hz.muhameddin savaşlarındaki gaye ve strateji
DESCRIPTION
İslamda savaş hukukuTRANSCRIPT
-
LAHYAT FAKLTESi
slam Felsefesi Ana bmm D~!l!
VI. KUTLU DOGUM
SEMPOZYUMU
f(EBLGLER)
21 NSAN 2003
ISPARTA
-
S.D.. LAHYAT FAKLTESi slam Felsefesi Anabilim Dal Bakanl
Bilimsel Toplantlar Yayn No: 1
TERTP HEYETi
Prof. Dr. smail YAKIT (Bakan) Do. Dr. Saffet SARIKAYA
Do. Dr. Kemal SZEN Dr. Nejdet DURAK
Dursun KNRAK
EDTR Prof. Dr. smail YAKIT
ISBN 975~7929-93-X
ZMLEME
Ahmet YILDIRIM, B. Beng TORTUK, Huzeyfe ALKAN
Kapak ve Dzen
Nejdet DURAK
BASKI
Tura Matbaas, (0246) 224 14 68
Yaynlanan tebliierin dil, slfip ve ilmi sorumluluu yazarianna aittir.
Yaynlanan teblilefka"Y!lak gsterilmek artyla iktihas ve atf eklinde kullanlabilir.
SD ilahiyat Fakltesi slam Felsefesi Ana Bilim Dal-2006
iSTEME ADRESi S.D.. ilahiyat Fakltesi ISPARTA
Tel: (0246) 211 45 50
-
HZ. PEYGAMBER'N SA V ALARINDAK GAYE VE
STRATEJi
Prof. Dr. smail YAKIT*
Hz. Peygamber' in hayatn tetkik edenler, onun hayatnda vuku bulmu
irili ufakl bir ok sava ve gazvenin var olduunu grrler O zaman insann
aklna yle bir soru gelmektedir : "Hz. Peygamber bu dini savala m tebli etti
? Halbuki Kur'an- Kerim'de: "Rabbinin yoluna hikmetle, gzel szlerle ar.
Onlarla en iyi ekilde mcadele et." [Nahl (16), 125] buyurulmaktadr. yleyse
bu savalar ve gazveler neyin nesi? Hatta bugn Batllar : "Peygamberlik ile
sava kavram nasl bir arada zikredilebilir? O, bir komutan m, bir peygamber
mi?" Bu ve benzeri sorular slam tarihi boyunca insanln birbirine sora geldii
nemli sorulardandr.
uras muhakkaktr ki, sava, insanolu tarafndan arzu edilen bir ey
deildir. Buna ramen kanlmas mmkn olmayan bir olay olmutur. Nitekim
beeriyet tarihine bir gz attmzda grrz ki, hemen btn peygamberler,
mriklere kar mcadele vermi, onlarla savam ve hatta onlar tarafndan
yurtlanndan kartlmlardr. Eski kutsal kitaplar hep bunlann savalanm ve
mcadelelerini anlatmaktadr. O zaman yle bir soru daha aklmza geliyor :
Beeriyeti ban, emniyet ve kurtulua aran bir peygamber nasl ve hangi
artlarda kan aktlmasn onaylar ve savalmasn emreder? Yani sava, hangi
artlarda hayati ve zaruri olur? Bir baka ifadeyle hangi hal ve artlar dahilinde
Hz. Peygamber: "Cennet, kllarn glgesi altndadr." (Buhari, Cihad,22)
buyurmutur
Gerekten Hz. Peygamber'in hayatn tetkik edenler onun kendisinden
say, ara ve gere bakmndan kat kat stn olan mriklere kar Bedir' de bir
* S.D.., ilahiyat Fakltesi Kurucu Dekan, slam Felsefesi ABD Bakan
-
avu Mslmann bakomutan, keza Uhud'da yaralanm bir gazi, Hendek'te
ise hendek kazmaya yardm eden bir istihkam eri gibi savalarda grev aldm
grr. Hatta o, bir nevi grevini zetiedii u hadisinde : "Ben Muhammed'im,
Ahmed'im, Ben rahmet peygamberiyim, Birlik, beraberli, hair ve tevbe
peygamberiyim, harp peygamberiyim. "(bn Hanbel, Msned, V, 405) diyerek
insanl bana, rahmete birlik ve beraberlie irkten tevbe ettirip tevhide
ynelttiini ve hatta zaruri artlar dahilinde harp etmekten vazgemediini de
ifade etmektedir.
te yukanda ifade edilmeye allan hususlann ve sorulann akla
kavumas iin, konuyu nce Hz. Peygamber'in askerlik ve ordu tekiline
verdii nemi belirttikten sonra devrinde vuku bulan savalann sebeblerini, Hz.
Peygamber'in bu savalardaki gaye ve stratejisini ele alalm.
Askerlie Verdii nem ve Ordu Tekili
Hz. Peygamber'in yaad ve sli1m' tebli ettii Miladi yedinci asrda
Arap Yanmadas 'nda sosyo politik yaam tarz dnyann bir ok yerinde olduu
gibiydi. Kuvvetlinin zayt1 ezdii, insan hak ve hrriyetlerinin hi nemi
olmad, kabilecilik ruhunun hakim olduu baskn, vurgun, yamaclk ve esir
ticaretinin meru klnd ve savata stn gelenin sznn getii bir yaam
tarz hkm srmekteydi. Byle bir ortamda zihniyeti, yaam tarzn
deitirmek, btn bu menfi hususlan kaldrmak yerine ban, kardelik, insan
hak ve zgrlklerine dayal bir adalet anlay getirmek ksaca byk bir
devrim gerekletirmek hi de kolay olmasa gerektir.
te IIz. Peyganber ve ilk fvfslrraanlar savaa izin veren ayetler gelene
kadar mriklerin her trl eziyetine katlanmak zorunda kalmlard. Savaa izin
veren a yetlerin nzlnden sonra Hz. Peygamber Medine'de askerlikle ilgili
birtakm faaliyetlerde bulunmutur. Her an her trl baskn veya saldnlara kar
hazr olmak zorunluluu vard.
Savamaya msait olan fertler ok yal ve ocuk denecek ada
olmamak kaydiyle sulh zaman sava eitimleri ve sporla vakit geirirlerdi. Hz.
Peygamber askerlerin sava talimleri yapmalann tevik ediyor, onlar
dllendiriyor ve hatta at yanlan yapmalann da tavsiye ediyordu. Nitekim bu
konuda : "ocuklarnza ata binmeyi , gremeyi , yvneyi ve ok atmay
retiniz" (A. bh Hanbel, Msned, I, 46) demitir.
Askerlerinin nbet tutma alkanln kazanmalan bakmndan
eitilmelerine nem veriyor ve dman saldnlanna kar snr beklemenin
36
-
nemini u szlerle belirtiyordu: "Bir gn bir gece hudut boyunda nbet tutmak,
gecesi nafile ibadetle geirilen bir aydan daha hayrlzdr. Grev banda da
ehit olursa arnelinin sevab ve rzk devam eder ve kabir flmesinden kurtulur."
(Nevevl, Riyazussalihin,II,400)
O dnemde Arap Yanmadas'nda bugnk anlamda nizarni bir ordu
yoktu. Her fert sava ara ve gerelerini kendisi ternin etmek zorundayd. Bunun
iin mirastan tam hisse alyariard hatta o zamanki bir Arap ataszne gre:
"Savata kl sallamayann mirastan nasibi yoktur". slam ncesi dnemde
kadnlara mirastan hisse vermemeleri fiilen savalara itirak etmemelerindendir.
Bu husus Kur'an ayetleriyle yeniden dzenlenmitir.
Hz. Peygamber'in ordusu da ilan zere gnlllerden teekkl eden bir
ordudur. Oiuturduu ordunun sevk ve idaresini bizzat kendisi yapar
komutanlarn kendisi seer ve birliklerin bana kendisi tayin ederdi. Sefer
zamanlan dmanlarn muhtemel saldnlanna kar geri hizmette grev alacak
ve savunma harbi yapacak olanlan da ayrca belirler ve grevlerini sylerdi.
