne fakina edo,Iesu Keriso tumonderaera ava, osa sarera.

3:14-16 Namondeda Tumondari Da SusuMo, Iesu Numori.

14 Na ya nimo gaetena ava kotise irena.Avata ijuga evia eregefena, ainda beká mo:15 rejo eniimi na buregari fetarena amo,ekaresia+ nange iraetira aindae ni jo man-amana ae aresa. Namonde, God jebugairira, ainda natofo jokáda nange iraeteraava, reta evia tegutuse kasama aresa. Godda natofo resena emo, nunda ekaresiadaeresena. Kau tutumbiimi kambo da bouvufumburaira aminga ava, ekaresiaimi Godda geka beká ava bu jighirise kaifa eraera.16 A namondeda tumondari da susu, Godgiti jungetiri ireira amo, teriari. Amo joighagha use bunari da kaugo iraeri. AmoKeriso numori.Nu genembo da tamo budo, enda eminda

sirorusira.Etiri, nunda geka beká a nunda ari dambu

beká, ava God da Asisiimi ijugetirikasama useri.

Nu endada iriri, aneya ne gosuseri.A nunda bino ivegedo iri, osa setero enda

da oro oro isasambui nininguseri.Enda eminda, evetu genembo digarigo nu-

moá tumonduseri,a God setiri nu sekago utuda vitíra, nunda

duro budo, aminda anumbusira.4

4:1-5 Ijuga Sembae Sirorarira Aindae, Na-monde Jo Bunae Arera.

1 God da Asisi isagha beká eminge re-sira. Sifo amboda, evetu genembomendeninamondeda tumondari ava, nene ighaghaedo doyarera. Dodo, ne asisi derari kakatoainda geka ningido, sukaru da ijuga aindaamboda amboda udo yarera. 2 Ijuga amo,evetu genembo gungubo kakato mendeni-imi bu foa dederuse ijugarera. Gungubokakato resena, ainda dubo joká anakora ariekokoimi bundetiri irera. 3 Evetu genemboamo, ne eminge ijugeraera. Gimasa irise,jo evetu fitae aresa, a ade irise, jo gen-embokena vai ae aresa. A bayau dombueni dombu eni kanangara aresa, ava neneijugeraera. Avata God da uju mo: namondemave numo tumonduse, geka beká kasama

edo irira aimi, nu taká banunguse aiyakoesise, bayau avavaga mindarira. 4 Aindabeká mo: God roera eveva vanembo etirisirorusira. Jo imboe use doyari da kaugoiraeri. Namonde taká banunguse aiyakoesise mindido gheteri. 5 Ainda beká mo:God da Geka ainda fakinaimi banunguseesimbugaoro, God da dombuda bayau amo,kakara ari mindarera.

4:6-16 Timothy Saramana Nange Aetira,Aindae Paul Dengoro Indudusira.

6 Ni geka ava nangaeda nano na-mendikena ijuguse iraresa amo, ni IesuKeriso da aghi kato ainda saramana bekáava use iraresa. Ni tofo geka evevatumonduse, ijuga eveva ainda ambodaamboda udo yaresa amo, ni God da aghikato eveva aresa. 7 Avata nombuamane dakiki sembae se ningiraera ava, tuturodasetena amo, sino fuka da kikiri. Ava erákotae kotae sumbu etoda viteose dae siseresena. Amo jo God da Geka iraeri. Nimo,God da uju ava ari dae sedo, gasegi useiraresa. 8 Tamo da gasegi ari mo, itakoevevari. O God da uju ava ari dae sedo,gasegi ari mo eveva bekári. Ainda bekámo: God da uju ava ari dae sedo, gasegiarera amo, namonde oroko jebuga evevatuve barera. Kotugo jebuga daba avaamboda tuve barera. 9 Geka resena emo,geka bekári. Ava tumondaresa amo, nijo gofae aresa. 10 God namonde gigitusetumonderaera amo, nu jebuga irira. Nuevetu genembo isambu da SonembaKatori.Avatamokogomo, nu namonde tumondariembo da Sonemba Katori. Namondeaindae sise, janjagu use saramana eraera.

11 Geka amo ijuguse, amingaoro dae sisesaresa. 12 Ni genembo sekari. Ava sedo,erama doyeoso, natofo ni buneore daesise resena. Ni giti jijighururaso, ekare-sia+ tomanako ninda geka eveva, nindairari, ninda dubo bari, a ninda tumon-dari ava gosuse, amboda amboda aeteri.A ni nange geka a ari sembae imboe er-aesa ava gido, Iesu tumondari+ embo danatofo kau daba aminga ava use iraeteri.13 Ni natofo isambukena God da Geka avategutuse, vironu sise, a dengoro induduseiraetesi. Ni saramana use ninda fakinaaminda futururaso, na ya nimokena bu-varena. 14 Eni mo: feroveta God da ujunimokena setero, ekaresia+ da babojegari

Page 351: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 4:15 348 1 Timothy 5:16nenda ungo ninda jiroda fitido banungero,God da Asisi nimokena fakina rea futusiraamo, erá doyeose! 15 Ninda joba a fak-ina resena aimi budo, ninda dubo futusesaramana ururaso, evetu genembo gaore!16 Ninda irari kaifa esimbuguse iraresa,a ninda ijuga ábarago kaifa aresa. Niaminguse iraresa amo, ni tofo jebuga tuvebaresa, a evetu genembo mave ninda gekaningarera, nembarago jebuga tuve barera.

55:1–6:2 Iesu Tumondari+ Embo da Irari Kau

Eminge Irarira!1 Embabako erá dombuda seose! Em-

babako, kau nimamo avavaga kakara use,durumugedo dengoro indaresa. Gegen-embo seka, kau ninda jamena beká avavagakotise, tavo use iraresa. 2 Evevetako, kaunei avavaga kotise, a evevetu seka, kauninda ghaghasovu avavaga kotise, tavo useiraresa. A kotugo, evevetu seka gosuse, jokotari sembae kotae aresa.

3 Ekaresia+ tomanakokena eminge sasodae resena. Roriri mandi sasingu iraede,a ne sonemba eni iraede, ava kakara usesonembareva. 4Avata kotugo, rori enikenasasingu o imemesiri iraetera amo, ekare-sia+ tomanako roriá jo sonembae arera.Ainda beká mo: rori ainda sasingu oimemesiri resena eimi, nene God da ujuava use, noi numamo da sonemba, o novianombua da sonemba, giti nemokena futuseundudo ghusera, ainda mino ava futuse,noi numamo o novia nombua resena ava,nene totofo sonembarera. Amingururorogosuse, God nu ivuga arira. 5 Ni eregos-esa: evetu rori mandi sasingu iraede amo,nunda sonemba eni tefori. Nu anakoratuturo edo, God tumonduse sifo a tumbaevia inono, nunda sonembadae sise, ba-nunguse irá gheraira. 6 O roriri mendeni,ne fisi da uju ava use irera amo, ne ta-moi jebuga irera. Avata kotugo, God kenamo, ne kau ambudo irariguse irera. 7 Avasedo, erá ekaresiadae unongu seore daesise, ninda natofodae dengoro induduse,

eminge saresa: 8 mave nunda nano na-mendi, kotugo mokogo mo, nunda noi nu-mamo o novia nombua jo kaifa use sonem-bae arira amo, eko bekári. Amo inono,nunda tumondari ighagha use fuge dodo,evetu genembo God da Geka jo tumondaeirera, ainda ari ekoko ava darigedo, ari ekobeká ava use irara.

9 Ekaresia+ roriri da javo gemburaera*amo, rori kau eminga, ainda javo ava gem-barera. Numo, genembo dabakokena vaiedo irari nuvu ambari nu rori arira. Avatanunda sirorari da ghaeko 60 ava darigariirarira. 10 Rori amo, nu kavevera edoghusira ava, ururari evetu genembo avagaeteri. Nunda sasingu kaifa use dengoroindudururari, ari eveva edo ghaeteri. Godda natofo mendeni a esa embo mendenifoa gheraera ava, nune tavo use, nendaesabua+ use sonembedo ghaeti. Evetu gen-embo mave dara a bouvu eretafera ava,nune sonembedo ghaeti, a nu ari evevamendeni mendeni ava use iraeti. Roririavavaga ainda javo ava gembuvu, ekaresia+da giti jighari nemokena sonemba mutore!

11 Roriri seseka ainda javo ava, erá gem-beove dae sise resena. Ainda beká moeviri: nenda fisi da ujuimi jumbari aindaamboda amboda use, sekago vai ari dae ko-tise, Keriso doyarera. 12 Aminguse, Kerisokotise, rea ari dae sise beka gagojusera,ava bejarera. 13 Eni mo: roriri seseka neemingeraera. Ne jo Bajari kotise, sara-mana e gogoghombae eraera. Nemo tefoyabayabaghuse, guka dagaya ari irarera. Oeko beká mo eviri: ne birurughuse aji sise,evetu genembo mendenidae unongu sidoya foa ghuse irarera. Aminguse, ne gekajo sari da kau irae ava sise deingharera.14Ava sedo, na uju erena amo: namondedagitofu da unongu a aji sari ava gafugaridae sedo, roriri seka, ne sekago vai aoromandi sasingu siroredo, nenda kambo avakaifa use iraeteri. 15 Ai resira amo: roririmendeni ne anakora jovereghedo, Satanda geka nininguse nunda amboda ya gher-aera. 16 O Iesu tumondari+ embo da evetu

* 5:9: Paul nu “...roriri da javo gemburaera” ava gefusira, ainda tukamo eviri. Roriri evevetako nemo ekaresia da natofoaimi sonembedo ghuseri. A kotugo, nembarago ekaresia sonembedo ghuseri. Oroko mo, namonde tamo foyago dagekai, “Visitation Sisters” seraera. Avori, kau ‘Visitation Sisters’ eraera aminga ava, roriri aimi edo ghuseri. Amo, nedeinghuse kae evetu genembo sonembedo ghuseri, a ekaresia da saramana mendeni mendeni ava edo ghuseri. Avasedo, nenda javo fefa eninda gefusera ava gosuse, ekaresia da natofo nemo sonembedo, nenda uvu bayau a irari daroera ava mutudo ghuseri. O roriri seseka mo, ne nange sekago vai aetera ava kotise, Paul nenda javo erá fefa amindagembeore dae sisira.

Page 352: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 5:17 349 1 Timothy 6:6eni ainda noimane, nutatomane, novia-mane, o imboboti eni rori edo iraetera amo,evetu daba aimi eredo, nunda jao tato avasonembaeti. Ainda bouvu nune fufururari,ekaresia+ ne roriri mendeni, makasi embobeká, ava sonembarera.

17 Ekaresia da babojegari giti eveva jighi-raera ava, kakarause jominodabakomutaeareva. Ne mino mutudo, etodago mutovobaetera amo, avori. Na mokogo mo, babo-jegari janjagu use vironu seraera a dengoroindiraera aindae resena. 18 God da Gekaaindae eminge resira:“Ninda burumakava (ox) tino aso biru-

rughuse, ninda farava vuji ava ja-sise irarira amo,

erama vuji mindeure dae sise, bekadigheose!”

A vasa eninda, kau daba ava resira:“Ninda saramana kato ainda mino mutu

bare!”aminge resira. 19 Evetu genembo mendenifoama ekaresia+ da bajari eninda irari ain-dae aji sise, ijujaso dae sarera amo, avori,emingaresa. Genembo dabako foa amingesaetira amo, erá nunda geka ningido iju-jeose! O evetu genembo etoto o etod-aba nunda dara gido foa osa sarera amo,ningido ya ijujaresa. 20 Iesu tumondari+embo tomanako oju edo, erá ari ekokoeore dae sise, emingaresa. Evetu genemboari ekoko eraera ainda dara ava, natofoisambu da dombuda eredo bureguse dom-buda saresa.

21 God Afa, Iesu Keriso, a aneya kakaranenda dombuda fete resena: geka gem-bena emo, ava aso dae resena. Aminguse,ninda nanonamendi o ninda gitofu sonem-bari dae aresa amo, inononda sonembuseiraresa. Kau daba aminga ava, mave kotofuedo irira o sabua edo irira ava, ni jo kotaearesa. Ni evetu genembo isasambu in-ononda kaifa use iraresa. 22Evetu genembomendeni Bajari da saramana aoro dae sedo,erá totoi ungo jiroda fiteóvo ne feteore!Nenda irari giti gi gogoghombedo, ambodaamingareva! Erama ari ekoko ari dae sise,ya genembo enighae tatise umo eove! Ariekoko imboe use dariguse irareva!

23 Ninda tini sembae urureari kae tam-buraesa. Ava sedo, uvu avanembo erámindeose dae resena. Tuturo edo, sifo dabadaba vaini (wine) ava, fiyoghadae sedo, bumindido ghe!

24 Evetu genembo mendeni ari ekokoisagha beká urureoro gido, koto eraera.A evetu genembo mendeni ari ekokoufena urureoro, amboda foa isagha eraira.25 Kotugo ari eveva kau daba avori. Arieveva digari isagha urureoro giraera. Amendeni ufena eraera ava, amboda foaisagha eari giraera.

61 Erá unongu sirureóro God da javo eko

eure dae sise, a namondeda ijuga aindaeunongu erama seore dae sise, ekaresia+ dajokáda, mave saramana kakato edo ireraamo, ne nenda babojegari ava kakara useirarera. 2 Kau daba aminga ava, sara-mana kakato mendeni, ainda babojegaribarago, ne God da natofo edo irera. Sara-mana kakato emo, nembarago nenda babo-jegari Kuristini ava kakara use irarera.Nenda babojegari mo, Kuristini edo kaunenda nano namendi edo irera avata ko-tugo, nenda geka jo bu fugae arera, nenininguse irarera. O eminge saone! Negiti edo ghusera ava darigedo, kakara egogoghombuse saramana e gogoghombar-era. Ainda beká mo: nenda babojegarisonembe gogoghomberaera amo, nendadubo bari nano namendi, God da natofoedo irera, nemori.

6:3-10 Namonde Moni Dighighi Futo UseIrarera Amo, Namonde Jebuga da Emboro AvaKosasagharera.

A geka evia ijuguse, vironu saso dae re-sena. 3 Namondeda tumondari mo susug-haeri, a namondeda Bajari Iesu Keriso daGeka mo, geka bekári. Ava sedo, maveijuga dombu eni ijugurureari ningiraesaamo, 4 nu tofo gogore edo, sakai siseamingeraira. Nunda kotari tufakori. Nusembae kotise osogo use beisiga ari daeeraira. Amo sembaeri. Aimi, beisiga, ji-jivu sari, komana da binodae dubo ekokoari, komanadae kotari eko kotari, 5 adumo bauso siroreraira. Evetu genembomave amingeraera amo, ne geka bekáava kasiguse, nenda munju jo saramana egogoghombae eraira. Nenda kotari mo,ne God da natofo arera amo, ne moni aesimbugari tomanako ava bariá koteraera.

6 Avori, geka beká mo: tumondari daemboroda ise, esimbugari mindafu eni

Page 353: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Timothy 6:7 350 1 Timothy 6:20-21torugharera. Amo dubo jamari. Nimo-kena rea irira aindae ivuga aresa amo, nidubo jamaghae iraresa. 7 Ni eregosesa:namonde sirorusera amo, rejo eni jo bufurae useri. A ambarera ábarago rejo enijo bu yae arera. 8 Ava sedo, namondeoka bayau inononda rise a tamo asugariinononda asuguse irarera amo, namondeivuga use irarera. 9O evetu genembo monibari dae sedo, dighighi use irarera amo,Satan imi dederurari gofedo, fisi da ujuainda amboda amboda udo ya gofedo, je-buga kosasaghedo ambarera. 10Ainda bekámo: monidae dighighi ariimi, ari ekoko adara isambu siroreraira. Evetu genembomendeni moni bari dae kotise, tumondarida emboro+ dodo, totofo eredo mema tam-bari da emboro ava, bu foa gheraera.

6:11-21 Paul Nu Geka Mendeni Sedo, TanoUsira.

11 Ni God da genembori. Ava sedo,ari setena amo darigaresa! Aminguse, niGod tumonde gogoghombuse, ari eveva anunda uju ava use, evetu genembo isambudubo budo ghe! Evetu genembo dubo ru-ruse, durumuge fete simbuge! 12Ni tumon-duse, ninda fakinaga edo isoro use, jebugaevovodae irari ava tuve baresa. Ainda susumo: jebuga amo tuve baso dae sedo, Godni aghi etiri, eredo natofo da dombuda,Bajari nange nange tumondusesa, ava osasisesi. 13 God roera isambu dae jebugamuturaira ainda dombuda, a kotugo IesuKeriso, Pontius Pilate da dombuda gekabeká sise tumo fainghedo fefetusira, aindadombuda fetirise, na nimokena emingasodae resena. 14 God ni rea aso dae sisiraava, kaifa e gogoghombuse iraresa. Enijo kosasaghae iraso, Bajari Iesu Keriso daSifo foa buvari gido, nu furarira. 15 Nundasifo beká gategusira aminda, God nune sarinu eredo jovereghe furarira. God resenaemo, nu dubo jama a ivuga da susuri. Akotugo, nu nusuka kotofukori. Giti jigharieni tefo bekári. Numo kini (king) isasambuainda dombudari, a kotugo numo kokotofuisasambu ainda dombudari. 16 Nu nusukairei, irira, a evovodae irarira. Nu usasatomanako ainda jokáda irá gheraira, joevetu genembo enii ya numokena buvarida kau iraeri. Numave jo gae irira. A numojomave gari da kaugo iraeri. Numoákakara

use irore! Nunda fakina evovodae irare! Ai,bekári!+

17 Evetu genembo iti susu fafode ireraamo, nemokena eminge se! Erama gogoreedo totofo sakai sise, nenda gugua a roeratumondeore dae sise resena. Gugua aroera amo, soesa urureoro ya dadaberaira.Ava sedo, ne God nusuka numoá tumon-darera. God resena emo, ivuga aoro daesedo, kavevera use roeramuturaira. 18Sasone kavevera use, veka eveva use irar-era. Aminguse, nenda roera evetu gen-embomendeninde dabade soro use irarera.19 Amingururoro, nenda gugua mendeniutu aminda, kau kambo da tutumbi amingaava sirore fetarira. Sifo gombuda aindaesise amingarera amo, ne jebuga beká avatuve barera. Yari budo gi!

20-21 Timothy, geka a ijuga mendeni, Godninda ungoda fitiri irira, ava kaifa asodae resena. Evetu genembo mendeni Godkotae use, geka kotae kotae sise beisigaeraera. Nenda kotari ‘eveva ariá’ ser-aera. Avata ainda jokáda, kasama bekáeni tefori. Aminge se nininguse, God dajebuga jo itako tambae arera. Evetu gen-embo mendeni kasama teria bari dae sise,tumondari da emboro ava kosasaghuseri.Geka kotae kotae amo ‘eveva ariá’ seraera,ava darigaso dae resena. God da sonembanimokena irare! Yari budo gi!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 354: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Timothy 1:1-2 351 2 Timothy 1:13

Paul Nunda Reta Amboda,Timothy Kena Gefusira,

Amo Eviri.Paul da reta 13 o 14 bu jighirera ainda

jokáda, reta amboda beká gefusira amo,eviri. Nu diburada (o sekago diburada)irise, reta evia gembudo, sifo tufako aviseireira ava, Rome embo da kotofuko setirinunda mendeni, Paul detero ambududu-rusira.

Evetu genembo mendeni, geka a ijugasembae ijugedo ghusera, a kotugo ambodafoa ijugarera ava kotise, Timothy nangefakina edo ata fete simbugaetira aindae,Paul dengoro indudusira.

Paul Nunda Reta Amboda Timothy KenaGefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-2 Paul Timothy ategi usira.1:3–2:26 Bouvu a mema dombu eni

dombu eni sirorarira, a ijuga sembaesiroredo isagha arira ainda jokáda, Timo-thy tumo fainghedo, geka bekáda bekádaijugaetira aindae, Paul sisira.

3:1-17 Kuristini da ambí goroba mo, Godda Gekari.

4:1-8 Namonde Bajari da javoda Satanghae isoro use iroro gido, ainda mino nunemutarira.

4:9-22 Paul tofo nunda irari da geka dabadaba se tano usira.

1-2Arie, Timothy ko! Nandamandi, na niategi beká ava erena. Yari budo gi!

Na Paul, nane ni dubo ererurena. Goduju etiri, na Iesu Keriso da aghi kato edoirena. Namonde Iesu Keriso de dabadetatise jebuga tamburaera, ainda bino avaosa saono dae sedo, God na dirigeari ya foaghedo ghuseni. Yari budo gi!

God Afa a namondeda Bajari Iesu Kerisonindae joka edo, sonemba a dubo jamamutoro base! Yari budo gi!

1:3-18 Namonde Bajari Da Natofo Edo IreraAindae, Meka Jo Ae Arera.

3 Kau nanda abuamane edo ghuseraaminga ava, na nanda dubo joká simbu-guse, God da saramana eraena. Na sifotumba evia inono, banunguse nimoá ko-tise, numokena aiyakoe sise irá gheraena.4 Na ni dodo fusena amo, nange nange

dubo mema etiri sorara usesa ava kotise,na ya nimo gido ivuga ari dae uju beká avaerena. 5 Ni nange Bajari bekáda bekádatumonde gogogho eraesa, ava kotise irena.Giti mo, nevia Lois a nei Eunice ghae, Ba-jari tumonde gogoghombedo ghuseri. Aoroko mo, ni kau daba aminga ava, Bajaritumonduse iresa, ava na kasama erena.6Na aindae eminge resena. Na ungo nindajiroda fitido banungeno, God nunda fakinanimokena futusira. Ni fakina ava sekagobu tuturo edo, saramana aso dae resena!7 Ainda beká mo: God nunda joba, jo ojuaoro dae sedo mutae usira. Namondenange fakina edo, tofo tofo dubo ruruse,fisi da uju ava buregaetera aindae sedo,nunda Asisi amo futusira.

8 Ava sedo, God da Bino ava osa sise,erá meka geóso dae resena! O namo,nunda Bino ava osa sedo ghusena aindae,na sandi diburada fitero irena. Avori,na diburada fifitusera aindae, ni jo ojuuse, meka gae aresa. Ni God fakina fu-tururari, God da sasingu isambu bouvua mema itatameraera ava, ninda boandafumbaso dae resena. 9 Jebuga budo nundanatofo aoro dae sedo, nu namonde sonem-buse aghi usira. Nu amingusira amo, jonamondeda ari eveva edo ghusera ain-dae, jo aeri. Ainda beká mo: namon-dekena ari eveva eni tefori. Nu taká ujuetiri, namonde sonembari dae sise amin-gusira. Iesu Keriso amboda rea aetiraava kotise, nu enda jo ae irise, anakorabeká namonde sonembari dae sedo, em-boro+ esimbugusira. 10 Amingusira, avarefuira buviri, namondeda Sonemba KatoIesu Keriso siroretiri, emboro+ amo isaghaetiri eregosera. Iesu nu Ambari da fakinaava de bejetiri dadabusira. Etiri, nundaBino Eveva ava sise, jebuga evovodae irariainda emboro+ ava afigetiri, isagha etirinamonde eregosera.

11 Bino Eveva resena einda aghi kato aijuga kato edo osa saono dae sedo, God nagategusira. 12Naamingeraena aindae sedo,na dibura eminda irise, bouvu a dara eviaitatameraena. Avata na jo bunise, tumodarido iraeri. Na tumonduse irena. Aindabeká mo: na Iesu tuturoda tumondusena,kau daba ava, refuana orokoé, nu kasamae gogoghombedo tumonderena. Tumon-duse na kasama erena: na rea nunda un-goda fifitusena ava, nune kaifa ururari,nunda Sifo sisira ava foa buvarira. 13 Na

Page 355: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Timothy 1:14 352 2 Timothy 2:16geka beká nimokena ijugedo ghusena avakaifa use, nanda irari ava gosuse nandaamboda amboda aresa. Namonde Kerisode dabade tatedo irise, tumondari a dubobari ava bu jighirise, kaifa aso dae resena.14Asisi Kakara nu, namondeda dubo jokádairira. Nunda fakinaimi, geka beká Godnimokena futusira ava, kaifa aso dae re-sena. 15Namondeda nano namendi isambuFrovensi Asia aminda irera aimi, eredona ighagha edo imboe useri, Phygelus aHermogenes de dabade aminguseri. 16 OOnesiphorus mo, na sonembeari tamo feg-heari, ivuga edo ghuseni. Ava sedo, na ujuerena amo, numo, noaro, a nunda mandisasingude ava, God nendae sedo joka are!Na diburada irena aindae, nu jo oju edomeka gae usira. 17Nu taká fira reighi Romeeminda buvudo, sifo daba aminda, tuturoedo kakova udofira na tafusira. 18A enimo:na reighi Efesas aminda nange sonembedoghusira, ava ni kasama e gogoghomberesa.Aindae sedo, Sifo amboda furarira aminda,Bajari nundae joka are!

22:1-13 Namonde Iesu Keriso Dae Sise, Isoro

E Gogoghombaeteri.1 Avori, nanda mandi, nimokena resena.

Namonde Iesu Keriso de dabade tatedoirise, nunda sonemba muteari buraera.Nunda sonemba aimi, fakina aso dae re-sena! 2 Na rea natofo da dombuda seono,ningido ghusesa ava budo, gegenembo tu-monderaesa, a evetu genembo dengoro in-darikena inono eraera ava gategedo, ijugu-ruraso dengoro indido ghaore!

3Ni Iesu Keriso da isoro katori. Ava sedo,kau isoro kato beká mema a bouvu itatam-eraira, aminga ava use, Keriso da natofobouvu a mema rea itatameraera ava, nindaboanda tofo mandi fumbaresa. 4 Isoro katobeká nu, nunda giti jighari nange ivugaaetira ava kotise, ainda uju avanembo useirarira. Aminguse, isoro kato amo, fisi dauju o irari eveva da gugua bari dae jo kotaearira. 5 Kau daba aminga ava, genemboeni beisi sumbari dae use, sumbu dari-garira amo, ainda mino mo nune barira.O sumbari da agho dari irira, ava jo kotisesumbae arira amo, nu rejo eni jo bae arira.6 Eni mo: genembo mave vare je govuse,ainda saramana use janjagu arira amo, vareainda bayau nune giti bu mindarira. 7 Naoroko resena evia, ni kotaso dae resena. Ni

kotiruraso Bajari sonembururari, ni roeraisambu kasama aresa. 8 Kini (King) Davidda imendi Iesu Keriso, ava kotaso dae re-sena. Nu ambiri, God setiri nu ambaridaghe jebugedo erorusira ainda Bino Evevaava, vironu seraena. 9 Na nunda BinoEveva budo vironu sedo ghusena a seraena;aindae sedo, na tafasara kato aminga avaeteno, seiniimi bundeteromema itatamuseirena. Avata kotugo, God da Geka jo buriaoro fetari da kaugo iraeri. 10Ava sedo, Godevetu genembogategusira aimi, nange IesuKeriso de dabade tatedo, nunda jebuga ausasa baetera ava kotise, na memaé itata-muse durumugedo, ata fete simbugerena.Nunda jebuga a usasa resena emo, evovo-dae irarira. 11Geka emo geka bekári:“Namonde mave Iesu de dabade tatedo

ambarera amo, amboda ambaridaghedo jebugedo erarera.

12 Namonde mave nundae sedo bouvufufuse, durumuguse ata fete sim-bugarera amo,

amboda Iesu de dabade kokotofu edo irar-era.

O namonde mave Iesu ighagha areraamo, Iesu barago namonde ighaghaarira.

13 Avata kotugo, namondeda tumondarinumokena tukugharira amo, nu na-mondekena jo amingae arira.

Nunda tumondari namondekena jo nuneighagha ari da kaugo iraeri.

Ainda beká mo: nunda tumondari namon-dekena ighagha aetira amo, inono,

nu tofo ighagha ari da kaugo aetira. A nujo tofo ighagha ae arira.”

2:14-26 Paul Erá Kotae Kotae Gekadae Be-siga Eore Dae Sisira.

14 Ni Iesu tumondari+ embo kaifa eraesaava, saso ningaeteri! Ne jo beisiga aridae sedo, geka se ningae arera. Ari avav-aga doyoro dae sise, Bajari da javoda sasoningaeteri! Beisiga urureoro evetu gen-embo ningiraera amo, ne beisiga aimi be-beta eraera. Beisiga ainda jokáda, sonembaeni tefori. 15 Ni saramana use, ninda faki-naimi edo gosururaso, God ava gido nindaeivuga aeti. Ni erá tofo meka geose dae sise,saramana e gogoghombaresa. Aminguse,God da Geka beká ava se simbugaresa. Enijo kosasaghuse sae aresa. 16 Geka mendenifeghako bekári, sino fuka da gekari. Avasarera aimi, jo sonembari evetu genembo

Page 356: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Timothy 2:17 353 2 Timothy 3:7foa God kena utua ae arera. Geka avav-aga seraera aimi, emboro God kena avakosasagheraera. Ava sedo, geka avavagadarigaso dae sise resena. 17 Evetu gen-embo geka aminge ijugeraera amo, kaugambisi iso metegeraira aminga ava use,ekaresia+ mendeni bebeta eraera. Gekaresena emo, Hymenaeus nengae Philetusghae nene ijugeraera. 18Nengae geka bekáda emboro dodo, geka evivaga sirureoro,evetu genembo mendeni da tumondaritukugheraira. Nengae eminge sise seraera,“Bajari sari nunda natofo ambarida ghejebuga eraetera ainda Sifo amo, anakorafira darigedo dadabusira,” nengae amingesise, gungubo seraera. 19 Avata namondejo oju ae arera. Ainda beká mo: Geka bekáBajari anakora sisira, kau nunda kambo datutumbi dariri fefetusira amo, jo duregebari da kaugo iraeri. A tutumbi resenaeinda tamonda, geka evia gembero irira:“Evetu genembo mave Bajari da tofo edo

irera ava, nune kasama erira.”A eni mo eviri:“Mave Bajari da javono gatari sarira amo,

nu giti dubo jovereghedo nunda ariekoko doyarira.”

Ava kotise, gegenembo etoto naká gun-gubo seraera aindae, namonde jo oju aearera.

20 Kasia eni sari dae erena. Ni kamboeninda teredo, kambo ainda rooro irarifuge garesa amo, jo kau dabako gae aresa.Mendeni mo, auri ‘silver’ o ‘gold’ seraeraaimi etero irira, ava garesa. Amo, kirumoo saramana tomanako ari da roerari. Orooro mendeni mo, ikai kevari a roeraeniimi kevari ava irari garesa. Ambodasetena amo, jo roera evevago eni iraeri.Sifo ghousa kotae kotae budo, bayau fitimindiraera. 21 Avori, mave nunda dubojoká esimbugedo nunda ari ekoko seghefugarira amo, nu kau rooro eveva setena,ainda kaugo ava edo irarira. Genemboamo,nunda Bajari dae sise, dubo joká esimbu-guse, nu tofo Bajarikena futusira. Ava gido,nunda Bajari sari, saramana kakara dombueni dombu eni nune arira.

22 Gigimasa seka bajari fisi da ujuimirea eraera, ainda ari ava gi darigaso daeresena. Ari eveva avanembo ururovo,nenda tumondari, nenda dubo bari, anenda dubo jama baji mindafu are! Evetugenembo mave, Bajari nemo sonembare

dae benunu sise, dubo seghe simbugedoirera, ainde dabade tatedo, aminguse irivu!23 Avata geka beká irae ava kotae kotaesise, beisiga ururoro ningaresa amo, gidarigaresa! Ainda beká mo: geka ain-dae beisiga ururoro gombuda, dumo bausosiroreraira. 24 Avata ni Bajari da saramanakatori. Ava sedo, ni eminguse iraresa. Nijo dumo bauso ae aresa. Ni evetu gen-embo isambukena durumugedo, dengoroindi simbuge gogoghombaresa. 25-26 Evetugenembo ni buregeraera aikena, roboghoai sise, dombuda saresa. Ni eregosesa:Satan nunda uju ava aoro dae sise, nebundetiri irera. Avata ni geka roboghoai sise, dombuda saresa amo, avose re-sena, God nemokena goroto afigari, dubojovereghedo geka beká ava kasama edo, Sa-tan da vaghoda ghe foa buvudo jebugareratano.

33:1-9 Sifo Gombuda Kau Evia Sirorarira.

1 Geka emo kotaso dae resena! Sifo foagombuda buvurutururari, mema a bouvudigari futo sirorarira. 2 Sifo aminda, evetugenembo mave irarera amo, ne mokogomo, nenda uju avanembo ari dae kotiseirarera. Ne guguadae dighighi use, gogoreedo, totofo nendae sakai sarera. Ne tofotofo aji sise irarera. Noi numamo da gekajo ningae arera. Ne sonemba eni bareraaindae, aiyakoe jo sae arera. Ne God itakojo kotae arera. 3 Ne kavevera jo ae ar-era, a evetu genembo mendenidae itakojo joka ae arera. Ne aji sise, tataya use,a evetu genembo je babaseguse irarera.Ne ari a geka eveva ava imboe use irar-era. 4 Aminguse, nenda nano namendidederuse irarera. Ne gogore a bibita use,nemoá totofo sakai sise irarera. Ne fisida uju ava kotise, God jo tumondae arera.5 God tumonde bainghari nu use irarera,avata ainda beká a fakina ava ighagha use,ne tefo tumonde bainghuse irarera. Evetugenembo mave amingeraera ava, darigasodae sise resena. 6 Evetu genembo avav-agamendeni, ne kamboda teredo eminger-aera. Geka sirureoro, evevetu kotari iraedenenda geka ava ningiraera. Evevetu resenaemo, nenda ari ekokoimi bundetiri irise,fisi da uju ainda amboda amboda use irágheraera. 7 Evevetu amo ne deinghuse,

Page 357: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Timothy 3:8 354 2 Timothy 4:8geka beká ava bari dae tava eraera, avatajo tambae eraera. 8 Kau Jannes nengaeJambres ghae, Moses da geka beká avaburegedo ghusera aminga ava, gegenemboekoko gembena emo, ne geka beká im-boe use, buregeraera. Gegenembo resenaemo, ne tumondari jo inono ae etiri ko-tari dadabusira. 9 Avata ne jo evovodae,evetu genembo derae arera. Ainda bekámo: kau Jannes nengae Jambres ghaekenasirorusira aminga ava, gegenembo aikenasirorari itatamarera. Nenda geka beká irae,ava kasama edo, natofo tomanako nendageka jo tumondae arera.

3:10–4:8 Paul Timothy Da SaramanaGategedo, Amingare Dae Sisira.

10-11 Na nange edo ghusena ava, ni gidoghusesi. Nanda ijuga, nanda irari, a naredae saramana eraena ava, ni kasama us-esi. Na nange nange durumugedo, itata-muse tumondedo ghusena, ava ni kasamausesi. Nanda dubo bari kau mavega,ábarago ni kasama eresa. Kau daba amingaava, gitofu nange namokena bouvu fu-tuse, fakarago urureoro mema itatamuse,na jo oju use gofae edo ghusena, ava nikasama eresa. Reighi Antiok, Aikoniam, aListra aminda, nanda gitofu nange urure-oro itatamedo ghusena ava, ni kasamaeresa. Dara, mema, a bouvu ava itatamedoghuseni. Avata kotugo, Bajari na sonem-beari jebugedo ghuseni. 12 Ni eregos-esa: evetu genembo mave Iesu Keriso dedabade tatedo, God da uju ava ari daekotarera amo, nemokena gitofuimi bouvufutuse, fakarago ururoro mema itatamuseirarera. 13 O evetu genembo mave totofoari ekoko use, kokomana dederurureoronenda amboda amboda eraera amo, nendaari ekoko giti edo ghusera ava, undorobajari ari ekoko beká avanembouse irarera.Ne evetu genembo mendeni dederuse, atotofo dederuse irarera.

14 Avori, ni emingaresa. Namane nimo-kena rea ijugetero tumonde gogogho usesaava use, tumonde gogoghombuse iraresa.Ainda susu mo: namane mave ni ijuguseraava, ni tumonduse kasama eresa. 15 A nisasingu iriasa da sifo aminda, ni tuturoedo, God da Geka kasama udo refesa. Avatege kasama use, ni nange Iesu Keriso tu-monduse jebuga baetesa, ava kasama udorefesa. 16 God da Geka isambu, nu tofo

mandi sirureari gembudo ghuseri. Nuamingusira da beká mo: nunda Gekaimifakina futururari namonde emingarera.Namonde geka beká ava ijugarera. Na-monde ainda fakinaimi, ari ekoko embo avadombuda sarera. Fakina daba aimi, na-monde dengoro indudururoro, evetu gen-embo dubo jovereghari, ari eveva use irar-era. A kotugo aimi, namonde ari evevada emboro ava ijugururoro, evetu gen-embo gaeteri! 17 Namonde kasama erera:God nunda Geka futusira da beká mo: nuuju erira, nunda saramana kakato mo, nekasama budo fakina edo, ari eveva kau enikau eni, nene arikena inono aeteri.

41 Na God da dombuda, a kotugo Iesu

Keriso, amboda foama jebuga embo a am-bari embo isambu ijujarira, ainda dombudafetedo resena. Nu jovereghe foama, kotofubudo namonde kaifa arira, aindae resena,ni ningi! 2 Nunda Bino ava, ni vironu siseiraresa. Evetu genembo ningari sarera,o ningari imboe arera, avata ni taká vi-ronu sise iraresa. Nunda Bino Eveva avatumondaoro dae sedo, ni evetu genem-bode dabade geka se ningaresa, a dombudasaresa. A kotugo, ni nange ghamo derasoerari evetu genembo ari eveva aetera avakotise, durumugedo ijuguse iraso dae siseresena. 3 Sifo amboda furarira amo, evetugenembo ijuga beká ava, jo ningae arera.Nemo fisi da uju ava use irarera. Amin-guse, ijuga kakato mendeni tambu barera.Ijuga kakato amo, ne jo geka beká ijugaearera. Evetu genembo rea ningari ujuarera, avanembo ijugururoro ne ningarera.4 Evetu genembo isambu, ne geka beká avadodo, kiki gungubo ava sise a kotise irarera.5 Avata ni jo amingae aresa. Ni evovodaedurumugedo, tofo kaifa use iraresa. Daraa bouvu itatamaresa, ainda jokáda barago,ni durumugedo iraresa. God ninda sara-mana rea futusira ava use, Iesu Keriso daBino Eveva ava sise, nundae sedo aghi useiraresa.

6O namo, nanda sifo refara buvira. Gito-fui na daoro, God da javodae sedo am-barena. Na giti yarena, ni iraresa. 7 Nafakina beká edo, isoro edo ghuseni. Na,kau beisi sumburaera aminga ava, sumbugogoghombudo refuana tanonda buveni.Na tumonde gogogho use iriani. 8Ava sedo,

Page 358: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Timothy 4:9 355 2 Timothy 4:22na kasama erena: Bajari nanda mino fitiriirira. Mino resena emo, kotofu da yeye,kau kekesa avavaga, nandae sedofitiri irira.Kekesa amo, ari eveva eraera ainembo am-boda barera, aindae resena. Bajari nubekáda bekáda use a sise ijujeraira aimi,eredo kekesa amo, sifo amboda furariraaminda, namokenamutari barena. Kotugo,jo nasuka nane bae arena. Evetu genemboisambu, mave nunda furari ava uju use, akaifa gigita use irera, ainembo barera.

4:9-18 Paul Nunda Irari KauMavega, AindaGeka Ava Sisira.

9 Ni edo gido, namokena totoi furaetesi!10 Demas nu, enda a enda da gugua aindaedighighi use, na dodo reighi Tesalonaikaaminda isira. Crescens nu Frovensi Gale-sia aminda isira. A Titus nu, FrovensiDalmesia aminda isira. 11 Ava sedo, Lukenu, nangae kikiako irera. Mark unumbedonengae furovo dae resena. Ainda beká mo:nu na sonembuse, nangae saramana arera.12 Tychicus na dirigeteno, reighi Efesasaminda isira. 13 Ni furaresa amo, nandatamo asugari eni Carpus kena reighi Troesaminda dotutusena, ava budo fu! Nandabuku mendeni ava, edo gido bu furaresa,mokogo mo, sino fuka da anosoimi ariaindae resena. Yari budo gi!

14 Genembo eni roera auriimi edo, oriroedo moni buraira, javo Alexander aimieredo namokena ari ekoko dombu enidombu eni edo ghusira. Bajari nune minoururari itatamarira. 15Nimbarago, nundaeoju edo kaifa aso dae resena. Ainda bekámo: namanenda geka ava nu imboe edo,eredo namanenda geka edo gido buregaridae usira. Yari budo gi!

16 Na gitida koto usena amo, mavena jo sonembae usira. Ne isambu ojuedo, na dotutuseri. God nenda ari ekoamo gido kote doyaetira, aindae resena!17 Avata kotugo, na koto usena amo, Ba-jari nangae irise, fakina futiri nunda gekaava se gogoghombeno, namane Jusi emboda gitofu ne nininguseri. Aminge senoniningero, God sonembetiri na dotero bu-vurutuseni. Na sino fuka eko, raiyoni (lion)kena mutoro na gambu mindaetira avata,dotero na jebuguseni. 18Akau daba amingaava, Bajari na sonembururari, na ari eko dafakina isambu darigururono, na unumbedobu nunda vasa utu aminda fitari, nangae

dabade irarera. Nunda duro evovodaeirare! Ai, bekári!+

4:19-22 Paul Nu Tano Edo, Geka Se Dotu-tusira.

19 Aquila noaro Priscilla ghae ategi bekáava erena. Se ningore! A Onesiphorusnundamendeninde barago, ategi erena. Seningore!

20 Erastus reighi Corinth aminda fefe-tusira. A Trophimus, nu reighi Mailitasaminda kae rurusira ava sedo, nu amindadotutuseni. Yari budo gi!

21 Yaura tambuno ‘October’ tuturo edosumburaira. Ava sedo, ni nange edo gido,giti foa namokena buvaetesi. Ainda bekámo: eva yaura tuturo arira amo, ni jo foabuvari da kaugo ae aresa. Yari budo gi!

Eubulus, Pudens, Linus, a Claudia dedabade, ni ategi erera. A nano namendimendeni barago, isambu ni ategi beká avaerera. Yari budo gi!

22 Bajari ninda asisi ava, nune kaifa are!A God da sonemba ava nimokena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 359: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Titus 1:1 356 Titus 1:10

Paul Nunda Namendi TitusKena Reta Gefusira, AmoEviri.Titus mo, nu Paul da aghi kato eniri.

Paul seari, nu Paul da javoda saramanamendenimendeni edo ghusira. Paul nundareta gitida, Timothy kena gefusira, sifodaba aminda, nu reta emo Titus kena ge-fusira tano. Titus ira, ekaresia+ mendenibutu javo Crete aminda kaifa use iriri, Paulnumokena reta emo gefusira. Nu rea Tim-othy kena gefusira, kau daba aminga ava,Titus kena gefusira. Amo, nu ekaresia+da babojegari da irari a ekaresia+ da irari,aindae gefusira.

Paul Nunda Reta Titus Kena Gefusira,Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-4 Paul Titus ategi usira.1:5-16 Namonde gegenembo, ekaresia+

da babojegari aoro dae sedo gategareraamo, nenda irari aminda gosuse gategar-era.

2:1–3:11 Titus dengoro induduse, gekarea saetira a nange ijugaetira, aindae Paulsisira.

3:12-15 Paul tofo nunda irari da gekasedo, Titus sekago ategi edo, tano usira.

1 Arie, nanda mandi! Na Paul ri.God da saramana kato a Iesu Keriso daaghi kato edo irena. God nunda natofogategusira ava, sonembururono tumondegogoghombaoro dae, a ijugururono na-mondeda tumondari da susu a geka bekáava kasama aoro dae sedo, God na gate-gusira. 2 Namondeda tumondari da susu ageka beká resena amo, eviri. Namonde reagigituse irera amo, eviri: namonde jebugaevovodae irari ava amboda tuve barera.God gungubo jo sae eraira aimi, anakorabeká beka gagojuse, jebuga amomutari daesisira. 3 Amingedo, sifo gategusira ava firabuviri gido, nunda geka isagha sisira. Gekaamo, na vironu saono dae setiri, tuturo edovironu seno ainda jokáda, nunda jebugarea mutari sisira, ava isagha usira. Godnamondeda Sonemba Kato aimi setiri, nanunda Geka ava, vironu sise irena. Yaribudo gi!

4 Nanda mandi Titus, na ni ategi bekáava erena. Ni nane ijugeteno, tuturo edonangae dabade tumonduse irera. Na niategi beká ava erena. Yari budo gi!

God Afa a nangaeda Sonemba Kato, IesuKeriso, nimokena sonemba a dubo jamamutoro base!

1:5-16 Ekaresia+ Da Babojegari MavejoGategaetera Amo, Nenda Irari Kau Eminga AvaAeteri.

5 Na ni butu javo Crete aminda dotu-tusena amo, ni emingaso dae sedo, dotu-tuseni. Saramana mendeni jo sumbugogogho ae ireira ava, saso aoro dadabaredae sedo, ni aminda dotutuseni. A kotugo,ekaresia+ da babojegari* a giti jijighigarigategaso dae sedo, ni dotutuseni. Avori,na ekaresia+ da babojegari da irari aindaerea sisena ava, sekago kotaso dae resena.6 Amo eviri. Genembo ekaresia+ da ba-jari are dae sedo gategareva amo, nundairari kau eminga ava arira. Genembo amo,nu ari eveva avanembo use irarira. Nuevetu dabako fitido irarira. Nunda sasingubarago God tumondarera. A ne jo gogoreedo ari ekoko ururoro gido, evetu genemboaindae unongu sae arera. 7 Ni eregosesa:ekaresia+ da giti jijighigari, God da sara-mana ainda giti nene jijighuse irarera. Avasedo, ekaresia+ da giti jighariá nu ari evevaavanembo use irarira. Nu jo gogore use,janje eko jo totoi ae edo gharira. Nu jo uvufakara teria futo mindari jiro birurughaeedo gharira. Nu jo tataya ae edo gharira.Nu jo enda da gugua aindae dighighi aeedo gharira. 8 Esa embo foa gharera ava,nune tavo edo gharira. Nu ari eveva ava ujuedo gharira. Nu fisi da uju ava buregedo,ari dambu a kakarago ava use, bibita joae edo gharira. 9 Iesu da aghi kakatobebede geka beká rea ya ijugedo ghuseraava, kaifa e gogoghombedo gharira. Amin-garira amo, nu dengoro indari, evetu gen-embomendeni geka beká ava, nene kasamaedo fakina arera. A evetu genembo gekabeká ainghae osogo eraera amo, nunedom-buda sari, nenda dara ava kasama arera.

10Na aminge resena da beká mo: gogorekakato digarigo ava irera. Ne geka bekáirae ava sise, evetu genembo mendeni

* 1:5: Afige, buku javo 1 Timothy 3:1-13 ainda duruda tege garesa.

Page 360: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Titus 1:11 357 Titus 2:13dederuse jufureoronenda amboda ya gher-aera. Gogore kakato resena emo, mokogomo Jusi embo mendeni totofo nenda kikiava, natofo isambu aoro dae sise irá gher-aera aindae resena. 11Ne saso beka doyorodae resena! Ne ijuga rea ijugeraera ava, nejo ijugae aeteri. Ne takámoni bari dae sedoijugururoro aindae sise, evetu genembonenda mandi sasingude, a nenda nano na-mendi mendeninde sarigedo beisiga useirá gheraera. 12Ni butu Crete aminda iresa.Crete embo da feroveta eni anakora nundatotofodae eminge sisira, “Crete embo gun-gubo sise, saramana jo ae eraera. Neguka dagaya etiri, saramana imboe use,bayau da oduso use irá gheraera,” amingesisira. 13 A nu geka beká sisira. Ain-dae sedo, ni emingaso dae resena! Netumonde gogoghombaoro dae sedo, dom-buda siruraso tumonduse irore! 14 Jusiembo da kiki mendeni mendeni kotae ko-tae seraera, a geka a agho dari, evetu gen-embomendeni geka beká imboe use ijuger-aera, ainda geka ava, Crete embo erá tu-mondeore dae sise, dombuda sise iraresa!15 Evetu genembo mave dubo joká esim-bugedo irera amo, nenda dubo joká jo totoikotari ekoimi bebeta ae arira. Ainda susumo: ne rea tambarera amo, eveva vanemboava kotise, God kena aiyakoe sise irá gher-aera. O evetu genembo mave nenda dubojoká bebeta use irera, a nenda dubo jokájo esimbugae irera amo, nemokena kotarieko totoi foa gheraira. Ne God da fakina jotumondae eraera. Ava sedo, ne rea tam-barera amo, eko vanembo kotiroro aimi,nenda janje joká bebeta eraira. 16Ne totofoGod tumondariva seraera. Avata nenda arijo amingo iraeri. Ne imboe kakato a gogorekakatori. Saramana eveva eni ava, ne jo aeeraera.

22:1–3:11 Paul Nu Namonde Emingaoro Dae

Sisira.1 O nimo, eminguse iraresa. Ijuga eveva

ainda amboda amboda use, ari eveva aorodae sise, dengoro induduse iraresa. 2 Afakoro saso, ne dubo kote simbugedo gekasarera. Ne totofo kaifa esimbuguse, fisi dauju ava buregarera. Ne fakina edo, evovo-dae tumonde gogoghombuse, a tofo tofodubo ruruse irarera. 3 Kau daba amingaava, aya tata dengoro indaresa. Saso, ne

evevetu kakara da irari ava use irarera.Ne jo unongu a aji sise irae arera, a nejo vaini (wine) da oduso use irae arera.4Aya tata amo, ne evevetu seka bajarikena,emboro eveva ijuguse emingaoro dae sar-era. Amo, nuvumane a nenda ghagurude,dubo barera. 5 Ne totofo kaifa esimbu-guse dubo joká esimbugedo irarera. Nekombo yagera da dubo ava jo kotae irar-era. Nenda nati dendegu kaifa arera, anuvumane da sari ava ningarera. Ava,nene ijugururoro, evevetu seka bajari amo,ava ningido amingururoro, evetu genembomendeni ava gido, God da Bino aindae gekaeko jo sae arera.

6 Kau daba aminga ava, gegenembo sekabajari dae dengoro indaresa. Saso, netotofo kaifa esimbuguse, fisi da uju avaburegarera. 7 Ni tofo rejo aresa amo,tofo mandi ijugaboro fifituse amingaresa.Geka bekáda bekáda sise a dubo kotiseijugaresa. 8 Ni geka beká avanembo siseiraresa. Amingaresa amo, ninda gitofu avagosuse, meka gido beka doyarera. Aindabeká mo: ni sembae eni jo sae aresa avasedo, nindae unongu sari da emboro eni jotambae arera.

9 Saramana kakatokena mo, emingaorodae saresa. Saramana kakato ne, nendababojegari da sari ava, sifo evia inononininguse, nenda uju ava, ururoro ivugaarera. Ne jo nenda babojegari da gekaava bu fugedo, kovionoghae sae arera, 10 onenda roera eni jo bagia ae arera. Neemingarera. Namondeda Sonemba KatoGod da ijuga ava tumonduse, nunda javojighoro erare dae sedo, nenda babojegarida saramana e gogoghombururoro gido,babojegari amo nenda saramana kakato dairari eveva ava gosuse, tumonduse God dajavo jighoro erarira.

11 Ainda beká mo: evetu genemboisasambu jebuga evovodae irari ava baorodae sedo, God nunda sonemba futusira.Ava nune ijugetiri namonde gosuseri.12Ava sedo, God da sonemba ava itatamuse,namonde jo God kotae use, fisi da ujuainda amboda amboda udo yae arera.Namonde enda eminda irise, totofo kaifaesimbuguse God kotise, veka eveva avause irore! 13 Aminguse, namondedaGod a Sonemba Kato Iesu Keriso, nundaduroghae jovereghe foama namonde

Page 361: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Titus 2:14 358 Titus 3:15esimbugarira ainda Sifo ava, kaifa usegigitarera. 14 Namondeda ari ekoko damino mutari dae sedo, a namonde seghesimbugedo nunda tofo bari sedo, nu firatofo numoá mutudo, namondedae sedoambududurusira. Namonde ari evevaavanembo uju use, aoro dae sedo, nuamingusira.

15 Geka emo, God da gekari; ava sedo,ni fakina isambu futuse, ijugururaso natofokasama arera. Aminguse, ninda nanonamendi dombuda sise iraresa, a kotugofakina futururaso, diti fangoro dae siseiraresa. Erama doyeóso evetu genembomendeni ninda geka ava buneore!

