history gk ii - early medieval greek (ee 2013-14)

8/10/2019 History Gk II - Early Medieval Greek (EE 2013-14)

http://slidepdf.com/reader/full/history-gk-ii-early-medieval-greek-ee-2013-14 1/57

Πανεπιστήμιο ΙωαννίνωνΤμήμα Φιλολογίας

( Ε 2013 14)

Ιστο ία τ Ελλ νικ Γλώσσα ΙΙστο ία τ Ελλ νικ Γλώσσα ΙI I Δ΄ ΕξάμηνοΔ΄ Εξάμηνο

Π. ΦΙΛΟΣΠ. ΦΙΛΟΣ

2. Πρώιμη2. Πρώιμη Μεσαιωνική ΕλληνικήΜεσαιωνική Ελληνική



Ελληνιστική Κοινή ΙΕλληνιστική Κοινή Ι• Μετακλασική Ελληνική: ελληνιστική (ή αλεξανδρινή)

Κοινή (: 3 τελευταίοι αιώνες π.Χ.) αυτοκρατορική (ήρωμαϊκή) Κοινή (: 4 6 πρώτοι αιώνες μ.Χ.), δηλ.συνολικά περ. 4 ος αι π.Χ. 6ος αι μ.Χ.

• Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται κυρίως από:(i) σταδιακό παραμερισμό διαλέκτων προς όφελοςτης Κοινής (δηλ. γλώσσας ή διαλέκτου ) &

(ii) διεθνοποιημένο χαρακτήρα της Ελληνικής, δηλ.τη χρήση της (και) από μεγάλες ομάδες γηγενώνπληθυσμών (διγλωσσία) της Α. Μεσογείου (π.χ.

Αίγυπτος, Συρία, Μ. Ασία & (αργότερα) ρωμ. Ιταλία)



Ελληνιστική Κοινή ΙΙΕλληνιστική Κοινή ΙΙ• Σημείο καμπής για εξάπλωση Κοινής → υιοθέτηση

της αττικής διαλέκτου ως γραφειοκρατικής γλώσσαςγια μακεδον. κράτος Φιλίππου Β & Μ. Αλεξάνδρουκαι οι μτγν κατακτήσεις τους, ιδίως Μ. Αλεξάνδρου

• Στην πραγματικότητα, βάση της ελληνιστικής Κοινήςήταν η κλασική Αττική, αλλά σε διεθνοποιημένη ιωνίζουσα μορφή (+ κάποια χαρακτηριστικά από

άλλες διαλέκτους), δηλ. όπως τη μιλούσαν οι κατάβάση Ίωνες σύμμαχοι Αθήνας (→ Μεγάλη/ΜείζωνΑττική < γερμ. G a i ch (όρος του A. Thumb))



Όρια Όρια Υποπερίοδοι ΚοινήςΥποπερίοδοι Κοινής• Οι τυπικές (& εν πολλοίς ουσιαστικές) απαρχές της Κοινής

(330 π.Χ.) είναι η βασιλεία Μ. Αλεξάνδρου (& ΦιλίππουΒ ), με έμφαση στην ίδρυση της Αλεξάνδρειας το 331 π.Χ.• Η κυρίως φάση, δηλ. η ελληνιστική, συνήθως 330 30 π.Χ.

• Από 30 π.Χ. ως 330 μ.Χ.(Κωνσταντινούπολη→πρωτεύουσα)ή ως το 565 μ.Χ. (τέλος βασιλείας Ιουστινιανού → Ελληνικήισότιμη Λατινικής: Νεαραί N ellae (νομοθεσία)) είναι η

ρωμαϊκή/αυτοκρατορική Κοινή. Τότε περίπου και κάποιακείμενα (π.χ. Χρονικό Μαλάλα) που είναι μεταβατικά προςτη μεσαιωνική Ελληνική (πβ όμως ελλ. παπύρους Αιγύπτου

μέχρι 8ο

αι. → δείχνουν σαφέστερα τη σταδιακή μεταβολή)



Ποικιλίες ΚοινήςΠοικιλίες Κοινής• Αντιφατικοί ορισμοί αρχαίων συγγραφέων για Κοινή (π.χ. νέα

διάλεκτος, συνονθύλευμα ή πρόγονος 4 κλασικών διαλέκτων,μετεξέλιξη Αττικής) → δυσκολία ορισμού Κοινής για αρχαίους• 1)Μαζί με Κοινή (αττικο( ιωνικές) βάσεις) υπήρχαν για αιώνες

́ . , . .σε διάφορες περιοχές (Πελοπόννησος, Μag a G aeciaκτλ)

• 2)Επίσης η γραπτή Κοινή προφανώς σε απόκλιση από τοπικέςπροφ. ποικιλίες Κοινής (πχ Κοινή Μ. Ασίας με επιρροές & από

άλλες γλώσσες, Κοινή Αιγύπτου με επιρροές Αιγυπτιακής κτλ)• 3)Το κίνημα του Αττικισμού (1ος αι. μ.Χ.):εκκίνηση κυρίως από

κοινωνική βάση (νοσταλγία Ελλήνων/ελληνόφωνων του Ρωμ.Κράτους για τους ένδοξους προγόνους) & κατέληξη σε στείραμίμηση κλασικής Αττικής → απαρχές κοινωνικής διγλωσσίας



Πηγές ΚοινήςΠηγές Κοινής• (Α) Άμεσες : (1) Πάπυροι (2) Όστρακα (3) Επιγραφές,

(4) Λογοτεχνικά έργα (5) Πληροφορίες Αττικιστών (6)Δίγλωσσα κείμενα, π.χ. ελληνο λατινικά γλωσσάρια

• (Β) Έμμεσες πηγές : Η Μεσαιωνική & η Νέα Ελληνική

(& αντίστοιχες διάλεκτοι)• Οι πηγές για την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο είναι

παρόμοιες , τουλάχιστον μέχρι και περ. 700 μ.Χ. (πβ.

εξαφάνιση ελληνικών παπύρων από Αίγυπτο) & πριναπό την έναρξη των Σκοτεινών Αιώνων (8 ος 10ος αι.)[βλ. επόμενο PDF]



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΦωνολογία ΙΦωνολογία Ι

• (Α) Φωνήεντα : (1) Κατάργηση προσωδίας , δηλ. της διάκρισης

μακρών και βραχέων φωνηέντων → τα φωνήεντα ισόχρονα &δεν υπάρχουν πλέον ζεύγη μακρών βραχέων, π.χ. /a, i, u/• Συνεπώς υπάρχουν: (α) ένα χαμηλό/ανοιχτό κεντρικό /a/

, , ,και τα υψηλά/κλειστά εμπρόσθια /i, y/ [ ΝΒ: το / / είναιεμπρόσθιο κλειστό (ή υψηλό) στρογγυλό , ενώ τα άλλα 2 όχιστρογγυλά] (γ) δύο οπίσθια στρογγυλά /o, u/, δηλαδή το

μεσαίο οπίσθιο /o/ και το υψηλό/κλειστό οπίσθιο /u/• Άρα ήδη τον 3ο /4ο αι. μ.Χ. το σύστημα των φωνηέντων ήταν

περίπου όπως στην ΚΝΕ: 5 (/a, e, , i, /)+ / / (το τελευταίοαντιστοιχεί στα (δι)γράμματα , , (έως 10 ο αι, μετά / /))



Τα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) ΚοινήΤα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) Κοινή(περ. 3(περ. 3 οςος /4/4 οςος αι. μ.Χ.)αι. μ.Χ.)



