िहतगुज मराठी असोिसएशन ऑफ िमनेसोटा

जून २०१६

मराठी असोिसएशन ऑफ िमनेसोटा

छायािचत्र - अिभजीत तेलंग

MAM किमटी अध्यक्ष उपाध्यक्ष अिनता दबडे िनलेश कुलकणीर्

सांसृ्कितक सिचव िक्षितजा झांजे सीमा गोडबोले माधवी िशरोळे

संपकर् सिचव सुनील भुजले कोषाध्यक्ष िनमर्ल चौधरी सिमती सदस्य

मृण्मयी बवेर् मयुरा प्रधान-जव्हरेी संपािदका मधुरा साने

मुखपृष्ठ छायािचत्रकार : अिमत कुलकणीर्

Go, Graduates!! You have brains in your head. You have feet in your shoes! You can steer yourself any direction you choose!!

MAM पिरवारातल्या सवर् HighSchool Graduates ना मनापासून शुभेच्छा! Go, Graduates! Take on the world!

SHIVANI KAMAT Parents: Madhavi and Shailesh Kamat School: Park Center Senior High College:New York University, majoring in English and minoring in Film Achievements: Awards: Harvard Book Award, Academic Letters, Hardest Worker in Cross Country, School's "Pirates of the First Class" Awards in Autonomous Learners Program, Health, English, and French Leadership opportunities: Vice President of National Honor Society, co-founder of Park Center Poetry Club, manager for the Cross Country team, REACH Summit participant, math tutor, member of the Senior Class Cabinet, Junior Rotarian After school activities: Cross Country runner, One Act, Park Center Musicals, Math Team member, and Poetry ClubMy earliest memories of MAM mostly revolve around the fun times my friends & I had exploring around when we were little at the Diwali function and also how much fun we had and still have with all the people we get to see and all the dances we've done. I have so many fond memories!!

CHINMAEY KELKAR Parents: Varsha and Kanchan Kelkar School: The Blake School College:Cornell University Achievements: Awards: National Merit Semifinalist and Finalist Cum Laude Award Chemistry Olympiad State Finalist 2015 and 2016 Virgilian Award for Excellence in Latin Twin Cities Science Fair Silver Award

Attending the MAM functions with family , socializing (hanging out) with friends, wonderful food.

URVI PAI Parents: Deepa and Atul Pai School: Wayzata High school College:Chemical engineering at Iowa state Achievements: Space camp

NEHA GODBOLE Parents: Seema & Datta Godbole School: Wayzata High School College:University of California Berkeley , Electrical Engineering & Computer Science Achievements: DECA officer, 3rd place at DECA state & nationals qualifier Wayzata Leadership Academy member Presidential Volunteering award for 3 years Totaling over 500 volunteer hours in all of High School. Volunteered at North Memorial Hospital, Plymouth Library, Hindu Mandir Camp & MAM. Math team! Attended NASA Space Camp

My earliest and fondest memories of MAM involve dancing at Diwali with all of my best friends since a young age! I also have loved volunteering throughout the years, especially serving food at Ganapati! I am so glad that I got to be part of MAM for so many years and will always hold those memories very close to my heart.

NIHARIKA ATHALYE Parents: Radhika & Shrikant Athalye School: Mounds View High School College:University of Minnesota-Duluth; majoring in Psychology Achievements: Officer of Mounds View High School Diversity Council member of Mounds View Speech Team, Freshman Mentor

I will remember babysitting at the MAM Diwali events very fondly.

कौटंुिबक नातेसंबंधांवर बोलू काही! - डॉ. सौ. सायली अमरापूरकर-जहागीरदार

नमस्कार मंडळी, नवरा बायको नातेसंबंध हा कुठल्याही चौकोनी कुटंुबाचा मूळ पायाच म्हटला पिहजे. आपण बर्‍याच िवषयांचा अभ्यास शाळा कॉलेजात जाऊन करतो, त्यात िडग्री घेतो अगदी पी. एच. डी सुद्धा करतो . पण आपल्या कुटंुबातील माणसांशी कसे वागावे, व्यिक्तगत आयुष्य सुखकर होण्यासा ठी नातेसंबंध कसे जपावेत, ताण तणावाच्या काळात एकमेकांचे आधारस्तंभ कसे व्हावे, स्वतःला िकंवा कुटंुबातील व्यक्तींना मानिसक िकंवा भाविनक पेच आल्यास त्याला कसे सामोर ेजावे, वगैर ेिवषय आपल्याला कुठल्याही शाळा कॉलेजात िशकवले जात नाहीत. लहानपणापासून घरातील मोठी मंडळी कसे वागतात, मग त्यात आई वडील, काका काकू, आजी आजोबा,दादा वािहनी तर आलेच, पण शेजारी पाजारी, शाळेतील िशक्षक, िशिक्षका आिण आजकाल तर टी. व्ही सीिरअल मधील पात्रे ह्यांच्याकडून आपण कळत नकळत (बहुतेकदा नकळतच!) कौटंुिबक नातेसंबंधानिवषयी िशकत असतो. पूवीर्पेक्षा आजच ेआपले आयुष्य खूप िकचकट आिण गुंतागुंतीचे झाले आह.े फक्त पुस्तके आिण वतर्मानपत्रे नाहीत, तर टी. व्ही, कॉम्प्युटर, इंटरनेट, िसनेमा ह्या सारखी दृकश्राव्य माध्यमेही आजच्या सवर् िपढ्यांवर वचर्स्व गाजवतात. सवर् िपढया म्हणजे अगदी तान्ह्या बाळापासून ते नव्वदीतल्या पणजोबांपयर्ंत! त्यामुळे आपल्या कौटंुिबक पद्धतीवर, नातेसंबंधांवर नक्की कशाकशाचे पिरणाम कसे आिण कधी होतात ह ेसांगणे कठीण आह.े पण बदल समजून घेण्यासाठी आधी आपली कुटंूबसंस्था कशी आह ेिकंवा कशी होती (?) ह ेसमजून घ्यायला हवे. मी मानसशास्त्राचा अभ्यास करीत असताना मला ह ेखूप कळकळीने वाटायचे की जरी मानसशास्त्र ही मनुष्याचा मनाचा अभ्यास करणारी शाखा असली तरी माणूस हा सामािजक प्राणी आह ेआिण तो कधीच एकटा जगू शकत नाही. नाते संबंध ह ेआपल्या जगण्याची मूळ गरज आहते, आिण भारतीय व्यक्ती चे मानिसक आरोग्य ह ेत्याच्या इतरांशी असलेल्या (िकंवा नसलेल्या) नातेसंबंधा ंवर इतके अवलंबून असते की नुसते मानसशास्त्र िशकून थांबता कामा नये तर माणसांच्या नातेसंबंधांिवषयी समजून घ्यायला हवे.

कुटंूबसंस्था िकंवा कुटंुबातील सामािजक नातेसंबंध ह्याचा अभ्यास करणारी एक शैक्षिणक शाखा आह ेह ेतेव्हा मला काही ठाऊक नव्हत.े कारण १९९७-९८ मध्य े भारतात ‘Family Studies’ कुठल्याच िवद्यापीठात िशकवत नव्हते (अथार्त माझ्या मािहतीत तरी). अजूनही आह ेकी नाही मला ठाऊक नाही. त्यामुळे अमेिर केत जेव्हा मला ‘Family Social Sciences’ मध्ये पदव्युत्तर िशक्षण घ्यायचा योग आला,तेव्हा माझे स्वप्न खर ेझाल्यासारखे वाटले. पािश्चमात्य देशातच नाही तर चायना,जपान, कोिरया सारख्या आिशयाई देशात िकंवा अगदी मेिक्सको मध्ये सुद्धा ‘Family Studies’ वर अभ्यास करतात. मग मला नेहमेी प्रश्न पडतो की जर भारतासारख्या िठकाणी, िजथ ेकुटंुब पद्धती अजूनही एवढी प्रबळ आह,े पारपंािर क कुटंुबपद्धती आिण कौटंुिबक नातेसंबंध ह्यांना एवढे महत्व आह ेतर आपल्याकडे ‘Family Studies’ ही शैक्षिणक शाखा का नाही? भारतीय संसृ्कती ‘कुटंुबवत्सल’ िकंवा ‘Collectivist’ आहे. आपल्याकडे पूवार्पार एकमेकांना धरून राहण्यावर भर िदलेला आह.े ‘एकमेका सहाय्य करू, अवघे धरू सुपंथ’ हा आपल्या समाजव्यवस्थेचा मूलभूत मंत्र आह ेअसे म्हटले तरी चालेल.

पण आपण मात्र ह्या कुटु ंब नावाच्या संस्थेला आिण त्यातील नातेसंबंधांना अगदी गृहीत धरून चालतो! प्रत्येक नाते, मग ते रक्ताचे असो िकंवा जोडलेले,ते सांभाळावेच लागते, त्याचे भरण पोषण करावे लागते, आिण तण वाढले तर ते नाजूकपणे नात्याच्या रोपट्याला धक्का न लावता काढाव ेलागतात. प्रत्येक नव ेजुने नाते ह ेसारखेच महत्वाचे ठरू शकते त्यामुळे भारतीय कुटंुबातील ह्या नातेसंबंधांचा अभ्यास करून, ते आपल्या रोजच्या जीवनात अवलंबण्याची फार गरज आह.े

पाश्चात्य कुटंुब व्यवस्थेवर झालेल्या संशोधनाचा अभ्यास करीत असताना जाणवले की त्यांचे मूलभूत तत्वच ‘Individualism’ िकंवा ‘व्यक्तीस्वातंत्र्यवादावर’ आधारीत असल्यामुळे, त्यांचे आिण आपले नाते संबंध ह्यात जमीन अस्मानाचा फरक आह.े त ेआई वडील, भाऊ बहीण िकंवा आजी आजोबा अशी सगळ्यात जवळची नाती सुद्धा गृहीत धरीत नाहीत. ‘Each one to his own’ ह्या तत्वावर आधारीत त्यांची कुटंुबसंस्था आह.े त्यामुळे फक्त मी तुझा बाप आह ेम्हणून मी तुला जन्मभर पोसीन ही धारणाच नसते. त्याच बरोबर ‘तुम्ही माझे आई वडील आहात म्हणून मी तुमचा म्हातारपणी सांभाळ करीन’ अशी अपेक्षा ही नसते . रक्ताची नातीसुद्धा रोज ‘I love you’ म्हणून िटकवावी लागतात. त्यांच्या सामाजीक, कौटंुिबक तत्वांवर आपण आपली नाती बेतू शकत नाही िकंवा आपले नात्यांच ेतडाखे आपण त्यांना लावू शकत नाही. प्रत्येक िवचारप्रणाली त्या त्या समाजतत्वानुरूप िवकिसत झालेली आह.े आता आपण पािश्चमात्यांचे बरचे काही आंधळे पणाने आत्मसात करतो िकंवा त्यांचे ते श्रेष्ठ असे समजतो! पण खर ंसांगू , गेली १८ वषेर् अमेिरकेत रािहल्यावर अशा िनष्कषार्ला मी आली आह ेकी दोन्ही संसृ्कतीं ना एकमेकांकडून खूप िशकण्यासारख ेआह.े फरक एवढाच आह ेकी ते डोळसपणे, नीट अभ्यास करून, त्यात स्वतःला झोकून देऊन पौवार्त्य संसृ्कती आत्मसात करायचा प्रामाणीक प्रयत्न करताना िदसतात (जे त्यांच्या संसृ्कतीचे ही गुणधमर् आहते!) आपण ही आपल्या भारतीय कुटंुब पद्धतीचे आत्मपरीक्षण करून डोळसपणे नातेसंबंधािवषयी ज्या चांगल्या प्रथा, रूढी आहते त्या जपल्या पािहजेत. अजूनही आपल्याकडे ‘Arranged marriage’ खूपच प्रचलीत आह े(भारतीय कुटंुब प्रणाली) कारण पूवार्पार ती लग्नसंस्थेला प्रबळ ठेवत आली आह.े पण घटस्फोटाचे प्रमाण ही वाढले आह े(पािश्चमात्य प्रणाली).अजूनही बाळंतपण आले की आई िकंवा सासू ची मदत आपण हक्काने घेतो (भारतीय कुटंुब प्रणाली), लहान मुलांना त्यांनी सांभाळावे ही साहिजक अपेक्षा ठेवतो (भारतीय कुटंुब प्रणाली); मग वृद्ध आई /वडील /सास ूसासर्‍यांना वृद्धाश्रमात का ठेवतो (पािश्चमात्य प्रणाली)? फक्त सोय म्हणून? ह्या सगळ्याचा अभ्यास करून स्त्री पुरुष नातेसंबंधात, बदललेले gender roles, आिथर् क, सामािजक बदल वगैर ेज्या बर्‍याच गोष्टी कारणीभूत असतील त्या िवषयी डोळसपणे िवचार करायची गरज िनमार्ण झाली आह.े आजच्या ‘Global Village’ च्या काळात भारतीयांना ह्या क्षेत्रात फक्त पािश्चमात्यांचे अनुकरण करून चालणार नाही!

