O autorze Scott Mueller jest prezesem Mueller Technical Research, midzynarodowej firmy zajmujcej si badaniem komputerw osobistych i szkoleniami. Od 1982 roku MTR specjalizuje si w dokumentacji i technicznych seminariach; klientami s firmy z listy Fortune 500, rzdy Stanw Zjednoczonych i innych pastw, gwne firmy programowe i komputerowe, a take entuzjaci i przedsibiorcy. Podczas swych licznych podry przedstawia swoje wykady tysicom specjalistw w Ameryce Pnocnej i Poudniowej, Kanadzie, Europie i Australii.

Scott Mueller opracowa i prowadzi kursy komputerowe bazujce na kadym rodzaju sprztu PC. Jest ekspertem w sprzcie PC, systemach operacyjnych, technikach odzyskiwania danych i sieci lokalnych.

Mueller ma w swoim dorobku, oprcz ksiki Rozbudowa i naprawa komputerw (Upgrading and Repairing PCs) sprzedanej w poprzednim wydaniu w ponad ptora-milionowym nakadzie, wiele popularnych ksiek, artykuw i materiaw szkoleniowych. Jest staym wsppracownikiem wydawanego przez Landmark International miesicznika Troubleshooter.

Jako znany na midzynarodowej arenie wykadowca_i niezaprzeczalny autorytet w dziedzinie szyfrowania informacji technicznej, Mueller rozwin komputerowe kursy szkoleniowe we wszystkich dziedzinach, dotyczcych zarwno problemw natury sprztowej, jak i programowej. Specjalizuje si w sprawach sprztowych, obejmujcych rozbudow, obsug, diagnozowanie i napraw komputera. Jest ekspertem w zakresie technik i strategii odzyskiwania danych, lokalnych sieci komputerowych i gwnych aplikacji biznesowych. Ma te dowiadczenie w dziedzinie oprogramowania systemowego: DOS, OS/2, Windows i Windows NT.

O wspautorze:

Craig Zacker jest pisarzem i redaktorem. Pracowa jako administrator sieci Novell NetWare i jako technik. Intensywnie pracowa nad integracj systemu Windows NT do istniejcych sieci wewntrznych typu NetWare. By zatrudniany jako autor opracowa technicznych oraz nadzorca systemw Web w systemach informacyjnych duej firmy software'owej. Craig tworzy i przyczyni si do powstania wielu ksiek traktujcych o systemach operacyjnych i sieciach oraz publikowa artykuy w najlepszych czasopismach, wczajc Windows NT Magazine, w ktrym jest wspredaktorem.

Specjalne podzikowania nale si nastpujcym wsppracownikom: Robertowi Bogue'owi Kevinowi Kloss, Steve'owi Schaferowi. Keithowi Underdahlowi.

Wstp Witam w tym wydaniu ksiki Rozbudowa i naprawa komputerw PC. Ksika ta jest przeznaczona dla tych, ktrzy chc rozbudowywa, naprawia, a take w miar bezpro-blemowo wykorzystywa swojego PeCeta. Obejmuje wszystkie systemy, od najstarszych 8-bitowych maszyn, po najnowsze 64-bitowe stacje robocze.

Omwi najnowsze osignicia sprztowe, ktre sprawiaj, e najnowoczeniejsze komputery s atwe w obsudze, szybkie i wydajne, przedstawi procesory Intela oraz kompatybilne od Pentium i Pentium Pro a po nowy Pentium II, opisz take nowe pamici, magistrale PCI, napdy CD-ROM i tamowe, karty muzyczne, porty PC-Card oraz Cardbus do laptopw, twarde dyski IDE i SCSI, karty graficzne i monitory.

Wszechstronny przegld komputerw przedstawiony w tej ksice cieszy si uznaniem od pierwszego wydania w 1988 roku. Ilo wyda tej ksiki na rynku amerykaskim (9) dowodzi, e jest to nie tylko najlepiej sprzedajca si pozycja tego typu, ale rwnie najbardziej wyczerpujcy i atwy w uyciu podrcznik na temat najnowszych komputerw. Ksika zawiera szczegowy opis komputerw, rnic midzy nimi i sposobw konfi-gurowania.

Poszczeglne rozdziay dostarczaj szczegowych informacji o kadym skadniku komputera, od procesora po klawiatur i monitor. W ksice przedstawimy konfiguracje nowoczesnych, wysokowydajnych komputerw; skupimy si na dostpnym sprzcie i oprogramowaniu oraz okrelimy optymaln konfiguracj w zalenoci od posiadanego komputera. Poniej wymieniam gwne skadniki komputera, ktrymi zajm si w dalszej czci ksiki:

* Pentium II, Pentium Pro, Pentium, 486 i wczeniejsze oraz ich klony" - procesory firm AMD, Cyrix i innych producentw.

* Najnowsze typy gniazd procesorw i kart rozszerze.

* Nowe pyty gwne, uwzgldniajc ATX oraz NLX.

* Najnowsze Chipsety dla nowych rodzin procesorw.

* Magistrale PCI (Peripheral Component Interconnect), AGP (Accelerated Graphics Port), VL-Bus (VESA Local Bus), EISA (Extended Industry Standard Architectu-re) i MCA (Micro Channel Architecture) oraz 100-megahercowe magistrale procesora.

* Przerwania, kanay pamici DMA (Direct Memory Access) oraz adresy portw wejcia/wyjcia.

* Urzdzenia plug and play.

* Twarde dyski (take ElDE i SCSI, wraz z najnowszymi specyfikacjami, takimi jak ATA-3, ATA-4).

* Napdy dyskietek (360 k, l .2 M, l .44 M i 2.88 M oraz takie jak Zip, LS-120, napdy tamowe).

* Nowe napdy DVD, CD-ROM i magnetooptyczne.

* Moduy pamici SIMM i DIMM oraz ECC RAM.

* Nowe typy pamici, jak Synchronous Pipeline Burst cache (Cache synchroniczny), EDO RAM, Burst EDO, Synchronous DRAM. RAMBUS.

* Monitory SVGA o duych przektnych i szybkie karty graficzne.

* Peryferia (napdy CD-ROM, karty muzyczne i streamery).

* Porty PC-Cards i Cardbus.

* Drukarki laserowe i igowe, ich obsuga i naprawa.

* W jaki sposb czci te s obsugiwane przez system operacyjny.

W ksice tej przedstawi metod, ktra pomoe Ci radzi sobie z trudnociami przy rozbudowie i naprawie komputera. Omwi najczciej wystpujce problemy zwizane m.in. z przerwaniami, kanaami pamici DMA, portami wejcia/wyjcia, a take konflikty adresw pamici. Przedstawi take problemy programowe, zaczynajc od opisu, jak DOS i inne systemy operacyjne wsppracuj z komputerem przy jego uruchamianiu. Nauczysz si diagnozowa sprzt, system operacyjny i programy takie jak edytory tekstu i arkusze kalkulacyjne.

Ksika ta jest wynikiem moich wieloletnich dowiadcze przy przygotowywaniu wykadw o komputerach, systemach operacyjnych i odzyskiwaniu danych. Od 1982 roku osobicie nauczyem (i dalej ucz) tysice ludzi, jak diagnozowa, rozbudowywa i naprawia komputery oraz jak odzyskiwa dane. Jest ona kocowym wynikiem osobistych dowiadcze, a take dowiadcze zdobytych od innych. To, co pocztkowo byo zwykym skryptem, rozroso si przez lata do rozmiarw podrcznika. Teraz i Ty moesz skorzysta z mojego wieloletniego dowiadczenia.

Gwne cele ksiki Chciabym, aby moja ksika bya pomoc przy pracy z komputerem, jego rozbudowie, naprawie i aby pomoga ci zrozumie jego dziaanie. Poruszymy wiele tematw, pomwimy m.in. o dyskietkach, twardym dysku, procesorze, koprocesorze, zasilaczu. Przedstawi problem waciwej dbaoci o system, co pozwoli na wskazanie najbardziej podatnych na bdy podzespow, a to z kolei pomoe nam znale i zidentyfikowa uszkodzone elementy. Poznasz procedury diagnostyczne umoliwiajce okrelenie przyczyny problemu i sposb jego usunicia.

Rodzina mikrokomputerw szybko si rozwija, zarwno jeeli chodzi o wydajno, jak i moliwoci. Osigi wzrastaj z kadym nowym procesorem Pomog Ci zrozumie jego dziaanie.

Ksika omawia istotne rnice pomidzy najczciej spotykanymi magistralami: ISA, EISA, MCA PCI i VL-Bus. Najnowsze systemy uywaj specjalnych szyn lokalnych i kart rozszerze w celu uzyskania wysokiej wydajnoci takich urzdze jak karty wideo czy twarde dyski. Opiszemy kady z tych systemw, sposoby ich rozbudowywania i naprawiania.

Ilo pamici w nowoczesnych komputerach ronie w postpie geometrycznym. Przed-stawimy urzdzenia masowej pamici poczwszy od duych i szybkich dyskw twardych a po najnowsze urzdzenia w tej dziedzinie. Dodatkowo, szczegowo omwimy powikszanie iloci pamici RAM w komputerze i wykrywanie usterek z tym zwizanych.

Po przeczytaniu tej ksiki powiniene mie wystarczajc wiedz, aby samodzielnie diagnozowa i naprawia swj komputer.

Dla kogo jest ta ksika Napisana zostaa z myl o tych, ktrzy chc zrozumie, jak dziaa ich PeCet. Kady rozdzia zawiera opis powszechnych i mniej powszechnych problemw, przyczyn ich powstawania oraz wyjania, jak sobie z nimi radzi. Bdziesz wiedzia, co dzieje si z systemem w danej chwili i bdziesz mg polega na wasnych spostrzeeniach, a nie tylko postpowa zgodnie z wymylonymi przez innych wskazwkami. Jest to ksika dla ludzi rzeczywicie zainteresowanych swoimi systemami i ich dziaaniem, dla tych, ktrzy dokonuj wyboru komputerw, instaluj je, konfiguruj i naprawiaj, zarwno na potrzeby wasne, jak i firm.

Aby tego dokona, potrzebna jest wiedza o wiele wiksza ni posiadana przez przecitnego uytkownika. Musisz wiedzie, kiedy jakich narzdzi uywa i jak si nimi waciwie posugiwa. Wanie ta ksika pomoe Ci pozna to wszystko.

Co znajdziesz w tej ksice? Cz I to wprowadzenie. W rozdziale 1. przedstawimy opis rozwoju komputerw IBM i kompatybilnych. Rozdzia 2. zawiera informacje o rnych systemach, rnicach midzy nimi, uwzgldniajc rne magistrale systemowe. Znajdzie si tu rwnie przegld systemw komputerowych, ktrych znajomo przyda si w dalszej czci ksiki. Rozdzia 3. uczy, jak rozoy komputer.

Cz 11 opisuje czci skadowe komputera. Rozdzia 4. zawiera opis pyty gwnej, rozdzia 5. - opis rnych typw gniazd rozszerze i magistral. W rozdziale 6. szczegowo przedstawimy procesor, zarwno Intela, jak i innych firm. W rozdziale 7. podyskutujemy na temat pamici komputera, od podstawowej konfiguracji po fizyczne ukady. W rozdziale 8. zajmiemy si zasilaczem, ktry jest gwnym rdem problemw i usterek komputera.

Cz 111 omawia urzdzenia wejcia/wyjcia. Zaczynamy od opisu klawiatur, urzdze wskazujcych - w rozdziale 9. W rozdziale 10. przedstawimy urzdzenia graficzne (karty graficzne i monitory). W rozdziale l1. omwimy problemy komunikacji midzy komputerami i sieci komputerowych, w rozdziale 12. skupimy si na urzdzeniach audio: kartach dwikowych i gonikach.

Cz IV zawiera opis pamici masowych. W rozdziale 13. zajmiemy si napdami dyskw elastycznych i ich kontrolerami, rozdziay 14. i 15. powicimy dyskom twardym (take IDE i SCSI), w rozdziale 16. opiszemy procedury ich instalacji, szczeglnie przydatne przy wymianie napdw lub rozbudowie systemu oraz w przypadku koniecznoci ich naprawy. Rozdzia 17. powicimy napdom CD-ROM, rozdzia 18. - streamerom i innym urzdzeniom pamici masowej, a rozdzia 19 przedstawi zagadnienia zwizane przenoszeniem danych na papier - drukowaniem.