Hz. Peygamber dneminde askeri bir niforrna yoktu. Savan
hengamesi iinde bir yanllk yapmamak iin parola sistemi gelitirilmiti.
ldrc darbelerden nce rakibe parola sorulurdu.
Hz. Peygamber civara sk sk "se:riyye" ad verilen keif kollar
kanrd. Her seriyyede komutanlar deitirilirdi. Bylece tecrbeli komutan
says artnlrd. leride aklanaca gibi sefer yaplacak yerler ounlukla gizli
tutulur bazen de komutanlar gizli tutulurdu. Baz hususlan da o komutandan
gizli tutar ona yazdrd bir talimat kapal olarak verir ve "falan yerde u kadar
gn sonra a ve ona gre hareket et." derdi. Nitekim Hz. Peygamber'in
vefatndan sonra 15 yl gibi ksa bir zamanda ktada fetihler yapm ordnlara
kumanda eden subay kadrosunun nasl yetitiini aratranlar, hayretle
grmtrler ki, Hz. Peygamber'in salnda vuku bulan savalarda grev alan
komutanlar ile Hz. Peygamber'in sevk ve idaresini iyi bilenler olduklan
anlalmtr.
Hz. Peygamber' in askeri birliini ve ordusunu sistemli bir
organizasyonla oluturmutu. Civarda Mslman olmu btn kabile ve
yerleim bilimlerinden takmlar oluturuyor ve bunlar gayet dengeli tutuyordu.
yle ayarlarmt ki, tpk bir makinenin her bir parasnn tek gayeye hizmet
etmesi gibi, her biri kendi iinde grevini yapyordu. Bu tertip ekli psikolojik
olarak son derece etkiliydi. nk o birlikler, kendi kabilelerini temsil
37
-
ettiklerine inanyorlard. Dolaysyla baarmak azmi iindeydiler (Hamidullah,
Hz.Peygamber'in Savalan, 175)
Hz. Peygamber savalannda "liva" veya "raye" ad verilen sancak ve
bayraklar kullanmtr. Genelde beyaz renkli olan bu bayraklar bir bayraktar
tarafndan tanmtr. Bir seferinde zerinde beyaz "hiHH" bulunan siyah bir
"raye"yi komutanlanndan birine vermitir" (Handullah, Hz. Pey. Sav.,286; sl.
Peyg., II, 254)
Sava Sebebleri
On yllk Mekke dneminde Hz. Peygamber ve ilk Mslmanlar
mriklerden o kadar zulm, ikence ve hakszlk grmelerine ramen Allah'n
dinine gzellikle ,:armalan, onlarla en iyi ~ekilde cauele dndei
emredilmiti. Hicretten sonra hem Mslmaniann says artt ve hem de bask ve
zulmlere kar koyabilecek gce ulatlar. Ancak buna paralel olarak
dmanlan da oald. Mslmanlara kar basknlar ve silahl saldn
hazrlklan da artt. Bunun zerine sava iznini veren ayet nazil oldu :
"Hakszla uratlarak kendilerine sava aan kimselere kar koymaya izin
verilmitir. phesiz Allah onlara yardm etmeye kadirdir." [Hac (22), 39]
Aynca "Sizinle savaantarla siz de Allah yolunda savan" [Bakara (2),
190]ayeti de saldrgan bir topluma kar savalmasn emrediyor.
slam' da asl olan bantr. Nitekim slam kelimesi de ban anlamna .
gelmektedir. Sava ancak zulmn yani hakszln nlenmesi, hakkn yerine
gelmesi ve saldran bir dmana kar koymak iin merudur. Bundan dolaydr
ki, I-Iz. Peygamber, mriklerin saldnlarn nlemek ve rn'minlerin haklann
korumak iin muKabelede bulunmak ve savunma yapmak iin savamtr. Hz.
Peygamber'in savalan iin sava ve gazve tabiri kullanlr. "gazve", bizzat Hz.
Peygamber'in katlp idare ettii askeri harekata denir. imdi Hz. Peygamber
devrinde vuku bulan sava ve gazvelerin sebepleri zerinde duralm.
Kureyliler, daha nce Mekke'de ldremedikleri Hz. Peygamber'i
ldrmek ve Mslmanl ortadan kaldrmak iin Medine'ye baskn
dzenlemeyi planlyariard ve bunun iin de savan masraflanm karlamak
gayesiyle Ebu Sfyan bakanlnda yaklak bin develik bir kervan am'a
yolladlar. Hz. Peygamber keif birlikleriyle durumu reniyor ve kervann
dnn engellerneyi amalyordu. Bunun zerine Bedir sava vuku buluyor.
38
-
Mrikler, Bedir'in intikamn almak ve Medine'den Mslmanlan
srp karmak iin civar kabilelerle antlamalar yaparak byk bir ordu tekil
edip Medine zerine yryorlar ve Uhud Harbi vuku buluyor.
Mslmanlar hicretten sonra bile Medine'de gven iinde deildiler.
Mekkelilerin tahrikleri ve saldnlan hi durmad. Hatta Medinelilerin mer' ada
otlamakta olan srlerini oluturduklar etelerle srp gtryorlard. Aynca
Medine'de Yahudiler ve Medine ci vannda mrik Arap kabileleri vard. Hz.
Peygamber bunlarla saldrmazlk antlamalan yapt. Etrafa kk askeri birlikler
veya keif kollan eklinde isimlendirebileceimiz seriyyeler gndererek
dmann hareketlerini kontrol ediyordu. Onlara kendilerine kar silahl tecavz
olmadka arpma izni vermiyordu. Mriklerin muhtemel gece basknianna
kar askerlie elverili olan sahabeleri geceleri nbet bekletiyordu. (Ycel.
Peygamber'ir:i:t.in Hayat, 119-120)
Hz. Peygamber, bir Mslman kadnnn iffetine yaplan saldny harp
sebebi kabul etmi ve Benfi Kaynuka Yahudilerinin Medine'den lkretlerini
talep etmiti. Hatta BenfiNadir Yahudilerinin kendisini zehirlernek istediklerini
renince geri dnp, gerekli hazrlklan yapp onlar muhasara etmiti.
Benfi Nadir Yahudileri Hayber'e snm ancak Mslmanlardan
almak istiyorlard. Yahudi ve mrik ibirlii yapld ve yoldaki bedevi'
kabilderin katlmasyla onbin kiilik bir ordu ile EbU Sfyan kamutasnda
Medine zerine yrnd. Hendek Sava vuku buldu. Bu arada Benfi Kurayza
Yahudileri daha nce Mslmanlada yaptklan antlamalan bozdular ve
mriklere katldlar. Bir grup Yahudi, frsattan istifade edip Mslmaniann
evlerini yamalamay, kadm ve ocuklarm da tecavz etmeyi kararlatrd.
Ancak Hz. Peygamber'in daha nce ald tedbirlerden dolay muvaffak
olamadlar.
Hz. Peygamber her ne kadar Yahudilere iyi muamele yapsa da
Yahudiler, gizlice Kureyle i birlii yapmaktan ve Mslmaniann aleyhinde
bulunmaktan ekinmiyorlard. Hatta aralannda Mslman olduktan sonra hibir
dmanlk kalmam olan Evs ve Hazrec kabilelerinin arasndaki eski
dmanl her frsatta krklyorlard. Bu arada Mslman kadnlara
sarkntlk da yapyorlard. Benfi Kaynuka Yahudilerinden birinin kuyumcu
dkkanna bir Mslman kadn al verie gelir. Yahudinin biri, kadnn eteinin
arkasndan bir yerini onun haberi olmadan bir baka yere balar. Kadn aniden
kalknca etei taklr ve yilr. plak bir vaziyette kalr. Kadnn att l
duyan bir Mslman ieriye girer ve Yahudiyi ldrr. Dier Yahudiler de onu
39
-
ettiklerine inanyorlard. Dolaysyla baarmak azmi iindeydiler (Hamidullah,
Hz.Peygamber'in Savalar, 175)
Hz. Peygamber savalannda "liva" veya "raye" ad verilen sancak ve
baytaklar kullanmtr. Genelde beyaz renkli olan bu bayraklar bir bayraktar
tarafndan tanmtr. Bir seferinde zerinde beyaz "hiHH" bulunan siyah bir
"raye"yi komutanlanndan birine vermitir" (Hamidullah, Hz. Pey. Sav.,286; sl.