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΦωνολογία ΙΙΦωνολογία ΙΙ

• (Β) Δίφθογγοι : οι μακρές & βραχείες δίφθογγοι ( κατιούσες

δίφθογγοι στην Ελληνική , δηλ. φωνήεν (προτακτικό στοιχείο)+ ημίφωνο / i ,u /(υποτακτικό στοιχείο)) διαφορετική εξέλιξη:• (1) οι βραχείες δίφθογγοι είτε μονοφθογγίστηκαν (: έγιναν 1

, . . , , ,<AI>, /u/ <OY>) είτε διασπάστηκαν σταδιακά σε φωνήεν +σύμφωνο (<EY> /ev/, <AY> /av/ → αργότερα και /ef/,/af/ προάηχου φθόγγου (/k, p, t, x, f, θ, s/)), π.χ. κε ται, ναύτης, ε νοια

•

(2) οι μακρές δίφθογγοι ( μακρό φωνήεν + ημίφωνο) είτεμονοφθογγίστηκαν, συχνά με σίγηση του ημιφώνου (& τυχόναλλαγή προφοράς φωνήεντος),π.χ. <ΗΙ> /ēi /→/i/, <ΩI> /ōi /→/o/, <AI> / āi /→ /e/ είτε διασπάστηκαν σε φωνήεν + σύμφωνοπ.χ. <ΗY> /ēu / → /iv, if/,<AY>/ āu /→ /av, af/ (πβ & σπν <ΩΥ>)



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΦωνολογία ΙΙΙΦωνολογία ΙΙΙ

• (Γ) Σύμφωνα : (1) αλλαγές στα κλειστά: παραμένουν τα άηχα

κλειστά /p, t, k/, αλλά απώλεια (α) άηχων δασέων κλειστώνή στιγμικών /p h/, /t h/, /k h/ → άηχα τριβόμενα /f, θ, x/ & (β)ηχηρών κλειστών ή στιγμικών συμφώνων /b, d, g/ → ηχηράτ ι ό ενα v άλλον του π ώτου αιώνε .Χ. π. .

λανθασμένες ορθογραφίες τύπου κατεσκέβασαν, ρα δος κτλ,διαφορετικές μεταγραφές λατινικών δανείων: e (e) ā →ο ετρανός (και αργότερα βετεράνος )

• Διχογνωμία όμως για το αν εξαφανίστηκαν πλήρως τα παλιάηχηρά κλειστά /b, d, g/: πιθανώς παρέμειναν (τουλάχιστον σεφωνητικό επίπεδο) μπροστά από έρρινο (πβ π.χ. ΝΕ /an ras/)

• Νέα ηχηρά κλειστά /b, d, g/,π.χ. από παλιότερα συμπλέγματα(ιδίως έρρινο + κλειστό): π.χ. ντ όπιος, μπ ορος, τ ν κ ρημνόν



ΠίνακαςΠίνακας(κλειστά(κλειστά τριβόμενα Κοινής)τριβόμενα Κοινής)

• [ΝΒ: ο όρος Διαρκή = Τριβόμενα (ή Εξακολουθητικά ) συνήθως)•

[Τα Ουρανικά θεωρούνται συνήθως αλλόφωνα των Υπερωικών(προ /e, i/) & όχι ανεξάρτητα φωνήματα της Ελληνικής→απάλειψη]



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΦωνολογία ΙΦωνολογία ΙVV

• (2) σταδιακή εξαφάνιση των διπλών συμφώνων όχι όμως

παντού (πβ. ΝΕ διαλέκτους: Κύπρος, Κ. Ιταλία, Δωδεκάνησα)• (3) το <ζ>, δεν είναι πλέον [zd] αλλά προφέρεται ως ηχηρό

συριστικό [z] (πβ. και <σ> → [s], αλλά και [z] πριν από ηχηρά))

, , ίσως υπήρχαν ήδη από την εποχή της όψιμης Κοινής

• (5) σταδιακή εξαφάνιση δασέος άηχου λαρυγγικού φθόγγου)στην εποχή της Κοινής (εξαφανισμένος ήδη από προκλασική

περίοδο στην ανατολική ιωνική (Μ. Ασία) και στη Λέσβο). Έμεινε όμως στον γραπτό λόγο ως σύμβολο (πβ & σύνθεσηΝΕ λόγιων λέξεων, πχ φ υάλωση) [Στην κλασ. Αττική (προ 403/2π.Χ.) η δασύτητα με το γράμμα <Η> (πχ ΗΟΡΚΟΙ), το δεξί τμήμα του οποίου έγινε η γνωστή δασεία (& το αριστερό η ψιλή)]



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΦωνολογίαΦωνολογία VV

• (6) Τονισμός: τους πρώτους μεταχριστιανικούς αλλαγή τόνου

από μουσικό σε δυναμικό → πβ. ιδίως ποιητ. έργα ΓρηγόριουΝαζιανζηνού (4 ος αι.) και Νόννου (5 ος αι.) τα οποία βασίζονταιστην ομοιοκαταληξία (ρίμα) και τη ρυθμική εναλλαγή βάσειτονισ ένων άτονων συλλα ών & ό ι ακ ών α έων πλέον

• Η ΑΕπροσωδία (μακρά βραχέα φωνήεντα) σχετιζόταν άμεσαμε τον μουσικό τονισμό → οι δύο αλλαγές σχετίζονται

• Οι γραμματικοί ειδικά σύμβολα (περισπωμένη οξεία δασεία)

για κλασικό τονισμό ΑΕ ο οποίος χανόταν στην εποχή Κοινής.Αρχικά τονικά σημάδια σε κάθε συλλαβή (πχ Δι δ τ ς), όμωςαπό πρώιμη βυζαντινή εποχή κεξ διαμορφώθηκε το γνωστόπολυτονικό σύστημα (τονικό σημάδι σε 1 μόνο συλλαβή κάθε

λέξης πλην περιπτώσεων έγκλισης, πχ νθρωπ ός τις) ως 1982



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΜορφολογία ΙΜορφολογία Ι

• Η περίπλοκη μορφολογία της ΑΕλληνικής (= Κλασικής

Αττικής) περιορίζεται πλέον, π.χ. εγκαταλείπεται ο δυϊκόςαριθμός σε ονόματα (ουσιαστικά επίθετα) & ρήματα• (Α) Ονοματική μορφολογία : (1) η αθέματη (γ ) κλίση

, ,αντικαθίστανται από ομαλότερα , π.χ. πλο ον αντί για να ς,πρόβατον αντί για ο ς (γεν. ο ός), χο ρος (πβ. και ΝΕ γουρούνι< δωρ. γρ ν(α)), αντί για ς (γεν. ός), νηρόν (< νεαρόν

( δωρ ) φρέσκο νερό ) αντί για δωρ κτλ (2) αττικόκλιταβ΄κλίσης τύπου νεώς (γεν. νεώ) ή λεώς (γεν. λεώ) → απλάναός, λαός (γεν. ου) (3) μεταπλασμός αρσ. ιος & ουδ. ιον → ις, ιν , π.χ. ργύριον, παιδίον, κύριος → ργύριν, παιδίν

