hypatia z aleksandrii - ebook

8/22/2019 Hypatia z Aleksandrii - eBook

1/26

Maria Dzielska

universitas

HYPATIA

Z ALEKSANDRII


2/26

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpenej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez

NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona

naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione sjakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody

NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej

od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym E-ksiazka24.pl.
http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xml


3/26


4/26


5/26


6/26

ISBN 978-83-242-1138-8


7/26

Piis manibus Miroslai


8/26

.


9/26

Spis treci

Wykaz skrtw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Rozdzia I. HYPATIA W LITERACKIEJ LEGENDZIE 29Tradycja nowoytna . . . . . . . . . . . . . . . . . 29U rde tradycji literackiej . . . . . . . . . . . . . . 63

Rozdzia II. HYPATIA I JEJ KRG INTELEKTUALNY 74Uczniowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Drogi poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Rozdzia III. YCIE I MIER 128Crka Teona w rodowisku aleksandryjskim . . . . . 128Okolicznoci mierci . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

WNIOSKI KOCOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

PRZYPISY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

BIBLIOGRAFIA (od 1860) . . . . . . . . . . . . . . . . 219

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

INDEKS NAZWISK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235


10/26

.


11/26

Wykaz skrtw

AG Anthologia GraecaAP Anthologia PalatinaBZ Byzantinische ZeitschriftBIFAO Bulletin de lInstitut Franais darcho-

logie orientaleCCAG Catalogus Codicum Astrologorum GraecorumCH Corpus HermeticumCSEL Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latino-

rumC.Th. Codex Theodosianus

Dam. frag.; Epit. Phot. Damascius; fragmenty i Epitome Photia-na, wg Damascii, Vitae Isidorii Reliquiae,ed. C. Zintzen (Hildesheim 1967). Biblio-theca graeca et latina suppletoria I

D.L. Diogenes Laertios, Vitae PhilosophorumDPhA Dictionnaire des philosophes antiques, dir.

R. Goulet (Paris 1989)Ep.70 (e.g.) Synesii Cyrenensis Epistolae, ed. A. Garzya

(Roma 1979); powtrzone w: Opere di Si-nesio di Cirene, Epistole, Operette, Inni, a curadi A. Garzya (Torino 1989). Classici Greci.

Autori della tarda antichit e dellet bizanti-na (direz. di I. Lana e A. Garzya). Stdcytaty z innych utworw Synezjusza

GCS Die griechischen christlichen SchriftstellerGRBS Greek, Roman and Byzantine StudiesHSCPh Harvard Studies in Classical PhilologyHE Historia Ecclesiastica (autorzy Sokrates,

Sozomen, Filostorgiusz, Teodoret, Kasjo-dor s wymieniani w kadym przypadku)


12/26

10

JHS Journal of Hellenic StudiesJRS Journal of Roman StudiesJTS Journal of Theological StudiesLN Leges NovellaeL.S.J. H.G. Lidell, R. Scott, H.S. Jones (eds.),

Greek-English LexiconLThK Lexicon fr Theologie und KirchePG Patrologia GraecaPH Damascius, The Philosophical History, Text

with Translation and Notes by P. Atha-nassiadi (Athens 1999)PLRE The Prosopography of the Later Roman

EmpireRE Paulys Realencyklopdie der klassischen

AltertumswissenschaftREG Revue des tudes grecquesTAPhA Transactions and Proceedings of the

AmericaS Eunapius, Vitae Sophistarum

Wprowadzenie


13/26

Biedna Hypatia, z ktrej zdarli

suknie na placu AleksandriiCzesaw Miosz, Traktat moralny

Wprowadzenie

Praca niniejsza nie bya wczeniejszym, niezalenym zamie-rzeniem monograficznym. Pomys jej napisania narodzi si donieoczekiwanie w czasie moich bada nad yciem i twrczociliterack Synezjusza z Cyreny, wczesnobizantyjskiego polityka

i humanisty z przeomu IV i V wieku, jednego z bardziej inte-resujcych pisarzy pnego hellenizmu.

Spord pism tego neoplatoskiego filozofa, eseisty politycz-nego, poety opiewajcego pikno bytu najwyszego, pod koniecycia biskupa Ptolemais libijskiej, jego obfita korespondencjamiaa decydujcy wpyw na wybr tematu ksiki. To waniepodczas czytania penych podziwu nad dusz i umysem Hypatiilistw Synezjusza zrodzia si we mnie potrzeba bliszegopoznania tej ciekawej aleksandryjskiej uczonej i filozofki, ktrejycie i osobowo duchowa od wiekw niezmiennie wzbudzaj

zainteresowanie.W syntezach historii pnego cesarstwa rzymskiego czyw zarysach dziejw Kocioa chrzecijaskiego po Konstanty-nie Wielkim nie pisze si o Hypatii zbyt obszernie. Rozdziayjej powicone s barwne, ale powtarzaj te same, szablonowetreci. Opisuje si w nich bowiem przede wszystkim okoli-cznoci i przebieg jej tragicznej mierci, ktra miaa miejscew czasie rozruchw ludu aleksandryjskiego w 415 roku po Chr.,


14/26

12

wywoanych konfliktem midzy wadz kocieln i wieck1. Wewszystkich tych pracach umieszcza si owo wydarzenie w sze-rokiej perspektywie zmaga ideowych, w jakie obfitowaa epo-ka przemian wieloreligijnego cesarstwa w pastwo chrzecija-skie.