Peyg., II, 254)
Sava Sebebleri
On yllk Mekke dneminde Hz. Peygamber ve ilk Mslmanlar
mriklerden o kadar zulm, ikence ve hakszlk grmelerine ramen Allah'n
emredilmiti. Hicretten sonra hem Mslmanlarn says artt ve hem de bask ve
zulmlere kar koyabilecek gce ulatlar. Ancak buna paralel olarak
dmanlar da oald. Mslmanlara kar basknlar ve silahl saldr
hazrlklan da artt. Bunun zerine sava iznini veren ayet nazil oldu :
"Hakszla uratlarak kendilerine sava aan kimselere kar koymaya izin
verilmitir. phesiz Allah onlara yardm etmeye kadirdir." [Hac (22), 39]
Ayrca "Sizinle savaanlarla siz de Allah yolunda savan" [Bakara (2),
190]ayeti de saldrgan bir topluma kar savalmasm emrediyor.
slam' da asl olan bantr. Nitekim slam kelimesi de bar anlamna
gelmektedir. Sava ancak zulmn yani hakszln nlenmesi, hakkn yerine
gelmesi ve saldran bir dmana kar koymak iin merudur. Bundan dolaydr
ki, Hz. Peygamber, mriklerin saldnlarn nlemek ve m'minlerin haklann
korumak iin muKabelede bulunmak ve savunma yapmak iin savamtr. Hz.
Peygamber'in savalan iin sava ve gazve tabiri kullanlr. "gazve", bizzat Hz.
Peygamber'in katlp idare ettii askeri harekata denir. imdi Hz. Peygamber
devrinde vuku bulan sava ve gazvelerin sebepleri zerinde duralm.
Kureyliler, daha nce Mekke'de ldremedikleri Hz. Peygamber'i
ldrmek ve Mslmanl ortadan kaldrmak iin Medine'ye baskn
dzenlemeyi planhyorlard ve bunun iin de savan masraflarn karlamak
gayesiyle EbU Sfyan bakanlnda yaklak bin develik bir kervam am'a
yolladlar. Hz. Peygamber keif birlikleriyle durumu reniyor ve kervann
dnn engellerneyi amalyordu. Bunun zerine Bedir sava vuku buluyor.
38
-
Mrikler, Bedir'in intikamn almak ve Medine'den Mslmanlan
srp karmak iin civar kabilelerle antlamalar yaparak byk bir ordu tekil
edip Medine zerine yryorlar ve Uhud Harbi vuku buluyor.
Mslmanlar hicretten sonra bile Medine'de gven iinde deildiler.
Mekkelilerin tahrikleri ve s aldnlan hi durmad. Hatta Medinelilerin mer' ada
otlamakta olan srlerini oluturduklan etelerle srp gtryorlard. Aynca
Medine'de Yahudiler ve Medine civannda mrik Arap kabileleri vard. Hz.
Peygamber bunlarla saldrmazlk antlamalan yapt. Etrafa kk askeri birlikler
veya keif kollan eklinde isimlendirebileceimiz seriyyeler gndererek
dmann hareketlerini kontrol ediyordu. Onlara kendilerine kar silahl tecavz
olmadka arpma izni vermiyordu. Mriklerin muhtemel gece basknanna
kar askerlie elverili olan sahabeleri geceleri nbet bekletiyordu. (YceL
Peygamber' imizin Hayali, 119-120)
Hz. Peygamber, bir Mslman kadnnn iffetine yaplan saldny harp
sebebi kabul etmi ve Benu Kaynuka Yahudilerinin Medine'den hicretlerini
talep etmiti. Hatta BenuNadir Yahudilerinin kendisini zehirlernek istediklerini
renince geri dnp, gerekli hazrlklan yapp onlan muhasara etmiti.
Benu Nadir Yahudileri Hayber'e snm ancak Mslmanlardan
almak istiyorlard. Yahudi ve mrik ibirlii yapld ve yoldaki bedevi
kabilelerin katlmasyla onbin kiilik bir ordu ile Ebu Sfyan kamutasnda
Medine zerine yrnd. Hendek Sava vuku buldu. Bu arada Benu Kurayza
Yahudileri daha nce Mslmanlada yaptklan antlamalan bozdular ve
mriklere katldlar. Bir grup Yahudi, frsattan istifade edip Mslmaniann
evlerini yamalamay, kadn ve ocuklarm da tecavz etmeyi kararlatrd.
Ancak Hz. Peygamber'in daha nce ald tedbirlerden dolay muvaffak
olamadlar.
Hz. Peygamber her ne kadar Yahudilere iyi muamele yapsa da
Yahudiler, gizlice Kureyle i birlii yapmaktan ve Mslmaniann aleyhinde
bulunmaktan ekinmiyorlard. Hatta aralannda Mslman olduktan sonra hibir
dmanlk kalmam olan Evs ve Hazrec kabilelerinin arasndaki eski
dmanl her frsatta krklyorlard. Bu arada Mslman kadnlara
sarkntlk da yapyorlard. Benu Kaynuka Yahudilerinden birinin kuyumcu
dkkanna bir Mslman kadn al verie gelir. Yahudinin biri, kadnn eteinin
arkasndan bir yerini onun haberi olmadan bir baka yere balar. Kadn aniden
kalknca etei taklr ve yrtlr. plak bir vaziyette kalr. Kadnn att l
duyan bir Mslman ieriye girer ve Yahudiyi ldrr. Dier Yahudiler de onu
39
-
ldrr. Durum iyice gerginleir. Hz. Peygamber bunu bir sava sebebi sayar
ama her eye ramen bir antlama teklif eder. Yahudiler kabul etmez. Bunun
zerine Ben il Kaynuka nntkas muhasara edilir. am'a doru srlrler.
Hz. Peygamber'in irili ufakl bir ok gazvesinin altnda yatan temel
sebepler hep dmanlannn fiili tecavzleridir Mesela Bedir yenilgisinden sonra
Ebu Sfyan, 200 kiilik bir atl birliiyle intikam almak iin Medine civanndaki
ift sren Mslmanlan katiedip hurmalklan atee verip kaar. Hz. Peygamber
haber alnca bir birlikle onu takip eder. Onlar erzaklann bile alamadan
konakladklan yerden kaarlar. uvallar dolusu kavrulmu un elde edildii iin
bu gazveye "sevik"(kavrulmu un) gazvesi denir. Dier btn gazvelerde
benzeri sebepler vardr.
'll K __j'. ~ 1 1 , 1 ""7 l 1'1 1 _, _ ~ TT . 1 . 1 1 1v..eu1e uen Kanan anumenn yeneng yer oan nayoer Kaes
yedi kaleden oluan muhkem bir kaleydi. Hayberliler her zaman Mslmanlara
kar bir fesat hazrl iinde olmulardr. Hatta miklerle i birlii yaparak
Hendek Savan hazrlayanlar da bunlard. Civardaki Gatafan kabilesiyle
yeniden bir i birliine gidip Medine'ye sava hazrl iindeydiler. Hudeybiye
banmm Mslmaniann zayfln gsterdiini zannediyorlard. Bu sava
hazrlnn haber alnmas zerine sefer dzenlenmitir.