झाक्सनहॉउझन - वासंती मुदकण्णा

१९७४ मध्ये बाबा टेल्कोत नोकरी करत असताना कामािनिमत्त पिश्चम जमर्नीला गेले होते आिण जमर्न लोकांनी अिभयांित्रकी क्षेत्रात केलेली प्रगती पाहून प्रभािवत होऊन आले होते. मी इंिजिनयरींगला गेल्यावर त्यांची इच्छा होती की मी जमर्नीला िशकायला जावं. पण तो योग नव्हता. नंतरच्या काळात आईबाबा आिण मी ऑस्टे्रिलयात आिण अमेिरकेत खूप िहंडलो पण जमर्नीला जाण्याचा बेत कधीच जमला नाही. त्यामुळे २०१० मध्ये आमची एमबीएची रिेसडेन्सी करायला जमर्नीला जायचं ठरलं तेंव्हा बिलर् नची यात्रा घडणार ह ेऐकून मला आनंद झाला आिण दु:खही झालं. मी जमर्नीला जाणार ह ेऐकून बाबांना िकती आनंद झाला असता! बाबांना जाऊन चारच मिहने झाले होते. अथार्त जरी बाबा हयात असते तरी त्यांना मी काय करते, कुठे जाणार होते आिण का ह ेकाहीच समजले नसते. अल्झायमर झाल्यामुळे बाबांना कशाचीच ओळख रािहलेली नव्हती.

बिलर् नमध्ये आम्ही बर्‍याच कंपन्यांना भेटी िदल्या. सीमेन्स, कोका कोला, मसेर्डीज बेन्झ, रोल्स रॉइस या कंपन्यांमध्ये जाऊन जमर्न कंपन्यांबद्दल मािहती िमळवली आिण उरलेल्या वेळात बिलर् न पाहून घेतलं. बिलर् नमध्ये बघण्यासारखं बरचं काही आह.े रिववारी आमच्या कॉलेजनं आमची एका कॉंसेंटे्रशन कँपला भेट ठरवली होती. दुसर्‍या महायुध्दाची अगदी फारशी मािहती नसली तरी कॉंसेंटे्रशन कँप म्हणज ेकाय ह ेकोणीही सांग ूशकेल. ज्यािठकाणी िहटलरनं असंख्य दुदैर्वी लोकांना वषार्नुवषर्ं डांबून ठेवलं आिण मारून टाकलं ितथे आपण ताजमहाल पाहायला गेल्यासारख ंजायचं या िवचारान ंमनात कसंसंच झालं. पण कॉंसेंटे्रशन कँप ह ेएक ऐितहािसक सत्य आह.े मी ते पािहलं नाही म्हणून काही इितहास बदलणार नव्हता. नेहमीप्रमाणे सगळे न्याहरी करून होटेलसमोर थांबलेल्या आमच्या बसमध्ये जाऊन बसले. बिलर् नच्या उत्तरलेा ३५ िकमी अंतरावर ओरािनये नबगर् ह े गाव आह,े त्याजवळच्या कॉंसेंटे्रशन कँपला आम्ही िनघालो. बस ऑटोबानवरून भरधाव चालली होती. झाक्सनहॉउझनचा बोडर् िदसला आिण आमची बस ऑटोबानवरून बाहरे पडली. आजूबाजूला छानशी घर ंहोती. आता रस्ता छोटा होता. बसमध्ये नेहमी हसणंिखदळणं व्हायच.ं पण आम्ही सगळे कुठे चाललो आहोत या िवचारात आज सगळे गढून गेले होते

झाक्सनहॉउझनच्या बाहरे बस थांबली. मुख्य दारान ंआम्ही ऑिफसमथ्ये जाऊन गाईडकरता थांबलो. खूप माणसं होती पण कमालीची शांतता होती. एक तरूण जमर्न युवक आमचा गाईड होता. त्यान ंआपली ओळख करून िदली. तो िवद्याथीर् होता आिण शिनवार-रिववार इथे काम करायचा. मी तर वाचलं होतं की तरूण जमर्न लोकांना िहटलर आिण त्याच्या इितहासामध्य ेकाही रस नाही. िकती वषर्ं ह ेलोक िहटलरच्या घॄणास्पद कॄत्यांबददल माफी मागणा र आिण िकती वषर्ं आपल्याला जबाबदार धरणार िकंवा ह ेघडलंच नाही असं दाखवणार? पण या युवकानं आम्हाला धीरगंभीरपण ेजमर्न लोकांनी आपल्याच देशबांधवांवर केलेल्या अत्याचाराचा इितहास ऐकवला. त्याच्या चेहरे्‍यावर व्यथा होती पण त्याचबरोबर, ‘जे घडलं ते फार चुकीचं घडल ंपण आम्ही परत ते होऊ देणार नाही’ याची खात्री होती.

हा कँप १९३६ मध्य ेसुरू केला गेला. बिलर् नपासून खूप जवळ असल्यामुळे या कँपला जास्ती महत्व होत.ं इथे कँप चालवण्याच ंप्रिशक्षण िदलं जायचं. गाईड आम्हाला एका गल्लीतून आत घेऊन गेला. मुख्यदरवाजा िकंवा गाडर् टॉवर वर ‘ए’ मध्ये सगळी ऑिफसेस होती. दरवाज्यावर नात्झी म्हण ‘Arbeit macht frei’ िलिहलेली आह.े याचा अथर् ‘काम केल्याने मुक्ती िमळते’. दरवाज्याच्या अिलकडे उजव्या बाजूला नवीन बांधलेलं संग्राहालय आह.े आधी संग्राहालयात जाऊन ितथले वेगवेगळे िवभाग आिण ितथे ठेवलेल्या वस्तू, अत्याचाराची साधनं, कैद्यांच ेकेलेल े िवभाग आिण त्याप्रमाण ेत्यांनी घालायचे पोषाख, पूवीर्चे फोटो – ह ेसगळं पािहलं आिण पुढे काय पाहायला लागणार होतं याची कल्पना आली. कैद्यांची िवभागणी राजकारणी कैदी, मग ते कम्युिनस्ट असोत िकंवा केवळ नात्झी िवरोधी असोत; यहुदी, ‘अेसोशल’ म्हणजे कलाकार, नाटककार, िनवारा नसलेले, होमोसेक्शुअल, परदेशी, आिण िजप्सी म्हणजे भटक्या जमातीच ेअशी केली होती आिण त्याप्रमाण ेत्यांना कपडे घालायला लागायचे. उदाहरणाथर् होमोसेक्शुअल कैदया ंचा पोषाख गुलाबी होता कारण पािश्चमात्य संसॄ्कतीत पुरूष गुलाबी रगंाचे कपडे घालत नाहीत. १९३६ ते १९४५ पयर्ंत या कँपमध्ये दोन लाख कैदी ठेवले गेले. त्यापैकी तीस हजार रोगराईमुळे, त्यांच्यावर केल्या गेलेल्या मेिडकल प्रयोगांमुळे, थंडी, उपासमार आिण फाशीन ेिकंवा बंदुकीच्या गोळीने मेले.

दुसर्‍या महायुद्धाच्या शेवटी म्हणजे १९४५ मधे रिशयाच्या ‘रडे आमीर्‘ने या कँपचा कब्जा घेतला आिण कैद्यांची मुक्तता केली पण लगेच इथे ‘स्पेशल कँप नंबर वन’ सुरू केला. जमर्नीची िवभागणी झाल्यावर हा भाग पूवर् जमर्नीमध्ये गेला. पूवर् जमर्नीवर रिशयाचा अिधकार असल्याने रिशयानं १९५० पयर्ंत इथे आणखी साठ हजार कैदी ठेवले गेले. रिशयन सरकारनं १९५० मध्ये कँप बंद केला आिण १९५६ मध्ये त्याचं स्मारक केलं. एक मोठा स्तंभ बांधला आिण जमर्न लोकांनी इथे ठेवलेल्या रिशयन कैद्यांचं स्मारक केलं. जणू काही इथे कुठल ेदुसर्‍या प्रकारच ेकैदी नव्हतेच! 1980 मध्ये पूवर् आिण पिश्चम जमर्नींचं एकत्रीकरण झालं आिण मग ह ेसंग्रहालय बांधलं गेलं आिण इथे ठेवलेल्या फक्त रिशयन कैद्यांचंच नव्ह ेतर सगळयाच कैद्यांचं स्मारक झालं.

आम्ही म्युिझयम मधून बाहरे आल्यावर आमचा गार्इड म्हणाला की टॉवर ‘A’च्या उजव्या बाजूला पािहलंत तर तुम्हाला काही घर ंिदसतील. कँपमधल ेअिधकारी आपल्या बायकामुलांसमवेत इथे राहायच.े आिण घर ंतर कशी छोटी, टुमदार, चारीकडे बागा असलेली. इथे एक तलाव होता आिण तलावात बदक सोडलेले होते. टॉवर ‘A’च्या अलीकडे असं सामान्य जीवन चालू होत ंआिण पिलकडे माणूसकीशून्य क्रौयार्चा धुमाकूळ चालू होता. या अिधकार्‍यांच्या करमणुकीकरता एक दारूचा अड्डाही होता. त्याला ते लोक Casino म्हणायचे. िदवसभर कैद्यांवर अत्याचार करायच ेआिण संध्याकाळी casinoत जाऊन िदवसाचा ‘शीण’ घालवायचा! मग आम्ही टॉवर ‘A’च्या दरवाज्यातून पिलकडे पाऊल टाकल.ं समोर Appellplatz नावाची अधर् गोलाकार जागा होती. इथे रोज सकाळी आिण संध्याकाळी कैद्यांची हजेरी घेतली जायची. कैद्यांना तासनतास इथे उभं केलं जायचं. मग थंडी असो, बफर् असो अगर कडकडीत ऊन असो. पायात बूट असोत अगर नसोत. अपराध केलेल्या कैद्यांना सगळयासमोर मारल ंजायचं. कैद्यांची कू्रर मजा केली जायची. Appellplatzच्या पुढे ित्रकोणी जागेत हजार एकरांवर कँप पसरलेला होता. कँपच्या भोवती तीन मीटर उंच असलेली दगडाची िभंत होती. िभंतीच्या आत एक िवजेचं कंुपण होतं. कंुपणाच्या आत कंुपणाला लागून एक दगडी रस्ता होता. हा रस्ता कैदयांना वज्यर् होता. या रस्त्यावर जर कैदी िदसला तर त्याला सरळ गोळी घातली जायची. दूरवर िदसणार्‍या काही एकमजली घरांकडे आम्ही चालत िनघालो. या घरांत यहुदी कैद्यांच्या राहण्याची सोय होती. रस्त्याच्या कडेला िठकिठकाणी छोटे दगडांचे ढीग रचून ठेवलेले िदसले. गाइड म्हणाला की यहुदी लोकांमध्ये कबरीवर फूल वाहण्याऐवजी दगड वाहतात. इथे मरण पावलेल्या यहुदी लोकांच्या कबरी नव्हत्या कारण त्यांना जाळून टाकण्यात आलं होतं. तरी इथे येणार ेत्यांची आठवण काढून त्यांच्या नसलेल्या कबरींवर दगड वाहत होते. घर ंकसली, एक झोपण्याची खोली, िजथे रात्री कैदी ठासून भरल ेजायचे आिण एक

