humanitarian update 15 october v2 tetumversion - unmit · sektor sira nebe involve autoridades...

12
PERÍODU RELATORIU HUSI 27 SETEMBRU TO’O 10 OUTUBRO OCHA/UNMIT Integrated Humanitarian Coordination Team 2008/Issue No. 18: 15 Outubro HUMANITARIAN UPDATE TIMOR-LESTE Update ba Servisu Humanitaria halo ho objetivu atu fornese analize periodiku ba problema atual humanitaria, faktus no desenvolvimentu politika iha Timor Leste nebe fo atensaun liu ba Deslokadu (IDPs). Update ba Servisu Humanitaria bazeia ba informasaun voluntaria husi Agencias ONU, Fundus no Programas, membru ONG sira iha Komite ba Koordenasaun Humanitaria no parseirus sira seluk. Update Humanitaria halo analize ba informasaun husi enkontru sira iha koordenasaun sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. Update Humanitaria nee koordenadu husi OCHA/UNMIT Ekuipa kordenasaun Humanitaria integradu (IHCT), nebe sei publika iha semana rua dala ida. Kontribusaun no komentario bele haruka ba OCHA/UNMIT IHCT iha Dili Pontu Fokal: [email protected] (+670 7365578) and [email protected], (+670 7311643). NOTA Loron Internasional Estratejia Redusaun Risku Dezastre: 8 Outobru marka hanesan Loron Internasional Estratejia Risku Dezastre. Tema internasional ba tinan ida ne’e mak ‘Seguransa Hospital’. Iha Timor-Leste, tema nebe adapta mak;’Reduz Risku, Proteje Fasilidade Saude no Komunidade, Salva Moris’. Tuir World Health Organisation (WHO),” Rejiaun Sudueste-Asiátiku hasoru ona problema dezastre natural bo’ot liu iha mundu inklui inundasaun, cyclone, rai nakdoko, tsunami no situasaun emerjensia sira seluk tan. Mate nebe kauza husi dezastre sira ne’e liu 500 000 durante 1996- 2005, 58% husi ema nebe lakon nia vida tamba dezastre em global”. Atividade sira iha Timor-Leste ba Loron ne’e bele hare iha Pájina 5. Movimentu deslokadu ikus: Durante períodu relatoriu, movimentu sai husi kampu deslokadu Hera Port kontinua no movimentu sai husi kampu deslokadu Tibar Turleu no Uma Transitoriu Tibar Ismaik komesa. Informasaun detalhu hare pájina 3. Left: Movement out of Hera IDP Camp - Photo: IOM Seminariu Reforma Humanitaria : Iha Kuarta feira 8 Outubro, Kordenador Humanitaria ONU, DSRSG Finn Reske-Nielsen, konvida reprezentante Governo, ONG nasional no internasional, organizasoens internasional, reprezentante doadores, no mos Ajensia ONU, Programa no fundus atu partisipa iha seminariu loron ida ba Reforma Humanitaria, ho prinsipiu ba previsaun nebe diak liu, akuntabilidade , no parseria. Informasaun detalhu hare iha pájina 5. UPADATE BA ASISTENSIA HUMANITARIA BA DESLOKADU BÉ, SANITA NO HIJIENE DEKOMISAUN KAMPU Grupu Trabalho Bé, Sanita no Hijiene Emerjensia (EWASH-WG) kontinua atu halo dekomisaun ba kampu deslokadu bainhira deslokadu sira halo retornu ho fasilitasaun Ministerio Soliedaridade Social (MSS). Atividade dekomisaun la’o hela iha kampu sira tuir mai ne’e: Arte Moris : Oxfam kompleta ona servisu ba torneira adisional, ba familia rua nebe sei hela liu husi linha foun DNSAS nian hadi hapara tula be ba sira. 1 Update nebe inklui iha ne’e: Asistensia humanitarian ba deslokadu sira - Bé, sanita no Hijiene - Juventude pájina 2 - Site Liaison Support pájina 2 - Health pájina 2 - Livelihoods pájina 2 - Child Protection pájina 2 Prosesu realokasaun Deslokadus - Update ba Movimentu pájina 3 - Uma transitoriu pájina 3 - Monitoriza pos retornu p 4 - Bé, sanita no Hijiene pájina 4 - Jender pájina 4 - Hamutuk Hari’i Futuru p. 4 Preparasaun Emerjensia - Bé no sanita pájina 5 - Jestaun Risku Dezastre p.5 Nota interesante pájina 6 Updateseguransa pájina 6 Mapa ikus liu pájina 9

Upload: hatram

Post on 01-May-2018

246 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

PERÍODU RELATORIU HUSI 27 SETEMBRU TO’O 10 OUTUBRO

OCHA/UNMIT Integrated Humanitarian Coordination Team 2008/Issue No. 18: 15 Outubro

HUMANITARIAN UPDATE TIMOR-LESTE

Update ba Servisu Humanitaria halo ho objetivu atu fornese analize periodiku ba problema atual humanitaria, faktus no desenvolvimentu politika iha Timor Leste nebe fo atensaun liu ba Deslokadu (IDPs). Update ba Servisu Humanitaria bazeia ba informasaun voluntaria husi Agencias ONU, Fundus no Programas, membru ONG sira iha Komite ba Koordenasaun Humanitaria no parseirus sira seluk. Update Humanitaria halo analize ba informasaun husi enkontru sira iha koordenasaun sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. Update Humanitaria nee koordenadu husi OCHA/UNMIT Ekuipa kordenasaun Humanitaria integradu (IHCT), nebe sei publika iha semana rua dala ida. Kontribusaun no komentario bele haruka ba OCHA/UNMIT IHCT iha Dili Pontu Fokal: [email protected] (+670 7365578) and [email protected], (+670 7311643).