κ ρις (αργότερα κύρης ← ιωτακισμός) (4) απώλεια δυϊκού



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΜορφολογία ΙΜορφολογία ΙI I

• (Β) Ρηματική μορφολογία : (1)σταδιακή πλήρης μορφολογικήσυγχώνευση μέσης και παθητικής φωνής (πβ. βέβαια και τηνενεργητική φωνή): επικράτηση καταλήξεων μέσης φωνήςπλην παθητ. μέλλοντα αορίστου (στα πιο πολλά ρήματα)

• φωνής σε κάποια ρήματα, π.χ. κούσω αντί κούσομαι, ποιαντί ποιο μαι, παρασκευάζω αντί παρασκευάζομαι κτλ

• (3) Σταδιακή απώλεια ευκτικής, περιορισμός υποτακτικής και

εν μέρει συγχώνευση υποτακτικής (& ευκτικής) με οριστική(πβ. και ιωτακισμό στις καταλήξεις, π.χ. < ει> = < η> (= < οι>))• (4) Σταδιακή χρήση ρημάτων όπως τα ε μί, χω (πβ. π.χ. και

φείλω, μέλλω + απαρ. ή ε ρίσκομαι + μτχ. κτλ) για δήλωσημέλλοντα και αργότερα συντελικών χρόνων (ποιόν ενέργειας)



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΜορφολογία ΙΜορφολογία ΙIIII

• (5) μερική μορφολογική συγχώνευση καταλήξεων αορίστουμε παρακείμενο

• (6) αντίθεση θέματος αορίστου . ενεστώτα σε υποτακτική &προστακτική (: συνοπτικό . μη συνοπτικό→ποιόν ενέργειας)

πολυπληθέστερη θεματική: τα μι ρήματα υποχωρούν υπέρτων θεματικών, π.χ. δείκνυμι, πόλλυμι → δεικνύω, πολλύω

• Ωστόσο τα 4 πλέον συνήθη μι ρήματα, δηλ. ημι, στημι,

τίθημι, δίδωμι , παρέμειναν ως ένα βαθμό. Το πιο ανθεκτικόείναι το ε μί → (σταδιακά) μεσοπαθητικό ε μαι (πβ. και τύπο

νι στη θέση των τύπων στί και ε σί)



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΜορφολογία ΙΜορφολογία ΙVV

• (8) αναλογική εξομάλυνση ρημ. τύπων & παραδειγμάτων:π.χ. γινώσκω αντί για γιγνώσκω, θηκαν αντί για θεσαν ,

ομαλός ενικός παρατατικού μην, σο, το αλλά και ο δα,ο δας , ο δε ο δαμεν, ο δατε, ο δασι (πβ. Κ. Διαθήκη)

• ΄ β΄ αορίστου, π.χ. ε πα (ήδη στην Κλασική Αττική), φθασα(ήδη σε Θουκυδίδη, Ξενοφώντα) και νέγνωσα (από 3 ο αι.π.Χ.) δίπλα σε παλαιότερους τύπους ε πον, φθην, νέγνων



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΣύνταξηΣύνταξη

• (1) Περιορισμός υπόταξης & αυξημένη χρήση της παράταξης•

(2) Περιορισμός της χρήσης ορισμένων εγκλίσεων, κυρίως τηςευκτικής και (λιγότερο) της υποτακτικής. Πβ. χρήση οριστικήςαντί υποτακτικής (π.χ. ακόμη και με ταν, πειδάν ) καθώς και

• (3)Περιορισμός της απαρεμφ. πρότασης (: αιτιατικής + απαρ.)υπέρ των δευτερευουσών ειδικών και τελικών προτάσεων

• (4) Περιορίζεται η χρήση της απλής δοτικής, ιδίως σε επιρρ.

χρήση & αντικαθίσταται από εμπρόθ. περιφράσεις συνήθως:π.χ. ν + δοτ., διά + γεν. (οργάνου), ε ς + αιτ. (αντί ν + δοτ.(στάση) → (ενίοτε σύγχυση των 2 τελευταίων)) ήδη από τουςπρώτους αιώνες μ.Χ. (τον 10 αι. μ.Χ. όλες οι πρθ. πλέον + αιτ.)



Βασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΒασικά χαρακτηριστικά της ΚοινήςΛεξικόΛεξικό

• 1) Αύξηση ουδετέρων τύπων, αν και όχι πάντα υποκοριστικώνσημασιολογικά, π.χ. χείρ → χέριον (πβ. αντίθετο φαινόμενοστη δημώδη Λατινική: σταδιακή εξαφάνιση των ουδετέρων)

• 2) Πολλά δάνεια, ιδίως από Λατινικά (Εβραϊκά, Αιγυπτιακά , . . . , ,

κτλ), λόγω και της εύκολης μορφοφωνολογικής προσαρμογής• Από τα Εβραϊκά Αραμαϊκά όροι μέσω Π. & Κ. Διαθήκης (π.χ.

ραββί(νος), κορβαν ς), από Λατινικά όροι καθομιλουμένης

όπως μόδιος, σηστέρτιος, πόρτα αλλά και όροι της διοίκησης,όπως κεντυρίων, μάγιστρος/μαγίστωρ/μαγίστερ (< agi e )• Πβ. μεταφραστικά δάνεια, π.χ. λατ. ae → AEκυαίστωρ

(απλό, δηλ. λεξικό δάνειο), ζητητής (κυριολεκτική μτφρ., δηλ. μεταφραστικό δάνειο ), ταμίας (σημασιολογικό δάνειο)



ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ• Τα όρια μεταξύ της αυτοκρατορικής (ή ρωμαϊκής) Κοινής

και της μεσαιωνικής Ελληνικής είναι σαφώς συμβατικά→ διάκριση βάσει κάποιων ιστορικών γεγονότων παράλόγω (υποτιθέμενων) σημαντικών γλωσσικών αλλαγών

• μετα ορ της πρωτε ουσας της υτοκρατορ ας απτη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη (330 μ.Χ.) υπήρξε ένακαθοριστικό γεγονός μακροπρόθεσμα → το πολιτικοδιοικητικό κέντρο βάρους από τη λατινόφωνη Δύση στηνελληνόφωνη Ανατολή

• Επίσης, σημαντικός και ο διαχωρισμός σε Ανατολικό &Δυτικό Τμήμα (395 μ.Χ. πβ και πτώση Δυτικού, 476 μ.Χ.)



Μεσαιωνική Ελληνική Ι: ΌριαΜεσαιωνική Ελληνική Ι: Όρια• Όρια: περ. ος αι. (εποχή Ιουστινιανού, 527 565 μ.Χ.) 1 ος

αι. (Άλωση Κωνσταντινούπολης, 1453 μ.Χ.). Τα όριασυμβατικά → απαρχές και τέλη ποικίλλουν• Απαρχές: 4ος (ίδρυση Κωνσταντινούπολης, 330 μ.Χ.), ος

, . . .Ανατολής και (ιδίως) Αιγύπτου στους Άραβες, 641 μ.Χ.)

• Παρομοίως, συμβατικά και τα τέλη: 1 ος (Άλωση, 1453μ.Χ.), 1 ος (έντυπες εκδόσεις δημωδών κειμένων, πβ.

πρώτη έντυπη έκδοση δημώδους ΝΕ κειμένου ( πόκοπος ),1509 μ.Χ.) ή και 1 ος αι. (πτώση Κρήτης, 1669 μ.Χ.)

• [πβ. Δημώδες Μεσαιωνικό Λεξικό Κριαρά & τη Γραμματική

Μεσαιωνικής Ελληνικής Cambridge → περ. 11ος

17ος

αι. μ.Χ.]