31 Saso, ninda nano namendi sekago evia

kotarera! Ne babojegari a gavana da sariava ningarera. A ari eveva isambu ari daesedo, kato use irarera. 2 Ne jo mavedae ajisae arera. Ne edo gido, beisiga jo totoi aearera, kokomana da uju ava use, evetu gen-embo isambu da dombuda durumugedoirarera. 3 Ainda tuka mo: evetu genembomendeni rea eraera ava, namonde baragogiti amingedo ghuseri. Namonde giti arikotae kotae use a gogore use, ari ekokoedo ghuseri. Namondeda uju a fisi dauju mendeni ainda fakinaimi, namondebundetiri iriari. Namonde sifo aminda,kokomana da bino aindae dubo ekoko use,tofo tofo aji sise, mema futuse itatamedoghuseri. Namonde tofo tofo imboe useirá ghedo ghuseri. 4 Avata namondedaSonemba Kato God da kavevera a dubobari fira isagha usira. 5 Isagha usira dasifo aminda, nune sonembetiri namondejebuga evovodae irari ava tuve ruruseri. Nunamonde sonembusira amo, jo namondeari eveva eni aoro gido, aindae aeri. Nutaká namondedae joka use sonembari daesedo, nunda Asisi Kakara da fakinaimi, na-mondeda dubo joká ava seghe simbugusira.Seghe simbugetiri, namonde jebuga sekabudo, kau God da sasingu seka sirorari dakaugo edo irera. 6 Namondeda SonembaKato Iesu Keriso, mino futuse ambududu-rusira. Aindae sedo, God nunda AsisiKakara namondekena mutiri, namondedadubo joká bedo usira. 7Nu aminge uju usirada beká mo: namonde nunda sonembabaoro gido, namondedae ‘eveva’ sarira.Amingari, namonde jebuga evovodae irari

gigituse irera, ava barera. 8 Setena amo,geka bekári. Evetu genembo God tumon-duse irera amo, ari eveva ari dae sedo,nenda fakina isambu mutarera. Aindageka ava ijuge gogoghombaso dae resena!Aminguse irarera, amo evevari. Aimi,evetu genembo sonembarira. 9 O evetugenembo geka kotae kotae sise irera, onombuamane reda ghe siroredo fusera,ainda kiki ava sise irera, o gekadae beisigause irera, o Jusi embo da agho dari da tukajungarida ava tava use irera, ava darigasodae resena. Ari ainda jokáda, sonemba abeká eni tefori. 10 Genembo mave beisigaururari, nano namendi aindae sarigareraamo, yasi, numokena umbu etoto nakáerá amingeure dae sise buregase! Beisigajo dodo dubo jovereghae arira amo, erágenembo ainde dabade umo gamo use de-ingheove! 11 Evetu genembo amingeraeraamo, nenda dubo joká anakora bebeta eariirá gheraera. Nenda ari ekoko eraeraaminda gosuse, kasama eraera.

3:12-15 Paul Nu Evetu Genembo Ategi Ro-roimi Tano Usira.

12 Na eminge resena. Na yama reighiNikapoles aminda buvudo irono, yavatatuturo edo didivudo yama doyarira. Avasedo, na Artemas o Tychicus dirigaono yanimokena buvari garesa amo, ni edo gidoyama, na aminda tambaetesi. Yari budo gi!

13 Eni mo: ni edo gido, agho dari dakasama kato javo Zenas, a kotugo Apollossonembururaso, ne javi edo yarera. Nerejo ava bu yaetera amo, sonembaso nebudo yaeteri. 14 Ijugururaso, namondedanano namendi ari eveva a kavevera ari avause, evetu genembo mema itatameraeraava, nene sonembarera. Amingarera amo,nenda fakina jo soesa fugae arera. Aindabeká mo: saramana amo evevagori. Yaribudo gi!

15 Evetu genembonamonde dabade ireraeimi, ni ategi beká ava erera. Yari budo gi!

Namondeda kokomana tumondariembo, ava ategi erena. Se ningore! Godnunda sonemba a esimbugari ava, neisambukena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Paul.

Page 362: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Philemon 1 359 Philemon 15

Paul Nunda NamendiPhilemon Kena RetaGefusira, Amo Eviri.Philemon mo, nu reighi Kolosi embo da

genembo eniri. Nu susu iti fafoderi. Avatakotugo, nu Kuristini edo irei, a nu Paulda komana bekári. Nunda saramana katoeni javo Onesimus, Philemon ava imboeedo, do sufusira. Sumbiri, evetu gen-embomendeniimi nu sandi diburada fiteroiriri, Paul nu tambudo, Bajari Iesu da BinoEveva ava ijugetiri, Onesimus tumondedoBajari da tofo usira. Nu nange jovereghePhilemon ghae mainungaetira ava kotise,Paul nu reta evia gefusira. Paul nu Romeaminda dibura edo irise, avose, ghaeko 60A.D. ainda jokáda gefusira.

Namane geka einda mendo mendo, du-ruda jo gembaeri. Ainda beká mo: bukuemo jo ghousa iraeri. Ava sedo, ni vose du-ruda tege garesa, geka aindamendomendogeka da jiroda irira, ava gido tege kasamaaresa.

1 Arie, nanda namendi!Na Paul. Na Iesu Keriso da javodae sedodiburada fitero irena. Nangaeda namendiTimothy ghae irise, reta emo eregefena.Yari budo gi!

Philemon, ni namane nangaeda na-mendiri. Namonde dabade saramana edoghusera aindae, ni ategi beká ava erera.Yari budo gi! 2 Ekaresia ninda kambodatotorugeraera ava, ategi beká erera. Seningore! A kotugo, namondeda ghasovuApphia barago ategi erera. Se ningare!Archippus barago, namane ategi beká avaerera. Archippus resena emo, nu namondedabade Iesu dae isoro use irera. Nu ategibeká ava erera. Se ningare!

3 Namondeda God Afa a namondedaBajari Iesu Keriso sonemba a dubo jamanemokena mutoro baove!

4 Arie, nanda namendi, Philemon ko!Na sifo reda banungeraena amo, na nimokotise, nindae sedo God kena aiyakoe ser-aena. 5 Ainda susu mo: ni nange BajariIesu tumonderaesa a God da natofo isambudubo buraesa, ainda bino ava sirureoro naningiraena. 6A na nindae sedo rea benunuseraena amo, eviri. Ni rea tumonderaesaava, osa siruraso ningido, evetu genembo

mendeni, Keriso nunda sonemba a kavev-era nimokena futusira ava, ne itatamedokasama arera.

7 Arie, nanda namendiko! Ni ninda nanonamendi dubo rurureaso ne fakina eraeraava gido, na ivuga a dubo jama beká avaeraena. Yari budo gi!

8-22 Philemon Nu Onesimus Dae Joka Ae-tira, Aindae Paul Benunu Sisira.

8-9 Na Iesu Keriso da aghi kato Paul.Na nunda javodae sedo diburada fiteroirena. A nangae mo, Iesu da jamenari.Ni nanda geka ava ningaetesi. Ava sedo,na oroko sari dae erena ava, kovionoghaeIesu da javoda saetena amo, avori. Avataninda dubo bari kotise, na nimokena be-nunu sari dae erena. Veka eveva avaaso dae sise, nimokena benunu resena.10 Ninda saramana kato Onesimus, ni dosufusira, avata nundae joka aso dae sisebenunu resena. Ainda beká mo: nu inono,nanda mandi da kaugo edo irira. Amoemingusira. Na diburada ireno, nu nido sumbu fira namokena buviri, vironuseteno ningi tumondedo, nu Keriso danatofo use, nandamandi edo irira. 11Ni gitiOnesimus kena, saramana eni a sonembaeni jo bae edo ghusesi. Avata oroko mo, nanune sonembe gogoghomberaira. Kotugooroko jovereghe yarira amo, nimbaragosonembe gogoghombarira. Nu Iesu danatofo edo irira; ava sedo, nuneni sonembegogoghombarira.

12 Na orokoá nu dirigeteno, nimokenayari dae erira. Nu nanda dubo bari mandiava sedo, nimokena erira amo, inono, tofonanda dubo joká ava isambu nimokenaerefutena. 13 Na God da Bino Eveva avavironu sedo ghusena aindae, na diburadafitero irena. Eminda irise, nu buregaonofetedo nangae irise, nu nindae sise, namo-kena saramana aeti. 14 Avata jo amingaearena. Amo, ni tofo mandi namo sonem-bari dae sise, nu namokena mutari saresaamo, avori. O na Onesimus ghae irono, ninamo sonembuse saso, Onesimus irise nasonembarira amo, avori. Avata na Ones-imus eminda bu jighirise, nangae dabadeirari dae sedo, saono ningaresa amo, joeveva iraeri. Ava sedo, na mandi dirigaonoya nimokena buvari gido, ni ari eveva usenange kotaresa, ava aresa.

15 Avose, na eminge resena. Onesimussifo tufako ni dodo esike ireira da tuka mo:nu oroko jovereghe ya, nengae evovodae

Page 363: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Philemon 16 360 Philemon 25dabade iraetevu. 16 Giti, nu ninda sara-mana kato edo irei. Avata oroko, nu joamingo iraeri. Nu Keriso de dabade tatedo,nangaeda dubo bari namendi edo irira. Nanu dubo ruruse, uju beká ava eraena. Aoroko nimbarago nu dubo ruruse, uju bekáava aresa. Nu ninda saramana kato, avatakotugo, ninda namendi ari, nengae dabadeirareva.

17 Ava sedo, na ninda komana avavagakotaresa amo, ni emingaresa! Kau na yanimokena buvono, ivuga use nandae natijoká daetesa, aminga ava, Onesimus yanimokena buvari gido, ni nati joká doruse,nu unumbe gogoombaetesi. 18Nu giti nen-gae irise, dara o bagia usira ava, ni orokokotise iraresa amota, saso furari ningido,aindamino nanemutono yari baresa. 19Nasekago daba ava sise, nanda ungoi erege-fena. Yari budo gi!Amo, na Paul, nunda ari eko da mino ava,

nane mutono yari baresa.(Avata kotugo, na nange nange ni sonem-beteno, jebuga evovodae irari ava rurus-esa, á ni kasama eresa. Ava sedo, nindagugua isambu kau nanda roera da kaugoedo iraeti.) 20 Ava sedo, nanda namendi,Onesimus nati joká doruse, bu kaifa aso daeresena. Ni nangae dabade Keriso da natofoedo irera aindae sise, Bajari da javodaamingaresa amo, ni namokena dubo jamafutuse, amingaso dae resena.

21 Geka emo gefuse na itatamerena: narejudae benunu resena, ava aresa. Kotugo,na kasama erena, na setena avanembo jo aearesa. Ni Onesimus kaifa tavo e gogoghom-baresa, ava itatamerena.

22 Geka eni mo: na uju erena amo, ninandae sise, avari vasa eni gategedo es-imbugaetesi. Ainda beká mo: na uju usekotise irena, God nenda benunu isambuningido, sari na diburada ghe buvudonemokena yarena. Yari budo gi!

23-25 Paul Ategi Roroimi, Geka Se TanoUsira.

23 Epaphras barago, Iesu Keriso tumon-deraira aindae, nu bu diburada fitero nan-gae irira aimi, ni ategi erira. Yari budo gi!

24 A Mark, Aristarchus, Demas, a Luke,namonde dabade saramana eraera aimi,nene ni ategi erera. Yari budo gi!

25 Bajari Iesu Keriso nunda sonemba, neisambukena irare!

Avori, nanda geka tano eviri.

Na Paul.

Page 364: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 1:1 361 Hebrew Embokena 1:9

Hebrew Embo (O IsraelEmbo Seraera), NemokenaReta Gefusera, Amo Eviri.Buku emo, ghaeko 60-70 A.D. ainda joká

aminda, Paul o genembo eniimi gefusira.Nu Israel embokena gefusira. God gitinemokena emboro+ eni nange yamanumo-kena buvaetera, ava afigedo ijugusira. Em-boro+ manai amo, Agho Dari kaifa arida emborori. Avata buku einda jokáda,genembo buku gefusira aimi, emboro+seka God afigusira, aindae gefusira. Em-boro+ seka amo, God setiri Iesu ambiri,nunda ororoimi emboro+ seka afigusira.Buku einda jokáda resira: emboro+ sekaya God kena buvari amo, emboro+ evevabekári. Emboro+ manai amo jo emboroseka amingo iraeri. Ava Israel embo isambukasama aoro dae sedo, buku emo gefusira.

Reta Hebrew Embo (O Israel Embo Seraera)Nemokena Gefusera, Ainda Mendo Mendo MoEviri.

1:1-3 Genembo mave reta gefusira aimi,nunda natofo Israel embo ategi usira.

1:4–2:18 Keriso mo, nu teriari; o aneyamo, ne veveyakori.

3:1–4:13 Keriso mo, nu teriari; o Mosesnengae Joshua ghae mo, ne veveyakori.

4:14–7:28 Keriso nu fristi+ iká bekádari.Fristi+ mendeni mo, jo numongo iraeri.

8:1–9:28 Emboro+ ya God kena buvariIesu afigusira amo, eveva bekári. Emboro+manai amo, jo amingo iraeri.

10:1-39 Keriso nunda ororo futusiraamo, fakinago bekári. Joba mendeni Godkena mutudo ghusera amo, jo amingoiraeri.

11:1-12:29 Namonde tumonduse, God danatofo anakora God tumondedo ghusera,ainda amboda amboda aoro dae sise sisira.

13:1-25 Genembo reta gefusira aimi,geka mendeni mendeni sise, ari eveva aorodae sedo, tano usira.

1 Anakora beká, God namondeda abua-manekena ari mendeni mendeni use, ageka mendeni mendeni sido fusira. Nu fer-ovetakena geka seari, ne budo namondedaabuamanekena ijugedo ghuseri. 2 Avataoroko ava, nu tofo nunda Mandi dirige-tiri ojighira, nunda geka namondekena siri

niningerera. Nunda Mandi resena eindafakinaimi, God setiri utu a enda sirorusira.God nunda Mandi mo, sifo amboda roeraisasambu, nunda tofo are dae sedo, nunegategusira. 3 Mandi aikena, God da duroa usasa janimberaira. Kotugo, God iriraainda gari kau daba ava, nunda Mandikenairira. Jo dombu eni iraeri. Mandi aindageka mo, fakinaghaeri. Aimi, nu utu aenda bu jighirise kaifa eraira. Nu evetugenembo da ari ekoko seghe fugutusiraainda amboda, nu utuda vitíra, God Durodeainda ungo gimandukena anumbusira.

1:4-14 God Da Mandi Mo, Nu Teriari, OAneya Mo, Ne Veveyakori.

4 Aindae sedo, God nunda Mandi dajavo tomanako jijighusira. Aneyamane dajavo jijighusira amo, veveyakori. Kotugogeka bekári: God da Mandi mo, nu teriari,o aneyamane mo, ne veveyakori. 5 Godnunda Mandikena eminge sisira:“Na Nimamori, orokoá ni nanda Mandi

etesi.”A eni mo eminge sisira:“Na numamori, a nu nanda Mandiri. Ava

saono isagha arira.”Geka resena emo, jo aneya enikena saeri.Geka emo nunda Mandikena sisira. 6 Enimo: God nunda Mandi bego enda emindasirorare dae sedo, dirigari dae use, emingesisira:“Nanda aneya, ne isasambu numoá tu-

monde bainghaoro dae resena,”nunda Mandi dae aminge sisira. 7 O aneyamo, ne nunda Mandi da duruda irera. Avaijuguse, nendae eminge sisira:“Nanda aneya, yaura da kakaugo ava sim-

bugeteno irera.A nanda saramana kakato, avaraka bubura

da kakaugo ava simbugeteno irera,”aneyadae aminge sisira. 8 Avata nundaMandikena, God eminge sisira:“Ni God ri. Nine bajari edo, evovodae ninda

natofo kaifa use iraresa.Ni geka beká sise a ari beká avanembo

use, ninda reighi a natofo kaifa useiraresa.

9Ni geka sembae a ari ekoko ava imboe use,geka eveva a ari eveva avanembouju eraesa.

Aindae sedo, God ninda God, nane nigategedo, ivuga aso dae sedo, binomindafugo nimokena futuseni.

Page 365: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 1:10 362 Hebrew Embokena 2:10Ninda bino mo mindafugori, kokomana da

bino jo ninda amingo iraeri.”10 A geka eni mo, nunda Mandi rea usira area arira, aindae eminge sisira:“Bajari, giti beká giti, ni enda eteso

sirorusira. A ni tofo ninda faki-naimi, utu eteso sirorusira.

11Utu endaghaemanjarira, avata ni evovo-dae iraresa. 12 Kau embo bokamanai ari seka buraera aminga ava,utu a enda manai edo, bakomba arigido, gaghe esike fitido, utu a endaseka aso sirorarira.

Avata ni jo kau eni ae aresa. Ni kau dabaava iraresa,”

God Afa nunda Mandikena aminge sisira.13 Avata nunda aneya enikena jo emingesaeri:“Viti fu, nanda ungo gimandukena anumbekaifa ururaso, na ninda gitofu sandibundedo, ninda ata duruda fitono

fafasaore.”Geka amo, jo nunda aneya enikena saeri.Nu nunda Mandikena sisira. 14 Ava sedo,aneya resena ainda susu mo, rejori? Neasisi kau eniri. Ne God sonemberaera, aGod ne dirigeari foama, evetu genembosonemberaera. God evetu genembo mave-joá gategedo, jebuga evovodae irari avabaoro dae sedo sisira ava, aneya maneimisonemberaera.

22:1-18 God Da Sonemba Namondekena Fu-

tusira Amo, Kau Emingori.1-2 Geka God aneyakena mutiri budo na-

mondeda abuamanekena osa sedo ghuseraamo, geka bekári. Geka ava, mave ningidojo ae usera aikena, God mema a bouvumutiri itatamuseri. Avata aneya da gekakitakori. O geka oroko nembo siroreriraamo, teria bekári. Ainda beká mo: Godda Mandi mo, nu teriari. Aneya mo, neveveyakori. Ava sedo, erama geka gunguboningido, ainda amboda yeore dae sedo,namonde, geka beká oroko nembo sirore-tiri niningerera ava kaifa e gogoghombar-era. 3 Geka eimi, jebuga da emboro+ avaijugerira. Amo sonemba teria bekári. Avasedo, geka ava kotae edo jo tumondaearera amo, namonde jebuga kosasaghedo,tefo sirivo arera. Namonde nange nu tu-monduse jebugaetera ava, Bajari nu tofo

fira ijugedo ghusira. Aminguse, nu na-monde jebugaoro dae sedo, geka rea sedoghusira ava, nunda natofo mendeniimibu fera namondekena ijugetero, namondeava nininguse kasama useri. Geka amogeka beká, ava namonde kasama useri.4 Ne aminge ijugero sifo daba aminda,God nunda geka sonembusira. Geka amotumondaoro dae sedo, nu ari mendenimendeni a tano dombu eni dombu enietiri, namonde jo gae iriara ava, amindagido dudukughuseri. Geka daba ava tu-mondaoro dae sedo, God nunda uju avause, Asisi Kakara da fakina a joba ghasetiriruruseri.

5 Iesu nu teriari, a aneya ne veveyakori,ainda geka mendeni sari dae erena. Endanamonde seraera mo, mave kaifa ariraainda geka, God nu enda evia ari siroraredae kotisira amo, jo edo aneyamaneimikaifa aoro dae saeri. 6 Geka eni setirigembero, God da Geka jokáda irira amoeviri:“God, ni teriari. Ava sedo, ni genembo

redae erekotesi? A redae kaifa er-aesi?

7 Sifo tufako, nu aneya da duruda iraredae sisesi. Usasa a bino numokenamuteso biri,

8 seteso roera isasambu ainda bajari nuneedo irira.”

“Roera isasambu ainda bajari arira,” resiraamo, nu roera isasambudae sisira. Avataoroko emo, geka da beká jo sirorae irira.Namonde evetu genembo, jo roera isas-ambu kaifa ae eraera. 9 Avata Iesu kotovodae resena. Nu sifo tufako aneya da durudairare dae sedo, God setiri nu sirorusira. Godnu, namonde evetu genembo isambukenasonemba mutari dae sedo, setiri Iesu na-mondeda ari ekokodae ambududurusira.Avata orokomo, nu usasa a bino bu jighiririeregosera. Usasa a bino bu jighirira aindatuka mo: nu namondedae sedo, memaeko beká ava itatamuse ambududurusira.Ambiri gido, God numokena usasa a binoava mutiri budo, roera isambu da bajariava, nune edo irira. 10 God roera isas-ambu setiri sirorusira, a nunda fakinaimi,roera isasambu bu jighirira. Ava sedo,evetu genembo digari nunda usasa budo,nunda sasingu aoro dae sedo, nune setiriIesu fira genembo beká ava edo, memaitatamusira. Aminguse, Iesu nu namondesonembarikena inono usira. God amin-gusira amo, evevari. Iesu mo, nu jebuga

Page 366: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 2:11 363 Hebrew Embokena 3:8-9da emboro ijugari dae sedo, amingusira.11 Iesu nu evetu genembo da ari ekokoseghe fugetiri, ne God da dombuda evevabeká edo irera. Amingedo, evetu genemboa Iesu de dabade, God da sasingu edo ir-era. Aindae sise, Iesu namondekena nanonamendi sise meka jo gae eraira. 12 Iesurea sarira ava kotise, nu God kena emingesarira:“Na, nanda nano namendi da dombuda,

ninda javo jighono erarira.Natofo totorugarera ainda dombuda, nin-

dae sakai sarena.”13 Nu geka eni resira amo, eviri:“God tumonduse, tofo namoá nunda un-

goda fitarena.”A eni mo, nu eminge resira:“Sasingu God nandae futusira amo, ne na-

monde dabade irera,”Iesu aminge resira.

14 Nunda sasingu mo, evevetu a gegen-embo bekári. Ava sedo, Iesu fira genembobeká da tamo ava budo, kau nemoá avavagasirorusira. Nu amingusira da beká mo: Sa-tan Ambari da fakina bu jighireira ava, darinunda fakina dadabare dae sedo, ambudoambaridaghe jebuge erorusira. 15 Evetugenembo digari ne Ambari dae oju edoghusera amo, inono, ne Ambari da fak-inaimi bundetiri iriari. Nemo vujegarijebugaoro dae sedo, nu genembo bekáda tamo budo, siroredo ireira ambududu-rusira. 16 Geka emo isaghari: nu jo aneyasonembari dae sedo amingaeri. Nu Abra-ham da sasingu ava sonembari dae sedo,fusira. 17 E givu! Iesu nu God da uju avause, evetu genembodae joka use, nendafristi+ iká bekáda ari dae saetira amo, nukau nunda nano namendi avavaga edo,nenda tamo budo nemoá avavaga siroraeti.A nenda ari ekoko da mino mutari Godkote doyare dae saetira amo, nu nendatamo budo aminge siroraeti. 18 KotugoIesu amingusira. Ava sedo, evetu genemboSatan imi dederuse, nenda fakina dere go-suse irá gheraira ava, Iesu nune ne sonem-beraira. Orokoá, nemo sonembarikena mo,nu inonori. Ainda beká mo: nu tofo mematafusira, a Satan imi fira numoá dederusiraamo, nu inono use jo gofaeri. Ava sedo,nemo sonembarikena mo, nu inonori.

33:1-6 Iesu Mo, Nu Teriari, O Moses Nu

Ijoghakori.1 Avori, nanda nano namendi, God

namoá aghi usira aminga ava, nembaragoaghi usira. Ava sedo, Iesu nu kaumavegori,ava kotovo dae resena. Namonde tumon-daoro dae sedo, God setiri Iesu namondedafristi+ iká bekáda edo, fira aghi usira. 2GodIesu gategusira ainda uju avanembo, Iesuedo ghusira. Kau Moses God da Kam-boda+ saramana use, God da uju ava edoghusira aminga ava, Iesu barago God dauju avanembo edo ghusira. Kambo+ mo,na God da natofo isambudae resena. 3 Nekasama ereva: namonde jo kambodae sakaisae eraera. Nu, kambo itari kato ain-dae sakai seraera. Aindae sedo, namondeMoses da javo itako jighoro erarira, nu takáGod da natofo da eniri. O Iesu mo, God danatofo ainda bajari ava sedo, nunda javojighoro ere gogoghombarira. 4 Ainda bekámo: kambo beká evetu genemboimi iti-raera amo, kambo a roera digari ainda susumo, God ri. 5 Geka bekári: Moses nu Godda saramana kato edo irise, God da uju avaedo ghusira. Aminguse, God amboda reasari isagha aetira ava,Moses nuGodda aghiuse, osa sedo ghusira. Moses nu God dasaramana katori. 6Avata Kerisomo, God daMandiri. Nu God da kambo+ ainda bajariri.Nu God da uju ava use, God da kambo+nune kaifa eraira. A God da kambo+ mo,namondedae sise resira. Namonde fakinaedo, jo oju ae irise, namondeda gigitari atumondari jo doyae arera amo, namondenunda natofo edo irarera.

3:7–4:13 GodNamondeda Jangutari Da VasaAva Simbugerira.

7 Namonde nange God da natofo edoiraetera ava, Asisi Kakarai setiri God daGeka jokáda gefuseri. Amo eviri:“Oroko God beka sirurari ningareva amo,8-9 eramagogore edo, God ighagha eove dae

sise resena.Kau nembuamane usera aminga ava, erá

eove dae sise resena.Nembuamane usera aindae, God eminge

resira,‘Ne reighi uvu a evetu genembo irae

da vasa aminda, na ighagha edo,nanda fakina ava ijujuseri.

Page 367: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 3:10 364 Hebrew Embokena 4:7Ne ghaeko 40 ainda jokáda nange nanda

fakinaimi tavo eno gosusera ava ko-tae edo,

nanda fakina ava sekago ijujuseri.’10 Na aindae sedo, nembuamanedae janje

eko etiri siseni,‘Ne na sifo ghousa ighagha eraera, a nanda

sari ava jo ningae eraera.’11Aminge sedo, na dubo eko etiri, durumu-

guse beka gagojuse siseni,‘Ne jo namokena foa terovo, namonde

dabade jangutae arera,’ ”God da Geka aminge resira.

12 Avori, nanda nano namendi, na-mondeda God nu jebuga irira. Ava sedo,nenda janje joká ava ijujevu! Eramanu kotae edo, ighagha eove dae sise re-sena. Fakina use, tumondaovo dae resena.13 God da Geka jokáda, geka ‘oroko’ rearesira ava gembena emo, jo oroko dabakoeindae sise, saeri. Nu tumondaoro daesedo, goroto namondekena futusira, ain-dae resira. Goroto einda jokáda, ne sifoevia inono, tofo tofo enjise saramana egogoghombareva. Erama ari ekoko daderariimi dereuri gogore eove! 14 Ai re-sira amo: fakina edo gigituse irarera amo,namonde dabade tatedo Keriso da natofoarera. 15 God da Geka aindae sise, emingeresira:“Oroko God nu beka sirurari ningareva

amo, erama gogore edo,God ighagha eove dae sise resena.”16 Evetu genembo God da Geka ningidoighagha usera amo, mavedae resi? Akote givu! Evetu genembo Moses unumbereighi Egypt ghedo budo fusira aindae re-sira. 17 A kotugo, evetu genembo dabaaindae, geka evia resira: “Ghaeko 40 aindajokáda, God evetu genembodae janje ekousira,” geka amo, evetu genembo dabaaindae resira. Evetu genembo amo, neari ekoko ero gido, God siri ne sirivo udofuseri. 18 A evetu genembo daba aimiGod ighagha usera aindae, God durumu-guse, beka gagojuse eminge sisira, “Ne jonamokena foa terovo, namonde dabadejangutae arera,” aminge sisira. 19 Avori,namonde kasama erera, ne God kena jo yatere jangutae usera da bekámo: nemokenatumondari tefori.

41 Avata God nu namonde kaifa ururari

jangutarera, aminge beka gagojuse sisira.Ava sedo, namonde nundae igheghi useirarera! Erama gofedo, numokena yajangutari ava kosasagheore dae sise,namonde igheghi use irarera. 2 Aindabeká mo: God da Bino Eveva seoronamondeda abuamane ningido ghuseraaminga ava, God da Bino Eveva namon-dekena setero ningido irera. Jo dombueni iraeri. Avata ne geka ava, dengoroiminembo nininguseri. Ava sedo, ne amindasonemba eni jo baeri. Ainda beká mo: neningido, jo tumondae useri. 3 O namondemave tumonderaera amo, God kena yateredo, dabade jangutari dae erera. Nunamondedae sedo jangutari da vasa a sifogategusira ava, jo ighagha use emingesaeri:“Na dubo eko etiri, durumuguse, beka

gagojuse eminge siseni,‘Ne jo namokena foa terovo, namonde

dabade jangutae arera.’ ”Amo jo jangutari da vasa a sifo na-mondedae sedo gategusira ava, jo ighaghause saeri. God nu anakora saramana iri,utu enda siroretiri nunda saramana dad-abusira. Sifo aminda, nunda jangutari davasa a sifo gategetiri fefetusira, ava irira.Ava sedo, geka bekári: evetu genemboeveva ainda jangutari da vasa a sifo gatege-tiri irira. 4Vasa eninda nunda Geka jokáda,God aindae sise, eminge resira:“God nunda saramana sifo 6 ainda jokáda

etiri isambu dadabetiri, sifo 7aminda, nu jangutusira,”

God da Geka aminge resira. 5 Kotugo,evetu genembo jo tumondae eraera aindae,eminge resira:“Ne jo namokena foa terovo, namonde

dabade jangutae arera,”aminge resira. 6 God evetu genembojangutaoro dae sisira. Avata evetu gen-embo giti God da Bino Eveva nininguseraamo, ne jo tumondae edo, God kena joya teredo, God de dabade jangutae useri.Avata mendeni amboda sirorusera aimi, neya teredo, God de dabade jangutarera.

7 Evetu genembo mendeni da kotari mo:God nu jangutari da sifo sisira amo, nuMoses da ambo jimbi, Joshua nunda sifoaindae sariá sisira. Avata namonde kasamaerera, amo jo geka beká iraeri. Ainda tuka

Page 368: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 4:8 365 Hebrew Embokena 5:9-10mo: Joshua ambiri ainda amboda, God se-tiri David nu sifo eindae sise gefusira. Godnumoá tumondaoro dae sedo, sifo gorotoemo afigusira. Avori, David anakora jebugairise, sifo goroto seka afigedo irira, aindae‘oroko’ sisira. Nunda geka, amo eviri:“Oroko God nu beka sirurari ningareva

amo, erá gogore eove!”God setiri David aminge gefusira. 8 Avori,Joshua nu giti, evetu genembo unumbebu jangutari da vasa aminda ya teredosifo aminda jangutaetera amo, God nu am-boda, numokena ya teredo jangutari dageka jo sae aeti. 9 Avata God amboda,jangutari da sifo aindae geka sisira. Aindabeká mo: kau God sifo 6 ainda jokádasaramana etiri dadabetiri, sifo 7 amindajangutusira aminga ava, God da natofo am-boda jangutarera. 10 Kau God nunda sara-mana dodo jangutusira aminga ava, maveGod kena ya terarira amo, nu sifo aminda,nunda saramana dodo jangutarira.

11 Ava sedo, God kena ya tere jangutaridae sedo, namonde fakina beká ava arera.Erama namonde eni God da Geka ningaeedo, jangutari da vasa a sifo ava kosasaghe-ore dae sise resena. 12 God da Geka mo,jebuga irira. Geka ainda mendo sighono-gori. Aimi gayari, genembo da duboá afi-garira. Fisi da uju, nunda kotari, a nu readubo jokáda uju eraira a koteraira amo, foaisagha eraira. Amingurureari, God da Gekaaimi evetu genembo da dubo jokáda reairá gheraira, ava ijujeraira. 13 God kenaroera jungari eni tefori. Roera isasambuutuda a endada, God kena mo isaghari.Namondeda irari a ari aindae, nune ategiarira.

4:14–5:10 Emboro+ Ya God Afakena BuvariAva, Iesu Nune Afigusira.

14-15 Namondeda fristi+ iká bekáda Iesunumori. Nu namondeda dara a bouvuava kasama eraira. Nu aindae sedo na-mondedae joka eraira. Kau derari namon-dekena foa gheraira aminga ava, Iesu kenafoa ghedo ghusira. Avata Iesu nu jo gofedo,a ari eko eni jo ae usira. Nu teria bekári.Nu vitíra utu darigedo, God da dombudateredo fefetusira. Ava sedo, namonde fak-ina beká ava use, tumonde gogoghombar-era. 16 Namonde tumo fainghedo, God daanumba vasa sonemba buraera aminda, yabuvarera. Aminda sonemba tafuse iroro,

sifo reda sonemba barera, nu sifo dabaaminda joka edo, namonde sonembarira.

51 Fristi+ da giti jighari mo, nenda koko-

mana ainda jokáda eni gategeoro fetedoghuseri. Amingedo ghusera da beká mo:ne ari ekoko da mino God kena mutaridae sedo, a sino fuka de ojedo, budojoba God kena mutari dae sedo, fetedoghuseri. 2 Fristi+ da giti jighari resenaemo, ne taká gegenembori. Nembaragodara edo ghuseri. Ava sedo, evetu gen-embo mendeni bunise eraera a dara eraeraaindae, ne joka edo, durumuguse eraera.3 Nembarago dara eraera; ava sedo, nejo nenda natofo kikiako, ainda ari ekokoda mino mutae eraera. Ne totofo nendaari ekoko ainda mino barago muturaera.4 Genembo nu jo tofo gategedo, fristi+ dagiti jighari ae arira. KauGod setiri giti beká,Aaron fristi+ da giti jighari usira amingaava, God seari nene fristi+ da giti jigharieraera.

5 Kau daba aminga ava, Keriso jo tofogategedo, viti fristi+ iká bekáda aeri. Godnu ainda saramana are dae sedo, numoágateguse eminge sisira:“Na Nimamori, orokoá ni nanda Mandi

etesi,”aminge sedo, 6 nu vasa eninda emingesisira:“Kau Melchizedek aminga ava, ni fristi+

edo, evovodae amingedo iraresa,”aminge sisira. 7 God nu Iesu ambarida ghesaghimbe barikena inonori. Ava sedo, Iesunu genembo edo endada irise, sorara jan-jagughaeGodkenabanungedoghusira. Ba-nunguse, nu God kena igheghi use, nundageka ningido ghusira aindae sedo, Godnunda banungari niningusira. 8 Nu Godda Mandiri, avata nu nange sabua+ edo,geka nininguse ari ava kasama aetira ain-dae sedo, God setiri nu mema tafusira.9-10Aminguse, Iesu fristi iká bekáda arikenainono usira. God numoá fristi+ iká bekádaedo evovodae amingedo irare dae sisiraamo, kau Melchizedek fristi+ usira amingaava are dae sisira. Iesu mo, jebuga evovo-dae irari da susuri. Evetu genembo maveIesu da geka ningarera amo, nemokenajebuga evovodae irari ava mutarira.

5:11–6:12 Erá God Kotae Edo, Nenda IrariManai Aminda Jovereghe Yeove!

Page 369: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 5:11 366 Hebrew Embokena 6:1511 Keriso nange namondeda fristi+ iká

bekáda use irira aindae, na geka mendenimendeni saeteni. Avata nenda kasamatufakori. Sarena, jo kasama ae arevaava sedo, na nange nemokena ijugareni?Nemokena ijugari mo, fakaragori. 12-13 Netotofo kasama mendeni mendeni budo,anakora evetu genembo mendeni da ijugakakato ava edo iraetevu. Avata ne joinono ae ireva. Ava sedo, mave sekagoyama, God da Geka mendeni anakora ningikasama aeteva ava, dengoro indudururariningaetevu. Ne kau sasingu ami mindi-raera ainda kaugori. Kau sasingu sekafumbari, bayau fakara jo mindae eraeraaminga ava, ne God da Geka raugako ava jototoi kasama ae eraeva. Mave amingariraamo, nu sasingako irise, ari eveva a arieko nu bunariri. Geka beká a geka sembaebarago, nu bunariri. 14 O evetu genembobeká, ne bayau fakara mindiraera. Evetugenembo beká, ne gasegi use, ari eveva aari eko ne kasama eraera. Geka eveva ageka beká barago, ne kasama eraera. Avatane jo amingae eraeva.

61 Ava sedo, Keriso da bino ne anakora

ningi kasama aeteva ava, jo sekago saononingae areva. Amo dodo, namonde Kerisoda Geka fakara a jungarida ava, mendenise ningarera. Aminguse, geka raugo gitisetena ava, oroko jo sekago sae arena. Amonange nange ari ekoko vujegedo, God tu-mondaetera, 2 kotugo bafataito da ijuga,ungo jiroda fitari da ijuga, evetu genembonange nangedo ambarida ghe jebuge erar-era, a evetu genembo mendeni nenda ariekoko da mino, nange nangedo evovodaeirise itatamarera, ainda geka isambu joeminda sae arena. 3 Ava sedo, God ‘avori’sarira amo, namonde sasingu da kotari ageka dodo, God da Geka fakara a jungaridaava, mendeni se ningarera.

4 Na eminge resena ainda beká moeviri. Mave God giti tumondedo, am-boda God kotae arira amo, nu nangeunumbaoro dubo jovereghari, foa sek-ago God tumondari? Evetu genemboaminga, ne giti God da usasada deinghuse,utu da joba ava itatamedo, Asisi Kakararuruseri. 5 Aminguse ne itatamuseri:God da Geka evevagori. A sifo amboda

furarira, ainda fakina barago ne itata-museri. 6 Amingusera avata, ne ambodaGod kotae useri. Ava sedo, jo sekagodubo jovereghari, God tumondari da kaugoiraeri. Ainda beká mo: God kotae use irar-era amo, inono, ne totofo God da Mandi,natofo da dombuda sekago arafa dorurorogido, natofoimi ne dere jirarera.

7 Evetu genembo kau enda da kaugori.Vareda borija direari, roera veka batunoedo vitido beká eraira aimi, vare govarikakato da eveva bu foa gheraira. Bekáeraira da susu mo: God vare amo esim-bugusira. 8 O tefo vive a titifa ai vitigajari irarira amo, beká tefori. Avose, Godvare simbora ari da sifo ojira utua erira.Amboda avarakai dungari avi dadabarira.Avori, evetu genembo mave giti God daGekaningido irise, ambodaGodkotae areraamo, ne kau aminga ava arera.

9 Nanda kokomana, na oroko gekafakarago seteni. Avata, ne dubo ruruseeminge resena. Na kasama erena, nejo amingo iraeri. Jebuga da esimbugarieveva ava, nene bareva. 10 Ainda tukamo: God nu geka beká sari katori. Nendasaramana edo ghuseva ava, nu jo kotaeae arira. A nundae sise, ne nunda natofomendeni dubo ruruse, sonembedo ghusevaa sonemberaeva ava, nu jo kotae aearira. 11 Na uju beká ava erena amo, neisambu nenda fakinaga ava ururovo, nerea gigiteraeva ainda beká ava foa isaghaari bareva. 12 Erama guka dagaya eovedae sise resena! Kau evetu genembomendeni durumugedo, gigituse tumondegogoghomberaera, aminga ava areva amo,God nendae beka gagojuse, rea mutarisisira ava bareva.

6:13-20 God Beka Gagojusira Amo, Jo Gun-gubo Iraeri.

13 God Abraham dae rea ari sisira ava,tumondare dae sedo, God numokena bekagagojuse kotua gatisira. God teria bekári.Eni jo numongo iraeri. Ava sedo, nutofo numoá, nunda javoda beka gagojusira.14 Aminguse, sisira, “Na beka gagojuse,nimokena eminge resena. Na ni esimbugu-rurono, ninda sasingu a imemesiri digarigosirorarera.” 15God aminge setiri, Abrahamdurumugedo gigitiri, God rea mutari sisiraava, fira siroretiri gosusira.

Page 370: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 6:16 367 Hebrew Embokena 7:616 Evetu genembo mendeni, kotofuko da

javoda o God da javoda beka gajeraera.Nenda geka natofo tumondaoro dae sedo,amingeraera. Evetu genembo, ne kotofukoda javoda o God da javoda beka gajareraamo, natofo nenda geka tumonduse, jodumo bauso ae arera. 17 Kau daba amingaava, God nunda beka gagojusira. Nu ujuusira amo, evetu genembo kasama aeteri:nunda beka gajari ainda beká sirorarira,jo gungubo iraeri. Amo, evetu genemboGod da jebuga baetera ava, nene barera.Nemokena rea mutari sisira ava, mutarine barera. God ne jo doyae arira. Avakasama aoro dae sedo, nu jo tefo bekagajaeri. Nu beka gagojuse, kotua gatisira.Avata genembo teria eni jo numongo iraeri.Ava sedo, nu tofo nunda javoda beka gago-jusira. 18Ava sedo, God nu roera etoto nakáusira. Amo, nu beka gagojusira, kotugo nutofo kotua gatisira. Ava sedo, nu jo nundabeka gajari doyae arira. Ainda beká mo:God rea seraira amo, isambu beká vanem-bori, numokena gungubo tefori. Aindaesedo, namonde mave giti endada oju use,nunda sonemba bari dae sedo, isambugaghe numokena isera amo, nunda bekagajari ava tumondarera. Nu rea mutarisisira, ava bari dae kotise, gigituse irar-era. 19 Namonde ava gigituse irarera amo,namonde jo dubo bunae arera. Namondefakina budo fetarera. Namondeda gigitari-imi namondeda asisi sonemberaira. Na-mondeda ghamo jokáimi kaifa gigita emomutero aira, God da vasada teredo irira.Kau ghaeko evia inono, God da Kambo+jokáda, namonde Jusi embo da fristi+ dagiti jighari joba da ororo budo ya, Godda vasa kakara beká emboi gajetero irira,aminda tereraira aminga ava, namondedakaifa gigita emo aira God kena teredo irira.20 Iesu nu kau fristi+ da giti jighari avav-aga edo, namondedae sedo, nu namondedafristi+ iká bekáda usira. Edo ira amindateredo, God kena irira. A fristi+ iká bekáainda saramana ava, nune use evovodaeirarira. Kau Melchizedek giti fristi+ dasaramana edo ghusira aminga ava, Iesunune fristi+ da saramana ava evovodae use

irarira.7

7:1-14 Melchizedek Da Kikiri.1 Iesu nu kau Melchizedek setena, ainda

beká mo eviri. Melchizedek nu reighijavo Selam* ainda kini (king) edo irei, akotugo, nu God Teria Beká ainda fristi+edo irei. Avori, sifo eninda, Abrahamnu isoro edo, kini mendeni detiri amberojovereghe natida iri, Melchizedek fira em-boro soroda Abraham tambudo, numoáesimbugusira. 2 Etiri, Abraham isoro use,roera sosighi usira ava budo, diti ghabusovenisoveni fitido, diti dabako budo, Godda javoda Melchizedek kena futusira. JavoMelchizedek da tuka mo: ‘Kini (King) AriEveva Eraira, A Geka Eveva Seraira’, aindaeseraera. Kotugo, nunda reighi Selam aindajavo da tuka mo ‘Mainungari’. Ava kotise,‘Mainungari da Kini’ barago nundae sedoghuseri. 3 Melchizedek dae, nunda kiki joghousa gembaeri. Nunda noi numamo dajavo, novia nombua da javo eni jo gem-baeri. A nanjigo sirorusira a ambududu-rusira, ábarago jo gembaeri. Kau Godda Mandi avaga, nu fristi+ edo, evovodaeireira ava gefuseri.

4 Melchizedek nunda teria kau mavegoava kote givu! Namonde Jusi embo da abuagiti beká, Abrahamnu eredo, God da javodaroera, nune isoro use sosighi e rurusira,ainda diti eni Melchizedek kena futusira.5 Oroko, namondeda mendeni Levi ondi+,ne namondeda fristiri. God nunda AghoDari jokáda setiri ne fristi+ useri. A ko-tugo, Agho Dari irira; ava sedo, namondedagugua diti ghabu sovenisoveni fitido, Leviondikena+ ainda diti eni muteoro ne bu-raera. Levi ondi+, ne Abraham da sasin-guri, kotugo namonde barago, Abraham dasasinguri. Ne namondeda totofori, avatane namondekena gugua diti eni buraera.6 Avori, Melchizedek kote givu! Nu jo Leviondi+ iraeri. Avata nuAbrahamkena guguaditi dabako rurusira. Kotugo, geka eni mo,God nu Abrahamkena sonembamutari daesise, beka gagojusira. Ava sedo, Abrahamnu genembo teriari. Avata Abraham nunejo Melchizedek esimbugaeri. Melchizedek

* 7:1: Reighi javo Selam resira amo, nu reighi oroko namonde Jerusalem seraera aindae resira. Baiboro (Bible)jokáda, Melchizedek nunda noi numamo da javo jo saeri, a nu nange sirorusira, a nange ambududurusira, ábaragoBaiboro jokáda jo saeri. Ava sedo, kau nu evovodae irari ainda kaugori. Avori, genembo reta evia gefusira ava kotise,ijugaboro Melchizedek kena fifituse, Iesu dae sisira.

Page 371: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 7:7 368 Hebrew Embokena 7:27nune eredo, Abraham esimbugusira. 7 Anamonde kasama erera: esimbugari mo,evetu genembobabai aimi, nene evetu gen-embo veveyakokena muturaera. Genemboijoghako aimi jo eredo, kotofu ava esim-bugae arira. Ava sedo,Melchizedeknugen-embo teriari, a namondeda abua Abrahamnu ijoghakori. 8 Levi ondi+ da fristi+ orokoGod da gugua diti eni buraera amo, neamburaera. O Melchizedek, God da javodagugua diti eni Abraham kena rurusira amo,nu jo ambae irira. God da Geka avaijugerira. 9-10 Namondeda fristi+ oroko ir-era, nembarago veveyakori, o Melchizedeknu teriari. Ainda beká mo: MelchizedekAbraham tafusira da sifo aminda, Levi josirorae iriri tafusira. Amo inono, Leviondi+ oroko God da javoda, gugua diti eniburaera, ne nombua Abraham da tamondairise, Abraham de dabade gugua diti eninene Melchizedek kena futuseri.

11 Levi ondi+ ne fristi+ edo, God daKambo a joba ava, kaifa aoro dae sedo,God setiri Moses nunda Geka gembu mu-tiri, namonde Israel embo ruruseri. Avori,Levi ondi+ saramana ururoro inono aetiraamo, God jo Levi ondi+ da genembo Aaronda oro dodo, fristi+ eni oro eni ajagha,Melchizedek avavaga gategae aeti. AvataLevi ondi+ da saramana aimi, jo natofo daari ekoko seghe fugoro dadabari da kaugoiraeri.

12 Avata God fristi+ da oro manai dodo,eni gategari fetaetira amo, nune agho dariseka eni barago nune sari fetaeti. 13 Aindabeká mo: God da Geka ainda jokáda, fristi+eni kau Melchizedek avavaga sirorare daesisira amo, namondeda Bajari dae sisira.Kotugo, nu namonde Jusi embo da oroeninda vekari. Nunda totofo eni jo joba asino fuka da ororo futuse, fristi+ da sara-mana jo aeri. 14 Namondeda Bajari, nuJudah ondiri. Kotugo, Moses Judah ondieni fristi+ are dae nu jo saeri.

7:15-28 Fristi+ Kau Melchizedek AvavagaSirorarira.

15 Oroko ava, isagha eregosera. Gekabekári: God agho dari seka eni setiri fete-tiri, fristi+ eni kau Melchizedek avavagasirorusira. 16 Nu jo evetu genembo da ko-tariimi a agho dariimi, fristi+ aeri. Nundajebuga evovodae irarira ainda fakina aimi,Iesu fristi+ usira. 17God nunda Geka jokádarea Iesu dae resira amo, eviri:

“Ni kau Melchizedek avavaga fristi+ edo,evovodae amingedo iraresa,”

aminge resira. 18Agho Dari manaikenamo,fakina a sonemba tefori. Ava sedo, Goddotiri esike irira. 19 Ainda beká mo: gitiMoses da Agho Dariimi, evetu genembo dadubo joká jo eveva aeri, a kotugo roeraeni barago jo eveva aeri. Oroko God se-tiri namondeda tumondari eveva siroru-muta. Aimi, emboro+ afigusira aminda,namonde ya God kena buvudo, utua fetar-era. 20-21Gegenembo mendeni fristi+ useraamo, God jo geka eni sise beka gajaeri. OIesu fristi+ are dae sedo, God beka gagojusekotua gatisira amo, eviri:“Bajari beka gagojuse kotua gatisira. Ava

sedo, nu jo ighagha ae arira.Nunda beka gajari eviri: ‘Ni fristi+ edo,

ainda saramana ava evovodae useiraresa,’ ”

Iesu kena aminge sisira. 22 God Afa nuaminge sise, beka gajetiri gido, namondekasama erera: emboro+ Iesu afigerira amo,emboro+ evevari. O emboro+ manai Mosesda Agho Dariimi afigusira amo, jo emboroseka amingo iraeri.

23Moses tano ghedo oroko, namonde dafristi+ da giti jighari jo daba etoto iraeri.Ne digariri. Ainda susu mo: Levi ondi+ enivitido, fristi+ da giti jighari da saramanabudo ireira ava ambiri, enii viti nunda vasarurusira. Aminguse, ne digarigo fristi+da giti jighari da saramana edo ghuseri.24 O oroko emo, Iesu nune fristi+ edo,ainda saramana ava evovodae use irarira.Ainda tuka mo: nu evovodae irarira; nu joambudo nunda saramana genembo enidaedoyae arira. 25 Ava sedo, nu inonori. Mavenu tumondedo, nunda javoda God Afakenaya buvari sarera amo, Iesu sonembururarine ya fakina budo fete simbugarera, orokoa evovodae. Ainda beká mo: Iesu evovodaeGod da dombuda irise, nendae sise benunuseraira.

26 Ava sedo, Iesu nu namondeda fristi+iká bekáda edo, namonde sonembururariirarera. Ainda beká mo: nu kakara bekári.Nu eveva vanembori. Ari eko eni numo-kena tefori. God setiri nu, ari ekoko emboendada irera ava, dodo vitira utu darigedo,iká bekáda vitisira. Ava sedo, nu na-mondeda fristi+ iká bekáda edo, namondesonembururari irarera. 27 Fristi+ da gitijighari giti iriara, ne jo numongo iraeri.Ne sifo ava inono, sino fuka de ojedo, ari

Page 372: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 7:28 369 Hebrew Embokena 8:13ekokodae joba God kena mutudo ghuseri.Giti mo, totofo nenda ari ekokodaemutudoghuseri. Ainda amboda, natofo isambuda ari ekokodae mutudo ghuseri. O Iesumo, nu umbu dabako tofo mandi numoámutudo, ari ekoko da mino mutiri inonousira. 28Ai resira amo: Moses da Agho Dariaimi setiri, gegenembo fristi+ fefetuseraamo, ne ari ekoko embori. Avata Agho Darifutusira ainda amboda, God beka gagojusekotua gatedo setiri, nundaMandi fristi+ ikábekáda usira. Nunda Mandi amo, nu ariekoko tefori, a nu mino mutarikena inonobekári, oroko a evovodae.

88:1-13 IesuNu, Namondeda Fristi+ IkáBeká-

dari.1 Na geka setena ainda tuka mo, eviri.

Namondeda fristi+ iká bekáda amo, nu kauemingori. Nu utuda God Durode aindaavo anumba aminda, ungo gimandukenaanumbirira. 2 God da vasa kakara bekáainda jokáda, nune fristi+ iká bekáda, aindasaramana ava use irira. Giti, namondedaabuamane nene emboimi dobo dighido,aminda God tumonde bainghedo ghuseri.O vasa resena emo, Godda vasa kakara bekáutu aminda irira. Bajari nune tofo mandietiri sirorusira.

3 Fristi+ da giti jighari isambu, ne jobaa sino fuka da ororo God kena mutari daesedo fristi+ useri. Ava sedo, namondedafristi+ iká bekáda, numbarago joba a ororomutaeti. Nu rea futusira, ainda geka orokosari dae erena. 4 Namondeda fristi+ ikábekáda Iesu, nune endada iraetira amo,nu jo fristi+ ae aeti. Ainda beká mo: en-dada, fristi+ mendeni irera. Irise, AghoDari manai, joba rea mutari resira, avamuturaera. 5Ne fristi+ da saramana eraeraamo, tefo dangio vanembori. Beká a susumo, utuda irira. Moses dobo iti simbugaridae sedo simbugiri, God numokena sisira,“Dobo da susu utuda irira, ainda dangiodoriri aminda ijugeteno gosusesi. Dobokau aminga ava iti simbuge!” amingesisira. 6Avata Iesu jo, fristi+ setena, amingoiraeri. Saramana nune utuda eraira amo,teriago bekári. Nene endada eraera amo,kitakori. Namonde nu tumondedo, ya Godkena buvudo jebuge gogoghombarera. OAgho Dari manai tumondarera amo, jo je-bugae arera. Aindae sedo, emboro+ Iesunune afigusira amo, evevari. O fristi+

emboro+ endada afigusera amo, jo amingoiraeri.

7Ya God Afakena buvari da emboro+ Iesuafigusira amo, evevari. Ainda beká mo:emboro+ giti ireira, aminda ya God kenabuvaetera amo, nu jo emboro+ seka eniafigae aeti. 8Avata evetu genembo jo aghodari da emboro+manai aminda yaGodkenabuvae etero gido, aindae God eminge sisira:“Bajari resira, ‘Sifo buvari dae erira. Sifo

aminda, na Judah ondi a Israelembo isambudae, emboro+ seka afi-garena.