Keza Mekke'nin fethi olay da Hudeybiya bannn Mekkeliler
tarafndan bozulmasndan sonra gereklemitir. Bu sefer Ebu Sfyan ve dier
mrikler bar iin aba gsterseler de artk onlarn teklifleri Hz. Peygamber ve
ashab tarafndan kabul grmemitir.
te yardan Hristiyanlara kar dzenlenen TebUk seferi de tpk
Hayher seferi gibi benzer sebeplere dayanmaktadr. Kendisini Hristiyanln
temsilcisi gren Bizans imparatoru, Arabistan' igal etmek arzusu iindeydi.
nk Mslmanln sratle yaylmas onu ok rahatsz ediyordu. Bunun iin
Suriye ve Kuzey Arabistan'daki Hristiyan Araplan savaa hazrlyordu. Aynca
dier Arap kabileleriyle i birlii yaparak Mslmanlar zerine bir baskn
dzenlemeyi plfmladlar. Hz. Peygamber bu basknn istihbaratn alnca Bizans
zerine sefer ilan etti.
Grld gibi Hz. Peygamber'in savalannn sebepleri ya dmann
fiili bir tecavzn pskrtme veya gerekleme aamasna gelmi olduu
ynnde alnan dorulanm istihbarat bilgileri zerine gerekletirilen savunma
nitelikli sava veya gazvelerdir.
Savalardaki Gayesi
40
-
Hz. Peygamber'in savalanndaki gaye, aa yukan sava sebeplerinden
anlalmaktadr. Ancak burada tespit edebildiimiz dier gayelerden de
bahsetmek yerinde olacaktr.
Esasen Kur'an savunma harbini msaade ettiinden, Hz. Peygamber'in
sava ve gazvelerinin tamam kar tarafn istek ve arzulan dorultusunda
kmtr. u halde Hz .. Peygamber kendi arzu ve isteiyle bir sava karm
deildir. Onun gayesi dman itaat altna alma ve onun saldmianna kar nlem
ve istikbalde errioden emin olmak iindir.
Hz. Peygamber kendisine bir menfaat salamak gayesiyle sava
yapmad gibi, dmanlann da ebediyen yok etme gibi bir gayenin peinde
olmamtr. Dmananna galip gelmeyi ve kendilerini zararsz hale getirmeyi
hedeflemitir. O, dman kendine dost etmek gibi bir poiitika da gtmtur.
Nitekim u ayet ona bu hususu tlemektedir: "iyilikle ktlk bir deildir.
Ktl en iyi ekilde sav. Bir de bakarsn ki, seninle arasnda dmanlk
bulunan kimse sanki hararetli bir dost oluvermitir." [Fussilet(41), 34] Hz.
Peygamber de slamiyet'in yaylmas iin gnl kazanmay ve yardm yapmay
esas almtr. Hatta Mekke'nin mahrumiyet iinde olduu bir ylda, Mekkelilerin
kendisine kar giritii dmanla bakmayp, Medine'den 500 altn dinar
tutannda bir mebla Mekkeli fakiriere el altndan dattrmtr. Bu davranyla
Hz. Peygamber, hem onlann kalplerini slam' a smdrm hem de bu yardm
olay Mekkeli mriklerle aralannda husumet meydana getirdiinden, taraftar da
kazanmtr.
Hz. Peygamber, savaann bile en kansz bir ekilde halledilmesini
istemitir. Bunun pek ok yollar denemitir. DYan bata iktisaden
kertneyi planlamtr. Kendi askeri gcn gittike kuvvetlendirmi ve her
seferinde dmana gz da vermeyi planiayarak onun vaz gemesini ve bylece
savan en kansz ekilde neticelenmesini hedeflemitir.
Hz. Peygamber, bazen sava yapmak iin kmad halde savamak
zorunda kalmtr. Mesela Bedir' e daha nce gelip mevzilenen Kureylilerdi.
Bedir sava aslnda bir dnm savadr. Zira Bedir'e kadar Araplar,
hep kabile ruhuyla savam, herkes kendi akrabasn kollam, grp gzetmi
ve onu savunmutur. Halbuki Bedir' de bir iman ve bir din sava vardr. lk defa
Araplar savunma amal da olsa, byle bir ideal iin savatlar. Mesela Hz. Ebfi
Bekir'in bir olu Abdullah kendi yannda, dier olu Abdurrahman mrik
saflanndadr; Hz. Peygamber'in amcas Hz. Hamza kendi yannda, dier amcas
41
-
Abbas mrikler arasndadr. Keza Hz. Peygamber'in kayn biraderi yani Hz.
Hatice'nin erkek kardei Nevfel ile kendi damad, kz Zeynep'in kocas Ebu'I-
As mrikler safndadr. Yine Hz. Peygamber'in amcazadesi Hz. Ali kendi
yannda, onun aabeyi Akil dman safndadr. Dier amcazadeleri de keza
kar taraftaydlar. Bu keyfiyet gsteriyor ki Hz. Peygamber yklendii yce
misyon uruna istemedii halde savamak zorunda kalm ve bundan akrabalan
d~ olsa ekinmemitir. u halde savalar onun iin bir gaye deil, vastadr.
Hz. Peygamber gerek sava esnasnda ve gerekse savaiann sonunda
emanet, adalet ve drstlk ilkelerinden taviz vermemitir. Mesela Hayher
sava esnasnda obanlk yapan bir zenci kle Hz. Peygamber'e gelir ve
Mslman olur. Hz. Peygamber ona: "Srn Yahudi efendine gtr, slam dini
emanete hiyanet etmemeyi emreder." der. oban kle sry efendisine teslim
edemiyeceinden hisara kadar gtrp hayvanlan rktr. Onlar da mutad zre
aHanna girerler.Kle emaneti yerine venni hr bir insan olarak geri dner ve
Hz. Peygamber' e katlr (bn Hiam, Sire Hamidullah'tan naklen, 223)
Hz. Peygamber'in savalardaki gayesinin menfaat temin etmek, kar
salamak olmad, ganimetler ve esirler konusunda da grlr. Nitekim Hayher
sava esnasnda Mslmaniann ellerine geen btn Tevrat nshalan,
ganimetierin ierisinden kartlp Yahudilere iade edilmitir.(Makrizi,I,323,
Bkz.Hamidullah,223) te yandan slam ncesi savalarda komutanlar elde
edilen ganimetierin 114 n kendileri alyor geri kalan ksm da savaa itirak.
edenlerin oluyordu. Bu arada paylalmas mmkn olmayan ganimetler de
komutann oluyordu. Hz. Peygamber btn savalannda komutanlk yapt
halde elde edilen ganimetierin 1/5 ini ayette belirtildii zere "beytlmal" e
aynyor dier geri kalan ise kendisi de dahil eit ekilde paylatnyordu. Bu
rnek bile onun savalarda ahsi menfaat gzetmediinin bir dier kantdr.
Aynca askerler tarafndan paylalan hissenin 4/5 olmas gayr-i mslim baz
savalan slam safianna ekmeye yetmitir.
Esirler konusunda da beeriyet tarihinde emsali grlmemi olaylar
cereyan etmitir. O zamanki kurallara gre sava esirleri ya affediliyor, ya
mbadele ediliyor ya diyetle serbest braklyor, yahut kle yaplyor veyahut da
ldrlyorlard. Hz. Peygamber, Bedir sava sonras elde edilen esirlerle ilgili
olarak tarihte emsali grlmemi bir kural uygulad: Esirlerden, okuma yazma
bilenlerin her biri 1 O Mslman ocuuna okuma yazma retirse, hayat
kendisine iade edilecekti. Bu olay, bir bakasna faydal olmak kaydyla ilmin ve
bilginin diyet olarak kabul edilmesidir. Hem de hayatn diyeti. Tarihte ilminden
42
-
dolay kelleyi veren oktur, yapt keif ve icadardan dolay idama mahkum
edilen ve srgne gnderilen oktur. Bilgisinden ve yeni teorilerinden ve bunlan
bakalanna retip yaym olmaktan dolay zindanlarda ryen oktur. Fakat
lme mahkum bir harp esirini, ilminden dolay, hem de bir bakasna faydal
olmak ve yetitirmek artyla hayatnn kendisine iade edilmesi olaynn cihan
tarihinde baka bir rnei yoktur.