W czci V skupimy si na rozbudowie i konserwacji komputera. W rozdziale 20. opiszemy problemy zwizane z zakupem i rozbudow systemu komputerowego. Informacje te mog by szczeglnie przydatne przy wyborze odpowiedniego komputera; przedstawimy wady i zalety rnych komputerw. Bardziej odwani mog uy tych informacji do samodzielnego skadania komputera. W rozdziale 21. omwimy komputery przenone: laptopy i notebooki oraz urzdzenia specyficzne dla komputerw przenonych, takie jak wywietlacze czy baterie.

W czci VI zajmiemy si procedurami diagnostycznymi. W rozdziale 22. opiszemy narz-dzia diagnostyczne, w rozdziale 23. przedstawimy system operacyjny i problemy z nim zwizane, a take zajmiemy si odzyskiwaniem danych. W rozdziale 24. przedstawimy komputery IBM XT i AT (poprzednicy wspczesnych komputerw). Informacje te mog by przydatne nie tylko do obsugi komputerw IBM. ale take innych kompatybilnych komputerw nie posiadajcych tak szczegowej dokumentacji. Nauczysz si porwnywa te komputery z pierwowzorem i zobaczysz, jak dug drog przeszlimy od czasu jego wprowadzenia.

Rozdzia 25. zawiera podsumowanie poznanych technologii i wskazwki, gdzie moesz szuka dodatkowych informacji.

Dodatek A zawiera szczegowy spis sprzedawcw komputerw i oprogramowania, dodatek B zawiera podrczny sowniczek.

Wierz, e niniejsza ksika okae si najlepsz w swojej dziedzinie. Jest nie tylko instrukcj naprawy komputerw. W sposb szczegowy przedstawia szeroki asortyment sprztu komputerowego. Warto j mie nie tylko jako podrcznik uatwiajcy poznanie i zrozumienie

systemu komputerowego i jego skadnikw, ale take jako przewodnik pokazujcy, jak radzi sobie z napotykanymi problemami.

Mam nadziej, e nie bdziesz aowa dokonanego zakupu.

CD-ROM sprzedawany wraz z ksik Wszystkie programy zawarte na pycie s dostpne bezporednio z interfejsu graficznego programu, ktry obsuguje CD-ROM. Mona go uruchomi poprzez program start.exe, ktry jest umieszczony w gwnym katalogu CD-ROM-u.

Na CD-ROM-ie znajdziesz nastpujce narzdzia: * Firmy Microhouse:

Image Cast

Narzdzia DOS-owe * Inne:

Microsoft Internet Explorer 4

Netscape Communicator 4.5

Adobe Acrobat Reader 3.01

Check-it 5.0

ExeSpy 98

Process Explorer 98 Pro

Memory Monitor98

SurveyWin

ComSpy98

GetRight

Resource assistant

PC-cillin 3.0

Dependency assistant

Somarsoft DumpReg

TechSeeker 98

Registry Administration Tool

RegistryMonitor

HyperS-DX Pro

HyperCam

WinZip

Oprcz tego na pycie zamieszczono: numery archiwalne czasopisma 3D, wygaszacze ekranu i krtki opis serii wydawniczych Wydawnictwa Helion

Rozdzia 1. Historia komputera osobistego Wiele odkry i wynalazkw miao bezporedni i poredni wpyw na powstanie komputera osobistego. Przyjrzyjmy si, jak to byo.

Pierwsze komputery i ich dzieje Nowoczesny cyfrowy komputer jest w wikszoci zbiorem elektronicznych przecznikw. Przeczniki te uywane s do sterowania przepywem danych zwanych bitami, reprezentowanymi przez cyfry binarne (O i 1). Ze wzgldu na dwustanowy charakter systemu, wymagany by niezawodny przecznik elektroniczny. Pierwsze komputery uyway jako przecznikw lamp elektronowych, ktre stwarzay wiele problemw.

Lampy nie sprawdzay si jako przeczniki - pobieray za duo prdu i wydzielay olbrzymie iloci ciepa. By to powany problem wczesnych systemw. Ze wzgldu na wydzielane ciepo lampy byy cakowicie zawodne - w duych systemach uszkodzeniu ulegaa rednio nawet jedna lampa na godzin.

Wynalazek tranzystora lub raczej pprzewodnika by jednym z najwaniejszych osigni prowadzcych do powstania komputera osobistego. Tranzystor zosta wynaleziony w 1948 roku w Laboratorium Bella przez inynierw Johna Bardeena, Waltera Brattaina i Williama Shockleya. Zastpi lamp elektronow pracujc jako stabilny elektroniczny przecznik. Poniewa by o wiele mniejszy i zuywa znacznie mniej mocy, systemy komputerowe budowane w oparciu o tranzystory byy duo mniejsze, szybsze i bardziej wydajne ni budowane z uyciem lamp elektronowych.

Przejcie na tranzystory rozpoczo trend ku miniaturyzacji, ktry trwa do dzisiaj. Dzisiejsze laptopy czy palmtopy pracujce na bateriach posiadaj wiksz moc obliczeniow ni wczeniejsze systemy zajmujce cae pomieszczenia i pobierajce olbrzymie iloci energii elektrycznej.

W roku 1959 inynierowie z Texas Instruments skonstruowali ukad scalony - pprze-wodnikowy ukad zawierajcy kilka tranzystorw poczonych wewntrz tego ukadu. Pierwszy ukad scalony zawiera tylko sze tranzystorw. Dla porwnania, mikroprocesor Intela, Pentium Pro posiada ponad 5,5 miliona tranzystorw, a wbudowany cache w niektrych ukadach zawiera dodatkowe 32 miliony tranzystorw!

W 1969 roku Intel wprowadzi na rynek 1-kilobitow ko pamici, co wwczas byo znaczcym osigniciem. (l kbit to 1024 bity, a bajt skada si z 8 bitw. Tak wic ta ko miecia zaledwie 128 bajtw - nie za wiele, jak na dzisiejsze standardy). W wyniku sukcesw Intela w projektowaniu i wytwarzaniu ukadw scalonych, zwrcia si do niego japoska firma Busicomp produkujca kalkulatory. Zamwia 12 rnych ukadw. Inynierowie Intela natomiast stworzyli pojedynczy ukad wykonujcy funkcje wszystkich 12 zamwionych ukadw.

Oprcz umieszczenia wszystkich funkcji 12 ukadw w jednym wielozadaniowym ukadzie, inynierowie tak go zaprojektowali, aby mg by sterowany przez program zmieniajcy jego funkcje. Ukad by uniwersalny, tzn. mg by zastosowany nie tylko w kalkulatorach. Poprzednie ukady byy cile jednozadaniowe z wbudowanymi instrukcjami; ten ukad potrafi czyta z pamici rne zestawy instrukcji, ktre steroway jego dziaaniem. Idea bya taka, aby stworzy urzdzenie liczce w oparciu o pojedynczy ukad, ktre byoby w stanie wykona rne zadania, w zalenoci od zadanych instrukcji.

Pierwszy mikroprocesor - 4-bitowy Intel 4004 - zosta stworzony w 1971 roku. Pracowa on z 4-bitowymi porcjami danych. Jego nastpc by 8-bitowy mikroprocesor 8008, wyprodukowany w 1972 roku.

W 1973 roku skonstruowano pierwsze zestawy mikroprocesorowe w oparciu o ukad 8008. Byy to praktycznie tylko urzdzenia demonstracyjne, ktre nie wykonyway adnych powanych operacji. Pod koniec 1973 roku Intel wprowadzi na rynek mikroprocesor 8080, ktry by 10-krotnie szybszy ni wczeniejszy ukad 8008 i adresowa do 64 kB pamici. To by przeom w przemyle komputerowym.

W styczniu 1975 roku na pierwszej stronie magazynu Popular Electronic MITS zapre-zentowa zestaw Altair. Zestaw ten, uwaany za pierwszy komputer osobisty, zawiera procesor 8080, zasilacz, panel przedni z du iloci wskanikw i 256 bajtw (nie ki-lobajtw) pamici. Sprzedawany by w czciach za 395 dolarw. Posiada wiele gniazd i wymaga rnych dodatkowych urzdze peryferyjnych. Nowy procesor skoni inne firmy do pisania programw, mi.in. powstay wtedy system operacyjny CP/M (Control Program for Microprocessors) i pierwsza wersja jzyka programowania Microsoft BASIC (Beginners All-purpose Symbolic Instruction Code).

W 1975 roku IBM wprowadzi na rynek pierwszy osobisty komputer - model 5100. Mia 16 kB pamici, wbudowany wywietlacz 16 linii na 64 znaki, interpreter BASIC-a i napd tamowy DC-300 jako pami masow. System ten, z cen 9000 dolarw, znajdowa si poza gwnym rynkiem komputerw osobistych, zdominowanym przez skadajcych tanie zestawy (za ok. 500 dolarw) eksperymentatorw-hobbystw (nazywanych z sympati hakerami). Komputer IBM nie by dla nich konkurencj i nie sprzedawa si dobrze.

Model 5100 zosta zastpiony przez modele 5110 i 5120, zanim jeszcze IBM wprowadzi na rynek model 5150, znany nam jako komputer osobisty IBM (IBM Personal Computer - IBM PC). Chocia seria komputerw 5100 poprzedzaa IBM PC, starsze systemy i 5150 IBM PC nie maj ze sob nic wsplnego. Stworzony przez IBM komputer osobisty by bardziej spokrewniony z IBM System/23 DataMaster, biurowym systemem komputerowym wprowadzonym w 1980 roku. Wielu inynierw tworzcych IBM PC wczeniej pracowao przy systemie DataMaster.

W 1976 roku nowa firma, znana jako Apple Computer, wprowadzia model Apple I, sprzedawany za 695 dolarw. Skada si on z pyty gwnej przykrconej do sklejki; nie zawiera obudowy i zasilacza. Zrobiono tylko kilka takich komputerw i zostay one sprzedane kolekcjonerom za ponad 20 tys. dolarw. Komputer Apple II, stworzony w 1977 roku, przyczyni si do stworzenia standardw dla prawie wszystkich pniejszych mikrokomputerw (wliczajc w to IBM PC).

W roku 1980 wiat mikrokomputerw by zdominowany przez dwa systemy. Pierwszy to Apple II, posiadajcy liczn rzesz lojalnych uytkownikw i olbrzymi baz programow rozwijajc si wprost w fantastycznym tempie. Drugi to system CP/M, skadajcy si nie z pojedynczego systemu, ale z wielu systemw powstaych z oryginalnego MITS Altair. Systemy te byy ze sob kompatybilne i wyrniay si wykorzystywanym systemem operacyjnym CP/M i gniazdami rozszerze speniajcymi wymagania standardu S-100 (dla gniazd 100-pinowych). Wszystkie te systemy byy wytwarzane przez rnych producentw i sprzedawane pod rnymi nazwami. Jednak wykorzystywano w nich to samo oprogramowanie i urzdzenia peryferyjne. Najbardziej interesujcy jest fakt, i aden z tych systemw nie by kompatybilny z dwoma dominujcymi obecnie standardami: PC i Mac.

Komputer osobisty IBM Pod koniec 1980 roku IBM postanowi zacz konkurowa na szybko rozwijajcym si rynku tanich komputerw osobistych. Firma utworzya specjalny dzia rozwoju nowego systemu, nazwany Entry Systems Division, z siedzib w Boca Raton na Florydzie. Grupa skadaa si z 12 inynierw i projektantw pod kierownictwem Dona Estridge'a; gwnym projektantem by Lewis Eggebrecht. Dzia ten opracowa pierwszy prawdziwy komputer osobisty IBM. (IBM traktuje system 5100 rozwinity w roku 1975 raczej jako inteligentny programowalny terminal ni prawdziwy komputer.) Prawie wszyscy inynierowie wchodzcy w skad nowego dziau rekrutowali si z zespou System/23 DataMaster, ktry w 1980 roku stworzy ten may biurowy system komputerowy.

Wiele z. projektu DataMaster zostao przeniesione do komputera osobistego. W projekcie DataMaster wywietlacz i klawiatura stanowiy cao z jednostk centraln. Poniewa byy to cechy w pewien sposb ograniczajce, urzdzenia te zostay wydzielone, cho ukad klawiatury i projekt elektryczny zostay przekopiowane.