Μεσαιωνική Ελληνική ΙΙ:Μεσαιωνική Ελληνική ΙΙ:ΥποπερίοδοιΥποπερίοδοι

• Κατά Browning κ.ά, εσωτερική υποδιαίρεση σε Πρώιμη

(500 1100 μ.Χ.) και Όψιμη Μεσαιωνική Ελληνική (11001500 μ.Χ.) → τα κριτήρια υποδιαίρεσης (ενδο)γλωσσικά& εξωγλωσσικά (ιστορικά, λογοτεχνικά κτλ): π.χ. (α) περ.

. .χαρακτηριστικά και σχηματισμός ΝΕ διαλέκτων (ιδίωςμετά το 1204 μ.Χ.) (β) ιστορικά γεγονότα, όπως μάχηΜαντζικέρτ (1071 μ.Χ.) → είσοδος τουρκικών φύλων στη

Μ. Ασία, Α΄ Σταυροφορία (1095 μ.Χ.) → απαρχές δυτικήςεπιρροής στον ελληνόφωνο κόσμο, Άλωση 1204 μ.Χ. κτλ

• Όψιμη Μεσαιωνική Ελληνική/ Μεταβυζαντινή → εν μέρει

συμπίπτει με την Πρώιμη Νεοελληνική (περ. 1500 1700)



Η Ελληνική κατά την πρώιμηΗ Ελληνική κατά την πρώιμηΜεσαιωνική περίοδο ΙΜεσαιωνική περίοδο Ι

• Η Ελληνική είχε διατηρήσει το (ημι )επίσημο status της

στην Ανατ. Μεσόγειο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο• Με την επικράτηση Χριστανισμού, όμως, σταδιακά

Έλληνας άρχισε να σημαίνει εθνικός/ειδωλολάτρης

•

Ωστόσο η Ελληνική ευνοήθηκε από τη μεταφορά τηςαυτοκρατορικής πρωτεύουσας (Κωνσταντινούπολη) καιέτσι από τον 4 ο αι. μ.Χ. άρχισε να ισχυροποιείται καιθεσμικά ο ρόλος της αφού στη νέα πρωτεύουσα οιελληνόφωνοι έγιναν σύντομα η πλειονότητα (στην αρχήη νέα πρωτεύουσα πολυεθνική: π.χ. Θράκες, Έλληνες /ελληνόφωνοι, Λατίνοι, Εβραίοι, Γότθοι, Αιγύπτιοι,Σύριοι)



Η Ελληνική κατά την πρώιμηΗ Ελληνική κατά την πρώιμηΜεσαιωνική περίοδο ΙΙΜεσαιωνική περίοδο ΙΙ

• Στην υπόλοιπη αυτοκρατορία επίσης πολυπολιτισμικό καιπολυεθνικό παζλ με ποικίλες διαφοροποιήσεις Ελληνικής

• Τοπικές διαφοροποιήσεις, π.χ. η Ελληνική Μ. Ασίας είχεδιαφορές από την Ελληνική Αιγύπτου, Ελλάδος, Ιταλίας

,π.χ. Ελλάδα και σε δίγλωσσες πολύγλωσσες → πβ. ρόλοεξελληνισμένων δίγλωσσων σε Μ. Ασία, Αίγυπτο, Βαλκάνια

• Κοινωνικές διαφοροποιήσεις: η Ελληνική μορφωμένων πιο

λόγια από τη δημώδη λαϊκών τάξεων → αλλαγές ξεκινούναπό εκεί. Οι διαφορές λόγιας και δημώδους διευρύνονται

• Γλωσσικές διαφορές ανάμεσα στα μεγάλα αστικά κέντρα,

(πχ Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια) & επαρχία



Η Ελληνική κατά την πρώιμηΗ Ελληνική κατά την πρώιμηΜεσαιωνική περίοδο ΙΙΙΜεσαιωνική περίοδο ΙΙΙ

• Αρχές πρώιμης μεσαιωνικής περιόδου→ 2 αυτοκρατορικέςαποφάσεις σταθμοί για την αναβάθμιση επίσημης χρήσηςτης Ελληνικής στη Βυζαντινή αυτοκρατορία:

• απόφαση Ιουστινιανού (μέσα 6 ου αι. μ.Χ.) → έκδοση, . . , .

lege νέες νομικές διατάξεις ) &• Απόφαση Ηρακλείου (αρχές 7 ου ) → υιοθέτηση Ελληνικής

ως μοναδικής πλέον επίσημης γλώσσας αυτοκρατορίας με

παράλληλη κατάργηση Λατινικής (πλην ορολογίας, π.χ. σεστρατό διοίκηση, τίτλους αξιωματούχων κ.ά.)

• Σταδιακά, ανατ. ρωμ. αυτοκρατορία→Βυζάντιο ( Ρωμανία )

και ελληνόφωνοι Ρωμαίοι → Ρωμιοί, ελληνικά → ρωμαίικα



Ελληνόφωνοι και πρώιμο ΒυζάντιοΕλληνόφωνοι και πρώιμο Βυζάντιο• Βέβαια παρόλη την ανεπτυγμένη χρήση της Ελληνικής στη

Βυζ. αυτοκρατορία οι ελληνόφωνοι δεν ήταν πλειονότηταπαντού, ιδίως στις βυζ. επαρχίες της Εγγύς Ανατολής: ηΕλληνική ήταν ίσως η μητρική γλώσσα του 1/3 μόνο (περ.

ου . . . . .

Πβ όμως πολλούς δίγλωσσους, ιδίως σε πόλεις → γνώση &Ελληνικής & μητρικής γλώσσας: πχ Συριακή (Α. Μεσόγειος)Κοπτική (Αίγυπτος), γλώσσες κέντρου Μ. Ασίας Βαλκανίων

•

Σύντομα, γεωγραφική και πληθυσμιακή συρρίκνωση τουελληνόφωνου κόσμου: απώλεια της Εγγύς Ανατολής (ΣυρίαΛίβανος Παλαιστίνη) και της Αιγύπτου (641 μ.Χ.) από τους

Άραβες αλλά και κάθοδος Σλάβων στα Βαλκάνια (6 ος /7 ος αι)



Γλωσσικός χάρτης Βυζαντίου (6Γλωσσικός χάρτης Βυζαντίου (6 οςος αι.)αι.)((HorrocksHorrocks 2006: 306)2006: 306)



Ελληνόφωνοι και πρώιμο/μέσοΕλληνόφωνοι και πρώιμο/μέσοΒυζάντιοΒυζάντιο

• Ακολουθούν 2,5 τουλάχιστον δύσκολοι, σκοτεινοί αιώνες(περ. μέσα 7 ου μέσα 9 ου αι./αρχές 10 ου αι.) → διμέτωποςαγώνας (Ανατολή Δύση) επιβίωσης για τη συρρικνούμενηΒυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά και εσωτερικες διαμάχες

• Πολιτισμική παρακμή, λιγοστές γραπτές πηγές• Ωστόσο, με τη λεγόμενη Μακεδονική Αναγέννηση (περ.

μέσα 9 ου μέσα 11 ου ) → πολιτική, κοινωνική, οικονομική,

στρατιωτική και πολιτισμική ανάταξη• Η Ελληνική πλέον είναι η βασική γλώσα του Βυζαντίου

(όμως στη Μ. Ασία και Βαλκάνια και άλλες γλώσσες, π.χ.