te yandan Bedir savanda alnan esirler ikier er ashap arasnda
taksim edilmi ve onlara ok iyi davranlmas , yedirilip iirilmesi ve terniz
elbiseleri olmayanlara elbise verilmesi de Hz. Peygamber tarafndan
emredilrnitir. nsanlk tarihi, sava esirleriyle ilgili olarak onlara iyi ve insanca
muamele edilmesini isteyen bir karan ancak 1864 Cenevre konvensiyonuyla
ulat. (Bkz. Okutan,306)
istihbarat Organlar
Hz. Peygamber slarniyet'i yaymaya balad andan itibaren Mekke'de
mrikler hakknda haber alma iine byk nem vermitir. nk o dnemde
ii olduka zordu. Kendisi hakknda lm karan bile km, l veya sa
r,etirenlere byk dlier vaat edilmiti. Byle bir durumda habersiz kalmas,
olan bitenden bigane olmas elbette dnlemez. O istihbarat iin sadece
Mslmanlardan yararlanmyor ayn zamanda mriklerden de haberler
alyordu. Onlann bir ksm bu ii parayla yapyor, bir ksm da kendisinin
ahsiyetine gvendii iin doru haber getiriyordu. Dmanann niyet ve
tavrlann iyice tesbit edebilmek iin, azami ekilde her trl bilgiyi her trl
yoldan toplatyordu. istihbarat konusunda kadnlardan da istifade etmitir.
t~itekin1 kendisinin gece yans ldrtileceini Rukayka isirrJi bir kadn
bildirmitir.
Hicret esnasnda maarada kaldklan gn sresince, Hz. Ebu
Bekir'in kz gizlice yiyecek getiriyor olu Abdullah da gece yansndan sonra
farkl yollardan maaraya ulaarak o gn ehirde olup bitenleri ve sylenenleri
haber veriyordu.
Medine'ye hicretten sonra istihbarat ii artk iyice nem kazand. nk
civarda pek ok dman kabile vard. Medine'deki Yahudiler srekli mriklerle
irtibat halindeydiler. Dmanann hal ve hareketlerinden her an haberdar olmak
bir zaruret halini almt. Aynca savalar tamamen istihbari bilgilere gre
oluyordu. Aksi takdirde her an baskna uramak ,dmana hazrlksz
yakalanmak iten bile deildi. Bunun iin Hz. Peygamber'in ban ve
43
-
savalannda istihbarat ii ok nemli bir yer tutmaktadr. Mekke'den gelecek
haberleri daha sonra Mslman olacak olan amcas Abbas kendisine yazl
ulatnyor ve Hz. Peygamber bunlan okutuyor ve olup bitenden haberdar
oluyordu.
Bedir sava balamadan nce, kervann takibi iin iki sahabeye casus
olarak grevlendirdi. (Talha bn Ubeydullah ve Said bn Zeyd). Bu arada baka
kaynaklardan da bilgi almay ihmal etmedi. Aynca Bedir'e doru yola kt
zaman Basbas ve Adi adl iki casusu kervann nerede olduunu aratrmas iin
nden yola kard. Bedir kuyulannn bana gnderdii grevli iki kii,
kuyulann banda develerini sulamak isteyen iki bedevi gibi davrand ve orada
bulunan iki kzn aralanndaki konumalan dinlediler. "Kervamn pek yaknda
geleceini, Bedir' de konakladklannda onlann hizmetinde bulunacan elde
edecei kazanla kendine olan borcunu deyeceini " iitirler. Durumu derhal
Hz. Peygamber' e bildirirler. Tertibat ona gre alnr. Hz. Peygamber elde edilen
her bilgiyi deerlendiren ve bilinenlerden hareketle bilinmeyenleri tesbite
alan bir komutandr. Nitekim Bedir civannda esir edilen iki Mekkeli svariyi
sorguya eken ashap, dmann ka kii olduunu renemez. Bilmiyorlardr.
Hz. Peygamber, onlara "gnde ka deve kesiyorlar?" diye sorar onlar da bir gn
10, bir gn 9 deve kesiyorlar, diye cevap verirler. Hz. Peygamber bunun zerine
saylannn 900 ila 1000 kii arasnda olduklann hkmeder. Zaten onlar da 950
kiiydiler.
Kurey ordusu Uhud sava iin Z'l-huleyfe mevkiine gelince
Mslman casuslar yry halindeki askerlerin arasna gnll gibi katlrlar
ve dman Uhud' da karargah m kumnca Hz. Peygamber' e haber iletirler.
(Hamidullah,104-105 Aynca Hz. Peygamber sahabeden el-Hubab ibn Munzr'
Uhud'da dman karargahna gnderip saylan ve silah durumlan hakknda bilgi
toplattnr.
Hz. Peygamber, Mekke, Necd, Hayher ve Evtas blgelerinde srekli
casuslar bulundurmutur. Dmann hareketini yakn takibe almtr.
Dorulanm istihbarat bilgilerine gre ordusunu sevk ve idare etmitir. Mesela
Mekke'nin fethinden sonra Revazin kabilesinin (Evtas blgesi) slam
topraklanna saidracan haber alm ve hemen tebdil-i kyafet etmi bir
greviiyi gnderip bilginin doruluunu anlamtr. Onlann arasnda birka gn
kalan bu grevli, gerekli her trl bilgiyi Hz. Peygamber'e getirmitir. Bunun
zerine dman kendi topraklannda yakalamak zere Me kk e' den hareket
etmitir.
44
-
Hz. Peygamber istihbarat sebebiyle tehlikeyi nceden grr. Mesela
Medine'ye nceden yaplacak bir saldny haber alnca ani bir sefer dzenleme
iine giriir. Nitekim Hendek savandan iki ay nce vuku bulmu Benfi
Mustalik gazvesi bunlardandr. Keza istihbarat kanalyla Hz. Peygamber
kendisine yaplacak suikastlan nceden haber alp tehlikeyi hertaraf ediyordu.
Hz. Peygamber ald istihbaratla dman artma yoluna da
gidiyordu. Mesela Dfimetu' -cendel gazvesine ktnda ald istihbarat zerine
derhal geri dner. nk Yahudiler Medine'de fesat, suikast ve baskn
hazrlkianna girirnilerdir. Hz. Peygamber'in geri dndn renir
renmez Yahudiler anrlar ve bu planlanndan vazgeerler. Keza, Hz.
Peygamber Hayber' e giderken, Gatafan kabilesinin Hayberiilere yardm edecei
istihbaratn alr. Hemen Gatafan zerine sefer dzenlenmi gibi istikamet
deiiirir ve bu haberin onlar arasmda yaylmasm salar. Bu oyuna gelen
Gatafanllar, geride savunmasz braktklan mallan ve ailelerinin bana
dnerler. Hayher Sava sona erene kadar bir daha da yerlerinden kmldamazlar.
Prof. Harnidullah'n dedii gibi, Hz. Peygamber hareketlerinin gizliliini
teminat altna almak gayesiyle daima ters ve yanltc, artc istikamette
l areketlerde bulunmutur. Mesela gnlerce bir istikamette gider sonra bir
ka vis le yn deitirir hedefe vanrd. (Harnidullah,s.249)
Hz. Peygamber dmann kar istihbaratn tespit edip hertaraf etmeyi
bilrnitir. Mesela Mekke'nin fethi iin hazrlklar yapldna dair bir mektubu
Mekkelilere gtren bir kadn yakalamas iin Hz. Ali'yi grevlendirmitir.
Hz.Ali de hemen yola km ve kadn yakalayp, salannn arasna gizledii
mektubu almtr. Keza, Revazinilere kar giriilen seferde slam ordugahna
giren bir dman casusunu yakalatp cezalandrmtr.