Kilka innych czci komputera osobistego zostao rwnie przeniesionych, wczajc w to gniazda rozszerze, ktre zawieray nie tylko takie samo fizyczne 62-pinowe zcze, lecz take speniay prawie takie same wymagania techniczne. Byo to moliwe, poniewa komputer osobisty uywa tego samego kontrolera przerwa i podobnego kontrolera dostpu do pamici DMA, jakie byy wykorzystywane w systemie DataMaster. Karty rozszerze zaprojektowane dla DataMaster mogy by wic w prosty sposb przeprojektowane do wsppracy z komputerem osobistym.

System DataMaster wykorzystywa procesor Intel 8085, mogcy obsuy do 64 kB pamici, i 8-bitowe wewntrzne i zewntrzne magistrale danych. To skonio zesp projektowy do uycia procesora Intel 8088, ktry mg pracowa z wiksz iloci pamici (do l MB), posiada 16-bitow wewntrzn i 8-bitow zewntrzn magistral danych. 8-bitowa zewntrzna magistrala danych i podobny zestaw instrukcji pozwoliy w projekcie komputera opartego na procesorze Intel 8088 w prosty sposb skorzysta z projektu interfejsw systemu DataMaster.

Estridge wraz z zespoem projektowym szybko stworzy projekt i opracowa wymagania techniczne dla nowego systemu. Oprcz zapoycze z systemu DataMaster obserwowano take rynek, co miao olbrzymi wpyw na projekt komputera osobistego IBM. Projektanci analizowali obowizujce standardy, korzystali z sukcesw tych systemw i zastosowali je w nowym PeCecie. Korzystajc z parametrw podpowiedzianych przez potrzeby rynku, IBM skonstruowa komputer doskonale si na nim sprawdzajcy.

IBM stworzy swj system w cigu jednego roku, korzystajc z istniejcych ju projektw i zakupujc wszystkie moliwe czci w innych firmach. Grupie Entry Systems Divisions zostaa przyznana pewna niezaleno, moga wic ona dokonywa zewntrznych zakupw bez biurokratycznej procedury, wymagajcej wykorzystania tylko wasnych produktw. IBM zamwi system operacyjny i jzyki programowania w maej firmie Microsoft. Ta decyzja miaa decydujcy wpyw na uczynienie z Microsoftu dominujcej obecnie firmy software'owej.

Pocztkowo IBM zwrci si z prob do firmy Digital Research (twrcy najbardziej wtedy popularnego systemu operacyjnego CP/M) o zawarcie niejawnej umowy i stworzenie systemu operacyjnego dla nowego komputera osobistego. Digital jednak odmwi, na czym skorzysta Microsoft i w wyniku wsppracy z IBM-em sta si jedn z najwikszych firm tworzcych oprogramowanie na wiecie.

W rod 12 sierpnia 1981 roku zadebiutowa komputer osobisty IBM, ustanawiajc nowy standard w przemyle komputerowym. Od tego czasu sprzedano setki milionw komputerw, jako e oryginalny IBM da pocztek olbrzymiej rodzinie. Dla tych komputerw napisano wicej oprogramowania ni dla jakiegokolwiek innego.

Rynek komputerw osobistych po 17 latach Po przeszo 17 latach od wprowadzenia przez IBM pierwszego komputera osobistego wiele si zmienio. Komputery osobiste rozwiny si od systemw opartych na procesorze 8088 z zegarem 4,77 MHZ po systemy z procesorem Pentium II z zegarem 300 MHz i s teraz prawie 2000 razy szybsze od pierwotnych PeCetw (biorc pod uwag rzeczywist prdko obliczeniow, a nie tylko czstotliwo zegara). Pierwsze komputery posiaday tylko jeden lub dwa napdy dyskietek 160 kB i pracoway z systemem DOS 1.0, podczas gdy dzisiejsze posiadaj dyski o pojemnoci 10 GB i wikszej. W przemyle komputerowym stao si regu, e co dwa, trzy lata podwaja si moc procesora i wielko twardych dyskw. Sprawdza si to od pocztku istnienia komputera osobistego a do dzi.

Oprcz wydajnoci i pojemnoci dyskw zasza jeszcze jedna powana zmiana - IBM przesta ju by jedynym producentem komputerw osobistych. Ustali standardy i dalej je ustala, ale nie jest ju firm dominujc na tym rynku. Obecnie czciej nowe standardy s ustalane przez inne ni IBM firmy i organizacje. Dzisiaj to Intel i Microsoft wiod prym w rozwoju sprztu i oprogramowania komputerowego. Kto nawet stworzy nazw Wintel" w odniesieniu do PeCeta, aby podkreli dominujc rol tych dwch firm.

Pomimo tej dominacji istniej dosownie setki producentw komputerw osobistych, nie wspominajc o tysicach wytwarzajcych rne peryferia, ktrych produkcja wpywa na rozbudow i ulepszenie komputerw osobistych.

Komputery innych firm wybiy si nie tylko z powodu prostoty ich budowy, ale rwnie dlatego, e twrc gwnego systemu operacyjnego by Microsoft, a nie IBM. Rwnie BIOS (Basic Input Output System) by oferowany przez inne firmy, jak AMI, Award, Phoenix. Pozwalao to innym producentom na kupowanie licencji systemu operacyjnego i BIOS-u oraz sprzedawanie wasnych komputerw. DOS zapoyczy funkcjonalno i interfejs uytkownika od systemw CP/M i Unix, co wpyno na ilo dostpnego oprogramowania. Pniej, kiedy i Windows odnis znaczcy sukces, powstao jeszcze wicej programw dla komputerw klasy PC.

Jednym z powodw, dla ktrych Apple Macintosh nie podzieli sukcesu PeCeta, jest to, e firma Apple jest wacicielem systemu operacyjnego i BIOS-u do tych komputerw i do niedawna nie sprzedawaa go innym firmom. Wydaj si, e zrobia to zbyt pno, aby z powodzeniem konkurowa z PeCetami. Ta konkurencja midzy producentami i sprze-dawcami komputerw przyczynia si do cigego rozwoju komputerw osobistych.

Rynek komputerw osobistych w dalszym cigu si rozwija, powstaj technologie wy-korzystywane w konstruowaniu nowych komputerw. Z powodu duych moliwoci zastosowania komputerw osobistych i duej iloci oprogramowania wszystko wskazuje, e bd one dominoway na rynku przez nastpne 15-20 lat.

Rozdzia 2. Omwienie systemu komputerowego Rozdzia ten wyjania, co naprawd kryje si pod pojciem komputera PC, oraz opisuje rne typy wystpujcych na rynku pecetw. Zamieszczono rwnie dane na temat czci skadajcych si na nowoczesny komputer.

Co to jest komputer PC Zazwyczaj, gdy rozpoczynam jeden z prowadzonych przeze mnie kursw komputerowych, zadaj pytanie Co to jest komputer PC?". Oczywicie wikszo ludzi natychmiast od-powiada, e PC" to skrt od komputer osobisty" (personal computer), co zreszt nie mija si z prawd. Wikszo z nich pod tym pojciem rozumie may, domowy lub biurowy komputer zaspokajajcy najprostsze potrzeby. Takie okrelenie nie jest jednak wystarczajco precyzyjne. Mog si zgodzi, e pecet jest komputerem osobistym, ale na pewno nie kady komputer osobisty to pecet. Komputery Apple Macintosh to z ca pewnoci komputery osobiste, ale nie znam nikogo, kto nazywaby je pecetami. Aby odnale prawdziw definicj tego, czym jest pecet, musisz sign gbiej.

Nazwanie komputera pecetem znacznie dokadniej okrela jego architektur i nie pozwala na mylenie o nim jak o dowolnym komputerze osobistym. Z nazw t czy si rwnie pochodzenie od pierwszego komputera IBM PC z 1981 r. Mona nawet powiedzie, e IBM dosownie wynalaz pecety, projektujc i uruchamiajc produkcj pierwszego egzemplarza. Oczywiste jest jednak rwnie, e IBM nie wynalaz komputerw osobistych. (Pierwszy projekt komputera osobistego pochodzi z MITS Altair w 1975 r.). Niektrzy ludzie bior to pod uwag i definiuj komputer PC jako jakikolwiek komputer kompatybilny z IBM". Wiele lat temu oddawano IBM-owi cze nalen za wkad w tworzenie pecetw nazywajc pecety take klonami IBM-a".

W rzeczywistoci, pomimo i IBM zaprojektowa i stworzy w 1981 roku pierwszego peceta, a przez wiele kolejnych lat kontrolowa rozwj standardu komputerw PC, nie ma ju zbyt wiele do pokazania na tym polu. IBM utraci kontrol nad standardem PC w 1887 r., gdy wprowadzi na rynek lini komputerw PS/2. Do tego momentu inne firmy produkujce pecety kopioway dokadnie wszystkie rozwizania IBM-a, cznie z ukadami, wtyczkami, a nawet ksztatami (wymiarami) pyt gwnych. W 1987 r. IBM porzuci jednak wiele z utworzonych uprzednio standardw. Wanie z tego powodu zaczem powstrzymywa si od korzystania z okrelenia kompatybilne z IBM", gdy mwiem o pecetach.

Czym wic s pecety, skoro nie s ju kompatybilne z IBM-em? Prawdziwe pytanie wydaje si jednak brzmie Kto obecnie kontroluje standard komputerw PC?". Pytanie to najlepiej jest rozdzieli na dwa inne: kto sprawuje kontrol nad oprogramowaniem pecetw oraz kto kontroluje rozwj sprztu komputerw PC.

Kto posiada kontrol nad oprogramowaniem komputerw PC? Gdy zadaj to pytanie na prowadzonych przeze mnie kursach, wikszo ludzi nie zastanawia si nawet przez chwil i natychmiast odpowiada Microsoft". Nie wydaje mi si, by istnia jakikolwiek argument mogcy wykaza nie poprawno tej odpowiedzi. Microsoft w sposb oczywisty kontroluje obecnie wykorzystywane w komputerach PC systemy operacyjne, ktre przeistoczyy si z MS-DOS-u do Windows 95/98 oraz Windows NT. Microsoft wykorzystuje kontrol nad rynkiem systemw operacyjnych do sprawowania kontroli nad innymi typami oprogramowania pecetw, na przykad programami narzdziowymi i aplikacjami biurowymi. Przy zakupie systemu Windows otrzymuje si wiele programw narzdziowych, takich jak programy kompresji, dekompresji, optymalizacji oraz buforowania dysku, a nawet kalkulatory i notatniki, ktre pocztkowo byy oferowane przez niezalenych producentw. Doczane s nawet tak rozbudowane aplikacje jak przegldarki stron WWW,

co budzi wielki niepokj firm oferujcych wersje niezalene. Dziki sprawowaniu kontroli nad systemem operacyjnym, Microsoft moe tworzy programy w wikszym stopniu ni aplikacje innych producentw zintegrowane z systemem. Wanie dziki temu firma ta obecnie dominuje w wiecie oprogramowania komputerw PC, od edytorw tekstu, poprzez arkusze kalkulacyjne, a do baz danych.

Na pocztku istnienia pecetw, gdy IBM kontrolowa jeszcze kierunek rozwoju komputerw osobistych, zatrudni Microsoft do napisania wikszoci oprogramowania wczesnych pecetw. IBM wyprodukowa komputery, napisa zbir programw realizujcych podstawowe operacje wejcia-wyjcia BIOS (Basic Input Output System), a Microsoft - dyskowy system operacyjny DOS (Disk Operating System) oraz wiele innych aplikacji i programw narzdziowych. Jak si pniej okazao, IBM popeni zarazem jedn z najkosztowniejszych pomyek w wiecie biznesu - nie zapewni sobie praw wycznoci do DOS-u. Dziki temu Microsoft mg sprzedawa przeznaczony dla IBM-a kod DOS-u innym zainteresowanym firmom. Patrzc z perspektywy czasu, ten jeden drobny bd w umowie umoliwi Microsoftowi przeistoczenie si w to, czym jest dzisiaj - dominujc firm na rynku oprogramowania. W nastpstwie tego samego bdu IBM utraci kontrol nad stworzonym przez siebie standardem komputerw PC.