Ten, kto pragnie dowiedzie si czego wicej na temat rea-liw zwizanych z Hypati, o jej yciu i dziaalnoci, musi sig-n oczywicie do powiconych jej naukowych prac monogra-ficznych. Wikszo opracowa tego typu pochodzi z drugiejpoowy XIX wieku2 i pomimo e mona w nich znale i cieka-we analizy, i interesujce argumenty, s to prace ju przesta-rzae. Dochodzi do tego jeszcze subiektywny sposb interpre-towania materiau historycznego dotyczcego filozofki, zalenyw duym stopniu od rozwijajcej si w tym okresie w literatu-rze piknej legendy Hypatii. Czytajc te monografie odnosi sirwnie wraenie, e zawieraj one zbyt wiele materiau ogl-nego dotyczcego historii i kultury aleksandryjskiej, za mao zatraktujcego o samej Hypatii. W czasach nam wspczesnychukazay si na temat Hypatii, przed i po publikacji mojej pracy

w 1993 roku, liczne artykuy, rozprawy i hasa encyklopedycz-ne3. Naley tutaj wspomnie o opracowaniach takich autorw,jak J.M. Rist4, Ch. Lacombrade5, E. vrard6, V. Lambropoulou7,R.J. Penella8, D. Shanzer9, G. Arrigoni10, E. Livrea11, D. Ro-ques12, H.D. Saffrey13.

Na specjaln uwag zasuguj badania W.R. Knorra14

i A. Camerona15, ktrzy dodaj nowe, oryginalne spostrzeenia,do dotychczasowych ustale, na temat komentarzy Hypatii(i jej ojca Teona) do Almagestu Ptolemeusza i prac innych ma-tematykw aleksandryjskich. Wiele nowych pogldw i refleksjinad yciem i myl Hypatii wprowadza Cameron (wspautor-

ka J. Long) rwnie do swojej najnowszej ksiki powiconejSynezjuszowi z Cyreny pt. Barbarians and Politics at the Court of

Arcadius16. S to prace, ktrym wiele zawdziczam i dlatego teczsto si do nich odwouj. Jeli natomiast chodzi o interpreta-cj wypadkw zwizanych ze mierci Hypatii, to znalaza onaswoje najnowsze ujcie w artykule J. Rouggo17.

Jest jednak rzecz zauwaaln, e pomimo duego zaintere-sowania postaci Hypatii obszerniejsze ksiki, jakie powstaj

Wprowadzenie


15/26

13

na jej temat, maj charakter popularnonaukowy. Poza moj mo-nografi, od ponad wieku, a wic od chwili opublikowania nie-wielkiej monografii W.A. Meyera: Hypatia von Alexandria. Ein

Beitrag zur Geschichte des Neuplatonismus (Heidelberg 1886), uka-zaa si tylko na poy naukowa, na poy beletrystyczna ksikaG. Beretty: Ipazia dAlessandria (Roma 1993)18. Przyczyna tegofaktu ley w bardzo niezadowalajcym stanie naszych rde,w ich wyjtkowym ubstwie. Nie chc przez to powiedzie, ebrakuje nam danych na temat Hypatii u autorw jej wspczes-nych, jak ma to miejsce np. w przypadku Apolloniusza z Tia-ny19. O Hypatii bowiem wspominaj i historycy jej czasw,i pisarze pniejsi. Trudnoci z odtworzeniem biografii Hypatiipolegaj mianowicie na tym, e wszystkie teksty rdowe,z ktrych czerpiemy o niej wiadomoci (tak wczesne, jak p-niejsze), s niewystarczajce do odtworzenia penego obrazu jejosoby. Zawieraj skpe informacje, s czsto niejasne i niewiel-kie objtociowo. Skadaj si zwykle z kilku zda, a najduszyz nich, po ktrym mona by oczekiwa wielu ciekawych uzu-penie, jest niejednorodn kompilacj danych o rnej warto-

ci, czasem bardzo wanych, czasem tendencyjnych i trudnychdo zinterpretowania.Najpowaniejsze i najbardziej wartociowe informacje o jej

yciu znajdujemy w dziele, ktre wyszo spod pira autora jejwspczesnego, tzn. w Historii Kocioa Sokratesa Scholastyka (ok.379440)20. Ten historyk Kocioa i adwokat z Konstantynopo-la, kontynuujcyHistori Kocioa Euzebiusza z Cezarei, powi-ci Hypatii jeden rozdzia w swoim obszernym dziele21.

