ii. afurðir unnar úr plöntum
DESCRIPTION
II. Afurðir unnar úr plöntum. 1. Aetherolum (rokfim olía) 2. Amylum (sterkja) 3. Balsam (ilmkvoða) 4. Oleum (feit olía) 5. Ýmsar plöntuafurðir (s.s. gúmmí). 1. Aetherolum = rokfim olía. Mörg efni finnst í þeim. Þrána ekki eins og feitar olíur. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 1
II. Afurðir unnar úr plöntum
1. Aetherolum (rokfim olía) 2. Amylum (sterkja) 3. Balsam (ilmkvoða) 4. Oleum (feit olía) 5. Ýmsar plöntuafurðir (s.s.
gúmmí)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 2
1. Aetherolum = rokfim olía
Mörg efni finnst í þeim. Þrána ekki eins og feitar
olíur. Geta oxast (dökknað og
lyktað illa). Viðkvæmar fyrir ljósi og súrefni.
Torleystar í vatni en þó nægilega til að gefa arómatíska lykt og bragð.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 3
1. Aetherolum = rokfim olía
Algengast að vinna þær með gufueimingu.
Notaðar í: Bragðefni í lyfjagerð Húðlyf (geta haft
rubefacient verkun) Krydd, snyrtivörur
og ilmvötn.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 4
Rokfimar olíur í Ph. Eur. eru 2
A) Eucalyptus Aetherolum. Blágúmmítré. Gefur af sér eucalyptusolíu
sem hefur þægilega lykt og kryddkennt bragð.
Notuð sem sótthreinsandi og lykteyðandi efni.
Til innöndunar gegn astma og nefkvefi.
Hálstöflur og kvefpreparöt (bragðefni)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 5
Rokfimar olíur í Ph. Eur. eru 2
B) Menthae Piperitae Aetherolum. (sjá fyrr) Piparmintulauf sem
innihalda m.a. Mentól og mentón.
Rokfim olía í blöðum og blómstrandi sprotum.
Kvefpreparöt. Bragðefni í sælgæti.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 6
Rokfimar olíur sem ekki eru í Ph. Eur.
Aetheroleum carvi = Kúmenolía. Krydd í íslenskt brennivín.
Aetheroleum rosae. Gerfi rósaolía (mest seld). Alvöru rósaolía mjög dýr. Rósavatn.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 7
Rokfimar olíur sem ekki eru í Ph. Eur.
Aetheroleum anisi. Anísolía úr anísfræjum. (kóngabrjóstsykur).
Aetheroleum terbinthinae=terpentína, kemur úr lerki og furu (olíuharpix). Terpentína fæst með eimingu (þynnir, blettahreinsir og leysir). Handboltaharpix.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 8
2. Amylum = Sterkja
Forðanæring í plöntum. Myndast í laufblöðum
og fræjum og neðanjarðarlíffærum.
Fjölsykra úr glúkósaeiningum.
Plöntur sem mynda sterkju í miklu magni: Korntegundir (50-65%) Kartöfluhýði (80%)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 9
4 sterkjur eru í Ph. Eur.
A) Maydis Amylum Maíssterkja. (korn)
B) Oryzea Amylum. Hrísgrjónasterkja.(korn)
C) Solani Amylum. Kartöflusterkja eða kartöflumjöl.
D) Tritici Amylum. Hveitisterkja (korn)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 10
Notkun á sterkju
1. Hjálparefni við töflugerð (fylliefni og sprengiefni).
2. Hráefni við framleiðslu á glúkósu og glúkósu-sýrópi.
3. Hráefni til framleiðslu á cýklódextrínsamböndum.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 11
3. Balsam =Ilmkvoða (harpix)
Seigfljótandi þykkur vökvi sem myndast þegar tré er skorið.
Gefið við kvefi og til að auðvelda slímlosun.
Staðbundið á skeinur og sár, gróa betur og sótthreinsast.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 12
1 Ilmkvoða er í Ph.Eur.
Benzoe Tonkinensis. Sótthreinsandi efni. Stundum notað sem
rotvarnarefni. Við gyllinæð og sem
sótthreinsandi t.d. eftir barnsburð.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 13
Ilmkvoður sem ekki eru í Ph. Eur.
Balsamum peruvianum (perúbalsam). Sótthreinsandi og
blóðstoppandi á smá rispur.
Blandað laxerolíu á legusár.
Exem og kláða. Gyllinæðarstílar Kláðamaur áður fyrr.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 14
Ilmkvoður sem ekki eru í Ph. Eur.
Balsamum copaiba. Naflaolía. Var notað gegn
sýkingum sem fólk fékk úr jarðveginum.