झोपण्याची खोली, िजथे रात्री कैदी ठासून भरल ेजायचे आिण एक स्वच्छतागॄह. मध्यंतरी १९९२ मध्ये िनओ नात्झी लोकांनी ितथे आग लावून मोडतोड केली आिण यहुदी लोकांच्या जखमेवर मीठ चोळले. ितथून पुढे आम्ही फाशी िकंवा गोळी घालून िजथे कैद्यांची कत्तल व्हायची त्या खड््डयाकडे गेलो. पुढे मोठया प्रमाणावर कत्तल करायला ही सोय अपूरी पडायला लागली म्हणून एक गॅस चेंबर आिण प्रेतं जाळून टाकण्याकरता मोठी शेगडी बांधण्यात आली. एकाहून एक भयानक जागा पहात आम्ही गाईडच्या मागे चाललो होतो. गाईडन ंआणखी एक खोली दाखवली . ितथे युद्धकैद्या ंना पोषाखासाठी माप घ्यायच ेआह े या सबबीखाली घेऊन यायच ेआिण उंची मोजताना िभंतीतल्या एका िछद्रातून गोळी घालून ठार करायचे. दहा हजार कैद्यांना अशाप्रकार ेमारलं गेलं. ती खोली पाहून अंगावर शहार ेआले. िकती क्रौयर् ह!े कँपच्या नात्झी अिधकार्‍यांची गणती माणसात करता आली असती का आिण त्यांच्या हाताखाली काम करणार ेअिधकार्‍यांच्या कुठल्याही आदेशाचे पालन करणार ेह ेसगळं कल्पनेबाहरेचं होतं.

कैदयांना इथे अनेक प्रकारच्या िशक्षा केल्या जायच्या. उदाहरणाथर् नवीन बूट खडबडीत रस्त्यांवर िकती िटकतात ह ेपाहण्यासाठी मुद्दाम मुरूम िकंवा वाळूच्या रस्त्यावर कैदयांना त्यांच्या पायाच्या मापापेक्षा लहान बूट घालून ‘संशोधना’च्या नावाखाली पाठीवर वजन घेऊन चाळीस िकलोमीटर चालायला लावायचे. वैदयकीय संशोधन म्हणून त्यांच्यावर कू्रर प्रयोग केले जायचे कारण कुठल्या एका डॉक्टरचा समज होता की भटक्या जमातीच्या लोकांचं रक्त वेगळं असतं! कुशल कारािगरांना खोटया नोटा छापखान्यात काम करायला लागायचं.

ितथून बाहरे पडलो तेव्हा सगळे गप्प होते. परतीच्या प्रवासात बसमध्ये सुद्वा कोणी बोलत नव्हतं. माणूस कुठल्या थराला जाऊ शकतो ह ेपाहून जणू काय सगळयांची वाचाच गेली होती.

रानाकडे…वनाकडे… धावे मन माझे एका झाडाकडे…!

झाड गुलमोहराचे खाली बसलेली तू… उशीर मी लावल्यानं थोडी रूसलेली तू… तकर् लावत अागळे, तुला घालण्या साकडे रानाकडे…वनाकडे… धावे मन माझे एका झाडाकडे…!

काय सांगु वाटेमध्ये दृष्य देखणे खूप... भांबावलो समजून जणू तुझेच ते रूप... वेली बांधा, फुलं हास्य गंध असा, जसे तुझ्या गोड श्वासांचे तुकडे… रानाकडे…वनाकडे… धावे मन माझे एका झाडाकडे…!!

मान ितरपी करून हात लावतो कानाला... हव तर तो चढतो डोंगर म्हणशील त्या क्षणाला... पण मधे जरी, डोंगरदरी प्रेमापुढे माझ्या सार ेदुरावे तोकडे... रानाकडे…वनाकडे… धावे मन माझे एका झाडाकडे…!

https://youtu.be/Xjg8UDdKM5Y

रानाकडे…वनाकडे… - प्रशांत सरनाईक

IIIIIIiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

संवाद नव्या-जुन्याचा आपल्या मंडळात ४०-४५ वष इथे असलेली मंडळी आहते तसेच बरचे अगदी नवखे लोकसुद्धा आहते. या सदरातून काही ठरािवक गोष्टींबद्दल त्या दोन्हीही गटांचे प्रितिनिधत्व घेऊन त्यांच्याबद्दल त्यांच्या अनुभावातून कही नवं िशकायचा,त्यातून एक साम्य शोधायचा हा एक प्रयत्न!!

सदानंद व ऋजुता पाथर े रोहन पंिडत व गौरी मुलतानी

तुम्हाला िमनेसोटामधे येऊन िकती वषर्ं झाली? आिण त्यापूवीर् तुम्ही कुठे राहत होतात?

आम्हाला िमनेसोटात येऊन ४६ वषर्ं झाली. त्याआधी दोन वषर्ं PhD साठी इथं आला होता. दोघंही मुंबईला होतो, सदा J.J पाशी तर मी दादरला. लग्न होताच १५ िदवसात इथे आलो.

८ वषर्ं. त्यापूवीर् आमचा भारताखेरीज Connecticut, Philadelphia and Toronto बर्‍याच िठकाणी मुक्काम झाला आह ेझाला आह े

त्या आधीच्या िठकाणची कुठली एक गोष्ट इथे असावी असे खूप मनापासून वाटत?े

पूवीर् अनेक गोष्टी इथे आणाव्याश्या वाटत कारण आपल्या वापरातल्या काहीच गोष्टी इथे िमळत नसत. आता सवर्च गोष्टी इथे उपलब्ध आहते, मात्र नातेवाईकांना इथे आणाव ंअसं मात्र सारख ं

खूप सारी Indian restaurants आिण Indian stores

आपला सुप्रिसद्ध िमनेसोटन िहवाळा तुम्ही कसा घालवता?

मुलं असताना skiing, sledding करत भरपूर मज करत असू. आता मात्र िमत्रमैित्रणींना बोलावण,ं fireplace लावून गरमागरम भाजी खात खात T.V. पाहणं हा झाला आह.े पूवीर् Cross country skis गाडीत सतत बाळगून मनात आलं की कधी मजेत एक दोन तास skiing मधे जात असत. Now, I always carry my camera gear to capture subtle tonality in the snow texture as I am sking. problems just photography.

Snow mobile, Tubing, Ice Skating आिण घरबसल्या खूप सार्‍या potluck parties

संवाद नव्या-जुन्याचा सदानंद व ऋजुता पाथर े रोहन पंिडत व गौरी मुलतानी

िट्वन िसटीजमध ेएखादी छान िनवांत संध्याकाळ घालवायची असेल, तर तुमची पावलं कुठे वळतात?

आमच्या डेककडे ! पाण्याच्या झुळझुळत्या आवाजात बसून, रगंीबेरगंी फुलांच्या सहवासात शांत बसून वाचन कराव ंिकंवा दोघांनी गप्पा माराव्यात. िमनुबरोबर पक्षांची िकलिबल ऐकावी आिण रात्र झाली िक रातराणीच्या वासानं धुंद व्हावं, ह्याहून स्वगर्सुख म्हणतात ते काय वेगळं!

Lake Calhoun आिण Lake Harriet

आपल्या मराठी मंडळाबद्दलची तुमची सवार्त आवडती गोष्ट कुठली?

घरापासून दूर असूनही आपला खूप मोठा िमत्रपिरवार बरोबर असण्याची भावना.

उत्साही कायर्कतेर्! गेल्या अनेक वषार्ंत अनेक किमट्या आल्या. मंडळ चाललं पण सवर् कायर्क्रम उत्साहानं साजर ेकरणार ेस्वयंसेवक कायर्कतेर् आिण अनेक कलांचा आपल्याला आस्वाद देणार ेकलाकार! िहतगुज हा तर अितशय िजव्हाळ्याचा आवडता िवषय!

थंडीला घाबरून िमनेसोटात यायला घाबरणार्‍यांना काय सांगाल?

Winter might be cold here but people are warm. Great place with great people.

थंडीला घाबरण्याचं काहीच कारण नाही! (आिण आता िहवालाही सौम्य होत चालला आह)े िमनेसोटा ह ेप्रगत से्टट आह.े अनेक सोयी, सुिवधा गरजू लोकांसाठी उपलब्ध आहते. सरकार तर मदत करतेच परतंु येथील समाजही मदतीचा हात पुढे करतो. अनेकशैक्षिणक, सांसृ्कितक आिण कलाक्षेत्रात प्रगतीशील असं ह ेराज्य आह.े इथे एकदा आलेला माणूस इथलाच होऊन जातो. थंड राहण्याचे प्रकृतीला फायदेही भरपूर आहते (Google करा!) मात्र थंडीसाठी कपडे कसे करावे िक कला अवगत होण ंमहत्त्वाचं आह.े आिण जर खरी मजा करायची असेल तर cross country skiing िशका!

िमनेसोटात spring-summer मधली तुमची सवार्त आवडती गोष्ट कुठली?

Lake side beaches and Green Parks

िमनेसोटातली थंडी कमी झाली की gardening करण ंही आमची आवडती गोष्ट आह.े मी फुलझाडं लावते तर सदा आमच्या waterfall आिण pond मधल्या कोई माश्यांची काळजी घेतो. पूवीर् camping, cabining , picnics ह्या गोष्टी सतत करत असू .

Chemistry जुळली स्वरांशी - नेहा दामले

विहवाटीचा रस्ता सोडून माझ्या आवडीप्रमाणे माझे व्यावसाियक जीवन जगायचं ठरवून मला आता ५/६ वषर्ं झाली. तरीही कुठे नवीन लोक भेटले की, ‘म्हणजे तू चांगली chemical engineer ची नोकरी सोडून music िशकवतेस?’ हा प्रश्न मी अपेिक्षतच धरून चालते! अथार्त हा प्रश्न मनात उद् भवणेदेखील तसे स्वाभािवकच आह.े आिथर् क दृष्टीनी िवचार केला तर chemical engineering ह ेखूपच चांगले क्षेत्र आह ेआिण कुठलाही शहाणा माणूस संगीतासाठी ते सोडून देईल ह ेपचनी पडण ंथोडं अवघडच आह.े माझ्या बाबतीत मात्र झाले अस ेकी, पैशाचा िवचार करण्यापेक्षा मी जीव ओतून काम करू शकेन असं क्षेत्र शोधण्याला जास्त महत्व िदलं आिण डोक्यानी िवचार करण्यापेक्षा मनाला भावेल ती िदशा िनवडण्याचं ठरवलं.