Αρμενική, Σλαβική κτλ)



Πηγές ΙΠηγές Ι• Οι διαθέσιμες πηγές είναι άμεσες και έμμεσες•

Οι έμμεσες περιλαμβάνουν (α) κείμενα μεταγενέστερωνπεριόδων (β) προφορικές ενδείξεις από τις ΝΕ διαλέκτους& (γ) δάνεια από & προς άλλες γλώσσες (π.χ. Σλαβική)

• ι μεσες ογοτεχνικ κε μενα, π πυροι επιγρα ς• Οι πάπυροι κυρίως από την Αίγυπτο μέχρι και 7 ο αι.• Οι επιγραφές έχουν μεγαλύτερη γεωγραφική

χρονολογική διασπορά, αν και συχνά σε αρχα ζον ύφος.• Ιδιαίτερη περίπτωση οι πρωτοβουλγαρικές επιγραφές →

κείμενα σε ύφος που θυμίζει προφορική Ελληνική (ίσωςαπό ΄Ελληνες αιχμαλώτους (;)) + λιγοστές στα πρωτο

βουλγαρικά (: συγγενής Τουρκικής τότε) σε ελλ. αλφάβητο



Πηγές ΙΙΠηγές ΙΙ• Οι γραπτές λογοτεχν. πηγές περιορίζονται κατά βάση σε

Χρονικά (π.χ. Μαλάλας (6ος

αι.), Πασχάλιον Χρονικόν (7ος

αι., Θεοφάνης Νικηφόρος (9 οςαι)) και εκκλησιαστικάκείμενα (π.χ. Βίοι αγίων) μαζί με κάποια άλλα κείμενα,

΄. . .• Χρήσιμα κάποια δημώδη αποσπάσματα (π.χ. πολιτικοί

σατιρικοί στίχοι) εντός κάποιων λόγιων έργων, π.χ. τασατιρικά ποιήματα του Ιπποδρόμου, όπως το πολύ

γνωστό κατά του αυτοκράτορα Μαυρίκιου (τέλη 6 ου αι.)στη Χρονογραφία του Θεοφάνη: Ε ρηκε τ ν δαμαλίδα

παλήν κα τρυφεράν, κα ς τ καιν ν λεκτόριν ταύτ

< >πεπήδηκεν κα ποίησε παιδία ς τ ξυλοκούκουδα



Πηγές ΙΙΙΠηγές ΙΙΙ• Η απώλεια της Αιγύπτου (641 μ.Χ.) ατυχής εξέλιξη (και) για

τη μελέτη Ελληνικής → σταδιακή εξάλειψη των ελληνικώνπαπυρικών κειμένων. Μέχρι και τις αρχές του 8 ου αι. μ.Χ.όμως αρκετοί ελληνικοί πάπυροι ακόμη, αφού η Ελληνική

αραβοκρατούμενης πλέον Αιγύπτου• Χρήσιμα στοιχεία και από τα αμφίδρομα δάνεια από και

προς την Ελληνική (π.χ. ελλην. Κύριλλος→ πρωτοσλαβ.

Č ila → απόδειξη ότι η προφορά του γράμματος <υ> (καιτου δίψηφου <οι> ← μονοφθογγισμένη πρώην δίφθόγγος/οj/ πλέον) ήταν ακόμη /y/ στα μέσα 9 ου αι. πβ. ακόμη καιστοιχεία από ορισμένα δάνεια στα Γεωργιανά του 10 ου αι.)



Πηγές ΙΠηγές ΙVV• Η έλλειψη πηγών, ιδίως της διαρκώς εξελισσόμενης

ομιλούμενης δημώδους γλώσσας, δε συνεπάγεταιασφαλώς την απουσία γλωσσικής αλλαγής κατά τηνπρώιμη μεσαιωνική περίοδο

•

Η επανεμφάνιση κειμένων με δημώδη στοιχεία (περ.11 ος /12 ος κεξ) καταδεικνύει την ύπαρξη αλλαγώναπό την εποχή των τελευταίων γνωστών παπύρων

(τέλη 7ου

/αρχές 8ου

αι.) τουλάχιστον, οι οποίες όμωςδε μπορούν εύκολα να επισημανθούν στα λιγοστάλογ. κείμενα ειδικού χαρακτήρα αυτών των αιώνων



Φωνολογία ΙΦωνολογία ΙΦωνήεντα

• Πρώιμη Μεσαιωνική→ αρχικά 6 φωνήεντα (πβ ρωμ. Κοινή)•

Απώλεια του έκτου φωνήεντος /y/ (πβ γραφή <υ>, <οι>),αρχικά στον προφορικό λόγο των λιγότερο μορφωμένωνμάλλον πβ. π.χ. σήμερα τα σχεδόν ομόηχα γαλλικά b i

μη μορφωμένων Γάλλων (πβ. Browning)

• Έτσι, σταδιακό αποστρογγύλεμα του φθόγγου /y/ και μτγν.ταύτισή του με το /i/(ιωτακισμός). Όμως σε κάποιες νότιες

ΝΕ διαλέκτους (Τσακωνική, Παλαιά Αθηναϊκή, Μεγαρική,Ευβοϊκή (Κύμη), Αιγινήτικη) η εξέλιξη δείχνει προς μιααντίθετη κατεύθυνση, δηλ. προς ένα οπίσθιο στρογγυλόυψηλό φωνήεν /u/, π.χ. σημερινά Κούμη, σ(ι)ούκα, σου κτλ



Τα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) ΚοινήΤα φωνήεντα στη (ρωμαϊκή) Κοινή(περ. 3(περ. 3 οςος /4/4 οςος αι. μ.Χ.)αι. μ.Χ.)



Φωνολογία ΙΙΦωνολογία ΙΙΑποκοπή προτονικών φωνηέντων Ι

• Απώλεια προτονικών αρχικών φωνηέντων ( αφαίρεση,αποκοπή ) λόγω εμφάνισης δυναμικού τονισμού (3 ος /4 ος αι. e i e), π.χ. μέρα, ψάρι(ο)ν, λίγος , σάν,

ο δέν → μέρα, ψάρι, λίγος, σαν, δεν [[πβ ένα παραπλήσιοπβ ένα παραπλήσιο

• Το φαινόμενο παρουσιάστηκε νωρίς → επίδραση παντού (:πριν τις ΝΕ διαλεκτ. διασπάσεις) ακόμη και σε απόμακρεςπεριοχές πβ Ελληνικά Ν.Ιταλίας: κούω, στέον → k ,

•

Δύο ανασταλτικοί παράγοντες: κοινωνική διγλωσσία (λόγιαvs δημώδης γλώσσα) & αναλογία : π.χ. το στην λλάδαπαραμένει σε αναλογία με το λ λην(ας), αλλά και λόγιο

λευθερία μαζί με δημώδες λευτεριά (Browning 1991: 82)



Φωνολογία ΙΙΙΦωνολογία ΙΙΙΑποκοπή προτονικών φωνηέντων ΙΙ

• Φωνολογικές, μορφοφωνολογικές και φωνοσυντακτικέςσυνέπειες: (α) εξαφάνιση άτονης αύξησης ρημάτων, π.χ. λυσα vs. λύθηκα (ωστόσο αναλογική αποκατάσταση σεκάποιες διαλέκτους)

κάποιων προθημάτων: πχ ξε , ξανα( ) (πβ. και λανθασμένηεπανανάλυση ορίων λέξεων σε περιπτώσεις όπως: τόν λύσαμεν → παρομοίως & οι ρημ. καταλήξεις σε ν ε( ...))