9 Na nembuamane unumbe ungoda budo,reighi Egypt ghedo furari dae use,

emboro+ foa namokena buvari ava afi-guseni.

Emboro+ seka oroko nembo afigari resenaemo, evevagori.

Emboro+ giti nembuamanedae afigusenaamo, jo amingo iraeri.

Emboro+ foa namokena buvari giti afi-gusena ainda geka ava,

ne jo ningae irise, gogore edo dotutuseri.Aindae sedo, na ne kotae useni.

10 Avori, emboro+ seka Israel embo foanamokena buvoro dae sedo afi-garena amo, kau emingori.

Nanda Geka a Agho Dari nenda jirodafitono irarira, a nenda dubo jokádagembono irarira.

Na nenda God arena. Ne nanda natofoarera.

11 Ne nenda kokomanakena o nenda nanonamendikena, jo eminge sae arera,

“Bajari kasama aso dae resena!” jo amingesae arera.

Ainda beká mo: sifo aminda, ne isasambuna kasama arera.

Kokotofu a sabua mo, ne isasambu nakasama arera.

12 Nenda ari sembae gido joka arena,a nenda ari ekoko ava kote do-yarena,’ ”

Bajari aminge sisira. 13 God emboro+sekadae sise, emboro+ manai amo dotiri,emboro+ gajari dae usira. A namondekasama erera: emboro+ gajarira amo, ga-jari dadabarira.

99:1-22 Enda Da Tumonde Bainghari A Utu

Da Tumonde Bainghari Jo Dombu DabakoIraeri, Dombu Nunda Nundari.

Page 373: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 9:1 370 Hebrew Embokena 9:141 God emboro+ numokena ya buvari

ava giti afigusira, ainda agho dari a tu-monde bainghari da kambo enda emindairei. 2 Emboi, dobo eni simbuguseri.Dobo simbugusera aindae, Vasa Kakarasedo ghuseri. Ainda jokáda, ghagha akandere (candle) rabari da bodaka fiteroirei. A farava God kena mutari dae edoghusera amo, aminda fitido ghuseri. 3VasaKakara ainda jokáda, embo eni sorodagagojuseri. Emboimi gagojusera amo, VasaKakara Beká aindae sedo ghuseri. 4 VasaKakara Beká ainda jokáda, yabiyabina dun-gari da olta (altar), auri ‘gold’ imi ari, avafitero irei. Roera eni barago aminda fi-fitusera amo, eviri. God emboro+ numo-kena ya buvari afigusira, ainda tano kaumauva avavagori. Mauva resena emo,auri ‘gold’ imi davetero irei. Mauvaainda jokáda, roera mendeni vendero irei.Eni mo, okia auri ‘gold’ imi ariri. Okiaainda jokáda, God ghaeko 40 ainda jokáda,bayau javo ‘mena’* ava mungo jokádamuteari voseari, rete dabade edo mindidoghusera ainda mendeni ava budo, amindavendero irei. Aaron da ketua ifuda batunousira, ábarago ainghae dabade mauvadaba aminda vendero irei. A kotugo,God nunda Agho Dari ghabu sovenisovenighamana etoto ainda tamonda gefusira,ainde dabade mauva aminda vendero irei.5 Mauva etoda, God Afa da usasa da tano,kau aneya durode etoto naká, Serubim ser-aera, ainda dangio ava keve fitero iriari.Serubim da ghabuimi, ari ekoko kote do-yari da vasa ava gajetero irei. Avori, aindageka digari bekári. Ágido, jo oroko nembosaono dadabae arira.

6 Avori, roera setena ava, simbugeterofetetiri, fristi+ tuturo edo dobo amindateredo, nenda jobamutari da saramana useya foa ghedo ghuseri, Vasa Kakara aminda.7 Avata Vasa Kakara Beká aminda, fristi+da giti jighari nusuka ya teredo ghusira.Amo, ghaeko dabako ainda jokáda, nu sifodabako amindanemboya teredo ghusira. Anu jo tefo terae edo ghusira. Tofo nunda ariekokodae a natofo da ari ekokodae, nu sinofuka da ororo budo, jobamutari dae sise, yateredo ghusira. 8 Amingedo ghusira aimi,Asisi Kakara ijugerira: dobo manai irariraamo, Vasa Kakara Beká aminda ya terari

da emboro+ jo afigae irira. 9 Amo orokonamondekena ijugaboro eveva ijugerira.Ijugerira amo, eviri. Joba a sino fuka daororo mutudo ghusera aimi, evetu gen-embo da dubo joká jo simbugari eveva aearira. 10 Joba a sino fuka da ororo mu-tudo ghusera da tuka mo: erá tamo uvubayauimi bebeta eure dae sedo amingedoghuseri, a erá tamo dongonoimi eko euredae sedo, tamo seghuse amingedo ghuseri.Avata jo aimi, evetu genembo da dubo jokásimbugari eveva ae arira. Jo eveva ae etirigido, God nu evetu genembo da dubo jokáseghe simbugari dae sedo, a kotugo, em-boro+ seka sirorare dae sedo, sifo fifitusiraava fira buvurutusira.

11 O Keriso mo, nu tumonde baingharida dobo evevago aminda ira teterusira.Jo dobo enda eminda ireira, ainda kaugoiraeri. Endada ireira amo, evetu genemboda ariri. O dobo, Keriso ira teterusiraamo, God da ariri. Dobo evevagori.Keriso, emboro+ seka ainda fristi+ da gitijighari, fristi+ iká bekáda edo, dobo amindateterusira. 12 Keriso ira Vasa Kakara Bekáaminda teredo emingusira. Nu joba mu-tari dae sedo, gouti (goats) da ororo oburumakava (bulls) mamandi da ororo jobu ya teraeri. Nu tofo nunda ororo avabudo ira teteruse aimi, namondeda ariekoko da mino futuse, namondedae sedojebuga evovodae irari ava rurusira. Amin-guse, nu inono beká ava usira. 13 Evetugenembo nenda tamo bebeta edo ghuseraaindae sedo, fristi+ ne gouti (goats) a bu-rumakava (bulls) da ororo, a kotugo bu-rumakava mamandi (calves) dungutuseraainda ibobóna ava budo, evetu genembo datamonda jifeguse esimbugeoro, tamo feg-heari sekago tumonde bainghedo ghuseri.Avata gouti a burumakava da ororo, oburumakava mamandi dungutusera aindaibobóna aminda, fakina a beká eni tefori.Tamo nu inono usira, avata evetu genemboda dubo joká jo inono aeri. 14 O Kerisoda ororo mo, fakinagori. Asisi Kakaraevovodae irira ainda fakinaimi, Keriso na-mondedae sise, tofo nunda ororoimi Godkena joba futusira. Numokena ari ekoeni tefori. Ava sedo, nunda ororoimi na-mondeda dubo joká seghuse, fisi da ari a arimanai ava seghe fugari dadabari, namonde

* 9:4: Afige, buku javo John Kakara 6:49 ainda duruda tege garesa.

Page 374: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 9:15 371 Hebrew Embokena 10:2tuturo edo, God evovodae irira ainda ujuavanembo use irarera. 15 Ava sedo, Kerisoemboro+ seka God kena ya buvari afigusirada beká mo, eviri. God da natofo nuneaghi eraira, nange nunda esimbugari budoevovodae iraetera aindae, emboro+ sekaafigusira. Nunda esimbugari oroko bariresira amo, susudae resira. Susu mo eviri:Keriso ambududurusira. Nu, evetu gen-embo emboro+ manaida isera amo, nendaari ekoko edo ghusera ava seghe fugari daesedo, ambududurusira.

16-17 Amo inono, ambari embo, natofomendeniimi nunda gugua soro vesa aorodae sedo, geka gembu fitaetira, amingori.Geka gembu fitari resena, avavaga jo tefotefo afige gari da kaugo iraeri. Genemboambari gido, afigarera. Avori, God nundaesimbugari futuse, emboro+ numokena yabuvari ava, afigari dae setiri gefusera, kaudaba avori. Keriso ambiri gido, bekásirorusira. Jo ambae aetira amo, beká enijo sirorari emboro+ seka afigae aeti. 18 Kaudaba aminga ava, emboro+ manaida ise,fristi+ da giti jighari jo tefo Vasa KakaraBeká aminda ya terae edo ghuseri. Negiti sino fuka deoro ambeoro, ainda ororobudo ya teredo ghuseri. 19Moses nu AghoDari da geka evetu genembo isambukenadengoro indiri niningusera ainda amboda,gouti (goats) a burumakava (bulls) da ororobudo uvughae baingoro edo, sifi (sheep)da buroro unju tamo a igi mendeni budo,ainghae dabade ororo uvughae baingorousira aminda, fati budo jefegusira. Jife-gusira amo, Moses nu natofo isambu, aGod da geka bukuda gembero ireira, aindatamonda jifegusira. 20 Jifeguse sisira, “Godemboro+ numokena ya buvari ava afigaridae erira amo, nunda agho dari a gekaava ningido aovo dae resira. Ororo eimi,nune emboro afigerira,” aminge sisira.21 Kau daba aminga ava, Moses nu ororobudo aimi, Emboro+ Manai da Dobo aolta (altar) a roera mendeni ainde dabade,aminda jifegusira. 22 Geka bekári: God daGekaMoses gefusira ainda jokáda ijugerira,roera digari ororoimi seghurureoro evevaa kakarago eraira. Kau daba aminga avaari ekokodae ijugerira: joba jo je basoroororo vosae arira amo, God ari ekoko jokote doyae arira.

9:23–10:18 Keriso Nunda Ambari Da Oro-

roimi, Ari Ekoko Seghe Fugutusira.23 Emboro+ Manai da Dobo ainda roera

endada irira amo, jo susu iraeri. Amodangio vanembori. Ava sedo, roera amosino fuka da ororoimi segharera, a nu avori,eveva a kakarago arira. Avata roera utudairira amo, susuri. Roera ava, sino fukada ororoimi segharera amo, jo inono aearira. Joba eveva beká ainda ororoimiseghaeti. 24 Ai resira amo: Keriso utudateterusira. Tumonde bainghari vasa evetugenemboimi itutusera aminda, nu jo ter-aeri. Evetu genemboimi itiraera amo, in-ono, tefo dangiori. Tumonde baingharivasa utuda irira amo, susuri. Iesu amindaira teterusira. Teredo, namondedae sedobanunguse, God da dombuda irá gheraira.25 Namonde Jusi embo da fristi+ da gitijighari mo, nu ghaeko evia inono, sinofuka da ororo budo yama, Vasa KakaraBeká aminda teredo muturaira. AvataKeriso mo, nu jo umbu digari nundaororo mutaeri. 26 Amingaetira amo, utuendaghae sirorusira ai tano ghedo, mematafuse ambududurudo furaeti. Avata nujo amingaeri. Oroko utu, enda, a sifoojira tano ari dae erira einda sifoda, Kerisonu nange ambududuruse, ari ekoko seghefugari dadabaetira ava kotise, tofo mandifusira. 27-28 Evetu genembo isambu am-barera. Ainda amboda, ne ya buvoro, Godnemokena bekáda bekáda ategi arira. Kaudaba aminga ava, Keriso nu umbu dabakoambududurusira. Evetu genembo digari,ainda ari ekoko seghe fugari dae sedoambududurusira. Keriso ambududurusira,kotugo nune daba ai sekago furarira. Avatanu jovereghe furarira amo, jo ari ekokoseghe fugari dae sedo, furae arira. Evetugenembo mave nunda furari da sifo avakaifa use irera amo, nemokena eveva ajebugamutari dae sedo, jovereghe furarira.

101 Ne eregoseva: Moses da Agho Dari

mo, jo utu da roera a utu da ari ava joijuge gogoghombaeri. Dangio avanemboijugusira. Ghaeko ava inono, sino fukade ojedo ainda ororo aimi, joba mutu-raera. Evetu genembo God kena ya bu-vuraera amo, nenda dubo joká jo aindaororoimi seghari eveva ari da kaugo iraeri.2 Nenda dubo joká seghari eveva aetira

Page 375: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 10:3 372 Hebrew Embokena 10:26amo, ne umbu dabako nenda joba mutorodadabaeti. Amboda sekago, joba eni jomutae aeteri. Ainda beká mo: ne evevaaetera amo, ne jo sekago ari ekoko damekaa bouvu itatamae aeteri. 3Avata, sino fukade ojedo ainda ororoimi joba futuse, neghaeko ava inono nenda ari ekoko kotiseirera. 4Ainda bekámo: burumakava (bulls)o gouti (goats) da ororo aimi, jo ari ekokoseghe fugari da kaugo iraeri. 5Aindae sedo,Keriso nu utu dodo foa endada sirorari daeuse, numamokena sisira:“Sino fuka da ororo aimi jobamutari mo, jo

ninda uju iraeri.Na siroredo, joba a sino fuka da vasa baono

dae sedo, nanda tamo simbugusesi.6 Sino fuka nimokena joba futuse dungeoro

avido ghusira, a ari ekokodae jobadungeoro avido ghusira aindae, nijo ivuga ae edo ghusesi.

7 Ava sedo, na siseni, ‘God, na evirere!Ninda Geka jokáda, rea aono daesisesa, ava ari dae sedo refena.Ninda uju ava arena.’ ”

Keriso aminge sari dae use, 8nu giti emingesisira, “Ni jo, joba dungedo ghusera, a sinofuka ari ekokodae dungedo ghusera aindae,jo ivuga aeri. A ni jo aindae uju aeri.”Agho Dari God setiri Moses imi gefusiraainda jokáda, joba amo mutoro dae sisira,avata sino fuka da ororo mutari mo, joinono irae ava kotise, Keriso aminge sisira.9Ainda amboda, nu eminge sisira, “God, naevirere! Ninda uju rea aono dae sisesa, avaari dae sedo refena,” aminge sisira. Amin-guse, emboro+ seka God kena ya buvari avaafigari dae sedo, nu ari ekoko seghe fugarida emboro+ manai ava gagojusira. 10 IesuKeriso nu, God da uju ava e gogoghom-busira. Aindae sedo, Iesu umbu dabakonamondeda ari ekoko dae sedo ambiri, aiinono usira. Nunda ambari da fakina aimi,namondeda ari ekoko seghe fugutusira.

11 Namonde Jusi embo da fristi+, ne Godda Kambo+ aminda fetedo, sifo evia inonosino fuka de ojedo, God kena joba futusedungeoro aviraira. Avata joba aimi, ariekoko jo seghe fugae arira. 12 O Keriso, nuumbu dabako ambududuruse, ari ekoko damino mutiri dadabusira. Ava sedo, nu josekago mutae arira. Nunda ambari umbudabako aimi, inono beká ava usira. Avori,nu ainda mino mutiri dadabetiri, God daungo gimandukena anumbusira. 13 God

da ungo gimandukena anumbirise kaifaururari, God nunda gitofu sandi bundedo,nunda ata duruda fitarira. 14Nunda natofokakara aoro dae sise, nu umbu dabakoambudo, nenda ari ekoko seghe fugetiri,nenda dubo joká eveva a inono usira.15 Asisi Kakara barago, namondekena ain-dae sise, gitida eminge sisira:16 “Bajari resira, ‘Sifo amboda furarira

aminda, na emboro+ eni, foa namo-kena buvari ava afigarena.

Amo eviri. Nanda Geka a Agho Dari nendadubo jokáda fitono irarira, a nendajiroda gembono irarira.’ ”

17 Aminge sedo, nu amboda eminge sisira:“Na nenda ari ekoko a ari sembae ava kote

doyarena,”aminge sisira. 18 Avori, ari ekoko kotedoyarira amo, dadabarira. Ainda amboda,ari ekokodae, joba a ororo eni jo mutaearera.

10:19-39 God Da Natofo Nange Fakina Ae-teri.

19 Avori, nanda nano namendi, Iesu daambariimi, Vasa Kakara Beká aminda yaterari da emboro+ ava afigusira. Oroko yaterarikena, fakara eni tefori. 20Vasa KakaraBeká emboimi gagojusira ava, nunda am-bariimi afigusira. God da jebuga ava baorodae sedo, nunda tamoi namondeda em-boro+ afigusira. 21 A oroko, namondedaBajari fristi+ tomanako edo, God da natofokaifa eraira. 22 Ava sedo, namonde dubosimbugedo, tumonde gogogho use ya Godkena buvore! Nu namondeda tamo, uvueveva aimi seghedo, namondeda ari ekokodubo jokáda ireira ava, nunda ororoimiseghe fugutusira. Ava sedo, namondenumokena banunguse irarera! 23Namondekasama erera: God nunda beka gajari mojo ighagha ae arira. Amo, nu amingarira.Ava sedo, namonde rea tumonderaera ava,bu jighi fetedo osa sarera! Jo bunae arera!24 Namonde tofo tofo ghamo deroro erari,dubo ruruse ari eveva use irarera. 25 Evetugenembo mendeni tuturo edo tafaroro aridodo, ne jo banungari dae sedo totorugaeeraera. Namonde jo amingae arera. Ba-jari da Sifo foa buvari dae erira. A gido,namonde tofo tofo ghamo deroro erari to-torugedo, tumonde bainghedo gharera.

26 Ainda beká mo: Iesu namondeda ariekokodae ambududurusira ava namondekasama erera. Avata ava ighagha edo

Page 376: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 10:27 373 Hebrew Embokena 11:6ari ekoko use irarera amo, jo joba eniimisonembari, namondeda ari ekoko seghefugae arira. 27 Namonde ari ekoko useirarera amo, namonde taká God da AtegiAri namondekena a nunda avaraka aindaeoju use irarera! Mave God da uju avaburegarera amo, avaraka setena aimi, neavari sirivo arera. 28 God da Geka Mosesgefusira ava, mave de bejaetira amo, gen-emboá daoro ambaetira. Nu dara rea ae-tira ava, evetu genembo etoto o etodabaaimi nunda dara ava osa siruroro ningido,daoro ambaetira. Nundae jo joka ae aeteri.29 Ava sedo, genembo mave God da Mandikotae eraira amo, nu inono, emingeraira.Keriso da ororoimi nundae sedo ari ekokoseghe fugedo, God kena ya buvari da em-boro+ afigusira ava, nune bebeta use kotaeeraira. A kotugo, God da Asisi genemboásonembusira, ainda javo ava eko eraira.Avori, Geka Moses gefusira amo, kitakori.O God da Mandi mo, nu teria bekári. Avasedo, genembo mave God da Mandi kotaeedo ighagha eraira amo, numokena nan-gareri? Genembo mave amingeraira amo,nu bouvu mindafu beká ava fumbarira.30 Ainda beká mo: God namonde kasamaerera aimi, nu eminge sisira, “Dara eraera,ainda mino nane mutarena. Ava jo mavedarigae arira,” aminge sisira. A kotugo,nu geka evia sisira, “Bajari nunda natofobekáda bekáda ategi arira,” aminge sisira.31 Ari eko embo mave, God jebuga iriraainda vaghoda terari barira amo, nu bouvuteriago barira.

32 Avori, God da usasa nange nemokenaisagha etiri gido tumonduse iriava, avakotovo dae resena. Evetu genembo nemo-kena bouvu futuse, fakarago etero mematafusevu. Avata ne fete simbuguse, Bajarijo ighagha ae usevu. 33 Umbu mendeni,evetu genembo mendeniimi nemoá derejireoro, ne Bajari da javoda meka gido ghu-sevu, a umbumendeni, natofoimi ne deoronunda javoda mema itatamedo ghusevu. Oumbu mendeni mo, nenda nano namendikau aminga ava, mema itatamedo ghuseraava sonembuse, nenda bouvu fumbari daekato edo ghusevu. 34Nenda nano namendiBajari da javoda dibura edo ghusera ava,sonembedo ghusevu. A eni mo, gitofuiminenda roera a gugua isambu sosighi useraamo, ne jo dubo mema ae usevu. Ainda

beká mo: ne kasama eraeva, nenda guguautuda irira amo, eveva bekári, evovodaeirarira. 35 Ava sedo, oroko emo eramagofeove! Fakina evu! Amingareva aimi,roera mino evevago sirorari bareva. 36Godda uju mo: ne durumugedo kaifa useiraetevu. Amingururovo, God nemokenarea mutari dae beka gagojusira ava mutaribareva. 37 God da Geka aindae emingeresira:“Sifo tufako kaifa ururovo, genembo furari

dae erira amo, foa buvarira. Nu joitako gaimboghae furae arira.

38 Nanda natofo eveva aimi na tumondusejebuga ruruse irarera.

O mave na ighagha edo jovereghe yariraamo, na jo nundae sedo ivuga aearena,”

God da Geka aminge resira. 39 Avata na-monde jo evetu genembomendeni amingoiraeri. Namonde Bajari jo ighagha edosirivo ae arera. Namonde numoá tumon-duse jebugarera.

1111:1-40 Abuamane Kau Eminguse, Tu-

mondedo Ghuseri.1 Tumondari da bekámo eviri: namonde

tumondarera amo, namonde rea gigitereraaindae, jo manamana ae arera. Kotugo,tumondarera amo, rea jo sirorari gae ireraava amboda sirorari garera, ava kasamaarera. Tumondari mo, kau amingori.2 Abuamane ne tumondedo ghusera avagido, God ne uju edo ghusira. 3 NamondeGod tumonduse kasama erera: God setiriutu a enda sirorusira. Nunda geka jo garida kaugo iraeri. Utu a enda mo, namondegiraera, avata God da geka jo gae eraeraaimi, nu utu enda setiri sirorusira.

4 Abel nu God tumonduse, joba evevagonumokena futusira. Nunda joba evevagori;jo Cain da jobago iraeri. Aindae sedo,God nu Abel uju use, nundae ‘genemboeveva’ sise, nunda joba ava ivugaghae ru-rusira. Abel nu ambududurusira avata,nunda tumondari da bino ava, namondeoroko ningiraera.

5 Enoch nu God tumonduse, endada je-buga iriri God nu rurusira. Nu jo ambaeri.A nunda tamomo,mave jo tambaeri. Aindabeká mo: God nu rurusira. God da Gekaeminge resira. Enoch da irari gido, Godnu ivuga usira. 6 Genembo mave nu jo

Page 377: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 11:7 374 Hebrew Embokena 11:22tumondae arira aindae, God nu jo ivuga aearira. Ainda beká mo: mave God tava etambari sarira amo, nu roera etoto nakáevia tumondarira. Godnu irira, ava tumon-darira. A kotugo, mave God tava arira amo,God numokena mino eveva ava mutarira,ábarago tumondarira. Roera etoto avatumondaresa amo, God tava e tambaresa.Ava jo tumondae aresa amo, God jo tava edotambae aresa.

7 Noah nu God tumonduse, usegha gisida bino ningido, oju usira. Rejo eni josirorari gae iriri, God setiri ningido tumon-dusira. God rea sisira ava use, nunda nato-fode dabade jebuga irari dae sedo, Noahnu ghaka+ itutusira. Nu God tumondusiraavata, evetu genembo digari endada iriaraamo, ne God jo tumondae useri. Avatakotugo, nunda tumondari da beká ava is-agha edo, evetu genembo da ari ekoko avaijugetiri, ne gosuse sirivo useri. O Noahmo, nu tumondiri gido, God nunda dubojoká simbugetiri eveva usira.

8 Abraham nu God tumonduse, nundakori ava ningido, eredo reighi eninda isira.Amo, nunda reighi manaiá dodo, Godnumokena reighi eni mutari sisira, amindaisira. Nu emboro bunisira avata, nu takáisira. 9 Reighi God numokena mutari daebeka gagojusira, aminda ira irise, Abra-ham nu God tumonduse, kau makasi emboo esa embo da kaugo ava use, dobodaavido ghusira. Abraham, nunda mandijavo Isaac, a nunda imendi javo Jacob, neisambu doboda avido ghuseri. 10 Isaac aJacob resena emo, nene God nunda bekagajari Abraham kena futusira ava, ruruseri.Ne doboda avido ghusera da beká mo:God vasa simbugedo, tutumbi darido sim-buge gogoghombedo, bogu begaya itarisisira ava, Abraham nu kaifa use gigitedoghusira.

11 Abraham nu God tumondetiri, eviasirorusira. Nu embako beká usira. Kotugo,noaro Sarah barago erova irise, evetakousira. Avata, ne God tumonduse, nengaedabade avise, Sarah Abraham da mandi fu-fusira. Abraham nu eminge tumondusira:God rea beka gagojuse mutari sisira, avamutarira. 12 Abraham nu embako edo, kauambari da kaugo usira. Avata noaro mandifumbiri sirorusira. Siroretiri ainda am-boda, nunda imemesiri digarigo siroruseri.Kau utu da damana a eva da ghonesa da

kaugo ava siroruseri. Jo tegari da kaugoiraeri.

13 Evetu genembo tegetena emo, neGod tumonduse iriara edo, sirivo useri.God roera mutari sisira ava, ne jo endaeminda irise baeri. Kotugo, kau evetugenembo soka fetedo reighi giraera amingaava, ne roera amo gosuseri. Gido, neivuga use eminge sedo ghuseri, “Fuvu,ominda yaore! Namonde enda emindairise, kau esa embo a makasi embo dakaugo use irera,” aminge sedo ghuseri.14 Mave amingeraira amo, nu aminge siseijugeraira: nu tofo nunda reighi a enda avajo tambae, tava use irira. 15Abrahammanenenda reighimanai kotaetera amo, ne totoijovereghe ya torughaeteri. 16 Avata nendareighi manai jo kotaeri. Amo, ne reighieveva aminda yari dae kotiseri. God dareighi utuda irira, aminda yari dae kotiseri.Evetu genembo amo, ne God tumonduse,eminge javono gatedo ghuseri, “Arie, AfaGod!” aminge seoro ningido, God aindaejo meka gae edo ghusira. Ainda beká mo:nu anakora nenda reighi a bogu begaya avasimbugusira.

17 Abraham da imemesiri, sifo ambodadigarigo sirorarera ava, God numokenaijuguse, beka gagojusira. Ainda amboda,God Abraham da tumondari ava dere go-susira. Aminguse, Abraham nunda mandidabako tainako javo Isaac ava, de ojedonumokena joba dungari avare dae sisira.Setiri, Abraham God tumonduse, nundabeka gajari ava kotise, nunda mandi dariambare dae sedo simbugusira. 18 God nugiti Abraham kena eminge sisira, “Nindamandi Isaac kena, ninda imemesiri digariava sirorarera,” aminge sisira. 19 Nundageka ava kotise, AbrahamGod da fakina avatumonduse kotisira, “God sarira amo, Isaacambarida ghe jebuge erarira,” ava kotiri,numokena sirorusira.

20 Isaac nu God tumonduse, nundasasingu Jacobnengae Esau ghae ava, Goddajavoda esimbugusira.

21 Jacob nu God tumonduse, ambari daeuse, ketuaimi gae fetirise tumo bainghuse,Joseph da sasingu etoto naká ava esimbu-gusira.

22 Joseph God tumonduse ireira ava,ambari dae use sisira, “Israel embo neamboda reighi Egypt do dumbudo yarera.”Aminge sise, nu dengoro indudusira.

Page 378: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 11:23 375 Hebrew Embokena 11:40Numo ambarira ainda amboda, Israel embojovereghe yarera amo, ne nange nunda etuava budo, ainghae yaetera aindae, dengoroindudusira.

23 Moses da noi numamo God tumon-duse, Kini (King) Pharaoh da agho dari debejise, nenda mandi Moses jungetero irise,tambuno etodaba naká dadabusira. Numandi dombúde a garigori. Aindae sise, neKini (King) Pharaoh da agho dari aindae jooju aeri.

24 Moses nu bajido genembo use, Godtumonduse, Egypt embo ava ighagha use,Kini (King) Pharaoh da gagara numoá un-dusira aindae, “Na jo nunda mandi iraeri,”sisira. 25 Ainda beká mo: nu ari ekokoendada iriari ai sifo tufako ivuga eraera avaighagha e dodo, God da natofode dabadetatedo, mema dabade itatamari dae ko-tisira. 26Moses da kotarimo: GodGenemboamboda mutari sisira, ainda javoda mekagarera amo, evevari. O reighi Egypt dagugua isambu bari amo, ekori. Ainda tukamo: nu mino rea amboda baetira ava baridae sedo, edo ghusira.

27 Moses nu God tumonde gogoghom-buse, Kini (King) Pharaoh da janje ekoaindae jo oju ae usira. God tumondusiraamo, jo ditiimi gari da kaugo iraeri. AvataMoses jo oju ae edo ghusira amo, kau Godditiimi gosuse tumondarigo edo ghusira.Aminguse, nu reighi Egypt dodo fusira.

28 Moses nu God da Geka tumondusesetiri, Israel embo ne guro békada, tu-tumbi tamonda ororoimi davuseri. Amin-gusera da tuka mo: aneya sasingu bebegoavanembo dari sirivo aoro dae sedo fusira.Ava kasama edo, nu nange Israel embo dakambo gido, do jarigaetira ava kotise, neaminguseri.

29 Israel embo ne God tumondero, es-uru javo ‘Kokoigo’ sedo ghusera, ainda evasarigedo soveni soveni fetetiri, kau endadafete sembi ya vitariguseri. Amingero aindaamboda, Egypt embo nenda amboda sembiyari dae usera ava, eva fira gotonghedofuge jarigetiri, mindi sirivo useri.

30 Israel embo ne God tumonduse, sifo7 ava reighi Jericho embo da furu gukadaera birurughetero dadabetiri, furu amogofedo, beje vovosusira. 31 Evetu sagherekato javo Rahab, nu God tumonduse, joambae usira. Nune, gegenembo reighi katoe gari dae fusera, ava sonembusira. Aindae

sedo, nu jo evetu genembo mendeni, Godda Geka kotae usera, ainde dabade am-baeri.

32 Avori, evetu genembo mendeni dageka saetena amo, sifo dadabaetira. Avasedo, Gideon, Barak, Samson, Jephthah,David, Samuel, a feroveta da geka jo se tefoaono ningae areva. 33 Ne God tumonduse,oro mendeni dedo ghuseri. Ne seoro arieveva siroredo ghusira. God rea nemo-kena beka gagojusira ava, isagha etiri go-suseri. Ne seoro raiyoni (lion) beka gotedoghusira. 34 A kotugo, ne seoro avarakabubura dukaghae amo soana edo ghusira.Ne God tumondero, gitofu jo kaiyaimi jaoroambaeri. Ne jo fakina kakato irae avata,ne God tumonduse, fakina edo isoro useainda jokáda, gitofu da oro mendeni daisoro kakato ava dedo ghuseri. 35 Evevetumendeni God tumondero gido, nu setirinenda natofomendeni ambarida ghe eredojebuguseri.

O mendeni God tumondero gido, Godda gitofuimi nemokena bouvu futusefakarago edo ghuseri. God ighagha aeteraamo, ne doyoro ya jejebugaeteri. Avatane jo amingaeri. 36 Ágido, gitofuimi nedere jiseri, ambíimi doruseri, seiniimi(chain) bundiseri, diburada fifituseri,37 ghamanaimi detero sirivo useri, divet-ero ambududuruseri, a kaiyaimi jeteroamomonjeguseri. God da natofo amo, nemakasi bekári. Ne sifi (sheep) a gouti(goats) da anosoi asugedo, deinghedoghuseri. Evetu genembo mendeni, nemo-kena bouvu futuse fakarago edo ghuseri,dedo ghuseri, a mema muteoro itatamedoghuseri. 38Avata geka bekári: ne evevagori.Evetu genembo endada irise, fisi da ujueraera amo, jo nemoá avavaga iraeri. Godda natofo amo, reighi evetu genembo a uvuirae da vasa a doriri aminda deinghedoghuseri. Ne ya beku a bako jokáda avidoghuseri.

39 Evetu genembo resena emo, ne tu-monde gogoghombusera ava sedo, nendageka gembero irira. Avata God rea mutarisisira amo, ne jo baeri. 40 Ainda bekámo: God nu namondeda sifo eminda, roeraevevago eni ari sirorarira ava kotise, nekaifa aoro dae sisira. Nunda kotari mo:jo nesukako eveva ae arera. Amo, ne na-

Page 379: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 12:1 376 Hebrew Embokena 12:16-17monde dabade, namondeda ari ekoko Godnune seghe fugedo, namondeda dubo jokádambu ari inono arira.

1212:1-11 God Nunda Sasingu Deraira Amo,

Ne Dubo Ruruse Amingeraira.1 Evetu genembo tegetena, ainda kiki

ningido namonde nangareri? Namondefakina aore! A kotugo, evetu genembotegetena, ne namondeda irari gosuse ireraava sedo, namonde saramana use, Bajarida emboroda sumbaeteri. Kotugo, sum-bari dae use, erá ai dimbeure dae sise,tamo da roera rea irarira ava kosughe fitidodo, namondeda ari ekoko vujegarera.Vujegedo, durumuge fuge gosuse sumbar-era. 2 Aminguse, namonde Iesu kotiseirarera. Nu namondeda ijugaborori. Na-mondeda tumondari da susu mo, numori.Kau nune tumondusira aminga ava, na-monde tumondarera. Iesu nu, ambodaivuga arira ava kotise, nu korosi da bouvu ameka gari ava jo kotaeri. Edo vitíra, orokoemo, nu God da avo anumba ainda giman-dukena anumbirira. 3Nu nange nange du-rumugedo fefetusira, a ari ekoko embo nenange nange imboe use, numokena bouvufutuse fakarago etero, durumugedo itata-musira ava, kotareva. Kotise, ne, kau nuneusira, aminga ava areva. Amo, ne jo ojuuse bunae areva. 4 Ai resira amo: ne isorouse ari ekoko da fakina ava buregeraeva.Avata ne jo nenda fakina isambu futuseororo gutae ireva. 5 Ne God da sasinguri.Ava sedo, God da Gekaimi, dubo fakara edofakina e fete gogoghombaovo dae sisira,ava kotareva:“Nanda mandi, Bajari ni ari ekoko doyaso

dae dengoro indarira amo, ningigogoghombe!

Ni dombuda sarira amo, erá dubo memaeose!

6 Ainda beká mo: Bajari nu mavejoá duboburaira amo,

ne emboro eveva kasama aore dae sedo,deraira.

A mavejoá nunda sasingudae sedo bariraamo, nemokena mema futuse em-boro ijugarira.”

7 Ava sedo, mema itatameraeva amo, Ni-mamo da ijuga nemokena muturaira. Godnemokena eraira amo, kau genembonunda

sasingukena eraira, kau daba avori. Gegen-embo isasambu, nenda sasingu dengoroinduduse, deraera. 8 God nunda sasinguisambu kau daba aminga ava, dengoro in-duduse deraira. Ava sedo, ne jo dae ae-tira amo, ne jo nunda sasingu irae aetevu.Ne tefo emboroda sirorari da kakaugo avaaetevu. 9 Namondeda afamane beká en-dada irera emo, namonde dengoro in-duduse, dorureoro ne kakara eraera. Avasedo, namondeda asisi da Afa utuda iriraava, kakara e gogoghombuse jebugaore!10 Namondeda afamane beká, nenda ujuava aoro dae sise, sifo tufako namondededo ghuseri. O God mo, nu namondesonembuse, namondeda evevadae deraira.Eveva a kakara kau numongo ava aoro daesedo, namonde deraira. 11Dorurarira amo,sifo aminda, namonde jo ivuga ae arera.Dubo mema arera. Avata, amboda mavejoáGod darira aikena, dubo jama a veka evevaava sirorarira.

12:12-17 Erá Jovereghedo, Ari ManaikenaYeove!

12 Ava sedo, Bajari da emboro amindayari dae use, ghamo aseguse sagafainghedo kaubo fakara ari fetedo yasivu!13 Emboro rerebevu dambu ari yaove!Amingareva amo, ata ambariá jebugarira,jo disugae arira.

14 Evetu genembo isasambude dabadeirise, mainungari da emboro ava tava use,erá beisiga siroreure dae sise, kaifa esimbu-guse irivu! A nenda dubo joká seghe sim-bugedo, irari eveva a kakara ava use irivu!Ainda beká mo: mave jo amingae ariraamo, nu jo ya Bajari gae arira. 15 Eramanenda enii jovereghe amboi tukughedo,God da sonemba ighagha eore dae sise,kaifa esimbuguse irivu! A erama kotarisembae ava kotise, undeóvo teria edo,evetu genembo mendenikena isegeure daesise, kaifa esimbuguse irivu! 16-17 Avori,erá kombo yagera eove! Genembo Esauava kote givu! Nu asisi da irari jo kotaeri.Nu begori. Avata bego da esimbugari Godnumokena mutaetira ava kotae edo, bayauumbu dabako mutari mindaetira aindaesise, nunda esimbugari nunda namendi Ja-cob kena oriro usira. Ne kasama ereva:ainda amboda, nu numamo da esimbugariava uju usira. Avata numamo numokenajo mutae usira. Nu aindae dubo mema

Page 380: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 12:18 377 Hebrew Embokena 13:3use, sorara usira. Avata amo jo sekagotuve bari da kaugo iraeri. Avori! Erá arikau daba ava nemokena siroreure dae sise,kaifa esimbuguse irivu!

12:18-29 Emboro+ Manai A Emboro+ SekaMo, Kau Emingori.

18 Ne eregoseva: Israel embokenasirorusira amo, jo kau daba ava nemokenasiroraeri. Israel embo doriri eni endaeminda irira, javo Sainai seraera, amindaera buvurutuseri. Buvero, doriri amindaavaraka bubura jaraghusira, a tumbajinjanghusira. Aminguse, yaura sufusira.19 A duka kau tavuya avavaga fusirinininguseri, a beka siri nininguseri. Bekasiri ningido oju useri. Oju use, God gekasiri duka teria futo usira, ava tukugharedae sedo, numokena banunguseri. 20Aindatuka mo: geka fakarago siri ningido, jofakina ae useri. Eminge sisira, “Ne jo foadoriri derae areva. Nenda sino fuka baragojo foa derae arera. Derarera amo, neneghamanaimi daovo sirivo arera,” amingesisira. 21 Avavaga siroriri fuge gido, Mosesoju edo eminge sisira, “Na oju erena. Naungo ata dadadagherira.”

22-23 Avata nemo jo doriri Sainai amindaya buvae usevu. Ne doriri eni javo Saion*eminda feva buvurutusevu. God evovodaeirira ainda reighi Jerusalem utu emindafeva buvurutusevu. Eminda, God da aneyadigari beká, jo tegari da kaugo irae avairera. Kotugo, God da sasingu totorugedo,umo gamo use ivuga eraera, einda jokádateterusevu. God da sasingu resena emo,nune giti beká setiri nunda sasingu etero,nenda javo utuda gembero irira. Ne feva,God evetu genembo bekáda bekáda ategieraira aikena buvurutusevu. A evetu gen-embo eveva nenda ari ekoko vujegetero,God nenda dubo joká etiri dambu usira,ainda asisi aikena barago feva buvurutu-sevu. 24A Iesu emboro+ God Afakena afige-tiri irira, aikena feva buvurutusevu. Iesu daororo budo jifegusira, ábarago vasa emindairira. Iesu da ororo resena emo, jo Abelda ororo amingo iraeri. Abel da ororoimi,nunda ambari da mino mutare dae sedo,

God kena kori resira. O Iesu da ororoimi,joka are dae sedo, God kena kori resira.Avori, ne, roera a natofo setena emindafeva buvudo, ainda jokáda teredo ireva.

25 Geka doriri Sainai aminda sisira ava,mave ningido jo ae usera amo, ne sirivouseri. Ava sedo, God utuda ghe geka resiraava, jo ningae arera amo, namonde minoeko kau mavega ava bareri? Ni nunda gekajo ningae aresa amo, erá ni darigedo jungeyariá koteose! Ava sedo, God geka resiraava, erá ighagha use kotae eove! 26 DoririSainai aminda, nu geka siri aimi, endadaradaraghusira. Kotugo, oroko mo, nueminge resira, “Na oroko jo enda vanembojighono daraghae arira. Na oroko sek-ago kau daba ava, utu endaghae dabadejighono daradaragharira.” 27 Geka “naoroko sekago kau daba ava, utu endaghaedabade jighono daradaragharira.” setiraainda tuka mo: God rea etiri sirorusiraava, oroko jighari daradaraghuse aimi tanoarira. Tano ari, roera eni susughae amofetarira, jo daradaraghae arira. 28Ava sedo,namonde ivuga aeteri. Ainda beká mo:God vasa namondekena mutari sisira amo,jo mave jighari daradaraghari da kaugoiraeri. Ava gido, namonde aindae ivugause, God igheghi a kakara use, tumondebainghururoro, nu ivuga are! 29 Ai resiraamo: namondeda God kau avaraka buburanunda dukaghae aviraira ainda kaugori.Eveva amo, doyari fetarira. Kotugo ekokoamo, dungari avarira. Ava sedo, God Afageka resira ava, erá ighagha edo kotaeeove!

1313:1-19 Ijuga Mendeniri.

1 Ambo bego da irari ava use, tofo tofodubo ruruse irivu! 2 Nenda esa embodombu eni mave furarira amo, nati jokádoruse, bu tavo areva. Eregoseva: evetugenembomendeni aminguse, ne aneya avaevetu genembo bekái furari ava sedo, natijoká doruse unumbuseri. 3 Nenda koko-mana dibura jokáda irera ava kotise irivu!Kau ne totofo diburada iraeteva amingaava, nenda kokomana dibura jokáda irera

* 12:22-23: Baiboro (Bible) jokáda namonde reighi etoto naká javo Jerusalem tamburaera. Eni endada reighi Israelaminda irira. O eni, Hebrew Embokena 12:22 eminda, God da irari vasa aindae kasia sise, Jerusalem seraera. Doriri Sainairesira amo, Agho Dari da emboro manai aindae resira. O geka evia tegaresa, “Jerusalem utu eminda feva buvurutusevu,”ainda beká mo: ya God kena buvari da emboro Iesu afigusira, avori.

Page 381: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 13:4 378 Hebrew Embokena 13:18ava tavo use, nendae sise banungaetevu.Kotugo, evetu genembo bouvu a memaitatamuse irera, nemoá kotaetevu. Nekau daba aminga ava endada irise, memaa bouvu itatameraeva. Ava sedo, nendakokomana bouvu a mema itatamuse ireraava kotise, sonembuse irareva.

4 Evetu genemboghae, nengae nemo-kena eminge resena. Nengae nenda fitariava kotise, kakara use iraetevu. Nengaetamo dabako edo irareva, amo evevari! Eránivu o nearo dodo, kombo yagera eove!Evetu genembo kotae kotae kombo eraerao kombo yagera eraera aindae, God nemo-kena ategi arira.

5Monidae erá dighighi eove! Nemokenarea irira aindae ivuga use, dubo jamaghaeirareva. Dubo eveva aeteva da susu moeviri. God nu eminge sisira:“Na ni jo doyae arena. Na ni jo fuge doyae

arena.”6 Ava sedo, namonde tumo fainghedo,eminge sise irarera:“Bajari nu nanda sonemba katori. Aindae

na jo oju ae arena.Evetu genemboimi namokena rea arera

aindae, na jo oju ae arena,”namonde aminge sise irarera.

7 Nenda babojegari giti God da Gekanemokena vironu sedo ghusera, ava kotovodae resena. Ne nange God tumonduse,enda eminda deinghedo ghusera, a nangeGod tumonduse iriara edo sirivo usera avakotise, kau nene usera aminga ava aovo daeresena.

8 Iesu Keriso nu jo dombu eni ae arira.Nu irei, irira, a kau daba aminga ava, nuevovodae irarira.

9 Erama ijuga seka a ijuga sembae avanininguse, emboro eveva kosasagheove!Ijuga sembae resena amo, eviri. Bayaukanagara use, reeta arera. Amingareraamo, namonde fakina jo bae arera. Ko-tugo, evetu genembo amingeraera amo,ne emboro eveva ava kosasaghuse, amindasonemba eni jo bae eraera. Eveva mo:namondeda asisi God da sonemba budoaimi, fakina arera.

10 Namonde mave Keriso tumonduseirera ainda olta (altar) mo, Iesu da ko-rosiri.* Avori, namondeda Joba amindairira ava, jo fristi+, Jusi embo da Agho Darivanembo kaifa eraera, aimi mindae arera.11 Ne eregoseva: Jusi embo da fristi+ dagiti jighari nu, sino fuka joba muturaera,ainda ororo ava budo, Vasa Kakara Bekáaminda teredo, aimi jifegeraira. Avatasino fuka joba muturaera ainda tamo mo,bu jumbu ya vasa isaghada fiti dungeoroaviraira. 12 Iesu barago kau daba amingaava use, reighi Jerusalem ghedo bu jum-budo era, vasa isaghada fiti detero am-bududurusira. Evetu genembo da ari ekokonunda ororoimi seghe fugari dae sedo, nuamingusira. 13-14 Ava sedo, namonde Jusiembo da reighi ava dodo, ya numokena bu-vore! Eregoseva: enda eminda namondedareighi beká eni tefori. Eminda, namondejo evovodae irae arera. Reighi eni ambodasirorarira, aindae kaifa use irera. Ava sedo,namonde Jusi embo da Agho Dari† dodo,Iesu de dabade ajagha fetirise, meka gar-era. 15 Iesu rea usira ava kotise, namondeGod kena sakai sise irore! Sakai sari mo,namondeda joba God kenari. Namondemave nundae javono gateraera aimi, bekafainghedo, nundae sakai sise irore! 16Vekaeveva use, nenda guguaimi minonde mi-nonde sonembuse irareva! Ainda beká mo:ne aminguse, joba numokena mutari dakaugo ava ururovo, God gido ivuga arira.

17 Nenda babojegari da geka ningido,ne rea sarera, ava areva. Sifo amboda,God nenda babojegarikena, nenda sara-mana eraera aindae ategi arira. Ava kotise,nenda babojegari evovodae sifo tumba eviainono, nenda asisi kaifa eraera. Ava sedo,nenda babojegari da geka ningareva amo,ne ivuga use saramana arera. O nendababojegari da geka jo ningae areva amo,ne dubo memaghae saramana ururoro, nenesuka irise, sonemba eni jo tambae areva.

18 Avori, namanendae sise banun-guse irivu! Namane itatamerera amo,namanenda dubo joká mo dambu avaerekotera. Ainda susu mo: namaneari eveva avanembo ari dae uju eraera.

* 13:10: Greek geka aimi, “olta eni” avanembo gefusira. O geka se disuguse, namane, “olta mo Iesu da korosiri,” avagefuseri. Kau daba aminga ava, Greek geka aimi, “doboda tumonde baingheraera,” avanembo gefusira. O namane gekase disuguse, “Jusi embo da Agho Dari vanembo kaifa eraera,” ava gefuseri. † 13:13-14: Greek geka aimi umbu etotonaká geka “reighi” gefusira. Avata geka se disuguse namane ikáda, “Jusi embo da reighi” gembudo, duruda, “Jusi embo daAgho Dari” ava gefuseri.

Page 382: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Hebrew Embokena 13:19 379 Hebrew Embokena 13:25Avata namane dambu iroro dae sedo,namanendae banunguse irivu! 19 Kotugo,nanda benunu teria mo eviri. Ne nandaesise banungaovo, God na dirigari totoijovereghe ya nemokena buvaeteni!

13:20-21 God Iesu Da Ambari Da FakinaimiSonembururari, Namonde Veka Eveva Use Irar-era.

20 God nu dubo jama mutari katori.Nune setiri, namondeda Bajari Iesu am-barida ghe jebugedo erorusira. Iesu nundaororoimi, emboro+ God kena ya buvariava afigetiri, evovodae irira. Iesu nu na-mondedae ambududurusira aindae sedo,nu evetu genembo da kaifa ari kato teriaedo irira. 21 God dubo jama mutari katosetena aimi, nunda uju ava aovo dae sise,ne nune sonembare! Aminguse, inonondafutururari eveva irove! Nu Iesu Kerisoda fakinaimi, namondeda dubo joká sim-bugururari, nunda uju avanembo use irore!Amingururoro, nu ivuga are! Keriso nundaduro evovodae irare! Ai, bekári!+

13:22-25 Emo Ategiri.22 Nanda nano namendi, na geka tufako

gembena evia durumugedo tege gosusekasama aovo dae resena. Ainda beká mo,emo jo reta ghousa iraeri. 23 Kasama aovodae eminge resena. Namondeda namendiTimothy diburada ireira ava, dotero firabuvurutusira. Nu totoi namokena furariraamo, nu nangae dabade nemokena yarera.Yari budo givu!

24 Nenda babojegari ategi erena. Sevuningore! A God da natofo isambu ategierena. Sevu ningore! Kotugo, namondedanano namendi Frovensi Italy ghe fuseraaimi, ne ategi erera. Yari budo givu!

25God da sonemba, ne isambukena irare!Avori, nanda geka tano eviri.

Page 383: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 1:1 380 James 1:18

James Nunda Reta NundaNatofo Jusi EmbokenaGefusira, Amo Eviri.

James retaé gefusira amo, namondedaBajari Iesu da namendiri tano. Nu, avose,ghaeko 45-50 A.D. joká aminda gefusira. Nuekaresia+ da irari, a Iesu tumondari+ embonange dabade saramana aetera a iraetera,aindae dengoro indudusira.

Namane geka einda mendo mendo, joeminda gembaeri. Avata, James da gekategutuse, nunda gekada mendo faiya in-gagoimi gefusera ava gosudo vose yaresa.

1 Arie, nanda nano namendi! Na Jamesri. Na God a Bajari Iesu Keriso ghaedasaramana kato eniri. Nanda nano namendiJusi embo, ne ategi beká ava erena. Na-monde nunda oro oro 12 ainda evetu gen-embo Frovensi Judia ghedo gate soesa edoaeva, reighi reighi aminda dighido irevaava, isambu ategi erena. Yari budo givu!

1:2-8 Dara A Mema Foa Gheraira Aindae,Namonde Ivuga Edo Ghaeteri.

2 Nanda nano namendi, dara a memafoa gheraira, aindae ivuga aovo dae resena.3Ainda beká mo: dara o mema aimi nendatumondari ava dere garira amo, ne daraa mema tafuse fakina edo durumugusefetareva. 4A kotugo, mema itatamuse, fak-ina edo irovo dae resena. Aminguse irarevaamo, ne evetu genembo beká da irari akotofu da ari ava use, dambu irise dubo jokáesimbuge gogoghombuse irareva.

5 Avata, ne mavejo mavejoi dubo kotariava bari dae sareva amo, God kena benunusaovo mutari bareva. Ainda beká mo: nuevetu genembo isambu sonembuse, kavev-era eraira. 6 Avata kotugo, rejo enidaebenunu sareva amo, ne erá manamana usebanungeove! Nu roera amo mutari bareva,ava tumonduse banungareva. Ainda bekámo eviri: evetu genembo mave manamanaarira amo, nu kau eva yauraimi bu siveya foa gheraira, ainda kaugori. 7-8 Evetugenembo avavaga amo, kotari etoto etotokotise irá gheraira. Nu gungubo kato dakaugo edo irira. Ava sedo, Bajari numokenarejo eni mutari bari ava, nu jo kotae aeti.

1:9-11 Gegenembo Guguade AMakasi EmboDa Gekari.

9 God da natofo makasi embo, ne ivugause iraeteri. Ainda beká mo: God ne jighirieredo, nunda sasingu edo irera. 10-11O Godda natofo susu iti fafode amo, nembaragoivuga use iraeteri. God ne fitiri vosedo,nunda sabua+ edo, nunda javodae mekagosuse irera aindae ivuga aeteri. Ai resiraamo: kau joka da vuji totoi gharasa edo,dore vose dadaberaira aminga ava, endaeminda duro rejo ava genembo susu itifafode aikena irira amo, totoi dadabedomanjeraira. Kau iji viti jaraghurureari, jokada vuji amo avi gharasa edo, dore vose dad-aberaira aminga ava, genembo guguadenunda saramana ururari, ainda jokáda Godsari ambarira.

1:12-18 Namonde Jo Mema a Bouvu Itata-muse, Gofedo Ari Eko Ae Arera.

12 Genembo mave mema a bouvu fu-fuse, jo gofae arira amo, nu ivuga arira.Ainda beká mo: nu mema a bouvu fufusejo gofae arira ava gido, Bajari numokenakotofu da yeye kau kekesa avavaga mutaribarira. Kekesaá mave barira amo, jebugaevovodae irari ava barira. God nu, evetugenembo mave nu dubo buraera aikena,kekesa ava mutari dae sedo, beka gago-jusira. 13 Genembo eni, mema a bouvusetena ava fufuse aindae, ari eko eni arikotarira amo, erá, “God na deretiri ari ekoeteni,” seure dae resena! Ainda beká mo:God nu jo ari eko kotari da kaugo iraeri. Anu jo evetu genembo, ari ekoko aoro daesedo, jo derae eraira. 14Geka bekámo eviri.Evetu genembo ari ekoko eraera amo, nefisi da ujuimi jumbeari ainda amboda am-boda ise, ari ekoko eraera. 15 Eregoseva:evetu genembo totofo nenda fisi da ujuiminemoá dereari ari ekoko eraera. A kotugo,ari ekoko baji mindafu arira amo, ambariava unumbe bu furarira.