अमेिरकेत िशकायला येणार्‍या सगळ्यांप्रमाणेच िशक्षण आिण व्यावसाियक यश माझ्यासाठी अथार्तच खूप महत्त्वाचं होतं. त्याप्रमाणे graduate school पार पडली, चांगली नोकरीदेखील िमळाली. लग्नानंतर िमनेसोटाला आले आिण त्याच कंपनीत नोकरी सुरु होती, पण हळू हळू माझा त्यातला रस कमी व्हायला लागला होता. माझा job खूपच कंटाळवाणा व्हायला लागला होता आिण मी सोमवार सकाळपासूनच weekend ची वाट पाहायला लागल ेहोते. मग त्यापुढचा िनणर्य आिण त्यामागचा िवचार माझ्यासाठी अगदी सरळ साधा होता. पुढचे काही मिहने सवर् पयार्यांबद्दल िवचार केल्यानंतर काहीतरी अथर्पूणर् काम; पण जे मला भावेल आवडेल असेच करायचा िनश्चय अगदी पक्का झाला.

गाणं आिण keyboard वाजवण ंहा माझ्या लहानपणीच्या आठवणींमधला एकदम खास भाग आह.े Music हा नेहमेीच माझ्या भाविवश्वाचा एक महत्त्वाचा भाग होता. शाळा, college आिण engineering च्या वषार्त तो कुठेतरी दडून बसला होता खरा पण माझ्या पुढच्या आयुच्याबद्दल िवचार करताना आपसूकच मी माझ्या मनातल्या त्या सुप्त आवडीकडे वळले आिण मी अजून प्रिशक्षण घेऊन पेशा म्हणून त्याकडे बघायचा िवचार नक्की केला. माझ्या ९-५ नोकरीच्या जागी हौशी, व्यावसाियक अश्या दोन्हीही पातळीवर संगीत सादर करणं, नवीन स्वतःची संगीत रचना करण,ं िशकवण ंह ेमाझ्या ९-५ नोकरीची जागा घेणार अस ंठरवलं. अथार्त पुष्कर, माझ्या नवर्‍याचा ह्या सगळ्या प्रिक्रयेत सिक्रय सहभाग होताच आिण त्यानंच ह ेप्रत्यक्षात आणण्याचा plan सुद्धा तयार केला.

मनात थोडी धाकधूक होतीच पण शेवटी century college मधे संगीतात associate degree िमळवण्याचा प्रवास सुरु झाला. लहानपणी भारतीय शास्त्रीय संगीत िशकायला सुरुवात केली होती खरी पण माझे त्यात कधी फारस ंमन लागलं नाही. Melody पेक्षा सुद्धा माझ्या मनाला कायमच भावायची ती harmony (एकाच वेळी एकत्र वाजवलेले एकमेकांशी अचूक संगती साधणार ेस्वर). Western संगीताचा उगम harmony मधे होतो, त्यावर पुढच्या गुंतागुंतीच्या रचना बांधल्या जातात. College ची दोन वषर्ं अक्षरश: बघता बघता िनघून गेली. माझं भाग्य म्हणजे सवर् िशक्षक देखील लाखात एक िनघाले! त्यांच्या हाताखाली एकेक संकल्पना जाणून घेणं, ती वापरत आणणं आिण सतत सराव करून त्यात कौशल्य िमळवणं हा प्रवास कधीही न िवसरण्यासारखा होता. वेगवेगळ्या पाश्वर्भूमीतून आलेल्या माझ्या बरोबरीच्या इतर प्रितभावान िमत्र मैित्रणींमुळे त्या दोन वषार्ंत music , stage performance चे अनेक वेगवेगळे पैलू अनुभवायला िमळाले. Perfect GPA was just the icing on the cake!

Distinction सह Associates in Fine Arts degree िमळवून graduate झाल्यानंतर हळूहळू सगळ्या गोष्टी मनासारख्या घडू लागल्या . िट्वन िसटीजमधल्या अनेक कलाकारांबरोबर कायर्क्रम करण्याची संधी िमळाली. वेगवेगळ्या associations, organizations साठी चाली बांधायला, त्यांच्या कायर्क्रमात माझी original compositions सादर करायला सुरुवात केली. माझ्या

िमत्रपिरवाराचं प्रोत्साहन आिण प्रेक्षकांकडून िमळणारी दाद ह्याच्या जोरावर माझा आत्मिवश्वासदेखील वाढत गेला. माझ्या आधीच्या व्यावसाियक जीवनापेक्षा ह ेजग पूणर्पण ेवेगळेच होतं. मला ह्यातून िमळणारा आनंद इतका िनखळ होता की तो इतरांबरोबर िवशेष करून लहान मुलांबरोबर अनुभवण ंही पुढची पायरी अगदी स्वाभािवक होती! मग मी मुलांना piano आिण voice training द्यायला सुरुवात केली. जसेजस ेमाझे िवद्याथीर् िशकत गेल,े वाढत गेल ेतसा मला माझं जीवनातलं खर ंध्येय सापडल.ं माझी स्वत:ची music school सुरु करायचं स्वप्नही प्रत्यक्षात आलं, जेंव्हा मी one-on-one आिण groups मध्ये western voice and piano िशकवण्यासाठी ‘Harmonious music’ ची स्थापना केली. अगदी लहान मुलांपासून मोठ्यांपयर्ंत माझ्या सवर् िवद्याथ्यार्ंना केवळ िशकवण्याचाच नाही तर music हा त्यांच्या रोजच्या जीवनाचा एक अिवभाज्य भाग बनवण्याचा माझा सतत प्रयत्न असतो.

सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट अशी की आठवडाभर music िशकवणं आिण weekends ला performances ची तयारी ह्या दरम्यान मला िदवस मोजायला वेळही िमळत नाही! एका दृष्टीनी पिहलं तर chemistry आिण western music ह्यात काही साम्यदेखील आह.े जसं controlled reaction साठी योग्य त्या chemicals ची योग्य त्या पिरमाणात जोड व्हावी लागते, तसेच एकमेकांशी सुसंगती साधणार्‍या सुरांना एकत्र जोडलं तरच बनते ती harmony! तुमच्या आयुष्यातही अशीच harmony सवार्ंना सापडो! वेळ कोणाची वाट बघत थांबत नाही, तेंव्हा तुम्हाला हवा असलेला बदल घडून येण्याची वाट पाहण्यातही काहीच तथ्य नाही. आपल्या मनाचे सूर ओळखले आिण त्याच्या लय-चालीवर चाललं तर सजर्नशी ल

आिण पिरपूणर् समाधान देणार ंआयुष्य जगणं फारस ंअवघड नाही, नाही का? अनुवाद - मधुरा साने

Sunset on Lake Waconia छायािचत्रकार : रोिहत नांदगावकर

एक अनोखा सोहळा - डॉ. सुहास पाटणकर

मी ज्या सोहळ्याबद्दल िलिहणार आह ेत्याची पाश्वर्भूमी देण्यासाठी प्रथम “नमनालाच घडाभर तेल” खचार्वे लागणार आह.े सुमार ेचाळीस वषार्ंपूवीर् मी आिण माझी पत्नी रजनी अमेिरके त आलो आिण िमनेसोटामध्य ेस्थायीक झालो. सुरुवातीची वीस-पंचवीस वषेर् घरातील आिण घराबाहरेची सगळी कामे आम्हीच करत होतो. नंतर मनात आले की िनदान दर दोन आठवड्यातून एकदा येऊन सबंध घर स्वच्छ करले अशी एखादी क्लीिनंग लेडी ठेवावी. आिण थोडीफार चौकशी केल्यावर ग्रेस नावाची एक अमेिरकन बाई आम्हाला कामासाठी िमळाली. ती मध्यम वयाची लहानखुरी बाई होती. सांिगतलेली कामे व्यविस्थत करायची. ितने कधीही कसला चुकारपणा केला नाही. ती अितशय िवश्वासू आह ेहहेी आमच्या लक्षात आले. ितच्यावर घर टाकून जायला आम्हाला कधी धास्ती वाटली नाही.

रजनीची ग्रेसशी चांगली ओळख झाल्यावर ग्रेस आपल्या जीवनािवषयी मनमोकळेपणाने बोलू लागली. नवरा गेलेला, मुले मोठी होऊन स्वतंत्र झालेली , यामुळे ग्रेस एकटीच होती. अमेिरकेत आपण संपन्नता पाहतो, पण येथील गिरबीची आपल्याला कल्पना नसते. तुटपुंज्या िमळकतीवर जीवन जगताना लोक कोणत्या अडचणींना तोंड देत असतात ह ेग्रेसकडून समजले. कधी घरावरच्या कजार्चा हप्ता भरायला पुरसेे पैसे नसायचे. कधी आजारपण आल ेतर नीटसा मेिडकल इन्शुरन्स नसल्यामुळे डॉक्टरला द्यायला िकंवा औषधे आणायला पैसे नसायचे. घरामध्ये काही मोडले तर दुरुस्तीसाठी हातात पैसा नाही. अशा अनेक अडचणी. तरीसुद्धा ग्रेस हसतमुखाने पिरिस्थतीला तोंड देत होती.

मी भारतात असताना एकदा एका म्हातार्‍या मोलकरणीला िवचारले होते, “सखूबाई, तुम्ही या वयात इतके कष्ट कसे करू शकता?” यावर सखू म्हणाली, “सायेब, मी करत न्हाय, माजं पोट कस्ट करतं.” ह ेऐकून माझ्या डोळ्यात टचकन् पाणी आले. पैशाची चणचण म्हणजे काय असत ेह ेमी आयुष्यात कधी अनुभवलेलंच नाही. रजनी ग्रेसला घरातल्या माणसाप्रमाण ेआपुलकीने आिण मानान े वागवत अस.े दर वेळी ितची आस्थेने िवचारपूस करायची. ग्रेस काम करत असताना आम्ही जेवायला बसणार अस ू तर ग्रेसलाही आमच्याबरोबर जेवायला बसवायचे ह ेठरलेले होते. हळूहळू ितला भारतीय पदाथर् आवडायला लागले. ितला इडली खूप आवडे. त्यामुळे रजनीने ितला इडली बनवायला िशकवल.े आिण त्यानंतर आम्ही जेव्हा भारतात गेलो तेव्हा ग्रेससाठी इडलीपात्र आणले.

एकदा ग्रेस आमच्याकडे काम करत असताना ितची कार आमच्या घराबाहरे उभी होती. काही वेळाने भारतातून नुकताच अमेिरकेत आलेला एक िवद्याथीर् आम्हाला भेटायला आला. बाहरेची कार पाहून आमच्याकडे आणखी कोणी आले आह ेका असे त्याने िवचारले. तेव्हा ती कार आमच्या घरात काम करणार्‍या बाईची आह े ह ेत्याला सांिगतले. तो आ वासून बघतच रािहला. अमेिरकेतील मोलकरीण स्वतःच्या कारमधून कामाला येते ह ेपाहून त्याला धक्का बसला होता.

ग्रेसची मधून मधून पाठ दुखायची. एकदा ितने एक मोठी जड वस्तू उचलली आिण ितच्या पाठीचे दोन तीन मणके सरकले. आता मात्र ितला साधे उभे सुद्धा राहता येईना. नंतर ती थोडीफार बरी झाली, पण ितला घरसफाईचे काम सोडाव ेलागले. अजूनसुद्धा ती आमच्याकडे कधीतरी येते. पण नेहमीच्या कामासाठी आम्हाला दुसरी बाई बघावी लागली. त्यावेळी रजनीने मराठी समाजातील एक दोन मैित्रणींकडे चौकशी केली. एकीकडे ओल्गा नावाची बाई कामाला होती. ितच्याबद्दल खूप चांगली िशफारस ऐकल्यावर रजनीने ओल्गाला कामाला ठेवले. हळूहळू ितच्या उतृ्कष्ट कामाबद्दलची बातमी मराठी समाजात पसरली आिण दहाबारा मराठी कुटंुबांकडे ओल्गा काम करू लागली.