NOTA • Loron Internasional Estratejia Redusaun Risku Dezastre:

8 Outobru marka hanesan Loron Internasional Estratejia Risku Dezastre. Tema internasional ba tinan ida ne’e mak ‘Seguransa Hospital’. Iha Timor-Leste, tema nebe adapta mak;’Reduz Risku, Proteje Fasilidade Saude no Komunidade, Salva Moris’. Tuir World Health Organisation (WHO),” Rejiaun Sudueste-Asiátiku hasoru ona problema dezastre natural bo’ot liu iha mundu inklui inundasaun, cyclone, rai nakdoko, tsunami no situasaun emerjensia sira seluk tan. Mate nebe kauza husi dezastre sira ne’e liu 500 000 durante 1996-2005, 58% husi ema nebe lakon nia vida tamba dezastre em global”. Atividade sira iha Timor-Leste ba Loron ne’e bele hare iha Pájina 5.

• Movimentu deslokadu ikus: Durante períodu relatoriu, movimentu sai husi kampu deslokadu Hera Port kontinua no movimentu sai husi kampu deslokadu Tibar Turleu no Uma Transitoriu Tibar Ismaik komesa. Informasaun detalhu hare pájina 3.

Left: Movement out of Hera IDP Camp - Photo: IOM

• Seminariu Reforma Humanitaria:

Iha Kuarta feira 8 Outubro, Kordenador Humanitaria ONU, DSRSG Finn Reske-Nielsen, konvida reprezentante Governo, ONG nasional no internasional, organizasoens internasional, reprezentante doadores, no mos Ajensia ONU, Programa no fundus atu partisipa iha seminariu loron ida ba Reforma Humanitaria, ho prinsipiu ba previsaun nebe diak liu, akuntabilidade , no parseria. Informasaun detalhu hare iha pájina 5.

UPADATE BA ASISTENSIA HUMANITARIA BA DESLOKADU

BÉ, SANITA NO HIJIENE DEKOMISAUN KAMPU

Grupu Trabalho Bé, Sanita no Hijiene Emerjensia (EWASH-WG) kontinua atu halo dekomisaun ba kampu deslokadu bainhira deslokadu sira halo retornu ho fasilitasaun Ministerio Soliedaridade Social (MSS). Atividade dekomisaun la’o hela iha kampu sira tuir mai ne’e:

• Arte Moris: Oxfam kompleta ona servisu ba torneira adisional, ba familia rua nebe sei hela liu husi linha foun DNSAS nian hadi hapara tula be ba sira.

1

Update nebe inklui iha ne’e: • Asistensia humanitarian ba

deslokadu sira - Bé, sanita no Hijiene - Juventude pájina 2 - Site Liaison Support pájina 2 - Health pájina 2 - Livelihoods pájina 2 - Child Protection pájina 2

• Prosesu realokasaun Deslokadus - Update ba Movimentu pájina 3 - Uma transitoriu pájina 3 - Monitoriza pos retornu p 4 - Bé, sanita no Hijiene pájina 4 - Jender pájina 4 - Hamutuk Hari’i Futuru p. 4

• Preparasaun Emerjensia

- Bé no sanita pájina 5 - Jestaun Risku Dezastre p.5

• Nota interesante pájina 6

• Updateseguransa pájina 6

• Mapa ikus liu pájina 9

Page 2: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

• Hosana:. UNICEF halo seminariu bé no sanita ba deslokadu, iha kolaborasaun ho OXFAM, CRS no DNSAS iha kampu ne’e no mos iha kampu deslokadu Catedral.

• Hera Port: Oxfam Australia no Administrasaun Distritu hamos ona fatin durante semana rua nia laran.

• Balide San Jose no Balide Seminario: Rehabilitasaun ba fasilidade Bé no Sanita kompleta ona no Oxfam Australia hamutuk ho Administrasaun Distritu halo hela limpeza iha fatin ne’e durante semana rua nia laran.

• Grupu EWASH-WG prepara hela karta ida ba Ministerio Obras Públicas, anexu ho lista kampu deslokadu nebe taka ona, hodi husu ekipamentu husi Ministeriu atu hatetuk rai mamuk sira.

JUVENTUDE

Iha 27 Setembru Plan organiza futebol amigável ida ba joventude kampu deslokadu Metinaro iha kampu futebol F-FDTL atu promove dame no koperasaun. Soldadu nain haat husi F_FDTL mos partisipa. Besik juventude 40 involve iha eventu ne’e, ho feto nain rua iha ekipa ida-idak.

Photo: Plan

UPDATE BA SITE LIAISON SUPPORT (SLS)

• Ministerio Soliedaridade Social (MSS) informa ona Grupu Trabalho SLS katak seidauk iha desizaun ida mak foti ona kona ba troka tenda nebe liu ona nia durasaun ba deslokadu sira nebe sei hela iha kampu. Grupu Trabalho SLS sei halo nafatin advokasia ba troka tenda

• Catholic Relief Services (CRS) distribui ona lona iha kampu deslokadu Hosana.

SAUDE

• Plan International, hamutuk ho parseiru Health Net, organiza sesoens ‘treinamentu saude ambiental’ rua iha kampu deslokadu Metinaro.

• Alola Foundation halo preparasaun ba treinamentu ida ba planu familiar no inan fo susu iha kampu deslokadu Metinaro, nebe halo iha 10 Outubro.