Patrz Niezaleni producenci pyt gwnych (OEMs)", str. 108

Powodem utracenia przez IBM kontroli nad opracowanym przez siebie standardem jest to, e oprogramowanie zawsze posiada prawa autorskie, podczas gdy sprzt moe by chroniony tylko poprzez patenty, ktre czsto s trudne do uzyskania, a i tak ich czas wanoci upywa po 17 latach. Aby co mogo zosta opatentowane, musi bazowa na unikatowych i zauwaalnie nowych rozwizaniach, a przecie komputery PC byy zbudowane z wczeniej ju istniejcych czci, ktre kady mg zakupi! W rzeczywistoci wikszo najwaniejszych ukadw pochodzia od Intela, na przykad procesor 8088, generator cyklu podstawowego 8284, programowalny generator interwaw czasowych 8253/54, kontroler przerwa 8259, kontroler bezporedniego dostpu do pamici DMA (Direct Memory Access) 8237, interfejs urzdze peryferyjnych 8255 oraz kontroler magistral 8288. Ukady te byy sercem oryginalnych komputerw PC.

Poniewa projekt oryginalnych komputerw PC nie zosta opatentowany, kady mg kopiowa rozwizania sprztowe zastosowane w komputerach IBM PC. Wszystkim, co trzeba byo zrobi, byo zaopatrzenie si u dostawcw w te same czci, z ktrych korzysta IBM, a nastpnie zaprojektowanie nowej pyty gwnej. Aby uatwi to zadanie, IBM wyda nawet atwe do zdobycia podrczniki zawierajce kompletne i bardzo szczegowe schematy swoich pyt gwnych oraz wszystkich kart rozszerze. Posiadam wiele z wczesnych podrcznikw IBM-a i nadal od czasu do czasu do nich sigam, gdy potrzebuj szczegowych informacji o niektrych elementach komputerw PC.

Najtrudniejsz do skopiowania czci pecetw byo zabezpieczone prawami autorskimi oprogramowanie. Pierwsz firm, ktra wymylia legaln metod obejcia tego problemu, czyli w zasadzie duplikacji (ale nie skopiowania) trudnego do zastpienia oprogramowania (na przykad BIOS-u), by Phoenix Software. Firma ta zatrudniaa dwie grupy informatykw, przy czym skad drugiej grupy zosta specjalnie dobrany tak, by pracowali w niej informatycy, ktrzy nigdy nie widzieli ani nie analizowali kodu BIOS-u IBM-a. Ludzie w pierwszej grupie badali i tworzyli tak szczegowy, jak tylko to byo moliwe, opis tego oprogramowania. Druga grupa czytaa opis tworzony przez pierwsz grup i na jego podstawie pisaa nowy BIOS, ktry wykonywa wszystkie opisane przez pierwsz grup funkcje. Produktem kocowym caego procesu by BIOS funkcjonujcy rwnie dobrze jak orygina, napisany na jego podstawie, ale rnicy si od niego rozwizaniami poszczeglnych problemw.

Phoenix nazwa t technik metod czystego pokoju (clean room approach) i w odrnieniu od odtwarzania kodu oprogramowania (na przykad za pomoc oprogramowania dekompilujcego), nie mona jej niczego zarzuci pod wzgldem prawnym. Poniewa BIOS IBM-a zawiera tylko 8 kB uytecznego kodu i mia okrelone funkcje, kopiowanie go poprzez technik czystego pokoju nie byo trudne. Pniej, inne firmy produkujce BlOS-y nie miay problemw z nadaniem za IBM-em w rozwijaniu swoich produktw. Nie liczc czci BIOS-u, w ktrej zawarty jest POST (Power On Self Test), wikszo BIOS-w posiada tylko 32 kB aktywnego kodu. Obecnie, poza firm Phoenix istnieje rwnie wielu innych producentw BIOS-w, takich jak Award, AMI czy te Microid Research.

Po skopiowaniu ukadw oraz BIOS-u komputerw PC IBM-a, jedynym, co dzielio komputer od stania si w peni kompatybilnym z IBM-em, by DOS. Kopiowanie DOS-u poprzez technik czystego pokoju byoby bardzo pracochonnym zadaniem, poniewa DOS jest znacznie wikszy od BIOS-u i posiada o wiele wicej pod programw i funkcji. Innym problemem z kopiowanym w ten sposb systemem operacyjnym jest jego ewolucja -systemy operacyjne zmieniaj si w znacznie czciej i istotniej ni BIOS, ktry w porwnaniu z tempem tych zmian jest waciwie niezmienny. Oznacza to, e jedynym sposobem uzyskania DOS-u na komputerze kompatybilnym z IBM-em, jest uzyskanie na niego licencji. I tu wanie pojawia si Microsoft. Poniewa IBM (ktry na samym pocztku zatrudni Microsoft do napisania DOS-u) nie zawar z nim umowy na wyczno, Microsoft mg sprzedawa kopie DOS-u komu tylko zechcia. Licencjonowana kopia DOS-u bya ostatnim elementem w ukadance tworzcej komputer kompatybilny z IBM-em, ktry mg by produkowany i sprzedawany niezalenie od tego, czy IBM-owi si to podobao, czy nie.

Patrzc z perspektywy czasu, wanie to zadecydowao o braku komputerw bdcych klonami lub kompatybilnymi z Apple Macintosh. Nie jest to zwizane z tym, e komputerw Apple nie da si skopiowa; prawd mwic, ukady tych komputerw s do proste i atwe w produkcji. Prawdziwym problemem jednak jest to, e Apple jest jedynym wacicielem systemu operacyjnego MAC OS i nie sprzedaje ani nie licencjonuje go adnej firmie, przez co nikt inny nie moe sprzedawa komputerw kompatybilnych z tym standardem. W dodatku Mac BIOS oraz system operacyjny s bardzo ze sob zintegrowane; BIOS tych komputerw jest bardzo duy, rozbudowany i stanowi wan cz systemu operacyjnego. Dziki temu zarwno BIOS, jak i system operacyjny uzyska odporno na jakiekolwiek procedury kopiowania z wykorzystaniem techniki czystego pokoju i najprawdopodobniej bez bogosawiestwa (licencji) firmy Apple nigdy nie powstan adne klony jej komputerw.

Poniewa IBM posiada jedynie nie dajc mu praw wycznoci licencj na korzystanie z DOS-u, kada firma, ktra chciaaby stosowa ten system w swoich komputerach kompatybilnych z IBM PC, moe zakupi go od Microsoftu. Dziki temu praktycznie kady moe tworzy komputery kompatybilne z IBM-em, niezalenie od tego, co IBM o tym myli. Poniewa uytkownikom zaley na oprogramowaniu kompatybilnym wstecz, firma posiadajca wyczn kontrol nad systemem operacyjnym automatycznie uzyskuje rwnie kontrol nad caym oprogramowaniem. Dopki bdziemy instalowa na naszych komputerach systemy operacyjne Microsoftu, firma ta bdzie moga kontrolowa rynek oprogramowania komputerw PC.

Kto wytycza nowe rozwizania w sprzcie komputerw PC? Cho oczywiste jest, e Microsoft zawsze posiada kontrol nad oprogramowaniem kom-puterw PC, warto rwnie zastanowi si, kto posiada kontrol nad rynkiem osprztu. Z atwoci mona zauway, e IBM posiada kontrol nad tym rynkiem do 1987 r. Nie liczc wszystkiego innego, IBM okreli podstawowe zaoenia pyt gwnych pecetw, zaprojektowa architektur gniazd rozszerze (8- i 16-bitow magistral ISA), portw sze-regowych i rwnolegych, kart graficznych a do standardu VGA i XGA, zaprojektowa rwnie standardy interfejsw i sterownikw twardych dyskw oraz stacji dyskw, sposb zasilania, wygld i interfejs klawiatury, interfejs myszy, a nawet fizyczne parametry

(wymiary) wszystkich elementw, od pyty gwnej do kart rozszerze, zasilaczy i obudw. Wymiary niektrych elementw komputerw stosowane przez IBM przed 1987 r. nadal wpywaj na wygld produkowanych obecnie, nowoczesnych komputerw.

Prawidowo postawione pytanie jednak brzmi: Ktra firma odpowiada za tworzenie i projektowanie nowoczesnych interfejsw, standardw oraz elementw komputerw PC?". Gdy zadaj to pytanie, zazwyczaj widz w odpowiedzi pewne zmieszanie - niektrzy mwi, e Microsoft (ale on kontroluje rynek oprogramowania, nie sprztu), inni wymieniaj firm Compaq lub innego duego producenta markowych komputerw -wreszcie, jest niewielka grupa osb podajcych prawidow odpowied - Intel.

Mog zrozumie, dlaczego wikszo ludzi nie od razu zdaje sobie z tego spraw, ale warto jednak zastanowi si, jak wielu ludzi posiada obecnie komputery PC wyprodukowane przez Intela. I nie mam tu na myli komputerw, na ktrych jest nalepiony znaczek z napisem intel inside" (oznaczajcy tylko to, e w komputerze znajduje si procesor Intela), lecz komputery, ktre zostay w caoci zaprojektowane i wyprodukowane przez Intela lub nawet od niego kupione. Wierz mi lub nie, ale mog powiedzie, e obecnie wikszo ludzi posiada takie komputery!

Oczywicie nie oznacza to, e kupili komputery u Intela; Intel, jak wiadomo, nie produkuje kompletnych zestaww PC. Nie moesz zamwi komputera w firmie Intel ani te kupi takiego komputera za pomoc porednika. Cay czas jednak mam na myli pyt gwn. Wedug mnie, najwaniejszym elementem komputera PC jest pyta gwna i uwaam, e to wanie producent pyty gwnej powinien by postrzegany jako prawdziwy producent komputera.

* Patrz Pyty gwne" str. 101

Najlepsi producenci produkuj wasne pyty gwne. Wedug czasopisma Computer Reseller News, w cigu ostatnich lat najwaniejszymi producentami komputerw PC stale byli Compaq, Packard Bell oraz IBM. Firmy te projektuj i produkuj wasne pyty gwne, a take wiele innych elementw komputerw. W niektrych przypadkach projektuj nawet wasne ukady i elementy chipsetw pyt gwnych. Cho firmy te sprzedaj wiele komputerw, istnieje poza nimi inny, duy obszar rynku, ktry moemy nazwa drugim poziomem.

Na drugim poziomie znajduj si firmy, ktre w rzeczywistoci nie produkuj komputerw, lecz tylko je skadaj. To znaczy, kupuj pyty gwne, obudowy, zasilacze, napdy dyskowe, urzdzenia peryferyjne oraz inne elementy komputerw, a nastpnie cz je ze sob i sprzedaj jako kompletne zestawy. Jedne z najwikszych firm skadajcych w ten sposb komputery to Dell, Gateway oraz Micron, jednak istniej rwnie tysice innych firm, ktre mona by byo tu wymieni. Wszystkie te firmy razem wzite s najwiksz czci obecnego rynku pecetw. Komputery kupowane w firmach drugiego poziomu posiadaj interesujc cech - z nielicznymi wyjtkami, nie ma znaczenia, w jakiej firmie zakupimy elementy rozbudowujce nasz komputer. Praktycznie taki sam system mona te zbudowa od podstaw - ale to ju temat na oddzielny rozdzia (szersze omwienie tego tematu znajduje si w rozdziale 20. Samodzielny monta komputera") Skoro Gateway, Dell, Micron i inni nie tworz wykorzystywanych w swoich komputerach pyt gwnych, kto robi to za nich? Zgade - Intel. Jednak nie naley przez to rozumie, e bardzo dobre pyty Intela s przeznaczone wycznie dla ich komputerw - jeli tylko sprawdzisz, okae si, e wikszo komputerw produkowanych przez firmy drugiego poziomu dziaa w oparciu o pyty gwne Intela. Wanie przeczytaem w ostatnim numerze czasopisma Computer Shopper porwnanie 10 komputerw z procesorem Pentium II i, nie artuj, w omiu z nich zastosowano pyty gwne Intela. Co wicej, we wszystkich omiu komputerach zastosowano nawet ten sam model. Oznacza to, e komputery te rniy si tylko wygldem obudowy, kartami graficznymi, napdami dyskowymi, klawiaturami oraz innymi dodatkami wprowadzanymi w danej chwili przez producentw.

Pozostae dwa komputery posiaday co prawda pyty innych producentw, ale nawet w nich wykorzystywany by procesor Pentium II Intela oraz jego chipset pyt gwnych, ktry w sumie stanowi ponad 90% ceny pyty.