ग्रेसपेक्षाही ओल्गा जास्त हुषार आिण चुणचुणीत वाटली. वयाने ितशीमधली. ितला कोणतीही गोष्ट एकदा समजावून सांिगतली की ती ते काम िबनचूकपणे करते. िशवाय न सांिगतलेल्याही गोष्टी स्वतःच्या मनाने चोख करते. कधी ितच्या कामात काही सुधारणा िकंवा बदल सुचवला तर त्याचा ितला राग येत नाही. नवीन कामे आिण कला िशकून घ्यायचा ितला उत्साह आह.े ती िशवणकाम उत्तम करते. आम्ही बागेत फुलझाडे लावायला सांिगतली तेव्हा व्यविस्थत मोजणी आखणी करून ितने रांगेने रोपे लावली. त्यात सुद्धा लाल फुले कोठे येतील आिण पांढरी फुले कोठे येतील याचा नीट िवचार करून. आमच्या घरात काही िदवे फार उंचावर आहते. तेथील बल्ब गेला की नवीन बल्ब लावणे फार कठीण होते. पण आता ओल्गा मोठ्या िशडीवर चढून ते काम सहजपणे करू लागली.

ओल्गा ही मेिक्सको या देशातील आह.े तरीही इंिग्लश बर्‍यापैकी बोलते. ती काही वषार्ंपूवीर् अमेिरकेत आली. कालांतराने ितचे एका अमेिरकन माणसाशी लग्न झाले. दुदैर्व असे की नंतर त्याला मोठ्या आतड्याचा कॅन्सर झाला. ओल्गा आमच्याकडे कामाला आली तेव्हा ितच्या नवर्‍याचे ह े दुखणे सुरु झालेले होते. दोनतीन वषार्ंनी दुखणे फार गंभीर झाले आिण त्यातच त्याचा अंत झाला. आता मात्र ओल्गा अगदी एकटी पडली. नवरा नाही आिण मूलबाळ नाही. आईवडील आिण भावंडे मेिक्सकोमध्ये. तेथे अत्यंत गिरबी. ओल्गाला मेिक्सकोमध्य ेपरत जाण्याची शक्यता फार कमी. उलट अमेिरकेत राहून ती थोडेफार पैसे आईविडलांकडे पाठवते. तेवढीच त्यांना मदत.

ग्रेसप्रमाणे ओल्गासुद्धा आमच्याकडे घरच्यासारखी झाली. आमच्याबरोबर जेवायला बसू लागली. आमच्या जेवणात ितखटाच ेप्रमाण कमी. त्यामुळे ओल्गासाठी लोणचे िकंवा िमरचीचा ठेचा काढावा लागतो. ितला थालीपीठ, िधरडे, िखचडी असे पदाथर् आवडतात. रजनीशी जवळीक झाल्यामु ळे ओल्गा मनातील सुखदुःख मोकळेपणे बोलून दाखवायाची. आईविडलांची कशी आठवण येते याबद्दल बोलायची. कधी लहान मूल पािहले की म्हणायची आपल्याला मूल असावे अशी फार इच्छा आह.े पण ते आता शक्य नाही. आम्ही ितला सांगायचो की तुझे अजून दुसर ेलग्न होऊ शकेल आिण मग तुला मूल होईल. यावर ती म्हणायची की मी आता वयाने फार मोठी झाले आह.े (त्या वेळी ती पिस्तशीची असेल.)

गेले दोन िहवाळे आम्ही िमनेसोटाची थंडी टाळण्यासाठी कॅिलफोिनर् यामध्य ेजाऊन रािहलो होतो. गेल्या िहवाळ्यात तर सहा मिहने ितकडे रािहलो होतो. आत्ता एिप्रलमध्ये परत आलो. िहवाळ्यात इतके मिहन ेघर बंद ठेवायचे म्हणजे अनेक गोष्टींची व्यवस्था करावी लागत.े ती करण्यात ओल्गाची सवार्त जास्त मदत झाली. ितला सवर् मािहती देऊन िविशष्ट सूचना िदल्या होत्या. ती दर चारपाच िदवसांनी आमच्या घरी जाऊन सांिग तलेल्या सवर् गोष्टी तपासून पाहत असे. घरातील फरनेस चालू आह े ना आिण टेम्परचेर काय आह े ह ेकाळजीपूवर्क बघायचे. पाण्याचे पाईप फुटण्याची शक्यता असते. त्यासाठी दर वेळी पाणी बंद करायचे. मधून मधून आमच्या कार सुरू होतात ना ह ेपाहायचे. अशी एक ना अनेक काम.े आम्ही घरी नव्हतो त्या काळात ओल्गाने घरातील फुलझाडांची उत्तम काळजी घेतली. सवर् झाडे टवटवीत रािहली होती आिण िहवाळा असूनही त्यांना भरघोस फुल ेयेत होती.

आम्ही कॅिलफोिनर् यात जाताना लागणार ेसवर् सामान नेले होते. पण तरीही नंतर घरातील काही वस्तू (एक पुस्तक, एक औषध, एखादा कपडा) या ना त्या कारणान ेलागल्या. ओल्गाला फोन करून त्या वस्तू घरात कोठे सापडतील ते सांिगतले. ितन ेत्या बरोबर शोधून काढल्या आिण पोस्टाने आम्हाला पाठवल्या. ५ एिप्रलला आम्ही कॅिलफोिनर् यातून िमनेसोटाला परत आलो. ओल्गान े घर संपूणर् स्वच्छ करून ठेवले होते. घरामध्ये आमच्या स्वागतासाठी फुले आिण “वेलकम होम” अशी अक्षर ेअसलेले फुगे लावून ठेवले होते. िशवाय आम्हाला लगेच दुकानात जायला लागू नये म्हणून दूध, ब्रेड, आिण फळे आणून ठेवली होती. ह ेसवर् आम्ही न सांगता ितने स्वतःच्या मनाने केले होते.

आम्ही कॅिलफोिनर् यात असतानाच आम्हाला समजले की ओल्गा गरोदर आह.े रजनीन ेितला फोन करून ितचे अिभनंदन केले. ितच ेपरत लग्न झालेले िकंवा ठरलेले नाही. ितच्याकडून अस ेसमजले की त्यांच्या समाजात असे चालत.े म्हणजे मूल होण्यासाठी लग्न झालेलेच पािहजे असे नाही. ितच्या मुलाचा बाप पुढे येणार नाही िकंवा कसली जबाबदारी घेणार नाही. मुलाचे संगोपन करण्याची सवर् जबाबदारी ओल्गावरच पडणार आह.े तरीही मातृत्वाचा अनुभव आिण आनंद िमळावा म्हणून ितने ह ेपाऊल टाकल ेआह.े

रजनीच्या मनात आले की या वेळी ितचे कौतुक करायला आिण काळजी घ्यायला घरचे कोणी नाही. नवरा नाही, आईवडील आिण भावंडे दूर मेिक्सकोमध्ये. त्यावेळीच रजनीन ेठरवल ेकी आपण ओल्गाचे डोहाळजेवण (बेबी शॉवर) करायचे. िमनेसोटाला परत आल्यावर हा बेत काही मैित्रणींना (ज्यांच्याकडे ओल्गा काम करते) बोलून दाखवला. त्यांनी लगेच ती कल्पना मोठ्या उत्साहान ेउचलून धरली. कायर्क्रम १ मे या िदवशी आमच्या घरी करण्याचे ठरल.े मध्यंतरी रजनी भारतात फोन करून ितच्या बिहणीशी बोलत होती. इथली सिवस्तर हिकगत सांगताना मी आता एका बेबी शॉवरची तयारी करत ेआह ेअस े रजनीन ेसांिगतले. आमच्याकडे कामाला जी बाई येत े ितच्याकरता. यावर बहीण म्हणाली , “अग सांगतेस काय? म्हणजे तू तुझ्या मोलकरणीच ेडोहाळजेवण करणार आहसे?” त्या मोलकरणीला नवरा वगैर ेकाही नाही ह ेसांिगतलं असत ंतर बिहणीला घेरीच आली असती.

बेबी शॉवरचा कायर्क्रम दुपारी १२ वाजता होता. पण ओल्गाला ११ वाजताच बोलावले होत.े ती आल्यावर रजनीने ितच्यावर भारतीय पेहराव चढवला आिण ितला नटवून सजवून तयार केली. त्यानंतर ितला आमच्या घरातील एका खोलीत लपून राहायला सांिगतले. १२च्या सुमाराला ज्या मराठी कुटंुबांकडे ओल्गा काम करते त्या सवर्जणी (आठदहा असतील) यायला लागल्या. कायर्क्रम फक्त िस्त्रयांसाठी असला तरी मी घरीच रािहलो होतो. फोटो काढायला आिण इतर काही कामांसाठी माझी मदत होईल म्हणू न. पण खर ेकारण म्हणज े मला ओल्गाच्या चेहर्‍यावरचा आनंद प्रत्यक्ष बघायचा होता.

सवर् बायका येऊन १५-२० िमिनटे झाल्यावर अजून ओल्गा कशी आली नाही अस ेत्या िवचारू लागल्या. मी आिण रजनीन े “ितला एवढा उशीर कसा झाला” अस ेम्हणण्याचे नाटक केले. नंतर मी गुपचूप घराबाहरे जाऊन बेल वाजवली. “ओल्गा आली वाटत”ं असं म्हणत रजनी दार उघडायला गेली आिण त्यावे ळी खोलीत लपलेली ओल्गा प्रगट झाली. भारतीय पेहरावात नटलेली ओल्गा पाहून सवार्ंच्या आश्चयार्चा आिण हास्याचा स्फोट झाला. ओल्गाच ेसवार्ंनी अिभनंदन केले. त्यानंतर जेवणाचा कायर्क्रम झाला. ओल्गाच्या आवडीच ेपदाथर् मुद्दाम केले होत.े जेवणानंतर ितच्यासाठी केलेला केक कापण्यात आला. नंतर सवार्ंनी आणलेल्या भेटवस्तू ओल्गाने उघडून बिघतल्या. काही भेटी ितच्यासाठी होत्या आिण काही होणार्‍या बाळासाठी. काहीजणींनी ओल्गाबद्दल चार शब्द बोलून दाखवले. ितचे काम िकती चोख आिण व्यविस्थत असते, कधी ऐन वेळी मदत लागली तर ती कशी धावून येत,े ती िकती जबाबदार आह ेयािवषयी सवर्जणी सांगत होत्या. शेवटी काही खेळ खेळून आिण चहाकॉफी घेऊन हा कायर्क्रम संपला. ओल्गा अत्यंत खूष होऊन गेली. अशा तर्‍हनेे ओल्गाच्या डोहाळजेवणाचा केलेला बेत सवार्ंच्या उत्साही सहभागामुळे उतृ्कष्टपणे पार पडला.

ओल्गाला मुलगा होणार आह.े आम्ही आता त्याच्या आगमनाची वाट पाहत आहोत.

'िहतगुज' बद्दलच्या प्रितिक्रया , सूचना, तक्रारी आिण मनापासून करावीशी वाटली तर प्रशंसा खुद्द तुमच्याकडून ऐकायला आम्हाला खूप आवडेल, mamn.hitguj@gmail.com, MAM committee, MAM facebook page कुठल्याही माध्यमातून!! मागल्या वषीर्प्रमाणेच पुढील अंक हा गणपती िवशेषांक म्हणून प्रकािशत करण्याचा मानस आह.े तेंव्हा तुमच्या आठवणी, अनुभव लेख, किवता, िचत्र ह्यापैकी कुठल्याही माध्यमातून व्यक्त करायला आिण MAM पिरवारासमोर िहतगुजच्या माध्यमातून मांडायला िवसरू नका!! िहतगुजची दुसर्‍या वषार्तली ही वाटचाल तुमच्या आशीवार्द, सहभाग आिण पािठंब्यामुळेच शक्य आह,े धन्यवाद!!