16 Ava sedo, nanda dubo bari nano na-mendi, erá totofo dereove dae sise resena!17 Roera evevago a joba isambu, God nunemuteari utuda ghedo foa gheraira. Ko-tugo, usasa isambu utuda irira ava, nuneetiri sirorusira. Numo usasa da numamori.Numokena tumba eni tefori. Kotugo, nuevovodae jaraghuse irá gheraira amo, jotumbai nunda usasa gajari da kaugo iraeri.18 Nunda uju ava use, nunda geka beká

Page 384: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 1:19 381 James 2:7da fakinaimi, setiri namonde siroruseri.Namonde evetu genembo mo, roera a sinofuka utu a enda eminda irera, ainda gitijighari aoro dae sedo, usira.

1:19-27 Namonde Jo God Da Geka NingariVanembo Ae Arera, Namonde Ningido Amin-garera.

19 Nanda dubo bari nano namendi, gekaevia kotovo dae resena. Ivuga use dengoroafigedo, komana da geka ningovo dae siseresena. A mino roboghoi saovo dae resena.A kotugo, kau daba aminga ava, erá totoijanje ekoko eove dae resena. 20 Aindabeká mo: ne janje eko areva aimi, nedimbari God da uju jo ae areva. 21 Avasedo, nenda ari ekoko evovodae eraeva, anenda ari mendeniimi nenda tamo bebetaeraeva ava, seghe fugovo dae resena. Tumodarido, ne totofo God da ungoda fitido,nenda dubo joká afigedo, nunda geka ivu-gaghae bareva. Geka ava, God nenda dubojokáda govari bu kaifa areva amo, jebugaevovodae irari ava tuve bareva.

22 Erá God da Geka ningari vanemboeove! Nininguse, nu rea aovo dae resiraava kotise, aminguse irareva. 23Mave Godda Geka ningari vanembo use, ainda aito jofugae arira amo, nu kau emingori. Nu kaugenembo eni, ya tofo nunda dombu itituda(mirror) fuge gido, 24 jovereghe ise, nundadombu kau avega gira ava kotae eraira,ainda kaugori. 25 Eregoseva: God da AghoDari mo, numo bekári. Aminda, namondejebuga tambarera. Ava sedo, genembomave God da Agho Dari bu jighirarira amo,nu jo ningari vanembo use, Agho Dari jokotae ae arira. Nu Agho Dari ava kotise,kaifa use irá ghedo gharira. Kotugo, nuAgho Dari ava kotise, kaifa use irarira ain-dae, God nu esimbugarira.

26 Genembo eni mave eminge kotaetira,“Na God da uju ava use irena ágido, nunandae ‘eveva’ sarira.” Nu aminge kotise,nunda aviva jo kaifa ae, geka kotae ko-tae seraira amo, nu tofo mandi dederuseirá gheraira. Nu God da Geka mendenikaifa eraira ainda beká eni, jo sirorari baearira. 27 God kakara use tumonde bainghegogoghombari da emboro beká mo, eviri.Sasingu babate a roriri mema tafururoro

gido, namonde sonembarera; a kotugo, fisida uju a enda da irari ekoko ava imboe edodarigarera. God da kotari eviri: ari setenaamo, numo kakara use tumonde bainghegogoghombari da emboro bekári.

22:1-13 Namonde Evetu Genembo Isambu,

Inononda Kakara Use Iraeteri.1 Nanda nano namendi, ne namondeda

Bajari Iesu Keriso durode ava tumonduse,nunda natofo edo ireva. Ava sedo, ne joevetu genembo fuge gosuse, evetu gen-embo durode aikena veka eveva use, evetugenembo duro iraede aikena, veka sem-bae ae areva. Evetu genembo isasambugosuse, kau daba ava kotise, inonoda nekaifa esimbugareva! 2 Geka evia itakose disuguse, na ijugaboro eminge saridae erena. Ne banungari dae sedo to-torugururovo, genembo eni tamo asugarieveva asugedo, gogho edo* furarira. Akotugo ainda amboda, makasi embo eniboka sembae ujudo foa terarira. 3 Avori,kotofu aikena, “Fu, ghaito durono anum-base!” saetevu. Aminge sise, makasiembo aikena, “Yasi, endada anumbase,” o“Ghaito gegori, aminda fete!” saeteva amo,sembaeri. 4 Ne amingeraeva amo, evetugenembo da irari ava gosuse, jo inonondaae eraeva. Ne evetu genembo da irarigosuse, mendeni kakara eraeva, a mendenijo kakara ae eraeva. Amo, ne sembae kotiseamingeraeva.

5 Nanda nano namendi, na, ne duboburaena. Nanda geka evia ningaetevu!Ne kasama ereva: God sisira, “Mave nadubo barira amo, nu nanda mandi ari,undururono nunda tumondari teria ari,nanda vasada gugua irira ava barira,”aminge sisira. Kotugo nune seari, makasiembo mokogo nunda natofo edo irá gher-aera. 6 Avata nemo, makasi embo gukaimuteovo meka giraera. Ne redae makasiembokena veka sembae eraevu? Mavenemokena fakarago eoro mema itatamer-aevu? A kotugo, mave ne jumbu bu ya fite-oro koto eraevu? Ava kote givu! Amo, susuiti fafodeimi, amingeraera. 7 A Keriso dajavo kakara use nundae javono gateraeva

* 2:2: Geka “...gogho edo furarira...” namondeda gekai gefusera amo, Greek geka aimi, “...bumbuki auri gold imi ariri...”ava gefusira. Nenda sifoda, evetu genembo guguadeimi bumbuki auri gold imi ari ava asugedo ghuseri.

Page 385: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 2:8 382 James 2:24

avata, evetu genembo guguade daba aimiseoro eko eraira.

8 Bajari namondeda kiniri. Ava sedo,nunda agho dari evia, nene kaifa areva.“Ni tofo dubo buraesa, kau daba ava, ninda

komana dubo baresa,”aminge resira. 9 Avata ne evetu genemboda irari kotise, mendeni kakara eraeva, amendeni kotae eraeva. Ne amingeraevaamo, ne God da Agho Dari ava bejise, ariekoko eraeva. A kotugo, Agho Dari bejer-aeva aimi, nenda ari ekoko ijujuse, isaghaijugeraira. 10 Ai resira amo: mave AghoDari da geka mendeni kaifa use, dabakotainako bejarira amo, nu aminguse, inono,isambu bejari da kaugo arira. 11 Eregoseva:God eminge sisira, “Erá yagera eove!” Ko-tugo, God daba aimi sisira “Erá komanadeóso ambeure!” Avori, saone? Ni yagerajo ae aresa, avata ni genembo eni daso am-barira amo, ni Agho Dari dabako ava bejise,dara edo jebuga kosasagharesa. 12 Avori,Jusi embo da Agho Dari irira, ainda mendomendeni oroko seteno tegetevu. Kotugo,Keriso namonde ari ekoko aimi bundetiriiriara ava gido, Keriso agho dari eni iriraaimi namonde vujegusira. Agho dari amo,nu dubo bari da agho dariri. AmbodaGod nu agho dari aimi budo, namondeijujarira. Ava sedo, agho dari amo kotise,namonde geka eveva sise, a ari eveva useirarera. 13 Ainda beká mo: God namondeijujarira da sifo aminda, nu emingarira.Mave nunda kokomanadae jo joka ae usiraamo, God nundae barago jo joka ae arira.O mave enda eminda irise, joka use irariraamo, nu ijujari da sifo aminda jo oju aearira.

2:14-26 Tumondari Mo, Jo Geka VanemboIraeri.

14Nanda nano namendi, evetu genembomendeni eminge seraera, “Na tumondariembori. Na God da jebuga barena.” Anu aminge seraera avata, ne rea eraeraaimi, nenda tumondari jo ijugae eraira.Aminguse, ne ari eveva eni jo ae, ne sembaeeraera. Tumondari avavagai, sonembari nejebuga barera, ai? 15-16 E kote givu! Evetu ogenembo eni, embo boka o uvu bayau tefoirari gido, eminge saetesi, “God ni kaifaare! Yasi, embo bu avido, bayau mindijebugase!” aminge saetesa amo, ainda javo

jo sonemba iraeri. O embo a uvu bayaumu-taetesa aimi, ni sonemba beká ava aetesi.17 Tumondari mo, kau daba avori. Mavetefo tumonduse, nunda tumondari aindaerejo eni jo ae arira amo, nunda tumondariainda beká eni tefo beká tefori.

18 O genembo eni osogo use, emingesaetira, “Namonde evetu genembo da kikijo dombu dabako iraeri. Evetu genembomendeni, ne God tumonde gogoghomber-aera. Avata evetu genembo mendeni,ne natofo sonembuse irá gheraera.” Nuaminge saetira amo, na eminge saeteni, “Nitumonderaesa resesa amo, namane nindatumondari nange kasama areri? O namo,natofo sonembururono, nanda tumondarida beká ava isagha ari garesa.” 19 O nueminge saeti, “God Afa nusuka numoá Godava, na tumonderena. Ava sedo, na je-buga barena.” Nu aminge saetira amo,na eminge saeteni, “Amo nu gekari; avatakotugo, ni sukaru isambu ainde dabade tu-monderaesa.” Ainda tukamo: sukarumanene, God irira ava anakora kasama edo, tu-monduse irera. Tumonderaera aindae, neoju use ungo ata dadadagheraera. 20 Avasedo, genembo mave aminge kotise irariraamo, nu daghariri. Mave tefo tumondari-guse, nunda tumondari aindae ari evevaeni jo ae arira amo, nunda tumondari aindabeká eni, tefo beká tefori. 21 Kote givu!Oroko geka resena, einda ijugaboro enisaono ningareva. Namondeda abua Abra-ham nangetiri God nundae ‘eveva’ sisira,ava kote givu! Nu jo tefo anumbirise tu-mondururari, God nundae jo ‘eveva’ saeusira. Nu God da uju ava use, nunda mandibundedo oltada fiti dungari dae iri gido,God nundae ‘eveva’ sisira. 22 Eregoseva?Nunda tumondari a nunda ari aimi tofotofo sonembuse, inono usira. Nu rejo usiraai sonembiri, nunda tumondari isagha etirigido, God nundae ‘eveva’ sisira. 23 Godaminge siri, nunda geka eni gembero iriraava, beká usira. Amo eviri:“Abraham God tumondusira aindae, God

nundae ‘eveva’ sisira.”Avori, geka setena, ava kasama aetevu.Abraham jo tefo anumbirise God tumon-dururari, God nundae ‘eveva’ saeri. Abra-ham God tumonduse saramana iri gido,God nundae ‘eveva’ sisira. Kotugo amin-guse, God setiri, Abraham nunda komanausira. 24 Avori, na ijugeteno gevu: na-

Page 386: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 2:25 383 James 3:17monde jo tumondari avanembo ururoro,God namondedae ‘eveva’ sae arira. Na-monde eredo nunda uju ava ururoro gido,namondedae ‘eveva’ sarira.

25 O kotugo, evetu saghere kato javoRahab, kote givu! Nu kau daba aminga avause, jebuga rurusira. Rahab nu namondeJusi embo da indiro kakato sonembuse em-boro eni ijugetiri gitofu darigusera aindae,God nundae ‘eveva’ sisira.

26 Ava sedo, na geka setena ava kotise,kasama areva. Genembo eni nunda asisidarigari ambu fasirari gareva amo, tamoamo otighi vanembori, beká eni tefori. Kaudaba aminga ava, namonde tefo tumon-dariguse, namondeda tumondari aindaerejo eni jo ae arera amo, namondeda tu-mondari amo, beká eni tefo beká tefori.

33:1-12 Namondeda Aviva, Kaifa E

Gogoghombarera.1Nanda nano namendi, ne digari jo ijuga

kakato ari dae sae areva! Ainda beká mo:namane ijuga kakato ava, God sifo ambodaijuje gogoghombuse, ategi e gogoghom-barira.

2 Namonde isasambu ari ekoko eraera.Avata genembomave nunda avivaimi, gekasembae eni jo sae arira amo, nunda fisi dauju isambu ava, buregarikena inono arira.3-5 Ainda beká mo: namondeda aviva joteria iraeri. Avata aimi eari dara teriafuto siroreraira. Aviva amo inono, aurikitako hosi (horse) da békada asugeraera,ainda kaugori. Namonde auri asugedoaimi jumbarera amo, hosi (horse) aindaamboda ise, namondeda uju ava arira. Oghaka+ kote givu! Ghanda ghaembo dim-buraera amo, kitakori. Yaura da fakinamindafuri. Avata kotugo, namonde ghaka+ningiaminda yare dae sedo dimbarera amo,ghakaá+ aminda yarira. Avori, namondedaaviva mo, kau daba avori. Nu kitakori.Avata roera mendeni aviva da fakinaimieari foa isaghada buvuraira amo, mindafubekári; aindae nu tofo sakai seraira. Oavaraka kau daba avori! Avaraka ijoghakoavata, dungarera amo, enda teria isambuavi dadabarira. 6 Namondeda aviva mo,kau daba avori. Amo, nu inono enda dairari eko isambu, ainda kaugori. Aimi, na-mondeda dubo joká isambu bebeta eraira.Aminguse, namondeda irari isambubarago

bebeta eraira. Kotugo, aviva da fakinaiminamonde dara eraera amo, Satan kena ghefoa gheraira. 7 Namonde sino fuka dombueni dombu eni, rika, jingabu, a oka isambusandi undeoro tamo deraira. 8 Avata na-monde isambu, aviva kaifa arikena jo inonoiraeri. Aviva amo, nu eko a kaeghaeri.Jo kaifa ari da kaugo iraeri. 9 Umbumendeni mendeni, namonde avivaimi na-mondeda Bajari a Afakena aiyakoe ser-aera. O sifomendenimendeni, namondedaaviva daba aimi, namonde nano namen-didae jijivu seraera. God namondedanano namendi kau numoá avavaga, etirisiroruseri. Ava sedo, aminge eraera amo,eko bekári. 10 Namonde aviva daba aimi,God kena aiyakoe seraera, kotugo dabaaimi jijivu seraera. Amo eko bekári. Nandanano namendi, namonde jo amingae arera.11 Namonde ya uvu bogu aminda dimbar-era amo, namonde jo uvu beká dimbudo,kotugo sifo eni ya, vasa daba aminda karajejo dimbae arera. 12 Kau daba aminga ava,namonde jo ya ika kayuyu aminda ko-durere bae arera. A usu aminda, namondekayuyu jo bae arera. Kau daba aminga ava,namonde karajei bayau itarera amo, sukajo eveva mindae arera. Kau daba amingaava, namondeda beka kaifa use, geka evevavanembo sise irarera. Namondeda gekaeveva jo geka ekoimi bebeta ae aeteri.

3:13-18 Dubo Kotari God Nune MuturairaAimi, Dubo Jama A Jebuga Sirorari Barera.

13Nenda jokáda, genembomave nu dubokotari kato a kasama kato, ava kotariraamo, nu emingarira. Nu dubo kotise, tumodarido veka eveva use, ari eveva ururarigarera! 14 Avata ninda dubo jokáda, ko-mana da bino aindae bengoso use duboeko aresa, o nisuka nimo vanembo kotaresaamo, erá “Na genembo evevari,” seose!Erá “Na dubo kotari katori,” sise, gunguboseose! 15 Dubo kotari amo, jo utuda ghevose foa ghae eraira. Amo enda da kotariri.Kotari amo, Satan kena ghedo foa gheraira.16 Ainda beká mo: evetu genembo koko-mana da bino aindae bengoso eraera, anesuka nemo vanembo kotise irá gheraeraaminda, beisiga a ari ekoko dombu enidombu eni siroreraira.

17 O dubo kotari God nune muturairaamo, kau emingori. Nu eveva vanembori.Aimi dubo jama siroreari, evetu genembo

Page 387: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 3:18 384 James 4:16tofo tofo kakara eraera. Aimi, ne tofotofo joka edo sonembuse durumugedo irágheraera. Evetu genembo dubo kotari dabaaimi, natofo isambukena inononda use,aito bekáda bekáda fugeraera. 18 Evetugenembo resena emo, ne dubo jama ijugu-ruroro aimi, ari eveva a veka eveva avabatuno edo vitarira.

44:1-10 Namonde Totofo God da Ungoda Fi-

taeteri.1 Beisiga a dumo bauso, nenda jokáda

siroreraira amo, reda ghe foa gherai? Kotegivu! Saone? Fisi da uju, nenda tamondaaimi eari kosasagheraeva. 2 Roera eni ujuareva amo, ne ava bari dae sedo, koko-mana deovo amburaera. Ne roeramendenimendeni dighighi eraeva amo, ne ava baridae sedo, beisiga use tataya eraeva. Avataroera amo jo bae ireva. Ainda susu mo:ne God kena jo benunu sae eraeva. 3 Okotugo, benunu seraeva amo, ne jo baeeraeva. Ainda bekámo: ne sembae benunuseraeva. Amo, ne jo God da uju ava kotisebenunu sae eraeva. Nenda tamofisiimi rejouju eraira, ava kotise benunu seraeva. 4Nekotari etoto etoto evo nenda tumondaridadabetira. Ava sedo, God ne nange tu-mondari? Kasama aovo dae resena. Evetugenembo fisi da uju use irera ainde dabade,umo use deinghareva amo, ne God dagitofu use irareva. Mave aminguse irariraamo, nu God da gitofukena sembudo nendaeni edo irarira. 5 God da Geka emo jo susutefo saeri, susudae eminge resira:“God namondeda asisi namondeda dubo

jokáda fitiri irira amo, kotari ekokobeká

aimi bedo edo irira. Aimi dereari namondekokomanadae dubo ekoko eraera.”*

6 Avata God da sonemba teria muturairaaimi, namondeda dubo eko sari dadabarida kaugori. Nunda geka aindae sise,eminge resira:“Gogore kakato ava God nu buregeraira.

Avata evetu genembo tumo daridoirera aikena, sonemba muturaira.”

7 Ava sedo, ne tumo darido, totofo God daungoda fitido irovo dae sise resena. Amin-guse, Satan buregareva amo, ne darigedosumbarira. 8 Ne ya God kena utua areva

amo, numbarago foa nemokena utua arira.Setena, daba ava sari dae erena. Ne kotarietoto etoto eraeva. Dubo jovereghedo,nenda ungo, ari ekokoimi bebeta edo iriraava seghuse, nenda dubo joká barago seghesimbugevu! 9 Ne ari ekoko edo ghusevaaindae, sorara janjagughae aovo dae re-sena. Nenda gegha a umo gamododo, dubomema aovo dae resena. 10Aminguse, Bajarida dombuda tumo darareva amo, Bajarinune jighari ne erareva.

4:11-12 Namonde Kokomana Jo Ijujae Ae-teri.

11 Nanda nano namendi, erama nendanano namendidae aji seove! God da AghoDari erá amingeove dae sise resira. Avasedo, mave Agho Dari da geka evia kotaeedo, nunda namendi da ari ava ijujarira, oaindae aji sarira amo, nuAghoDari ighaghause amingarira. Nu amingarira ainda bekámo: nu erekotira, nunda kotari amo teriari.O God da Agho Dari rea resira amo kitakori,nu ava erekotira. Avata amo kotari sem-baeri. 12 God nusuka Agho Dari futusira. Anusuka nune, sifo amboda evetu genemboda irari ava ijujarira. Sari jebugari a sarisirivo ari da fakina mo, God nusuka bujighirira. Ava sedo, ni redae ninda komanada irari ijujaresi?

4:13-17 Namonde God Da Ungoda Irera.13 Ne eminge seovo ningiraena, “Fuvu,

namonde sifode ere ya reighi enindaghaeko dabako irise, oriro use monidigarigo baore!” 14 Avata amo sembaeseraeva. Sifode rea sirorarira ava, nebunariri. Ne jebuga ghousa kau mavegoirareva, ava kote givu! Ne kau rofomada kaugori. Amo sifoghae gareva. Ijiviti gayarira amo, dadabarira. Kau dabaaminga ava, ne sifo tufako irovo, Godsari sirivo areva. 15 Ava sedo, ne emingesaetevu, “God uju arira amo, namondeirise, saramana rejo rejo arera.” Nendagogore ava dotutuse, aminge saeteva amo,avori. 16Avata ne oroko gogore use, ne reaamboda ari erekoteva aindae, totofo sakaisise ireva. Amo ari sembaeri.

* 4:5: James da geka eminda gefusira jo isagha beká iraeri. Evetu genembo mendeni koteraera, namane rea ikádagefusera amo, geka einda tukari. A evetu genembo mendeni koteraera, geka einda tuka mo eviri: “God da Asisinamondeda dubo jokáda fifitusira aimi, namonde nunda tofodae bari uju beká ava eraira.”

Page 388: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 4:17 385 James 5:2017 Kotugo ne ningiaminda ari eveva da

goroto ava gido, kakage doyareva ábarago,ari ekori.

55:1-6 Namondeda Tumondari Jo Monikena

Fitae Aeteri.1 Evetu genembomendeni iti susu fafode

edo ireva, nemokena resena. Ne, daraa mema nemokena foa buvari dae eriraaindae, sorara janjagughae aovo dae re-sena. 2 Nenda gugua bakomba e dad-abusira. Nenda embo jirikoimi mindi dad-abusira. 3 Nenda moni karakarajeka edoirira. Avata nenda moni digari bu dabadeetevo irise, karakarajeka use irira aimi, Godsari, kau avarakai kikisa aviraira amingaava, ninda tamo mindi dadabarira. Ne sifoamboda furarira ava kotise, nenda monibu dabade fifituse, mino sembae ainghaedabade fitevo irira. 4 Ai resira amo: nendasaramana kakato vare da bayau bambu-raera ava, dederuse nenda mino ava jomutae eraeva. Ava sedo, bayau bambarikakato ainda sorara ava, Bajari God FakinaKato aimi ningido, nenda derari ovia imboeeraira. 5Ne enda eminda eveva avanembotafuse, uvu bayau inononda rise, tamoghaeireva. Avata kau fuka uvu bayau evevarise, tamoghae iriari sandi deoro ambu-raira aminga ava, God ne gido, kau fukamane avavaga dari sirivo areva. 6 Evetugenembo eveva ava, nene koto use daoroamboro dae sedo, aito etevo detero sirivouseri. Evetu genembo setena amo, nenemokena rejo eni jo aeri. A ne jo buregaeuseri. Avata nene nendae amingusevu.

5:7-20 Namonde Durumuguse, God Tumon-duse Iraeteri.

7 Avori, nanda nano namendi, na-monde durumuguse kaifa ururoro, Ba-jari jovereghe furarira. Genembo varegoveraira, ava kote givu! Nu varegovedo, durumugedo kaifa urureari, borijadirureari vitiraira. Viviturureari, ghaekoda sifo foa buvuraira. 8 Namonde kaudaba aminga ava use, durumugedo gigituseirarera. Ainda beká mo: Bajari jovereghefurari da sifo ojira utua erira.

9 Nanda nano namendi, kote givu! GodIjujari Kato foa buvari dae erira. Ava sedo,God nemo ijujeure dae sise, erama tofo tofobeisiga use kokomana giseove!

10-11 Nanda nano namendi, ferovetaanakora endada deinghuse, Bajari dajavoda nunda geka osa sedo ghusera, avanamonde kotaeteri. Ne mema a bouvuitatamusera ainda jokáda, ne durumugekaifa edo ghuseri. Ne amingedo ghuseraaindae, namonde God ne esimbugegogoghombariá seraera. Ava sedo, na-monde kau daba aminga ava, durumugedokaifa use irore! Job da kiki ava kotaeteri.Job numbarago mema a bouvu itatamuse,durumugedo kaifa iri, amboda Bajari nusonembusira. Ainda beká mo: Bajari nusonemba kato a joka ari katori.

12 Kotugo, geka teria eni mo, eviri.Nanda nano namendi, beka gagojuse,erama utu da javono o enda da javono orejo eninda javono gateove! Ni roera eni arikotaresa amo, ni taká ‘ai’ sedo, amingaresa.O ni jo amingari da kaugo irae ava kotaresaamo, ni taká ‘tefo’ sedo, jo amingae aresa.Ni amingaresa amo, God ari ekoko ijujusemema rea mutarira amo darigaresa.

13 Nenda nano namendi eni dubo memaaetira, o bouvu eni fumbaetira amo, nubanungaeti. O nenda eni ivuga use irae-tira amo, nu God dae sakai sise, yaru di-vaeti. 14 Nenda eni kae tambaetira amo,nu emingaeti. Nu aghi ari, ekaresia+ dakokotofu foama, Bajari da javoda nundatamo ava usuimi davedo, banungaeteri.15 Tumonde gogoghombuse amingareraamo, kae embo amo nu jebugarira. Kotugo,Bajari nu, kae embo ainda ari ekoko reausira ava kote dodo, sari nu jebugarira.16 Ava sedo, nenda ari ekoko tofo tofo vu-jegedo, ne nange jebugaeteva ava kotise,aindae tofo tofo banungareva. Ne erego-seva, genembo evevaimi banungarira amo,nunda banungari dika arira. 17 God daferoveta Elijah kote givu! Nu taká genembonamondeda kaugori. Nu nunda fakinaavavaga edo, erá borija direure dae sedo,banungetiri borija jo dirae irise, ghaeko3, tambuno 6 á dadabusira. 18 Ainda am-boda, nu sekago banungetiri, foroga daridoborija disira. Diriri, bayau sekago batunoedo vitido beká usira.

19 Nanda nano namendi, geka eni saridae erena. Nenda eni geka beká ighaghaedo, fisi da uju ava ururari, genembo eni-imi nu sonembedo dengoro indari dubojoveregharira amo, evevari. 20 Ne evia

Page 389: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

James 5:20 386 James 5:20tumondaetevu. Genembo mave ari ekokoembo ava, unumbe bu jovereghe usasak-ena furarira amo, nu genemboá sonembegogoghombarira. Ainda beká mo: nuamingari aindae sedo, God nu genemboainda ari ekoko digari ava kote dodo, sarinu jebuga evovodae irari, ava tuve barira.

Na ne ategi beká ava erena. Yari budogivu!Avori, nanda geka tano eviri.Na James.

Page 390: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 1:1 387 1 Peter 1:8

Peter Nunda Reta Gitida,Kuristini EmbokenaGefusira, Amo Eviri.

Iesu da ambo jimbi eni javo Peter, nureta evia, avose, ghaeko 65 A.D. aindajokáda gefusira. Nu reta jokáda, “Na reighiBabylon irise, reta emo eregefena,” sisira.Avata namonde erebunera, nu geka bekásisira, o nu reighi Rome kotise, kasia reighiBabylon kena fifituse sisira, ava namondebunariri. Keriso da gitofu fakarago use,Keriso da natofokena bouvu muteoro, nemema itatamedo ghusera ava kotise, Peternunda geka evia gefusira. Nunemo sonem-buse, erá bunendo dara jokáda teredo,Keriso ighagha eore dae sise gefusira.

Peter Nunda Geka Gitida Kuristini Embo-kena Gefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-2 Peter natofo ategi usira.1:3–2:10 God namonde sonemberaira, a

amboda nunda jebuga mutari baoro daeresira. Ava sedo, namonde fakina edofetarera.

2:11–5:9 Namonde God da natofo edo,Iesu da furari Sifo kaifa use, ari rea aetera,aindae Peter sisira.

5:10-14 Peter ne esimbugedo, tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Na Iesu

Keriso da aghi kato Peter, nane God danatofo, dara nemokena sirorusira aindae,ne gatedo soesa edo aeva, Frovensi Pontus,Galesia, Kapadosia, Asia, a Bitinia amindadighido ireva ava, ategi beká erena. Yaribudo givu!

2 God Afa nunda uju ava use, ne gate-gusira. Etiri, God da Asisi Kakara aimisetiri, ne God da natofo kakarago edo ireva.Amingusira da beká mo: ne Iesu Keriso dageka ava niningururovo, nunda ororoiminenda ari ekoko seghe fugutururari irovodae sedo, amingusira.

Sonemba a dubo jama, ya nenda dubojokáda vose bedo edo fumbu fetare!

1:3-12 God Da Sonemba Teria Aindae, Na-monde Sakai Saore!

3Namondeda Bajari Iesu Keriso da God aAfadae aiyakoe sise irore! Ainda susu mo:

nu namondedae joka edo, namondekenajebuga seka futusira. Amo, nu setiri IesuKeriso ambarida ghe jebugedo erorusiraainda fakinaimi, namondekena jebuga sekaava futusira. Aindae namonde numokenaaiyakoe sise irore! Ainda beká mo: na-monde numo tumonduse, jo tefo tefo gigi-tae eraera. Namonde susudae gigiteraera.*4Amo, God nunda koana nunda natofokenamutari sisira, aindae gigituse irera. Nundakoana resena emo, utuda irira. Koanautuda irira amo, jo bakomba use jaghe vosedadabae arira, a sifo reda jo manjae arira.5 Ainda koana ava nene amboda baovo daesedo, God utuda bu jighirise, tavo use irira.A kotugo nembarago, God nunda fakinaimitavo iri ireva. Amo, ne tumondururovo, nu,ne tavo ururari, nunda sonemba mindafuanakora simbugusira ava, sifo gombudaisagha ari bareva.

6 Ava kotise, ne ivuga use iraetevu.Ne ivuga use iraeteva avata, oroko mo,ne dara a bouvu mendeni itatameraevaaindae, dubo mema use ireva. 7 Daraa bouvu foa gheraira resena, ainda tukamo eviri. Nenda tumondari fakinari,ai, gofariri, ava dere gosuse ijugari daesedo, foa gheraira. Auri ‘gold’ ava kotegivu! Amo, sifo gombuda, enda eing-hae dabade munje dadabarira. Avata nuroera evevagori. Nu eveva are dae sedo,avarakada ingeoro nunda jeka vose dad-aberaira. ‘Gold’ nu roera evevagori, avata‘gold’ mo, jo nenda tumondari amingoiraeri. Nenda tumondari resena emo, joenda einghae dabade dadabae arira. Avatanamonde ‘gold’ avarakada ingeoro nundajeka vosari gari dae eraera aminga ava, Godnamondeda tumondari ava dere giraira.Amo, namonde dara a bouvu itatameraeraaimi, nu namondeda tumondari dere gi-raira. Namondeda tumondari nange fak-ina ari tumonde gogoghombaetera aindae,namonde dere giraira. Avori, aminge deregosururari, Iesu Keriso amboda foa isaghaururari nenda duro isagha ari, God nendaesakai sise ne jighari erareva. 8 Iesu Kerisoresena emo, ne jo nenda ditiimi gaeri.Avata ne nu dubo buraeva. Nunda tamone jo gae eraeva. Avata ne nu tumonduse

* 1:3: Peter nu “gigitari jebuga irari” avanembo gefusira. Avata namonde jebuga seka amboda barera ava gigituseirera, isagha siseri. Kau daba ava, duruda eminge resira, “Namonde susudae gigiteraera.” Aminge resira da beká mo:namondeda jebuga seka aindae resira.

Page 391: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 1:9 388 1 Peter 1:24ireva. A kotugo oroko barago, nu jo gaeireva. Avata ne numoá tumonduse, ataifefetuse, ivuga jo sari irae ava use ireva.9 Ne aminguse ireva, ainda beká mo: Godnenda asisi da jebuga ava futiri ne rurudorefeva. A kotugo, ne jebuga ava bari daesedo, Iesu tumondusevu.

10-11 Asisi da jebuga resena, einda kaumavega ava kasama ari dae sedo, feroveta-mane ne tava use ategi e ningido ghuseri.God nange mutarira, a nanjigo mutarira,ava kasama ari dae kotise, ne tava edoghuseri. Ne tava ero, Asisi Kakara nendadubo jokáda siri itatamedo, ne asisi dajebuga God amboda mutarira ava, nangenemokena ya buvari baeteva aindae, osasedo ghuseri. A kotugo, Keriso nu nangenangedo foa mema tafuse ambudo, sek-ago jebuge eredo duro aetira ava, sirinininguse, nene osa sise gembudo ghuseri.12 Gekaá, jo totofo nenda evevadae saeava, God ijugetiri, feroveta amo ne kasamauseri. Amo, nene amboda jebuga tam-bovo dae sise, feroveta aminge gembudoghuseri. Amingetero dadabetiri ainda am-boda, God nunda Asisi Kakara dirigetirivose fira nunda fakina mutiri budo, BinoEveva ainda aghi kakato era nemokenabuvudo, osa setero ne niningusevu. Gekaresena emo, aneya nemo kasama ari daeuju beká ava eraera.

1:13-25 Namonde God Da Natofo Eveva AKakarago Ava Edo Irise, Ari Eveva Use Irore

13 Ava sedo, ne kote simbuguse irivu!Iesu Keriso isagha ururari gido, God nundaesimbugari rea mutari baeteva, avanembogigituse irivu! 14God da sari avanembo useirovo dae sise resena. Ne giti tumba jokádairise, bunise fisi da uju ainda amboda am-boda edo ghusevu. Ari daba ava erá sekagoeove! 15Ainda irariá dodo, ne ari kakaragoavanembo use irivu! God ne aghi usiraamo, nu kau nange nange eraira amingaava use, ari kakarago avanembo use irovodae sise resena. 16 Nunda Geka barago arikakarago ava aovo dae eminge resira:“Na ari kakarago avanembo use irá gher-

aena. Ava sedo, ne barago kau dabaaminga ava use irovo dae resena,”

aminge resira. 17 Ne God kena banungaridae use, “Afa” seraeva. Avata nu evetugenembo isambu da ari inononda gosuse

ijujeraira. Ava sedo, ne jo ambae, endaeminda irise, God Afa kakara a igheghi useirareva! 18 Ainda beká mo: ne nembua-mane da ari a irari sembae ava darigaovodae sise, God nu mino teria futusira, avane kasama ereva. Mino amo, jo namondeauri eni ‘gold’ o ‘silver’ aimi moni eraera,ainda kaugo iraeri. Auri resena emo, yajeka edo munje dadabarira. 19 O ne ari ekoda fakina ava darigaovo dae sedo, Godminofutusira amo, teria bekári. Jo moniimiombari da kaugo iraeri. Mino amo, Kerisoda ororo aindae resena. Evetu genembogiti sifi da mandi (lamb) eveva a garigobeká, kotugo gambisi da buvá iraede avagategedo, de ojedo God kena dungeoroaveari gido, nenda ari ekoko kote dodoghusira. Kau daba aminga ava, God na-mondeda ari ekoko kote doyari dae sedo,nunda Mandi mutiri fira buviri, evetu gen-emboi nu detero ambududurusira. 20 Godnu enda jo ari sirorae iriri, giti mo, Kerisoágategusira. Avata Keriso nu sife nembo,nendae sedo fira isagha usira. Etiri gido,nunda Bino sero nininguse kasama usevu.21 Kasama edo, ne Keriso tumondusevu.God Afa Keriso setiri ambarida ghe jebugeerorusira, kotugo setiri Keriso nunda duroana sekago rurusira, numoábarago tumon-duse ireva. Kotugo nu reamutari dae sisiraábarago numokena bari dae gigituse ireva.

22 Ne geka beká ava tumonduse a bukaifa use, totofo nenda dubo joká ava es-imbuguse a dubo isambuimi futuse, nendanano namendi dubo rurusevu. Ava sedo,nenda dubo isambuimi futuse, minondeminonde dubo ruruse irivu! 23 Ainda bekámo: God veka govetiri, jebuga evovodaeirari ava nenda dubo jokáda sirorusira.Veka amo, jo veka enda eminda bu goveoroirise beteraira, amingo iraeri. Veka resenaemo, God evovodae irira, ainda Gekari.Amo, nenda dubo jokáda govetiri ai jebugasiroretiri, nunda sasingu edo ireva. 24 Godda Geka aindae sise, eminge resira:“Evetu genembo isambu, ne kau eke da

kaugori.A evetu genembo da duro amo, kau vare

joka da kaugori.Kau eke gharasa edo aviraira, o vare joka

gharasa edo dore vose dadaberairaaminga ava, namonde evetu genembo am-

beoro tamo bete dadaberaira.

Page 392: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 1:25 389 1 Peter 2:1425Avata God daGekamo, evovodae irarira.”Avori, God da Bino Eveva nemokena vironusisera avakori.

22:1-10 Mave Iesu Da Amboda Yarira Amo,

Nu Jebuga Tambarira. OMave Iesu Imboe AriraAmo, Nu Ambarira.

1 Ari ekoko giti edo ghuseva ava, imboeedodoyovodae resena. Erá gungubo seove!Erá kokomana gesire use, ari ekoko eove!Erá kokomana da binó aindae dubo ekokouse, unongu a aji seove! 2 Sasingu sekafumbari ava kote givu! Ne ami mindariavanembo kotise irá gheraera. Kau sasin-gako amidae sorara eraera aminga ava,ne asisi da bayau evevago aindae uju useirareva. Aminguse, ne bayau ava rise ditibasari, jebuga seka tambari dae sise, egosuse irareva! 3Amingaovo dae resena dabeká mo: Bajari da eveva kau mavego amo,ne anakora mino budo itatamusevu.

4 Bajarikena furovo dae resena. Ba-jari resena emo, nu kau ghamana ava tu-tumbidae simbugeraera, ainda kaugori. Nujebuga bekári. Evetu genembo nu imboeuseri. Avata nunda eveva kau mavego avagido, God nu gategusira. Ágido, Bajarikenafurovo dae resena. 5 Ne kau sagho amin-gori. Furovo budo, nunda tutumbi (Kerisosetena), ainda etoda fitido, aminda nundakambo+ kakara itari fetarira. Amboda,ne God da kambo+ kakara ainda jokádafetedo, fristi+ da saramana avavaga use,Iesu Keriso da javoda, joba evevamutareva.Asisi Kakara imi joba eveva, nene mutovodae sarira ava, futururovo bu gido, God nuivuga use irarira. 6 God da Geka aindaeeminge resira:“Na ghamana eveva a garigo ava, nanda

tutumbi are dae sedo gateguseni.Gategedo, kambo+ da susu ava are dae

sedo, oroko doriri Saion+ amindadararena.

Evetu genembo mave nu tumondareraamo, ne jo aindae dubo mema aearera.”

7 Avori, ne Iesu tumonduse ireva. Numo,nenda tutumbi a susuri. Aindae sedo, neIesu uju beká ava eraeva. O evetu genembomave jo tumondae irera amo, ne Iesu kenaeveva eni jo tambae arera. God da Gekaaindae eminge resira:

“Ghamana eni, kambo itari kakatoi im-boe edo fugutusera ava, Bajari nunebudo,

tutumbidae sedo fiti simbugedo, amindatuturo edo nunda kambo+ itari daeerira.”

8 A ainda geka eni mo, eviri:“Ghamana resena aimi, emboroda irari

evetu genembo mendeni ya foaghururoro, nenda atada dimbaridurari dae arera.

A evetu genembomendeni aimi, atada daridu fafasarera.”

Ne nunda geka imboe edo ghusera aindae,ne atada dimbiri du fafasuseri. God neamingaoro dae uju usira.

9 Avata kotugo, God ne gategetiri nundanatofo edo ireva. Ne kau Kini (King)da fristi+ avavaga ava use, nunda natofokakarago ava edo ireva. Nunda saramana,nunda ari, a nunda tano evevago aindaeosa saovo dae sedo, God ne gategetirinunda natofo edo ireva. Ne giti tumbajokáda iriava ava, aghi etiri ne tumbada ghebuvudo, nunda usasa numo beká amindaireva. 10 Giti mo, ne jo nunda natofo aeiriavu. O oroko emo, ne nunda natofoedo ireva. Giti mo, ne God da joka arijo itatamae edo ghusevu. O oroko ava neitatamereva.

2:11-17Namonde Endada Irise, Emingarera.11 Nanda nano namendi, enda emo jo

namondeda reighi beká iraeri. Emo gitofuda reighiri. Ne enda eminda, esa emboda kaugo edo deinghuse ireva. Ava sedo,emingaovo dae resena. Erama fisi da ujuainda amboda amboda use iriove! Aindabeká mo: fisi da uju aimi, asisi da jebugaainghae tataya use irira. 12 Ne ari evevaavanembo use, evetu genembo God jo tu-mondae irera ainde irareva! Ne amingu-rurovo, evetu genembo mendenii nendaeari ekoko embova sise aji sarera, avatane ari eveva ururovo gido kasama arera.Aminguse, God foa buvari da Sifo aminda,nundae sakai sarera.

13 Bajari da javodae sedo, gavana endaeminda irira, ainda saramana kakato isam-buda geka ava ningareva. Rome embo dakotofuko, nu iká bekádari. Nunda gekaava ningareva! 14 Frovensi da gavanabarago, God da gategariri. Ari ekoko embodara eraera ainda mino futuse, a kotugoevetu genembo ari eveva eraera aindae,

Page 393: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 2:15 390 1 Peter 3:8sakai saoro dae sedo, nune setiri fefetuseri.15Ainda beká mo: God nu uju erira amo, neveka eveva ururovo gido, evetu genembomendeni kotae kotae nendae aji seraeraamo, ne beka dodo iraeteri. Amo Godda ujuri. 16 Ne eregoseva: ne jo evetugenembo da sari ningari iraeri. Avata nejo aindae sedo, gogore use nenda uju avause, ari ekoko use jungae areva. Ne God datofo edo ireva. Ava sedo, nunda uju ava useirareva! 17 Evetu genembo isasambu kakause irareva! Nenda nano namendide, tofotofo dubo ruruse irivu! God Afa igheghiuse, Rome embo da kotofuko ava kaka useirareva!

2:18-25 Keriso Rea Edo Ghusira Ava Kotise,Namonde Kau Daba Aminga Ava Use Irore!

18 Sabua, nendae resena, ningivu! Neevetu genembo mendeniimi ombu beronenda saramana kakato edo ireva ava sedo,nenda babojegari kaka e gogoghombuse,nenda aghi areva! Ne jo, nenda babojegarinemokena durumuguse a roboghoi sise irágheraera, aindae nembo kaka ae areva.Nenda babojegari ekoko ábarago kaka use,nenda geka ningido aghi areva! 19 Ne,God da uju setena evia ari dae ururovo,nenda babojegari susu a dara tefo ne daoromema itatamareva amo, God ne aindaesedo esimbugarira. 20 O ne dara aovoaindae sedo, nenda babojegari ne daoromema itatamareva amo, God jo aindae sedone sonembae arira. Ne doruroro, memaitatamuse durumugedo irareva amo, Godnu aindae sedo ne esimbugarira. 21God ne,amingaovo dae sedo aghi usira. Ne erego-seva: Keriso kau daba aminga ava, nendaesedo durumuguse mema itatamusira. Akotugo, ne kau daba ava aovo dae sedo, nunenda ijugaboro evia futusira. 22 Nu arieko eni jo aeri. A gungubo eni jo sirurari,ave enii jo ningaeri. 23 Mave numokenajijivu sisera, nu aindae mino jo saeri. Evetugenembo numokena mema futusera amo,nu mino ari jo saeri. Numo, God bekádabekáda ijujeraira ava tumonduse, roeraisambununda ungodafiti dotutusira. 24Ariekoko da fakina namondekena dadabari,namonde ari eveva avanembo use irorodae sedo, Keriso namondeda ari ekoko dabouvu ava, nune tofo mandi fumbudo irakorosida ambududurusira. Nunda tamo daiso futusera aimi, ne jebuga tafusevu. 25Negiti iriava amo, kau sifi (sheep) emboro

kosasagheraera, ainda kaugo ava edo iri-avu. O oroko emo, nenda asisi da tavo arikato a kaifa katokena feva buvevo, ne budokaifa iri eveva ireva.

33:1-7 Evetu Genemboghae Da Irari, Aindae

Resira.1 Na gavana da geka ningovo dae seteni.

Kau daba aminga ava, evevetu nemokenasari dae erena, ningivu! Nivumane da gekaava ningareva. Amingareva amo, nendagegenembo mendeni mave God da Gekajo tumondae irera amo, nenda irari a arieveva ava gosuse, tumondarera. Nivumanedubo jovereghedo tumondaoro dae sedo,jo nene nivumane dengoro indarigo iraeri.2 Ainda beká mo: nivumane mo, nendairari eveva a kakarago ava ururovo gidoaindae, God da Geka tumondarera. 3 Nejo evetu genembo nemo gaoro dae sedo,beo gaedo, guri dighido, embo boka evevauju avido ghae areva. 4Avata nenda goghomo, nenda dubo joká simbugedo, roboghoai sise, durumugedo irareva avori! Goghoamo God da dombuda numo bekári, evovo-dae irarira. 5 Ne kasama ereva: evevetugiti beká God tumondedo ghusera amo,nenda gegenembo kakara use a nendageka nininguse aimi, gogho edo ghuseri.6 Abraham noaro Sarah ava kote givu! Nuamingedo ghusira. Nu nuvu da sari avanininguse, nundae ‘Bajari’ sedo ghusira.Avori, nanda ghaghasovu, ne ari eveva use,jo oju ae irareva amo, ne Sarah da sasinguda kaugo edo, nunda amboda amboda useirareva.

7 Gegenembo nemokena sari dae erena,ningivu! Ne kasama ereva: nearomane dafakina jo nenda fakinago iraeri. Ava sedo,nearomane da bouvu fufuse, ne sonem-buse irareva. A ne kasama ereva: Godnunda joba evevago ava mutari, nendaevevetude dabade bareva. Joba evevagoresena emo, jebuga evovodae irariri. Avasedo, nenda banungari da emboro Godkena nange afigedo iraetira aindae sise,nearomane kakara use irareva!

3:8-22 Namondekena Mema Rea Mutarera,Ainda Mino Jo Mutae Arera.

8 Nanda geka ojighira tano ari dae erira.Ne dubo dabako edo iraetevu! Nendakokomanadae joka edo, nenda bouvu avafufuse irivu! Nenda nano namendide

Page 394: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 3:9 391 1 Peter 4:3dabade, minonde minonde dubo ruruse,veka eveva use tofo tofo tumonduse irivu!9 Evetu genembo nemokena mema mutoroitatamareva amo, ne kote dotutuse esim-bugareva. O evetu genembo nendae jijivusarera ábarago, ne kote dotutuse esim-bugareva. Ainda beká mo: God ne aghiuse, nemokena esimbugari mutari baovodae sisira. 10 God da Geka aindae emingeresira:“Mave nunda jebuga jokáda, ivuga ari uju

arira, a irari eveva tambari uju ariraamo,

nunda aviva kaifa use, geka eko eni jo saearira.

A nunda beka kaifa use, jo evetu genembodederuse, gungubo jo sae arira.

11 Genembo amo, nu ari eko da emborodarigedo, ari eveva avanembo udoyarira.

Nu mainungari ava torughari dae sedo,ainda amboda amboda udo yarira.

12Ainda bekámo: Bajari nu ari eveva emboda irari ava gosuse, nenda benunuisambu jave ningiraira.

O Bajari nu ari eko embokena, dombufakara eraira,”

nunda Geka aminge resira.13 Avori, ne ari eveva ari dae sedo e

gosuse irareva amo, mave nemokena arieko eni jo ae arira tanojo. 14 Avata neari eveva use irovo, mave eredo nemo-kena dara eni arira amo, ne ivuga aetevu.Amingareva amo, God ne esimbugarira.Ava sedo, erá, evetu genembo nemokenaari ekoko arera aindae, oju eove! 15 Neemingaetevu! Keriso nenda Bajariri, avasedo, nusuka numoá budo, nenda dubojokáda fitido kakara use irareva! A ne Godtumonduse, rea nemokenamutari baeteva,ava gigiteraeva. Gigiteraeva aindae, evetugenembo ategi arera amo, ne sifo ghousaevia ainda mino sari dae, anakora sim-bugedo kaifa use iraetevu. 16 Avata, evetugenembo ava kakara use, nemino roboghoisareva. A kotugo, ari ekoko darigari daesise, nenda dubo joká simbuguse iraetevu!Amingaeteva da beká mo eviri: ne Kerisoda amboda amboda ise ari eveva ururovo,evetu genembo nendae aji sarera avata,nenda irari eveva ava gosuse, meka gar-era. 17 Ainda beká mo: God nunda ujuava use ungo sokinembari, ne ari evevaururovo, evetu genembo ne daoro memaitatamareva amo, avori. O ne ari ekoko

ururovo aindae, ne daoro mema itata-mareva amo, ekori. 18Ne eregoseva, Kerisonumbarago ari eveva use, namondedaesedo mema itatamuse ambududurusira.Nu namondeda ari ekokodae sedo umbudabako ambiri, inono beká ava usira. Nuevevari, a namonde ekokori. Avata nunamonde unumbedo God kena bu yaridae sedo, ambududurusira. Amingusiraamo, nunda tamoá ambududurusira avata,God da Asisiimi setiri, nunda asisi je-bugusira. 19 Jebugedo ira, asisi bunde-tero iriara aikena, buvudo vironu sisira.20 Asisi resena emo, evetu genembo Noahda sifoda endada iriara, ainda asisiri. Noahnu ghaka+ itutiri, natofo tomanako Godda Geka jo ningido tumondae irioro, Godnu durumuguse kaifa edo ghusira. Avatasifo buviri, evetu genembo 8 ava eraghakada+ vivitusera, ainembo jebuguseri.Uvu gaunghe vivitiri, ainda etoda feghusejejebuguseri. 21 Uvu amo nu, bafataitoedo jebugeraera da ijugaboro eniri. Na-monde bafataito eraera amo, jo tamo dadongono seghoro dadabari jebugae eraera.Namonde bafataito use, dombu God kenajovereghedo, nu namondeda ari ekoko kotedodo, dubo joká seghari dambu are daesedo, benunu seraera. Amingurureoro,Iesu Keriso ambarida ghe jebuge erorusiraainda fakina aimi, God seari namonde bafa-taito use jebugeraera. 22 Iesu Keriso re-sena emo, nu utuda vitíra, God da ungogimandukena anumbusira. Aminda iriari,aneya a sukaru isasambu nenda kokoto-fude dabade, nunda sari ava eraera.

44:1-6 Namonde Ari Manai Ava Dodo, Ari

Seka Avanembo Use Irore!1 Keriso nunda fisi da uju ava bureguse,

tamoimi mema itatamusira; ava sedo, nekau daba aminga ava kotise, fisi da uju avabureguse, fakina use iraetevu! Ai resiraamo: mave tamoi mema itatamuse irariraamo, numokena ari ekoko da fakina dad-abarira. 2 Ava sedo, oroko tuturo edo, Godda sari avanembo ningido, enda emindairise nenda fisi da uju ava do darigareva.3Evetu genembomave jo foa God da natofoae irera, ainda ari ava, nene giti teria futoedo ghuseva amo, dovu dadabare! Ariedo ghuseva resena amo, eviri. Ne nendafisi da uju ava use, kombo yagera ava edo

Page 395: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 4:4 392 1 Peter 4:19

ghusevu. Ne uvu fakara teria futo mindidojiro birurugheari, ari ekoko a daramendenimendeni ava edo ghusevu. A kotugo,ne kotae kotae ove kevari ava tumondebainghedo ghusevu. 4 Ne giti amingedoghuseva avata, oroko ne jo amingae er-aeva. Ava, evetu genembo God da natofojo ae irera setena aimi, gi dudukughedone dere jiraera. 5-6 Avata God nu jebugaembo a ambari embo ava ijujari dae sedo,simbugedo irira. Ava sedo, evetu genemboai ne dere jiraera; aindae sedo, God ne ategiedo mino mutarira. Keriso aindae sedoira, ambari embokena God da Bino Evevaava vironu sisira. Ne taká evetu genembobekári. A God, evetu genembo isambujebuga irioro ijujuse eminge seraira, “Neambarera.” Ava sedo, ne ambududuruseri.Avata nenda asisiimi jebugedo, kau Godjebuga irira aminga ava, jebugedo iroro daesedo, Keriso ira, nemokena God da BinoEveva ava vironu sisira.

4:7-11 God Nunda Joba A Fakina GhasisiraAimi Bu Saramana Use, Namonde Tofo TofoSonembuse Irore!

7 Utu a enda einda tano foa buvari daeerira. Ne inononda banungari dae sedo,diti fangedo, nenda fisi da uju ava bure-guse iraetevu! 8 Mokogo mo, ne minondeminonde dubo bu gogoghombuse iraetevu!Evetu genembo mave tofo tofo dubo ru-ruse irarera amo, ne totoi kokomana daari ekoko kote doyarera. Ava sedo, mi-nonde minonde dubo bu gogoghombuseirivu! 9Nenda nano namendi mendeni esafurarera amo, ivuga use, nati joká dedobu kaifa tavo areva. Jo dubo etoto use,tavo ae areva! 10 God nunda joba a fakinadombu eni dombu eni ghasetiri rurusevaaimi, ne isambu saramana e gogoghom-baovo dae sise resena! Aimi saramana use,tofo tofo sonembuse irareva! 11 Amo, neemingareva. Mave vironu sarira amo, nuGod da Geka avanembo sarira. Mave evetugenembo sonembarira amo, nu, God nundafakina ghaseraira ainembo budo, natofosonembuse irarira. Ne amingareva amo, neIesu Keriso da natofo edo irise, ari evevasetena ava ururovo gido, natofo tomanakoGod dae sakai sarera. Duro a fakina evovo-dae Iesu Keriso kena irare! Ai, bekári!+

4:12-19 God Amboda Namonde Ijujarira;Ava Sedo, Namonde Veka Eveva Vanembo UseIrore!