•

(γ) ανάπτυξη εγκλιτικών αντωνυμιών γ΄ προσώπου απόπροτονικούς τύπους της οριστικής επαναληπτικήςαντωνυμίας, π.χ. α τόν → τον (πβ. και τον ενδιάμεσο τύπο

τόν σε παπύρους, αλλά και σε κάποιες ΝΕ διαλέκτους)



Φωνολογία ΙΦωνολογία ΙVVΔιπλά Σύμφωνα τελικό ν

• Πρώιμη Μεσαιωνική→ σύμφωνα περίπου όπως στην Κοινή•

Σταδιακή απώλεια διπλών συμφώνων & τελικού ν , όμωςόχι παντού (π.χ. Ν. Ιταλία, Δωδεκάνησα, Μ. Ασία, Κύπρος πβ. απομόνωση αυτών των περιοχών για ιστορικούς

, . . . ,Σελτζούκοι στη Μ. Ασία, Αραβο Βυζαντινό c d i iστην Κύπρο)

• Το τελικό ν απαντά σχεδόν κανονικά σε λογοτ. κείμενα

μέχρι 14 ο αι. & δεν αποβλήθηκε οριστικά πριν 17 ο αι.• Διατηρήθηκε σε όλες σχεδόν τις διαλέκτους, τουλάχιστον

σε συγκεκριμένα φωνολογικά περιβάλλοντα, π.χ. τύπους

άρθρων αντωνυμιών: τόν, τήν, τ ν (πβ Horrocks 2006:397)



ΦωνολογίαΦωνολογία VVΗχηρά Σύμφωνα Συνίζηση

• Πιθανή διατήρηση ηχηρών κλειστών έπειτα από έρρινα(π.χ. AΕ νδρας /andras/ → ΝΕ ντρας /a ndras/) καθώς καιη ηχηροποίηση (& όχι μόνο) των άηχων κλειστών πριν απόηχηρά τριβόμενα , π.χ. γδ ύνω < κδ ύω , βγ αίνω < κβαίνω

.

αυτή την προφορά (πβ. και μτγν. ενδείξεις καθαρεύουσας)• Σταδιακή ενίσχυση φαινομένου συνίζησης: iΦ/eΦ → jΦ,

π.χ. παιδία, λευθερία, μηλέα → παιδιά , λευτεριά, μηλιά .

Αντίσταση από λόγια γλώσσα διαλέκτους,π.χ. κυπρ. καρδία[ΝΒ:[ΝΒ: j: j: ημίφωνο, Φ: φωνήενημίφωνο, Φ: φωνήεν /a, e, o, u//a, e, o, u/] ]• Ωρίμανση ολοκλήρωση αυτής της αλλαγής την επόμενη

(όψιμη) περίοδο → πιο σαφείς γραπτές ενδείξεις τότε

λ ίλ ί



Μορφολογία ΙΜορφολογία ΙΚλιτικά παραδείγματα Ι

• Σταδιακή συγχώνευση κλιτικών παραδειγμάτων α α και γγ(αθέματης) κλίσης (πβ. τύπους ήδη στην όψιμη Κοινή πρώιμη μεσαιωνική (2 ος 6ος αι.) τύπου: τ ν Καρανίδαν ,το ς θέλοντες κτλ:

• α ενικ ς: συγχ νευση με ση τις κατα εις της ακλίσης στον ενικό, μέσω κυρίως της αιτ. ενικού πβ & αιτ.πλ. (π.χ. χώραν : χώρα :: λπίδα ν: x, όπου x = λπίδα)

• (β) πληθυντικός : συγχώνευση με βάση τις καταλήξεις τηςγ κλίσης στον πληθυντικό, μέσω της αιτ. πληθυντικού(και χάρη και στη φωνολογική σύμπτωση <αι> & <ε> /e/)π.χ. λπίδας : λπίδες :: χώρας : x, όπου x = χώρες /xores/

(αντί χ ραι /xore/ → στην ουσία δηλαδή προσθήκη / s/)

λ ίλ ί



Μορφολογία ΙΙΜορφολογία ΙΙΚλιτικά παραδείγματα ΙΙ

• Οι αλλαγές αυτές εμφανίζονται σταδιακά ακόμη και στηλογοτεχνία (π.χ. σε Χρονικά): π.χ. ο δ ινοτομηθέντεςΠέρσ ες , τ ς Δήμητρας (Μαλάλας, 6 ος αι.), Σαλαμ ίναπόλις (Θεοφάνης, 8 ος / 9 ος αι.) κτλ (Holton Manolessou

• Ωστόσο, σχετική αβεβαιότητα παρέμεινε μέχρι και τη

Νέα Ελληνική, ιδίως σε περιπτώσεις κάποιων πρώηναθέματων κλιτικών παραδειγμάτων (γ κλίση) και νυν της

α κλίσης, π.χ. α σθήσ ει ς (: διατήρηση αρχαίου πληθ. τηςγ κλίσης) αλλά και α σθησ ες /α στησ ες (κατά το α΄κλιτο χώρα χώρες (πλέον))

Μ λ ί ΙΙΙΜ λ ί ΙΙΙ



Μορφολογία ΙΙΙΜορφολογία ΙΙΙ

Κλιτικά παραδείγματα ΙΙΙ• Στο πλαίσιο αυτό, σταδιακή ανάπτυξη και των

ανισοσύλλαβων καταλήξεων πληθυντικού: π.χ. αδες,ιδες (αναλογικά από συμφωνόληκτα παραδείγματα,π.χ. φυγά δες, λπίδες) οι οποίες συνυπήρχαν με τιςκανονικές, π.χ. πατέρες & πατεράδες οι δεύτερεςείχαν προφανώς το πλεονέκτημα ότι μπορούσαν ναδιατηρήσουν το διακριτικό φωνήεν του ενικού

•

(Πβ. ΝΕ καφέδες και παππούδες , που είναι και οιμοναδικοί τύποι πληθυντικού γιατί μόνο έτσιδιασώζεται το διακριτικό φωνήεν, ε [e] και ου [u]αντιστοίχως, του κλιτικού παραδείγματος)

Μ λ ί ΙΜ λ ί ΙVV



Μορφολογία ΙΜορφολογία ΙVV

Κλιτικά παραδείγματα Ι V• Η θεματική (β΄) κλίση παραμένει ισχυρή με εξαίρεση τον

περιορισμό των θηλυκών: (α) μέσω αλλαγής γένους(π.χ. πλάτανος, τ μπέλι πλέον) (β) μέσω τηςαντικατάστασης από συνώνυμο (π.χ. δρόμος αντί

παραδειγμάτων (π.χ. παράδεισο , μμο), αν και σαφήπαραδείγματα για το τελευταίο υπάρχουν μόλις κατάτην Όψιμη Μεσαιωνική περίοδο (Holton Manolessou

2010: 556)• Τα ουδέτερα σε ιν (< ιον ) ενισχύονται σημαντικά, π.χ.