Pomimo e Sokrates (jak i inni autorzy wspominajcy Hy-pati) pisze o niej zwile i krtko, jego dane odznaczaj sirzetelnoci historyczn i stanowi bardzo pomocny dokument

w rekonstrukcji jej biografii. Posiada on bowiem, jak wskazujbadacze jego dziea, szerok i ugruntowan wiedz na tematwydarze politycznych i kocielnych w cesarstwie, a o osobieHypatii i jej dziaalnoci w Aleksandrii sysza zapewne od na-ocznych wiadkw. Jednymi z nich byli nauczyciele retoryki:Ammoniusz i Helladiusz, ktrzy nim przybyli do Konstanty-nopola byli nauczycielami literatury i kapanami kultw pogaskich w Aleksandrii22. W Konstantynopolu pojawili si po

Wprowadzenie


16/26

14

opuszczeniu Aleksandrii w czasie wszcztych przez patriarchTeofila przeladowa pogan i tutaj otworzyli swoj szko. Moe-my by przekonani, e dobrze pamitali znan ju na przeomielat osiemdziesitych i dziewidziesitych IV wieku w mieciealeksandryjsk nauczycielk filozofii i opowiadali o niej w Kon-stantynopolu. Take od innych wiadkw wydarze mg sy-sze Sokrates o zabjstwie Hypatii.

Wielk zalet jego sprawozdania jest to, e umieszcza mor-derstwo Hypatii w szerokim kontekcie wydarze aleksandryj-skich lat 412415, umoliwiajc nam dociekania nad przyczyna-mi jej mierci. Sam nie obcia jednoznacznie win biskupaCyryla, ale nie ukrywa faktu, e Koci aleksandryjski miaw tym zabjstwie powany udzia. Opisujc bowiem drobiazgo-wo przebieg morderstwa wskazuje na winowajcw, zwizanychz Kocioem. A take, w rnych miejscach swego dziea, obja-wia niech do polityki kocielnej i religijnej Cyryla. Jeli na-wet wzi pod uwag, jak si czasem sdzi, e Sokrates pisao Cyrylu ze stronnicz niechci, poniewa by nowacjaninem(lub kryptonowacjaninem)23, to w sprawie Hypatii jeden fakt

pozostaje pewny. Ten mianowicie, e Sokrates nie rzuca bez-podstawnych oskare i stara si przedstawi to wydarzeniew sposb wywaony, powstrzymujc si od ostatecznych sdw.

Drugim, rwnie wspczesnym Hypatii autorem, ktryw kilkuzdaniowym przekazie wspomnia o niej w swoim dzie-le, by Filostorgiusz z Kapadocji (ur. ok. 368). Wprowadzi ont wiadomo do swojej Historii Kocioa,bdcej rwnie kon-tynuacj dziea Euzebiusza z Cezarei24. Filostorgiusz, ktregodzieo znamy ze streszcze Focjusza, by arianinem, zwolen-nikiem Eunomiusza25 i patrzy na opisywane przez siebie wy-darzenia w sposb tendencyjny, z pozycji swojego wyznania.

Wplt wic losy Hypatii w dzieje walk midzy arianami i orto-doksami, a win za jej mier obciy tylko homouzjastw wyznawcw credo nicejskiego26. Poza t niezwykle kontrower-syjn wiadomoci podaje nam Filostorgiusz kilka cennych da-nych o wyksztaceniu Hypatii i jej biegoci w naukach cisych.

Wielce interesujce s dla nas dwa zdania dotyczce Hypa-tii, zapisane w Kronice historyka antiocheskiego Jana Malalasa,obejmujcej dzieje ludzkoci od stworzenia wiata do okoo 565

Wprowadzenie


17/26

15

roku27. Znajdujemy u niego bardzo wan dla nas informacjna temat dugoci ycia Hypatii, uwagi o jej sawie i popular-noci w miecie i pewne wskazwki uzupeniajce nasze do-ciekania na temat sprawcw jej morderstwa. Pochodz one odautora wanego rda do dziejw antyku i Bizancjum, history-ka stosunkowo bliskiego wydarzeniom. Malalas y bowiem odok. 491 do ok. 578 roku28. Na szczegln uwag zasuguj rw-nie dane Malalasa dotyczce ojca Hypatii, ktre stanowi wa-ny element w badaniach nad jego postaci.