12 Nanda nano namendi, ne mema abouvu itatameraeva ava, namonde isambu,mave God da natofo edo irera, bouvu kaudaba ava itatameraera. Erá buneove daesise resena. 13 Kau Keriso mema itata-musira aminga ava, itatameraeva; aindaesedo, ne ivuga aetevu. Amingareva amo,nu jovereghe foa isagha ari, ne nunda duroava gido, ivuga areva. 14Ne Keriso da ambojimbi edo, nunda amboda amboda ya gher-aeva aindae, evetu genembo mendeni nedere jiraera. Ne aindae ivuga aetevu. Aindabeká mo: ne kasama ereva, ne Keriso daamboda amboda evo, God da Asisi durodeaimi, nemokena asugetiri ireva. 15 Nemema itatamareva amo, jo ari eindae sedomema itatamae areva. Ne jo genembo enidaovo ambae arira. Ne jo bagia ae areva.Ne jo ari eko ae areva. Ne jo totofo sakaisise, oro eninda geka vironu ava kosege saeareva. Ari resena emo, ekokori. 16 Avatane Keriso da natofo edo ireva, aindae sedomema itatamareva amo, erá aindae mekaeove! Ne Keriso da natofo edo ireva aindae,God Afakena aiyakoe sise irareva!

17God evetu genembo ijujari da sifo ojirabuvira. Ava sedo, nu giti tuturo edo, nundanatofo ijujarira. Nu tuturo edo namondeijujururari, namonde ainda bouvu ava fu-fuse mema itako itatamarera. Avata nu na-monde ijujari dadabari, jovereghedo, evetugenembo mendeni, nunda Bino Eveva jotumondae usera, ava ijujarira. Ijujururari,ne bouvumindafugo beká ava itatamarera.18God da Geka aindae eminge resira:“God da jebuga bari mo, jo raugako iraeri.

Evetu genembo ari eveva eraera, nejebuga jo totoi bae arera.

Ava sedo, evetu genembo God jo tumondaeuse ari ekoko eraera amo, ne nan-gareri?

Saono ningivu! Ne jebuga itako jo bae bekáarera!”

aminge resira.19 Ava sedo, God nunda ujuda ungo

sokinembari, evetu genembo mendeninemokena fakarago ururoro itatamarevaamo, ne emingareva. Ne ari eveva ava use,nenda asisi God da ungoda fitareva. Godresena aimi, etiri ne sirorusevu. Ava sedo,ne numoá tumondareva amo, nu nundabeka gajari ava kaifa use irá gheraira avasedo, ne jo doyari durae areva.

Page 396: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 Peter 5:1 393 1 Peter 5:145

5:1-11 Peter GegenemboAfaKoro, A SasinguSeka Bajari Aikena Geka Sisira.

1 Ekaresia+ da babojegari nemokena re-sena, ningivu! Namane namonde Iesu tu-mondari+ embo da babojegari edo irera.Kerisomema tafiri na gosuseni. Kotugo, nujovereghe nunda duroghae furarira amo,nambarago duro arena. 2 God nunda sifi(sheep) nenda ungoda fifitusira ava, kaifaaovo dae sise resena. Ne jo dumo use omoni bari dae kotise, kaifa ae areva! Nedubo joká futuse, natofo sonembari daeuju use ivugaghae kaifa areva. 3 Nundanatofo, nene kaifa aovo dae sedo, Godnenda ungoda fifitusira ava, ne jo kovionosise kaifa ae areva. Ne roboghoi sise,totofo ijugaboro fifituse, ne kaifa areva.4Aminguse irareva amo, ekaresia+ da kaifakakato da giti jighari beká, amo Kerisodae resena, nune jovereghe foama nendakoana durode, kekesa avavagamutari asug-areva. Koana resena, ainda usasa mo, jorejo eniimi fati sukainghari da kaugo iraeri.Evovodae amingedo irarira.

5 Sasingu seka bajari nemokena re-sena, ningivu! Ne kau daba amingaava use, roboghoi sise, afa koro da sariava nininguse irareva! Ne isambu totofoighagha use, nenda uju dodo, kokomana dauju ava use irivu! Amingareva da beká mo:God da Geka aindae resira:“Mave totofo sakai seraera amo, God bu-

regeraira.O evetu genembo totofo igheghi use, du-

rumugedo irá gheraera amo, nesonemberaira,”

aminge resira. 6 Ava sedo, totofo igheghiuse God da ungo joghada irovo dae resena!Amingareva amo, nu sifo reda gategeriraaminda, ne jighari erareva. 7 Nu, nemosonembari dae kotise irira. Ava sedo,nenda bouvu a mema isambu numokenadovu, nune fumbare!

8 Diti fangedo, kaifa e gogoghombaovodae resena! Ainda beká mo: kau raiyoni(lion) ighoi itatamuse, bayaudae dubo gan-garaghae deingheraira aminga ava, nendagitofu Satan goroto reda teredo, nemo baridae kato eraira. 9 God tumonduse, fetegogoghombuse Satan buregareva! Ai re-sira amo: ne rea itatameraeva amo, jo

dombu eni iraeri. Kau enda eminda nendanano namendi reighi mendeni mendenidairise, bouvu a mema itatameraera amingaava, nembarago bouvu a mema daba avaitatameraeva. 10 Avata sifo tufako memaitatamaovo dadabari, God ne sonembari,fakina edo fete gogoghombareva. Aindabeká mo: God nemo aghi eraira amo, nusonemba da susuri. Aindae sedo, ne jogofae areva. Nemo aghi eraira setena,ainda beká mo eviri: ne Keriso de dabadetatedo, nunda duro ava baovo dae sedo, neaghi eraira. Nunda duro amo, evovodaeirarira. 11 A kotugo, nunda fakina baragoevovodae irare! Ai, bekári!+

5:12-14 Peter Nu Reta Gajari Dae Use, AtegiRoroimi Tano Edo Dotutusira.

12 Namondeda namendi Silas dasonemba ava na tumonderaena. Silas re-sena eimi, sonembiri reta emoeregefenere.Yari budo givu!

Na geka tufako eregefena emo, gido ditifangedo, dubo kotove dae sedo eregefena.Na nemokena geka beká resena. Gem-bena emo, God namonde nange sonembaridae uju eraira ava, kasama aovo dae sedogembeni. Nunda sonemba ava budo, fetegogoghombareva.

13 Ekaresia+ da nano namendi reighiBabylon eminda irera aimi, ne ategi erera.Natofo resena emo, kau God ne gatege-tiri nunda natofo edo ireva aminga ava,nune gategetiri ne nunda natofo edo irera.Natofo aimi, ne ategi erera. Nanda mandiMark barago, ne ategi beká ava erira. Yaribudo givu!

14 Nenda dubo bari ava ijuguse, nendanano namendi tofo tofo muno* use ategi egogoghombevu! Ne Keriso da natofo edoireva ava sedo, dubo jama nemokena irare!Avori, nanda geka tano eviri.Na Peter.

* 5:14: Afige, Romans 16:16 ainda duruda tege garesa.

Page 397: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Peter 1:1 394 2 Peter 1:14

Peter Nunda Reta Amboda,Kuristini EmbokenaGefusira, Amo Eviri.

Kau Paul nunda ambari sifo kaifa use,nunda reta amboda Timothy kena gefusiraaminga ava, Peter nunda ambari sifo kaifause reta evia gefusira. (Tege vosise 1:14tege!) Nu avose, ghaeko 66 A.D. aindajokáda, geka evia gefusira.

Evetu genembo mendeni amboda ijugasembae bu furarera ava kotise, Peter geka aijuga sembae ava, erá tumondeore dae sisereta evia gefusira.

Peter Nunda Reta Amboda Ainda MendoMendo Mo Eviri.

1:1-2 Peter natofo ategi usira.1:3-21 Kuristini da irari emingori.2:1-22 Ijuga sembae a derari mendeni

amboda sirorarira, aindae Peter gefusira.3:1-16 Bajari nange jovereghe furarira

aindae, Peter dengoro indudusira.3:17-18 Peter ne esimbuguse, tano usira.1 Arie, nanda nano namendi! Na Iesu

Keriso da saramana kato a aghi kato SimonPeter, namori. Yari budo givu!

Namondeda God a namondeda SonembaKato Iesu Keriso ghae, veka eveva usesonembetero, ne tumonduse ireva. Kaunamane giti tuturo edo Iesu tumonduseiriara aminga ava, ne amboda tuturo edonu tumonde gogoghombuse ireva. God dadombuda nenda tumondari a namanendatumondari kau dabakori. Ne ategi beká avaerena. Yari budo givu!

2 God a namondeda Bajari Iesu kasamae gogoghombururovo, nengae nendasonemba a dubo jama nemokena mutoroya, nenda dubo jokáda vose bedo edofumbu fetare!

1:3-15 Peter Nenda Ghamo Derari Erare DaeSedo, Geka Mendeni Mendeni Sisira.

3God, nunda duro a irari eveva ava baorodae sedo, namonde aghi usira. Aghi etiri,namonde numokena era, God tofo nundafakina ava mutiri budo nu kasama edo,aimi irari kakara beká ava use irera. 4 Akotugo, nunda fakina futuse, nu joba teriaa evevago, anakora beka gagojuse mutaridae sisira, ava futusira. Joba futusira dabeká mo eviri. Evetu genembo endada

irise guguadae teria futo dighighi use aimi,nenda dubo joká bebeta eraera ava, dari-gaoro dae sedo, nunda joba a fakina na-mondekena mutiri ruruseri. A kotugo, nunamonde dabade tatedo, nunda kaugo avaaoro dae sedo, amingusira.

5 God ne aminge sonembusira avasedo, ne minonde minonde dubo ruruseemingareva! Ne God tumonduse ireva.A nu evevari. Avata ne oroko edo gido,ari eveva edo ghareva. Ainda amboda,ne ari eveva use, evovodae dubo kotiseirareva! 6 Ne tuturo edo dubo kotegogoghombareva ainda amboda, ne edogido, nenda fisi da uju ava bureguseirareva. Ne fisi da uju buregari kasamae gogoghombedo, evovodae aminguseirareva ainda amboda, ne edo gido, fakinaedo ata fete gogoghombuse irareva! Nedara, mema a derari foa gheraira aindaesise, sifo evia inono, tumonde bainghusefete gogoghombareva. 7 Aminguse, netuturo edo, nenda nano namendi duboruruse irareva. Nenda nano namendi dubobu gogoghombareva ainda amboda, ne edogido, evetu genembo isambu dubo ruruseirareva! 8 Na ari setena ava use irarevaamo, ne namondeda Bajari Iesu Kerisoava kasama e gogoghombuse, nunda ujuava ururovo, nenda saramana beká arira.9 Avata mave jo tuturo edo amingae ariraamo, nunda kotari tufako bekári. Godnunda ari ekoko seghe fugutusira ava,kotae edo irira.

10Ava sedo, nanda nano namendi, nundasasingu aovo dae sedo, God ne gategedoaghi usira. Ainda beká ava nange siroredoevovodae iraetira aindae, fakina beká avaareva. Aminguse irareva amo, ne jo go-fae areva. Ne Bajari tumonduse irareva.Amingareva amo, 11 God aindae sedo nesonembe gogoghombuse, namondeda Ba-jari a Sonemba Kato Iesu Keriso da vasadaterovo dae sedo, nenda emboro rerebari,ne ya aminda teredo evovodae irareva.

12 Geka setena amo, geka bekári. Ana kasama erena, ne ainda geka anakorakasama edo, tumonde gogoghomberaeva.Avata na sifo evia inono, geka daba ava ko-tovo dae sedo, sirureono ningiraeva. 13Najo ambae irise, geka ava kotovo dae siseirarena amo, evevari. 14 Na kasama erena,namondeda Bajari Iesu Keriso rea namo-kena isagha sisira ainda beká ava sirorari

Page 398: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Peter 1:15 395 2 Peter 2:9dae erira. Amo, nanda ambari sifo foabuvari dae erira. 15 Ava sedo, na edo gido,geka setena ava kotovo dae sise, emborosimbugarena. Simbugedo, na ambono gidoainda amboda, nenanda geka tufako erege-fena evia kotise irareva.

1:16-21 Iesu Da Duro Ava, Peter Nunda Diti-imi Gosusira; Ava Sedo, Namonde Nunda GekaTumondaeteri.

16 Namondeda Bajari Iesu Keriso, nangejovereghe fakinaghae furariá seraera amo,beká seraera. Geka amo, jo namanenda ko-tariimi saeri, o jo evetu genembo mendenida kotari ava siruroro ningido saeri. Neeminge kotaetevu: namane nunda duroava, ditiimi gosuseri. 17 God Afa nu Iesukakara use, numokena duro mutiri ruriri,namane aminda irise gosuseri. Namaneaminda irise niningero, God nunda usasateriago ainda jokáda, beka Iesu dae sirinamane niningusera amo, eviri:“Emo nanda dubo bari Mandiri. Na nundae

ivuga beká use, aiyakoe resena.”18 God nu utuda irise aminge siri, na-mane doriri kakara aminda irise, nundabeka firi, totofo namanenda dengoroiminininguseri.

19Namane ava gosusera aindae sedo, fer-ovetamane anakora nenda geka rea aindaesise sedo ghusera ava, namane tumondegogoghomberaera. Nembarago, feroveta-mane rea gembudo ghusera, ainda gekaava kotise iraetevu! Ainda beká mo: gekasedo ghusera amo, nu kau tumba jokádaarivo injibeoro usasa eraira, ainda kau-gori. Aimi usasa ururari, sifo atuturu-rari, sifo da saura foa nenda dubo jokádavosari dubo kotareva. Sifo da saura mo,na Iesu dae resena. 20 Kotugo, ferovetada geka tegari dae simbuguse, ne gekaevia kotareva! Namonde feroveta da gekaningiava tegarera amo, namonde jo nusukanusuka ainda tuka sise, jo kasama ari dakaugo iraeri. 21 Ainda tuka mo: ferovetarea sedo ghusera amo, jo totofo nendakotariimi saeri. Amo, Asisi Kakara ai ijugu-rureari, feroveta ne God da uju ava, osasedo ghuseri.

22:1-22 Feroveta Gungubo Kakato, Amboda

Foama Evetu Genembo Mendeni Ava Derarera.

1 Anakora beká, Satan da feroveta gun-gubo kakato, namanenda natofo Israelembo, ainda jokáda siroredo irise, nederedo ghuseri. Kau daba aminga ava,ijuga kakato sembae nenda jokáda sirorarigareva. Ne gungubo teria a ijuga sembaebeká ava nemokena ijugarera. Ijuga sem-bae ava tumondareva amo, nenda asisi am-barira. A kotugo, ne aminge ijuguse, Bajarinenda ari ekoko da mino futusira ava im-boe use ighagha arera. Amingururoro ain-dae, God sari ne totoi sirivo arera. 2 Avatanenda nano namendi mokogomo, ferovetagungubo kakato resena einda amboda am-boda ise, komboyagera use a ari ekodombueni dombu eni ava use irarera. Nenda nanonamendi, Keriso da natofo amo, amin-guse iroro gido, evetu genembo mendeni,Keriso a nunda geka beká da emboro+aindae dere jise imboe arera. 3 Ferovetagungubo kakato amo, monidae dighighiuse, mutovo bari dae sedo, geka mendenimendeni nenda duboi kotise simbugareraava, siruroro ningareva. Feroveta sembaeamo amingarera, avata nenda Ijujari Katoanakora tuturo edo, nenda dara aindaminosimbugerira. Nenda ambari sifo ojira utuaerira.

4 Ne eregoseva: aneyamane ari ekokousera aindae sedo, God jo joka ae usira. Godne ari ekoko mino mutari vasada fugetiriteteruseri. Teretero, ne bundetiri tumbajokáda irise, Ategi da Sifo ava kaifa useirera. 5 Kau daba aminga ava, evetu gen-embo anakora ari ekoko use iriara aindae,God jo joka ae usira. O nu Noah dae jokausira. Noah resena emo, nu God da aghiuse, ari eveva aoro dae sedo, vironu sedoghusira. God nu Noah a evetu genembo7 ava nembo sonembiri ne jejebuguseri.O evetu genembo mendeni ari ekoko edoghusera aikena, usegha gisi ava mutiri bu-vudo aimi, fatiri sirivo useri. 6 God kaudaba aminga ava, Sodom a Gomora embo-kena usira. Ari ekoko embo nange sirivoarera ainda ijuga ava, natofo isambu baorodae sedo, God reighi etoto naká amo, setiriavarakai avisira. 7-8 Lot kote givu! Lot nugenembo evevari. Avata nu reighi Sodomaminda irise, evetu genembo ari ekoko reaedo ghusera ava gosuse, a nenda geka sem-bae ava nininguse, dubo mema ambarakoava usira. Amingiri, God sonembetiri nudarigiri, avaraka reighiá avisira. 9 Ava

Page 399: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Peter 2:10 396 2 Peter 2:22sedo, Bajari nu inonori. Evetu genemboeveva ava, nange nangedo sonembururariderari mendeni mendeni darigarikena ava,nune ari inono arira. A kau daba amingaava, evetu genembo ekoko Ategi da Sifokaifa aoro dae sedo, nune ne sandi bundaridae arira amo, inonori. 10 Evetu genemboekoko setena amo, na mokogo evetu gen-embo God da sari ava imboe edo, fisi da ujuava use irera, aindae resena. Ijuga kakatosembae resena emo, gogore use meka jogae eraera. Aneya durode irera ava, ne jokakara ae eraera. Ne aneya aindae derejiraera. 11 Avata aneyamane, jo minondeminonde ae eraera. Ne teriagori, a nendafakina mindafuri. Ijuga kakato sembaesetena amo, jo nemongo iraeri. Avataaneyamane ne jo eredo, Bajari da dombudafetedo, ijuga kakato sembae aindae aji sise,bino eko ava jo sae eraera. 12 O ijugakakato sembae resena emo, ne kau sinofuka aminga ava use, dubo jo kotise aeeraera. Ne kotae kotae eraera. Aminguse,ne roera mendeni jo totofo kasama ae er-aera, aindae aji sise dere jiraera. Avori,ne kau sino fuka aminga use irera ain-dae sedo, God ne, kau sino fuka bu deoroamburaera aminga ava, ne bu dari sirivoarera. 13 Ne evetu genembo mendenikenamema futuse ari ekoko rejo edo gherera,ainda mino ava God mutari, ne mema kaudaba aminga ava itatamarera. Ijuga kakatosembae nenda uju ava use, ne isagha bekáfisi da uju ainda amboda amboda udo yagheraera. Ne nenda uju ekoko ava urure-oro, nemonde dabade tatedo Bajari kotisebayau mindiraeva amo, gari sembae bekáava eraira. 14 Ijuga kakato sembae resenaemo, ne evevetu ekoko ava fuge gosuse,nange nange nemonde kombo yaru aeteraava kotise irá gheraera. Ari ekoko ava,ne jo itako doyari da kaugo iraeri. Evetugenembo fakina tefo ava, nene dereorogofedo ari ekoko eraera. Dighighi ari daemboro aindae, manaka garuse irá gher-aera. Amingeraera ava gido, God ne simb-ora etiri, 15-16 ne emboro dambuá dotu-tuse kosasaghuseri. Kau Beor da mandiBalaam* edo ghusira aminga ava, neneeraera. Balaam nu feroveta eniri, avata

nu ari eko use, nange moni baetira aindaedighighi edo ghusira. Aminguse iriri, Godnu dombuda sise, emingusira. Nu setiriBalaam da donki (donkey) beka afigedo,evetu genembo da bekaga siri ningido,nunda daghari da ari ava dotutusira. Avori,ijuga kakato sembae resena emo, kau Bal-aam edo ghusira aminga ava, nene eraera.

17 Ne kau uvu gaunghedo irá gheraira,o kau yavatakena foroga darido diseraira,ainda kaugori. Ava sedo, nemokenasonemba a jebuga eni jo bae areva. Nendaesedo, God nu vasa eko beká ava, tumbajinjanghari ainda jokáda simbugetiri irira.18 Ai resira amo: ijuga kakato sembaeamo, ne gogore use, geka jo beká iraeava seraera. Aminguse, ne, evetu gen-embo mendeni mave ari ekoko embo dajokáda ghe ya buvari dae kotedo ghuseraava, derari dae sedo, fisi da uju ekokoava urureoro gido, evetu genembo setenaamo, jovereghedo sekago ari ekoko eraera.19 Ijuga kakato sembae resena emo, neeminge seraera, “Emo geka bekári. Na-manenda geka tumondareva amo, ne ariekokoimi bundetiri ireva ava, namane nevujegarera,” ne gungubo sise aminge ser-aera. Amo gungubo resena ainda beká mo:ijuga kakato amo, nembarago ari ekokoimibundetiri irera. Ainda tuka mo: mave fisida uju ava ningido, ainda amboda ambodaudo yarira amo, nu fisi da ujuimi bundetiriirira. Fisi da uju ava arira amo, fisi dauju aimi nunda bajari arira. 20-21 Ava sedo,evetu genembo mave namondeda Bajaria Sonemba Kato Iesu Keriso kasama use,nenda ari ekoko giti use, totofo bebeta edoghusera ava dodo irera ava, sekago dabaaimi dederururari, tuturo edo udo yareraamo, eko bekári. Ne giti ari ekoko use iriaraamo, itako evevari. O God da emboro evevakasamaedo, sekago jovereghe, nundaAghoDari kakara rurusera ava ighagha edo do-yarera amo, eko bekári. Eveva mo: ne jogiti God da emboro eveva ava kasama aeaeteri. 22 Avata kote givu! Namonde gekaeni evetu genembo avavaga aindae seraera.Amo eviri:“Sino bero tugarira amo, sekago jovereghe

mindarira.”* 2:15-16: Balaam resira emo, nu feroveta eni, reighi Petor, uvu teria javo Yufretis, aminda irei. Nu Moab da kini(king) javo Balak da moni bari dae sise, Israel embo simbora ari dae isira avata, God nu buregusira.

Page 400: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Peter 3:1 397 2 Peter 3:16O “Fuka budo ya uvu gutarera amo, sekago

jovereghe ya davera gutarira.”Avori, evetu genembo amo, kau daba avause, nenda irari seka ava dodo, nenda irarimanai ava use iroro gido, namonde, gekasetena ava kotise, kasama arera, amo gekabekári.

33:1-18 Bajari Jovereghe Furarira Aindae,

Namonde Jo Manamana Ae Arera.1 Nanda nano namendi, na, ne dubo

buraena! Na reta giti gefuseni. A kotugo,oroko eregefena einghae dabade reta etotoerira. Geka a kotari eveva ava kotovo daesise, giti gefuseni a oroko sekago erege-fenere. 2Amo, feroveta kakara nenda gekaa namondeda Bajari a Sonemba Kato daagho dari ava, nunda aghi kakatoimi era,nemokena vironu setero nininguseva, avakotovo dae sise, siseni a kotugo resena.3 Giti mo, ne geka evia kotaetevu! Sifoamboda, evetu genembo mendeni isaghafoa buvoro garera. Evetu genembo amo,nendafisi da uju ainda amboda amboda useirarera. Bajari furarira ava jo tumondaeuse, evetu genembo amonedere jirururoroitatamareva. 4 Ne eminge dere jise sar-era, “Iesu jovereghe furari dae sisira amo,redari? Enda siroretiri abuamane sirivoudo refuara, ainda jokáda, roera seka eni josirorae irira,” aminge sise, ne God da fakinaava ighagha arera. 5 Avata God tofo mandisetiri, utu enda sirorusira ava, ne gogoreuse kotae arera. A God nange setiri, endasiroredo uvu jokáda ghe viti fefetusira,ábarago ne kotae arera. 6 A kotugo, Godnange setiri, enda sifo aminda ireira ava,usegha a gisiimi fafutusira, ábarago ne ko-tae arera. 7Avata God gekai setiri, utu endasiroredo oroko irira emo, God nunda gekadaba aimi utu enda bu jighirise kaifa eraira.Utu endamo, nange amboda avarakai avaridadabaetira aindae sedo, nune bu jighirira.Amo, God amboda evetu genembo ekokoijujarira da sifo aminda, avaraka sirorariraaimi, evetu genembo ekoko amo, utu endaainghae dabade avarira.

8-9 Avata, nanda dubo bari nano na-mendi, ne geka eni kotaetevu. Evetu gen-embo mendeni erekotera, Bajari furari daesisira amo, gungubo sisira. Avata amo,jo geka beká iraeri. Bajari ghaeko 1,000

tegaetira amo, numokena kau sifo dabakoda kaugo arira. Avata nu kaifa eraira dabeká mo: ne nunda sasingu edo irareva,aindae sise, nu durumugedo kaifa eraira.Amo, nu jo evetu o genembo dabako dariambare dae sedo, jo uju ae eraira. Nuuju eraira amo, nendae goroto futururari,evetu genembo dubo jovereghedo nendaari ekoko vujegedo doyoro dae sedo, ujueraira.

10 Avata kau tafasara kato ufena foabuvari nati embo dudukugharera amingaava, Bajari da Sifo foa buvari, evetu gen-embo dudukugharera. Sifo aminda, utudaradaraghururari, dukamindafu edo dad-abari, iji, inua, a damana avarakai avaridadabarira. Amingururari, enda nundaroera isasambu ainde dabade, avarakaiavari dadabedo manjarira. 11 Roera resenaemo, amingedo dadabarira ava kotise, nenange arevu? Ne eminguse irareva! Nendadubo God kena futuse, ari eveva a kakaragoavanembo use irareva! 12 Aminguse, Godda Sifo ava kaifa use, Sifo amo totoi furaredae sise, saramana e gogoghombuse be-nunu sevu! God da Sifo ainda geka setena,daba ava sari dae erena. Sifo aminda, utuavarakai avari dadabarira. A iji, inua, adamana avaraka da veveraimi tive dad-abarira. 13 O namonde mo, God rea bekagagojuse mutari dae sisira, ava kaifa useirera. Amo, nu beka gagojuse, utu a endaseka mutari sisira, ava kaifa use irera. Utua enda seka resena emo, ari eveva a gekaeveva da vasari.

14 Ava sedo, nanda kokomana, ne edogido, God de dabade dubo dabako edoirise, ari eveva avanembouse dara dariguseirareva. 15 Ne eminge kotareva! God na-mondekena durumuguse kaifa eraira amo,dubo jovereghe nunda jebuga evovodaeirari ava tuve baovo dae sedo, gorotomuturaira. God sonembiri, namondedadubo bari namendi Paul, dubo kotise gekadaba ava gembiri, ira buviri rurusevu.16 Nu aindae geka sise, nunda reta isambuainda jokáda, kau daba aminga ava sisegemburaira. Nunda reta jokáda, gekamendeni iritirira, ainda tuka ava kasamaari itako fakaragori. Evetu genembomendeni munju kitako, ne kotae kotaeirise, Paul da geka amo a God da Gekamendeni amo, jighi joveregheoro geka datuka amo sembae eraira. Aminguse, ne

Page 401: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 Peter 3:17 398 2 Peter 3:18totofo nemoá bu ambari da emboroda fiti-raera.

17 Avori, nanda kokomana, ne erá dabaava eove dae sise resena! Geka evia kotise,kaifa e gogoghombaovo dae sise resena!Erá evetu genembo mave dara use aghodari jo kotae eraera, ainda amboda ambodaise, ari kotae kotae use gofeove! 18 Avatane edo gido, namondeda Bajari a SonembaKato Iesu Keriso da sonemba itako teriabudo, nu kasama e gogoghombari dae sedo,aminguse irareva. Iesu Keriso da duro,oroko a evovodae numokena irare! Ai,bekári!+Avori, nanda geka tano eviri.Na Peter.

Page 402: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 1:1 399 1 John 2:3

John Nunda Reta TuturodaGefusira, Amo Eviri.

Iesu da ambo jimbi eni javo John, nu em-bako edo ghaeko 85-90 A.D. ainda jokáda,nunda geka evia gefusira. (2 John a 3 Johnavose, sifo daba aminda gefusira.) Johngefusira amo, nu evovodae natofo ekare-sia jokáda aikena roboghoi ‘nanda sasingu’sise, geka gefusira.

Avata John da sifoda, evetu genembomendeni tumondari beká dodo iriari. Netotofo dederuse nemo, tumondari embovasise, Iesu mo nu God beká ava, ne jotumondaeri. A kotugo, God vose firagenembo beká edo sirorusira ábarago, nejo tumondae useri. Evetu genembo re-sera eimi, ne asisi mo roera teriago sise,tamo fisighae mo, roera ijoghakova sedoghuseri. Aminguse, fisida uju itatako joburegae, ne ari ekoko mendeni mendeniisaghada edo ghuseri. Nemokena beisigause, nenda geka da mino sise, John nundageka fakarago emo, buku einda jokáda ge-fusira.

John Nunda Reta Tuturoda Gefusira, AindaMendo Mendo Mo Eviri.

1:1-4 John geka tuturo usira.1:5–2:29 Godmo, usasa bekári. Namonde

mave nunda sasingu arera amo, tumba dageka a irari ava ighagha edo, Iesu da am-boda amboda use, ari eveva use irarera.

3:1-24 God da sasingu mo, ne ari evevause, nenda nano namendi dubo ruruseirarera. O Satan da sasingu mo, ne ariekoko use, nenda nano namendi jo dubobae arera.

4:1-6 Evetu genembo God da Geka ser-aera, ai, Satan da geka seraera, ava deregarera.

4:7–5:21 Keriso da natofo rea tumon-daetera, a nu redae tumondaetera, a ko-tugo nange use iraetera, ainda geka sedo,tano usira.

1:1-4 Jebuga Da Susu Mo, Keriso Numori.1 Tuturoda, Geka eni irei. Geka ava

mave tumondarira amo, nu jebuga evovo-dae irari ava tuve barira. Geka amo na-mane nininguseri, a saramana iri, namanegosuseri. A kotugo, namane ditiimi gido,ungoi jighi gosuseri. 2Na Geka resena emo,

Keriso dae resena. Numo, God dirigetirifira isagha etiri namane gosuseri. Na-mane nu gido, aindae nemokena osa siseirera. Jebuga giti God Afa kena ireira amo,numori. 3 Nu isagha etiri gido, namanenunda bino ava osa seraera. Ainda tukamo: ne namonde dabade tatedo iraeteri.A namane mo, God Afa nunda Mandi IesuKeriso de dabade tatedo irera. 4 Aindaesise, ne namonde dabade tatedo, ivuga aridae sise resera.

1:5-10 God Mo, Nu Usasa Bekári.5 Geka namane Keriso kena ningido,

nemokena sari dae erera amo, eviri. Godmo, nu usasa bekári. Numokena a nundajokáda, tumba eni tefori. 6 Ava sedo, “NaGod ghae dabade tatedo irena,” sise, tumbada ari ava use irarera amo, namonde gun-gubo sarera. Ainda beká mo: namonderea arera, a rea sarera, jo foa dabako aearira. Amo, namonde gungubo sarera.7 O namonde, God de dabade usasada de-inghuse irarera amo, namonde tofo tofotatedo dabade iroro, nunda Mandi Iesuda ororoimi, namondeda ari ekoko seghefugarira.

8 Avata, “Namane eveva vanemboeraera,” sarera amo, namonde totofodederuse irarera. Amo, namondekenageka beká eni tefori. 9 O namondeda ariekoko God kena vujegarera amo, nu reabeka gagojuse ari dae sisira ava, nune arira.Nu namondeda ari ekoko isasambu seghefugedo, kote doyarira. 10O, “Namane evevavanembo eraera,” sarera amo, namondekau God gungubo sariá sise sarera. Maveaminge sarira amo, nu God da Geka enikojo bae beká irira.

22:1-6 Mave God Dubo Barira Amo, Nu God

Da Geka Ningido, Amingarira.1Nanda sasingu, na geka eregefena emo,

erá ari ekoko eove dae sedo eregefena.Avata namonde ari eko mave arira amo,Iesu Keriso genembo aindae sedo, GodAfakena sorega fumbarira. Ai resira amo:Keriso nusuka numoá, God da dombudanumobekári. 2Nu tofomandi namondedaerea usira aindae sedo, God namonde aevetu genembo isasambu da ari ekoko kotedoyeraira.

3Namonde God da sasingu edo irera ava,nange kasama areri? Kote givu! Namonde

Page 403: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 2:4 400 1 John 2:23nunda Geka a nunda uju ava kaifa useirarera amo, namonde nunda natofo edoirera ava, namonde kasama arera. 4Omaveeminge sarira, “Na God kasama edo, nundanatofo jokáda teredo irena,” aminge sise,God da Geka a nunda uju jo ae arira amo, nugungubo katori. Amo, nu geka beká eni jobae irira. 5Omave God da Geka kaifa erairaamo, nu God ava inononda dubo buraira.Namonde God de dabade tatedo irera, avakasama ari da emboromo eviri. 6Mave “NaGod ghae tatedo irena,” sarira amo, nu IesuKeriso da amboda amboda ise, nunda ariavanembo use irarira. Amingururari gido,namonde kasama edo, “Geka bekári. Gen-emboá nu God ghae tatedo irera.” sarera.

2:7-17 Namonde God Da Natofo Edo Irise,Nano Namendi Eni Jo Imboe Ae Arera.

7 Nanda kokomana, na ne dubo ere-rurena. Na rea oroko aovo dae resena emo,jo agho dari seka iraeri. Ne anakora tutur-oda ningido ghusevu. 8Avata oroko tumbada sifo dadabari dae erira. Usasa bekáava tuturo edo janimbari dae erira aindae,agho dari emo ojighira seka da kaugo edoirira. Ainda beká ava, Keriso ijugeari isaghaedo ghusira, a kotugo nembarago kau dabaava eraeva.

9 Mave nunda nano namendi eni imboeuse, “Na usasa jokáda deinghuse irena,”sarira amo, gungubori. Nu giti tumbajokáda irá ghedo ghusira, a kotugo orokobarago, nu dombu daba ava irira. 10 Mavenunda nano namendi dubo ruruse irariraamo, nu usasa jokáda irise deingharira. Nuusasa jokáda irise a ari eveva avanembouse, nunda komana jo itako derari, ari ekoeni use gofae arira. 11 O mave nunda nanonamendi eni imboe use irarira amo, nutumba jokáda deinghuse irarira. Amingu-rurari, nunda diti gajari, jo gae ya emborokasigarira.

12 Nanda sasingu, Iesu da javoda, Godnenda ari ekoko kote dotutusira aindaesedo, na nemokena geka emo eregefena.13Afa koro, ne God tuturoda ireira amo, nu-moá kasama use ireva aindae sedo, nemo-kena eregefena. Gigimasa, ne Satan dedabade isoro edo de atai fati fefetusevaaindae sedo, nemokena eregefena.

14 Nanda sasingu, ne God Afa kasamaedo nunda aito ava kasama use ireva ain-dae sedo, nemokena eregefena.! Afa koro,ne God tuturoda ireira, numoá kasama

use ireva aindae sedo, nemokena erege-fena. Gigimasa, God da Geka nenda ghamojokáda iriri, ne fakina edo Satan de dabadeisoro edo de atai fati fefetuseva aindaesedo, nemokena eregefena.

15 Erama enda a enda einda gugua enidubo beove! Mave enda dubo buraira amo,nu God Afa jo dubo bae eraira. 16 Enda dagugua resena amo eviri: fisi da uju, guguaditiimi gosuse dighighi ari, guguadae sakaisari, roera avavaga jo Afakena ghedo foaghae eraira. Amo enda da guguari. 17 Aenda einda gugua evetu genembo dighighieraera amo, enda einghae dabade dadabaridae erira. Omave God da uju ava use irariraamo, nu jebuga evovodae irarira.

2:18-27 Genembo Eni Amboda KerisokenaGitofu Ari dae Furarira.

18 Nanda sasingu, ningivu! Sifo buvaridae erira. Genembo tomanako eni ambodaeredo, Keriso kena gitofu use fetarira, ain-dae setero niningusevu. Avori, evetu gen-embo digari eredo, Keriso da gitofu use fe-fetuseri. Avo gido, namonde kasama erera,Ategi da Sifo foa buvari dae erira. 19 Giti,evetu genembo setena amo, ne namondedabade iriari. Avata ne namonde dodoaera esike irera. Kotugo, ne jo namondedabade tate gogoghombae useri. Amin-gaetera amo, ne namonde jo doyae aeteri.Avata kotugo, ne eredo namonde dotu-tusera aindae, evetu genembo tomanakoigido kasama erera, ne jo namonde dabadetate gogoghombae useri.

20 O nemo, ne jo amingo iraeri. Kerisonunda Asisi Kakara ava nemokena mutiribudo ireva; ava sedo, ne geka beká avakasama use ireva. 21 Ne jo Geka Bekákasama ae irariá sise, gembae erena. Nanemokena eregefena, einda tuka mo eviri.Ne Geka beká anakora kasama edo ireva.A kotugo, geka beká aimi, gungubo eni josirorae eraira, ábarago kasama ereva.

22 Avori, genembo eni Keriso kena gitofuarira, setena amo, mavejori? Kote givu!Mave gungubo sise, “Sonemba Kato Godmutari sisira amo, jo Iesu iraeri,” sariraamo, nu gungubo katori. Genembo amo,aminge sise, God Afa nunda Mandighaedabade, ava ighagha eraira. 23 Ainda tukamo: maveGoddaMandi ighagha arira amo,nu aminguse, Numamo barago ighaghaarira. Kotugo kau daba aminga ava, mave

Page 404: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 2:24 401 1 John 3:14dubo jovereghedo, God daMandi dae ivugause nati joká darira amo, nu aminguse, GodAfakena barago kau daba ava arira.

24 Avo gido, geka tuturoda niningu-seva ava, jighi gogoghombedo tumonduseirareva. Aminguse irareva amo, ne God Afanunda Mandighae dabade tatedo irareva.25 Kotugo, Keriso nune rea mutari sisiraamo, jebuga evovodae irari ava mutari daesisira.

26 Na geka gembena emo, na, evetu gen-embo nemo dereraera, ava kotise gembeni.27 O nemokena mo, avori. Keriso nundaAsisi nemokena mutiri rurusevu. Ne Asiside dabade tatedo irareva amo, na redae neijugareni? Ne inono edo irareva. Aindabeká mo: nunda Asisi ijugururari, roeraisasambu ainda beká ava, ne kasama areva.A nu rea ijugeraira amo, geka beká vanem-bori. Aminda gungubo eni tefori. Avasedo, Asisi da ijuga ava nininguse Keriso dedabade tatedo irivu!

2:28-3:10 God Da Sasingu Kau Emingori.28 Avori, nanda sasingu, sekago eminge

resena. Erá nunda furari da sifo amindameka geove dae sise, Keriso de dabadetatedo, tumo fainghevu! 29Keriso nu evevavanembori. Ava sedo, evia kasama evu!Evetu genembo mave ari eveva avanembouse irera, nembarago God da sasinguri.

31 Kote givu! God Afa da dubo bari na-

mondekena mo, tomanako bekári! Nundadubo bari namondekena ijuguse, namondenunda sasingudae bari sisira. Sisira ava,beká siroretiri namonde nunda sasinguedo irera. Evetu genembo fisi da uju useirera, ne God a nunda irari ava jo kasamaae irera. Aindae sedo, ne namonde anamondeda irari barago, jo kasama ae er-aera. 2 Nanda nano namendi, namondeoroko God da sasingu edo irera. Avata sifogombuda, namonde kau mavega arera ava,namonde jo kasama e gogoghombae ir-era. Avata dabako kasama erera amo, eviri.Keriso jovereghe furarira ainda sifoda, nukau mavega, ava fuge gido, namonde kaunumongo ava edo irarera. 3 Avori, na-monde numongo arera ava, mave kasamause a tumonduse irarira amo, kau Kerisoeraira aminga ava use, nu ari ekoko daemboro isasambu imboe use darigarira.

4 Mave ari eko eni arira amo, nu Godda Agho Dari ava bejarira. Ainda susumo: ari ekoko rejo ava irira, ainda kauava, Agho Dariimi ijugeraira. 5 Ne kasamaereva, Keriso evetu genembo da ari ekokoseghe fugari dae sedo fusira. Numokena arieko eni tefori. 6 Ava sedo, evetu genembomave Keriso de dabade tatarera amo, ne joari ekoko use irae arera. O mave ari ekokouse irarera amo, ne Keriso jo gae irera, a nujo kasama ae irera.

7 Nanda sasingu, evetu genembomendeni da gungubo geka ava, erátumondeove dae sise resena. Mave arieveva use irarira amo, nu kau Keriso dakaugori. 8Omave ari ekokouse irarira amo,nu Satan da tofo edo irise, amingarira.Ainda beká mo: Satan nu tuturoda ghedoari ekoko udo refira. Aindae sedo God daMandi fusira. Amo, Satan da ari rea erairaa rejo etiri sirorusira ava, dari bejare daesedo, fusira.

9 Evetu genembo mave God da sasinguedo irera amo, ne jo ari ekoko use iraearera. Ainda beká mo: God nunda jebugaa nunda irari ava, nunda sasingu da dubojokádafitiri sembiri, nu nenda afa edo irira.Ava sedo, evetu genembo mave God dasasingu edo irera amo, ne jo ari ekoko useirari da kaugo iraeri. 10 God da sasingumavejori, kotugo Satan da sasingu mave-jori, ava nange kasama areri? Amo kauevavagori! Evetu genembo mave ari ekokouse irarera, o nenda nano namendi imboeuse irarera amo, ne jo Godda sasingu iraeri.

3:11-18 Namonde Minonde Minonde DuboRuruse Irarera.

11 Geka tuturoda setero niningusevaamo, eviri. Namonde minonde minondedubo ruruse irarera. 12 Kau Cain usiraaminga ava, namonde jo ae arera. Nu Satanda tofo edo irise, nunda namendi detiriambududurusira. Amingusira da beká mo:nu ari ekoko avanembo edo ghusira. Onunda namendi mo, ari eveva avanemboedo ghusira. 13 Ava sedo, nanda nanonamendi, evetu genembofisi da uju ava useirera aimi eredo, kau Cain usira aminga avause, ne imboe arera amo erá buneove!

14 Namonde ambarida ghe fera jebugak-ena sembudo irera, ava kasama erera. Na-monde ava kasama erera da beká mo: na-monde nano namendi dubo ruruse irera.O mave nunda nano namendi jo dubo bae

Page 405: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 3:15 402 1 John 4:6irira amo, nu ambari jokáda irira. 15 Airesira amo: mave nunda namendi imboeuse irarira amo, kau nunda namendi dariambaetira, ainda kaugo ava kotise iraetira.A namonde kasama erera: evetu genembomave kokomana daoro ambarera amo, nejebuga evovodae irari ava jo bae arera.16 Keriso namondedae sedo rea usira avakotise, namonde dubo bari da aito avakasama arera. Keriso emingusira. Nunamondedae sedo fira ambududurusira.Ava sedo, namonde kau daba ava use, na-mondeda nano namendi sonembari daesedo, ambaeteri. 17 O makasi embo enibaimaraghae irari gido, nunda namendieni susu iti fafode aimi jo sonembae irise,“Na God dubo ererurena,” saetira amo, nugungubo saeti. Ai resira amo: nu Godda uju ava use nunda namendi sonembae-tira, avata nu jo sonembaeri. 18 Nandasasingu, namonde tofo tofo dubo bari daemboro mo, jo geka sari vanembo iraeri.Namondekena dubo bari iraetira amo, na-monde evetu genembo sonembuse sara-mana ururoro, namondeda dubo bari avaisagha ari evetu genembo gido ghaeteri.

3:19-24 Namonde Eveva Eraera O SembaeEraera Ava, Dubo Jokáda Itatamarera.

19 Avori, namonde God da Geka beká avatumonduse, jebuga budo irera ava, nangekasama areri? A namonde nange kasamause, dubo jama edo God dae jo oju ae areri?Amo, namonde emingarera. 20 Namondedubo jokái, “Arie, na dara eteni!” amingeitatamaetera amo, namonde oju use vu-jegaeteri. Ainda beká mo: namondedadubo joká ainda kasama mo, kitakori. OGod da kasama mo, teria bekári. Avasedo, dara rea usera, nu anakora kasamaedo irira. 21 O namondeda dubo jokáda,ari eko eni jo itatamae arera amo, na-monde fakina edo, God da dombuda fetegogoghombarera. 22 Amingedo, namonderejodae benunu sarera amo, mutari na-monde barera. Mutari barera da beká mo:nunda geka a nunda uju ava urureoro gido,nu ivuga eraira. 23 A God rea uju erairaamo, eviri. Namonde, nunda Mandi IesuKeriso rea aoro dae sisira ava use, nundajavo fakinaghae ava tumonduse, tofo tofodubo ruruse irarera. God nu, namondeamingaoro dae uju eraira. 24Mave God dageka a uju ava use irarira amo, nu God ghaedabade tatarira, a God numokena irarira.Kotugo, God namondekena irira ava, nange

kasama areri? Amo, eminge kasama arera.Nunda Asisi namondekenamutiri ruruseraaindae, namonde kasama erera, God na-mondekena irira.

44:1-6 Feroveta Geka Rea Seraera Ava Ijujar-

era.1 Nanda nano namendi, evetu genembo

digari eminge seraera, “Namane God daAsisi budo irera.” Mendeni mo, ne gekabeká seraera. A mendeni mo, gunguboseraera. Ava itatame gaovo dae resena.Ne, God da Asisiimi sonemburureari gekaseraera, ai, sukarui sonemburureari gekaseraera? Kote givu! Ainda beká mo: fer-oveta derari kakato digari mo, Satan da ujuava sari dae sedo, yama reighi mendenimendeni aminda, geka vironu seraera. 2 Omendeni mo, God da Asisiimi ijugururearigeka seraera. Ava sedo, geka beká avanange kasama areri? Amo mave, “God daMandi Iesu Keriso fira, namondeda tamobudo, enda eminda siroredo genembo bekáusira,” ava dubo isambuimi aminge isaghasarira amo, nu geka beká God da Asisi budoaimi sarira. 3 O mave gekaá ighagha ariraamo, nu God da Asisi jo baeri. Nu Keriso daGitofu da asisi ava budo irira, ágido ighaghaarira. Ainda asisi eko furarira amo, seterone niningusevu. Ava oroko ojighira irira.

4 Avata nanda sasingu, ne God da natofoedo ireva. Ava sedo, ne feroveta gungubokakato setena ava darigedo, atai fati fefetu-sevu. Ainda beká mo: Asisi nene rurusevaamo, nu fakinaghaeri. O evetu genembomendeni endada irise, fisi da uju use, asisieni rurusera amo, jo amingo iraeri. 5 Evetugenembo amo, ne enda da saramana, endada uju, a enda da kotari aindae seraera.Ne enda da tofori. Aindae ne amingesirureoro, evetu genembomendeni endadairera aimi, nenda geka ningiraera. 6 Onamonde mo, God da tofori. Mave Godda natofo edo irera aimi, namondeda gekaningiraera. A mave God da tofo jo aeirera amo, ne namondeda geka jo ningaeeraera. Aminguse iroro gido, mave gekabeká da Asisi rurusira, a mave derari daasisi rurusira ava, namonde kasama arera.

4:7-21 God Namonde Dubo Ruruse, NundaMandi Dirigetiri Namondekena Fusira.

Page 406: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 4:7 403 1 John 5:47 Nanda kokomana, namonde tofo tofo

dubo baeteri. Ainda beká mo: dubo bariisambu God kena ghe foa gheraira. Numo,dubo bari isambuda susuri. Ava sedo,mavenunda komana dubo barira amo, nu Godkasama edo, nunda mandi o gagara edoirira a gido, nunda komana dubo buraira.8O mave nunda komana jo dubo bae erairaamo, nu God jo kasama ae irira. Aindabeká mo: God nu dubo bari da susuri.9 God nunda dubo bari kau mavega ava,namondekena eminge ijugusira. Nu, na-monde nange nunda Mandi da javoda je-buga tuve baetera ava kotise, nunda Mandidabako tainako avadirigetiri endada fusira.10 Dubo bari beká mo eviri: namonde nu-moá jo dubo bae irero, nu namonde duboruruse, namondeda ari ekoko kote doyaridae sedo, nunda Mandi dirigetiri fira, ariekoko da mino futuse ambududurusira.

11Avori, nanda kokomana, Godnamondedubo ruruse, amingusira. Ava sedo, na-monde kau daba aminga ava use, tofo tofodubo baeteri. 12 Evetu o genembo eni Godnunda ditiimi jo gae irira. Avata namondetofo tofo dubo ruruse irarera amo, God nutofo mandi namondeda jokáda saramanaururari, nunda dubo bari bajimindafu bekáava arira.

13 Namonde God de dabade tatedo ireraava, nange kasama areri? Amo, saone? Nununda Asisimutiri rurusera ava, dubo jokáiitatamuse kasama eraera, nu namondedabade tatedo irera. 14 God Afa nundaMandi, evetu genembo isambu sonem-bari jebugaoro dae sedo, dirigetiri endadafusira ava, namane totofo gido, ainda binoava osa seraera. 15Mave, “Iesu mo, nu Godda Mandiri,” sarira amo, God nu anakoragenembo ainghae tatedo, nunda dubojokáda irarira. 16Namonde God de dabadetatedo irera ava sedo, God namonde nangedubo buraira, ava kasama use tumonder-aera. God nu dubo bari da susuri, amingeseteni. Ava sedo, mave dubo ruruse irariraamo, nu God ghae tatedo irari, God nundadubo jokáda irarira. 17 Avori, God ururari,namondeda dubo joká, nunda dubo bariimibedo beká ava arira. Nu amingarira dabeká mo eviri. Nu uju erira, namondeAtegi da Sifo aminda, fakina edo jo oju aeaeteri. A namonde jo oju ae arera da bekámo: Keriso nu namonde dabade tatise,namonde dubo ruruse, nunda jebuga mu-tiri budo, endada irise, namonde kau nu-

mongo ava ari dae use irera. 18 Eregoseva?Mave ni dubo barira aindae, ni jo nun-dae oju ae aresa. O nundae oju aresa dabeká mo, nunda dubo bari jo tumondegogoghombae aresa. Nunda dubo bari tu-monde gogoghombaetesa amo, ninda ojudadabaeti. Avori, God namonde dubo bu-raira. Nunda dubo bari tomanako itata-muse kotugo numoá minoda dubo ruruse,namonde nundae oju jo ae eraera. O ojuarera amo, namonde susu eindae oju arera.Namonde nunda dubo bari jo tumondegogoghombae irise, Ategi da Sifo aminda,nu namondekena fakarago ariá kotise ojuarera.

19 God nu giti namonde dubo rurusira,aindae sedo, namonde nu dubo buraera.20 Mave, “Na God dubo ererurena,” sise,nunda namendi eni imboe arira amo, nugungubo sarira. Ainda beká mo: namondeGod jo ditiimi gae eraera. O namondedanano namendi mo, ditiimi giraera. Avasedo, namonde God kena dubo bari ijugarisarera amo, fakaragori. Ai resira amo:namonde numo sonembari da goroto enitefori. O namonde nano namendikenadubo bari ijugari sarera amo, raugakori.Ava sedo, mave nunda namendi eni imboearira amo, nu God barago imboe arira.21 Keriso nu aindae sise, agho dari eviafutusira. Mave nu God dubo bari sariraamo, nunda namendi barago dubo barira.

55:1-5 Namonde God Da Mandi Iesu Ava

Tumonduse, Fakina Arera.1 God Genembo dirigari furare dae sisira

amo, Iesu ri. Geka ava, mave tumonderairaamo, nu God da mandi o gagara edo irira.A mave genembo eni ava dubo barira amo,nu genembo ainda sasingu barago dubobarira. 2 Avori, namonde God dubo ru-ruse, nunda Geka a Agho Dari kaifa areraamo, namonde kasama arera, namondenunda sasingu barago dubo ruruse irar-era. 3 Kotugo, namonde God dubo buraeraava, nange ijugururoro isagha ari gaeteri?Namonde emingaore! Namonde nu duboruruse, nunda Geka a Agho Dari kaifa useirarera. A nunda Agho Dari namondekenajo fakarago iraeri. Namonde ari da kaugori.4Ai resira amo: God da sasingu, ne irari ekoenda eminda irira ainda fakina ava, nenedeatai fati fetari sarera amo, inono arira. Ne

Page 407: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

1 John 5:5 404 1 John 5:21Iesu Keriso tumonduse, amingarera. 5 Iesunu God da Mandi ava, mave tumondariraamo, nu nusukako irari eko endada iriraainda fakina ava, de atai fati fetarikenabarago, inono arira.

5:6-12 Emboro God Afakena Amo, Iesu Nu-mori. Emboro Eni Tefori.