μόνιν , και μάλιστα η χρήση του τελικού ν γενικεύεται,

πβ. π.χ. το (πρώην) αθέματο δέρμα ν

Μ λ ίΜ λ ί VV



ΜορφολογίαΜορφολογία VV

Πτώσεις ( Δοτική)• Σταδιακός περιορισμός της χρήσης της δοτικής → φαίνεται

κυρίως από την οριστική επικράτηση της αιτιατικής ακόμηκαι σε Προθετικές Φράσεις με αιτιατική όπου κανονικάΠρθ + δοτική (πβ. και τα δεδομένα της επόμενης

, . .• Ρόλο έπαιξε και η στένωση /ο/> /u/ στον προφορικό λόγο

→συχνή δυσκολία διάκρισης δοτ. εν. από γεν. εν. (β κλίση)• Πβ. όμως σταθερή χρήση δοτικής σε κάποιες στερεότυπες

εκφράσεις, π.χ. δόξα τ Θε• Κατά τον J. Humbert (1930), οριστική εξάλειψη της δοτικής

μέχρι τον 10 ο αι. → εξαφάνιση από τα μη λόγια κείμενα

ΜορφολογίαΜορφολογία VVΙΙ




Άρθρο• Ά ρθρο → συγχώνευση μέχρι τον 12 ο αι. (ήδη από πριν σε

παπύρους) του αρσενικού και θηλυκού άρθρου στηνονομ. πληθυντικού ( ο α ), ενδεχομένως με βάση τοσυχνότερο αρσενικό ο (αλλά και τα θηλυκά ουσιαστικά

. . • Όμως ο M ndez Dosuna → φωνολογική αναλογία, δηλ.

η αλλαγή ξεκίνησε από ένα είδος προφωνηεντικήςσυνίζησης [e] → [i] /_Φ (πβ. ΝΕ κ αι σήμερα vs. κ ι αύριο)

→ επεκτάθηκε μετά και πριν από λέξεις με σύμφωνο• Πβ. όμως και κατωιταλιωτική Ελληνική όπου σε κάποιες

περιοχές (π.χ. Bova) είναι αντίστροφη η φορά → τύποι

του αρσενικού άρθρου πλησίασαν προς του θηλυκού





Αντωνυμίες Ι• Οι αντωνυμίες υφίστανται αλλαγές, ιδίως οι τύποι της (α)

προσωπικής και (β) της αναφορικής αντωνυμίας:• (α) η προσωπική αντωνυμία αποκτά παράλληλους τύπους

πληθυντικού με θέμα ενικού σε α΄, β΄ πρόσωπο ( με ς, , , , . . ,

→ ( )σέν (→ αναλογία (εξομάλυνση)). Την επόμενη, όψιμη,περίοδο επαυξημένοι αναλογικά σε μέν α( ν), σέν α( ν))

• Στο γ΄ πρόσωπο η ΑΕ οριστική επαναληπτική αντωνυμία

α τός, ή, ό (χρησιμεύει και ως δεικτική αντωνυμία) πβκαι αδύνατους τύπους γ΄ προσώπου σε γεν. δοτ. αιτ. εν. &πληθ. (π.χ. το , τ ς, τόν, τήν, τό, τ ν, τούς, τάς, τά, τές) πβ(Κ)ΝΕτον είδε, της είπε κτλ

ΜορφολογίαΜορφολογία VVΙΙΙΙ



ΜορφολογίαΜορφολογία VVΙΙΙΙ

Αντωνυμίες ΙΙ• (β) Στις αναφορικές, η αντωνυμία ς , , αποδείχτηκε

ιδιαίτερα ευάλωτη λόγω της υποτυπώδους λεξικήςυπόστασής της (: μονοσύλλαβη λέξη η οποία λόγωαπώλειας δασύτητας, κατάργησης προσωδίας (= φωνηεντ.

με ένα απλό βραχύ φωνήεν /ο s/, /i/, /o/) → είτε χάνεταιπριν από αρχικό φωνήεν ή/και έπειτα από τελικό φωνήενγειτονικής λέξης είτε συγχέεται με την στις, τις, ,τι (ήκαι την τίς, τί ή ακόμη και τους τύπους της προσωπικής &δεικτικής (πρώην οριστικής επαναληπτικής) αντωνυμίαςτόν, τήν, τό (ιδίως σε γεν., (δοτ.), αιτ.)) → ς , , εκλείπει

ΜορφολογίαΜορφολογία VVΙΙΙΙΙΙ



ΜορφολογίαΜορφολογία VVΙΙΙΙΙΙ

Ρήμα Ι• Στο ρήμα, οι σημαντικότερες εξελίξεις είναι:• (i) η εδραίωση δύο θεμάτων, ενεστώτα & αορίστου, για τη

δήλωση των δύο ρηματικών όψεων/ποιών ενέργειας(συνοπτικό, π.χ. φαγ vs. μη συνοπτικό, π.χ. τρωγ )

• η σημασιο ογικ σ γχυση αορ στου με παρακε μενο(πβ. κατάληξη κα από παρακείμενο σε αόριστο, π.χ.

λύθην → ( )λύθη κα)• (iii) σταδιακή εδραίωση περιφραστικού παρακειμένου,

τόσο στην ενεργητική ( χω + μτχ. παθ. πρκ.) όσο και στημεσοπαθητική φωνή ( ε μί + μτχ. παθ. πρκ. πβ. και ΝΕ)

• (iv) μετασχηματισμός του ε μί σε μεσοπαθητικό ε μαι (πβ.

γ΄ εν. πληθ. νι → ναι → ε ναι (16ος

αι. κεξ)

Μορφολογία ΙΧΜορφολογία ΙΧ



Μορφολογία ΙΧΜορφολογία ΙΧ

Ρήμα ΙΙ• (v) σταδιακή τάση εξάλειψης της χρονικής αύξησης (π.χ.

διοίκουν (:δι κουν )) & μη σταθερή χρήση της συλλαβικήςαύξησης, ιδίως σε σύνθετα ρήματα (όχι όμως συστηματικάακόμη, όπως στην ΚΝΕ, δηλ. με διατήρηση της τονισμένης

φωνολ. λόγων (βλ. πριν), π.χ. πιδείκνυτο , αλλά παίτησε• (vi) Αξιοσημείωτη (i) επέκταση τύπων ενεστώτα νω, ανω ,

αινω (π.χ. περνώ < περάω ) που όπως και τα ιζω, αζω,

εύω χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό ρημάτων απόουσιαστικά (και βάσει αναλογίας χρησιμοποιούνται και γιααναλογικό σχηματισμό ενεστώτων από τύπους αορίστου),καθώς και (ii) μετασχηματισμός των ρημάτων οω → ωνω

Μορφολογία ΧΜορφολογία Χ



Μορφολογία ΧΜορφολογία Χ

Ρήμα ΙII• Τέλος, κάποιες αλλαγές (και) με φωνολογικές παραμέτρους• (vii) σχεδόν απόλυτη εξομάλυνση/συγχώνευση διακρίσεων

ανάμεσα στις καταλήξεις της οριστικής και της υποτακτικής( ει vs η , ο vs ω ) και για φωνολογικούς λόγους → πβ.

. . .

Ωστόσο, οι δύο εγκλίσεις παρέμειναν μερικώς διακριτέςστον αορ. (πχ φαγ α vs να φά(γ) ω) χάρη και στον δείκτηυποτακτικής νά (< να), αλλά και χάρη στα συμφραζόμενα

•

(viii) πολλοί νέοι αόριστοι σε εψα / epsa/ < / efsa/ (πβ. τηφωνολογική αλλαγή Κοινής στα ρήμ. ευω (πλέον / evo/))• (ix) συχνή χρήση εφελκυστικού/ευφωνικού ν στο γ΄ πρόσ.