Var notað í Vestmannaeyjum því þar dóu mikið af nýfæddum börnum um miðja 19. öld.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 15
4. Oleum = Olía (feit olía)(nokkrar í Ph.Eur.)
a) Amygdalae Oleum (Möndluolía). Fita úr möndlunum. Mjög dýr olía. Amygdalín sem er í
möndlunum er ekki í olíunni.
Notkun í hjálparefni í stungulyf og smyrsli. Einnig í snyrtivörur.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 16
b) Arachidis Oleum = jarðhnetuolía
Notuð í burðarefni í stungulyf sem gefin eru í vöðva (þarf að hreinsa sérstaklega).
Einnig notuð í smyrsli
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 17
c) Ricini Oleum =Laxerolía
Unnin úr fræjum laxerolíujurtarinnar (castor oil)
Fræin innihalda eiturefnið ricin og má ekki borða þau.
Ricin er fjarlægt úr olíunni. Hægðalyf.
Örvar þarmahreyfingar Örvar útskilnað vatns og
salta í ristli.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 18
d) Olivae Oleum = Olífuolía
Unnin úr pressuðum ólífum. Notkun:
Burðarefni í stungulyf og smyrsli. Til matar. Mismunandi gæði. Extra
virgin oil (< 1% af fríum fitusýrum, nánast enginn hiti og lítill þrýstingur notaður.
Virgin oil. Ekki meira en 4% af fríum fitusýrum.
Pure olive oil. Lökust. Skán í hársverði ungabarna.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 19
e) Sesami Oleum = Sesamolía
Inniheldur fenólefni sem geymist vel og virkar sem einhvers konar rotvarnarefni.
Notuð svipað og ólífuolía í stungulyf og smyrsli.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 20
Olíur sem ekki eru í Ph. Eur.
Oleum Lini = Línolía (hörfræolía). Á tekk og mahoni við.
Oleum gossypii = Bómolía. Úr fræjum
bómullarplöntunnar. Aukaafurð við framleiðslu
á bómolíu er gossypol sem hefur verið notað í getnaðarvarnarlyf.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 21
5. Ýmsar plöntuafurðir
Gúmmí: Acaciae Gummi Tragant
Aloe: Aloe Barbadensis,Aloe
Vera Aloe Capensis
Agar Karragenan
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 22
Gúmmí (slím, jurtagúmmí)
Seytl úr trjám. Skorið á tré og flett í hring. Opið sár
myndast sem hvetur gúmmímyndun. Seytlar og storknar í dropum.
Mikið notað hjálparefni í lyfjagerð:
Seigjuaukandi, súspenderani, emúlgator og bindi- og sundrunarefni í töflur.
2 drogar eru gúmmí í Ph. Eur.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 23
a) Acaciae Gummi (Gummi arabicum, akasía)
Inniheldur m.a. Arabinsýru. Leyst í vatni myndar það
slím. Notað gegn: Hósta Særindum í hálsi Erting í maga og þörmum.
Hjálparefni í lyfjaframleiðslu (emúlgator og súspenderandi efni, Ópal)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 24
b) Tragant (Astragalus gummifer, geitarhorn)
Innheldur m.a. Traganthin. Bólgnar út og myndar slím
með vatni. Súspenderandi og
seigjuaukandi, emúlgator. Bindiefni (Tragant E 413) Tragacantha pulverata =
tannlím.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 25
Aloe = þurrkaður plöntusafi
A) Aloe Barbadensis Aloe Vera Þurrkaður safi jurtar sem vex í
Vestur-Indíum. Unninn úr afskornum laufbl. Laxerandi (minnst 28%
anthracen afbrigði). Notað á bruna og sár. Græðandi.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 26
Aloe = þurrkaður plöntusafi
B) Aloe Capensis. Inniheldur minnst
18% af anthracen efnum.
Notað sem hægðalyf Notað sem
mýkingarefni í snyrtivörur.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 27
Agar Geladium tegundir. Þurrkað slím (fjölsykrur)
sem unnið er úr rauðþörungum er vaxa í kyrrahafi.
Soðið með vatni myndar það slím sem stífnar við kólnun og myndar hlaup.
Verið notað frá dögum R. Koch t.a. Rækta örverur.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 28
Agar
Stundum notað sem hægðalyf (dregur í sig vatn og bólgnar).
Hjálparefni í framleiðslu lyfja-forma og í matvælaframleiðslu.
Sundrunarefni í töflur Emulgator Seigjuaukandi efni Bakteríuæti Í gelsíun (sem burðarefni)
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 29
Karragenan
Írskur mosi. Efni sem unnið er úr
rauðþörungum (Chondus crispus teg.)
Vex víða einkum við stendur Írlands og Skotlands.
NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 30
Karragenan
Inniheldur járn, kalsíum og joð.
Stundum bætt í fæðu í formi hlaups.
Notað í snyrtivörur og sem bindiefni í matvælaframleiðslu.