संपािदका, मधुरा सान े

िनसगर्संपन्न िमनेसोटा - रोिहत नांदगावकर

१०,००० (खर ंतर MN Dept Of Natural Resources च्या अिधकृत गणनेप्रमाण े११,८४२) तलावांची भूमी म्हणून प्रिसद्ध असलेल्या िमनेसोटाबद्दल ही tagline आिण कडाक्याची थंडी सोडली तर बहुतेक लोकांना (िकत्येकदा अगदी इथे राहणार्‍यांनासुद्धा) बाकी फार काहीच मािहती नसत.े िमनेसोटामध्ये अगदी िट्वन िसटीजमधेच फार कुठे लांब न जाता ह्या तलावा ंचे सौदयर् अनुभता येतं ह ेतर खरचं पण थोडं लांब जायची तयारी असेल तर िनसगार्ची मज लुटायला ६७ state parks देखील आहते आिण त्या प्रत्येकात चांगली देखरखे ठेवलेल्या उत्तम hiking- biking trails सुद्धा आहते. जवळपास १२०० मैलांच्या ह्या trails वर चढउतार फारस ेनसतील पण अनेक दाट जंगलं आिण सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे अनेक धबधब ेनक्कीच सापडतात. िमनेसोटाला ६९००० मैल नद्या, छोटेछोटे झर ेआिण ओढे ह्यांच्या स्वरूपात वाहत्या पाण्याची देण लाभली आह.े तेंव्हा कुठल्याही state park मधे अगदी कुठलीही trail पकडून िनघालात, झुळझुळणार्‍या पाण्याच्या मंजुळ आवाजाचा वेध घेत गेलात की एकतरी खळाळता धबधबा सापडेलच! Fort Snelling, Gooseberry Falls, Split Rock Lighthouse, Interstate and Itasca ह्या सवार्त लोकिप्रय state parks! पण मला िवचारलं तर िमनेसोटातले मनावर छाप सोडून जाणार े बरचेसे धबधबे Lake Superior च्या काठाला (North Shore) िबलगून जाणार्‍या Highway ६१ लगतच्या अगिणत state parks मध्ये तुम्हाला सापडतील. हा highway ६१, डुलुथ पासून ते पार Canadian सरहद्दी वरच्या Grand Portage पयर्ंत जातो. ह्या १५० मैल लांबीच्या अितशय सुंदर रस्त्यालगतच्या State Parks अगदी अवश्य भेट देण्याजोग्या आहते. North Shore च्या अनुभवाचा अगदी पिरपूणर् नमुना घ्यायचा असेल तर road trip साठी ही एक थोडी हटके sample itinerary. ३ िदवस! ६ state parks!! आिण ९-१० धबधबे! Day १: Tettegouche State park • High Falls आिण 2 step falls Trails. Baptism river वरच्या ह्या धबधब्यांवर गदीर् तशी कमी असते.

• Level: Easy to Medium ( few steps)

Palisade Head Cliff Point • उन्हाळ्यात service road घेऊन थेट वरपयर्ंत जाता येतं. ितथून थोडंसं Lake Superior च्या िदशेनं चाललं िक उंच कड्यावरून superior चा अितशय सुंदर view िदसतो.

Tettegouche State park - 2 step falls

Tettegouche State park - High falls

Palisade Head

Split Rock Light House •Split Rock च्या पिरसरातल्या सूयार्स्त आिण सूयोर्दय हा दोन्हीची मजा काही औरच!). •Pebble Beach िकंवा पायर्‍या उतरून कड्याच्या पायथ्याशी superior च्या िकनार्‍यावरून light house, सूयोर्दय िकंवा सूयार्स्ताचा अनुभव घेणं ध्यान-िचंतनाइतकंच मनाला शांती देऊ शकतं. Day २: Judge CR Magney State Park Devils Kettle Falls Trail. Brule river इथे २ प्रवाहात िवभागली जाते, एक बाजू म्हणजे हा धबधबा आिण दुसरी बाजू मात्र एका कपारीत अदृश्य होऊन जाते! Level: Medium (lots of stairs)

Grand Portage State Park High Falls Trail

Level: Easy. Pigeon River वरचा िमनेसोटा तला हा सवार्त उंच धबधबा अगदी थोड्याश्या अंतरावर पायी जाऊन पाहता येतो . Day 3: Temperance River State Park Level: Easy-Medium Trail

Entrance च्या जवळूनच िनघणारी trail नदीच्या सवार्त उंच भागापयर्ंत जाते. वाटेत बरचे छोटे मोठे धबधबे लागतात. Cascade River State Park Level: Easy

आता इतके चालून दमछाक झाल्यावर पोटात कावळे तर कोकलणारच! भूक शांत करण्यासाठी Highway ६१ वरच्या अनेक टुमदार गावांमध्ये चिवष्ट जेवणासाठी मी स्वतःच्या अनुभवावरून व्यिक्तश: िशफारस देईन अशा काही जागा: •Betty’s Pies (Two Harbors) – इतक्या hiking नंतर एखाद्-दोन pie खायला काहीच हरकत नाही! •Vanilla Bean Restaurant (Two Harbors) •Coho Café & Bakery (Tofte) •Bluefin Grille at Bluefin Bay ( Tofte) •Moguls Grille & Tap Room (Lutsen) •Angry Trout Café ( Grand Marais) •Naniboujou Lodge Dining (Grand Marais)

मािहतीचा स्त्रोत: http://www.dnr.state.mn.us/index.html http://www.travelandleisure.com/slideshows/americas-most-scenic-roads http://www.usatoday.com/story/travel/experience/america/2016/03/09/50-state-scenic-roads-america-beauty/81491148/ http://www.smithsonianmag.com/ist/?next=/smart-news/minnesota-waterfall-enters-chasm-and-then-disappears-180956105/

Judge CR Magney State Park- Devils Kettle Falls

Temperance River State Park

फुलांमधून हसतो िनसगर्राजा! - माधवी िशरोळे

दर वषीर्चीच ही कथा, हवेतली उन्हाची झळ जाऊन सुखद गारवा येऊ लागला, की लाल-िपवळी पानं गळून वृक्ष थंडीच्या तयारीला लागतात, मग सगळीकडे साम्राज्य पसरत ंिस्थरिचत्त िहवाळ्याच.ं थंडीचा कडाका जरा ओसरू लागला, िवतळलेल्या बफार्चे छोटेमोठे झर ेझुळझुळू लागले, की जिमनीत अविचतच कुठूनसा रुजवा येतो. िनसगर्िनयमाप्रमा ण े ह े अदभुत ऋतुचक्र सतत िफरत असलं, तरी वसंतातल्या बी रुजून झाड उगवण्याच्या आिण शेवटी सुंदर फुलाला जन्म लाभण्याच्या प्रवासात काही आगळीच जादू असते!

फूल म्हणजे झाडांचं परागकण पसरवण्यासाठी िकडे, पतंग, मधमाश्यांना आकषूर्न घेण्याचं प्रभावी माध्यम! िनसगार्न ंत्यासाठी त्यांना डोळ्यांना सुखावणार े रगं, आकषर्क आकार, गोड मध अशी अनेक साधनं देऊ केली आहते. फुलांचे सौंदयर् फक्त त्यांच्या नाजूक पाकळ्यांतच नाही तर त्यांना कोंदण म्हणून शोभणार्‍या सुबक देठात, त्यांना पोषण देणार्‍या िहरव्या कंच पानांत, शेवटी फळाचं रूप घेणार्‍या पुंकेसर (stamen) आिण स्त्रीकेसरात (pistil), त्यातून जन्म घेणार्‍या िबयांत आिण ह्या सवार्तून पुन्हा एका नव्या रोपाला जन्म देण्यात दडलेलं आह.े आपलं जीवन साथर्की लावून त्यातून नव्या आयुष्याची सुरुवात करून देण्याचं ह ेअिवरत िनसगर्चक्र अजबच नाही का ?

आपल्या संसृ्कतीत तर फुलांना खूपच महत्त्व आह.े देवाला फुलं वाहण्याच्या साध्या परपंरमेु ळे त्यांच्या इतर उपयोगानाही आपल्या आयुष्यात सहजच स्थान िमळालं आह.े औषधी फुलांची झाडं घरात, बागेत लावण्याची प्रथा साहिजकच रुळली आह.े माझ्यातर लहानपणापासून माझ्या भाविवश्वात फुलांना एक खास जागा आह!े माझ्या आईकडून फुलं आिण त्यांच्या उपयोगाच्या अनेक गोष्टी ऐकत ऐकत मी लहानाची मोठी झाले. कुठल्या देवाला काही फुलांचे आकार, सुवास िकंवा रगं कसे जास्त आवडतात, कुठल्या फुलाला त्याच्या फसवेपणाची िशक्षा म्हणून बंदी आह,े काही फुलं कशी उथळ, नाचर्‍या स्वभावाची म्हणून देवांना पसंत नाहीत अश्या गोष्टी ऐकण्यातून, त्यातून मनात उभ्या रािहलेल्या अनेक प्रश्नांमधून माझ्या फुलांबद्दलच्या कुतूहल आिण अभ्यासाची सुरुवात झाली. शाळकरी वयात, माझा गाव आिण शाळेत जाण्याचा माझा रोजचा रस्ता म्हणजे माझ्या पुढच्या botany च्या िशक्षणाची पूवर्तयारी होती ह्याची त्यावेळी मला कल्पनादेखील नव्हती!

कधीतरी कुणीतरी मला सांिगतलं की, देवाला चोरलेली फुल ंजास्त आवडतात. आता हा संदेश खरा असो की खोटा, माझ्या पथ्यावरच पडला! मी आपली ते अगदी प्रमाण मानून शाळेतून जाता येत माझ्या वाटेवरच्या देवपूजेच्या फुलांसाठी लावलेल्या बागांमधली फुलं अगदी खुशाल खुडायला लागल.े मी आिण माझ्यासारख्याच माझ्या फुलवेड्या मैित्रणी कंुपणांवर, झाडांवर चढून ती एक छोटी चकवा देणारी कळी, ते एक perfect फूल िमळवायला िजवाचं रान करायचो ते फक्त त्या बाप्पाला खुश करायला! खरतंर कुठेतरी ह्याची जाणीव होती, की मी फक्त स्वत:लाच खूश करत होते. पण शेवटी एकदा एका आजीबाईंच्या हाती लागले, अगदी आजी झोपलेल्या असताना चोरलेल्या त्यांच्याच बागेतल्या माझ्या सगळ्यात आवडत्या फुलासकट रगंेहाथ पकडली गेले! पण आजींनी मात्र मला ओरडायच्याऐवजी मला त्यांच्या बागेत नेलं, मी त्यांना फुलं गोळा करायला मदत केली अन ्त्यांनी िदलखुलासपणे मला खुश्शाल त्यांच्या बागेत येउन फुलं घेण्याची परवानगीसुद्धा िदली.

अशा माझ्यासारख्याच फुलांच्या जादुन ं भारलेल्या अनेक ओळखी-अनोळखी आजी, मावश्या, काकू आिण मुख्य म्हणज ेमाझ्या आईकडून मला botanyची दीक्षा िमळाली. पािरजातकाचा सडा, जास्वंदीच्या टपोर्‍या कळ्या अन् फुलं, अनंताचा मादक सुगंध, जाई, जुई अन ्चमेलीच्या नाजूक वेण्या, तगरीच्या छत्र्या, दुवार् िनवडण,ं रुईची पानं, बेलपत्र, पडता क्षणी धावून उचललेल्या बुचाची वेणी, श्रावणातला आघाडा आिण टकळे ही जणू माझ्या भावी िशक्षणाची तयारी होती. कळत नकळत plant taxonomy चे संस्कार माझ्यावर घडत होते. Plant Taxonomy म्हणजेच Identification and medicinal importance of various common plants ह्या माझ्या पुढच्या िशक्षणाच्या िवषयाचा पायंडा इथेच पडला.