Z VI wieku rwnie pochodzi krciutki biogram Hypatii,wprowadzony przez Hezychiusza z Miletu (zw. Illustrius) dojego leksykonu pisarzy greckich. Nosi on nazw Onomatologosi nie dotar do nas w oryginalnej postaci. Rekonstruuje si gona podstawie ekscerptw zachowanych u pniejszych auto-rw29. Znajdujemy tutaj dane o tytuach prac naukowych Hypa-tii, czytamy o jej talentach matematycznych i wiedzy astrono-micznej. Dla kontrastu z tymi rzeczowymi informacjami wplataHezychiusz w swj biogram zadziwiajc informacj o mae-stwie Hypatii. Miaa je zawrze z filozofem aleksandryjskim Izy-

dorem, pniejszym scholarch Szkoy Ateskiej. Ta niereali-styczna ploteczka, do ktrej powrcimy dalej, bya chtniepowtarzana nawet przez historykw nowoytnych (np. M. LeNain de Tillement czy badacz rde do dziejw Hypatii P. Tan-nery).

Z VI wieku pochodzi takeHistoria Kocioa powstaa w krguAureliusza Kasjodora senatora i polityka cesarstwa zachodnie-go, znanego pisarza i autora pism historycznych30. Jest to kompi-lacja historii kocielnych Sokratesa i Teodoreta z Cyru dokonanana podstawie tumacze tych dzie na acin przez EpifaniuszaScholastyka. Zamieszczona tutaj relacja o yciu i mierci Hypa-

tii jest powtrzona za opowieci Sokratesa31.Niezwykle wanym natomiast dla nas rdem, pochodz-

cym z VII wieku, jest Kronika Jana z Nikiu. Ten biskup Nikiuw Dolnym Egipcie, urodzony w czasie podboju Egiptu przezArabw, napisa kronik dziejw wiata od Adama do wydarzemu wspczesnych32. Jan z Nikiu korzysta z rnych rdei poda ladem innych tego typu kronikarzy historii uniwer-salnej. Jego kronika, ktra stanowi cenione rdo do dziejw

Wprowadzenie


18/26

16

Egiptu bizantyjskiego, nie dotara do nas w oryginale greckim.Przetrwao jedynie wydanie etiopskie przepisane z tekstu arab-skiego. Nie umniejsza to jednak jej zalet, gdy wysza spod piraautora miejscowego, majcego dostp do przekazw ju dla nasniedostpnych, powstaych w krgu Kocioa aleksandryjskiego.

Jest to nasze jedyne rdo, ktre przedstawia Hypati wy-cznie w niekorzystnym wietle. Spotykamy j tutaj jako filozof-k i pogank cakowicie oddan praktykom magicznym: astrolo-gii, czarom i wrbom. Jest ona zwizana z najgroniejszym ro-dzajem magii, tej zej i wrogiej wiatu, bo pochodzcej od mocydiabelskich. To wanie jej zaklcia stay si rdem wszystkichkonfliktw w Aleksandrii w latach 414415 i doprowadziy dozrewoltowania caego miasta. Jan z Nikiu nie ma adnych wtpli-woci, e dla wprowadzenia pokoju w miecie zlikwidowanieHypatii byo rzecz konieczn i dzieem boym. Ci, ktrzy touczynili, unicestwili bardzo jeszcze grone, ostatnie elementypogastwa w miecie33. Informacje Jana z Nikiu stanowi dlanas, obok danych Sokratesa, najcenniejsze i najbardziej spjnerdo do odtworzenia wypadkw zwizanych z dziaalnoci

Hypatii w Aleksandrii i okolicznoci jej mierci.Wraz z tekstem Hezychiusza plotka o maestwie Hypatiiz filozofem Izydorem dostaa si do Suda znanego bizantyj-skiego leksykonu z X wieku34. Piszc bowiem haso powico-ne Hypatii autor Suda opar si w jego pierwszej czci gwniena Hezychiuszu, w drugiej na ywocie Izydora Damascjusza35.W przeciwiestwie jednak do starszych historykw dzie-witnastowiecznych i z przeomu stuleci, ktrzy chcc si do-wiedzie, co Damascjusz pisa o Hypatii, musieli sign doSuda,my opieramy si na rekonstrukcjiywotu Izydora i z niegoczerpiemy wiadomoci o Hypatii36. Co wicej, w ostatnich latach

jeszcze raz zrekonstruowaa dzieo Damascjusza P. Athanas-siadi nadajc mu tytuHistoria filozofii (aliasHistoria filozoficzna),susznie uznajc, e poniewa jest to nasze unikatowe, najobszer-niejsze rdo do dziejw helleskich profesorw i ycia uniwer-syteckiego w V wieku, ten wanie tytu, zgodnie zreszt z suge-sti zawart w Suda, merytorycznie mu odpowiada37.

Wiadomo dotyczca maestwa Hypatii wpleciona (moeprzez pniejszego interpolatora)38 do tekstu Hezychiusza nie

Wprowadzenie


19/26

17

powtarza si wywocie Izydora. Znajdujemy tutaj natomiast inninformacj o Hypatii i Izydorze. Odnosi si ona do znamiennegofaktu: wyszoci intelektualnej Izydora nad Hypati. Przewagata wypywa, zdaniem Damascjusza, nie tylko z oczywistej, natu-ralnej wyszoci mczyzny nad kobiet, lecz rwnie z tegofaktu, e Izydor by boskim mem zajmujcym si teurgi,Hypatia filozofem i uczon parajc si geometri39. Nie mazupenie mowy o maestwie Izydora z Hypati, a wprost prze-ciwnie dowiadujemy si, e filozof Izydor polubi pewnDomn40.