* Patrz Pentium II", str. 318

* Patrz Chipsety", str. 345

Jak i kiedy to tego doszo? Od chwili gdy IBM postanowi wykorzysta procesor 8088 Intela w pierwszym komputerze IBM PC z 1981 r., Intel zawsze by gwnym dostawc procesorw pecetw. Dziki posiadaniu kontroli nad procesorami, Intel w naturalny sposb uzyska kontrol nad ukadami wymaganymi do umieszczania jego procesorw w komputerach. Dziki temu zyska przewag nad innymi producentami chipsetw. Pierwszym wyprodukowanym przez Intel chipsetem by 82350 EISA (Extended Industry Standard Architecture), ktry ujrza wiato dzienne w 1989 r. Ju w 1993 r. Intel sta si najwikszym producentem chipsetw pyt gwnych. Mog sobie wyobrazi, e w tym momencie Intel zacz si zastanawia, dlaczego nie wyeliminowa porednikw i nie produkowa caych pyt gwnych, skoro produkuje zarwno procesory, jak i wszystkie ukady niezbdne do tworzenia pyty gwnej. Odpowied na to pytanie, stanowica zarazem punkt zwrotny tej czci przemysu komputerowego, nadesza okoo 1994 r., gdy Intel sta si najwikszym producentem pyt gwnych na wiecie. Dziki temu umocni swoj pozycj bardziej ni kiedykolwiek wczeniej. Intel nie wyprzedza innych producentw o jak niewielk odlego; w 1996 r. firma ta wyprodukowaa wicej pyt gwnych ni pi kolejnych pod wzgldem produkcji firm razem wzitych, sprzedajc ponad 20 milionw pyt gwnych, o cznej wartoci przekraczajcej 2 miliardy dolarw! Pyty te trafiaj do rnych producentw skadajcych komputery, ktre kupujemy zarwno Ty, jak i ja, co w praktyce oznacza, e waciwie kupujemy komputery wyprodukowane przez Intel, niezalenie od tego, jaki producent si na nich podpisa.

Bez dwch zda, dziki sprawowaniu kontroli nad pytami gwnymi, Intel kontroluje rwnie standard sprztowy komputerw PC. Firma ta ma nie tylko olbrzymi wpyw na wykorzystywane w obecnych komputerach pyty gwne, ale i dostarcza innym producentom pyt gwnych swoje Chipsety oraz procesory. Oznacza to, e nawet jeli nie masz pyty gwnej Intela, najprawdopodobniej posiadasz wyprodukowany przez niego procesor i/lub chipset.

Intel ma rwnie swj wkad w ustalaniu wielu istniejcych standardw sprztowych komputerw PC. To wanie Intel zaprojektowa interfejs szyny PCI (Peripheral Com-ponent Interconnect) oraz now, przeznaczon dla wydajnych kart graficznych szyn AGP (Accelerated Graphics Port). Intel zaprojektowa rwnie standard pyt gwnych i obudw ATX, zastpujcy wykorzystywany od wczesnych lat 80., zaprojektowany przez IBM, standard Baby-AT. Intel okreli rwnie wymiary pyt gwnych NLX, w celu zastpienia zastrzeonego i ograniczonego LPX, wykorzystywanego w wielu taszych komputerach, dziki czemu stao si moliwe uaktualnienie pyt gwnych tych komputerw. Intel stworzy take standard DMI (Desktop Management Interface), sucy do monitorowania dziaania poszczeglnych elementw komputera, oraz standardy DPMA (Dynamie Power Management Architecture) i APM (Advanced Power Management), suce do zarzdzania poborem energii komputerw PC.

To wanie Intel nalega na wprowadzenie unowoczenie w chipsetach pyt gwnych, dodanie obsugi nowych typw pamici, takich jak EDO (Extended Data Out), SDRAM (Synchronous Dynamie RAM) oraz RDRAM (Rambus Dynamie RAM); wprowadzenie nowych i szybszych interfejsw szyn, szybszego dostpu do pamici.

Dziki tworzeniu specjalnych energooszczdnych procesorw, chipsetw oraz zinte-growanych ukadw czcych procesor z chipsetem na pycie gwnej, Intel ma rwnie znaczcy wpyw na rynek komputerw przenonych, umoliwiajc uproszczenie ich konstrukcji oraz zwikszenie funkcjonalnoci i wydajnoci. Szybko mona si zorientowa, e Intel posiada rwnie du kontrol nad sprztow stron standardu PC, jak Microsoft nad oprogramowaniem.

Ktokolwiek kontroluje produkcj systemu operacyjnego, ma rwnie kontrol nad oprogramowaniem; ktokolwiek kontroluje procesor i pyty gwne, sprawuje kontrol nad sprztem. Poniewa wyglda na to, e Microsoft i Intel posiadaj razem kontrol nad oprogramowaniem i sprztem obecnych pecetw, nie budzi zdziwienia coraz czstsze okrelanie nowoczesnych komputerw PC mianem Wintel.

Specyfikacja PC 9x Pomimo i to Intel posiada pen kontrol nad sprztem pecetw, Microsoft dostrzeg swj wpyw na rynek komputerw PC i zacz wydawa dokumenty nazywane PC 9x Design Guide", w ktrych zawarte s specyfikacje dla twrcw oprogramowania i sprztu zgodnego z systemem Windows. Spenienie zawartych w nich wymaga to jeden z warunkw uzyskania moliwoci korzystania ze znaku Designed for Windows". Innymi sowy, jeli stworzysz jaki program czy urzdzenie i chcesz, by na pudeku, w ktrym bdzie sprzedawane, znajdowao si oficjalne logo Designed for Windows", Twj produkt musi spenia minimalne wymagania specyfikacji 9x.

W skad specyfikacji 9x wchodzjak dotd nastpujce dokumenty:

* Hardware Design Guide for Microsoft Windows 95 (Projektowanie sprztu zgodnego z Microsoft Windows 95)

* Hardware Design Guide Supplement for PC 95 (Suplement do projektowania sprztu zgodnego z PC 95)

* PC 97 Hardware Design Guide (Projektowanie sprztu zgodnego z PC 97)

* PC 97 System Design Guide (Projektowanie komputerw zgodnych z PC 97)

* PC 98 System Design Guide (Projektowanie komputerw zgodnych z PC 98)

Wszystkie te dokumenty s dostpne zarwno w formie elektronicznej (mona je zgra ze strony WWW Microsoftu), jak i ksikowej (wydawane przez Microsoft Press).

Specyfikacje 9x zawieraj informacje dla inynierw tworzcych komputery osobiste, karty rozszerze oraz urzdzenia peryferyjne, ktre bd wykorzystywane w systemach operacyjnych Windows 95, 98 oraz Windows NT. Tymi wymaganiami i zaleceniami budowy komputerw PC okrelane s podstawowe wymagania sprztu sygnowanego przez Microsoft za pomoc logo Designed for Microsoft Windows".

W tych dokumentach zawarte s wymagania zwykych (biurowych i przenonych) komputerw PC, stacji roboczych, a nawet pecetw wykorzystywanych tylko w celach rozrywkowych. Zostaa w nich rwnie okrelona konfiguracja urzdze Plug-and-Play, zarzdzanie energi, parametry uniwersalnego portu szeregowego (USB) i IEEE 1394, a take nowych urzdze obsugiwanych przez Windows, cznie z nowymi kartami graficznymi i ich moliwociami, czytnikami DVD, skanerami, kamerami cyfrowymi oraz innymi urzdzeniami.

Typy komputerw Komputery PC moemy podzieli na wiele rnych kategorii. Dla mnie najwygodniejszy jest podzia ze wzgldu na oprogramowanie, ktre mona uruchomi na danym komputerze, oraz ze wzgldu na zastosowan na pycie magistral zewntrzn lub projekt i szeroko magistrali procesora. Poniewa ksika ta skupia si gwnie na sprzcie, ograniczymy si do ostatniego podziau.

Gdy procesor odczytuje dane, s one do niego przekazywane poprzez magistral procesora. Magistrala procesora jest bezporednio podczona do umieszczonej na pycie gwnej magistrali systemowej. Magistrala procesora lub magistrala systemowa pyty gwnej jest czasami nazywana magistral lokaln, poniewa jest lokalna dla bezporednio do niej podczonego procesora. Wszystkie inne urzdzenia podczone do umieszczonej na pycie gwnej magistrali systemowej dziaaj w zasadzie tak samo, jakby byy bezporednio podczone do procesora. Jeli procesor posiada 32-bitow magistral, na pycie gwnej musi si znajdowa 32-bitowy procesor magistrali systemowej. Oznacza to, e komputer w jednym cyklu moe przenosi 32-bitowe wartoci danych z i do procesora.

W rnych procesorach zastosowano rne szerokoci magistrali procesora; pyta gwna przeznaczona pod okrelony typ procesora musi posiada magistral systemow o dobranej szerokoci. W tabeli 2.1 zostay wypisane wszystkie procesory Intela, wraz z szerokociami ich magistrali.

Podczas omawiania szerokoci magistrali procesora czsto dochodzi do nieporozumie. Pomimo i wszystkie procesory Pentium posiadaj 64-bitow magistral, ich wewntrzne rejestry s tylko 32-bitowe i w zwizku z tym procesory te przetwarzaj 32-bitowe polecenia i instrukcje. Z punktu widzenia oprogramowania wszystkie procesory od 386 do Pentium II posiadaj 32-bitowe rejestry i wykonuj 32-bitowe instrukcje. Patrzc jednak

Tabela 2.1. Procesory Intela wraz z szerokociami magistrali

Procesor Szeroko magistrali

8088 8-bitowa

8086 16-bitowa

286 16-bitowa

386SX 16-bitowa

386SL 16-bitowa

386DX 32-bitowa

486SX 32-bitowa

486SX2 32-bitowa

487SX 32-bitowa

486DX 32-bitowa

486DX2 32-bitowa

486DX4 32-bitowa

486Pentium OD 32-bitowa

Pentium 60/66 64-bitowa

Pentium 75-200 64-bitowa

Pentium MMX 64-bitowa

Pentium Pro 64-bitowa

Pentium II 64-bitowa

od strony budowy fizycznej, procesory te posiadaj 16- (386 SX), 32- (386DX, 486), oraz 64-bitowe (Pentium) magistrale. Szeroko magistrali jest bardzo wanym parametrem pyty gwnej i organizacji pamici komputera, poniewa decyduje o liczbie bitw przekazywanych w jednym cyklu z i do procesora.

Przyszy procesor P7 o nazwie kodowej Merced ma posiada nowe, 64-bitowe instrukcje, rwnoczenie jednak bdzie w stanie przetwarza starsze, 32-bitowe polecenia procesorw 386, 486 oraz Pentium. Nie jest jeszcze wiadome, czy Merced bdzie posiada tak sam jak procesory Pentium, 64-bitow magistral, czy te, jak przypuszczaj niektrzy, bdzie pracowa na magistrali 128-bitowej.

Patrz Parametry procesorw", str.209

Patrzc na tabel 2.1 moesz zauway, e procesory 486 posiadaj 32-bitow magistral, co oznacza, e kada pyta gwna pod 486 powinna rwnie posiada 32-bitow szyn danych. Wszystkie procesory Pentium, niezalenie od tego, czy jest to Pentium, Pentium MMX, Pentium Pro, czy te nawet Pentium II, posiadaj 64-bitowe magistrale, co oznacza, e pyty gwne pod te procesory powinny posiada 64-bitowe szyny danych.

Nie moesz umieci 64-bitowego procesora na 32-bitowej pycie gwnej, co jest jednym z powodw nie obsugiwania przez pyty 486 prawdziwych procesorw Pentium.

Tak jak widzisz w tej tabeli, komputery moemy podzieli na:

* 8-bitowe

* 16-bitowe

* 32-bitowe

* 64-bitowe

Co ciekawe, pomijajc szerokoci magistrali, komputery od 16- do 64-bitowych s bardzo podobne do siebie pod wzgldem architektury i podstawowych zaoe. Starsze, 8-bitowe systemy bardzo si od nich rni. Dziki twemu uzyskujemy dwa podstawowe typy lub klasy sprztowe:

* Systemy 8-bitowe (klasy PC/XT)

* Systemy 16/32/64-bitowe (klasy AT)

PC jest skrtem od komputer osobisty (Personal Computer), XT to skrt od rozszerzony PC (eXTended PC), natomiast AT pochodzi od PC zaawansowanej technologii (Advanced Technology PC). Wykorzystywane tu terminy PC, XT, oraz AT pochodz od nazw ory-ginalnych komputerw IBM-a. Komputery XT rniy si od wyposaanych tylko w stacje dyskw komputerw PC przede wszystkim posiadaniem twardych dyskw. Systemy te posiaday 8-bitowy procesor 8088 oraz moliwo rozbudowy poprzez magistral ISA (Industry Standard Architecture). Poprzez pojcie magistrali okrela si take gniazda rozszerze, w ktrych mona umieszcza dodatkowe urzdzenia zwikszajce moliwoci systemu. Poniewa montowana w komputerach klasy PC/XT magistrala ISA w jednym cyklu moga wysa lub otrzyma tylko 8 bitw danych, oznacza si j jako 8-bitow. Dane w 8-bitowej magistrali s przesyane rwnoczenie poprzez osiem rwnolegych cieek.