उटीला Hydrangeas आिण Honey-suckles बघून मला Botanical garden करावंसं वाटे, कूगर्मधले Silver, Golden Fern आिण कॉफीच्या बागा पाहून ितथेच राहावंसं वाटे आिण कोकणातली जायफळ, कोकमची झाडं िदसली की मी सगळं सोडून वाडीवर राहून शेती करण्याचं िदवास्वप्न रगंवत असे. आता दूरवर ह्या परदेशी आल्यावर तर काय िवचारता …..मी पूणर्पण ेमोहरून गेले. बाकी लोक जेंव्हा पयर्टनस्थळं, नवनवीन शहर,ं ितथल्या खास जागा, स्मारकं ह्याबद्दल मािहती िमळवण्यात दंग होते तेंव्हा मी मात्र वेगवेगळ्या वातावरणात वाढणार ेवृक्ष, झाडं अन फुलं यांच्या संशोधनात गुंग असायच.े मीसुद्धा ही फुलझाडं लावीन, खूप फुलं फुलवीन आिण मनापासून त्यांची िनगराणी करीन असे मनातच मांडे रचत असायच.े

िमनेसोटा अगदी प्रचंड थंडी आिण िनष्पणर् झाडांसाठी प्रिसद्ध असल ं तरी अविचत िमनेसोटान ंमनात घर केलं आिण आम्हीदेखील आमचं dream home इथंच बांधलं आिण सजवलं! आिण हळूहळू लक्षात यायला लागलं की त्या सफेद बोडक्या winter च्या आधी येतो गुलाबाचे नानािवध रगं माळलेला summer, केशरी-लाल रगंांच्या मनमोहक छटांनी सजलेला Autumn अथार्त Fall आिण नंतर येतो सगळ्यात मनोहारी… अगदी डोळ्यात प्राण आणून वाट पाहायला लावणारा वसंत … Spring!

पांढर्‍याशुभ्र winterनंतर ही रगंांची अनपेिक्षत उधळण अक्षरश: वेड लावून जाते! कंुद पाकळ्या, धुंद कळ्या, फुलांचा दरवळणारा गंध, पक्ष्यांची सुमधुर गीतं, िहरवी पाती, स्वत:च्याच गुिपतात रमलेला अवखळ वारा, आकाशी भरारी घेणार ेपक्षी, मोहक सुंदर मंिजरी, जिमनीन ंल्यालेला पाचूचा नवा शेला असा हा रगं-सुगंधाचा उत्सव पाहून मला नेहमेीच लहानपणी िशकलेली William Wordsworthची Daffodils ही किवता आठवते.

For oft, when on my couch I lie In vacant or in pensive mood,

They flash upon that inward eye Which is the bliss of solitude;

And then my heart with pleasure fills, And dances with the daffodils.

मीही भाग्यवान अशी की, माझ्या घराच्या सभोवती मी लावलेल्या बागेत ह्या स्वचं्छद िनसगार्चा एक छोटासा तुकडा मला लाभलाय! माझ्या बागेत फुलणार ेdaffofils वार्‍यावर झुलू लागले की माझं मनही त्यांच्याबरोबर त्या िन:शब्द गाण्यावर डोलू लागतं. Tulips आिण hyacinths वर भुंग्यांचं गुणगुणणं म्हणजे मला मूक, स्तब्ध बफार्च्या आवरणातून मुक्त होऊन पुन्हा मोकळा श्वास घेणार्‍या धरतीच्या पोटातून उमटलेलं सुर ेल गाणंच वाटतं, जसा डोंगराएव्हढ्या दु:खातून उमटलेला आशेचा झरा! मी माझ्या बागेच ं planningसुद्धा अस ं करत े की Springच्या दर आठवड्यात कुठल्या न कुठल्या कळीतून रगं अन् सुवासाचा एक नवा सुंदर खिजना उमलून येईल. सुरुवात होते daffodils, hyacinths आिण tulipsनी! मग येतात मनोहा री Magnolias, मोहक सुवास घेऊन. Golden Forsythia मग मोजक्याच िदवसांसाठी गडद रगंाची उधळण करतात. Lilac च्या झुबक्यात इवलीशी छोटीछोटी फुलं एकमेकांना आधार देत वार्‍यालाही आपल्या सुगंधाची मोिहनी घालतात. सफरचंद, जदार्ळू, pear, crabapple ही फळझाडेदेखील बागेच्या सौंदयार्त भर घालतात. कडक उन्हापासून थोडी दूरच वाढणारी गुलाबी अन् पांढरी bleeding heartsतर हळुवार वार्‍यावर तरगंत असल्याचा भास होतो. Viburnum - snowball bush ह ेअगदी छोटेसे झुडूप जरी असलं त्याची पंढरी फुलं इतकी सुंदर की ज्यावरून त्यांचं नाव पडलं त्या िहमस्फिटकाच्या तरलतेलाही लाजवतील.

Spring म्हणजे द्राक्ष्याच्या वेलींचाही हा पुन्हा जागं होऊन वाढण्याचा काळ! त्यांना नवी पानं, वळसे घालत वाढणा र्‍या शाखा तर फुटतातच पण छोटी छोटी िहरव्या देठासारखीच िदसणारी clusters सारखी फुलं देखील येतात. फुलातल्या ददीर्ंना त्यात काही खास रस नसेलही , पण बागाइतदारा ंसा ठी ती फार महत्त्वाची कारण त्याचीच पुढे मुबलक फळं बनतात आिण फुलांचा बहर ओसरल्यावर Fallमध्ये बागेत त्यांचाच तर सुगंध दरवळतो. िदमाखदार Oak वृक्षाची Catkins ह्या नावान ं ओळखली जाणारी फुलं Spring च्या पिहल्या चाहुलीबरोबरच हजर होतात. मला अजूनही आठवतं आह,े ह्या बाबतीत अगदी अनिभज्ञ असणार ेमाझ्या ओळखीचे एक कुटंुब झाडाला िकडे लागलेत असे समजून त्यावर उपाय करायला िनघाले होते! Oak वृक्षाच्या भव्यतेच्या पाश्वर्भूमीवर ही नाजूकसाजूक फुलं अिधकच देखणी िदसतात. मनाला भुरळ घालणारी Iris माझ्या अगदी आवडत्या Spring beauties पैकी एक. माझ्या एका सहकार्‍यानं खास त्यांच्या बागातून िदलेल्या सफेद Iris bulbsसाठी माझ्या बागेत मी जागा केली तरी छोट्याश्या Blue Dutch Irisनं मला पिहल्या नजरते प्रेमात पडायला लावलं. आता ५/६ प्रकारच्या Iris माझ्या बागेत असल्या तरी अजूनही मला अजून िकती नवीन Iris लावू आिण िकती नको असं होऊन जातं. Starry Clematis म्हणजे ह्या सवर् फुलांची महाराणी! िविवधरगंी फुलं

लगडलेली ही वेल जणू आकाश गाठायला उंच उंच चढत जाते आिण जिमनीवर फुलांचा सडा पसरते. Mock Orange ची फुलं थोडी कमी प्रचिलत असली, तरी सवर्साधारणपण ेआपल्या कंुदा ंच्या फुलांसारखी असतात. Spring च्या मधोमध आगमन होतं महाराजा peoniesचं. त्यांना महाराजा ह ेनाव मीच पाडलं असलं तरी नाजूक गुलाबी ते गडद लाल-जांभळ्या रगंाची ही फुलं अगदी राजेशाही थाटात मुळातच रगंानी सजलेल्या बहारदार बागेतसुद्धा उठून िदसतात एव्हढे मात्र खर!ं

तर अशी ही न्यारी spring ची स्वारी, िमनेसोटामधे तर जेमतेम दोन-अडीच मिहन ेिटकणारी ही गाथा! पण अनेक रगं-गंधांची ही उधळण एका वेळी पाहायला िमळण ंम्हणज ेअहोभाग्यच! आकाशाच्या canvas वरचं रोजचं एक नवीन िचत्र, वार्‍यावर दरवळणार ंरोजच ंएक नवीन गाणं अन् जिमनीच्या कागदावर उमटलेली रोजची एक नवीन गोष्ट! डोळे िमटून, कान बंद करून जगलात तर तुमच्या नकळत िनघूनही जाईल! पण ह ेिदवास्वप्न जर प्रत्यक्षात जगायचं असेल तर गरज आह ेफक्त डोळे उघडून ह ेिचत्र िनरखण्याची, कान टवकारून ह ेगाणं ऐकण्याची आिण मन मोकळं करून ही गोष्ट समजून घेण्याची! ते जर साध्य झालं तर spring च्या ह्या चैतन्य मेळ्यात ताकद आह ेभरभरून आठवणी देण्याची …… वषर्भर पुरवून परत spring ची वाट बघण्यासाठी!

अनुवाद - मधुरा साने

मराठी असोिसएशन ऑफ िमनेसोटा आगामी कायर्क्रम

मराठी िचत्रपट: सैराट Annual picnic House Full!! शिनवार, जुलै ३०

रिववार, जून ५, ४:०० PM

Willow Creek Theatre 12 9900 Shelard Pkwy, Minneapolis, MN

िमनेसोटातले पक्षीजीवन - मोिहत काळे

They say birds of a feather flock together!!! आता माणसांच्या बाबतीत ह ेिकतपत खर ं आह ेहा वेगळ्याच चचेर्चा िवषय झाला पण जगातल्या सगळ्या जागा सोडून आपलं िमनेसोटा ह े तब्बल 312 regular species, जवळजवळ 35 casual species आिण 80 हून जास्ती accidental species नी घर मानलं आह,े अस ंजर मी म्हटलं तर िवश्वास ठेवाल काय! Casual and accidental ह ेशब्द health insurance policies शी िनगडीत आहते ,इतकाच अनेक insurance companies नी घर मानलेल्या िट्वन िसटीजशी संबंध असेल, असंच वाटलं ना? ☺ . असो, पण माझ्यावर िवश्वास ठेवा की दर वषीर् थोडाफार फरक पडत असला तरी अश्याच संख्यांमध्य े उन्हाळा असो की िहवाळा , िमनेसोटाचं ह ेसमृद्ध प्राणीपक्षीजीवन नक्कीच अनुभवता येऊ शकतं. मात्र त्यासाठी अगदी मोठमोठ्या परीक्षांना सामोर ंजाताना करतो ना अगदी तश्शीच तयारी करावी लागते. असह्य उकाडा - sorry sorry िमनेसोटामधे आहोत ह ेएक क्षण िवसरलो - धुंवाधार पाऊस असो, गुदमरून टाकणारी humidity असो, िकंवा अगदी polar vortex असो, rain jacket, sunscreen, mosquito repellant, एकावर एक चढवायला कपड्यांचे अनेक थर अशी त्या त्या ऋतूला साजेशी सामग्री घेतली की आपण आपले गाडी घेऊन रस्त्याला लागायला तयार! Siberian huskies कसे िहवाळा आला की नवीन coat चढवतात आिण झाडंदेखील कशी तापमान उतरायला लागल ंकी पानं गाळून बफार्च्या तयारीला लागतात, मग िनसगार्त इतकी उदाहरणं असताना आपल्यालाही ऋतू%नुसार थोडाफार बदल करायला काय हरकत आह!े अश्या जय्यत तयारीिनशी मग िनघायचं (we don’t stop till we reach the top – as Casey Casem said in 70s and 80s on the America’s Top 40) के्रक्स मेडोजला SandHill Cranes पाहायला िकंवा ऐन थंडीत डुलुथला हॉक स्थलांतर बघायला. अथार्त िकतीही आशा ठेवून, बरोब्बर वेळ साधून जरी गेलं तरी बर्‍याचदा हात हलवत परतच यावं लागत ंम्हणा. कुठल्या अनोख्या पक्ष्याची वाट पाहात तासन ्तास बसलं ना राव की वाटतं च्यामारी काहीतरी िदस ू देत … अगदी साधी िचमणी, कोंबडीसुद्धा चालेल ☺ . Aurora borealis असो अथवा कुठला प्राणी/पक्षी , प्रत्यक्ष दशर्नापेक्षा ते िदसण्यासाठी केलेल्या ह्या प्रवासातच अधीर् मजा आह!े