Faszerstwo, ktre si wkrado do przeksztaconego przezwieki Onomatologu Hezychiusza (czy moe ju raczej Pseudo-He-zychiusza), a za nim do pierwszej czci hasa Hypatia w Suda,jest zbyt widoczne, by mona je byo powtarza bez susznychwtpliwoci. Izydor bowiem pnoplatoski filozof pochodzcyz Aleksandrii, w latach 70. V wieku ucze Proklosa w Atenach,urodzi si ok. 450 roku po Chr.41 Mniej wicej w roku jegomierci, a wic ok. 526, jego ucze Damascjusz, ostatni scho-larcha Szkoy Platoskiej w Atenach, opisa ywot swojego

nauczyciela42

. Dziel wic Izydora od czasu mierci Hypatii pra-wie dwa pokolenia. Nie dziel go natomiast rnice rodowi-skowe. Wychowywa si i studiowa w Aleksandrii, w krgachfilozofw neoplatoskich, u znanych boskich mw V wieku Heraiskosa i Asklepiadesa. Ich ojciec Herapollon Starszy yza czasw Teodozjusza II i by wspczesny Hypatii. A jego ro-dzina moga ju w V wieku, jak niegdy rodzina Hypatii w IV,chlubi si dug tradycj nauczycielsk w Aleksandrii43. To wa-nie w synnej tutaj, w V wieku, szkole retorycznej HorapollonaModszego, syna Asklepiadesa, Izydor rozpocz, w latach 80.V wieku, swoj nauczycielsk karier, zyskujc uwielbienie

uczniw nie tylko z racji wiedzy filozoficznej, ale i za znajomopraktyk teurgicznych i zwizanych z nimi przymiotw ducho-wych i nadprzyrodzonych mocy, waciwych dla pnoplato-skiego boskiego ma44. Po mierci Proklosa Izydor nauczarwnie w Atenach i ok. 493 r. peni nawet, przez krtki czas,funkcj diadocha Szkoy Platoskiej. Zawsze jednak najbardziejczu si zwizany z Aleksandri, ze swoj szko, ktr tu pro-wadzi, i z aleksandryjskim rodowiskiem intelektualnym.

Wprowadzenie


20/26

18

Wywocie Izydora (aliasHistorii filozofii) dedykowanym uczo-nej neoplatonce Teodorze45, wiernej uczennicy Izydora,poka-zane jest wanie z ca intensywnoci i w caej gamie kolo-rw pogaskie i filozoficzne rodowisko Aleksandrii, w ktrymy i odgrywa przewodni rol Izydor. Ta historyczna i biogra-ficzna opowie Damascjusza, ktr z tych powodw uwaa siza najlepsze rdo do dziejw pogastwa w Aleksandrii V i po-cztkw VI wieku46, jest zarazem pismem apologetycznym, sta-nowicym obron gasncej cywilizacji helleskiej, jej systemuwierze i mylenia.

Mona by si spodziewa, e rdo tak fundamentalne dlarekonstrukcji rodowiska pogaskiego w Aleksandrii, z ktrymwiek wczeniej zwizana bya Hypatia, dostarczy nam bogatychwreszcie i oryginalnych wiadomoci na jej temat. Rzeczywicie,nadzieja ta nie okazuje si cakiem zudna. Aczkolwiek nie znaj-dujemy tutaj pogbionej charakterystyki jej osoby, wnikliwegoopisu jej filozofowania czy charakterystyki prac naukowych, tojednak do istotne wartoci poznawcze zawieraj pochway jejcnt, wiedzy, nauczania, umiejtnoci politycznych i doradczych.

Dotyczy to rwnie danych Damascjusza na temat mierci Hy-patii wiodcych do ciekawych wnioskw badawczych. aowatylko naley, e s tak zwize i wymagaj wnikliwego wczyta-nia si w nie, zestawie z innymi rdami (rwnie archeolo-gicznymi) i indywidualnych spekulacji, by uzyska widzenie ca-oci. rdo to jednak, ktre Cameron47 uwaa za nieyczliweHypatii, bowiem, jego zdaniem, czyni z niej pospolit, wdruj-c po miecie filozofk-kaznodziejk, po dokadniejszej analizieokazuje si bardzo wobec niej przychylne i pene rzeczywistejwartoci historycznej. Damascjusz jest te jedynym autorem,ktry obcia win za mier Hypatii patriarch Cyryla. Przy-

czyny niechci Cyryla do filozofki, ktre wydaj si na pierwszyrzut oka niepowane, w istocie ujawniaj racje, ktre podaj teinne rda. Jest to wreszcie nasz najduszy tekst na tematHypatii, na ktry musimy si zawsze powoywa i stale wyko-rzystywa.