6 Iesu Keriso fusira, resena emo, nu uvuororoghae fusira. Nunda tano uvu oro-roghae aimi, ijugetiri namonde kasama er-era: nu God da Mandiri. Nu jo uvu vanem-boimi furaeri. Nu nange nange uvuimibafataito usira, a nange nange nunda ororoavereguse ambududurusira ava gido, na-monde kasama erera: nu God da Mandiri.Kotugo, Iesumo, nu God daMandi ava, Godda Asisi barago namondekena ijugeraira.Ainda beká mo: geka beká da susu, amoGod da Asisi numori. 7-8 Ava sedo, tanoisambu etodaba naká aimi ijugeraira amo,Iesu nu God da Mandiri. Tano setena amo,God da Asisi, a uvu ororoghaeri. A nendaijuga mo, jo nunda nunda iraeri, dabakori.Amo, Iesu nu God da Mandiri. 9 Avori,namonde evetu genembo da osa sari avatumonderaera; ava sedo, namonde God daosa sari barago tumondaeteri. Ainda bekámo: God da geka fakinaghaeri. O evetugenembo da gekamo, jo amingo iraeri. Avasedo, tano etodaba naká setena ava, Godnune tofo mandi nunda Mandi Iesu daeijugetiri isagha usira; ava sedo, tano reaijugeraira ava, namonde tumondarera. 10Amave God da Mandi tumondarira amo, nununda dubo jokáda evia itatamarira: tanorea ijugeraira amo, geka bekári. O maveGod da osa sari evia jo tumondae arira amo,nu inono, God gungubo sariá sarira. Aindatuka mo: God nu tofo mandi rea nundaMandi dae sisira ava, gungubo sariá sise,nu jo tumondae eraira. 11God nunda Man-didae rea sisira amo, eviri. God namon-dekena jebuga evovodae irari futusira dasusu mo, nunda Mandiri. 12 God da Mandi,mave bu nunda dubo jokáda fitari nunekaifa ururari irarira amo, jebuga resenaemo, nu anakora budo irira. O mave Godda Mandi jo bae arira amo, nunda jebugabarago, jo bae arira.

5:13-21 God da Sasingu, Nenda Irari KauEmingori.

13 Ne mave God da Mandiá tumonduse,nundae javono gateraeva, nemokena

resena, ningivu! Ne aminge tumon-duse, anakora jebuga evovodae iraritorughe ruruseva ava itatamedo, kasamae gogoghombaovo dae sise eregefena.14 Namonde God da dombuda fetedo,tumo faingharera. Ainda beká mo eviri:namonde kasama erera, namonde God dauju ava ari dae kotise, rejodae benunusarera amo, nu ningarira. 15 Kotugonamonde sifo reda banungarera amo, nuanakora dengoro jave ningarira. Avori,namonde ava kasama use itatameraera:namonde rejodae benunu sarera amo, nuanakora mutari barera.

16Namonde ari ekokomendeni mendeniuse, jo ambae arera. Ninda namendi eni arieko eni ururari garesa amo, ninda namen-didae sise, God kena banungaso ningido,nunda jebuga ninda namendikena mu-tarira. Avata ari eko eni irira, ava use irar-era amo, namonde sifo gombuda ambariava torugharera. Ninda namendi, ari ekoresena evia ururari garesa amo, jo nundaebanungaso dae sae arena. 17 Ari ekokoisasambu mo, ekokori. Avata setena, dabaava sari dae erena. Ari ekoko isasambu er-aera amo, namonde dara God da dombudaeraera. Avata ari ekoko mendeni mendeniuse, jo ambae arera.

18 Eregoseva: namonde kasama erera,God da sasingu ne jo ari ekoko use iraearera. Ainda beká mo: God da Mandi kaifaururari, Satan jo foa ne dederururari ariekoko use irae arera.

19 A namonde kasama erera: evetu gen-embo a reighi isambu endada irera amo,Satan da sari ningariri. Avata kotugo, na-monde kasama erera: namondemo, God datofori. Yari budo givu!

20 A kotugo, namonde kasama erera:namonde God beká ava kasama aoro daesedo, God daMandi fira namondedamunjuafigetiri dubo koteraera. A namonde orokoGod de dabade tatedo irera amo, namondenunda Mandi Iesu Keriso barago namondetatedo irera. Amo jo bunae arera. NumoGod beká, a nu jebuga evovodae irari dasusuri. Yari budo givu!

21 Nanda sasingu, ove kevari a godemendeni mendeni gi darigedo ghevu! Erátumonde baingheove dae resena. Yaribudo givu!

Avori, nanda geka tano eviri.

Page 408: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

2 John 1 405 2 John 13

John Nunda Reta SorodaGefusira, Amo Eviri.

Nunda reta einda jokáda, John nundajavo jo isagha gembaeri, avata evetu gen-embo da kotari mo, John nu reta evia ge-fusira. Namanenda kotarimo, nu gitofudaeoju use, nunda javo jo isagha gembaeri.Kau daba aminga ava, nu ategi use, “nandaghasovuko” sisira amo, nu ekaresia+ eniava kotise, nunda javo kivo use, amingesisira.

Geka teria beká tuturoda gefusira amo,eviri. Kuristini da tumondari bekári: Iesujo asisi vanemboimi furae usira, nu ta-moghae dabade fusira. Avata kotugo, nujo ‘genembo eveva’ vanembo iraeri. Numo,God beká, a kotugo genembo bekári. Avaijuguse, John reta evia gefusira.

1 Arie, nanda ghasovuko!Na ninda begori. God ni gategetiri

nunda natofo jokáda iresa. Na ni ategi bekáava erena. Yari budo gi!

Ninda sasingu barago ategi erena. Na,ne dubo bu gogoghomberaena. Kotugo, jonasuka nane ne dubo bae eraena. Evetugenembo isambu mave geka beká kasamaedo irera aimi, eredo, ni ninda sasingudedabade ne dubo buraera. 2Nedubo buraerada susu mo: geka beká namondeda dubojokáda irira, a kotugo evovodae irarira.

3 God Afa a nunda Mandi Iesu Keriso,namondekena geka beká futuse a joka use,namonde dubo ruruse, nenda sonemba adubo jama mutoro namonde baore! Yaribudo givu!

4-11 Namonde Tofo Tofo Dubo Baeteri.4 Ninda sasingu mendeni, Geka Beká

ainda amboda amboda ero ningido, naivuga beká ava useni. Ne, God Afa reaaoro dae sisira, ava eraera. 5 Avori, nandaghasovuko, na ni dubo ruruse, emingeresena. Namonde tofo tofo dubo ruruseirore! Amo jo agho dari seka eni iraeri.Amo, tuturoda ghe sero niningudo refera,daba avori. 6 A dubo bari setena ava arisarera amo, namonde God da agho dari avakaifa use irarera! Agho Dari resena emo,tuturoda sido fusera, daba avori: amo,namonde tofo tofo dubo ruruse irarera!

7 Derari kakato digari, ne vasada ghebuvudo era reighi mendeni mendeniaminda irise, nenda ijuga sembae avaijugeraera. Aminguse, Iesu Kerisonamondeda tamo evia budo siroredo,genembo beká usira ava, ne ighaghaeraera. Evetu genembo amo, ne evetugenembo mendeni dederuse, Keriso kenagitofu eraera. 8 Nenda dubo joká totofokaifa aovo dae sise resena. Erama Godnemokena mino mutari erekotira ava,kosasagheove! Nenda saramana eraevaainda mino ava, isambu baovo dae siseresena.

9 Mave Keriso da ijuga darigedo, dombueni ijugarira amo, nu God da jebuga jobae arira. O mave Keriso da ijuga tu-monduse irarira amo, nu God Afa nundaMandighaekena jebuga barira. 10 Evetuo genembo mave ijuga dombu eni budonemokena furarira amo, erama nundaenati joká dedo bu kaifa use tavo eove! Nuerá itako ategi eove! 11 Ainda beká mo:mave nu ategi arira amo, nunda ijuga a arisembae ava sonembuse arira.

12-13 John Evetu Genembo Ategi Edo, TanoUsira.

12 Na nimokena geka digarigo gem-baeteni. Avata na retada gembari imboeerena. Nanda uju mo, na ya nimokenabuvudo, nangae dombu dabade edo, gekadabade se nininguse ivuga beká ava aeteri.Yari budo gi!

13 Ninda dubo bari gagarako God gate-gusira, ainda sasinguimi ni ategi erera.Yari budo gi!

Avori, nanda geka tano eviri.

Page 409: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

3 John 1 406 3 John 12

John Nunda Reta AmbodaBeká Gefusira, Amo Eviri.Iesu da ambo jimbi javo John, nunda

komana Gaius kena reta evia gefusira. Emotaká reta bekári.

John nunda reta evia gefuse, eindajokáda nunda javo jo isagha gembaeri,avata evetu genembo da kotari, Iesu daambo jimbi javo John, buku emo nune ge-fusira.

Buku einda jokáda, gekamindafu eni, tu-turo 9-11 aminda tege giraera. Amo eviri.Namonde dubo kotise, ekaresia+ da babo-jegari gategarera. Reighi da kokotofu ava,ekaresia+ da babojegari aoro dae sedo gate-garera amo, avose, kau Diotrephes ekare-sia+ da giti sembae jigheari, Iesu tumon-dari+ embo da irari sembae edo ghusiraaminga ava, namondeda ekaresia+ da irarisembae arira. Ava sedo, namonde gegen-embo God dubo buraera ava, saoro vitidoekaresia+ da giti jijighururoro, namondenenda amboda amboda arera.

1 Arie, nanda namendi, Gaius ko! Nindabego ni dubo bu gogoghomberaira amo,namori. Na ni ategi beká ava erena. Yaribudo gi!

2-4 Nanda namendi, na kasama erena,ninda dubo joká esimbuguse iresa. Na avakasama erena da beká mo: nangaeda nanonamendi mendeni fera, ni nange nangegeka beká da amboda amboda ise, gekabeká a eveva avanembo sise irá gheraesaava, nene setero na nininguseni. Avaningido, na ivuga beká ava useni. Nandasasingu geka beká ainda amboda ambodaya gheraera ava ningido, na dubo evevause ivuga beká ava eraena. Ivuga eni joamingo iraeri. Avori, ninda asisi a dubojoká esimbuguse iresa. Ava sedo, na nindaeeminge benunu seraena, Bajari nange kaudaba aminga ava, ninda tamo esimbugarieveva iraeti, a ni eveva avanembo tafuseiraetesi.

5 Nanda namendi, God da natofoesa nimokena ya gheraera ava, kaifa egogoghomberaesa aindae, na ni tumon-deraena. A God da natofo, oro eni oro eniya gheraera, ábarago kaifa eraesa aindae,namane nindae sakai seraera. 6 Nangaeda

nano namendi resena emo, ne eminda fera,ninda dubo bari a kavevera aindae osasetero, Iesu tumondari+ embo eminda nenininguseri. Avori, na eminge resena. Nine sonembedo ghusesa a sonemberaesa,kau daba ava use iri! Amingururaso, Godnu ivuga use irarira. 7 Ainda beká mo:evetu genembo avavaga Keriso da javodaesise, nenda reighi dodo nunda Bino avavironu sise, ya foa gheraera. Aminguse,evetu genembo God jo tumondae eraeraaimi, nemo sonembaoro dae sedo, jobenunu sae eraera. 8 Ava sedo, evetu gen-embo avavaga fururoro gido, namondenatijoká dedo sonembuse iraeteri! Aminguse,ne namonde dabade saramana da bouvufufuroro, geka beká da Binó aimi ivegedoyarira.

9-12 Diotrephes Demetrius Ghae, NendaKikiri.

9Na reta tufako ninda ekaresiakena+ ge-fuseni. Avata Diotrephes, nenda giti jighariari dae uju eraira aimi, na jo kakara usenanda geka itako jo ningae eraira. 10Na yanemokena buvarena amo, nune rea erairaaindae, na eredo isagha saono niningu-rurovo, ghoghora sarena. Nu nandae, gekaeko a aji sise, gungubo seraira. A aindateriago mo, nu emingeraira. Namondedanano namendi vironu sise deingheraeraava, nune bureguse nati joká jo dae eraira.A ninda ekaresia+ da natofo mendeni, vi-ronu sari kakatoá bu kaifa use tavo ari daeseraera amo, nune buregeraira. Aminguse,nu edo gido, ekaresia+ da natofo mendeni,vironu sari kakatoá sonembari dae seraera,ábarago ondari dae eraira. Amo ari sembaebekári.

11Avori, nandanamendi, ni emingaetesi!Erá ijugaboro eko ainda amboda ambodaeose! Ni ijugaboro eveva ainda ambodaamboda udo yaetesi. Mave veka eveva useirarira amo, nu God da tofori. O mave vekasembae use irarira amo, nu God jo kasamaae irira.

12 Evetu genembo isambu Demetrius daesakai seraera. A nunda irari gido, na-mane erekotera amo, geka bekári. Kotugo,kasama aso dae sise, na kau daba ava, nun-dae sekago sakai resena. A ni kasama eresa,na geka beká vanembo seraena.

13-15 John Geka Se Tano Usira.

Page 410: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

3 John 13 407 3 John 1513 Na geka digarigo nimokena gem-

baetena avata, na retada gefuse, sari imboeerena. 14 Na gigiterena, na nange totoiya nimokena buvudo, dombu dabade edo,nangae dabade geka se ningaeteri. Yaribudo gi!

15 Dubo jama nimokena irare! Nindakokomana eminda irera aimi, ni ategi rorobeká ava erera. Yari budo gi!

Namondeda kokomana aminda ireraava, ategi erena. Se ningore!

Avori, nanda geka tano eviri.

Page 411: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Jude 1 408 Jude 9

Jude Nunda Reta Gefusira,Amo Eviri.

Jude reta evia gefuse, tofo mandi nundakiki jo saeri. Avata Matthew Kakara (13:55)aMark Kakara (6:3) tegedo, evetu genembodigari koteraera, Judemo, nu Iesu noiMaryda fumbariri. Ava sedo, nu Bajari Iesu danamendiri.

Peter nunda reta amboda gefusira aindajokáda, nu ijuga sembae aindae ghoghorasisira. Jude nu geka daba ava kotise, retaemo gefusira. Avose, nu sifo daba aminda,nunda reta emo gefusira tano. Amo, nughaeko 66-67 A.D. joká aminda gefusira.

1 Arie, nanda nano namendi!Na Jude ri. Iesu Keriso da saramana

kato eni namori. A kotugo, James* amo,nu nangae tini dabakori. Na nemokenaeregefena. Yari budo givu!

God ne aghi etiri nunda natofo edo ireva.God Afa ne dubo buraira, a Iesu Keriso netavo eraira. Na ne ategi beká ava erena.Yari budo givu!

2 Joka ari, dubo jama, a dubo bari yanenda dubo jokáda vose bedo edo fumbufetare!

3-16 Namonde, Ijuga Sembae Ava Erá Tu-mondeore Dae Sise, Namonde Totofo Kaifa Ar-era.

3 Nanda dubo bari nano namendi, nenamonde dabade jebuga seka budo irera!Ainda geka evia, na nemokena retada gem-bari dae uju beká ava erena. Avata oroko,ainda geka jo sae arena. Na geka enikotise, ava sari dae erena. Amo, ne fakinaedo namondeda tumondari aindae, isoroaovo dae sise, nemokena eregefena. Tu-mondari resena emo, God mutiri nundanatofo ruruseri. Futusira amo, inonondafutusira. Nu jo tumondari dombu eni am-boda sekago mutae arira. 4 Ne isoro aovodae resena, ainda beká mo eviri. Evetugenembo mendeni God kotae eraera aimi,ufena teredo God da natofo ainda jokádairera. God namonde nange sonemberairaainda geka ava, nene jighi birurughe sem-bae sise irera. Totofo nenda fisi da uju, akusia bagia ari dae sedo, ne amingeraera.

Aminguse, namondeda Giti Jighari a Bajaridabako, Iesu Keriso ava ighagha use irera.God da Geka jokáda, anakora nendae sedogembero irira amo, eviri: evetu genemboamingeraera aindae, God mino eko avasimbugetiri irira.

5 God nu evetu genembo mendenikenamino eko muturaira, ava kotovo dae sise,kiki evia sekago sirurono ningareva. Nekiki emo ningi tefo usevu; avata kotugo,sekago kotovo dae sise sari dae erena. Na-mane Jusi embo da abuamane ava isambu,Bajari unumbe bu reighi Egypt ghedofusira. Avata amboda, namanenda abua-mane mendeni nunda Geka jo ningi tu-mondae usera aindae, ne detiri sirivo useri.

6 O aneya mendeni da kiki ava kote givu!Aneya amo, ne gogore edo, nenda sara-mana God futusira ava dariguseri. Amin-guse, nenda irari vasa dotutuseri. Doterogido, God ne sandi seiniimi bundetiri irera.Amingedo iroro, amboda Sifo Teria foa bu-vari, nenda mino eko ava barera.

7 Geka eni mo eviri. Sodom a Gomoraembo a nenda kokomana mendeni, reighiutuako iriara, nenda kiki ava saono kotovodae resena! Kau, aneya setena aimi useraaminga ava, Sodom a Gomora embo nenekusia bagia edo ghuseri, a ari ekoko bekámendeni edo ghusera aindae meka gaeteraavata, ne meka itako jo gae edo ghuseri.Ne amingero gido, God eredo, namondedaijugaboro mutari dae sise, avaraka fuge-tiri vose fira aimi, natofo a nenda reighiisambu gambu avisira. Avaraka aimievovodae avirurari, ne mema itatamuseirarera.

8 Kotugo, evetu genembo ufena na-mondeda jokáda teredo, ijuga sembaeijugeraera setena, ne kau daba aminga avaeraera. Ne sono ruruse a diti mokoi gosuse,tuturo edo kotari sembae kotise irá gher-aera. Nenda kotari sembae aimi eari, ariekoko urureoro, nenda tamofisi ava bebetause irá gheraira. Ne gogore edo, God dasari ava ne jo ningae eraera, a aneya durodeaindae aji sise irá gheraera. 9 Aneyamaneda giti jighari javo Michael, nu Moses datamo bari dae sedo, Satan ghae dabadebeisiga usera amo, nu jo numoá ijujusedombuda geka eko eni jo sae usira. Nu

* 1:1: Tuturo 1 jokáda, James dae resira amo, Iesu da natofo Jerusalem aminda iriara ainda giti jighari nune edo irei.Kotugo, Jude reta eregefira emo, nengae James ghae mo, Iesu da jamena bekári.

Page 412: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Jude 10 409 Jude 20taká eminge sisira, “Bajari ni buregare!”aminge sisira. (Ne eregoseva: aneyamanenenda fakina a duro teriari. Ijuga kakatosembae setena amo, jo nemongo iraeri.Avata ne gogore use, aneyadae aji sise irágheraera. Amo sembae bekári.) 10 Neroera mendeni, totofo jo kasama ae eraera,aindae aji sise dere jiraera. A ne kau sinofuka aminga ava use, dubo jo kotise aeeraera. Ne nenda fisi da uju avanembourureoro, ari daba aimi bebeta eari sirivoeraera.

11 Arie, dara! Ne taká amboda nendamino tambarera amo, jo kitako iraeri. Ekobeká ava tambarera. Kau Cain† irarisembae da emboro gategedo aminda isira,aminga ava use, nenda uju ava eraera. OBalaam saone! Kau Balaam moni dighighiuse bari dae sedo, God da Geka kotae usiraaminga ava, nene dara eraera. A kotugo,kau Korah gogore use, tofo nunda javojighari erari, nu giti jighari ari dae kotisiraaminga ava, nene gogore eraera. Avata kauGod setiri Korah ambududurusira amingaava, nemokena sirorarira. 12 Ne nemondedabade Bajari kotise, bayau mindari daesedo totorugeraeva amo, ijuga kakato sem-bae ne kirumo rise bayau da oduso use,meka jo ae eraera, a jiro birurugheari arisembae eraera. Ijuga kakato resena emo,ne totofo kotise, nenda uju avanembo er-aera. Ne kau yavatakena foroga daridodiseraira, ainda kaugori. O ne kau ikaeni, vuji jo jighae ireira, avi gharasa etiri,besisighae dabade durege rurusera, aindakaugori. Namonde ijuga kakato sembaeainda ijugakena, jebuga o sonemba eni jobae arera. 13Ne kau eva eko fumbasa babaijo tukughae, sumburaira ainda kaugori. Jomave eniimi buregari da kaugo iraeri. Akotugo, kau eva bejise foro eraira amingaava, nenda ari ekoko beje foa gheraira.Nenda ari ekoko eraera, ne aindae mekagaeteri. O eni mo sarena! Kau isiágo utudadonembe sumbu ya dadabeari jo gae eraeraaminga ava, ne sifo tufako duroghae iriseya dadabarera. Nendae sedo, God vasa

tumba eko beká jinjanghari ainda jokádasimbugetiri irira. Ne aminda ya teredo,evovodae irarera.

14 Namondeda abua Adam ainda imendiagira da imendi agira beká ainda mandiEnoch ri. Nu anakora eredo, Bajari ambodarea ijuga kakato sembae aikena ari kotisiraava, nune osa sisira. Bajari sonembiri,Enoch nu eminge sisira, “Givu! AmbodaBajari nunda aneya kakara digari ambariainde dabade furarera. 15 Nu evetu gen-embo ijujari dae sedo furarira. Foa, evetugenembo nu kotae edo ari ekoko eraeraava, ijujarira. A kotugo, evetu genembonundae aji sise geka ekoko seraera ábarago,ijujarira,” Enoch nu aminge sisira.

16 Ijuga kakato sembae resena emo, neevovodae dumo bauso use, evetu genembomendeni da ari ekoko ava ijujuse irá gher-aera. Ne sifo ghousa nenda uju ekokoainda amboda amboda use irá gheraera.Ne totofo sakai seraera. A evetu genembomendeni nemo sonembuse, nenda uju avaaoro dae sise, ijuga kakato aimi sakai tefotefo sise irá gheraera.

17-23 Namonde Fakina Edo Fetarera.17 Avata nanda dubo bari nano namendi,

ijuga kakato sembae setena aindae, erábuneove! Aghi kakato namondeda BajariIesu Keriso gategusira aimi, rea nemokenaanakora sisera ava kotovo dae sise resena.18 God nemokena geka afigetiri ne emingesiseri, “Sifo amboda foa buvarira amo,evetu genembo mendeni eredo, God kotaeuse, nenda uju ava use, dere jiriroro nemema itatamareva,” Bajari da aghi kakatonemokena aminge siseri. 19A kotugo, bekásiroretiri eregosera amo, evetu genemboresena eimi, ne oroko God da natofo jokádateredo irera. Ne God da Asisi jo bae irise,fisi da uju ava use irera. Aminguse neneGod da natofo ava jighi sarigetero, nundanunda irera.

20Avata nanda kokomana, ne emingaovodae sise resena. Nenda tumondari kakaraaimi, totofo fakina use fete gogoghombuseirareva! Aminguse, Asisi Kakara da fakina

† 1:11: Genembo javo Cain resira emo, nu Adam da mandi begori. Nunda mandako nune detiri ambududurusira.A Balaam resira emo, nu feroveta eni, reighi Petor, uvu teria javo Yufretis, aminda irei. Nu Moab embo da kini javoBalak da moni bari dae sise, Israel embo simbora ari dae isira avata, God nu buregusira. A genembo javo Korah, nuLevi ondiri. Avata nu nange Moses nengae Aaron ghae da vasa budo, Israel embo da giti jighaetira, ava kotise, MosesAaron ghaekena aji sise dubo eko etiri gido, God setiri enda beka angetiri, Korah nunda natofode dabade aminda vosesirivo useri.

Page 413: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Jude 21 410 Jude 24-25aimi banunguse irivu! 21 Totofo kaifa use,God da dubo bari jokáda irivu! NamondedaBajari Iesu Keriso joka edo, jebuga evovo-dae irarimutari barera da sifo ava kaifa use,amingaovo dae resena.

22 Evetu genembo mave manamana useerebunera amo, edo gido joka use sonem-bareva! 23 Kau roera eni avarakada dudoavirureari sire bu ajagha fitiraeva amingaava, evetu genembo amo Satan da ungodaghe saghimbe baovo, ne ari ekoko da minodarigaore! Evetu genembo mendeni ariekoko beká eraera ava, nene sonembari daesareva amo, totofo nenda irari se ningidoya sonembareva. Erama totofo bebeta eovedae sise, nenda ari ovia imboe beká ava use,ne ojughae dabade ya sonembareva.

24-25 Jude Nu Banunguse, Tano Usira.24-25 Avori, God Afa, nu namondeda God

dabako tainakori. God eni tefori. Nunamondeda Sonemba Katori. Nune, eramane gofeove dae sise, nunda fakinaimi, nekaifa e gogoghombarira. A kotugo, nendaari ekoko seghe fugari ne eveva a kakaragoaovo, unumbe bu ya nunda dombuda fitari,riria beká ava use, nunda usasa jokádafetirareva. Nu amingarira amo, inono bekáarira. Aindae sedo, namonde God SonembaKatodae sakai saore! Nu namonde sonem-bari dae sedo, Iesu Keriso namondeda Ba-jari ava mutiri fira sonembusira. Ava ko-tise, namonde nundae sakai sise emingesaore: numokenausasa, duro, fakina, a javobinonde ireira a irira amo, evovodae irare!Ai, bekári!+Avori, nanda geka tano eviri.Na Jude.

Page 414: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 1:1-2 411 Amboda Sirorarira 1:8

John, Sifo Amboda ReaSirorarira Ava Gido, Gekaé

Gefusira.Buku emo, genembo javo John gefusira.

Ekaresia+ da babojegari giti siroruseraainda kotari mo: Bajari Iesu da ambojimbi John, nune buku emo gefusira. Ge-fusira da sifo aminda, Rome embo da ga-vana aimi Kuristini evetu genembokenafakarago edo gitofu use, bouvu muteoromema itatamedo ghuseri. Ne fakina edodubo jama use, erá bunendo gofeore daesise, John geka emo gefusira. Rea am-boda God da gitofukena sirorarira, a Godnange nunda natofo amboda sonembedo,vasa eveva nendaemutarira ainda geka avaijuguse, John buku einda jokáda gefusira.

John, Sifo Amboda Rea Sirorarira, Ava Gido,Gekaé Gefusira, Ainda Mendo Mendo Mo Eviri.

1:1-8 John Bajari da javoda natofo ategiedo, geka tuturo usira.

1:9–3:22 John diti mokoi gosiri, BajariIesu ekaresia+ 7 ainda geka ava numokenasetiri ningido sisira.

4:1–8:1 Bajari fefa bondoghae ava bejeafigari dae iri, bouvu a mema kau eni kaueni endada sirorusira ava, John diti mokoigido sisira.

8:2–11:19 Aneya isambu 7 aimi tavuyafusero, roera dombu eni dombu enisirorusira ava, John gido sisira.

12:1-13:18 Satan a nunda feroveta etotonaká, sino fuka da tamo ava bu asugedo, yaendada isagha arera, ainda kikiri.

14:1-15:8 John ari mendeni mendeni ditimokoi gosusira.

16:1-21 Aneya rooro isambu 7 avaaveregero, rea sirorusira ava, John ditimokoi gido sisira.

17:1–20:10 God reighi Babylon de bejarivose dadabari, Bajari jovereghe Satan buavaraka jokáda fugari vosarira.

20:11-15 Ategi da Sifori.21:1–22:5 Utu enda seka a Jerusalem

seka, God da irari vasa ava, John gido ain-dae osa sisira.

22:6-21 Bajari rea numokena se tanousira ava, John ijugedo tano usira.

1-2 Na geka sari dae erena emo, IesuKeriso ijugusira. Amo, rea amboda jo sokairae, oroko nembo sirorarira, ainda gekari.Ava, nunda saramana kakato kasama aorodae sedo, God nu, Keriso kena mutiri budoemingusira. Nunda aneya dirigetiri fira,geka ainda beká ava, namokena ijugetirigi kasama useni. Ainda geka ava osa sise,buku eminda eregefenere. Na Iesu dasaramana kato, John ri. 3 Ni buku eviatege garesa amo, ni ivuga aresa. Ni Gekaevia ningi tumondaresa amo, ni dubo jamaaresa. Ainda beká mo: sifo foa buvari daeerira.

1:4-8 John Nu, Iesu Tumondari+ EmboFrovensi Asia Aminda Iriara Ava Ategi Usira.

4-5 Ekaresia+ 7 Frovensi Asia amindaireva, na John nane ne ategi erena. God,nunda Asisi 7* nunda avo anumba aindadombuda fetirera, a Iesu Keriso, nemondedabade sonemba a dubo jama mutoronemokena irare! God resena emo, nu orokoirira, giti irei, a kotugo amboda evovodaeirarira. Iesu Keriso, nu geka beká vanemboseraira ava sedo, numoá tumonderaera.Evetu genembo ambarida ghe jebuge er-arera da bego mo, numori. Nu enda dakini (king) a kokotofu nenda Bajariri. Nunamonde dubo buraira. Nunda ambariimi,namondeda ari ekoko da mino mutiri, na-monde jebuguseri. 6Akotugo, nunamondegategedo, nunda God a nunda Afa da sara-mana aoro dae sedo, nune setiri namondenunda fristi+ edo irera. Iesu Keriso kenausasa a fakina evovodae irare! Ai, bekári!

7 Givu! Bajari forogaghae vose firieregosenere.Evetu genembo isasambu, nu vose fururari

garera.Mave nu ighagha edo arafa dorusera, a ko-

tugo evetu genembo isasambu gar-era.

Nu vose fururari fuge gosuse, nunda orooro isambu enda eminda irera amo,ne oju use sorara arera.

Avori, aminge sirorare!8 God nu ireira, irira, a evovodae irarira

aimi, geka resira. Namondeda Bajari GodFakina Kato aimi eminge resira, “Roeraisasambu ainda tuturoda a gombuda amo,namori,” aminge resira.

1:9-20 John Nu Tuturo Edo, Rea Diti MokoiGosusira Ava, Isagha Sisira.

* 1:4-5: ‘God nunda Asisi 7’ resira emo, Asisi Kakara aindae resira.

Page 415: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 1:9 412 Amboda Sirorarira 2:69 Na John, nenda namendiri. Namonde

isambu Iesu da natofori. Na namondedabade tatedo, mema Iesu da gitofuimimuturaera ava, itatamuse durumugeraera.Na God da Geka a geka beká Iesu iju-gusira ava, vironu sedo ghusena aindaesedo, na sandi budo fera, butu javo Pet-mos eminda fiti dotero irena. 10 FuraTomanako eninda, Asisi Kakara aimi namo-kena vose asugusira. Asugiri, beka teriakau tavuya da dukago ava, nanda gukakenasiri nininguseni. 11 Eminge sisira, “Ni reaeregosesa ava, gembudo buku amo mu-taso, ekaresia+ reighi 7 aminda irera aikenayarira. Reighi resena amo, eviri: Efe-sas, Simona, Pergamas, Taiyataira, Sardis,Filadelfia, a Leodisia ri. Aminda mutuyare!”

12 Aminge setiri dadabetiri, geka mavesisira ava gari dae sedo, jovereghuseni.Jovereghedo, nanefa (lamp) fitari da bo-daka isambu 7 ava, fetirero gosuseni. Kasa-gogo amo, auri ‘gold’ imi ariri. 13 Nanefa(lamp) fitari da bodaka 7 ainda jokáda,genembo da kaugo ava fetiriri gosuseni.Nunda tamo asugari koburu edo fetiriri avagosuseni. A nunda ifu dighari mo, auri‘gold’ imi ari, ai dighido fetiriri gosuseni.14 Nunda beo mo, foyago beká, angiagori.Nunda diti mo, avaraka bubura da kaugori.15Nunda ata barago, kau auri avarakada in-georo kokoigo edo tiritaragheraira, aindakaugori. Nunda beka sisira amo, uvuusegha da dukagori. 16 Nunda ungo gi-mandukena, damana 7 ava bu jighiriri go-suseni. Nunda beka jokáda ghe buvurutirigosusena amo, roera eni kaiya da kaugo,ambo a dombu isambu dika vanembori.Nunda dombumo, iji da usasa avavaga jan-imbusira. 17Na numoá gido, nunda ata du-ruda du fase, ambari embo da kaugo useni.Fasireno gido, nunda ungo gimanduimisiregedo, nanda tamonda jijighuse sisira,“Erama oju eose! Namori! Roera isasambuainda tuturoda a gombuda amo, namori.18Na jebuga da susuri. Geka bekári: na am-bududuruseni. Avata kote gi! Na ambaridaghe jebugedo irena, a evovodae irarena.

Ambari ava, nanda sari ningariri, a ambariembo da vasa ainda guro da boraga (bolt)ava, nane bu kaifa erenere. 19Ava sedo, reaninda diti mokoi garesa, ava gembu! Amo,roera rea siroredo irira a amboda sirorariraava, isasambu buku jokáda gembu irare!20 Damana 7 nanda ungo gimandui bujighireno eregosesa, einda tuka mo eviri:ekaresia+ 7 setena, ainda aghi kakato 7†nemori. A nanefa (lamp) fitari da bodaka 7auri ‘gold’ imi ari ava eregosesa, einda tukamo eviri: ekaresia+ 7 setena amo, nemori,”aminge sisira.

22:1-7 Iesu Tumondari+ Embo Efesas Aminda

Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.1 Aminge sedo, Iesu sekago namokena

eminge sisira, “Ekaresia+ reighi Efesasaminda irira, ainda aghi katokena* gembumutu yari, nune budo osa sirurari ningore!Mave damana 7 ava, nunda ungo giman-dui bu jighirira, a nanefa (lamp) fitari dabodaka 7 auri ‘gold’ imi ari ainda jokádadeingherira amo, namori. Na nemokenageka evia resena. 2 Ne rea edo ghusevaamo, na kasama erena. Ne saramanafakarago use jo doyae, bouvu fufudo fusevaava, na kasama erena. Ne ari ekoko emboimboeuse, eramanenda jokáda tereore daesise, ondiraeva. Evetu genembo mendeniera, nemo dederuse siseri, “Namane Iesuda ambo jimbiri,” siseri. Avata ne evetugenembo ijujuseva amo, ne gungubo kaka-tori, ava kasama usevu. 3 Eni mo: nefakina edo, nandae sedo gitofu da diti ko-sisevu. Aminguse, mema itatamuse, najo ighagha ae usevu. 4 Avata nenda daraeni mo, emingeraeva. Giti ne, na dubo bugogoghombuse irá ghusevu. Avata orokoemo, nanda tamo kaka use, na jo dubo bugogoghombae eraeva. 5Ava sedo, nenda ariekoko emo vujege dodo, giti rea edo ghu-seva, kau daba ava areva! Jo amingae arevaamo, na nemokena yama, nenda nanefa(lamp) fitari da bodaka bu fugono, nendafakina dadabarira. 6 Avata kotugo, nenda

† 1:20: Namonde geka etoto naká aneya a aghi kato seraera aindae, Greek embo ne geka dabako ‘angelon’ sedo ghuseri.Mokogo mo, namonde geka da gharogho gosuse, kasama eraera, aneyadae resira, ai, aghi katodae resira. O buku javo,‘Amboda Sirorarira’ einda jokáda, John nu aneya kotise sisira, o aghi kato kotise sisira, ava jo kasama aeri. * 2:1:Afige, buku javo Amboda Sirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa.

Page 416: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 2:7 413 Amboda Sirorarira 2:17ari eveva eni edo ghereva amo, eviri! Nico-las nunda ambo jimbide na imboe eraenaava, nembarago nu imboe eraeva.

7 “Avori, Asisi Kakara rea ekaresiakena+resira ava, ningi gogoghombevu!

“Mave nandae sedo isoro use, gitofu deatai duboda fati fetarira amo, na numo-kena jebuga evovodae irari ainda ika vujiava mindare dae sedo, emboro afigedo iju-garena. Ika amo, nu God da vasa amindavitiraira,”Iesu aminge sisira.

2:8-11 Iesu Tumondari+ Embo SimonaAminda Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.

8 Aminge sedo, Iesu sekago namokenasisira, “Ekaresia+ reighi Simona amindairira, ainda aghi katokena† gembu mutuyari, nune budoosa sirurari ningore! Roeraisasambu ainda tuturoda a gombuda amo,namori. A na ambudo, ambarida ghe je-buge eroruseni. Nane nemokena geka eviaresena. 9 Ne mema itatamereva amo, naeregosena. Na kasama erena, ne makasiembori. Avata nemokena geka beká re-sena: ne Afakena mo, susu iti fafoderi.Evetu genembo mendeni era, nendae ajisise, natofokena eminge sedo ghuseri, “Na-mane Jusi embori; ava sedo, namanendageka ningivu! O Iesu da natofo da gekajo ningae areva,” aminge sedo ghuseraava, na kasama erena. Avata geka bekári:evetu genembo resena amo, ne Satan damendeniri. 10 Erama dubo mema orokonembo fururari itatamareva aindae, ojueove! Geka evia ningivu! Nenda fak-ina dere gari dae sedo, nenda nano na-mendi ava, Satan da mendeniimi bu yadiburada fitarera. Dara resena emo, sifoisambu ghabu sovenisoveni ainda jokádaitatamururovo ya dadabarira. Ne nandaesise ambari dae oju jo ae areva amo, najebuga evovodae irari da koana, kotofu dakekesa da kaugo ava, nemokenamutono buasugareva. Koanaámave bu asugarira amo,nu jebuga evovodae irari ava tuve barira.

11 “Asisi Kakara rea ekaresiakena+ resiraava, ningi gogoghombevu!

“Mave nandae sedo isoro use, gitofu deatai duboda fati fetarira amo, sifo amboda

furarira aminda, jo sekago ambudo, aindamema itatamae arira,”Iesu aminge sisira.

2:12-17 Iesu Tumondari+ Embo PergamasAminda Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.

12 Aminge sedo, Iesu sekago namokenasisira, “Ekaresia+ reighi Pergamas amindairira, ainda aghi katokena‡ gembu mutuyari, nune budo osa sirurari ningore! Gen-embo nunda békada ghe kaiya buvudo iriraaimi, nemokena geka evia resira. Kaiyaresena emo, ambo a dombu dika vanem-bori. 13 Reighi Pergamas aminda irevaamo, ne Satan da vasa beká aminda irágheraeva, ava kasama erena. A na kasamaerena: ne namo tumonduse, na jo ighaghaaeri. Satan da vasa daba aminda, Sa-tan da mendeniimi nanda saramana katoAntipas detero ambududurusira. Aindasifoda, na jo ighagha ae usevu. 14 Avatane dara eni emingeraeva. Nenda mendeni,Balaam rea ijugusira, ava eraera. Bal-aam resena emo, nu Israel embo da gitofuBalak sonembuse emboro ijugetiri, Balaknu eredo Israel embo deretiri, ne komboyagera edo ghuseri, a ove da dombudatumonde bainghuse, bayau joba fitido,ava bu mindido ghuseri. 15 Kau dabaaminga ava, nenda jokáda, evetu genembomendeni mo, Nicolas nunda ambo jimbiderea ijugeraera ava, tumonduse eraera. Avana imboe erena. 16 Nenda ari ekoko re-sena emo, vujegedo doyareva! Jo amingaeareva amo, na bibitai yama, kaiya nandabékada ghe buvudo irira eimi, evetu gen-embo aikena isoro arena.

17 “Asisi Kakara rea ekaresiakena+ resiraava, ningi gogoghombevu!

“Mave nandae sedo isoro use, gitofu deatai duboda fati fetarira amo, na numo-kena, bayau eveva javo ‘mena’§ jungetirioroko God da vasa aminda irira ava, mu-tono barira. A eni mo: na numokenaghamana foyago, ainda tamonda javo sekagembero irira ábarago, mutono barira.Javo amo, mave ghamanaá barira, ainembokasama arira.”Iesu aminge sisira.

2:18-29 Iesu Tumondari+ Embo TaiyatairaAminda Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.

† 2:8: Afige, buku javo Amboda Sirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa. ‡ 2:12: Afige, buku javo AmbodaSirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa. § 2:17: Afige, buku javo John Kakara 6:49 ainda duruda tege garesa.

Page 417: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 2:18 414 Amboda Sirorarira 3:4

18Aminge sedo, sekago namokena sisira,“Ekaresia+ reighi Taiyataira aminda irera,ainda aghi katokena** gembu mutu yari,nune budo osa sirurari ningore! Geka emo,God da Mandi nane resena. Nanda ditimo, avaraka bubura da kaugori, a nandaata barago, kau auri avarakada ingeoro avikokoigo edo tiritaragheraira, ainda kau-gori. Aimi nane resena. 19 Ne rea er-aeva, ava na kasama erena. Ne kau nangedubo buraeva, tumonderaeva, kavevera er-aeva, a durumuguse irá gheraeva amo, nagiraena. Giti, ari resena emo, ne itakoedo ghusevu. Oroko, ne e gogoghomber-aeva. 20 Avata ne dara emingeraeva: evetueni Jezebel nenda jokáda gungubo sise,‘Na God da ferovetari,’ seraira avata, nenu jo buregae eraeva. Nu nanda dore-varekena dengoro induduse dederuse irira.Nu seari kombo yagera eraera, a nu seari,evetu genembo mendeni ove da dom-buda tumonde bainghuse, bayau joba fi-tiraera ava bu mindiraera. 21 Nunda ariekoko dodo, dubo jovereghare dae sedo,goroto futuseni. Avata nu kombo yageradodo, namokena jovereghe furari imboeusira. 22Ava sedo, na saono, Jezebel nundakombo yagera kakato ainde dabade, mematomanako itatamarera. Nenda ari ekoko jovujegae arera amo, na oroko amingarena.23 Nunda ambo jimbi barago, daono sirivoarera. Amingururono gido, nanda ekare-sia+ isambu evia kasama arera: evetu gen-embo nenda dubo jokáda rea koteraera, auju eraera ava, na kasama erena. Ne rea er-aeva, aminda kasama use, mino inonondanemokena mutarena.

24 “Avata ne natofo mendeni, Jezebelda geka eko jo tumondae usevu. Nundageka eni aindae, evetu genembo mendenine, amo Satan da geka jungarida bekávaseraera. Avata nunda geka amo, ne joningi tumondae ireva. A Satan da kasamajungarida ava, ne jo bae ireva. Amoevevari.Avori, saramana tomanako eni jo mutonoae areva. Ne saramana dabako evia useirovo, na jovereghe furarena. Amo eviri.25 Nenda tumondari kau mavega eraevaamo, aminguse irareva. Nenda tumondariava kaifa use irovo dae resena.

26-27 “Mave nandae sedo isoro use, gitofude atai duboda fati fetarira, a nanda ujuvanembo use iria, sifo gombuda tano ariraamo, avori, na numokena fakinamutarena.God Afa fakina namokena futusira aindafakina kau daba ava, numokena mutarena.Na ketua auriimi ari ava, numokena mu-tono bu jighirise, nunda oro oro endaeminda irera ava, nune kaifa arira. Kauokia fugeoro du de bejeraira aminga ava,nu natofo ekoko aikena arira. Amo, nendafakina ava nune de bejarira. 28 A eni mo:na numokena sifo da saura ainda usasa avamutono barira.

29 “Avori, Asisi Kakara rea ekaresiakena+resira ava, ningi gogoghombevu!” amingesisira.

33:1-6 Iesu Tumondari+ Embo Sardis Aminda

Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.1 Aminge sedo, Iesu sekago namokena

sisira, “Ekaresia+ reighi Sardis amindairira, ainda aghi katokena* gembu mutuyari, nune budo osa sirurari ningore! Gen-embo mave God da Asisi 7† bu jighirira,a kotugo damana 7 ava bu jighirira amo,namori. Na nemokena geka evia re-sena. Ne rea eraeva amo, na kasamaerena. Evetu genembo ne jebuga irariáseraera. Avata nenda janje jokáda mo,ne anakora ambududurusevu. 2 Ava sedo,diti fangevu! Nenda jebuga itako irira avakaifa use, unduvu bajare! Erá doyeóvoambeure! Ne rea edo ghuseva a eraevaamo, jo inono iraeri. Amo, ne nandaGod da dombuda kosasagheraeva. 3 Avasedo, giti rea ijugero gosuseva, a kau nangeningido aminguseva ava kotise, sekago kaudaba ava areva. Ava jo kotae areva amo,na tafasara kato ufena foa gheraira aindakaugo ava edo, nemokena yarena. Nandafurari sifo ava kotae irareva amo, na foa bu-vono dudukughareva. 4 O ne reighi Sardisaminda ireva ainda jokáda, evetu genembodaba daba nemokena eminge resena. Sa-tan ne derari dae usira avata, ne jo gofaeusevu. Amo, kau genembo tauyada fetedoise, nunda tamo asugari erá fororo eure daesise kaka eraira aminga ava, nenda dubojoká erama ari ekoimi sembae eure dae

** 2:18: Afige, buku javo Amboda Sirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa. * 3:1: Afige, buku javo AmbodaSirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa. † 3:1: ‘God da Asisi 7’ resira emo, Asisi Kakara aindae resira.

Page 418: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 3:5 415 Amboda Sirorarira 3:15-16sise, ne kaifa eraeva. Ne sifo amboda tamoasugari foyagoimi asugaovo, namonde de-ingharera. Ainda tukamo: ne e gogoghom-buse, inononda ireva.

5 “Mave nandae sedo isoro use, gitofude atai duboda fati fetarira amo, na tamoasugari foyago emo budo, numokena asug-arena. Kotugo nunda javo, jebuga evovo-dae irari da buku ainda jokáda gemberoirira, ábarago na jo ghajae arena. A kotugo,nu nanda tofo edo irira ava, na God Afa anunda aneya isambu da dombuda fetedoijuguse, isagha sirurono ningarera.

6 “Avori, Asisi Kakara rea ekaresiakena+resira ava, ningi gogoghombevu!” amingesisira.

3:7-13 Iesu Tumondari+ Embo FiladelfiaAminda Iriara Aikena, Bajari Iesu Geka Sisira.

7 Aminge sedo, Iesu sekago namokenasisira, “Ekaresia+ reighi Filadelfia amindairira, ainda aghi katokena‡ gembu mutuyari, nune budo osa sirurari ningore! Gen-embo kakara, a geka beká ainda susu mo,namori. Na nemokena geka evia resena.David da ki (key) ava nane bu jighirenere.Ki (key) resena emo, David da fakinadaeresena. David nu fakina use, God da natofokaifa edo ghusira. Ainda fakina ava budo,na God da natofo kaifa use irena. Naaminguse, jebuga evovodae irari da em-boro afigarena amo, mave jo foa gajaearira. O gajarena ábarago, mave jo foaafigae arira. 8 Ne rea eraeva amo, naeregosena. Na kasama erena: nemokenafakina itako irira, a na rea ijugusena ava,ningi tumonduse amingeraeva; ne na joighagha ae usevu. Avori, na nendae em-boro afiguseni. Emboro amo, mave jofoa gajae arira. 9 Kote givu! Na kasamaerena: evetu genembo mendeni era, gun-gubo sise eminge siseri, ‘Namane Jusi em-bori. Ava sedo, namanenda geka ningivu!’aminge siseri. Avata geka bekári: nemoSatan da mendeniri. Avori, na saono gun-gubo kakatoá ya buvudo, nenda ata durudatumonde bainghururoro gareva. Nandanatofo, na nemoá dubo buraena. Ava ijugu-rurono, gungubo kakato amo nemokenagosuse kasama arera. 10 Ne fakina edodurumuguse, nanda geka kaifa aovo daesisena ava, ne e gogoghombedo ghusevu.

Ava sedo, na sonembururono, sifo ambodadara endada sirorarira ava, ne jo itatamaeareva. Dara resena emo, evetu genemboisasambu endada irera ava dere gari daesedo, sirorarira. 11 Avori, na totoi nemo-kena yarena. Tumondari a geka nemokenairira ava, kaifa e gogoghombevu, erá nendamino, koana kau kekesa da kaugo baetevaava, kosasagheóvo mendeni beore dae siseresena!

12 “Mavenandae sedo isoro use, gitofu deatai duboda fati fetarira amo, nunandaGodda Kambo+ ainda tutumbidae bu darono,fetirise ivuga arira. Aminguse, evovodaeaminda irarira. Na nunda tamonda, javoetodaba naká gembarena. Eni mo, nandaGod da javo ava gembarena. A eni mo,God da reighi seka, Jerusalem utu omindaGod kena ghedo vose furarira, ainda javobarago nunda tamonda gembarena. A ko-tugo, tofo nanda javo seka ábarago nundatamonda gembarena.

13 “Avori, Asisi Kakara rea ekaresiakena+resira ava, ningi gogoghombevu!” amingesisira.

3:14-22 Iesu Tumondari+ Embo Reighi Leo-disia Aminda Iriara Aikena, Bajari Iesu GekaSisira.

14 Aminge sedo, Iesu sekago namokenasisira, “Ekaresia+ reighi Leodisia amindairira, ainda aghi katokena§ gembu mutuyari, nune budo osa sirurari ningore! Gekabeká da susu, a God da Aghi Kato gekabeká seraira amo, namori. A kotugo, roeraisambu God etiri sirorusira ainda susu mo,namori. Na nemokena geka evia resena.15-16 Na nenda ari kasama erena. Evetugenembomendeni na kotise, imboe eraera.A kotugo, evetu genembo mendeni namokotise, dubo joveregheari na dubo buraera.Ne soroda fetireva. Ne kau mavegori? Nena tumondari da kaugo use ireva, avatana jo dubo bu gogoghombae eraeva. Nekau uvu jo vevera beká irae, a kotugo jojama beká irae, ainda kaugori. A kotugo,kau genembo eni dubo saghurureari uvuvevera o uvu jama uju eraira aminga ava,ne na kotise iraetevu, o na imboe edodoyaetevu. Avata ne jo amingae eraeva.Ava sedo, kau genembo setena amo, nuuvu yuvayuva mindi kosiva eraira aminga

‡ 3:7: Afige, buku javo Amboda Sirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa. § 3:14: Afige, buku javo AmbodaSirorarira 1:20 ainda duruda tege garesa.

Page 419: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 3:17 416 Amboda Sirorarira 4:11ava, na ne kosiva aono, vose tefo areva.17 Ne bunise, ‘Namane susu iti fafoderi.Namane inono bekári,’ seraeva. Avata gekabekári: nemomakasi embori, tamo asugaritefo a, diti tefori. 18 Na nemokena emingeresena: moni da susu, auri ‘gold’ seraeraamo, namokena irira. Jo roera enighaebaingoro edo iraeri, ‘gold’ bekári. Avanamokena ombu budo, guguade aovo daesise resena. Erámeka geove dae sedo, tamoasugari foyago, namokena ombu asugevu!Diti eveva are dae sedo, fiyogha ombudo,ditida fitido gareva. 19 Evetu genembomavejoá dubo buraena amo, na nemokenadombuda sise, ari dambu aore dae sisederaena. Durumuguse, dubo joveregharinenda ari ekoko vujegedo dovu!

20 “Avori, kote givu! Na guro békada fetegoingoingheraena. Ni nanda beka ningido,guro afigaresa amo, na nimokena teredo,nangae kirumo dabade use irarera. 21 Nagiti isoro use, gitofu de atai duboda fatifeteteno, GodAfa setiri numokena viti nan-gae irise, nunda kini (king) da avo anumbaaminda anumbedo kotofuko useni.

“Kau daba aminga ava, mave nandaesise isoro use, gitofu de atai duboda fatifetarira amo, na saono nu viti nanda kini(king) da avo anumba aminda anumbedo,numbarago kotofuko arira.

22 “Avori, Asisi Kakara rea ekaresiakena+resira ava, ningi gogoghombevu!” amingesisira.

44:1-11 God Nunda Avo Anumba Aminda

Anumbiriri, John Gosusira.1 Iesu aminge setiri dadabetiri ainda

amboda, na utu aminda guro afigedo iririsekago ditii mokoi goseno, beka tavuya dadukago giti setiri niningusena aimi, sek-ago namokena siri nininguseni, “Emindanamokena viti fu! Rea amboda sirorariraava, ijugaono gase!” aminge siri 2 ainghaedabade, Asisi Kakara namokena vose asu-gusira. Asugetiri, utu aminda, kini (king)da avo anumba fetiriri gosuseni. A kotugo,aminda mave enii anumbiriri gosuseni.3Nunda dombu kau avaraka da serigo bekáava jaraghusira. A kotugo, taraufo, katikitamo avavagai avo anumba aminda dari

birurughedo iriri gosuseni. 4 Avo anumbaamo, soroda fefetusira. Avo anumbamindafu soroda fefetusira resena ava, avoanumba veveyako 24 aimi jimbe biru-rughusira. Avo anumba 24 aminda, baboje-gari 24 tamoasugari foyago asugedo, koanaeni kekesa avavaga asugedo anumbirerogosuseni. 5 Avo anumba soroda fefetusira,aminda ghe biria tarighedo, barara fugutirigosuseni. Avo anumba ainda dombuda,arivo 7 ava injibetero jaraghiri gosuseni.Arivo 7 resena emo, God da Asisi* 7 ri.