Stratejisi
Hz. Peygamber istihbarat konusuna olduu kadar savan stratejisine de
byk nem vermitir. Savalardan baanyla kmann en byk arnili hi
phesiz hatasz uygulanan ve sonuca gtren sava taktikleri adn verdiimiz
stratejilerdir. Zaten bir komutan baanl bir komutan yapan onun savataki
stratejidir. Hz. Peygamber'in savalannda uygulad stratejiler konusunda
kaynaklanmzda bir hayli malumat bulmak mmkndr.
Hz. Peygamber gelen istihbarat bilgileri eliinde dmann hangi
ynden geleceini, onlann kabiliyetleri, saylan ve sahip olduklan silahlann
hep deerlendirmeye alr, en ufak ihtimalleri bile hesaplar ve kendi savunmasn
45
-
da bu deerlendirmeler zerine tayin ve tanzim ederdi. (Hamidullah,76). Sava
sevk ve idare eden komutann bilgi ve becerisinin savan kazanlmasndaki
nemini bildiinden, savata dman kuvvetlerinin komutannn kim olduunu
renmek ve onun hakknda bilgiler toplattrmak iin zel gayret ve mesai
sarfettii bilinmektedir.
Hz. Peygamber sava alanna gelirken ve orada sava dzenini alrken,
, alnabilecek her nlemi almtr. Mesela Bedir' e gelirken ( keza Mekkenin fethi
iin de durum ayndr), develerin boyunlanna aslan ngrak ve anlan hareket
halinde olan ordunun gece yryn ihtiyaten gizlemek gayesiyle
kanlmasn emretmitir (Hamidullah, 70). Buraya gelirken allan yolun
dnda bir yol kullanm ve yolda keifktalan kararak vaziyeti srekli tesbit
ettirmitir. Aynca Bedir civannda Mekkelileri beklerken, civar kabilelerle
antlamalar yapp onlarla dostluklar kurmutur. Sava balamadan nce Bedir
kuyulann tutup dman sudan mahrum klarak zayftatmak istemitir. Meydan
muharebesi sabah ok erken balayacandan, doan gnein askerlerin gzne
vurmayacak ekilde vaziyet almalanm salamtr. Talimatnn dnda ok
atlmasn yasaklamtr. Cem' an 3 at, 70 deveye sahip 305 kiilik askeri birlik
Hz. Peygamber'in sava taktikleri dorultusunda yaplan meydan muharebesi
sonucunda kendisinden kat kat fazla olan cem' an 200 atl 700 deveye sahip 950
kiilik Ebu Cehil'in komutasndaki birlii malup etmitir.
Hz. Peygamber sava yaplacak meydanda askeri birliklerinin vaziyet
plann iyi uygulayan ve grevlendirmelen iyi organize eden bir komutand.
ayet bir baanszlk grlrse bu kendisinden deil, verdii emrin birtakm
kiilerce tutulmamasnn neticesidir. Mesela Bedir'in intikamn almak iin
Uhud'a gelen Kureyliler Mslmaniann drt kat fazla gce sahiptiler. Cem'an
700 zrhl, 200 atl 300 develi 3000 kiiydiler. Mslmanlar ise 100 zrhl,
olmak kaydiyle 700 kiiydiler. Hz. Peygamber ilk geceyi ak arazide geirdi.
Tannmamak iin zrhn sahabeden Ka'b ibn Malik'in zrh ile deitirdi. 50
kadar okuyu Abdullah ibn Cbeyr kamutasnda "Ayneyn" tepesine yerletirdi.
ayet bu geit tutulursa dman svarleri arkadan kuatamayacakt. Ayn
zamanda okular dmann gerilere sarkiDamasn ve Medine'ye gememelerini
de salayacakt. Okulara tarihe geen u mehur ve sert talimatn verdi: "
Akbabalar Mslmanlarn cesetleri zerine konsalar bile, benden yeni ve kat'i
bir emir gelmedike yerlerinizi terk etmeyeceksiniz. " (Hamidullah, 108) Savan
ilerleyen anlannda Mslmanlar byk baanlar elde ettiler, Kureyliler
bozguna uramt. Askerler ganimet toplamaya baladklan srada, Hz.
46
-
Peygamber'den emir gelmemesine ramen okulann byk bir ksm ganimet
iin yerlerini terk ettiler. Bu arada Kureylilerin svari birlii harekete geti ve
Mslmanlan gafl avlad. Zafer malubiyete dnmt. ehit says artt. Hz.
Peygamber de yaralanmt. Dman da bitkin haldeydi esir alamarlan geri
ekildi. Hz. Peygamber tarihte eine ender rastlanan bir strateji uygulad :
Dman ertesi gn 16 km. kadar uzaklktaki "Hamrau'l-esed" denilen yere
kadar takip etti. Keif kollan kard. Dmana, tekrar karlamak iin daha
kuvvetli bir ordu tekil edeceklerini ve tekrar karlamaya hazr olduklan
intiban verdi. Gece olunca Z'l-huleyfe' de 500 ayn yerde ate yaktrd.
Dmana gz da vererek Mekke'ye dnmelerini salad.
Hz. Peygamber karar vermeden nce istiareye byk nem vermitir.
Savan stratejisi ancak kesin karar verildikten sanr~ uygulanr. !vfe~~I~
dmann ok kalabalk olduunu haber alan Hz. Peygamber, Uhud savann
Medine'de olmasn istemiti: "Dman ehrin dnda m karlayalm yoksa
ehir iinde savunma tedbirleri mi alalm?" diye istiarede bulundu ama gen
sabaheler meydan muharebesi istiyorlard. Ekseriyetin gr bu dorultuda
olunca kabul etti ve ona gre strateji hazrlad. Bu arada baz sahabiler Hz.
I'eygamber' e muhalefet etmekte olduklann aniayp vaz geebileceklerini ifade
etseler de 0: "Bir peygamber zrhn giydikten sonra, savamadan onu
karmaz." (Ycel,138-139) diyerek kesin kararlln ifade etmitir. Zaten bir . komutan iin en nemli hususlardan biri verdii kararlan kesin olarak
uygulamaya sokmasdr.
Hz. Peygamber'in stiare yaparak karar verdiini ve verdii karan en
y ekilde uygulamasnn rneini Hendek Sava'nda gryoruz. lJhud'dn
beklediklerini bulamayan Mekkeliler ile Hayber' e snan Ben u Nadir Yahudilerinin mterek ibirlii ile Medine zerine yrrler. Yolda mrik Arap
kabilelerinin itirakiyle saylan 10 OOO'i bulur. Hz. Peygamber durumu haber
alnca savunma hazrlkianna balar. stiare sonucu Selman- Farisi'nin fikri
kabul grr ve uygulanr. Medine'nin taraf kayalk ve sk hurmalk olduu
dmann ilerlemesi iin elverili deildi. Dman ancak ak araziden
gelebilirdi. Hz. Peygamber kaz ilerine bizzat nezaret etti ve kendi de alt.
2500 kii kaz aletleriyle 5,5 km uzunlukta, 9 m. eninde ve 4,5 m. derinliinde
olan hendei 15 gnde kazp bitirdiler. Topra, hem siper olmas bakmndan
hem de dman tarafndan hendein doldurolmamas iin, kendi tarafianna
attlar. (Vakidi, II, 446; Hamidullah, 137; Sanam, 155) Sonunda dman
birlikleri hezimete urayp gittiler. Bu arada bir grup Yahudi Mslmaniann 1
47
-
evlerini yama, kadn ve ocuklanna tecavz etmeyi kararlatrdlar ama daha
nce alnan tedbirlerden dolay bunu baaramad.
Hz. Peygamber dman kabilelerin birbirleriyle ittifakn bozmak iin
giiiimlerde de bulunmutur. zellikle mriklerle Yahudilerin ittifaknn
bozulmasn arzu etmiti. Gatafan kabilesinden Nuaym bin Mes'ud o sralarda
Mslman olmutu ama bundan kimsenin haberi yoktu. Hz. Peygamber'le
gizlice grp mriklerle Yahudilerin arasn aabileceini sylemiti. Hz.