Poza wymienionymi, jeszcze dwch autorw bizantyjskichpamita Hypati. W epoce redniobizantyjskiej znajdujemy krt-k wzmiank na temat mierci Hypatii u Teofanesa Wyznawcy

Wprowadzenie


21/26

19

(okoo 752818)48. I wreszcie z epoki pnobizantyjskiej posia-damy niezbyt oryginalny opis ycia i mierci filozofki, bdcykompilacj starych rde (przede wszystkim Sokratesa) w Hi-

storii Kocioa Nikefora Kallistosa Ksantopulosa (okoo 12531335)49.

Tak wic wyranie wida, e portret Hypatii zachowanyw naszym pimiennictwie rdowym nie wykazuje bogactwaform i odcieni. Zdziwienie budzi fakt, e nikt nigdy z auto-rw pnohelleskich czy bizantyjskich nie napisa jej biografiiczy chocia krtkiego, ale koherentnego yciorysu. Te sprawo-zdania o yciu Hypatii, ktre posiadamy, nawet z tak wyrnia-jcymi si wyjtkami jak Sokrates, Damascjusz, Jan z Nikiu, niemogyby wystarczy nikomu do odtworzenia jej ycia, gdybymynie posiadali znamiennych informacji o niej i jej uczniach w pi-smach Synezjusza z Cyreny, a szczeglnie w jego korespon-dencji.

Poytek pyncy z listw Synezjusza skierowanych do Hy-patii i przyjaci z awy szkolnej poka w caej rozcigociw niniejszej pracy. Mona oczywicie znowu narzeka, i Syne-

zjusz rwnie nie napisa rzeczywicie wartociowych wspo-mnie o swojej nauczycielce i e jego informacje zawieraj wieleniedomwie. Ale nawet w tej formie posiadaj niekwestiono-wan warto, gdy Synezjusz zna bardzo dobrze, osobicieHypati i przez cae dojrzae ycie by z ni zwizany. Posyajej rwnie swoje pisma do oceny (Ep. 154), w ktrych takemona znale troch materiau do naszego tematu.

Dziki temu pisarzowi, filozofowi, politykowi i biskupowiHypatia wkracza na scen historii w znacznie peniejszym wy-miarze50. Nie jest to tylko ofiara bezlitosnego mordu, postao dekoracyjnych cnotach, ale heroiczna w postawie moralnej

i w filozoficznym powoaniu mistrzyni, widziana oczami rzeczy-wicie znajcego j i wielbicego ucznia. To ona pierwsza wpro-wadzia Synezjusza w tajemnice filozoficznej mdroci i onanauczya go dowiadcza wiat od strony sensu ostatecznego.Od Hypatii jak si sam przyznawa otrzyma w yciu naj-wicej. Od momentu bowiem spotkania z ni ycie jego staosi ju poszukiwaniem mdroci nawet wwczas, gdy uwikanyw pragmatyzm codziennoci, odczuwa sprzeczno midzy pra-

Wprowadzenie


22/26

20

gnieniami duszy a powierzchownoci tego, co wypeniao jegoegzystencj.

Ten podstawowy do rekonstrukcji historycznej postaci Hy-patii materia rdowy musi by wzbogacony i uzupeniony tak-e wiadectwami drugoplanowymi. Trzeba wic siga po terda, po ktrych mona si spodziewa, e speni nasze ocze-kiwania poznawcze zwizane z osob Hypatii. Naley tutaj jed-nak mocno podkreli, e posuguj si tymi drugorzdnymidanymi tylko po to, by osignity zosta zasadniczy cel pracy,jakim jest ukazanie samej Hypatii w dynamice zdarze wype-niajcych jej ycie. Zainteresowani szerszymi problemami epoki,w ktrej ya Hypatia, znajd odpowiedni literatur wzmian-kowan w tekcie i w przypisach.

Praca skada si trzech rozdziaw, poprzedzonych Wprowa-dzeniem i zamknitych przez Wnioski kocowe. Wprowadzeniew gwnej czci zawiera: charakterystyk rde, a we Wnio-

skach kocowych rekapituluje si zasadnicze tezy pracy. W pierw-szym rozdziale (Hypatia w literackiej legendzie) spotykamy siz nasz bohaterk w barwnych kadrach fikcji literackiej stwo-

rzonej przez pisarzy i poetw rnych epok i krajw. Nie bezprzyczyny tropi si w nim literackie wcielenia Hypatii. W hero-izujcych tendencjach literatury piknej, w odbijajcych siw niej prdach umysowych rnych epok, tkwi bowiem kluczdo rozwizania zagadki staej obecnoci Hypatii w wiadomo-ci powszechnej i rdo naszych wyobrae o niej.