* Patrz Magistrala ISA", str. 150

Systemy 16- i wicej bitowe, o ktrych mona powiedzie, e s klasy AT, musz spenia pewne standardy i stanowi rozwinicie podstawowego projektu komputerw AT IBM-a.

AT jest oznaczeniem IBM-a stosowanym do pierwszych komputerw zawierajcych bardziej zaawansowane, 16-bitowe (oraz pniejsze 32- i 64-bitowe) procesory oraz gniazda rozszerze. Komputery klasy AT musz posiada jakikolwiek procesor kompatybilny z procesorem 286 lub nowszym Intela (na przykad 386, 486, Pentium, Pentium Pro, Pentium II), oraz musz posiada 16- lub wicej bitow magistral. Architektura magistrali systemowej jest wsplna dla wszystkich systemw AT, cznie z podstawow architektur pamici, przerwa IRQ (Interrupt ReQuest), kanaw DMA (Direct Memory Access) oraz rozwizaniami adresowania portu I/O. We wszystkich komputerach klasy AT zastosowano podobne rozwizania w odniesieniu do funkcjonowania i przydzielania tych zasobw.

Pierwsze komputery AT miay 16-bitow szyn danych ISA, bdc rozbudow 8-bitowej szyny ISA wystpujcej w komputerach PC/XT. Jednak i dla nich stworzono specyficzne standardy gniazd rozszerze i szyn danych, obejmujce m.in.:

* 16-bitowe magistrale ISA

* 16/32-bitowe magistrale EISA (Extended ISA)

* 16/32-bitowe magistrale MCA (Micro Channel Architecture)

* 16-bitowe porty PC-Card (PCMCIA)

* 32-bitowe porty Cardbus (PCMCIA)

* 32/64-bitowe magistrale PCI (Peripheral Component Interconneci)

* Magistrale AGP (Accelerated Graphics Port)

Komputer uywajcy jednej z powyszych magistral zaliczany jest z definicji do komputerw klasy AT niezalenie od wykorzystywanego procesora. Komputery z procesorami 386 i nowszymi posiadaj dodatkowe moliwoci (nieobecne w pierwszej generacji komputerw 286) dotyczce adresowania pamici, zarzdzania pamici i 32/64-bitowe magistrale danych. Wikszo komputerw z procesorami 386DX i nowszymi posiada rwnie 32-bitowe zewntrzne magistrale danych, mog wic one w peni korzysta z 32-bitowej architektury procesora.

Dzisiejsze komputery posiadaj 16-bitowe gniazda ISA tylko w celu umoliwienia instalowania starszej generacji karty rozszerze oraz gniazda PCI dla rzeczywicie wy-sokowydajnych kart. Komputery przenone uywaj gniazd PC-Card i Cardbus, a take ISA i PCI w stacjach dokujcych.W rozdziale 5. Gniazda, magistrale i karty rozszerzajce" opiszemy dokadnie te i inne magistrale systemowe podajc rwnie dane techniczne, m.in. dotyczce wydajnoci, oraz teoretyczne zasady ich dziaania.

W tabeli 2.2 przedstawiamy zebrane podstawowe rnice pomidzy starszymi 8-bitowymi komputerami a komputerami AT.

Komputer PC/XT najatwiej rozpozna po jego 8-bitowych gniazdach rozszerze ISA. Jeeli wszystkie gniazda s 8-bitowe, to niezalenie od procesora i innych czci komputera jest to PC/XT. Podobnie komputery AT mona zidentyfikowa po ich przynajmniej 16-bitowych gniazdach dowolnego typu. Mog to by ISA, EISA, MCA, PCCard (wczeniej PCMCIA), Cardbus, VL-Bus, PCI. Wykorzystujc te informacje moesz zakwalifikowa dowolny komputer do grupy PC/XT lub AT. Komputerw PC/XT ju od wielu lat si nie produkuje, tak wic, gdy nie znajdujesz si wanie w muzeum, praktycznie kady komputer, z jakim masz do czynienia, bazuje na technologii AT.

Aby pozna inne rnice pomidzy tymi systemami, zajrzyj do odpowiedniego rozdziau niniejszej ksiki.

Tabela 2.2. Rnice midzy komputerami PC/XT i AT

Komputery PC/XT Komputery AT

Uywane procesory x86 i x88 286 i nowsze

Tryby pracy procesora Rzeczywisty Rzeczywisty/Chroniony /Witrualny

Oprogramowanie Gniazda rozszerze

Tylko 16-bitowe 8-bitowe

16- lub 32-bitowe 16/32/64-bitowe

Typy gniazd Tylko ISA ISA, EISA, MCA, PC-Card, Cardbus, VL-Bus, PCI

Przerwania sprztowe 8 (6 do wykorzystania)

16(11 do wykorzystania)

Kanay DMA 4 (3 do wykorzystania]

8 (7 do wykorzystania)

Maksymalna ilo pamici RAM 1 MB 16 MB/4 GB lub wicej

Prdko kontrolera napdu dyskietek 250 kbit/s 250/300/500/1000 kbit/s

Standardowy napd dyskietek 360 kB lub 720 kB 1,2 MB/1,44 MB/2,88 MB

Interfejs klawiatury Jednokierunkowy Dwukierunkowy

CMOS pami/zegar brak standardu Kompatybilne z MC 144818

Ukad portu szeregowego (UART) 8250 B 16450/16550A

Dokumentacja Jednym /. najwikszych problemw przy naprawie i rozbudowie komputera jest posiadanie waciwej dokumentacji. Poniewa ciko zdoby dokumentacj do starego komputera lub jego czci, dobrze si w ni zaopatrzy przy jego zakupie.

Jest kilka rodzajw dokumentacji:

* Podrcznik uytkownika. Podrcznik dostarczany przez producenta komputera, czsto dzielony na kilka czci, np. opis systemu operacyjnego, podstawowych programw narzdziowych, oglnej budowy komputera

* Dokumentacja podzespow. Dostarczana przez producenta komputera, zawierajca opis gwnych czci komputera, takich jak pyta gwna, karta wideo, twardy dysk, napd dyskietek, napd CD-ROM, modem, karta sieciowa, adapter SCSI itp.

* Dokumentacja ukadw. Jest najbardziej szczegowa. Moe zawiera opis procesora, ukadw pyty gwnej, ukadw wejcia/wyjcia, BIOS-u, moduw pamici, ukadw wideo, kontrolerw dysku, interfejsu SCSI, interfejsu sieciowego itp.

Pierwsze dwa rodzaje dokumentacji to podstawa przy diagnozowaniu i rozbudowie komputera. Bardziej techniczna dokumentacja poszczeglnych ukadw jest przydatna w zasadzie tylko specjalistom. Ale jeeli chcesz, tak jak ja, pozna dziaanie systemu komputerowego, przekonasz si, e czasem moe by ona bardzo przydatna. W tym rozdziale przyjrzymy si wszystkim rodzajom dokumentacji i, co najwaniejsze, opiszemy, gdzie j zdoby.

Podstawowa dokumentacja - Podrcznik uytkownika Do kadego sprzedawanego komputera powinien by doczony podrcznik uytkownika. Jego zawarto zaley od rodzaju sprztu i firmy montujcej.

Znane firmy, takie jak IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Toshiba, Packard Bell, do kadego sprzedawanego modelu doczaj odrbne podrczniki. Natomiast aby dosta szczegow dokumentacj, trzeba skontaktowa si bezporednio z producentem.

Firmy zajmujce si montaem komputerw z oglnie dostpnych czci albo doczaj wasn dokumentacj, albo dokumentacj poszczeglnych czci, z ktrych dany komputer zosta zoony. Postpuje tak wikszo duych firm, takich jak Gateway, Dell, Micron, Midwest Micro.

Dokumentacja tego typu jest przydatna dla osb konfigurujcych komputer po raz pierwszy lub podczas drobnej rozbudowy, ale niewystarczajca przy diagnozowaniu i powaniejszej rozbudowie. W takim przypadku przydatne bd opisy poszczeglnych czci dostpne tylko u ich wytwrcw.

Mniejsze firmy z reguy nie tworz wasnej dokumentacji, lecz doczaj dokumentacj do kadej montowanej czci. Na przykad, jeeli w skad pewnego komputera wchodz pyta gwna Asus i karta graficzna STB, to do tego zestawu bdzie doczona ich oryginalna dokumentacja.

danie wydania dokumentacji Niektre firmy montujce komputery nie doczaj dokumentacji. Zmusza to nabywc do kontaktw ze sprzedawc, kiedy potrzebuje pomocy lub dodatkowej informacji o zakupionym sprzcie. Sprawia to wraenie, e to wanie ta firma wyprodukowaa komputer, a nie tylko zoya go z oglnie dostpnych czci. Nie polecam zakupw w firmie nie doczajcej dokumentacji do wykorzystywanych przy montau podzespow.

Standardowe podrczniki doczane do wikszoci czci komputerowych zawieraj opisy konfiguracji systemu, jego testowania i instalacji. Czasami s rwnie doczane dyskietki z prostymi programami diagnostycznymi. S to najczciej niepene wersje komercyjnych programw diagnostycznych.

Wikszo sprzedawcw i producentw sprztu umieszcza dokumentacj na swoich witrynach WWW. Dodatek A zawiera list sprzedawcw i adresy ich stron WWW.

Dokumentacja podzespow i urzdze zewntrznych Jak powszechnie wiadomo, znaczna cz sprzedawanych obecnie komputerw nie jest wytwarzana przez pojedynczego producenta, ale jest montowana z oglnie dostpnych czci. Szczerze polecam kupowanie wanie takich komputerw, poniewa wszystkie czci odpowiadaj ustalonym standardom i atwo mog by wymienione lub rozbudowane.

Nawet markowi producenci jak IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Packard Bell wykorzystuj przynajmniej niektre oglnie dostpne czci (np. dyski twarde). Aby by pewnym posiadania penej dokumentacji, proponuj sporzdzi spis standardowych czci i zachowa ich oryginaln dokumentacj.

Jak to zrobi? Najpierw trzeba rozkrci komputer i spisa wszelkie informacje ze wszystkich czci. Jest to praca mudna, wymagajca czasem porady firmy, ktra montowaa komputer.

Wikszo czci, jak twardy dysk, napd CD-ROM, karty graficzne, karty muzyczne, karty sieciowe, atwo zidentyfikowa. Na obudowie czy karcie powinna by etykieta z nazw producenta oraz z numerem modelu. Korzystajc z tych danych i z listy umieszczonej w Dodatku A znajdziesz producenta. W celu uzyskania dokumentacji danego produktu moesz si z nim skontaktowa telefonicznie, faksem lub przez Internet.

Pyty gwne mog by trudne do zidentyfikowania, poniewa nie wszyscy producenci je znakuj. W takim przypadku najlepszym wyjciem jest skontaktowanie si ze sprzedawc komputera. Nie bj si pyta o czci, jakie instaluje w sprzedawanych przez siebie komputerach. Jeli nie bdzie potrafi albo nie bdzie chcia odpowiedzie, pamitaj o tym przy nastpnym zakupie sprztu. Jeeli sprzedawca jest nieznany lub nie moe pomc, przejrzyj ca dokumentacj, jak otrzymae wraz z komputerem. Czasem zawiera pewne wskazwki mogce pomc w okreleniu typu pyty gwnej. Wikszo znanych producentw pyt jest wymieniona w Dodatku A.

Moesz take skorzysta z wydanej przez MicroHouse ksiki zatytuowanej Encydopedia of Main Boards (Encyklopedia pyt gwnych), zawierajcej opisy setek pyt do komputerw osobistych. Znajdziesz tam informacje o ustawieniach przecznikw i zworek dla wikszoci dostpnych pyt gwnych.