MEIU DA VIDA/SERVISU BA MORIS LOR-LORON

Durante semana rua komesa husi 23 Setembru, Alola Foundation fo material treinamentu ba grupu feto iha Metinaro no atividade feriadu eskola ba labarik sira. Alola Foundation fo treinamentu ba feto sira suku hena mesa, pasta, karteira no seluk tan. Hanesan bai-bain, treinamentu ne’e hare liu ba kualidade, nune’e feto sira bele ikus mai fa’an sasan sira nebe sira produz.

Photo: Plan

PROTESAUN LABARIK

Plan komesa halo treinamentu ida ho pontu fokal Protesaun Labarik iha Tibar Ismaek, Becora UNITAL I no II, fatin transitoriu Karantina no Tasi Tolu no Motael, kampu deslokadu Farrol no UIR ba nesesidade psikososial labarik nian, impaktu psikososial ba abuzu no esperiensia traumátiku sira seluk, no oinsa atu identifika, relata, akompanha no apoiu kazu sira ne’e. Partisipante sira nia kontribuisaun pozitivu tebes. Plan hasoru malu ho familia deslokadu rua relasiona ho kazu protesaun labarik, no refere kazu sira neb’e ba MSS.

2

Page 3: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

PROSESU REALOKASAUN DESLOKADU

UPDATE BA MOVIMENTU DESLOKADU

Movement out of Hera IDP Camp - Photo: IOM

Ho retornu deslokadu São José, Hera Port no Tibar liu familia deslokadu 7700 simu pakote rekoperasaun iha Estratejia Rekuperasaun Nasional Hamutuk Hari’i Futuru; kampu deslokadu 28 tuir MSS taka ona. Informasaun ikus kona ba movimentu deslokadu mak tuir mai ne’e:

• Retornu no reintegrasaun deslokadu husi kampu deslokadu Hera Port kompleta ona (komesa iha 22 Setembru) ho no asisti total familia 366. kampu ne’e agora taka ona.

• Movimentu Kampu deslokadu Tibar Turleu komesa iha 3 Outubro. Total familia 70 mak hetan asistensia. Kampu ne’e agora taka ona.

• Movimentu Uma Transitoriu Tibar Ismaik komesa 6 Outubro no no sei kompleta iha 8 Outubro. Total familia 208 mak hetan asistensia.

• Movimentu kampu deslokadu Tibar Matadouro sei komesa iha 14 Outubro. Familia 27 rejistradu hela iha kampu ne’e.

• Sosializasaun ba montante pakote rekuperasaun iha Kampu deslokadu Obrigado Barracks sei komesa iha 13 Outubro. Movimentu sai husi kampu sei komesa entre 20 Outubro.

• Prosesu verifikasaun kompleta ona iha fatin transitoriu Tasi Tolu. Prosesu verifikasaun lao dadaun iha kampu deslokadu Canossa Balide, Igreja Balide, Eskola Primária Farol, Belun no Fokupers.

UDATE BA UMA TRANSITORIU

Uma transitoriu Tibar taka ona. Kuartu 13 agora dadaun mamuk (kuartu 30 sei mamuk tan iha Karantina se karik hasa’e kuantidade tula be). MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza halo ba Hera atu funsiona total. Informasaun adisional kona ba uma transitoriu mak tuir mai ne’e:

• Tasi Tolu: verifikasaun kompleta ona iha sesta feira 10 Outubro, besik 75% rezidente sira hein hela atu reintegra ba sira nia rezidensia anterior, agora dadaun fatin mamuk la iha.

• Karantina: servisu pinta fali uma transitoriu hotu ona, bainhira deslokadu sira voluntariamente oferese sira nia aan, Norwegian Refugee Council (NRC) fo ekipamentu no hahan meiu-dia. Falta ba fornesimentu tula bé ba fatin ne’s sei sai hanesan preukupasaun, ho ninia impaktu katak fatin mamuk sei la iha to’o bainhira iha aumentu ba tula bé iha fatin ne’e.

• Becora UNITAL: Familia primeiru husi deslokadu Baucau muda ba Becora UNITAL. Tanba iha desputa ba okupasaun, iha deit kuartu hitu mak sei mamuk.

• Becora Market: MSS aprova ona familia ida muda ba fantin ne’e, sira desloka husi sira nia kios iha merkadu dalan ninin. Kuartu lima sei mamuk.

• Hera: NRC agora dadaun la halo jestaun ba fasilidade ida ne’e maske avaliasaun atu hadiak fasilidades (latrina sira nebe bé lori iha tempu udan tinan kotuk) sei halo husi NRC/Triangle durante semana ida iha 13 Outubro turi MSS nia rekezita.

• Tibar Ismaik (Uma transitoriu nebe taka uluk); iha Segunda feira 6 no Tersa feira 7 Outubro, familia 215 muda husi Tibar Ismaik hanesan parte Governo nia programma retornu no reitegrasaun (numeru ema rejistradu 1460).

Staff CARE fo apoiu ba taka kampu ne’e. MSS no OIM fornese kamiaun. NRC nia staff monitorizasaun 39 mak akompanha 39 kamiaun, staff CARE 16, staff PLAN 13, staff OIM 7 no staff MSS 2; iha kamiaun 8 mak la bele identifika no iha kamiaun lima mak presiza polisa nia akompanhamentu. OIM halo supervisaun ba lojístiku no MSS organiza distribuisaun fós.

Familia retornu sira hetan folhetu lima nebe inklui: númeru kontaktu importante sira; akonselhamentu bé no sanita; informasaun protesaun labarik,servisu legal, médiku no konselhu; no kontaktu detalhu ba Ministerios Governo nian no Reprezentante NRC nebe toma konta Tibar.