Fikcyjny obraz filozofki, powoywany do ycia przez kolejneepoki literackie, odcisn si w utartych, popularnych wyobra-eniach i mimo wysiku uczonych zmierzajcych do jego rewi-zji, istnieje nadal i przesania nam posta Hypatii historycznej.W drugiej czci tego rozdziau wskazuje si najwaniejsze

rda legendy Hypatii, a take wpyw owej legendy na nowo-ytne prace jej powicone.

W rozdziale drugim (Hypatia i jej krg intelektualny) podej-muje si prb odtworzenia krgu intelektualnego utworzone-go wok Hypatii przez jej uczniw i zwolennikw. Rozdzia tenma charakter spekulatywny i odtwrczy. Reinterpretujc i od-czytujc na nowo stare rda udaje nam si znale grupludzi, ktra tworzya rodzaj wsplnoty duchowej, zwizku filo-

Wprowadzenie


23/26

21

zoficzno-religijnego skupionego wok Mistrza, jakim bya Hy-patia. Jest to dotd mao dostrzegany aspekt aktywnoci i po-woania Hypatii, ktry ukazuje j w zupenie innym wietle nizwizana z ni legenda. Papierowa i uprzedmiotowiona przezliteratur pikn posta pogaskiej mczennicy daje si namuchwyci jako ywa, rzeczywista, pena duchowych potrzebi emocji osoba, obdarzona powoaniem do nauczania i przyci-gajca uczniw do Aleksandrii z Egiptu i krajw ssiadujcychz nim. W trakcie tych rozwaa ukazuje si rwnie pozycjai znaczenie Hypatii w miecie, w ktrym dziki swojej wiedzy,autorytetowi moralnemu i umiejtnoci wpywania na ludzi sta-a si z czasem liczcym si, demonstrujcym wasne koncepcjepolitykiem.

Tematem trzeciego rozdziau (ycie i mier)s wydarzeniaz ycia osobistego Hypatii (w pierwszej jego czci) i analizaokolicznoci i wypadkw politycznych zwizanych z jej niefor-tunn mierci (w drugiej czci). Nie chodzi tutaj o przedsta-wienie kolei jej ycia w chronologicznym porzdku, gdy z po-wodu brakw rdowych nie jest to moliwe. Udaje si nam

tutaj w przyblieniu odtworzy daty jej ycia, opisa dom rodzin-ny, w ktrym wiodc postaci by jej ojciec Teon, pierwszy na-uczyciel Hypatii, pniej wsppracujcy z crk przy wydawa-niu tekstw synnych matematykw. Piszc o naukowej dzia-alnoci ojca i crki i wskazujc na tematyk ich prac nie wdajsi w rozwaania nad ich zawartoci merytoryczn i nie prezen-tuj ich scjentystycznych treci. S one omawiane w starszychi nowszych pracach, tak powiconych dziejom matematyki, jaki Teonowi oraz Hypatii51. Komentarze Teona do Ptolemeusza sobecnie ponownie wydawane i nowoczenie interpretowane52.

Rozwaania dotyczce upadku kultw publicznych w Ale-

ksandrii i stosunku Hypatii do tych wydarze prowadz do ko-czcych ca prac ustale na temat przyczyn mierci Hypatii.Stanowi one logiczne i adekwatne zwieczenie naszych dotych-czasowych dowodw na temat Hypatii. Wszystkie bowiem pre-cyzyjne dociekania zawarte w drugim i trzecim rozdziale doty-czce jej uczniw, jej pozycji w miecie, sposobu filozofowania,stosunku do religii pogaskiej, innych filozofw etc. pozostajw zalenoci z wyjanieniem zagadki jej mierci. W przypad-

Wprowadzenie


24/26

22

ku jednak tego wydarzenia jeden aspekt jej dziaalnoci staje sipierwszoplanowy: udzia w yciu publicznym i politycznym Ale-ksandrii (wynikajcy z wpywu na politykw i autorytetu mo-ralnego, jakim si cieszya). Wskazujc sprawcw jej miercianalizuje si w tym rozdziale kierunki polityki kocielnej w po-cztkach wadzy biskupiej Cyryla, pozostajcej w konflikciez praktyk polityczn wadzy cywilnej.