सध्यापुरतं आपल्या रगंीबेरगंी पंख आिण िपसार ेअसलेल्या पक्षीिमत्रांबद्दल बोलूया. िमनेसोटामध ेखूप िविवध प्रकारच्या आिण एकदम unique अश्या अनेक वेगवेगळ्या habitat आहते. Pine व इतर शुचीपणीर् वृक्षांनी समृद्ध अशी अरण्यं, parklandsचं संरक्षणाखाली असलेली aspen ची वनं आिण पानगळीच्या झाडांनी भरलेल्या जंगलांपासून ते native tallgrass prairie अथार्त उंच गवताचा प्रदेश, पाणथळ जागी आढळणारी calcareous fens, दलदलीचे प्रदेश, छोटीमोठी असंख्य सरोवर ंआिण सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे िमसीिसपी आिण St. Criox ह्या नद्यांची समृद्ध पात्रं! ह्या इतक्या िविवधतेमुळे Northern Goshawk, Ruffed Grouse, Yellow Rail, American Woodcock, माझा आवडता Snowy Owl, Northern Hawk Owl, Great Gray Owl, Three toed Woodpecker, Black backer Woodpecker, Boreal Chickadee, Bay Breasted, Connecticut and Mourning Warblers, Red and white winged Crossbills and Evening Grosbeaks ……… अगदी नावं घेऊनसुद्धा दमाल इतक्या प्रकारचे पक्षी िमनेसोटाकडे आकिषर् त होतात!!!!

Tympanuchus Cupido or Greater Prairie Chickenचंच उदाहरण घ्या ना. म्हणजे अगदी शुद्ध मराठीत सांगायचं तर कोंबडा, हा देखील ह्या भागात सापडतो. मादीचं लक्ष आपल्याकडे जावं ह्यासाठी अितशय आकषर्क नृत्य सादर करणं ही ह्या नराची खािसयत, मराठीत आपण ह्याला नाच्याच म्हणूया ना ☺ ! अगदी सुंदर असा छोटासा िपसारा फुलतो आिण मानेच्या बाजूच्या केशरी-िपवळ्या हवेच्या sacsदेखील तो फुलवतो. Prairie Chicken चा आवाज आधीच एकदम दणदणीत त्यातून तो अजूनच प्रभावी होतो. ह्यांची अजून एक मजा म्हणजे, नरांपेक्षा माद्यांमध ेस्थलांतर करण्याचे प्रमाण जास्ती आढळतं, मला वाटतं माहरेी जाऊन येत असाव्यात ☺ . असे असूनही आपण म्हणतो, िमने सोटा िकती dull आिण drab आह!े 11000+ lakes इतकी सारी प्राणी, पक्षी आिण वनस्पतींची िविवधता असताना dull आिण drabची व्याख्याच बदलावी लागेल. दुसरीकडे कुठेही न आढळणार ं हवामान,वातावरण आिण भौगोिलक िविवधतेमुळे स्थलांतर करणार्‍या पक्ष्यांचा हा खास आवडता प्रदेश बनला आह.े चला तर मग, िमनेसोटात सापडणार्‍या काही speciesची अजून जवळून ओळख घेऊया

Sandhill Cranes (Grus Canadensis) आपल्या सारस cranesचा हा सख्खा चुलत मावस भाऊ म्हणजे िमनेसोटा त सापडणारी सगळ्यात मोठी पक्षी जमात. Sandhills मोकळ्या प्रदेशात राहतात आिण बराचसा वेळ जिमनीवरच असतात. दर िहवाळ्यात स्थलांतर करून दिक्षणेकडे जातात तर माचर्/एिप्रल च्या सुमारास िमनेसोटामध्ये परत येतात. िमनेसोटाच्या भटक्या पाहुण्यातले ह ेमाझे सगळ्यात आवडते पक्षी! • Identification: Overall greyish, with a red

crown (actually कपाळ). The chicks are brown. • Weight: Adults weigh about ५ to ८ pounds. • Height: ५ feet • Wingspan: ७ feet • Courtship: They can beat any human dancer,

wings down! ☺ . ह्यांची courtship म्हणजे एकदम खास…. अितशय मोहक नृत्य, डौलदार चपळाईनं मारलेल्या उंच उड्या आिण आकषर्क आवाज. Monogamous, आयुष्यभर ते एकाच mateबरोबर राहतात ही त्यांची खािसयत.

• Where to find them: ह ेपाणथळ प्रदेशात आपली घरटी बनवता. ,Crex Meadows Wildlife Area, Carlos Avery Wildlife Management Area, Sherburne Wildlife Refuge, Crane Meadows National Wildlife Refuge ह्या िमनेसोटामधल्या prairie मधल्या parksमध्ये sandhill cranes नक्कीच सापडतील

Golden Eagles Jack, Jeanette, Ripley - काय िवचारता काय!. अर े ही golden eaglesची नाव ं आहते, खरचं! िमनेसोटा मधल्या golden eagles आिण bald eaglesच्या संख्येचा अंदाज बांधण्यासाठी दरवषीर् National Eagle Center, Wabasha, MN इथे Annual Wintering Golden Eagle Survey घेतला जातो, जानेवारीतल्या ितसर्‍या शिनवारी … आई ग!! त्या नुसत्या िवचारानंसुद्धा हुडहुडी भरली. उत्तर अमेिरकेतला ह्या सवार्त मोठा िशकारी पक्षी अथार्त bird of prey! Raptor familyमधले ह े राजेशाही पक्षी पाहायला िमळणं म्हणजे अहोभाग्य कारण त्यासाठी बर्‍याच गोष्टी जुळून याव्या लागतात. ऐन थंडी च्या िदवसा त िमसीिसपी नदीच्या खोर्‍यात उंच उंच कड्यांवर त्यांचा मुक्काम असतो. ते जिमनीवर िशकार करत असल्याने क्विचतच नदीच्या प्रवाहावर िदसतात. Golden eagles िशकारीच्या तंत्रात एकदम तरबेज! वेग आिण तीक्ष्ण नखं ह्यांच्या जोरावर ते सस,े खारी, सरपटणार ेप्राणी, इतर छोटे पक्षी ह्यांची सहज पाठलाग करून िशकार करतात. जवळपास ६० sq. miles च्या भूप्रदेशावर त्यांचे राज्य असते!

• Avg. life span: ३० years • Size: ३३ to ३८ in. • Wingspan: up to ७.५ ft.

Ruby Throated Humming Bird These thumbelinas in flight – hard to spot them, harder to follow and even harder to capture on camera. उत्तर अमेिरके त वाढणार्‍या पक्षांपैकी सवार्त जास्ती संख्या ह्यांचीच. Ruby throated humming birdsचं कुतूहल म्हणज ेकाय िवचारता पण त्यामुळेच त ेbird feeders कडे आपोआपच आकिषर् ले जातात. एकदम territorial वागणं , बाकीचे hummers , इतर पक्षी अगदी फुलपाखरदेंखील त्यांच्या हद्दीत घुसली की दादािगरीला सुरुवात! शहाण्या सूज्ञ माणसांसारखे (नाहीतर आपण!!!) िहवाळा सुरु होताच Mexico, Central America, Carribean ह्या भागात पळ काढतात (चांगल्या आयुष्याची चव लागली की ती िवसरणं अवघडच म्हणा). इवला सा प्राण पण Gulf of Mexico क्षणभराचीही उसंत न घेता, १८-२० तासात पार करतात! Humming b i rds इतर पक्षांच्या पाठबळावर हा प्रवास करतात, थोडक्यात lift मागतात अशी एक चुकीची समजूत आह े. • Avg. Length: ३.५ in. • Weight: ३.१ gms • Wing beats: ४०-८० per second • Courtship: brief, i at all and typically the female raises the young.

Warblers साधारण एिप्रलच्या मध्यात ह ेearly bird पाहुणे, स्थलांतर करून पुन्हा िमनेसोटात यायला सुरुवात होत.े मे सुरु झाला, तापमान अजून वाढायला लागलं की अजून िविवध जातीप्रजातीच ेwarblers दारात उभे ठाकतात . बरोबर मौका साधून िकडे खाणार ेwarblers िकडे वाढायला लागले की हजार होतात . मी तर म्हणतो अजून वाढवा ह्यांची संख्या, म्हणजे आपला डासांचा season बघत बघत पसार होऊन जाईल. ह े छोटे पक्षी नेमके कुठे सापडतील म्हणाल तर, झाडीत. भरपूर झाडी असली की ितथे ह्यांचा कोणी न कोणी वंशज असणारच. ह्या warblers च्या प्रजा ती नक्की आ ह ेत त री िक त ी , blackburnian, magnolia, black-throated, green, blackpol l , chestnut sided, yellow rumped अशी ही न संपणारी यादी! • Length: ४.७ ते ५.१ in. • Wingspan: ६.३ ते ७.८ in. • Weight: ०.३ ते ०.४ oz.

माझं तर असं मत आह ेिक िमनेसोटा म्हणजे नैसिगर् क नंदनवनच. ११००० तलाव, prairie , नद्यांची खोरी, बलाढ्य िमिसिसपी इतके नैसिगर् क सौंदयर् क्विचतच कुठे एका जागी पाहायला िमळू शकतं. हा,ं आता थंडी मात्र आह ेम्हणा थोडी! कधीतरीच! आिण आता तीही वषार्नुवषर्ं कमी होती आह ेम्हणतात! िवशेषत: आत्ता तरी ह्यावर िवश्वास ठेवायला काहीच हरकत नाही कारण आला र ेआला, उन्हाळा आला!!! अर ेहो, पण ह्या गडबडीत एक घोर चूक झाली,माफी असावी! िमनेसोटामधे राहून state bird बद्दल न बोलून कसं बर ंचालेल? Gavia Immer म्हणजेच Common Loon, ह्याला मी तरी फक्त पाण्यातच बिघतलंय . Alaska सोडलं तर ह्यांची संख्या िमनेसोटातच सवार्त जास्त. ह्यांचं सवार्त उठून िदसणार ंवैिशष्ठ्य म्हणजे चन्यामन्या बोरांसारखे िदसणार ेलाल बुंद डोळे!. पाण्यातच िशकार करणारा हा Gavia Immer, अख्खी पाच िमिनटं पाण्याच्या खाली राहू शकतो. आिण २५० फूट खोल जाऊन िशकार पकडून आणू शकतो.

तर िमत्रानो आिण मैित्रणींनो, असा आपला हा िमनेसोटा सुंदर, वैिवध्यानं भरलेला आिण भव्य. कशाचीच कमी नाही, प्राणी म्हणाल तर आहते, अनेक तलाव, पक्षी तर आहतेच आिण चांगली झकास माणसंदेखील आहते! मग चला तर, ह्या उन्हाळ्यात आपण अख्ख्या िमनेसोटात िहंडू, िफरू, ह ेपक्षी पाहू आिण िनसगार्चा मनमुराद आनंद घेऊ!

मािहतीचा स्त्रोत: http://www.dnr.state.mn.us/birds http://www.nature.org/ http://nationalgeographic.com

- अनुवाद: मधुरा साने - छायािचत्रकार: अिमत कुलकणीर्