6 A kotugo, avo anumba da dombukena,roera eni gosusena amo, ainda gari kau uvubogu teria da kaugori. Avata aminda, uvubeká tefori, gharita (glass) da kaugo avagosuseni. Avo anumba ainda dombukena,ambokena, a dengesi sovenisoveni aminda,God da serubim† avononde naká ava fefe-tuseri. Serubim resena emo, dombukenaa ambokena, nenda diti digariri. 7 Ne jodombu dabako iraeri. Eninda dombu mo,kau raiyoni (lion) da dombugori. Enindadombu mo, kau burumakava (bull) sekafumbari ainda dombugori. Eninda dombumo, kau genembo da dombugori. A enindadombu mo, kau riduna da dombugori.8 Serubim avononde resena emo, nendaghabu isambu 6, kau rika da ghabugori.Ghabu jokakena a fokakena mo, diti di-gariri. Avori, serubim resena emo, neevovodae sifo tumba evia inono, emingesise yaru divuraera:“Bajari God Fakina Kato, nu kakara, kakara,

a kakara bekári.Nu irei, irira, a kotugo evovodae irarira,”aminge sise yaru divuraera. 9 Aminguse,ne, mave avo anumba soroda anumbirira aevovodae irarira aikena, duro mutari daesise, numo kakara ari dae sise, a numo-kena aiyakoe sari dae sise, yaru divuraera.10 Amingurureoro, babojegari 24 setenaaimi, mave avo anumbada anumbiriraainda ata duruda, du fafaseraera. Amin-guse, mave evovodae irira aikena tumondebaingheraera. A nenda koana eni, kaukekesa avavaga setena amo, nunda avoanumba ainda dombuda fugeoro voseraira.Fugutuse, ne eminge seraera:11 “Arie, namanenda Bajari a God! Ni seteso

roera isasambu sirorusira.* 4:5: ‘God da Asisi 7’ resira emo, Asisi Kakara aindae resira. † 4:6: John nu taká jebuga irari kakato ava gefusira.Nenda kau ava ijugetiri tege gido, Ezekiel 10:14 aminda serubim dae gefusira ava kotise, namane serubim emindagefuseri.

Page 420: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 5:1 417 Amboda Sirorarira 5:13Ni uju eteso, siroredo jebuga irira.Aindae sedo, usasa, duro, a fakina, mutoro

nine baresa amo, inonori!”aminge seraera.

55:1-14 Sifi Da Mandi (Lamb) Aimi Fira Fefa

Bondoghae Ava, Nune Afigusira.1 Ainda amboda, na goseno, mave avo

anumba aminda anumbirisira aimi, fefabondoghae jighiriri gosuseni. Fefa bon-doghae resena emo, sovenisoveni gemburuvedo, finje 7 aimi békada fiti faterotakegha usira. 2 Ava gosuse, na aneyafakina kato eni gosuseni. Nu beka teria sirinininguseni, “Mave inono irarira ai ya, fefabondoghae omo budo, finje fefa békada fitifatero takegha usira ovia, jighi afigaeti?’aminge sisira. 3 Setiri, fefa bondoghae oviamave afigaetira aindae sedo, genembo oaneya fakina eni utuda, endada, a endajokáda tava useri. Avata mave eni jo tam-baeri. Mave jo fefa ruvusera ava afigedo,joká gari da kaugo iraeri. 4 Mave eni jotambae irero aindae, na sorara janjagughaeuseni. 5 Amingeno gido, babojegari 24setena, ainda eniimi namokena sisira, “Erásorara eose! Diti fainghe gi! Raiyoni(lion) eregosesa omo, nu Judah ondi daeniri, a kotugo David da imendi tomanakoeniri. Nu isoro use, fakina edo gitofuda fakina ava de bejisira. Ava sedo, nufefa bondoghae budo, finje fefa békada fitifatero takegha usira ava, jighi afigarikenainonori,” aminge sisira.

6 Aminge siri nininguse, na sino fukasifi (sheep) seraera, ainda Mandi (Lamb)eni fetiriri gosuseni. Nu avo anumba aserubim avononde naká ainda soroda, akotugo babojegari 24 ainda soroda fetiririgosuseni. Sifi da Mandi resena ava gosusekotisena amo, nu daoro ambudo iria edo,aimi foa buvariá kotiseni. Sifi da Mandiamo, nunda kore isambu 7 ri. A kotugo,nunda diti barago 7 ri. Diti 7 ainda tukamo: God da Asisi 7* ava, nune dirigetirienda eminda reighi isasambuda isera amo,nemori. 7 Sifi da Mandiá, nu ira, mave avoanumba aminda anumbirisira aikena bu-vudo, fefa bondoghae nunda ungo giman-dui bu jighirisira ava, nune bu fefetusira.

8Amingiri, serubim avononde naká a babo-jegari 24, ne Sifi daMandi ainda ata durudadu fafasuseri. Nenda gitá (guitar) a rooroauri ‘gold’ imi ari ava budo, eminguseri.Rooro resena einda jokáda, yabiyabinavendido dungetero avisira. Yabiyabina daimbosi vivitiri gosusena amo, inono, Godda natofo nenda banungariri. 9-10Avori, neisambu du fafasuse, Sifi da Mandi aikenayaru seka eminge didivero nininguseni:“Ni inono ava sedo, fefa bondoghae finje

békada fiti fatero takegha usiraamo, nine jighi afigaresa.

Ainda bekámo: ni detero ambududurusesi.Ambudo ninda ambariimi,

evetu genembo God dae sedo ofusesi.Evetu genembo resera emo,

ne oro oro isambu, geka isambu, a natofoisasambu ainda jokáda siroruseri.

Evetu genembo tamo yaghogo, ingago, afoyago, ava nine ofusesi.

Ni evetu genembo amo, unumbe bu tatedoseteso, ne namondeda God da sara-mana ari dae sedo nunda fristi+useri.

A kotugo, ne amboda jovereghe endadavose ya, kokotofu edo enda omonene kaifa arera.

Ava sedo, fefaé nine budo békada finjefatari evia, nine jighi afigaresa amo,avori,”

11 Aminge setero dadabetiri, na ditifange goseno, aneya digari ambari, jotegari da kaugo irae aimi, yaru didiveronininguseni. Avo anumba soroda fetiriri,serubim avononde naká ainda dengesidafete birurughuseri. Serubim ainda gukak-ena, babojegari 24 aimi fete birurughuseri.Ainda gukakena, aneya digari setena aimitotorugedo, ne isambu dabade jimbe biru-rughuseri. 12 Edo yaru beka teriago fugeeminge didivero nininguseni:“Sifi da Mandi detero ambududurusira

amo, nu inono bekári.Ava sedo, fakina, gugua, dubo kotari, duro,

usasa, a sakai sari isambu mutoronune bare!”

aminge didivero nininguseni. 13 Aindaamboda, roera utuda, endada, endajokáda, a evada, isasambu yaru didiveronininguseni. Aneya, sukaru, evetugenembo, sino fuka a oka, roera jebuga

* 5:6: ‘God da Asisi 7’ resira emo, Asisi Kakara aindae resira.

Page 421: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 5:14 418 Amboda Sirorarira 6:14irira, isasambu aimi, yaru eminge sisedidivero nininguseni:“Mave kini (king) da avo anumbada

anumbirira aikena, a Sifi da Mandiaikena,

sakai sari, duro, usasa, a fakina evovodaeirare dae sise resera!”

aminge sise didivero, 14 serubim avonondenaká aimi, “Ai, bekári! +” siseri. Setero,babojegari 24 aimi du fafasedo tumondebainghuseri.

66:1-17 Finje 6 Ava Jighi Afigusira.

1 Ainda amboda, Sifi da Mandi aimi erefinje dabako ava jighi afigetiri, serubimavononde setena ainda eniimi, giti eredobeka teria koko barara fugariguse, “Fu!”sisira. 2 Aminge setiri, hosi (horse) enifoyago beká ava fira buvurutiri gosuseni.Genembo eni hosi ainda gukada anumbiririgosuseni. Genembo amo, nu feva ungoibu jighiriri gosuseni. Numokena koanaeni, kotofu da kekesa avavaga mutero bukarigha gambudo, nunda gitofu dari daeisira.

3 Iri, Sifi da Mandi finje eni ava jighiafigusira amo, ira etoto naká usira. Afige-tiri, serubim eni eretiri ira etoto naká usiraaimi, geka eminge siri nininguseni, “Fu!”4Aminge setiri, hosi (horse) eni kokoigoimifira buvurutiri gosuseni. Genembo eni hosiainda gukada anumbiriri gosuseni. Gen-embo aikena sari, evetu genembo isoro edotofo tofo de sirivo ari da fakina ava futuseri.Futuse, kaiya teria ava numokena muterorurusira.

5 Ainda amboda, Sifi da Mandi finje eniava jighi afigusira amo, ira finje etodabanaká usira. Afigetiri, serubim eni eretiriira etodaba naká usira aimi, eminge sirinininguseni, “Fu!” setiri, hosi (horse)eni ingago aimi fira buvurutiri gosuseni.Genembo eni hosi (horse) ainda gukadaanumbirise, bouvu inono ari kato (scales)ava bu jighiriri gosuseni. 6Goseno, serubimavononde ainda jokáda, beka eminge sirinininguseni, “Raisi (rice) doghari dabako,ainda mino+ viti K10.00 arira. O ambedoghari kitako, ainda mino+ viti K10.00arira. Avata usu da muka ainda mino, avaini (wine) damino jo vitae arira,” amingesisira.

7 Ainda amboda, Sifi da Mandi finje eniava jighi afigusira amo, ira finje avonondenaká usira. Afigetiri, serubim avonondesetena, ainda ambo nemboimi eminge sirinininguseni, “Fu!” 8 Setiri, hosi (horse) enitamo esago aimi fira buvurutiri gosuseni.Genembohosi ainda gukada anumbiriri go-susena, ainda javo mo ‘Ambariri’. A Am-bari da amboda genembo eni firi gosusena,ainda javo mo ‘Ofofori’. Ambari nengaeOfofoghae, nemokena fakina mutero ru-ruseri. Evetu genembo isambu endadairera ava gategaoro, ya diti avononde nakáfetoro, diti eni ava budo daoro amboro daesedo nemokena fakinaá futuseri. Amo, nesaoro, isoro, baimara, taono furari budosirivo ururoro, a sino fuka ekoko, nomburaavavagaimi foama gambari sirivo arera.Ainda fakina ava mutero, Ambari nengaeOfofo ghae ruruseri.

9 Avori, amboda, Sifi da Mandi finje eniava jighi afigusira amo, ira finje ghabusoveni usira. Afigetiri, na olta (altar)duruda evetu genembo mendeni da asisiava gosuseni. Evetu genembo amo, neGod da Geka ava osa sise, nunda saramanae gogoghombetero gido, aindae gitofuimiera ne detero sirivo useri. 10 Ne emingekoko siseri, “Bajari, ni Fakina Katori! Maveeni jo nimongo iraeri! Ni kakarari, a ni gekabeká vanembo seraesa. Ni nanjigo voseyama, evetu genembo endada irera aikena,bekáda bekáda ategi edo, namanenda am-bari da mino mutaresi?” aminge seterodadabetiri, 11 God nemokena tamo asug-ari foyago mutudo sisira, “Kaifa ururuvu!Gitofuimi nenda nano namendi mendenidaoro sirivo ururoro, nanda natofo nan-jogo nanda javoda amboro dae anakoragategusena ava ya tambarira amo, na voseya evetu genembo endada irera ava, ategiuse nenda mino arena,” aminge sisira.

12 Ainda amboda, Sifi da Mandi, finjeghabu soveni dabako ava afigiri gosuseni.Etiri, dumo eko beká javi iri enda daraghe-tiri, iji jovereghedo ingavayago beká avausira. A inua jovereghedo, kokoigo bekáedo ororogo usira. 13 Kau yaurai foavaivai jajovari vose fafaseraira aminga ava,damana utuda ghe dore, endada vovosirigosuseni. 14 A kotugo, kau namondeghaito gaghe bu darigeraera aminga ava,God setiri utu manjisira. Manjetiri, enda

Page 422: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 6:15 419 Amboda Sirorarira 7:17da doriri a butu isambu gigisedo iseri.15 Ava gido, enda da kini, kokotofu, isoroembo da babojegari, evetu genembobabaimi, susu iti fafode, a evetu genemboisasambu ainde dabade era doriri da bekujokáda a ghamana duruda jungutuseri.16 Amingedo, doriri a ghamanakena korieminge siseri, “Fu, namanenda etodadu gagara ase! Mave avo anumbadaanumbirira, a Sifi da Mandi, nenda janjeekoko erá namanekena ijugeóro memaitatameore dae sise, fu, namanenda etodadu, namane gagara ase! 17 Ainda susu mo:nenda janje ekoko da sifo ojira buvira. Avasedo, nenda dombuda mave jo fetae arira,”aminge siseri.

77:1-8 Jusi Embo 144,000 Ainda Dombuda,

Aneya Mendeni Ne Faiya Gefuse, God Da TanoFifituseri.

1 Ainda amboda, na aneya avononde go-suseni. Ne iji vitarikena, iji vosarikena,foriforimanakena, a yavatakena amindafetedo, yaura da toka ava gajetero, ikaisambu, enda a eva isambu, yaura jo baeero gosuseni. 2 God nu anakora aneyaavononde aikena, enda a evakena memamutari da fakina ava futusira. Ainda am-boda, aneya eni mo, iji vitarikena ghefira buvurutiri gosuseni. Buvudo, aneyaavononde aikena sisira, 3 “Enda, eva, aikamanekena, mema erá muteove! Na-mane giti God da saramana kakato da dom-buda, faiya gefuse God da tano fitoro dad-abari gido, amboda ne mema mutareva.4 Israel embo da oro oro isambu aindajokáda, evetu genembo mendeni budo,nenda dombuda God da tano fifituseri.Evetu genembo nanjogo God da tano ru-rusera, ava sero nininguseni. Evetu gen-embo amo, isambu 144,000, nenda dom-buda God da tano fifituseri. 5 Judah ondimo, isambu 12,000 ri. Reuben ondi mo,isambu 12,000 ri. Gad ondi mo, isambu12,000 ri. 6Asher ondimo, isambu12,000 ri.Naphtali ondi mo, isambu 12,000 ri. Man-asseh ondi mo, isambu 12,000 ri. 7 Simeonondi mo, isambu 12,000 ri. Levi ondi+ mo,isambu 12,000 ri. Issachar ondi mo, isambu12,000 ri. 8Zebulun ondimo, isambu 12,000ri. Joseph ondi mo, isambu 12,000 ri. Ben-jamin ondi mo, isambu 12,000 ri. Israelembo isambu 144,000 aimi, nene God datano amo ruruseri.

7:9-17 Evetu Genembo Digari, God Afa A SifiDa Mandi Aikena Totoruguseri.

9 Ainda amboda, na fuge evetu gen-embo digari, jo tegari da kaugo irae avagosuseni. Tamo ingago mendeni, yaghogomendeni, foyago mendeni, a oro nundanunda mendeni, reighi nunda nunda ageka isambu ainda mendeni aimi fera, avoanumba a Sifi da Mandi ainda dombudatotoruguseri. Ne tamo asugari foyago avaasedo, oibo ungoi bu fetirero gosuseni.10Aminda fetirise, beka mindafu koko sise,eminge siseri, “Namanenda sonemba mo,God avo anumbada anumbirira a Sifi daMandi, aikena ghedo furureari buraera.”11 Aminge setero, God da avo anumbaava, serubim avononde a babojegari 24soroda fetetero aneya totorugusera amo,isambu fokakena fete jimbe birurughedo,nemonde dabade avo anumba da dombudadu fafasedo, God tumonde bainghuseri.12 Bainghuse, “Ai, bekári!+ Sakai sari, us-asa, dubo kotari, a fakina isambu Godkena evovodae irare! A kotugo, numokenaaiyakoe sise, kakara use irarera, evovodae!Ai, bekári!+” aminge siseri.

13 Setero, babojegari 24 setena, aindaeni namokena ategi usira, “Evetu genembotamo asugari foyago asugedo irera emo, nemavejori, a reda ghe fuseri?” aminge setiri,14 na siseni, “Bajari, na erebunena. Nikasama eresa. Ava sedo, nine se ningone!”aminge seteno, nu sisira, “Evetu genemboeregosesa emo, ne mema tomanako avaitatamuse irero dadabetiri, ne ainda jokádaghe buvudo fuseri. Ne, nenda tamo asug-ari ava, Sifi da Mandi ainda ororoimiseghetero foyago usira. Amo, ne Iesu daororoimi, nenda ari ekoko seghe fugetero,eveva useri. 15 Ne aindae sedo, God daavo anumba ainda dombuda fetirise, sifotumba evia inono, ne numoá tumondebainghuse, nunda saramana eraera. Amin-gurureoro, God nu nemonde irise, ne tavoeraira. 16 Ne jo sekago bayaudae baimaragae arera, a uvudae dubo saghae arira.A kotugo amboda, ne iji da veveraimi joavari itatamae arera, a vevera eni baragojo itatamae arera. 17 Ainda beká mo: SifidaMandi avo anumba ainda soroda fetiriraaimi, tofo mandi nenda kaifa kato edo, neunumbedo bu ya uvu ijugarira. Uvu resenaemo, kau eni bekári. Mave mindarira amo,

Page 423: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 8:1 420 Amboda Sirorarira 9:4jebuga evovodae irari ava tuve barira. A ko-tugo, God nenda jivu ava, nune ghajarira,”aminge sisira.

88:1-5 Sifi Da Mandi, Nu Finje Ambo Bekáda

Ava Jighi Afigusira.1Ainda amboda, Sifi daMandi finje ambo

bekáda ava jighi afigetiri, utu aminda bekaa javi dotutusira. Dotiri, iji goroto sovenitaukaka (one half hour) sembu darigetiri2 ainda amboda, na, aneya 7 ava God dadombuda fetirero gosuseni. Tavuya nemo-kena inononda mutero ruruseri.

3 A kotugo, aneya eni yabiyabina darooro ava bu jighiriri gosuseni. Yabiyabinada rooro resena emo, nu auri ‘gold’ imiariri. Avori, aneya aimi eredo ira, olta(altar) da dombuda fefetusira. Olta (altar)amo, God da dombuda irira. Amo auri‘gold’ imi ariri. Aneya aikena yabiyabinateria futusera ava nune budo, God danatofo isambu nenda banungarighaedabade bu tatedo, oltada dungari avaredae sedo, aneyakena futuseri. 4 Muterobudo, dungetiri avíri, nunda ungoda gheyabiyabina da imbosi a God da natofonenda banungari ainghae dabade tatevivitusira, God da dombuda. 5 Vivitiri,aneya amo, olta (altar) da avarakamendenibudo, yabiyabina da rooro aminda vendidofugetiri endada duduriri, biria tarighusebarara fugutusira. Amingetiri, endadaradaraghusira.

8:6–9:21 Tavuya Fusiseri.6Etiri, aneya 7 setena aimi, nenda tavuya

fusari dae kato useri. 7 Aminguse, nendaeni tuturo edo, nunda tavuya fusisira.Fusetiri, borija yaura, aisi (ice) da kaugo,‘hail’ seraera ava, avarakaghae ororo aindedabade tatedo endada vovosusira. Aimivosedo, roera endada ireira ava, diti etod-aba gatege fitido, diti etoto dodo, diti eniamo gambu avisira. Roera resena emo,enda diti eni gambu avisira, ika diti enigambu avisira, a eke kikisa isambu gambuavisira.

8 Dadabetiri, aneya eni ira etoto nakáusira aimi, nunda tavuya fusisira. Fusetiri,roera eni, kau doriri mindafu aminga ava,avaraka aminda gambu aviri, sofughe budofugetero, ira evada tifughusira. Etiri, evaditi etodaba naká sarige ira fefetusira, eni

jovereghedo ororo usira. 9 Amingetiri, evada oka, bangu, a roera, diti eni gategeterosirivo usira. Amingetiri, diti etoto nakáfefetuseri. A ghaka+ evada sufusira, diti enigategetero beje vovosusira. Amingetiri,diti etoto naká fefetuseri.

10 Dadabetiri, aneya eni ira etodabanaká usira aimi, nunda tavuya fusetiri,damana tomanako arivo da kaugo utudaavise, jaraghuse ireira ava, donembevose fira, uvu a uvu da doin amindadorusira. Detiri, uvu resena emo, uvuditi etodaba naká sarige fefetusira, aindaeni ava jovereghedo, dokegha beká usira.11 (Damana setena ainda javo beká mo,‘Dokeghari’.) Uvu ava dokegha etiri, evetugenembo digari ava mindido sirivo useri.

12 Dadabetiri, aneya eni ira avonondenaká usira aimi, nunda tavuya fusetiri, ijida usasa, inua da usasa, a damana da us-asa ava sarigedo, diti etodaba naká usera,ainda diti eni jo janimbae usira. A kotugo,sifo dabako ainda jokáda, usasa diti etod-aba naká gategusera ava, dabako jo usasaae usira. A kotugo, tumba dabako aindajokáda, inua a damana da usasa ainda ditietodaba naká gategusera ava, dabako jousasa ae usira.

13 Amingiri goseno, riduna eniimi ikábekáda ghufuse, beka tomanako emingesiri nininguseni, “Dara! Amo taká darabekári! Dara teria beká endada sirorarira.Amo, aneya etodaba naká tavuya jo fusaeirera. Nene fusarera amo, evetu genemboendada irera aikena, dara a dubo memateria beká ava sirorarira,” aminge sisira.

91 Aminge setiri, aneya eni ira ghabu

soveni usira aimi, nunda tavuya fusisira.Fusiri ainghae dabade, damana enidonembe vose fira endada du fasetirigosuseni. Bako tomanako da guro aindaki (key) ava, damana aikena muterorurusira. 2 Budo, nu bako ainda guroafigetiri, imbosi fira buvurutusira. Imbosiamo, nu inono yaumo fuge dungari dakaugo usira. Imbosi aimi, viti iji a utugajetiri reighi itumu usira. 3 Imbosi aindajokáda ghe, sisi beje buvudo, endada vosefuseri. Sisi aikena, enda da begara dafakina avavaga mutero ruruseri. 4 Kikisa,eke, bayau, vive, a ika ainda igi, erá

Page 424: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 9:5 421 Amboda Sirorarira 9:20dereore dae siseri. A evetu genembomaveda dombuda faiyaimi gembudo Godda tano fifitusera, nemokena mema erámuteore dae siseri. O evetu genembomendenikena, God nunda tano jo mutaeusira, nemokena sisi aimi mema mutoredae siseri. 5 Avata aminge sise, eramaevetu genembo amo gambeóro ambeoredae sise bureguseri. Tambuno ghabusoveni ainda jokáda, kau enda da begaragambeoro mema itatameraera amingaava, sisiimi gamboro mema itatamururoroya dadabarira. 6 Tambuno ghabu soveniresena, einda jokáda, evetu genembo dabaaimi mema teria futo itatame bune jaredo,ambari dae uju arera. Avata ambari mo, nekakage dodo yarira.

7 Sisi resena, einda gari kau mo, hosi(horse) da kaugori. Isoro ari dae use, hosigogho eraera, ainda kaugori. Kokotofu dakoana kau kekesa avavaga, sisi da jirodaasugetero iriri gosuseni. Kekesa amo, auri‘gold’ imi ariri. Sisi ainda dombu mo, kauevetu genembo da dombu da kaugori. 8 Anenda beo yaforeghaeri. Nenda dika mo,raiyoni (lion) da dikagori. 9 Karigha auriaiyan (iron) imi ari ava asugetero, yafakodafasiriri gosuseni. Ne javi edo ghumbari daeusera amo, nenda ghabu javi mo inono,hosiimi isoro da ghaka+ dighi bu jufurearijavi eraira, ainda dukagori. 10Nenda jimbigorobaghaeri. Aimi gayarira amo, enda dabegaraimi gambeari mema itatameraera,kau daba avori. Tambuno ghabu sovenisetena ainda jokáda, nenda jimbi da gorobaaimi, evetu genembokenamemamutarera.11 Sisi resena, einda kini (king) barago iririgosuseni. Numo aneya eniri. Nu bakotomanako ainda bajariri. Nunda javo mo,Jusi embo da gekai ‘Abaddon’ seraera, aGreek embo da gekai ‘Apollyon’ seraera.Ainda tuka mo, namondeda gekaimi ‘DariSirivo Ari Kato’ seraera.

12 Dara etodaba sirorarira ava, ridunaaimi sisira, eni evia dadabetira. Etoto am-boda furarira.

13 Ainda amboda, aneya eni ira ghabusoveni dabako usira aimi, nunda tavuyafusisira. Avori, olta (altar) God dadombuda fetirira setena amo, ainda tinguavononde naká aminda nunda gorobamendo avononde viti fetirira. Aneyatavuya fusetiri, olta (altar) da goroba

avononde naká ainda jokáda, beka sirinininguseni. 14Aneya oroko nembo nundatavuya fusariá setena aikena, beka emingesiri nininguseni, “Yasi, uvu tomanako javoYufretis aminda, aneya avononde nakábundetero irera, ava vujegase!” amingesisira. 15 Setiri, nu eredo ira ne vujegusira.God nu kotise, aneya evia sifo gorotodaba eindae gateguse simbugusira. Nughaeko jokáda, tambuno eni gategedo,tambuno einda jokáda sifo eni gategedo,sifo einda jokáda sifo goroto daba eviagategusira. Aneya avononde naká setenaamo, evetu genembomendeni daoro sirivoaoro dae sedo, aneya giti setena aimi nevujegusira. Evetu genembo resena emo,evetu genembo endada irera, ne gategaoroditi etodaba fetarera. Avori, diti dabakoava, aneyaimi daoro sirivo aoro dae sedosisira. 16 Isoro kakato nanjogo hosida vitianumbedo fusera amo, isambu 200million.17 A kotugo, nenda gari mo, kau emingori.Ne isambu karigha asugetero yafakodafasiriri gosuseni. Karigha nunda kau mo,kokoigo, gorerago, a kafuru tamo ava go-suseni. Hosi (horse) da jiro mo, kau raiyoni(lion) da jirogori. Hosi (horse) da békadaghe avaraka bubura, imbosi a nundamasaghae ava buvurutusira. 18 Avarakabubura, imbosi a nunda masaghae dabadeaimi, evetu genembo diti eni setena amo,detiri sirivo useri. 19 Hosi (horse) setenaamo, nenda fakina mo, beka a jimbi jokádairira. Nenda beka ekori, bekaimi memamuturaira. Kotugo, nenda jimbi baragoekori, aimi mema muturaira. Hosi (horse)da jimbi mo, jingabu da kaugori. Aimi,evetu genembokena mema muturaera.

20 Avori, isoro kakato aimi eredo, evetugenembo diti dabako setena ava, nene de-tero sirivo useri. Natofo diti etoto nakádubo mema a ambari darigusera amo, nejo dubo jovereghaeri. Nenda roera totofoetero sirorusira, a nenda ove totofo ke-vusera amo, jo itako doyaeri. Amo, nesukaru a nenda ove kevari ava tumondebainghedo ghuse iriara ava, jo itako doy-aeri. Ove resena emo, ne auri, ghamana,a ika aimi keve simbuguseri. Ava sedo,aikena jebuga eni tefori. Ne ditiimi jogae eraera, dengoroimi jo ningae eraera,a ataimi jo ya foa ghae eraera. Avataevetu genembo amo, nenda ove da dom-

Page 425: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 9:21 422 Amboda Sirorarira 11:7buda tumonde bainghuse iriari. Amin-guse irero, nenda kokomana sirivo eterogosusera avata, nenda ari sembae jo itakodoyaeri. 21 A nenda ari ekoko mendeni jovujegedo doyaeri. Ari ekoko resena amoeviri. Ne evetu genembo deoro ambudoghuseri, kae jighido simbora edo ghuseri,kombo yagera edo ghuseri, bagia a tafasaraedo ghuseri. Ne ari ava jo vujegedo doy-aeri.

1010:1-11 Aneya Eniimi Fira Fefa Bondoghae

Mutiri, John Budo Risira.1Ainda amboda, na aneya fakina kato eni

utuda ghe vose firi gosuseni. Nu forogaaimi doghetiri, taraufo nunda jiroda daribirurughetiri gosuseni. Nunda dombu mo,kau iji da kau aminga ava janimbusira.Nunda ata kau avaraka da bubura dambuvitiraira, ainda kaugo ava gosuseni. 2 Nufefa bondoghae kitako afige jighiriri go-suseni. Nu vose fira, ata gimandui evadafefetuse, ata umbefui endada fefetusira.3Fetedo, nu beka teria, kau raiyoni (lion) dabeka duka avavagai kori sisira. Kori setiri,barara 7 aimi minonda duka teria beká avafugutusira. 4 Etiri dadabetiri, bararaimirea sisira ava, gembari dae eno, beka eniutuda ghe eminge siri nininguseni, “Barara7 siri ningesa amo, kivo aresa. Erá gem-beose!” aminge sisira. 5 Setiri dadabe-tiri, aneya vose fira evada a endada fefe-tusira amo, ungo gimandui ikáda jighirieretiri, 6eminge sisira, “God evovodae iriraaimi, nune setiri roera isasambu sirorusira,utuda, endada, a evada. God ainda javodaeminge resena. Sifo buvira! Jo kaifa aearera! 7 Aneya ambo nembo nunda tavuyafusarira amo, God nunda kotari giti kivousira ava, sari sirorarira. Nunda kotariemo, anakora nunda ferovetakena osa se-tiri niningusera ava, oroko sari sirorarira,”aminge sisira.

8 Setiri dadabetiri, beka sekago namo-kena utuda ghe eminge siri nininguseni,“John, aneya evada a endada fetirira omo,eregosesa? Yasi, fefa bondoghae afigejighirira, ava base!” aminge setiri ningido,9 na ena aneyakena fefa bondoghae kitakoava mutari bari dae seteno, nu namokenasisira, “Bu mindi! Bu mindaresa amo, janjegharigharira. O vose ya tininda fasarira

amo, yaya dokegha arira,” aminge sisira.10 Setiri, fefa bondoghae kitako ava budoriseni. Bu rise, nu rea sisira ava, itata-museni. Reno janje gharighuse, vosiratininda fasusira amo, yaya dokegha bekáava usira. 11 Amingetiri, aneya daba aimisekago namokena sisira, “Ni sekago fer-oveta edo, roera amboda sirorarira ava,osa saresa. Amo, ni oro nunda nunda,reighi nunda nunda, geka nunda nunda, akini (king) mendeni mendeni aikena, reasirorari itatamarera ava, nine osa sirurasoningarera,” aminge sisira.

1111:1-14 Gegenembo Etoto Naká Aimi, God

Da Geka Osa Siseri.1 Ainda amboda, mave fira buvudo, in-

ono fiti bari kato eni, kau ambí da kaugo,ava namokena futuse sisira, “Ere yasi, Godda Kambo+ a olta (altar) ava inono edobase! A evetu genembo nanjogo amindabanunguse irera, ábarago tege gi! 2 AvataGod da Kambo+ ainda atu a dendegu ava,erá inono fiti beose! Ainda beká mo: Godtambuno 42 ainda jokáda vasa amo nundagitofudae mutari, nene vasa aminda dighianumbarera. Amo, ne God da reighi kakaraava sosighi edo tambuno 42 ainda jokádanenda uju ava arera. 3 Na saono, nandaosa sari kakato etoto naká bovora gae asug-arera. Asugedo, ne ya endada buvudo,evetu genembokena, God nu rejo ambodaarira ava, osa siruroro, sifo isambu 1,260ava dadabarira, tambuno 42 setena, dabaavori.” aminge sisira.

4 Osa sari kakato etoto setena amo, nen-gae ika orivi etoto a nanefa etoto naká,enda ainda Bajari da dombuda fetirera,oviri. 5 Osa sari kakato etoto ainda bekajokáda ghe avaraka foa buvarira. Aimi,nenda gitofu daoro ambarera. Ava sedo,mave eredo nemokena mema mutari daearira amo, avaraka setena aimi, nendabékada ghe foa buvudo avari ambarira.6 Osa sari kakato aikena fakina dombu enidombu eni ava irira. Ne saoro, borijagajedo irari, God da geka saoro ya dad-abarira. Nenda fakina eni mo: reda yasimbora arera amo, uvu doin reda gherefira, aminda ghe jovereghedo ororo ji-narira. A eni mo: ne uju arera amo, saorotaono dombu eni dombu eni sirorarira.

7 Avori, osa sari kakato amo, ne Godda geka setero dadabetiri ainda amboda,

Page 426: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 11:8 423 Amboda Sirorarira 12:4roera eni, kau sino fuka da kaugo, bakotomanako setena aminda ghe viti firi go-suseni. Nu viti fira, reighi tomanako Ba-jari arafa dorusera aminda, isoro edo osasari kakato etoto naká ava detiri, 8 emborodengesida ambu fafasuseri. Kasia sise,reighi resena einda javomo, SodomoEgyptseraera. 9 Reighi isasambu ainda oro oroisambu ainda mendeni, tamo yaghogo, in-gago, a foyago, ne isambu osa sari kakatoetoto naká ava erá bu ya furugeóro dae sisebureguseri. Nenda tamo fasiriri gosero,sifo etodaba naká a sifo eni atedo ira isongausira. 10 Osa sari kakato amo, nengaejebuga irise, natofo endada irera aikena,mema futusera ava sedo, ne ambero gido,natofo isambu ivugauseminondeminondejoba futuseri. 11 Amingero, sifo 3½ setenaamo dadabetiri, God nunda jebugai fuse-tiri, osa sari kakato amo jebugedo ere fe-fetuseri. Ere fefetero gido, evetu gen-embo isambu oju use beka dadabusira.12 Etero, beka mindafu utuda ghe, osasari kakato etoto naká aikena, “Emindaviti fuvu!” sisira. Setiri, foroga jokádateredo utuda vivitero, nenda gitofu go-suseri. 13 Gosero ainghae dabade, dumoteria beká ava sufiri enda daradaraghusira.Amingiri reighi tomanako aminda kambodigari ava dumoimi jighi gofetiri,* evetugenembo 7,000 ava sirivo useri. Evetugenembo jebuga fefetusera aimi isambu,ava gido dudukughedo oju edo, God utudairira aikena sakai siseri.

14 Dara etodaba sirorarira ava, ridunaaimi sisira. Eni etiri dadabusira. A kotugo,eni etiri dadabetira. Avata givu! Dara enioroko buvari dae erira!

11:15-19 Aneya Amboda Nemboimi, NundaTavuya Fusisira.

15 Ainda amboda, aneya amboda nem-boimi nunda tavuya fusetiri, utuda bekateria ava sero nininguseni, “Oroko na-mondeda Bajari a nunda Genembo Kerisoghae enda da fakina evia nene budo,nene enda evovodae kaifa use irarera.”16 Aminge setero, babojegari 24 God dadombuda irera aimi, nenda kokotofu da

avo anumbada ghe eredo, God da dombudadudo tumonde bainghuse, 17 eminge siseri:“God namanenda Bajari Fakina Kato, ni giti

beká iriasi, a oroko iresa.Namane nimokena aiyakoe resera. Ainda

beká mo: ninda fakinaimi, tuturoedo enda kaifa eresa.

18 Ninda sifo foa buvari dae usira aindae,ninda gitofu janje ekoko useri.

Ninda sifo eminda, ni janje eko use, ambariembo isambu, bekáda bekáda ategiaresa.

A oroko sifo eminda, feroveta ninda sara-mana edo ghusera, aikena minoeveva mutaresa.

A kotugo, ninda natofo kokotofu a sabuaisambukena mino eveva mutaresa.

Avata sifo daba eminda, evetu genembomendeni enda bu sembaeda fiti-raera amo, nine daso sirivo arera,”

aminge setero dadabusira. 19 Dadabetiri,God da Kambo+ utuda irira ainda guroafigetiri, mauva eni isagha usira. Godda Geka numokena ya buvari da emboro+ijugeraira ava, mauva ainda jokáda irira.Mauva ava isagha etiri gosuseri. Aindaamboda, biria taritarighedo barara fuge-tiri, dumo sufiri enda daradaraghusira.Amingedo, borija yaura, aisi (ice) da kaugo,ava vovosusira.

1212:1-18 Evetu Nengae Duregon (Dragon)*

Ghae Da Kikiri.1 Ainda amboda, na tano tomanako eni

jo gae iriana ava, utuda isagha etiri go-suseni. Amo, na evetu ava gosuseni. Nundaembo mo, ijiri. Inua mo, nunda ata fe-tariri. Nunda koana kau kotofu da kekesaaminga ava jiroda asugusira. Kekesa amo,damana 12 aimi ariri. 2 Evetuá mandisasingu fumbari dae use, mema saviri kokosisira. 3 Amingiri, roera eni na jo gaeiriana amo, kau nombura avavagai, utudaisagha etiri gosuseni. Nombura resenaemo, tamo kokoigo a teria bekári. Nundajiro isambu 7, a nunda kore isambu ghabusovenisoveniri. Nunda jiro isambu aminda,nu koana kau kotofu da kekesa avavagaasugetiri gosuseni. 4Nombura amo, utu dadamana diti etodaba ava gategetero fete-tiri, nu diti eni ava nunda jimbiimi asuge

* 11:13: Tamo foyago da gekaimi resira amo, reighi aminda kambo isambu one tenth gofaetira. Ava sedo 10 iraetiraamo, dabako gofaetira, o 100 iraetira amo, 10 gofaetira, avavagori. * 12:: 1-18 Duregon mo, nombura teria eko enighabughae ghumburaera, ainda kaugori.

Page 427: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 12:5 424 Amboda Sirorarira 13:3fugetiri endada vovosusira. Amingedo, nuendada vose fira, evetu ainda dombudafefetusira. Fetedo, mandi fumbarira avamindari dae sedo, kato usira. 5 Kato iri,evetuá mandi fufusira. Mandi resena emo,nu siroredo, natofo endada irera isambuava, nune kaifa arira. Ketua auriimi ariava budo ise aimi, evetu genembo kaifaarira. Nombura mandiá mindari dae ko-tisira avata, God setiri nunda mendenimandiá saghimbe budo God kena era bu-vudo, nunda kotofu da avo anumba amindafifituseri, God da dombuda. 6 Amingero,evetuá eredo, uvu a evetu genembo irae davasa aminda sumbudo isira. Vasa resenaemo, God anakora nundae sedo esimbu-gusira. Nu aminda sumbudo isira. Vasaaminda, nu tavo ururoro sifo 1,260 avadadabarira.

7 Avori, utu aminda isoro bejisira.Amo, aneya da kotofu Michael nundaaneyamendeninde dabade soveni fetetero,nombura nunda sukarude dabade sovenifetedo, isoro useri. 8 Isoro edo, Michaelnunda aneyade eredo, nombura nundasukarude ava dedo katiyavara edo, utudajo irae aoro dae siseri. 9 Aminguse,Michael nunda aneyade dabade, nomburaava utuda ghe fugetero, nunda sukarudedabade endada vovosuseri. Nomburaresena emo, jingabu giti beká dara usira,a kotugo, natofo dereraira amo, nu dabaavori. Nunda javo mo, Satan ri.

10 Amingiri, na beka mindafu utudaeminge siri nininguseni, “Oroko God daSonemba ojira buvira. God nu kini (king)edo, nunda fakina ijugetiri isagha erira.A God nunda Genembo Keriso dirigetirifusira amo, numbarago nunda fakina ijuge-tiri isagha erira. Eminge isagha erira. Nunombura setena ava, utuda ghe fugetirivovoserira. Nombura amo, nu sifo tumbaava inono, God da dombuda fetirise, Godnunda natofo imboe are dae sedo, nendaari ekoko ava isagha sise fetirá ghedogharira. Avata oroko emo, nu fugeteroutuda ghe vosetira. 11 Namondeda nanonamendi, Sifi da Mandi da ororo aimi, anunda geka beká ne osa sedo ghusera aimi,fakina edo nomburade isoro edo, de ataifati fefetuseri. Ne Iesu da javoda ambaridae jo oju aeri. 12 Avori, utu nimokenaresena. Ni ivuga aresa. A kotugo, ne maveutuda ireva, nembarago ivuga areva. Aindabeká mo: Satan oroko ne dotira. Avata

enda a eva nemokena resena. Darakoérejo budo, ne mema itatamarevu! Aindabeká mo: Satan nemokena vosetirare! Nukasama erira, nunda sifo tufako etira. Avasedo, nu janje eko beká ava erira,” bekautuda aminge setiri ningeno dadabusira.

13 Numoá utuda ghe endada fugeterogido, nombura aimi eredo, evetu mandifufusira ava sandari dae sedo, nunda am-boda isira. 14 Avata God evetuá reighiuvu a evetu genembo iraeda vasa amindaghumbu yare dae sedo, ghabu kau ridunada avavagamutero rurusira. Evetuá ya vasaaminda buvari, nu tavo ururoro sifo 1,260dadabarira. 15 Avori, evetuá sufiri, nom-bura aimi beka angedo kosiva etiri, uvuusegha buvurutusira. Evetu ava bu sivaredae sedo, amingusira. 16 Avata evetuáendaimi sonembuse enda beka angetiri,uvu usegha aminda vose ira dadabusira.17 Amingetiri, nombura nu evetu aikenadubo eko beká ava usira. Amingedo, evetuainda imemesirimendenikena isoro ari daesedo isira. Evetu resena, einda imemesirimo, mave God da Geka nininguse, nundauju ava use irera, a Geka Beká Iesu fira osasisira ava, tumonduse kaifa use irera amo,nemori. Nombura amo nemokena isoro aridae sedo, eredo isira. 18 Ira, eva tingudabuvu fefetusira.

1313:1-18 Sino Fuka Etoto Naká Dara Usera

Ainda Kikiri.1 Ainda amboda, sino fuka eko eni evada

ghe fira vivitiri gosuseni. Nunda koreisambu ghabu sovenisoveni, a nunda jiroisambu 7 ri. Nunda kore isambu ghabusovenisoveni aminda, koana kau kotofu dakekesa avavaga asugedo iriri gosuseni. Anunda jiroda, javo eni gembiri iriri go-suseni. Javo aimi, God da javo eko eraira.2 Sino fuka resena emo, nunda gari kaumo, fusi (cat) tomanako eni refadi (leop-ard) seraera, ainda kaugori. Nunda atamo, kau sino fuka eni bea (bear) seraera,ainda atagori. Nunda beka mo, kau raiyoni(lion) da bekagori. Avori, nombura aimieredo, nunda fakina, nunda kini (king)da avo anumba, a nunda kotofu da tanosino fuka aikena mutiri rurusira. 3 Sinofuka da jiro 7 ainda eni ava detero, am-bari dae urogho edo jebugusira. Ava gido,natofo endada iriara isambu, dudukughe

Page 428: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 13:4 425 Amboda Sirorarira 14:1oju edo, sino fuka ainda amboda ambodaiseri. 4 A kotugo, evetu genembo isambu,nombura ava tumonde bainghedo ghuseri.Ainda susu mo: nunda fakina sino fukaaikena futusira. Sino fuka ábarago tu-monde bainghedo ghuseri. Aminguse, sis-eri, “Mave jo sino fuka einda inono ae arira.Mave enii nu jo gisae arira,” aminge sedoghuseri.

5 Nombura aimi sonemburureari, sinofuka resena emo, eredo nunda javo tofojigheari erorureari, God da javo ava eko edoghusira. Sifo aminda, God nu sino fukaamo jo buregae dotiri, nu fakina edo, endanune kaifa iri, tambuno 42 ava dadabusira.6 Tambuno 42 resena einda jokáda, sinofuka amo tuturo edo, God a nunda javo,kotugo nunda irari vasa, a nunda natofoutuda irera, aindae jijivu sedo ghusira.7 God sino fuka amo jo buregae iriri, aimieredo God da natofokena isoro edo detirisirivouseri. Sirivo etero, nuoro oro isambutamo ingago, yaghogo, foyago, a reighiisambu da geka ainda kotofuko nune usira.8 Sifo aminda, evetu genembo endada irar-era aimi, mokogo sino fuka ava tumondebainghedo gharera. O evetu genembomendeni, jo sino fukaá tumonde bainghaearera. God nu enda jo sari sirorae iriri,evetu genembo resena einda javo ava, Sifida Mandi setena, ainda buku jokáda ge-fusira. Buku resena emo, Jebuga EvovodaeIrari da Bukuri. Evetu genembo emo, nekikiako God tumonduse, sino fukaá jo tu-monde bainghae arera.

9 “Geka evia kote gogoghombevu!10 Ni diburada teraso dae sedo gategusera

amo, ni amingaresa, jo darigaearesa.

Ni kaiyaimi daoro ambaso dae sedo gate-gusera amo, ni kaiyaimi daoro am-baresa, jo darigae aresa.

Geka emo fakaragori. Ava kotise, Godda natofo tumo fainghedo durumu-guse,

God tumonde gogoghombuse irarera.”11 Avori, ainda amboda, sino fuka eni,

endada ghe vivitiri gosuseni. Nunda koreetoto nakári. Ainda gari kau mo, sifida mamandi da koregori. Nunda bekasisira da duka mo, kau nombura bekaseari ningido ghusena, daba avori. 12 Sinofuka aimi eredo, sino fuka giti ambari

dae urogho edo jebugusira, ainda dom-buda fefetusira. Nunda dombuda fetirise,nunda javoda a nunda fakinaimi sara-mana urureari, natofo isambu nunda gekaningido ghuseri. Nu seari natofo en-dada iriara isasambu, sino fuka giti am-bari dae urogho edo jebugusira ava, tu-monde bainghedo ghuseri. 13 Sino fukaendada ghe vivitusira aimi, nune tanomendeni mendeni eari evetu genembo nejo gae iriara ava, aminda gido ghuseri.Nu evetu genembo isambu da dombudafetedo setiri, avaraka utuda ghe endadavose fusira. 14 God nu jo buregae iriri, nuevetu genembo dederuse, sino fuka ambaridae urogho edo jebugusira ainda dombuda,tano mendeni mendeni eari natofo gidoghuseri. Aminguse, nu setiri evetu gen-embo isambu eredo ove kevuseri. Overesena emo, sino fuka giti kaiyaimi jeteroambari dae urogho edo jebugusira, aindakaugo ava kevuseri. 15 Etero dadabetiri,God jo buregae iriri, sino fuka endada ghevivitusira aimi, ghamoaseguse yaura fusisejebugamutiri, ove amo javi javi use, jebugairari da kaugo usira. Ava edo, ove aimi bekasise, evetu genembo mendeni detiri sirivouseri. Mave oveá jo tumonde bainghaeusera amo, ove aimi eredo detiri sirivouseri. 16 Eni mo: sino fuka amboda endadaghe vivitusira aimi setiri, evetu genemboisasambu nunda tano ava ruruseri. Evetugenembo susu iti fafode a makasi embo,kokotofu a sabua, ne isasambu tano avaruruseri. Tano resena emo, faiyaimi evetugenembo da dombuda o ungoda gembar-era. 17 Mave tanoá jo bae arira amo, nubisnis (business) jo ae arira, roera eni joombae arira a jo oriro ae arira. Tanoamo: sino fuka ainda javo a ainda tegarida tanori. 18 Geka emo jo totoi kasama arida kaugo iraeri. Avata ni dubo kotaresaamo, ni sino fuka da tegari da tano aindatuka kasama aresa. Ainda tuka mo: tegarida tano mo, genembo da javokena seraera.Tegari da tano amo, 666 ri.

1414:1-5 Evetu Genembo Mendeni God Da

Dombuda Fetedo, Yaru Seka Ava Didivuseri.1 Ainda amboda, Sifi da Mandi amo,

doriri Saion+ aminda evetu genembomendeni ainde dabade fetiriri gosuseni.

Page 429: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 14:2 426 Amboda Sirorarira 14:15(Sifi da Mandi mo, na Iesu dae resena.)Evetu genembo digari, 144,000 ava go-suseni. Nenda dombuda, Sifi da Mandi dajavo a nunda Numamo da javo gemberoiriri gosuseni. 2 Goseno, beka eni utudaghe siri nininguseni. Beka amo teriabeká, kau usegha da kaugo, a kau bararafugeraira, ainda kaugori. Avata garigobekári. Kau feku o gitá (guitar) da kaugori.3-4 Evetu genembo 144,000 resena emo,ne avo anumba kotugo serubim avonondenaká a babojegari aimi nenda dombudafiti fetirero gosuseni. Aminda fetirise,yaru seka ava didivuseri. Yaru amo,jo evetu genembo isambu endada ireraaimi, kasama edo divari da kaugo iraeri.Evetu genembo yaru ava divarera amo, neevevetude jo avae eraera. Ne sifo ghousaSifi daMandi de dabade deingheraera. Godnemo, natofo endada irera ainda jokádaofusira. Ne giti beká, God a Sifi da Mandida natofo nene useri. 5 Ne gungubo enijo siruroro ningae eraera. A ne ari ekokotefori.

14:6-13 Aneya Etodabai Fera, Dara Siro-rarira, Ainda Bino Ava Osa Siseri.

6 Ainda amboda, aneya eni iká bekádaghufiri gosuseni. Bino Eveva evovodaeirarira ava, bu firi gosuseni. Bino amo,evetu genembo isambukena, oro oro isam-bukena, geka isambukena, a natofo isam-bukena osa sari dae sedo, budo fusira.Tamo ingago, foyago, a yaghogo, isambuningoro dae sedo, bu fusira. 7 Fira bu-vudo, beka mindafu sisira, “Ategi da Sifobuviro! God oroko evetu genembo bekádabekáda ategi arira. Ava sedo, God kakarause, nundae oju evu! Nu teria bekágido, nundae sakai sevu! Numoá tumondebainghevu! Nu setiri utu, enda, eva, auvu da doin sirorusira; ava sedo, numoátumonde bainghevu!” aminge sisira.

8 Setiri, aneya eni nunda amboda firabuvudo sisira, “Duriro! Reighi tomanakoBabylon, makoede duriri dadabetira! Kauevetu eko komana da genemboghae yageraari dae sedo, genemboá dereraira amingaava, reighi Babylon da babojegari oro oroisambukena dereoro nenda geka ningidoari ekoko edo ghuseri,” aminge sisira.

9 Aneya etoto naká geka aminge seterodadabetiri, ainda amboda, aneya eni fira

buvudo, beka teria eminge sisira, “Mavenu sino fuka a kotugo sino fuka da ovetumonde bainghuse, ‘avori’ sedo, sino fukada tano nunda ungoda o dombuda bariraamo, 10 nu God da janje eko ava nuneitatamarira. Kotugo, evetu genembo Godda janje eko resena evia itatamarera amo,nemema teria ambari eko ava itatamarera.Ne God da aneya kakara ainda dombuda, aSifi da Mandi ainda dombuda mema itata-mururoro garera. Mema itatamarera amo,ne avaraka imo kaeghae ainda jokáda irise,imbosi masa eko beká ava fufuse memaitatamarera. 11 Ne sino fukakena a sinofuka ainda ovekena tumonde bainghuse,nunda tano ruruseri. Ava sedo, avarakajokáda, evovodae mema itatamuse irarera.A kotugo, avaraka ainda imbosi sifo tumbaevia inono vivituse, evovodae irarira aimi,nemokenamemamutarira,” aneya amingesetiri dadabusira.

12 Geka emo fakaragori. Ava kotise,God da natofo mave nunda geka ningido,nunda uju ava use, Iesu tumonderaeraamo, ne tumo fainghedo durumuguse Godtumonde gogoghombuse irarera.

13 Amboda, na beka eni utuda gheeminge siri nininguseni, “Geka eviagembu! Orokoá tano etira. Oroko evetugenembo mave Bajari da saramana useambududurudo yarera amo, ne ivugaarera,” aminge setiri dadabusira. Kotugo,Asisi Kakara sonembedo geka daba ava sise,eminge sisira, “Ai, geka bekári! Bajari danatofo oroko ambududurudo yarera amo,ne ivuga beká ava arera. Ainda beká mo:ne janjagu dodo jangutarera. Amo, nendasaramana da mino budo, ya jangutarera,”aminge sisira.

14:14-20 Bajari Evetu Genembo Ekoko AvaAtegi Ari Dae Sedo, Setiri Nunda Aneya EraBariseri.

14Ainda amboda, genembo da kaugo avafuge gosuseni. Genembo amo, koana kaukotofu da kekesa avavaga auri ‘gold’ imiari ava asugedo, kaiya mendo birurugharia dika ambari ava ungoi bu jighirise, foro-gada anumbiriri gosuseni. Foroga amo foy-ago bekári. 15Avori, amboda aneya eni Godda Kamboda+ ghe fira buvudo, forogadaanumbirisira aikena, bekamindafu emingesisira, “Kaiya budo vareda yasi, bayau bam-base! Ghaeko da sifo buvira! Endada

Page 430: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 14:16 427 Amboda Sirorarira 16:1bayau beká etira!” aminge sisira. 16 Setiri,forogada anumbirisira aimi eredo, kaiyaiendada afe jetiri, beká isambu ghasaghevovosusira.

17 Etiri dadabetiri, aneya eni ábarago,kaiyamendo birurughari a dika ambari avabu jighirise, God da Kamboda+ ghe firabuvurutiri gosuseni. 18 Aneya amo buviri,aneya eni avaraka kaifa eraira amo, nu olta(altar) da ghe fira buvurutiri gosuseni. Nu,aneya kaiya bu jighirise nunda dombudaGod da Kamboda+ ghe fira buvurutusiraaikena, beka mindafu sise, eminge sisira,“Ninda kaiya bu yasi, asi vuji da vare endaaminda, asi vuji isambu divase! Aindabeká mo: asi vuji beká etira! Sifo buvira!”aminge setiri, 19 aneya nu asi vuji ava,kaiyai divedo God da ivi aminda fugetirivosetiri fati sifuseri. (God da ivi resenaeinda tuka mo: kasia sise, God nundajanje eko ijugari da vasa aindae, ivi siseri.A asi vuji fati simbari sisera amo, evetugenembo ekoko aindae siseri.) 20 Ivi re-sena emo, reighi tinguda fefetusira. Vujifatero ororo ava, kau usegha buvarigusira.Usegha buvarigedo isira ainda ghousa mo,320 kirometa (kilometres), a gaunghe fefe-tusira da kafuru mo, genembo vose daivaariri.