ενικού πληθυντικού (πβ. αιτ. εν. ουσιαστικών), πχ βαλεν

Μορφολογία ΧΙΜορφολογία ΧΙ



Μορφολογία ΧΙΜορφολογία ΧΙ

Ρήμα IV• Οι μετοχές & τα απαρέμφατα σε πολύ αργή αποσύνθεση→

σύγχυση ενεργητικών μεσοπαθητικών μετοχών, αλλά καιγενών, πτώσεων κτλ (π.χ. Χρονογραφία Θεοφάνη, 9 ος αι.)

• Οι μτχ. αποκτούν σταδιακά κυρίως επιρρημ. σημασία (πβ. ,

ακόμη. Άκλιτες μτχ. σε όντα στις αρχές β΄ χιλιετίας (π.χ. με ς βλέποντα ), αν και τότε ακόμη πάλι κλιτές στα κείμενα

π.χ. Πτωχοπροδρομικά ποιήματα (12 ος αι.). Αντιθέτως, οιμεσοπαθητικές ομενος (ενεστ.), μενος (πρκ.) αντέχουν

• Το απαρέμφατο σταδιακά (α) περισσότερο ως άναρθρο και(β) με ρήματα ελέγχου (ταυτοπροσωπία), πχ μέλλω, θέλω+ απαρ (:μέλλοντας συχνά) ετεροπροσωπία → τι/ να πρτ



ΣύνταξηΣύνταξη

• Αυξάνεται η παρατακτική σύνταξη → αυξημένη χρήση τουκαί → στην επόμενη (όψιμη) φάση έως και 80% συχνότητασε φράσεις, τουλάχιστον σε δημώδη κείμενα

• Αυξημένη χρήση δευτερευουσών πρτ με να (τελικές) & τι

• Παραμένει συχνή η χρήση μορίων, π.χ. ο ν . Όχι σπάνια μιασταδιακή μεταβολή (i) μορφολογίας (συχνά με μετακίνησητου τόνου μέσα σε φράσεις όπως νά το μάθω) ή/και (ii)

χρήσης συνδέσμων, μορίων, επιρρημάτων (ενίοτε χρήσητους ως συμπληρωματικών δεικτών→ μερικές φορές αυτόισοδυναμεί με γραμματικοποίηση): π.χ. ο δέν → δεν , να→ νά → να, που → πο → που κτλ



ΛεξικόΛεξικό

• Στο λεξιλόγιο / παραγωγή λέξεων, χρήση των επιθημάτων(π.χ. ελληνικών όπως ικιον , ίδιον , όπουλ(λ)ον , λατινικώνσε ιανος, ατος, ( ήσιος(?)), ινα πβ. όμως και το ελληνο(σλαβικό(?)) ιτσι ν , π.χ. κορίτσιν ) για την παραγωγή νέων

• Επίσης, αρκετά απευθείας λεξικά δάνεια: (α) ΜεσαιωνικήΛατινική (π.χ. πε(ν)τζιμέντον < κλασ. λατ. i edi e

αποσκευή , ρόγα < ύστερολατ ga < κλασ. λατ. e ga iαμοιβή κτλ , σο βλα < b( )la) & (β) Σλαβική, ιδίως στο

λεξιλόγιο αγροτικής ζωής / καθομιλούμενης (π.χ. ρο χο(ν),τσέλιγκας), καθώς και άφθονα τοπωνύμια, ιδίως ιτσι, ίτσα,π.χ. Καλέντζι ( λασπότοπος ), Ζαγόρι ( πέρα από το βουνό ),

Αράχοβα ( καρυδότοπος )

Κείμενα ΙΚείμενα Ι



Κείμενα ΙΚείμενα Ι

(Ρωμαϊκή Κοινή)(Ρωμαϊκή Κοινή)• Ιδιωτική επιστολή (2 ος αι. μ.Χ.) [πβ. Ηorrocks 2006: 260 61]• ντών ις Λόνγος Νειλο τι [τ] μητρ π[λ] στα χαίρειν. κα

δι παντ [ ς] ε χομαί σαι γιαίνειν . τ προσκύνημά σουποι κατ α κάστην μαί ραν παρ τ κυρί [Σερ]άπειδει.

μητρόπολιν. χ ά ρειν το το ο δ γ ε σ θα ε ς τ ν πόλιν.α δ[υ]σοπο[ύ]μην δ λθε ν ε ς Καρανίδαν τι σαπρ ςπαι ριπατ . α γραψά σοι τι γυμνός ε μει . παρακα[λ] σ αι ,

μήτηρ , δια λάγητί μοι....παιπαί δδ ευμαι καθ ν δ τρόπον... κουσα παρ το[ ...]υμου τ ν ε ρόντα σ αι ...ο κ ο δες τι

θέλω πηρ ς γενέσται ε γνο ναι πως νθρόπ [ ]τιφείλω βολόν;..Νειλο τι μητρε π ντωνίω Λόνγου υε ο

Κείμενα ΙΙΚείμενα ΙΙ



Κείμενα ΙΙΚείμενα ΙΙ

(Πρώιμη μεσαιωνική Ι)(Πρώιμη μεσαιωνική Ι)• Παπυρική επιστολή, Αίγυπτος (6 ος /7 ος αι. μ.Χ.) [πβ. Tonnet

1995: 61 64]• ... μος δ ν μαρτίε μ ν ε< >σιν.... τι α τ ς δωσεν κα

α τ ς λαβεν ˙ λλ ε ξε ε ξαι να να κύριος

τ ν νθρώπων ˙ α το γ ρ πέρθαν ε ς κ ρφον τ ο βρα μ κα το σα κ κα το ακώ<β>. λλ παρακαλσε, κύριέ μου, μ [: μ ] βάλης [λύπη]ν ε ς τ ψυχί σου κα

πολήσις [: πολέσ ς] τ πράγματά σου...κα λπίζομεν ε ςτ ν θε ν ταν δι τ ς λο ί πις ταύτης χαρ ν πέμ μ πι

μαυ [: μ ν] κύριω ς κα τ ν κύ[ριον] τ ν δελφ ν μ ν

Κείμενα ΙΙΙΚείμενα ΙΙΙ



Κείμενα ΙΙΙΚείμενα ΙΙΙ

(Πρώιμη μεσαιωνική ΙΙ)(Πρώιμη μεσαιωνική ΙΙ)• Πρωτοβουλγαρική επιγραφή (9 ος αι μ.Χ.) [Ηorrocks 2006: 478]• ...... κ δελφ ς α [τ]ο ο κ ληθάρ[γ]ησεν α τ ν κ

ξ λ[θ]εν, κ δωκε[ν] α τ ν θε ς κ τόπ[ου]ς κ κάσσ τρα ρημ σε ν [τ]άδε˙ Σε τ ν Σερδικήν, τ ν ν Δεβελτ ν, τ ν

, , .

Το τα τ κάστρα [ ]λαβεν. Τ δ λυπ κ[ά]στρα δοκενθε[ ]ς φόβον, κ φ ηκ α ν κ φυγαν, κ κά τ ου τόπος[ ξε]ληθάργησαν τ ν τόπον το τον, τ που [ξ] λθε[ν μ τ ν λον λα ν κ κ[α]ψ [εν τ ] χωρη μ ν α[ ]τ ς γέρων

βασιλε [ς] φαρακλός, κ π ρεν λα , κ το ς ρκους λησμόνησεν, κ ξ λθεν π [α τ ν] ρχων

Κρο[ ]μος πρ ς [τ] πολ[έμησε]...

history gk ii - early medieval greek (ee 2013-14)

Documents