Peygamber de: "Harp hiledir, yapabilirsen yap." demitir. Nuaym nce Benu
Kurayza Yahudilerine gitti." Benim size olan dostluumu bilirsiniz. Sizin iin
endieliyim. Mekkeliler bu iten usand, brakp giderlerse Mslmanlara kar
yapayalnz kalrsnz. O zaman haliniz .nice olur? Mekkelilerden birka rehin
isteyin aksi halde yardm etmeyin ... " dedi. Sonra Mekkelilere gidip Ebu
Sfyan'a: "Duydun mu Benu Kurayza Mslmanlada antlamay bozduuna
piman olmu. Sizi brakp giderler diye Mslmanlarla tekrar antlama
yapacaklarm Sizden rehin alp onlara teslim etmeyi vaat etmiler ... " Bunun
zerine zaten Yahudilere pek gvenmeyen Ebu Sfyan ertesi gn snamak iin
Yahudilerden yardm ister. Yahudiler de hemen rehin isterler. EbU Sfyan da
kabul etmeyince her iki taraf da "Nuaym doru sylemi" diyerek aralanndaki
ittifak bozarlar (Bkz. Ycel,163-164)
Hz. Peygamber savalp kan dklmesini arzu etmediinden, nce
problemi siyasi giriimlerle halletmeyi denemitir. MeseHl., Hudeybiye
antiamasndan nce Arap kabilelerinden Bekiler Hz. Peygamber hakknda
bakaretamiz szler sarfederler. Hz. Peygamber'in mttefiki olan Huzaililer fena
halde fkelenip Beknlere saldnrlar. Savan kmas an meselesidir.
Hz.Peygamber Hayher meselesini halledip Bekrileri kendisine balam,
dman gafil aviayarak kan dklmesini nlemitir.
Hz. Peygamber askeri baany siyasi baanyla desteklemitir.
Hudeybiye ban Onun hem komutanlnn hem de devlet adamlnn en gzel
meidir. Bilindii gibi Hudeybiye ban grnte Mslmaniann aleyhine
gibi gzkyordu. Sahabe imza konulmamas iin ok urat. Ama Hz.
Peygamber ileri gryle bunun Mslmaniann lehine tecelli edeceini
biliyordu. Mhrn bast. Hem de "Resulullah" yazsnn yerine "Abdullah olu
Muhammed" yazlmas pahasna da olsa. Zaman Hz. Peygamber'i hakl kard.
Siyasi ynden de Hudeybiye antiamas ve bu antlamaya Kureyin imza
koymas demek siyasi ynden Hz. Peygamber ve aslahm devlet olarak tanmas
demektir.
48
-
Hz. Peygamber sefer hazrlklannn gizlilik iinde olmasna itina
gsterirdi. Dmann haber almamas iin gizli tutard. Mesela Hz.
Peygamber'in Mekke'nin fethinden nce askeri birliin nereye gideceini
nceden belirtmerni ve artmak iin bir baka blgeye keif kolu kartm ve
dikkatleri oraya ekmitir. Bunun sebebi haberin Mekke'ye gitmemesi ve
dmann hazrla balamamas iindi. Hz. Peygamber ayn zamanda
ordusunun hakiki bykln ve kuvvetini saklamtr. Keza ayn durumu
Tebk seferinde de gryoruz. Nereye gidileceini kimse bilmiyordu. Yolda
katlanlarla birlikte 30 000 civannda bir ordu olumutu. Bu rakam Kuzey
Arabistandaki Hristiyan Araplan korkutmutu. Savamay gze alamadlar.
Tebk ve civan cizyeye baland.
Hz. Peygamber dmann hem gzn korkutmak hem de onun
savama aznini krmak iin taktikler de uygulanulr. 10 000 kiilik bi: ordu ile
Mekke'ye yryen Hz. Peygamber "Merru'z-zahran" blgesinde konaklayp,
gece 12000 ayn yere ate yaktnyor. Mekkeliler dehete kaplp bu kadar gl
ve kalabalk bir grupla arpamayacaklann belirtip ehri teslim etme karan
alyorlar Ebu Sfyan da burada Mslman oluyor. Hz. Peygamber kimsenin
k annn dklmesini istemedii iin: "BeytuZlah 'a, EbU Sfyan' n. evine ve kendi
evine snanlar emniyettedirler" diyerek herkesi belirli noktalarda topluyor.
Hz. Peygamber, muzaffer olsa bile bir komutann topluma kar
konuurken szlerine dikkat etmesini nennitir. Nitekim Mekke ehrinin
kuatlmasnn son gnlerine doru : " Bugn marur Mekke'nin bann ne
decei ve ehrin yama edileceini" aklayan komutan derhal grevden
aln ve : "Hayr! Mekke 'nin eref ve haysiyeti asl bugn artacak. Madem ki
orada slam 'n kblesi mevcuttur. Bu yzden ne olursa olsun kudsiyeline tecavz
edilmeyecektir."demitir (Ycel 222) .Hz. Peygamber genel bir af kararak
Mslman olanlan cahiliye dnernindeki sulanndan dolay affetrni, dier
Mslnanlarla kanp kaynamasn salamtr. Ynetirnde ehil olan arayan
Hz. Peygamber, yeni Mslman olmu birini ehil oluundan dolay fetihten
sonra Mekkenin valisi yapmtr.
Hz. Peygamber kendi devrine gre en iyi silah ve harp aralann
kullanmtr. Dmann silahn nceden renip ona en azndan silahyla
mukabele etmitir. Hz. Peygamber, bununla birlikte propagandaya ok nem
vermitir. Kendisi airler edinip hiciv ve kahramanlk iirleriyle savatan nce
askerlerin morallerini yksek tutan nutuklar, iirler ve szler syletip dman
kuvvetleri arasmda menfi propaganda ile dman birbirine drp
49
-
zayflatrntr. Mslman komutanlara da askerlerine srekli moral vermelerini,
onlann morallerini bozucu sz ve davranlardan uzaklanalann tlernitir.
Deerlendirme
Hz. Peygamber'in savalanndaki ve gazvelerindeki baans onun bilgi,
beceri, kabiliyet ve askeri dehasnda aranmaldr. Hz. Peygamber'in baanlann
sadece mucizelere balamak onu anlamamak demektir. O zaman bu kadar
~ sknt ekmesine gerek kalmazd. O elbette ilahi yardm alntr ama kendisi de
zerine deni fazlasyla yapmtr.
Hz. Peygamber'in savalannn geneline bir gz attmzda, hayatnda
irili ufakl 38 sava ve gazvenin olduunu grrz. bn Hi am'a gre, Hz.
Peygamber bunlardan 27 sine itirak eimi ve sadece 9 unda fiilen ava vuku
bulmutur. Dierleri sahabenin komuta ettii seferlerden ibarettir Hz.
Peygamber'in hayatnn kronolojisine bakanlar genelde onun mrn hep
savata geirdiini zannederler. nk kronolojiler sivil hayattan ziyade sefer ve
gazveleri ieren kaytlan ihtiva etmektedir. Hz. Peygamber'in bu sava ve
gazvelerinde geen zaman biz bugn topladmzda dn zaman belli
olmayan iki gazvenin dnda toplam 548 gn olduu grlr. Bu da 1 yl 6 ay 3
gn eder. Dier iki gazveyi de ilave edersek cem' an 1 yl 7 ay seferde kalm
demektir ki, bu da son 10 yla nisbeten pek nemli bir rakam deildir.
te yandan Hz. Peygamber'in bizzat hayat boyunca itirak ettii 27
seferde Mslmaniann ehit says 250 dir. 10 senelik bir dneme yayldnda
ortalama ayda 1 ehit dmektedir. (Harnidullah, 20-25) Bu bir yandan insan
hayatna verilen nemi gsterdii gibi, te yandan da "sltniyet'i sadece
savala yayd" tezini de rtnektedir. Bu kadar az bir zayiada bu kadar fetihler
ve baanlara imza atnas beeriyet tarihinde emsali rastlanmaz bir husustur.