Dla przykadu, jeden z komputerw, na ktrym pracowaem, skada si z nastpujcych czci:

Pyta gwna: Intel VS440FX Ventus"

Karta graficzna: STB Velocity 3D

Twardy dysk: Quantum Fireball TM3840A

Napd dyskietek: Panasonic JU-256

Napd CD-ROM: Mitsumi FX120

Wiele duych firm montujcych komputery, jak Gateway i Dell, uywa pyt Intela. Wikszo dzisiejszych pyt wykorzystuje procesory Intela, lecz nie wszyscy wiedz, e

Intel wytwarza take pyty gwne. Gateway nie docza oryginalnej dokumentacji pyty gwnej Intela lub innych czci, lecz dostarcza wasne opisy pyty, karty graficznej, twardego dysku i napdu CD-ROM. Kontaktujc si z poszczeglnymi firmami poprzez Internet lub telefonicznie, uzyskaem dokadniejsz informacj o wszystkich produktach. Najczciej, oryginalna dokumentacja moe by cignita ze strony WWW danej firmy; czsto jest w formacie plikw .PDF, ktre mona odczyta uywajc przegldarki Acrobat firmy Adobe, dostpnej za darmo na stronie WWW tej firmy.

Nie wszystkie instrukcje s dostpne w Internecie. Poza tym, zawsze wygodniej posiada wydrukowany oryginalny egzemplarz.

Dokumentacja chipsetw Bardziej dociekliwym polecam dokumentacj poszczeglnych ukadw: procesora, chipsetw, BIOS-u, ukadw wejcia/wyjcia itp. Zanim jednak zaczniesz poszukiwa informacji o tych ukadach, najpierw musisz je zidentyfikowa.

Jest to stosunkowo proste. Przejrzyj posiadan dokumentacj, szczeglnie pyty gwnej. Powiniene si z niej dowiedzie, jakie ukady znajduj si na pycie, z jakimi procesorami wsppracuje i jakich uywa ukadw wejcia/wyjcia. Na podstawie oryginalnej dokumentacji powiniene zidentyfikowa nastpujce ukady:

* Procesor

* Chipset pyty gwnej

* ROM BIOS

* Ukad wejcia/wyjcia * Chipset grafiki

Jeli pyta gwna posiada zintegrowan kart graficzn w dokumentacji pyty, znajdziesz rwnie opis chipsetu grafiki. Natomiast jeli posiadasz osobn kart graficzn, musisz poszuka informacji w dokumentacji tej karty.

Najwaniejsze ukady znajduj si na pycie gwnej. Zacznijmy od procesora. Wikszo komputerw uywa procesorw Intela oraz w mniejszoci procesorw firm AMD i Cyrix lub procesorw tych firm sprzedawanych pod innymi nazwami. W dokumentacji znajdziesz producenta procesora, jego typ i prdko.

Moesz rwnie zidentyfikowa procesor uywajc programw diagnostycznych, takich jak MSD (Microsoft Diagnostics - doczany do programu Windows) lub Norton Utilities.

Z reguy procesor jest najwikszym ukadem na pycie i posiada liczne napisy. Czasami zamontowany jest na nim radiator lub may wentylatorek, tak wic w celu odczytania informacji trzeba je zdj. W przypadku opisw umieszczonych na spodzie procesora najlepiej wymontowa go razem z radia torem czy wiatraczkiem.

Chipsetu pyty gwnej niestety nie mona zidentyfikowa programowo, tak wic pozostaje tylko dokumentacja lub samodzielne sprawdzenie. Skadaj si one przewanie z kilku (od dwch do szeciu) duych ukadw. Kady ukad jest oznaczony numerem czci (part number), a sam chipset ma nazw zwizan z nazw gwnego ukadu. Wspomniana wczeniej pyta gwna posiada dwa ukady oznaczone 82441FX i 82441FX; s one czci chipsetu 440FX.

Okrelenie producenta BIOS-u jest proste - jest wymieniony w dokumentacji pyty gwnej, a poza tym jego nazwa jest wywietlana razem z wersj BIOS-u podczas uruchamiania komputera. Wikszo komputerw uywa BIOS-w firm AMI, Award lub Phoenix, ale s i inni producenci.

Prawie wszystkie pyty gwne wyprodukowane w latach dziewidziesitych uywaj specjalnego ukadu wejcia/wyjcia (super I/O chip). Skada si on z nastpujcych czci:

* kontrolerw dyskw twardych IDE,

* kontrolera napdu dyskietek,

* dwch portw szeregowych,

* jednego portu rwnolegego.

Niektre ukady I/O, jak np. National Semiconductor 87308, zastosowany we wspomnianej pycie gwnej, nie zawiera kontrolerw IDE dyskw twardych. Ukad ten zawiera natomiast kontroler klawiatury 8042 i zegar czasu rzeczywistego MC146818 z trwa pamici CMOS RAM. Inne ukady wejcia/wyjcia mog rwnie zawiera interface joysticka - tzw. gam port. Posiadajc dokumentacj tego ukadu bdziesz mg dokadnie pozna jego moliwoci.

Kolejnym wanym chipsetem jest chipset grafiki. Moe by umieszczony na karcie graficznej lub na pycie gwnej zawierajcej zintegrowan kart graficzn. Mona go zidentyfikowa korzystajc z dokumentacji lub z programw diagnostycznych (MSD lub Norton Utilities). Jeli bdzie to konieczne, mona odczyta jego dane bezporednio z chipsetu, bdcego zwykle najwikszym ukadem na karcie graficznej.

Przyjrzyjmy si dla przykadu komputerowi Pentium Pro 200 MHz, w ktrego skad wchodz:

Procesor Intel Pentium Pro

Chipset pyty gwnej Intel 440FX Natoma"

ROM BIOS AMI

Ukad wejcia/wyjcia National semiconductor PC87308

Chipset grafiki S3 Inc. ViRGE/VX

Poniewa nie jest to pyta ze zintegrowan kart graficzn, ukady wideo znajduj si na osobnej karcie.

Z dokumentacji dowiedziaem si o moliwoci zwikszenia czstotliwoci zegara do 233 MHz, zwikszajc mnonik na pycie gwnej do wartoci 3,5x. Uzyskaem rwnie informacje o portach szeregowych i rwnolegym, o kontrolerze dysku, umieszczonym w ukadzie wejcia/wyjcia (super I/O chip) oraz o zaawansowanych procedurach konfiguracji CMOS-u.

Czsto jestem pytany o ustawienia Advanced CMOS. Wikszo sdzi, e bd one opisane w dokumentacji ROM BIOS-u, poniewa parametry te ustawia si w programie konfiguracyjnym CMOS Setup. Jeeli jednak skontaktujesz si z producentem BIOS-u lub dokadnie przejrzysz jego dokumentacj, odkryjesz, e nie orientuje si on w tych ustawieniach. Tak naprawd ustawienia te maj niewiele wsplnego z okrelonym ukadem ROM BIOS, natomiast cile zale od uywanego chipsetu. Tak wic informacji tych naley szuka w dokumentacji chipsetu, ktr mona uzyska od jego producenta.

Dokumentacja producenta komputera Jeli twj komputer pochodzi od markowego producenta, jak IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Toshiba, poszukiwane informacje znajdziesz w stworzonej przez niego doku-mentacji. Ze wzgldu na specyficzny rodzaj informacji w niej zawartych, moesz j uzyska praktycznie tylko bezporednio od niego.

Uzyskanie dokumentacji moe nie by takie proste. Wprawdzie wikszo duych firm posiada sekcje serwisu suce pomoc techniczn, jednak niektre firmy nie chc jej udostpnia w celu ochrony dziaw serwisu (i dziaw serwisu swoich sprzedawcw) przed konkurencj. Nie pozostaje wic nic innego jak bezporednio skontaktowa si z producentem. W dodatku A znajduje si lista wikszoci znanych producentw komputerw.

Gwarancja i umowa serwisowa Ostatnio w przemyle komputerowym pojawia si tendencja do udzielania rozszerzonych gwarancji. Wynika to z silnej konkurencji na rynku, a atrakcyjna gwarancja pozwala niektrym firmom na wyrnienie si. Cho wikszo firm oferuje roczne gwarancje, s i takie, ktre daj gwarancj na trzy i wicej lat.

Oprcz wyduonego czasu gwarancji niektrzy producenci oferuj podczas trwania gwarancji darmowy lub bardzo tani serwis u klienta. Podobne usugi proponuj rwnie firmy zajmujce si sprzeda wysykow czci komputerowych.

Wikszo firm oferuje wyduony czas gwarancji i darmowy lub bardzo tani serwis u klienta. Jeeli wykorzystujesz systemy wymagajce pracy przez 24 godziny na dob (takie jak serwery), moesz zastanowi si nad zawarciem dodatkowej umowy serwisowej. W przypadku zwykych komputerw jest ona zbyteczna.

Umowy serwisowe w wikszoci przypadkw nie s potrzebne. S one jednak dodatkowym rdem dochodw dla sprzedawcy. Ceny wahaj si od 5 do 10 procent wartoci zakupionego sprztu. Kupujc np. komputer za 5000 dolarw, musimy liczy si z kosztami rzdu 250 do 500 dolarw rocznie. Podobnie jak w brany motoryzacyjnej, tak i w przemyle komputerowym sprzedawcy s przeszkoleni w zakresie oferowania i zachcania do korzystania z usug serwisowych. S one jednak niezbdne tylko w szczeglnych przypadkach.

Ze wzgldu na siln konkurencj na rynku sklepy komputerowe i elektroniczne zarabiaj niewiele na sprzeday komputerw. Oferuj jednak rne dodatki, jak usugi serwisowe, filtry sieciowe, podkadki pod myszy itp., na ktrych rzeczywicie zarabiaj.

Wysoka cena usug serwisowych moe rwnie wpywa na ich jako. Praca specjalisty moe wydawa si bardziej skomplikowana ni jest w rzeczywistoci, aby usprawiedliwi koszt usugi. I tak, moe on wymieni twardy dysk lub pyt gwn, podczas gdy naleao tylko sformatowa dysk lub wymieni modu pamici. Ten niby-uszkodzony dysk zostanie i tak sformatowany, aby w kocu trafi do komputera kogo innego. Wymiana czci jest szybsza i pozostawia wraenie, e cena, jak paci si za usug, nie jest wysoka, poniewa otrzymujemy now" cz. O wiele mniejsze wraenie wywiera zwyka procedura diagnostyczna, wymiana kabla za 2 dolary lub trwajce 15 minut formatowanie twardego dysku.

Posiadajc troch dowiadczenia w diagnozowaniu komputerw, kilka podstawowych narzdzi i czci zamiennych, mona unikn kosztownych umw serwisowych. Niestety, niektre firmy oferuj nieuczciwe usugi. Kae si wierzy uytkownikowi, e to typowe uszkodzenia, podwaajc jednoczenie zaufanie co do jakoci komputerw.

Jeli posiadasz duo komputerw, moesz rwnie stworzy magazyn czci zamiennych, co pozbawi ci koniecznoci zawierania umw serwisowych. Dla 5 do 10 komputerw moesz kupi jeden komputer zapasowy za cen rocznej umowy serwisowej. Jest to opacalne w przypadku posiadania wicej ni 10 komputerw tej samej marki. W przypadku komputerw wymagajcych pracy cigej jak serwery) moesz po prostu zakupi dodatkowy serwer. Musisz tylko przeliczy, co jest bardziej opacalne - usugi serwisowe czy dodatkowy komputer.

Czasami zawieranie umw serwisowych jest jednak nie tylko konieczne, ale i opacalne. Dotyczy to komputerw drogich, pracujcych w trybie cigym (firmy nie sta na zakup drugiego identycznego) lub komputerw pracujcych w znacznej odlegoci od gwnej siedziby firmy.

Zanim zawrzesz umow serwisow, zastanw si, kogo wybra: * Producenta

* Sprzedawc

* Firm serwisow

Chocia wikszo wybiera producenta lub sprzedawc, umowy zawarte z firmami ser-wisowymi wcale nie musz by gorsze. Zdarza si rwnie, e producent nie prowadzi serwisu lub podpisuje umowy na serwis swoich komputerw ze specjalizujc si w tym firm.