3

Page 4: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

4

MONITORIZASAUN POS RETORNU

• Formuláriu NRC ‘monitorizasaun retornu rápidu’ 150 nebe análize ona, besik familia 70% fila ba sira nia uma uluk no 17% ba sira nia maluk. Besik 60% rezidensia uluk iha kondisaun nebe diak. Ekipa diálogu MSS konsulta ona ho pre-identifikasaun ‘preukupasaun familia’. Familia lima desidi atu muda ba distritu, (18 nebe hela iha Tibar inklui hotu).

• Staff CARE kontinua atu sevisu iha Bairo Pite no fo apoiu ba deslokadu nia retornu iha komunidade neba.

BÉ, SANITA NO HIJIENE

Depois Update Humanitaria ikus liu, komunidade rua iha Metinaro nebe sei hetan benefisiu husi treinamentu Sanita Total Lidera husi Komunidade (CLTS) implementa husi CPT (Centro Pupuh-ira Timor) ho apoiu husi Oxfam) maka Borohun no Raikuak. Ida ne’e mos halo iha Mauk, Ailele hun no Lenuk hun, komunidade ho númeru deslokadu retornu nebe aas.

JENDER

OIM sei komesa projetu foun ida halo atu hasa’e apoiu ba Governo Timor-Leste, deslokadu no benifisiarius sira husi komponente retornu no reintegrasaun husi Governu nia Estratejia Rekuperasaun Nasional Hamutuk Hari’I Futuru. Projetu ne’e mai husi Povu no Governo Repúblika Checa nia doasaun, no sei halo OIM bele hasa’e sira nia apoiu ba deslokadu feto no retornu sira atu maximiza sustentabilidade no durabilidade husi programa retornu no reintegrasaun no bele hare obstákulu espesífiku-jender nian relasionadu ho retornu no reintegrasaun. IOM sei halo programa nebe komprensivu liu atu hasa’e feto nia asesu ba informasaun no sistema apoiu ba feto retornu nebe hanesan vítima ka iha risku atu sai vítima, ba violensia bazeia ba jender; apoiu atividade nebe hadiak asesu ba servisu esensial hanesan edukasaun, saude no apoiu ba moris lor-loron ba feto deslokadu, sira nebe sai ona husi kampu no feto sira iha komunidade nebe simu deslokadu sira; no apoiu rehabilitasaun infraestrutura iha komunidade nebe deslokadu halo retornu no ida nebe konsidera hanesan iha risku boot ba konflitu foun ka hasa’e tensaun iha komunidade.

HAMUTUK HARI’FUTURU HAMUTUK HARI’I KONFIANSA

• Hametin Estrutura Institusional No Mekanismu Ba Projetu Diálogu

Durante semana rua kotuk Ekipa diálogu neen MSS/PNUD nebe agora dadaun servisu iha Dili apoiu ona retornu no reintegrasaun deslokadu realoka husi kampu Matadouro, Turleu no Ismaik iha Tibar no mos halo servisu preparatóriu ba movimentu deslokadu iha Obrigado Barracks iha tempu badak.

Iha total ekipa sira fasilita ona mediasaun 150 entre familia sira nebe hakarak halo retornu no familia sira nebe lakohi sira fila ka okupa sira nia uma. Iha 60% kazu sira ne’e resolve ona ho diak entre parte sira hotu ho fasilitasaun husi staff diálogu sira, no iha tempu hanesan sei iha nafatin nesesidade ba negosiasaun ho parte hotu atu firmaliza akordu ida.

Iha 4 Outubro ekipa diálogu Cristo Rei apoiu ona komunidade Mota Ulun atu fasilita diálogu nebe inklui komunidade lokal no partisipasaun husi deslokadu sira nebe foin halo retornu husi kampu deslokadu Hera Port, no mos sira seluk husi uma Transitoriu iha UNITAL I & II no kampu Igreja Becora. Secretario de Estado dos Assuntos Sosiaos e Deszastre Natural atende diálogu ne’e hamutuk ho reprezentante MSS sira seluk no organizasoens parseiru sira.

Ekipa rejional seluk nebe bazeia iha Bauca no Ermera komesa ona servisu. Staff nain walu envolve iha ekipa rua ne’e komesa sira nia kontratu iha 6 Outubro no sei servisu ba dala uluk hodi konsultasaun ho autoridade lokal no organizasoens sira seluk nebe ativu iha area hari-paz/rezolusaun konflitu atu dezenvolve planu-servisu no target operasional nebe klaru iha sira nia área.

Hanesan mos Governo Lokal, Igreja no Forsa Seguransa, ekipa ne’e espera katak sei liga maka’as liu ho projetu sira nebe implementa hela iha Fundu ki’ik nebe estabelese husi AusAid no PNUD mak halo jestaun ba fundu ne’e ho kolaborasaun ho MSS. Ida ne’e inklui projetu reintegrasaun deslokadu iha distritu sira iha parte Leste no hamutuk ho ONG lokal inklui Rekuperasaun Sosial Comunitaria (RENETIL), Rural Sosiedade dezenvolvimentu komunidade rural (RCDS) no sub-komisaun ba Justisa no Paz Liquiça iha patre Oeste.

• Apoiu ba pilar Hari’i-Konfiansa iha Projetu Estratejia Rekuperasaun Nasional

Page 5: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

Iha semana rua ikus ne’e CRS, Austcare, CARE no Ba Futuru finalize ona dokumentu proposta, no iha tempu hanesan organizasoens sira seluk mos besik atu kompleta ona.