Grld gibi, Hz. Peygamber'in savalan dikkate alndnda hi
birisinde saldrganlk sz konusu deildir. nk Hz. Peygamber, saldrgan
olmadklan srece, hibir kabileyle Mslman olmadlar diye savamantr.
Hz. Peygamber' in yapt btn savalar hayati ve zaruri artlara baldr. Yoksa
O,Mslnanlarla dinlerinden dolay savarnayan, Mslmanlan yurtlanndan
srp karnayan veya onlan srp karanlara yardm etneyenlerle ve adaleti
uygulayanlada ban iinde yaamay enreder. Zaten Kur'an ayetlerinde ifade
edilen fitne ortadan kakncaya kadar savalnas, nriklerin yakalandklan
yerde ldrlneleri, Harem civanndan kovulnalan vs gibi hususlar, saldrgan
toplumun saldrganlnn sona ermesi, bann tesisi iin kabul edilen sava
50
-
hukukuyla ilgilidir. u halde Kur'an'da ifade edilen cihat ayetleri zaten
Mslmanlara kar yaplan fiili bir tehdit ve tecavz hertaraf etmek zere
nazil olmulardr. Hz. Peygamber'in savalan da bu prensibin hayata
geirilmesinden baka bir ey deildir.(Y akt, 79)
Askerlik tarihi asndan baktmz zaman, geri bugn harplerin ekli
deiti, silahlar deiti ama deimeyen bir ey var: Sevk ve idare. Bir baka
ifadeyle, harbin temel prensipleriyle insan unsuru deimemitir. Bugn modern
sava prensipleri , ngilizcelerinin ba harfleriyle bir araya gelmesiyle oluan
MOSSCOMES szcyle ifade edilmektedir. Bu harfleri aalm: M= mavement (hareket), 0= offensive(hcum), S= surprise (artma), S= security
(emniyet), C= co-operation (ibirlii), 0= objective (hedef), M= mass(askeri
ymak), E= economy of forces (askeri birliklerin zayiatn nleme), S=
simplicity (sadelik) (Bkz. Hamidullah, 271)
Hz. Peygamber'in savalannda uygulad strateji ve onun sevk ve
idaresindeki baanlann tarih boyunca takdir edenlerin says az deildir. MeseHi
Amerikal bilim adam Michael Hart "Dnya Tarihini En Fazla Etkileyen Yz
Kii" adl eserinde sralamada Hz. Peygamber'i birinci sraya almtr. Bunu
"Mslmanln kurucusu ve yaycs, Arap kabilelerini askeri bir gce
dntrerek, snrlarn Atlantikten Hindistan' a kadar uzanan bir imparatorluk
kurmay baararak, Hz. Muhammed bu yce misyonundan tr birinci sraya
ykseltilmitir" eklinde aklar. Aynca ngiliz aratnc Andrew Tomas klasik
kltrn Avrupa'ya intikalinin Mslmaniann klcyla olduu kanaatindedir:
"Mrikler, ya Kur'an' ve Onunla birlikte kardelii ve merhameti veya Hz.
Muhammed'in klcn tercih etmek zorundaydlar. Msliimanlar Arabistan'dan
spanya 'ya kadar yayldlar. Klasik an kltr miras onlar tarafindan
kurtarld ve Avrupa 'ya aktanld" demektedir.
Hz. Peygamber'in askeri dehas, sevk ve idaredeki baansn en iyi
takdir eden her halde M. Kemal Atatrk'tr. Onun deerlendirmelerini Ord.
Prof. emseddin Gnaltay Hocann hatralannda rastlamaktayz. Batl bir
msterik, Hz. Peygamber' in hayatn konu alan bir kitap yazar. Kitabnda Hz.
Peygamber'e olmadk hakaret ve iftiralar atar. Hatta onun iin "isterik krizleri
tutan snk bir dervi" yaktrmasnda bulunur. Bu kitap Trke'ye tercme
edilir. Bir adet de Atatrk' e sunulur. Atatrk, kitab Prof. Gnaltay' a incelettirir.
Hocay bir gn smet Paa'yla otururken Dolmabahe sarayna artp kitap
hakkndaki kanaatlerini sorar. O da kitap hakknda onun ele alnmayacak
derecede bir facia olduunu beyan eder. Bunun zerine Atatrk, Gnaltay
51
-
hocann kolundan tutar, masann bana eker ve kendi elleriyle izmi olduu
Bedir savan gsteren haritaya parman koyarak : "Onun hak Peygamber
olduundan phe edenler u hariraya baksznlar ve Bedir destann okusunlar.
Hz. Muhammed'in bir avu imanl Mslmanla maher gibi kalabalk ve
alabildiine zengin Kurey ordusuna kar meydan muharebesinde kazand
zafer, janf insanlarn kfr deildir. Onun Peygamberliinin en kuvvetli delili ite
bu savatr".(Yakt,Atatrk ve Din, 26-27). emseddin Gnaltay Bey'in bir
'baka yerde bulunan hatrasnda ayn olayn devam da vardr. Atatrk, nn'ye
dnerek: "Hz. Muhammed'i bana, cezbeye tutulmu snk bir dervi gibi
tanttrmak gayretine kaplan bu gibi cahil adamlar, onun yksek ahsiyetini ve
baarlarn asla kavrayamamlardr. Anlamaktan da ok uzak grnyorlar.
Cezbeye tutulmu bir dervi, Uhud muharebesinde en byk bir komutann
yapabilecei bir plan nasl dnr ve tatbik edebilir?"der ve nndeki kada
Uhud harbinin plannn izer ve nn'ye uzatr. Her iki tarafn kuvvet ve
dururnlann, alnan tedbirleri savatan nceki ve sonraki durumlan byk bir
vukufla izah ettikten sonra nn'ye: "O zaman orada siz komutan olsaydnz,
bundan baka m hareket ederdiniz?" der. nn de aynen tasdik eder. Bunun
zerine Atatrk gzlerini tekrar Gnaltay'a evirerek "Tarih hakikatleri tahrif
eden bir sanat deil, belirten bir ilim olmaldr. Bu kk harpte bile askeri
dehas kadar siyasf gryle de ykselen bir insand. Cezbeli bir dervi gibi
tasvire yeltenen cahil serseriler, bizim tarih mesaimize katlamazlar. Hz.
Muhammed, bu harp sonunda evresindekilerin direnmelerini yenerek ve
kendisinin yaral olmasna bakmayarak, galip dman takibe kalkmam
olsayd, bugn yer yznde Mslmanlk diye bir varlk grlemezdi." (
Anbunu,s.166).
Kaynaklar
Anbumu (K.), Atatrk, Anekdot-Anlar, Ankara, 1960
Hamidullah (M.), Hazreti Peygamber'in Savalar, 3. bask, Yamur Yay.,
stanbul, 1981
Hamidullah (M.), slam Peygamber'i (l-ll), ev. S. Mutlu-S.Tu, rfan
Yay.,stanbul, 1969
bn Hanbel, Musned,
bn Hiam, es-Siretu'n-Nebeviyye(l-Il), tahk. M.es-Sakar, Kahire, 1955
Markizi, mtau'l-Esma, tahk., M.M.akir, y.y.ts.
52
-
Nevevi Riyazus-Salihin, (I-lll) D .. Bakanl Yay., Ankara
Okutan (A.), "Asker Ynyle Hz. Muhammed", 2.Bask, Peygamber'imiz zel
Says, C.25, S. 6, s.301-310, Ankara, 1989
Sanam (.), Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara, 2001
Vahidi, Kitabu'l-Meazi(l-III), tahk. Marsden Jones, Beyrut, 1966
Yakt (.), "Kur'an'a Gre nan ve ifade zgrl", Diyanet lmi Dergi,
C.38, S. 2 Ankara, 2002, s. 71-82
Yakt(.), Atatrk ve Din, 5. Bask,S.D.. Yayn no 5, Isparta, 2002
Ycel (.), Peygamber'imizin Hayat, 6.Bask, D..Bakanl Yay., Ankara,
1992
53