Byo wiele kobiet w staroytnoci i we wczesnym Bizancjum,ktre odznaczay si czym niezwykym i zajmoway si filozo-fi. Pisze si o nich i wspomina w licznych pracach53. Wiele in-teresujcych kobiet, oddanych filozofii, przyniosa epoka neopla-tonizmu. Znamy ich imiona, cho nie wiemy o nich zbyt wiele.Naleay do nich m.in. matrony rzymskie Gemina i jej crka,o tym samym imieniu, ktre gociy w swoim domu w RzymiePlotyna i byy jego opiekunkami i suchaczkami W tym domumieszkay te inne kobiety uczennice Plotyna, jak wdowa Chio-ne z dziemi czy Amfikleja, ktra polubia Aristiona, syna filo-zofa Jamblicha54; zamiowanie do filozofii wykazywaa rwnieona filozofa Porfiriusza Marcella55. Do krgu Jamblicha nale-

aa filozofka Arete, do ktrej Jamblich skierowa filozofujcy list,powicony cnocie powcigliwoci56. Wierni nauce Platonazawartej wPastwie, gdzie kobiety zostay wczone do klasy rz-dzcych, zrwnane z mczyznami w cnotach, uzdolnieniach,umiejtnociach politycznych, filozofowie pnoplatoscy, jakJamblich, Proklos, Teodor z Asine, bronili platoskiej idei podo-biestwa obu pci, ich rwnego dostpu do edukacji i obowiz-kw publicznych57.

Najlepiej nam znan filozofk, oryginaln i wywierajc po-kany wpyw, bya Sozypatra. ya i dziaaa jako nauczyciel filo-zofii w Pergamonie w poowie IV wieku. Wizerunek Sozypatry

przekaza wywotach sofistw58zachwycony jej mdroci Euna-piusz. W sposb nowoczesny, trafnie ukazujc ortodoksyjny hel-lenizm tego rda, interpretuje przekaz Eunapiusza Penellaw swojej ksice mu powiconej59. Za Eunapiuszem kadzieon nacisk na sposb filozofowania Sozypatry, polegajcy na cze-niu filozofii z teurgi (Jeourga), misteryjnego platonizmu z wie-dz o boskich dzieach w wiecie. Opowiada przecie Eunapiusz,e Sozypatra zostaa w dziecistwie wprowadzona przez dwch

Wprowadzenie


25/26

23

obcych przybyszw, ekspertw wiedzy chaldejskiej, w praktykiteurgiczne i dziki temu posiada zdolno jasnowidzenia, proro-kowania i nawizywania bezporedniego kontaktu z bytami bo-skimi. W tego typu nauki, bdce kontynuacj teurgicznego neo-platonizmu Jamblicha z Chalcis, wprowadzaa te Sozypatraswoich studentw w kierowanej przez siebie od ok. 340 r. pry-watnej szkole filozoficznej w Pergamonie. Cieszya si ona wik-szym powodzeniem ni ssiadujca z ni szkoa synnego Ede-zjusza, ucznia Jamblicha. Jej natchnione wykady, pene dioni-zyjskiego aru, boskiego natchnienia (enthousiasmos), powiconefilozofii Platona, poezji starogreckiej i teologii Wyroczni chal-dejskich, teurgii i jej zbawczemu dziaaniu dla duszy, w pocze-niu z demonstracj jej ponadnaturalnych mocy, byy dla studen-tw czym godnym najwyszej czci i zachwytu i prowadziy ichdusze do stanu olnienia i zjednoczenia z boskoci (systasis;henosis). Sozypatra zdobya sobie miejsce w dziejach filozofiigreckiej, w historii teurgicznego neoplatonizmu w Azji Mniejszejw okresie pnego hellenizmu. Jej syn Antoninos obdarzony jakmatka nadnaturalnymi darami kontynuowa jej dzieo krzewic

teurgiczny platonizm w Kanopos koo Aleksandrii, czujc si jejladem powoanym do ratowania tradycyjnej religii i filozofii.Znan filozofka bya rwnie Asklepigeneia60 crka

Plutarcha, wspczesnego Hypatii scholarchy Szkoy Platoskiejw Atenach. To dziad Nestoriusz i ojciec wprowadzili j w tajem-nice technik i obrzdw teurgicznych, a ona przekazaa pniejt umiejtno wybitnemu filozofowi V wieku Proklosowi, ko-lejnemu, po Syrianosie, kierownikowi Szkoy w latach 435485.Asklepigeneia pokazaa mu, jak naley posugiwa si rnymiznakami i symbolami, rozmieszczonymi, zgodnie z teologiWyroczni chaldejskich, w wiecie materialnym przez najwyszego

Boga-Ojca, owymi znakami bstw niszych i wyszych, przezktre nawizuje si rytualny kontakt ze wiatem boskim. I bo-ski Proklos nauczy si wada tymi przedmiotami, pozna spo-soby nawizywania systasis z bogami, modlitwy i sekretne for-muy chaldejskie, posiad teurgiczne moce. Niektrzy starsiautorzy, jak H. Druon61, wyraali przekonanie, e Hypatia byauczennic Asklepigenei. Oczywicie czyo si to z zaoeniem,e Hypatia odbywaa studia filozoficzne w Atenach.

Wprowadzenie


26/26

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpenej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez

NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona

naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione sjakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody

NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej

od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym E-ksiazka24.pl.
http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/ebooki/hypatia_z_aleksandrii_p38235.xml

hypatia z aleksandrii - ebook

Documents