PREPARASAUN EMERJENSIA

BÉ NO SANITA

• UNICEF kordena ona ho DNSAS ba preparasaun seminariu ida atu mapa kapasidade preparasaun ba emerjensia iha setor WASH nian no fo ferramenta sira atu bele apoiu atividade preparasaun emerjensia, hanesan sujere husi asesor Rejional UNICEF. Ema ida husi organizasaun membru EWASH-WG sei partisipa iha komite organidora iha seminariu ida ne’e. Seminariu ida ne’e depois sei fasilita husi asesor UNICEF ida no konsultor ida no sei halo durante semana uluk fulan Novembru 2008.

• Edifísiu UNICEF Asia Leste no Rejiaun Pasífiku halo treinamentu iha Indonesia atu hametin kapasidade ekipa WASH iha preparasaun emerjensian. Partisipante nain rua husi Timor-Leste inklui staff DNSAS id, atende treinamentu ne’e iha Jogyakarta, iha 22-26 Setembru ho apoiu finanseiru husi UNICEF.

JESTAUN RISKU DEZASTRE

• Eventu sira atu marka loron internasional estratejia ba redusaun risku dezastre iha 8 Outubro kordenadu husi Direitoria Nacional Gestão Dezastre (Ministerio Soliedaridade Social) ho Plan, Concern, CARE, CVTL no WHO. Tema internasional ba tinan ida ne’e maka: ‘Reduz risku sira, proteje fasilidade saude sira no komunidade, salva moris’. Ministerio Saude, WHO no organizasoens sira nebe servisu iha setor saude forma komite organizadora ba eventu ne’e. iha setor saude, WHO apoiu Ministerio Saude no Direitoria Nacional Gestão Dezastre atu dezenvolve folheto temátiku walu kona oinsa individual ida-idak bele prepara no responde ba dezastre komun iha Timor-Leste. Folheto sira ne’e kobre tópiku sira: rai nakdoko, inundasaun, rai maran, anin bo’ot, ahi han rai, tsunami, rai monu no konflitu/violensia. Mensajen chave sira ne’e adopta husi Manual ba Preparasaun Emerjensia no Responde dezenvolve husi WHO ba Ministerio Saude ho konsultasaun, no konkorda husi, parseiru servisu hotu iha Jestaun Dezastre iha 2007. nune’e mos, WHO apoiu eventu ne’e hodi imprime espanduk/faixa sira. Apoiu sira ne’e bele akontese liu husi fundu nebeWHO simu husi: Korean Foundation for International HealthCare (KFIH) – Dr Lee Jong-Wook Memorial Fund.

• Organizasaun internasional sira halo enkontru ho parseiru sira inklui MSS, Camp Manager Metinaro no membru Grupu Redusaun Risku Dezastre (DRR) atu finaliza eventu sira ba selebrasaun loron internasional estratejia ba redusaun dezastre (ISDR). Sira hasoru malu ho Ministerio Saude atu organiza kampanha hasae konsiensia ba saude, no organiza grupu teatru ‘Bibi Bulak’ no kantór Bung Lele atu ajuda promove mensajen saude ambiental. Plan mos kordena ho Trocaire ba hato’o filmazem DRR iha kampu deslokadu Metinaro, atu hatan ba eventu loron ISDR ne’e.

• Eventu adisional atu marka loron ne’e inklui: Faixa/espanduk, transmisaun Rádio (komesa 8 Outubro) no transmisaun Televisaun - komesa 12 Outubro, nebe inklui direitor NDMD (organizadu husi Concern).

NOTA INTERESANTE

SEMINARIU REFORMA HUMANITARIA

5

Iha Kuarta feira 8 Outubro, Kordenador Humanitaria ONU, DSRSG Finn Reske-Nielsen, konvida reprezentante Governo, ONG nasional no internasional, organizasoens internasional, reprezentante

Page 6: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

6

doadores, no Ajensia ONU sira, Programas no Fundus atu partisipa iha seminariu loron ida ba Reforma Humanitaria. Objetivu husi seminariu ne’e maka atu 1) hasa’e konsiensia ba prinsípiu reforma humanitaria jeral no atu hadia progresu implementasaun; no 2) diskute oinsa atu lori ba oin ajustamentu kordenasaun atu reflete prioridade futuru Timor-Leste. Desde 2006, komunidade internasional humanitaria hametin ona sira esforsu atu hadia efetividade ba responde humanitaria, partikularmente liu husi previsaun diak liu, akuntabilidade no parseria, hanesan chave prinsípiu ba reforma humanitaria. Implementasaun ba prinsipiu reforma humanitaria iha tipu oi-oin depende ba kontestu espesífiku nasaun ida-idak. Iha kazu Timor-Leste, konsentra liu:

• Previsaun diak liu, mitigasaun, prepara no responde ba emerjensia iha futuru (insidente, dizastres)

• Asegura kontinuidade iha rekuperasaun uluk/solusaun duravel ba deslokadu • Kria koorensia/kordenasaun relasiona ho prioridade dezenvolvimentu atu hare vulnerabilidade

kròniku Inisiativa ida ne’e hetan apoiu husi Unidade Apoiu ba Reforma Humanitaria OCHA, Grupu trabalho ba Rekuperasaun uluk, no OCHA iha rejiaun. Informasaun liu tan no asaun sei inklui iha update humanitaria tuir mai. AJUDA AI HAN

Hanesan parte ida husi programa alimentasaun eskolar World Food Programme (WFP) nian, distribuisaun fos toneladas 16.522, fore no mina kompleta ona iha 10 Outobro iha Atauro.