1515:1-8 Aneya 7 Aimi Mema Mendeni

Mendeni Budo Fera, Isagha Useri.1 Ainda amboda, roera tomanako eni

na jo gae iriana ava, utuda siroretiri gido,dudukughuseni. Aneya 7 aimi, nene dara amema daba daba nemo inono ava bu feraisagha etero gosuseni. Dara a mema gitisetena foa dadabari, dara a mema resenaemo, amboda beká sirorarira. Sirore yadadabururari, God da janje eko ainghaedabade ya dadabarira. 2Aneya isagha eterogosusena ainda amboda, na uvu bogu teriaeni ava gosuseni. Avata amo jo uvu bekáiraeri. Nunda gari mo, kau gharita (glass)avarakaghae bagega ari da kaugori. Evetugenembo mendeni, uvu bogu ainda tin-guda fetirero gosuseni. Evetu genemboresena emo, isoro edo, sino fuka eko nundaoveghae ava de atai fati fefetuseri. Akotugo, fakina edo, nunda javo tegari datano ava, ne jo bae useri. Ne sino fukanunda mendeninde dabade isoro use, God

jo ighagha ae etero gido, God nemokenagitá (guitar) mutiri bu jighirise, uvu boguteria ainda tinguda fetirero gosuseni. 3Godda saramana kato Moses da yaru, a Sifi daMandi da yaru ava, didivero niningusenaamo, eviri:“Arie, God, namanenda Bajari Fakina Kato,ni rea eteso sirorusira amo, teriago a numo

bekári.Reighi isasambu einda kotofuko nimori.

Ninda ari isambu, dambu a bekádabekáda eraesa.

Ni evetu genembobekáda bekáda ategi use,mino muturaesa.

4 Ava sedo, evetu genembo isambu nindaeoju use ni kakara arera.

Namane isambu nindae sakai sarera.Nisuka nimoá kakara bekári. Evetu gen-

embo isambu jo kakara iraeri.Ni ari dambu a bekáda bekáda eraesa.Ava sedo, reighi isambu foa buvudo, ni

tumonde baingharera.”5 Ainda amboda, utu aminda God da

Kambo+ afigedo iriri gosuseni. Kambojokáda, na God da dobo ava gosuseni. Doboainda tuka mo eviri: namonde dobo avagido, God nu irira ava kasama eraera.6 Aneya 7 dara a mema budo fusera amo,ne God da Kambo+ ainda jokáda ghe ferabuvurutero gosuseni. Nenda tamo asug-ari amo, foyago beká aimi asugetero tir-itaraghusira. Roera eni tasoso avavagaasugetero, viti fira yafakoda fasusira amo,beragha, auri ‘gold’ imi ariri. 7 Etiri, seru-bimavononde setena, ainda eni eredo aimi,aneya 7 resena eikena, rooro 7 tevo dakakaugo, auri ‘gold’ imi ariri, ava futusira.Rooro resena einda jokáda, God evovodaeirira aimi, nunda janje eko averegetiri voserooro amo bedo usira. 8 Rooro amo mutiribero, God da usasa a fakina, kau imbosi dakaugo aimi, vose God da Kambo+ amo bedousira. Bedo etiri, evetu genembo a aneyaGod da Kamboda+ terari buniseri. Aneya 7aimi, rooroá budo averegaoro, dara siroraridadabari ainda amboda, sekago foa God daKambo+ aminda terarera.

1616:1-21 Aneya 7 Aimi, God Da Janje

Eko Rooro Jokáda Ava Budo Era, EndadaAveregetero Vovosusira.

1 Ainda amboda, aneya 7 aikena bekatomanako God da Kambo+ joká aminda

Page 431: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 16:2 428 Amboda Sirorarira 16:17ghe siri nininguseni, “Ere yasivu, rooro 7ava averegaovo, God da janje eko endadavosare!” aminge setiri dadabusira.

2 Dadabetiri, aneya eni eredo ira, tu-turo edo nunda rooro endada averegetirivovosusira. Vosetiri, evetu genembo mavesino fuka da ove setena ava, tumondebainghedo ghusera a sino fuka da tanorurusera ainda tamonda, bedo a gambisisirorusira.

3 Amingetiri, aneya eni ira etoto nakáusira aimi eredo, ira nunda rooro evadaaveregetiri vovosusira. Vosetiri, evajovereghe ambari embo da ororo avagausira. Etiri, oka, bangu, a eva da roeraisambu sirivo useri.

4 Etiri, aneya eni ira etodaba naká usiraaimi eredo, ira nunda rooro avauvudadoina uvu isambu aminda averegetiri vovo-susira. Vosetiri, uvu isambu joveregheororo usira. 5 Etiri, aneya eni uvu kaifaeraira aimi eredo, eminge sisira, “Arie,God Kakara Bekári! Ni iriasi, a kotugoiresa. Nine etesa emo, eveva beká avaetesi. 6 Amo, evetu genembo endada irera,ne ninda natofo a ninda feroveta deteroambero nenda ororo vovosusira. Etiri gido,ni nenda ari oinda mino futuse, setesouvu jovereghedo ororo etiri, natofo amo neororo ava rise sirivo erera. Amo aira inonoetira!” aminge sisira. 7 Setiri, beka enioltada (altar) ghe eminge siri nininguseni,“God, Bajari Fakina Kato Beká, ni bekádabekáda ategi edo, evetu genembo a reighiisambu ainda mino inononda muturaesa.”

8 Aminge setiri dadabetiri, aneya eniira avononde naká usira aimi eredo, iranunda rooro ava ijida averegetiri vovo-susira. Vosetiri, God setiri, iji fakina edo,nunda vevera teria beká edo aimi, evetugenembo avisira. 9 Iji da vevera teria edoaimi, evetu genembo avíri, ne mema itata-muse God dae jijivu siseri. Ainda susu mo:mema mendeni mendeni evia, nune setirisirorusira. Ne nundae jijivu sise, nenda ariekoko edo ghusera, ava jo doyae irise, Godda usasadae jo sakai saeri.

10 Amingero, aneya eni ira ghabu sovenitaukaka usira aimi eredo, ira nunda rooroava, sino fuka eko ainda avo anumbadaaveregetiri vovosusira. Vosetiri, reighimendeni mendeni sino fuka aimi kaifa edoghusira aminda, usasa dadabetiri tumbausira. Tumba etiri, evetu genembo mematafuse gambisi mema siri, aviva gambu

gafuseri. 11 Amingusera avata, ne jo dubojovereghedo, nenda ari ekoko edo ghuseraava jo vujege doyaeri. Nenda gambisimema sisira aindae sedo, God utuda irira,aikena jijivu siseri.

12 Amingero ainda amboda, aneya eniira ghabu soveni dabako usira aimi eredo,ira nunda rooro ava uvu mindafu javoEuphrates aminda averegetiri vovosusira.Vosetiri, uvu javo Euphrates resena avagasumbusira. Amingusira da beká mo: nu,kini (king) mendeni iji vitarikena ghedofurari dae erera, ainda emboro afigari daesedo, God setiri gasumbusira. 13 Aindaamboda, na sukaru ekoko etodaba naká avagosuseni. Nenda gari mo, kau geraku dakakaugori. Sukaru ekoko ainda eni mo,nombura setena ainda békada ghe fira bu-vurutiri gosuseni. Enimo, sino fuka ambaridae urogho edo jebugusira ainda békadaghe fira buvurutiri gosuseni. A eni mo,feroveta gungubo kato ainda békada ghefira buvurutiri gosuseni. Feroveta resenaemo, nu sino fuka amboda endada ghevivitusira, avori. 14 Geraku emo, ne sukaruekoko ainda dangiori. Nenda fakina mo,ne tano mendeni mendeni aoro evetu gen-embo jo gae iriara ava, nenda gitida sirorarigido dudukugharera. Avori, ne era seteroenda da kini (king) a kokotofu isambu, GodFakina Kato aikena isoro ari dae sedo, Godda Sifo tomanako aminda totoruguseri.

15 God da Sifo tomanako ava kotoro daesise, Bajari Iesu namondekena eminge re-sira, “Dengoro javuruvu! Kau tafasara katofururari kambo numamo bunarira amingaava, na jovereghe endada yarena. Aindasifo ava, mave jo kasama aeri. Mave ditifange irise, nunda tamo asugari kaifa useirarira, a ari ekoko jo ae irise, nu meka jogae arira amo, nu ivuga beká ava arira,”Bajari aminge resira.

16 Avori, sukaru etodaba naka setenaaimi, enda da kini (king) a kokotofu nendaambo jimbide dabade jumbero, reighi Jusiembo da gekaimi Armageddon seraera,aminda totoruguseri.

17 Etero, aneya ambo nembo aimi eredoira, God da janje eko rooróda ava jighiaveregetiri yaurada vovosusira. Vose dad-abetiri, kini (king) da avo anumba Godda Kamboda+ fetireira, aminda ghe bekamindafu eminge siri nininguseni, “Etiri,

Page 432: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 16:18 429 Amboda Sirorarira 17:9refara inono etira!” 18 Aminge setiri, biriatarighedo barara fugutiri, dumo endadasiroredo enda daradaraghusira. God setirievetu genembo sirorusera ai tano ghedo,dumo eviviga eni jo sirorae ireira ava, tu-turoda emo sirorusira. Dumo javi edo endadaradaraghusira amo, eko bekári. Evetugenembo jo gae iriara ava, siroretiri nendagitida gosuseri. 19 Enda daradaraghetiri,enda da reighi tomanako nenda bogu be-gaya, a frovensi isambu nenda bogu begayaisambu du dadabusira. Etiri, reighi Baby-lon ábarago God kotisira. Nu vaini (wine)nunda aghada averegusira ava, siregusesetiri reighi Babylon risira. Vaini (wine)agha jokáda resena emo, inono God dajanje ekori. Avori, God amingetiri, reighimindafu Babylon amo saredo, sogho etod-aba naká usira. 20 Sifo aminda, eva da butua enda da doriri isambumanjisira. 21Borijayaura, aisi (ice) da kaugo ava vovosusira.Aisi (ice) vovosusira amo, daba daba dabouvu, 50 kiro (kilos) avavaga vovosusira.Aimi evetu genembo detiri sirivo use, Goddae jijivu siseri. Ainda susu mo: nu aisi(ice) eko futuse, mema eko beká evetugenembokena mutiri, ne sirivo useri.

1717:1-18 Evetu Saghere Kato Da Gekari.

1 Aneya 7 rooro averegusera, ainda eni-imi namokena fira sisira, “Fu! Evetusaghere kato eko enié, nange mema tam-barira, ava ijugaono gase! Saghere katoresena emo, na reighi Babylon, uvu digariainda dengesida itero irira, aindae resena.2 Enda da kini (king) a kokotofu isambusaghere kato ainde dabade irise, ari ekokoedo ghuseri. Natofo isambu endada irise,nunda vaini (wine) mindioro jiro birurug-heari nunda sari ava edo ghuseri.”

3 Aminge setiri, Asisi Kakara namokenaasugusira. Etiri, aneya setena aimi naunumbe budo, nangae era reighi uvu aevetu genembo irae da vasa aminda bu-vurutuseri. Aminda, evetu sino fuka dagukada anumbiriri gosuseni. Sino fukaainda tamomo, kokoigori. Nunda tamondajavo mendeni mendeni gefusera aimi, Godda javo eko eraira. A nunda jiro isambu 7,a nunda kore isambu ghabu sovenisoveniava gosuseni. 4 Evetu ainda tamo asugari

kokoigo a unju tamori, ainda mino mo,teriagori. Nu gogho edo, guri dombu enidombu eni eveva gaveva ava asedo iririgosuseni. Guri mendeni mo, auri ‘gold’imi ariri, kotugo mendeni mo, ghamanagharita da kaugoimi ariri, a mendeni mo,bangu fuitiimi ariri. Guri ainda mino mo,teriago bekári. Avori, evetu ainda un-goda, nu agha auri ‘gold’ imi ari ava bujighiriri gosuseni. Agha jokáda, nundaari ekoko beká a kombo yagera aimi bedoedo iriri gosuseni. 5Nunda dombuda, javoeni gembero iriri gosuseni. Javo aindatuka mo jo isaghada iraeri. Javo amoeviri: “Reighi tomanako Babylon, komboyagera kakato a kusia bagia kakato, aindanoi numori. Kotugo roera ekoko aimi,evetu genembo bebeta eraera, ainda noibarago numori.” 6 Evetuá ororo mindirijiro birurughusira amo, inono, vaini (wine)mindioro jiro birurugheraira, ainda kaugoava usira. Ororo risira amo, eviri. Godda natofo Iesu tumonduse, nu jo ighaghaae etero gido, evetu genembo mendeni-imi eredo, ne detero sirivo usera, aindaororori. Ororo ava vovosiri, evetuá ira bumindiri jiro birurughetiri gosuseni. Naevetuá gido dudukughuseni.

7 Dudukugheteno gido, aneya namokarona usira aimi sisira, “Ni redaedudukughetesi? Evetu sino fuka dagukada anumbirira, ainda tuka jungaridaava saono ningaresa. A kotugo, sinofuka jiro 7 a kore ghabu sovenisoveniaimi, numo bu deingheraira, ainda tukajungarida ábarago saono ningaresa. 8 Sinofuka gesa amo, giti ireira ava ambiri,God setiri nu bako tomanako amindavovosusira. Oroko eminda, nu tefori. Avatanu sekago bako tomanako aminda ghejavi edo, foa buvari dae erira. Buvudo,nu yari daoro dadabarira. Avori, evetugenembo mendeni, ne sino fuka ava gidodudukugharera. Evetu genembo resenaemo, God giti enda jo ae irise, nenda javojo Jebuga Evovodae Irari da Buku amindagembaeri. Evetu genembo amo, ne sinofuka ava gido dudukugharera. Ainda bekámo: nu ireira edo ambududurusira, avatasekago furarira, aindae ne dudukugharera.

9 “Geka sari dae erena emo, dubo kotedokasama aresa. Kote gi! Sino fuka da jiro7 irira, ainda tuka mo etoto nakári. Eni

Page 433: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 17:10 430 Amboda Sirorarira 18:5mo: nunda jiro 7 amo, inono doriri 7 ri.Evetu o reighi setena amo, nu doriri 7 aindaetoda anumbirira. A eni mo: jiro 7 setenaamo, inono reighi ainda kini (king) 7 aindaeseteni. 10 Kini (king) 7 ainda mendenighabu soveni ava, ambu tefo useri. Dabakoirira, a eni jo furae irira. Numo furariraainda amboda, jo umbu ghousa irise, reighikaifa ae arira. 11Na sino fuka da jiro aindatuka seteni. Kotugo oroko mo, sino fukaainda tuka sari dae erena. Nu endadaireira edo ambududurusira, ainda tukamo:kini 7 setena, ainda eni nune edo ireira,ambududurusira. O jebugedo jovereghefurarira, ainda tuka mo: nu tofo jebugeeredo jovereghe furarira amo, kini 7 aindaamboda, nu kini 8 arira. Edo yari daoroambari dadabarira.

12 “Sino fuka ainda kore ghabusovenisoveni gesa amo, ne inono kinimendeni isambu ghabu sovenisoveniri.Ne jo furae irera. Ne amboda foa reighikaifa ururoro, God ne jo buregae, doyarine fakina edo, sino fuka setena aindedabade, o saone, kini ambo nembo aindedabade reighi kaifa use irarera. Kini ghabusovenisoveni sino fuka ainde dabade, ijigoroto dabako (1 hour) aminda reighikaifa arera. 13 Kini ghabu sovenisoveniresena emo, geka dabako a dubo dabakouse, sino fuka sonembari dae sedo, nendafakina isambu numokena mutoro barira.14 Nene eredo, Sifi da Mandi aikena isoroarera. Ne isoro arera, avata Sifi da Mandiaimi eredo, ne de atai duboda fati fetarira.Nunda natofo ainde dabade eredo, kinighabu sovenisoveni ava de atai dubodafati fetarera. Natofo resena emo, nunegategedo kori setiri, nunda natofo edo,nunda geka nininguse irera. Avori, nu kinighabu sovenisoveni ava de atai duboda fatifetarira da tuka mo: babojegari isambuainda Bajari, a kini isambu ainda Kininumori,” aminge sisira.

15 Aneya sekago tuturo edo namokenaeminge sisira, “Uvu gesa aminda sagherekato anumbirira amo, inono, reighi nundaoro oro a geka mendeni mendeni amin-gori. A kotugo inono, evetu genembotamo ingago, foyago, a yaghogori. 16 Sinofuka a nunda kore ghabu sovenisoveni gesaaimi, amboda saghere kato ava imboe ar-era. Saghere kato da gugua a roera sosighiaoro, nu tefo tamoi fetarira. Nunda tamo

fisi mindido, nu fugoro avarakada viti avidadabarira. 17 Ava nene arera amo, God daujuri. Nu rejo aoro dae uju usira ava, Godnune nenda dubo jokáda fitiri sirorusira,amo eviri. Kini ghabu sovenisoveni amodubo dabako edo, nenda fakina sino fukak-ena futuse iroro, God da Geka einda bekásirorari garera. 18Avori, evetu saghere katogesa amo, reighi eni teria beká avavagori.Enda eminda, reighi isambu nunda sariningariri.

1818:1–19:4 God Reighi Babylon De Bejarira.

1 Ainda amboda, aneya eni utuda ghevose firi gosuseni. Nunda fakina mindafuainda usasaimi vose endada gaetiri, reighijaraghusira. 2 Nu beka mindafu sise,eminge siri nininguseni, “Reighi dadabe-tiro! Reighi tomanako Babylon, makoededadabetira! Oroko, reighi aminda evetugenembo tefori. Asisi ekoko a sukaruekoko aimi aminda irera. Rika ekokodombu eni dombu eni ábarago amindairitirera. 3 Reighi Babylon dadabetirada tuka mo eviri: nunda vaini (wine)fakarago oro oro isambukena futuse setiririseri. (Vaini futusira emo, kau joka mu-tarigusira. Natofo isambu nange, nundaari edo ghusira ovia, edo ghaetera avakotise, mutudo ghusira.) Enda da kini(king) isambu ainda vaini (wine) fakaragoava mindido, eredo reighi Babylon aindekombo yaru edo ghuseri. Kombo yaru ariresena emo, inono: ne reighi aminda ya foaghuse, nunda gugua fuge gosuse, tuturoedo dighighi edo ghuseri. Kotugo, bisnis(business) embo barago, ne aminda ya foaghuse, Babylon embo roera dighighi edoghusera, ava kasama edo aminda oriro edo,susu iti fafode useri,” aneya aminge sisira.

4 Ainda amboda, beka eni utuda gheeminge siri nininguseni:“Nanda natofo, fuvu buvove! Reighi Baby-

lon do buvovo dae resena!Nunda ari ekoko da mino, erá nene

itatameove dae sise resena: nundaari ekoko ava ne jo ae areva.

5Ainda tukamo: nunda ari ekokodigari avaGod kotise irira.

Amo jo kote doyae arira.

Page 434: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 18:6 431 Amboda Sirorarira 18:176 Babylon a Babylon embo rea nemokena

usera, kau daba aminga ava, Baby-lon embokena areva!

Amingareva, a kotugo, ainda etoda aribouvu mendeni nemokena areva!

Mema nemokena mutero itatamuseva, kaudaba aminga ava,

mema futuse, begogo mutovo Babylonembo itatamarera.

Babylon embo nemokena uvu kaeghaemutero mindido mema itatamu-sevu.

Oroko, ne kae eko beká ava budo uvughaebaingoro edo, nemokena mutovomindido mema teriago itatamar-era.

7 Babylon embo totofo nenda duroá iraridae sedo, gugua a roera evevago avadere ruruse dubo jama tambudoghuseri.

Oroko, roera dere budo ghusera, aindamino mutari dae sedo, nemokenamema a dara mindafu ava mutovobarera.

Ai resira amo: ne gogore edo totofo nendareighidae sakai sise, eminge ser-aera,

‘Namondeda reighi kau kotofu evetu kuini(queen) seraera avavagori.

Nu usasa a ivugaghaeri. Nu jo evetu rori dakaugo iraeri.

Namonde reighi eminda, jo sorara usedubo mema itatamae arera.’

8 Babylon embo ne gogore use, amingeseraera.

Aindae sedo, sifo dabako ainda jokáda,nunda mema sirorari itatamarira.

Amo, taono bejari dubo mema a baimaragarera.

Reighi Babylon avarakai gambu avarira.Ainda beká mo: Bajari God nu fakina ka-

tori, a nu nenda ari ekoko ava, tofomandi ijujarira.”

geka aminge setiri dadabusira.9 Enda da kokotofu a kini (king) isambu,

ne Babylon embode dabade roera aguguadae ghamo ruruse dighighi use,ari ekoko edo ghuseri. Aindae sedo,avarakai reighi Babylon gambu aviseimbosi vivitururari, ava fuge gido, ne dubomema use, dimbia sorara arera. 10 NeBabylon embo da mema gido oju bekáava use, soka fetedo eminge sarera, “Aiya,darago, darako emo! Emo taká dara bekári.Reighi emo dombu jovereghedo, eko beká

etira! Babylon embo nenda reighi evevagoa nenda fakina teria beká ireira avata,iji goroto dabako (1 hour) ainda jokáda,nemokena mema a dara siroretiri, namaneeregosera.”

11 Enda da reighi isambu, nenda bis-nis (business) embo barago, Babylon daimbosi gido, dubo mema use, dimbia so-rara arera. Nenda roera a gugua mavejo foa sekago ombae arera, aindae ne so-rara arera. 12 Nenda auri garigo a eve-vago (‘gold’ a ‘silver’ seraera), a nendaghamana a bangu fuiti garigo aimi gurieraera ava, mave sekago jo foa nemokenaombae arera. Nenda embo boka nundagari kau eni kau eni, foyago, kokoigo, aunju tamo ava, mave sekago jo foa nemo-kena ombae arera. Nenda ika garigo,mosou avaga, a nenda ove, koreimi, ikaimi,auri mendeniimi, a ghamana (marble) imi,totofo etero sirorusera ava, mave sekagojo foa nemokena ombae arera. 13 Nendamosou a yabiyabina, nenda usu a fiyoghamendeninde dabade, nenda vaini (wine),nenda orivi (olive) damuka, a nenda faravaava, mave sekago jo foa nemokena ombaearera. Nenda burumakava (cattle), nendasifi (sheep), nenda hosi (horses) a roeraevetu genembo fendoro hosiimi jumbu-raera ava, mave sekago jo foa nemokenaombae arera. A kotugo, nenda saramanakakato barago, mave sekago jo foa nemo-kena ombae arera. 14 Aindae sedo, bis-nis (business) embo sorara use, Babylonembodae sarera, “Agá! Ne roera dighighiedo uju edo ghuseva ava, nange isambudadabeti! Nenda gugua a roera evevagodadabetira, jo sekago sirorari bae areva! Akotugo nenda irari eveva ava dadabetira!”aminge sarera. 15A bisnis (business) embomendeni, ne totofo reighi Babylon amindabisnis (business) use, susu iti fafode usera,ne reighi Babylon da mema a dara aindaeoju edo soka fetedo, dimbia sorara use,16 eminge sarera, “Aiya, darago, darakoemo! Emo taká dara bekári! Reighitomanako emo eko etira! Namonde Baby-lon ominda, sifo ghousa embo boka eveva agarigo, unju tamo a kokoigo, ava uju avidoghuse, a guri auri ‘gold’ imi ari a ghamanagarigo a bangu fuitiimi ari ava dighido,umo use deinghedo ghuseri. 17 Oroko

Page 435: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 18:18 432 Amboda Sirorarira 19:8eminda, iji goroto dabako (1 hour) aindajokáda, namondeda gogho a gugua isambudadabe tefo etira!” aminge sarera.

A kotugo ghaka+ da babojegari, ghaka+da saramana kakato, a evetu genembomendeni evada saramana eraera aimi, 18nesoka fetedo, reighi Babylon da imbosi viv-itururari gido, sorara use sarera, “Giti en-dada, reighi eni jo ovavaga iraeri. Avanange dadabeti!” 19 aminge sedo, dubomema use, vaya gutedo fonja bu jirodadavedo dimbia sorara use sarera, “Aiya,darago, darako emo! Emo taká dara bekári!Reighi tomanako emo dombu jovereghedo,eko etira! Mave nunda ghaka+ budo,reighi Babylon aminda roera tige ya ghedoghusira amo, nu susu iti fafode usira. Avataoroko eminda, iji goroto dabako (1 hour)ainda jokáda, emo nange emingetiri dad-abeti!”

20 “Ne utuda ireva amo, dubo jama useivuga areva! Ainda beká mo: Babylonbejetiri dadabetira! A God da natofo, Ba-jari da ambo jimbi a feroveta, nembaragoivuga areva! Ainda beká mo: Babylonembo nemokena mema futusera aindaesedo, God ne ategi use ijujetira. Ava sedo,ne ivuga areva!”

21 Ainda amboda, aneya fakina kato enifira, ghamana beragha ava bu jighiri ere-tiri evada fugetiri tifughusira. Tifughe-tiri, geka sise, eminge siri nininguseni,“Kau ghamana beragha bu jigheno ere-tiri, gaiga gae afeteno aira evada tifughebaghimbetira aminga ava, reighi Babylonde bejari, evetu genembo sekago jo gaearera. 22Aminda jo feku fusise, sino tavuyasekago ae arera. Saramana kakato jo sek-ago aminda tuturo edo saramana use, javiururoro ningae arera, a evevetu amindabayau jo ituturoro gae arera. 23 Avarakaarivo aminda jo usise injibururoro gae ar-era, a evetu genembo vasa aminda, jogagara eni datu dighido mutoro fitae ar-era. Ainda beka mo: Babylon da bisnis(business) embo babai a fakinago bekári,reighi mendeni da bisnis (business) embojo Babylon da bisnis (business) embogoiraeri. Ne yeye bu ya foa ghuse aimi,evetu genembo isambu deredo ghuseri.24 A eni mo: reighi Babylon da evetu gen-embo aimi, God da feroveta, God da natofo,

a evetu genembo mendeni detero sirivouseri. Amo, evetu genembo mave endadadetero sirivo usera, isasambu ainda ororoBabylon aminda vosetiri God tafusira. Ain-dae sedo, God nune Babylon de bejetira,”aneya aminge setiri dadabusira.

191 Ainda amboda, kau evetu genembo

natofogoi utuda fetedo, beka fainghedosarigo ero nininguseni, “God dae sakaisise resera! Sonemba, usasa, a fakinatofo nundari. 2 Nu sifo ghousa, evetugenembo nenda ari ekoko eraera, aindaeategi use, mino inononda eraira. Nu aindaesedo, evetu saghere kato, o reighi Babylonseraera, nunda ari ekokodae ategi edode bejetira. God nu amingetira da bekámo: reighi Babylon aimi nunda saramanakakato detiri sirivo useri.” 3 Amingesedo, sekago beka fainghedo emingesiseri, “God dae sakai resera! Reighimindafu Babylon aminda avarakai avise,sifo ghousa imbosi vivitururari gosuseirarera!” 4 Aminge sero, babojegari 24nemonde serubim avononde ainde dabadedu fafasedo, God tumonde bainghuseri.God nunda avo anumbada anumbiriri,tumonde bainghuse siseri, “Ai, bekári! +God dae sakai resera!” aminge siseri.

19:5-10 Sifi DaMandi Evetu Fitare Dae Sedo,Bajari Kirumo Simbugerira.

5 Setero dadabetiri, beka avo anumbadaghe eminge siri nininguseni, “NamondedaGod dae sakai saore! Kokotofu, sabua,a nunda saramana kakatode dabade, na-monde numoá kakara use tumonde baing-haore!” 6 Aminge setiri dadabetiri, kauevetu genembo natofogo ai utuda fetedo,beka fainghedo sarigo ero nininguseni.Ainda javi mo, kau uvu usegha o utudabarara fugeraira, ainda kaugo ava eronininguseni, “God dae sakai saore! Aindabeká mo: namondeda Bajari God FakinaKato Beká, nu Kini (King) etira! 7 Aindaesedo, namonde dabade dubo eveva useivuga aore! Nu teria bekári, aindae na-monde sakai saore! Ainda beká mo: sifoojira buvuruterira! Sifi da Mandi oroko,nunda evetu fitarira. Aindae sedo, nundadatu gagara amo simbugedo gigiterira.8 Numo simbugare dae sedo, embo eveva,foyago beká tiritaragherira, ava mutero

Page 436: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 19:9 433 Amboda Sirorarira 19:21asugetira,” beka aminge siri nininguseni.(Sifi da Mandi ainda evetu resena emo, naIesu da natofo aindae resena. Nunda emboeveva a foya beká amo, inono, ari evevaGodda natofoi eraera, amingori.

9 Avori, aneya sekago namokena emingesisira, “Eminge gembu:Sifi da Mandi datu didighuse kirumo ari

dae erira.God ne ava mindove dae sedo aghi arira

amo, ivuga areva!”aminge sedo, geka emo ainghae dabadeavagaya use sisira:“Emo geka beká, God da Gekari,”aminge sisira.

10 Aminge setiri, na numo tumondebainghari dae sise, nunda dombuda dufasuseni. Avata nu na bureguse sisira,“Erá amingeose! Ni nangae kau dabakori.Nangae mo, God da saramana kakatori.Ninda nano namendi, God da Geka Iesuijugusira ava tumonderaera, ainda komanaeni namori. God nusuka numoá tumondebaingharesa.” Ai resira amo: geka bekáIesu setiri isagha usira aimi, giti ferovetada ghamo dereari erorureari, ne osa sedoghuseri.

19:11-21 Kotofu Teria Eni, Javo ‘God DaGeka’, Aimi Firi John Gosusira.

11 Ainda amboda, utu afigetiri, genembohosi (horse) etoda anumbedo vose firi go-suseni. Hosi amo, foyago bekári. Genembonunda javo mo, ‘Saramana E Gogoghom-bari Kato’ a ‘Geka Beká Sari Katori’. Gen-embo emo, tefo tefo jo isoro ae eraira,nu ategi e gogoghombedo susudae isoroeraira. 12 Nunda diti mo, kau avarakabubura da kaugori. Koana digari, kaukotofu da kekesa avavaga, nunda jirodaasedo vose firi gosuseni. Nunda tamonda,javo eni gembiri irei. Avata javo amo, mavejo kasama aeri, nu nusuka kasama usira.13 Nunda embo ororoimi dave asugedo,vose firi gosuseni, a nunda javo seraeraamo, ‘God da Gekari’. 14 Utu da isorokakato isambu nunda amboda ambodafuseri. Ne embo foyago beká ava asedo,hosi (horse) foyago ainda etoda anumbedo,nunda ambo gaedo vose fero gosuseni.15 Genembo da békada ghe, kaiya dikagoava buvurutiri gosuseni. Aimi, nu enda danatofo isambu de atai duboda fati fetarira.Nunda ketua aurii ari ava budo ise, aimi

natofo kaifa arira. Kau namonde asi vujifati simbeoro vaini (wine) rooro, kau ivi dakaugo, aminda vose faseraira aminga ava,Genemboá evetu genembo endada ireranemokena, God Fakina Kato ainda janje ekoava ijuguse, ne de atai duboda fati fetari,mema teriago ava itatamarera. 16Genemboainda tamo asugarida a nunda furada, javoeni gembero iriri, gosuseni:

‘Kini Isasambu Ainda KiniA Kokotofu Isasambu Ainda Kotofuko’geka ava gembero irira.

17 Ainda amboda, aneya eni ijida fetiririgosuseni. Aneya amo, bekamindafugo sise,rikamane nunda duruda ghufusera aikenasisira, “Fuvu totorugedo, God da kirumomindafu evia mindove! 18 Kini mendeni,isoro kakato da babojegari a gegenembofakina kakatode dabade, hosi (horse)nenda gegenembode, a sabua kokotofude,evetu genembo isambu ainda tamo da fisiava mindovo dae resena,” aminge sisira.

19Ainda amboda, sino fuka jiro 7 a nundakore ghabu sovenisoveni setena avo, ko-tugo enda da kini isambu a isoro kakatoainde dabade totorugero gosuseni. Ne,genembo hosi (horse) etoda anumbirise,nunda isoro kakatode dabade utuda ghevose furariá setena, ainde isoro ari daesedo totoruguseri. 20 Avata utuda ghevose fusera aimi eredo, sino fuka eko anunda feroveta gungubo kato ainghae san-duduseri. (Feroveta gungubo kato re-sena emo, nu giti sino fuka da dom-buda, tofo sino fuka da fakinaimi tanoa ari mendeni mendeni eari siroreari,natofo nenda gitida gido, dukukughedoghuseri. Dudukughedo, sino fuka avatumonde bainghedo, a sino fuka da ovekau numoá avavaga simbugusera ava tu-monde bainghedo ghuseri. Evetu gen-embo amo, ‘avori’ setero, nenda tamondasino fuka eko da tano ava gembero fe-fetusira.) Avori, sino fuka nunda fer-oveta gungubo kato ainghae dabade, je-buga sandi fugetero avaraka imo kaeghae,a masa eko beká, ainda jokáda vovosuseri.21 Sino fuka da isoro kakato ava, Genembohosi (horse) etoda anumbirisira, aindabékada ghe kaiya buvurutusira aimi, detirisirivo useri. Sirivo etero gido, rika maneisambu fera mindero inono usira.

Page 437: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 20:1 434 Amboda Sirorarira 20:1520

20:1-6 Keriso Ghaeko 1,000 Enda Evia, KaifaUse Irarira.

1 Ainda amboda, aneya eni seini (chain)bouvugoá budo, a bako tomanako ainda ki(key) budo ghe vose firi gosuseni. 2 Nunombura setena amo, (inono, jingabu oSatan seraera) ava sandido, ghaeko 1,000bako jokáda irare dae sedo bundisira.3Bundedo, bako tomanako aminda fugetirivosetiri, guro gaje vatetena usira, erá Satanfoa buvudo, natofo sekago dereure daesedo. Satan nu ghaeko 1,000 ava amindairia edo, amboda sifo tufako foa buvarira.

4 Ainda amboda, evetu genembomendeni kini (king) da avo anumbamendeninda anumbirero gosuseni. Evetugenembo resena eikena, evetu genemboijujari da fakina ava futuseri. A roera enigosusena amo, evetu genembomendeni daasisi ava gosuseni. Evetu genembo resenaemo, ne God da Geka a Geka Beká Iesuijugusira ava, vironu sedo ghusera aindae,evetu genembo mendeniimi ne doruse,duboda gafetero sirivo useri. Ne sino fukaa nunda ove kevusera ava jo tumondebainghaeri, a sino fuka da tano faiyaimidombuda o jiroda gefusera ava, ne jo baeri.Avori, ne jebuge eredo, kokotofu edoKerisode dabade, ghaeko 1,000 setena amo, neneenda evia kaifa edo gharera. 5 Evetugenembo emo, ne giti beká jebuge erarera.(Evetu genembo isambu, sifo aminda jojebuge erae arera. Evetu genembo setenaamo, ne giti jebugedo erarera. Mendeniiroro ghaeko 1,000 dadabari ainda amboda,ne jebugedo erarera.) 6 Evetu genembogiti beká jebuge erarera amo, ne ivugabeká ava arera. Ainda beká mo: God neesimbugari, jo sekago ambae arera. Evetugenembo mendeni amboda jebuge eredo,nenda ari ekoko dae sekago ambarera.Avata evetu genembo giti jebuge erareraamo, ne evovodae irarera. Ne God a Kerisoda fristi+ ava use, Keriso de dabade endakaifa ururoro ghaeko 1,000 dadabarira.

20:7-10 Satan Sandi Bu Fugetero AvarakaJokáda Vovosusira.

7 Ghaeko 1,000 setena amo, dadabariguro afigaoro, Satan bundetero ireira ava,vujegaoro foa buvarira. Buvudo, natofoisambu derari dae sedo, yarira. 8 Yama,

natofo reighi isambu eminda irera, oro javoGog a Magog ava dederuse sari, ne isoroari dae sedo totorugarera. Evetu genembodigari, eva da kora avavagori, jo tegari dakaugo irae aimi totorugarera.

9 Avori, gosusena amo, evetu genembosetena aimi, ne isoro ari dae sedo, ghasedoGod da natofo a nunda reighi nu duboburaira, ava jimbe birurughuseri. Jimbebirurughetero, avaraka utuda ghe vosefira, evetu genembo reighi jimbe biru-rughusera ava, aviri sirivo useri. 10 Sirivoetero, Satannemokena dederusira ava, Godda mendenii sandi bu fugetero avarakaimo kaeghae, a imbosi masa eko aindajokáda vovosusira. Avaraka resena dabaaminda, sino fuka nunda feroveta gungubokato ainghae dabade giti fugetero vovo-suseri. Ne evovodae, sifo tumba evia inono,aminda irise mema itatamuse irarera.

20:11-15 Ategi Da Sifori.11 Ainda amboda, God nu kini (king)

da avo anumba tomanako eni amindaanumbiriri gosuseni. Avo anumba amo,foyagori. Utu a endaghae dabade nundadombuda fetarikena jo inono ae etiri gido,ira manjisira. 12 Etiri, evetu genembo gitiambududurusera, sabua, kokotofu, evetugenembo isasambu, God da dombuda fe-tirero gosuseni. Buku mendeni afe fiterodadabetiri, amboda buku eni afiguseraainda javo mo, ‘Jebuga Evovodae Irari DaBukuri’. Ava afigetero, God nu, evetugenembo da ari eveva a ari ekoko, bukumendeninda gefusera ava, bekáda bekádaategi usira. 13 Evetu genembo evadaambududurusera, aminda ghedo jebugeeroruseri. Ambari embo da vasa baragoafigetiri, evetu genembo isambu amindaghedo jebuge eroruseri. Ne isasambu avoanumba tomanako aminda totorugetero,Godnenda ari eveva a ari ekoko ava, bekádabekáda ategi usira. 14 Etiri dadabetiri, Am-bari a Ambari Embo da Vasa ava fugetero,avaraka imo kaeghae, a imbosi masa ekoainda jokáda vovosusira. (Avaraka resenaemo, mave nunda ari ekokodae sekago am-bududurusira aimi vovosuseri.) 15 Mavenunda javo ‘Jebuga Evovodae Irari Da Buku’ainda jokáda jo tambae usira amo, nemobudo avaraka jokáda fugetero vovosuseri.

Page 438: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 21:1 435 Amboda Sirorarira 21:18-2021

21:1-8 Utu A Enda Seka Ava, John Gosusira.1 Ainda amboda, utu a enda manai, eva

ainde dabade manjetiri, na utu a enda sekaava gosuseni. 2Avori, kau gagara vai ari daesedo, gogho edo gari evevago arira amingaava, God nunda reighi kakara simbugedogogho etiri, gari evevago usira. Reighiainda javo, nunda reighi manai Jerusalemkotise, nunda reighi seka barago Jerusalemjijighusira. Jerusalem seka ava, utuda ghevose firi gosuseni. 3 Vose firi, beka eniGod da avo anumbada ghe eminge sirinininguseni, “Oroko God evetu genembodedabade irira. Nu nemokena irari, ne nundanatofo edo irarera. Nu evetu genembodedabade irise, nenda God arira. 4 God nutofo mandi nenda jivu ghajari, nenda dubomema dadabarira. Nune sari dubo mema,ambari, sorara, amema isambudadabarira.Ainda beká amo, roera sembae isasambuendamanaida ireira amo, utu a endamanaiainde dabade manjetira.”

5 Aminge setiri, avo anumbadaanumbirisira aimi sisira, “Na oroko roeraisasambu simbugaono seka sirorarira,”aminge sedo, sekago namokena sisira,“Oroko sari dae erena emo, geka bekári.Oroko rea sarena evia, sirorarira. Ava sedo,gembu irare!” 6 Aminge sedo, nu tuturoedo sisira, “Utu a enda manai, roera manaia irari manai dadabetira! Roera isasambuainda tuturoda a gombuda amo, namori.Mave uvu mindi jebugari uju arira amo,numokena nanda uvu tefomutarena. Uvuámave mindarira amo, jebuga evovodaeirari ava tuve barira. 7 Mave nandae sedoisoro use, gitofu de atai fati fetarira amo,roera isambu evia nune barira. Nu nandamandi arira, a kotugo, na nunda God edo,nu tavo arena. 8 Avata mendeni mo: ojukakato, evetu genembomave nenda natofoighagha use indiga o aito eraera, evetugenembo mave ari kau meka gari da kaugoava eraera, evetu genembo mave komanadeoro amburaera o simbora use kaejigheoro amburaera, kombo yagera kakato,evetu genembo mave ove a gode mendenitumonde baingheraera, a gungubo kakatoisambu ava, budo fugono avaraka imokaeghae, a masa eko ainda jokáda vosedo,nenda ari ekokodae sekago ambarera,”aminge sisira.

21:9–22:5 Reighi Seka Jerusalem KauNangego Ava, John Gosusira.

9 Setiri dadabetiri, aneya 7 giti God dajanje eko ava rooróda bu jighi averegusera,ainda eni fira namokena buvudo sisira,“Fu, Gagara Sifi da Mandikena ya vai aridae sedo simbugerira ava, ijugaono gase!”sisira. (Gagara sisira amo, reighi Jerusalemdae sisira.) 10-11 Setiri, Asisi Kakara namo-kena vose fira asugetiri dubo koteno, aneyadaba aimi na unumbe budo, nangae doririmindafu beká aminda iseri. Era buvudo,reighi kakara Jerusalem ava ijugetiri go-suseni. Reighi amo, God nune seka sim-bugedo, nunda usasa futusira aimi, reighiusasa beká ava use, utuda ghe vose firigosuseni. Usasa janimbusira amo, kaughamana garigo ainda tamonda iji gayearitiritaragheraira aminga ava usira. 12 Furutomanakoi dighi birurughetero irei. Furuainda guro mo, isambu 12 ava basiseri.Aneya 12 aimi ne, guro ava inono kaifa edoghuseri. Guro ava inono, Israel embo daoro 12 ainda javo ava gembero irei. 13 Iji vi-tarikena guro etodaba, iji vosarikena guroetodaba, borimanakena etodaba, a kotugoyavatakena etodaba nakári. 14 Ghamanababaimi 12 ainda etoda ghamanai furudighi vitero irei. Ghamana resena einda ta-monda, Sifi da Mandi ainda ambo jimbi 12nenda javo, ghamana ava inono gemberoirei.

15 Aneya na unumbe budo ira reighiijugusira aikena, reighi da inono fiti barikato, auri ‘gold’ imi ari ava irei. Reighida mindafu, guro da beragha, a furu damindafu ainghae dabade inono fiti baridae sedo, inono fiti bari katoá budo fusira.16 Reighi ainda beragha a ainda ghousa,kau dabakori. Aneya tegetiri na gosusenaamo, reighi ainda beragha, ainda ghousa, aainda mindafu kau dabakori. Amo, 2,400kirometa (kilometres) ri. 17 Furu aindamindafu barago tegutusira amo, 72 mita(metres) ri. Evetu genemboimi inono fitibari kato bu inono eraera aimi, bu inonouse tegutusira. 18-20 Furu ghamanaimidighi vitero irei. Ainda ghamana aghamana babaimi furu da fumjino fiteroireira ava, jo tefo bari da kaugo iraeri.Mino mindafu bekári. Furu resena emo,ghamana eni javo jesfa (jasper), aimiitutuseri, nunda gari kau mo, gharita

Page 439: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 21:21 436 Amboda Sirorarira 22:6(glass) da kaugori. Reighi amo, auri ‘gold’imi dighi anumbuseri. ‘Gold’ resena emo,evevago bekári. Nunda gari kau mo,gharita (glass) da kaugori. Ghamana 12,furu da fumjinodae fitero ireira, aindaeni duru bekáda amo, jesfa (jasper), aindagari kau gharita (glass) da kaugori. Aindaetoda eni mo, sefaiya (sapphire), kafurutamori. Ainda etoda eni mo, eget (agate),tamo foyagori. Ainda etoda eni mo,emerod (emerald), katiki tamori. Aindaetoda eni mo, oniks (onyx), kokoigofoyagoghae bagega ariri. Ainda etoda enimo, kanirian (carnelian), tamo kokoigori.Ainda etoda eni mo, kuots (quartz), tamoyaghogori. Ainda etoda eni mo, beroro(beryl), kafuru tamori. Ainda etoda enimo,tofes (topaz), tamo goragori. Ainda etodaeni mo, saosedoni (chalcedony) o krisofres(chrysoprase), tamo boaturi. Ainda etodaeni mo, tokois (turquoise), tamo yasagori.Iká bekáda amo, ematist (amethyst), tamounju tamori. Ghamana setena isambu12 ava, furu da fumjinodae fitero irei.21 Furu da guro mo, roera eni yova jokádasiroreraira, ainda javo ‘pearl’ seraera, avabudo guro 12 isambu inononda gagojuseri.Reighi da emboro mo, auri ‘gold’ imi ariri,garigo beká, gharita (glass) avavagori.

22 Reighi aminda, tumonde baingharikambo eni na jo gaeri. Ainda beká mo:Bajari God Fakina Kato Beká a Sifi daMandine reighi aminda irera, nemo kau tumondebainghari kambo da kaugori. 23 Iji a inuabarago, aminda tefori. Ainda beká mo:usasa aminda God kena fuse janimberaira;a kotugo, usasa Sifi da Mandikena foagheraira amo, reighi da arivori. 24 Aimi,reighi da usasamutari janimbururari, endada natofo isambu usasa ainda jokáda de-inghuse irarera. Enda da kini (king) akokotofu isambu eredo, nenda gugua aroera reighi Jerusalem aminda budo yagharera. 25Reighi da guro isambu, sifo eviainono afigaoro irarira, a kotugo evovodaeafigedo irarira. Ainda beká mo: amindatumba jo jirae arira. 26 Enda ainda orooro isambu, nenda duro a usasaghae foatere buvudo ghururoro, nenda duro a us-asa reighi aminda irarira. 27 Avata roeraekoko jo reighi aminda bu ya terae arera.

Kotugo, evetu genembo ari kau meka garida kaugo ava eraera o gungubo seraera,nembarago reighi aminda jo ya terae arera.Mave da javo Sifi da Mandi da buku ‘JebugaEvovodae Irari Da Buku’ aminda gemberoirira ainembo, ya reighi Jerusalem amindaterarera.

221 Ainda amboda, aneya namokena uvu

eni ijugetiri gosuseni. Uvu amo gari eve-vagori, gharita (glass) da kaugori. Uvuava mave mindarira amo, jebuga evovodaeirari ava tuve barira. Uvu irira ainda doinmo, God a Sifi da Mandighae nenda avoanumba ainda durudari. 2 Uvu amindatuturo edo, reighi Jerusalem ainda emborotomanako soroda vose refira. Ainda betusoveni soveni aminda, jebuga da ika vitidoirira. Ika ainda vuji ava, mave bumindariraamo, nu jebuga evovodae irari ava tuvebarira. Nu ghaeko dabako ainda jokáda,tambuno evia inono, beká jighiraira. Ikaainda igi mo, evetu genembo da fiyoghari.Aimi sonembururari, enda da natofo jeje-bugarera.

3 Roera mendeni God giti simbora usesetiri eko usira amo, jo vasa aminda iraearira. God a Sifi da Mandi da avo anumbareighi aminda irari, God da saramanakakato avo anumba aminda, numoá tu-monde bainghuse, saramana use irarera.4 Ne God da dombu ava, nene gosuse irar-era, a nunda javo nenda dombuda gembariirarira. 5 Reighi aminda, tumba jo sekagojirae arira ava sedo, usasa dombu eni a ijiaminda jo gae arera. Ainda beká mo: usasamo, namondeda Bajari God nune nundanatofokena futururari gosuse irarera. Godda natofo, kau kini o kokotofu edo, endaevovodae nene kaifa use irarera.

22:6-21 Geka Da Tanori6 Geno dadabetiri ainda amboda, aneya

sekagonamokena sisira, “Geka niningeresaemo, geka bekári. Geka rea resira amo,beká sirorarira. Namondeda Bajari Godnunda Asisi muteari, nunda ferovetakenavose asugeari dubo koteraera. God resenaeimi, tofo nune nunda aneya dirigetiri,orokoá rea sirorari dae erira ava, nundanatofokena sari ningoro dae sedo, nimo-kena vose fusira,” aneya aminge setiri dad-abusira.

Page 440: iietiri, kasama kakato iji vitarikena ghedo fusera amo, fera Herod de dabade geka siseri. Kokoi da damana nanjigo isagha etiri gosusera ava, nene setero Herod niningusira. 8Ningido,nedirigusesisira,

Amboda Sirorarira 22:7 437 Amboda Sirorarira 22:217 Avori, Iesu resira, “Dengoro javuruvu!

Na jovereghe nemokena yari dae erena. Naseteno, nanda feroveta John geka rea bukueminda gefusira ava, mave ningido kaifaarira amo, nu ivuga arira,” Iesu amingeresira.

8 Na John, nane rea dengoroi niningusea ditii gosusena ava, eregefenere. Roeraresena emo, aneya namokena ijugetiri,nininguse ditii gosuseni. Ijugetiri dadabiri,na numokena tumonde bainghari dae sedo,nunda ata duruda du fasuseni. 9Amingeno,nu bureguse namokena sisira, “Do! Eráamingeose! Ni nangae kau dabakori, na-monde God da saramana kakatori. Nindanano namendi mendeni, God da ferovetaa nunda natofo isambu, buku einda gekaningiraera, ainda eni namori. God nusukanumoá tumonde baingharesa!” 10 Amingesedo, sekago eminge sisira, “God gekanimokena ijugetira evia, erá kivo eose!Ainda susu mo: sifo amo foa buvari daeerira. 11 Avori, genembo eko amo, nuari eko use irari, sifo amo foa buvarira.Genembo ari sembae eraira amo, nu avause irari, sifo amo foa buvarira. O genemboeveva amo, nu ari eveva ava use irari, sifoamo foa buvarira. A genembo kakaragoamo, nu ari kakarago a eveva use irari, sifoamo foa buvarira,” aminge sisira.

12 Avori, Iesu geka eni resira amo, eviri:“Dengoro jave ningivu! Na jovereghenemokena yari dae erena. Na evetu gen-embo isambukena, nenda ari ainda minoava bu yarena, mendenikena mino eve-vari a mendenikena mino ekori. 13 Roeraisasambu ainda tuturoda a gombuda amo,namori. A roera isambu ainda susuda adoinda amo, namori.

14 “Mave nunda ari ekoko, kau emboboka avavaga segharira amo, nu naneesimbugaono ivuga arira. Ainda bekámo: nu sonembaono, jebuga da ika vujiava mindido, reighi Jerusalem amindateredo, ivuga use eveva irarira. 15 Avataevetu genembo ari sembae eraera, simbora

use kae jighiraera, kombo yagera kakato,evetu genembo kokomana deoro ambu-raera, evetu genembo ove a gode ekokomendeni mendeni ava tumonde baingher-aera, a kotugo, mave gungubo sise koko-mana dereraera amo, ne ajagha fetarera.

16 “Na jo genembo kitako iraeri. Na Iesu,namori. Geka evia, nanda ekaresia+ nangeningaetera ava kotise, na nanda aneyadirigeteno, nemokena osa sari ningovodae sedo isira. David da veka a imendiamo, a kotugo, sifo da saura vitiraira amo,namori,” Iesu nunda ekaresiakena+ amingeresira.

17 A kotugo, Asisi Kakara a Bajari daDatu Gagara, ne eminge sise irá gheraera,“Fuvu!” aminge sise irá gheraera. Bajari daDatu Gagara resena emo, na nunda ekaresi-adae resena. Ekaresia+ amo, nu Bajarikenavai ari dae erira. Avori, Asisi Kakara a Bajarida Datu Gagara aminge siruroro ningarevaamo, nembarago kau daba ava, sise irághareva, “Fuvu!” sise irá ghevu! Mavedubo saghari uvu mindari dae uju ariraamo, nu furare dae resena. Nu eminda foajebuga da uvu mino iraede ava mindarira.

18 Na John ri. Nane resena: mavetofo nunda kotariimi geka mendeni budo,buku eminda tate fitari sembarira amo,God numokena mino eko mutarira. Roeraekoko a mema buku jokáda gembena amo,nune itatamarira. 19 O mave buku eindageka mendeni ghajarira amo, jebuga da ikavuji aindae buku jokáda gembena ava, nujo bae arira. A kotugo reighi kakara aindaebuku jokáda gembena aminda, nu jo yaterae arira.

20 Genembo mave setiri ningido erege-fena aimi, resira, “Avori! Geka bekári:na nemokena yari dae erena,” nu amingeresira. A kotugo, nunda jovereghe furarida sifo aindae uju use, na eminge resena,“Avori, aminge! Bajari Iesu, fu!”

21 Bajari Iesu nunda sonemba, ne isam-bukena evovodae irare!

Avori, nanda geka tano eviri.