PROTESAUN LABARIK

• Lansamentu Estasaun Polisia Amigavel-ba labarik iha Unidade Pessoa Vulneravel (VPU) PNTL/UNPOL halo iha Lautem iha 10 Outubro, hetan apoiu husi DSRSG no UNICEF. Lautem hanesan fatin Estasaun Amigavel-ba Labarik ba dala neen iha Timor-Leste (sira seluk iha Ailieu, Ainaro, Dili, Liquica no Manufahi). Estasaun Polisia Amigavel-ba labarik hanesan inisiativa ida nebe lideradu husi UNICEF no VPU nasional atu hametin lei ba labarik, inklui: atu fornese ofisiais polisia iha distritu hotu nebe treinadu iha regulamentu ba prosedimentu Abuzu labarik no labarik sira nebe iha risku; kria kuartu entrevista amilgavel-ba labarik ida nebe privadu ba prosedimentu investigasaun no; involve komunidade iha enkontru komunitariu no advokasia kona importansia ba knar no funsaun husi VPU atu halo labarik sira seguru iha Timor-Leste.

UPDATE SEGURANSA (Fontes: Joint NGO Security Office no UNMIT)

Situasaun seguransa iha Timor-Leste jeralmente hakmatek no kalma.

24 SETEMBRU – 1 OUTUBRO

• Iha insidentes 32 mak rejistradu iha Timor-Leste durante periodu relatoriu ne’e. Ida ne’e tun liu periodu relatoriu uluk (34). Polisia ONU (UNPol) halo kapturasaun 46.

2 – 8 OUTUBRO

• Iha insidentes 40 mak rejistradu iha Timor-Leste durante periodu relatoriu ne’e. ida ne’e tun liu periodu relatoriu uluk (32). Polisia ONU (UNPol) halo kapturasaun 42.

• PNTL halo operasaun passa-revista iha Dili, partikularmente iha kalan. Pasa-revista ne’e atu kontrola ba ema nebe diskunfia hanesan terorista (deklara husi ofisial operasaun) ka halo atu prevene ofisiais PNTL lori sira nia armas fila ba uma (tuir Komandente designadu PNTL). Passa-revista ne’e halo husi várias unidade hanesan Polias Tráfiku, UIR no Dili Special Task Force.

Page 7: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

7

• Pelotaun ida ho balun husi F-FDTL sei deploi ba Oecussi iha fulan klaran ida ne’e atu halo ezersisiu treinamentu no patrulhamentu.

• Iha kraik estatístika ba insidenti nebe akontese durante periodu relatoriu ne’e.

Categoria 17 - 23 Set 23 – 01 Out 02 – 08 Out Baku malu Grupu 0 0 0

Asaltu 13 15 16 Relasiona ho familia 10 9 9

Posse de armas 0 0 0 Dispara de armas 2 0 0

Controle Ilegal 0 0 0 sunu 1 0 0

Homisídiu 1 0 1 Distúrbiu públiku 0 0 0

Komporta disordem 7 14 14

Page 8: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

KOORDENASAUN NO KONTAKTU SIRA Iha kraik lista kontak sira ho sira nia detalho ba sektor ida idak ka grupu trabalhu pilar nian tuir TSA 2008 no partikularmente Estratejia Rekupersaun Nasional (hamutuk hari futuru). Ba update/koresaun ruma relasiona ho lista POC iha kraik bele fo feedback ba OCHA/UNMIT IHCT: [email protected].

Sector /Pillar per Module Point of Contact (Organisation) E-mail

Coordination, Information and Support Services

Coordination Pierre Bessuges (OCHA/UNMIT IHCT) Philippe Schneider (OCHA/UNMIT IHCT)

[email protected]@un.org

Public Information and Communication

Sophia Cason (UNDP/MSS) Isabelle Abric (UNMIT, CPIO)

[email protected]@un.org

Geographic Information Group Vincent Chi-Vun Fung Adelina M. Lopes (OCHA/UNMIT IHCT)

[email protected] [email protected]

Security Focal Points Anton Boshoff (UNDSS) Sean McDonald (JINGO)

[email protected]@gmail.com

Emergency Assistance / TSA Module I

Child Protection Tim Budge (Plan Timor-Leste) [email protected]

Education Augusto Pereira (Ministry of Education) [email protected]

Food Aid Phil Brewster (IOM/MSS) [email protected]

Gender Based Violence Caroline Meenagh (UNFPA) [email protected]

Health Coordination Augusto Pinto (Ministry of Health) [email protected]

Apolinario dos R.G.(Ministry of Health) [email protected] Health Promotion

Faviola Monteiro (WHO) [email protected]

Nutrition Cecily Dignan (MOH) [email protected]

Protection Secundino Rangel (MSS) Thabit Tambwe (UNICEF)

[email protected] [email protected]

Emergency Shelter Phil Brewster (IOM/MSS) [email protected]

Site Liaison Support IDP Camps Tracey Morgan (IOM) [email protected]

Emergency Water, Sanitation and Hygiene

Stephanie Hamel (Oxfam) Celso Perreira DNSAS)

[email protected] [email protected]

WatSan Technical Meeting Rudulfo Perreira (UNICEF) [email protected]

Hamutuk Hari’i Futuru / TSA Module II

Hamutuk Hari’i Estabilidade Anacleto Ribeiro (Ministry of Security and Defense) [email protected]

Hamutuk Hari’i Konfiansa Ben Larke (UNDP/MSS) [email protected]

Hamutuk Hari’i Uma Phil Brewster (IOM/MSS) [email protected]

Hamutuk Hari’i Protesaun Tbd n/a

Hamutuk Hari’i Ekonomia Sosial Tbd n/a

Disaster Risk Management / TSA Module III

NDMD Coordination Lourence Xavier Cosme (MSS) Frances Barns (IOM/NDMO)

[email protected] [email protected]

DRM Capacity Support Alissar Chaker (UNDP) [email protected]

Response Preparedness Support Florentina Debling (OCHA/UNMIT IHCT) [email protected]

SELECTED WEBSITES Financial Tracking System: www.reliefweb.int/fts Humanitarian Reform: www.humanitarianreform.org

8IASC: www.humanitarianinfo.org

IRIN news: www.irinnews.org OCHA Regional Office Asia Pacific:

http://ochaonline.un.org/roap

ReliefWeb: www.reliefweb.int

Page 9: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

Macarenhas1 Fam

Vila Verde3 Fam

Santa Cruz3 Fam

Camea1 Fam

Bairro Pite9 Fam

Motael1 Fam

Fatuhada4 Fam

Comoro73 Fam

Bidau Lecidere MotaKlaran

Masau

KuluhumTaibesiAtas

BemoriTaibesi

Quintal Bot

Mascarenhas

BanderahunTuanalaran

Lafandaria

Fatuhada

Perumnas

Kampung Alor

DiliCathedral

Usindo

Surikmas

Surikmas

Bekaril

Masau Atas

Ailoklaran

Kulau

MotaUranTimur

Kasanafar

Haslaran

Moro

Palapasot

Aitarak

ManumetaRahun

Vindolosa

AiloklaranSelatari

FohoAcobau

FohoCoulou

MotaUlam

Karomate

QuintalArbiro

FatometaBeduku

Raikotu

BekosiBawah

Taibesi

KarketuMarkoni

Merdeka

Lesibutak

BeboraBedik

BetoTimur

BairoLedidare

Audian

Mascarenhas

Caicoli

Balide

Bairo Pite

AiloklaranKakaulidung

Fatumeta

Kampungbaru

BetoBarat

Fomento

Aiutin Laran Aimutin 2

Aimutin 1

Mataruak

Lurumata

PantaiKelapa

Bebonuk

Kelapa

PaularanMarinir

Bemori SentralHudilaran

Bairo Pite

BekosiAtas

Metiaut

Santana

Belebeto

KuluhumAtas

Redilaran

Marabia

BispoMedeiros

Quintal QikBorohon

Bairo Alto

Vila VerdeDili

0 0.8 1.60.4

Kilometers

Source: Ministry of Social Solidarity

The boundaries and names shown and the designations used do not imply official endorsement or acceptance by the United Nations

IDPs Areas of Origin - Tibar Turleu and Tibar Matadouro IDP CampsBased on Information from the Government’s Hamutuk Hari’i Futuru Registration Database as of 03 October 2008

Office for the Coordination of Humanitarian Affairs

[email protected] : Map Ref- OCHA-TL-213-15-v01

10.9

Produced In Collaboration with Hamutuk Hari’i Futuru,Government of Timor-Leste

*NB - This map is for planning purposes, based on Hamutuk Hari’i Futuru registration data. IDPs can choose to settle in areas eitherthan their place of origin

0 7.5 153.75

Kilometers

Liquica Dili Town

Comoro73 Fam

Suco of Origin

Total Families

1 Fam

73 Fam

District BoundarySuco Boundary

Road Network

See next page for breakdown of area of origin up to Aldeia Level

Tibar

0 0.5 10.25

Kilometers

DiliLiquica

Tibar Turleu IDP CampTotal: 69 Families

Tibar1 Fam

Tibar Matadouro IDP CampTotal: 27 Families

Page 10: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

Areas of Origin IDPs Registered Under the Tibar Turleu and Tibar Matadouro IDP CampsBased on the Information from Government's Hamutuk Hari'i Futuru Database as of 03 October 2008

Sub Distrito Suco Aldeia Total Sub Distrito Suco Aldeia TotalTibar Mau-Soi 1 Fatumeta 1Tibar Total 1 Moris ba Dame 1

Bazartete Total 1 Timor Cmanec 1Camea Fatuc Francisco 1 Bairro Pite Total 3Camea Total 1 20 de Setembro 3

Cristo Rei Total 1 Hametin IV 1Frecat 1 Lisbutac 1Haburas 1 Mata Rua 1Manleu-Ana 1 Mate Lahotu BT 1Rio de Janeiro 2 Metin I 1We Dalac 1 Metin II 1

Bairro Pite Total 6 Metin IV 212 de Outubro 4 Moris Foun 220 de Setembro 6 Ramelau Delta 230 de Agosto 3 Rosario 27 de Dezembro 18 Comoro Total 17Anin Fuic 2 Fatuhada Zero V 1Bamera 1 Fatuhada Total 1Beto Tasi 4 Dom Aleixo Total 21Mate Lahotu B.T 1 Santa Cruz 4 de Setembro 3Metin I 2 Santa Cruz Total 3Moris Foun 1 Nain Feto Total 3Rai Nakdoko 1 Macarenhas Manu Cocorec 1Rosario 13 Macarenhas Total 1

Comoro Total 56 Motael Hura 1Fatuhada Zero I 3 Motael Total 1Fatuhada Total 3 Vila Verde Gideon 1

Dom Aleixo Total 65 Vila Verde Total 1Nopen 1 Vera Cruz Total 3(blank) 1

Vila Verde Total 2 27Vera Cruz Total 2

69 96

Nain Feto

Vera Cruz

Tibar Matadouro Total

Tibar Matadouro IDP Camp

Dom Aleixo

Bairro Pite

Comoro

Tibar Turleu Total Grand Total

Bazartete

Vera Cruz Vila Verde

Comoro

Bairro Pite

Tibar TurLeu IDP Camp

Dom Aleixo

Cristo Rei

OCHA Timor-Leste in Collaboration with Hamutuk Hari'i Futuru_03 October 2008

Page 11: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

Lahane Ocidental1 Fam

Macarenhas1 Fam

Bemori1 Fam

Vila Verde3 Fam

Santa Cruz1 Fam

Becora6 Fam

Camea1 Fam

Bairro Pite23 Fam

Kampung Alor2 Fam

Fatuhada6 Fam

Comoro173 Fam

Bidau Lecidere MotaKlaran

Masau

KuluhumTaibesiAtas

BemoriTaibesi

Quintal Bot

Mascarenhas

BanderahunTuanalaran

Lafandaria

Fatuhada

Perumnas

Kampung Alor

DiliCathedral

Usindo

Surikmas

Surikmas

Bekaril

Masau Atas

Ailoklaran

Kulau

MotaUranTimur

Kasanafar

Haslaran

Moro

PalapasotAitarak

ManumetaRahun

Vindolosa

AiloklaranSelatari

FohoAcobau

FohoCoulou

MotaUlam

Karomate

QuintalArbiro

FatometaBeduku

Raikotu

BekosiBawah

Taibesi

KarketuMarkoni

Merdeka

Lesibutak

BeboraBedik

BetoTimur

BairoLedidare

Audian

Mascarenhas

Caicoli

Balide

Bairo Pite

AiloklaranKakaulidung

Fatumeta

Kampungbaru

BetoBarat

Fomento

Aiutin Laran Aimutin 2

Aimutin 1

Mataruak

Lurumata

PantaiKelapa

Bebonuk

Kelapa

PaularanMarinir

Bemori SentralHudilaran

Bairo Pite

BekosiAtas

Metiaut

Santana

Belebeto

KuluhumAtas

Redilaran

Marabia

BispoMedeiros

Quintal QikBorohon

Bairo Alto

Vila VerdeDili

0 0.8 1.60.4

Kilometers

Source: Ministry of Social Solidarity

The boundaries and names shown and the designations used do not imply official endorsement or acceptance by the United Nations

IDPs Areas of Origin (Dili) - Tibar Ismaek Transitional ShelterBased on Information from the Government’s Hamutuk Hari’i Futuru Registration Database as of 03 October 2008

Office for the Coordination of Humanitarian Affairs

[email protected] : Map Ref- OCHA-TL-213-16-v01

10.9

Produced In Collaboration with Hamutuk Hari’i Futuru,Government of Timor-Leste

*NB - This map is for planning purposes, based on Hamutuk Hari’i Futuru registration data. IDPs can choose to settle in areas eitherthan their place of origin

0 7.5 153.75

Kilometers

Liquica Dili Town

Tibar

0 0.5 10.25

Kilometers

DiliLiquica

Tibar Ismaek Transitional ShelterTotal: 218 Families

Comoro173 Fam

Suco of Origin

Total Families

1 Fam

173 Fam

District BoundarySuco Boundary

Road Network

See next page for breakdown of area of origin up to Aldeia Level

Page 12: Humanitarian Update 15 October v2 tetumversion - UNMIT · sektor sira nebe involve Autoridades Timor oan sira. ... MSS husu ona avaliasaun ida kona saida mak presiza ... asesu ba

Areas of Origin IDPs Registered Under the Tibar Ismaek Transitional ShelterBased on the Information from Government's Hamutuk Hari'i Futuru Database as of 03 October 2008

Sub Distrito Suco Aldeia Total Sub Distrito Suco Aldeia TotalBecora Carau Mate 6 Metin IV 18Becora Total 6 Moris Foun 7Camea Bedois 1 Rai kotu 1Camea Total 1 Rai Nakdoko 2

Cristo Rei Total 7 Ramelau Delta 13Avanca 1 Rosario 3Efaca 1 Sao jose 1Laloran 1 Terra Santa 6Lisbutac 8 Loro Matan B.T 6Manleu-Ana 1 Mate Lahotu B.T 3Moris ba Dame 1 Naroman B.T 2Mundo perdido 1 Comoro Total 173Rai Nain 1 Zero I 2Ramelau 6 Zero III 2We Dalac 1 Zero V 2Lisbutac 1 Fatuhada Total 6

Bairro Pite Total 23 Kampung Alor 112 de Outubro 34 Aitarac Laran/ Anin Fuic 120 de Setembro 19 230 de Agosto 5 Dom Aleixo Total 2044 de Setembro 1 Bemori (blank) 1Aimutin 1 Bemori Total 1Anin Fuic 8 Santa Cruz (blank) 1Badiac 1 Santa Cruz Total 1Baya Leste 2 Nain Feto Total 2Beto Barat 1 Lahane Ocidental 1Beto tasi 13 1Fomento I 2 Mate Moris 1Fomento III 1 Matua 1Golgota 1 Virgolosa 1Lemocari 5 Vila Verde Total 3Lisbutac 4 Macarenhas (blank) 1Malinamuk 3 1Mane Mesac 5 Vera Cruz Total 5Mauc 3Metin I 2 218

Comoro

Fatuhada

Grand Total

Lahane Ocidental Total

Macarenhas Total

Kampung Alor Total

Kampung Alor

Vila Verde

Cristo Rei

Dom Aleixo

Comoro

Dom Aleixo

Nain Feto

Vera Cruz

Bairro Pite

OCHA Timor-Leste in Collaboration with Hamutuk Hari'i Futuru_03 October 2008