Gdy wybierzesz firm, bdziesz musia zdecydowa, jaki rodzaj usugi wybra. Oto najczciej oferowane:

* serwis u klienta z czterogodzinnym czasem reakcji (usuga najdrosza)

* serwis u klienta z 24-godzinnym czasem reakcji

* serwis tylko w firmie serwisowej

Zakres usug zaley od firmy. I tak, IBM oferuje tylko serwis u klienta 24 godziny na dob, 7 dni w tygodniu. Dodatkowo zapewnia, e serwisant zostanie wysany w cigu 4 godzin od zgoszenia. Dla starszych systemw (oprcz PS/2) oferuje rwnie serwis kurierski. Podczas trwania gwarancji zwyka umowa serwisowa (z dostarczeniem uszkodzonego sprztu do serwisu IBM), moe by rozszerzona za 40 dolarw do penej umowy na serwis u klienta. Po roku umowa wygasa i mona j kontynuowa, ale ju na oglnych warunkach.

Jeli bdziesz kiedykolwiek zawiera umowy serwisowe, zdziwisz si ich cenami. W wikszoci s tak wysokie, e opacaj si tylko dla wanych funkcjonalnie komputerw, jnp. serwery.

Rozdzia 3

Demonta i konserwacja komputera W rozdziale tym przedstawimy procedury demontau komputera, niezbdne do tego narz-dzia i opiszemy rne czci skadowe. Omwimy take sprzt testowy uywany do diagnozowania komputera. Omwimy problemy, jakie moesz mie ze rubkami, nakrtkami, paskami itp.

Waciwe narzdzia Do diagnozowania i naprawy komputera potrzeba kilku podstawowych narzdzi. Dla profesjonalistw istnieje duy wybr narzdzi specjalistycznych. Pozwalaj one na szybsze, prostsze i dokadniejsze diagnozowanie komputera. A oto i ich podstawowa lista:

* Proste narzdzia do demontau, jak paskie i krzyowe wkrtaki (maej i redniej wielkoci), pinceta, przyrzd do wycigania ukadw scalonych, hemostat

* Oprogramowanie diagnostyczne

* Woltomierz i omomierz

* rodki chemiczne (sprone powietrze w sprayu, ochadzacze w sprayu)

* Szmatki

* Mae druciki do zwizywania i ukadania kabli

Mona rwnie zaopatrzy si w dodatkowy sprzt, ale nie jest on konieczny do wikszoci prac diagnostycznych:

* Urzdzenia do testowania pamici SIMM, DIP i innych

* Specjalne wtyczki do testowania portw szeregowych i rwnolegych

* Skaner kabli sieciowych

* Urzdzenie do testowania kabli szeregowych (breakout box)

Dla bardziej zaawansowanych, w nastpnej czci omwimy lutownice do naprawy kabli. Oprogramowanie i urzdzenia diagnostyczne zostan omwione w rozdziale 22.

Podrczne narzdzia Narzdzia potrzebne do najczstszych prac zwizanych z napraw komputera s bardzo proste i niedrogie. Moesz je przechowywa w maym pudeku. Koszt zestawu narzdzi waha si od 20 dolarw za may zestaw do ok. 500 dolarw za zestaw wielkoci teczki. Moesz porwna te ceny z cenami narzdzi niezbdnych mechanikowi. Musi on wyda od 5 do 10 ty. dolarw. Poza tym praca przy naprawie komputera jest o wiele czystsza ni naprawa samochodu.

W tej czci zapoznasz si z narzdziami do podstawowych prac przy komputerze. Jednym z najlepszych zakupw na pocztek jest kupno zestawu przeznaczonego specjalnie do naprawy komputerw.

A oto lista narzdzi z prostego zastawu za 20 dolarw:

* Klucz 3/16"

* Klucz 1/4"

* May wkrtak krzyowy

* May wkrtak paski

* redni wkrtak krzyowy

* redni wkrtak paski

* Przyrzd do wycigania ukadw scalonych * Przyrzd do wkadania ukadw scalonych * Pinceta

* Szczypce

* Wkrtak typu Torx T 10 T15

Niektre narzdzia posiadaj ograniczone zastosowanie. Jednak s standardowo umieszczane w takich zestawach.

Polecam uywanie kluczy szecioktnych przy rozkrcaniu obudowy, kart rozszerze, dyskw, zasilacza i gonika. Lepiej si nimi pracuje ni zwykymi wkrtakami.

Poniewa cz producentw zastpia wkrty z ebkiem szecioktnym wkrtami krzy-owymi, mona rwnie uywa wkrtaka.

Pracujc nad wntrzem tak ciasnego urzdzenia, jakim jest komputer, wygodnie jest uy rubokrtw z magnetycznymi czubkami. Jednak mog one spowodowa efekty uboczne. Mianowicie pole magnetyczne wytwarzane przez owe narzdzia moe uszkodzi zapis na dyskach mikkich oraz skutecznie przeszkodzi w pracy dysku twardego.

Narzdzia do wyjmowania i wkadania ukadw scalonych s w dzisiejszych czasach rzadko uywane. Koci pamici s montowane na pytkach SIMM oraz DIMM, a procesory uywaj gniazd ZIF (Zero Insertion Force) lub innych przyczy. Gniazdo ZIF jest wyposaone w dwigni, ktra zwalnia zacisk procesora, umoliwiajc jego proste wyjcie.

Jednak, gdy nadarzy si konieczno pracy ze starszym sprztem, polecam do wycigania i wkadania moduw pamici i innych maych ukadw specjalne urzdzenie do wycigania ukadw z podstawek. W przypadku wikszych ukadw, jak niektre procesory i ukady ROM, mona uy maego wkrtaka. Wiksze procesory, jak 486, Pentium, Pentium Pro, jeeli znajduj si w gniedzie LIF (Low Insertion Force), wymagaj uycia tego narzdzia. Ukady te posiadaj tak duo nek, e aby je wymontowa, trzeba w to woy duo siy, pomimo e znajduj si w gniedzie LIF. Jeeli uyjesz wkrtaka do wymontowania duego ukadu, ryzykujesz jego uszkodzenie. Urzdzenie do demontau posiada szeroki koniec z zbkami, ktre wchodz midzy nki procesora powodujc rwnomierne rozoenie nacisku na spd ukadu. Minimalizuje to prawdopodobiestwo jego uszkodzenia. Wikszo takich urzdze przeznaczona jest tylko do danego typu procesora.

Do przytrzymywania maych rubek i zworek, ktre trudno trzyma w palcach, najlepsze s pinceta i szczypce. Szczypce s szczeglnie przydatne, jeeli jaka maa cz wpadnie do rodka komputera; uatwiaj jej wydobycie bez koniecznoci cakowitego rozkrcania komputera.

Klucz typu Torx to specjalny klucz do rub uywanych przez Compaqa i innych produ-centw.

Potrzebne mog by rwnie nastpujce narzdzia:

* Szczypce

* Hemostat

* Przecinak do kabli i obcinarka izolacji

* Imado lub zaciskacz

* Pilnik

* Maa latarka

Hemostat to narzdzie szczeglnie przydatne do wycigania maych czci, takich jak zworki.

Szczypce przydaj si do prostowania pinw, wkadania i wycigania zworek, wyginania kabli lub wycigania maych czci; przecinaki do kabli i obcinarki do izolacji - przy pracy z kablami; metryczne klucze nasadowe - w przypadku komputerw uywajcych rub metrycznych; pilnik - do wygadzania ostrych metalowych krawdzi; latarka - przy pracach w sabo owietlonych pomieszczeniach, zwaszcza jeeli wewntrz komputera nie ma duo wolnej przestrzeni.

Czasami moe by niezbdny specjalny klucz typu Torx, z otworem do rub Torx z zabez-pieczeniem (posiadaj dodatkowy bolec i nie da si ich odkrci zwykym kluczem Torx).

Przy montowaniu zczy na kablach lub wyginaniu kabli, a take do przytrzymania maych czci przy precyzyjnych czynnociach, niezbdne jest imado. Firma Radio Shack sprzedaje take urzdzenie skadajce si z dwch ruchomych ramion zakoczonych szczkami. Jest to bardzo uyteczne narzdzie przy pracach z kablami oraz gdy brakuje ci dodatkowej pary rk np. do przytrzymywania.

Polecam rwnie zakup zestawu elektrostatycznego. Skada si on z opaski na nadgarstek i specjalnej maty przewodzcej. Uywajc go zabezpieczasz si przed przypadkowym adunkiem statycznym.

Stosowanie zestawu antyelektrostatycznego nie jest konieczne, wymaga to jednak pewnej samodyscypliny. Komputer powinien by podczony do zasilania tak, aby obudowa bya uziemiona. Da to moliwo uziemienia samego siebie przez pooenie rki na obudowie.

Wszystkie wymienione tu narzdzia s oglnie dostpne. Najbardziej znane firmy zajmujce si sprzeda narzdzi do serwisu komputerw to Specialized Products Company i Jensen Tools. Ich katalogi zawieraj olbrzymi wybr wysokiej jakoci narzdzi. Posiadajc podrczny zestaw narzdzi, bdziesz mg przeprowadzi dowoln napraw czy instalacj komputera. Oglny koszt takiego zestawu (o szerokim zastosowaniu) nie jest wysoki, wynosi okoo 150 dolarw.

Lutowanie Nieodzownym narzdziem przy naprawie przecitego kabla, mocowaniu elementu na pycie, wymianie ukadu scalonego nie umieszczonego w podstawce, jest lutownica.

Wikszo napraw wykonuje si wymieniajc ca uszkodzon pyt, jednak przy drobnych uszkodzeniach, takich jak wyrwanie gniazda klawiatury z pyty gwnej, lutownica moe okaza si przydatna.

Nowsze pyty gwne maj wbudowane porty rwnolege i szeregowe. S one z reguy wyposaone w bezpiecznik majcy chroni pyt przed zewntrznymi urzdzeniami adunkiem statycznym. Jest to zwykle may element wlutowany w pyt. W razie jego uszkodzenia wystarczy uy lutownicy i wymieni go.

Przy drobnych naprawach najlepsza jest lutownica o maej mocy (np. 25 W). Lutownice powyej 30 W generuj zbyt duo ciepa, co moe uszkodzi elementy na pycie. Ze wzgldu na ciepo, nawet uywajc lutownicy 25 W, trzeba obchodzi si z ni bardzo ostronie, podgrzewajc tylko okrelone miejsca i tylko tak dugo, jak to jest niezbdne. Mona rwnie uy urzdzenia pochaniajcego ciepo. Umieszcza si je przy wyluto-wywanym elemencie tak, aby mogo absorbowa ciepo. W tym celu mona rwnie uy hemostatu.

Przy wylulowywaniu elementw z pytki drukowanej przydatna jest odsysarka. Jest to metalowa tuba z tokiem i spryn. Wylutowanie elementu z uyciem odsysarki polega na podgrzaniu miejsca czenia elementu lutownic, a kiedy cyna si roztopi, naley przystawi odsysark i zwolni spryn tak, aby cyna zostaa wcignita do rodka tuby.

Obie te czynnoci (podgrzewanie i odsysanie) naley wykonywa od dou pyty, a nie po stronie elementw i powtarza je dla wszystkich pocze danego ukadu z pyt. Po opanowaniu tej techniki wymontowanie elementu zajmuje tylko chwil, z maym praw-dopodobiestwem uszkodzenia pyty lub jej elementw. Przy wikszych ukadach moe to by trudniejsze.

Powysze procedury przeznaczone s dla elementw, ktrych piny przechodz na drug stron pytki. W przypadku montau powierzchniowego niezbdne s o wiele drosze narzdzia, do kupienia jedynie w wyspecjalizowanych sklepach.

Jeli chcesz nabra wprawy w posugiwaniu si lutownic, musisz troch powiczy. We niepotrzebn pytk i wymontuj z niej elementy, a nastpnie wlutuj je z powrotem. Staraj si podgrzewa punkty tylko tak dugo, jak to jest konieczne. Przed wlutowaniem elementu przygotuj otwory, aby mona byo w nie woy dany element.

Staraj si, aby twoje poczenia wyglday jak fabryczne, unikaj tzw. zimnych lutw" powstajcych w przypadku niedostatecznego podgrzania cyny i nie prbuj testowa swoich zdolnoci lutowniczych na wanie naprawianej pycie gwnej.

Podczas nauki lutowania pamitaj o dobrym rozgrzaniu cyny a do jej roztopienia. Gdy cyna nie topi si po przyoeniu lutownicy, oznacza to, e kolba lutownicy jest zabrudzona. Wyczy kolb uywajc nawilonej gbki.

Jeeli to nie pomoe, zeskrob osad na kolbie lutownicy metalowym narzdziem, po wczeniejszym jej nagrzaniu.

Jednak nie wszystkie prace mona wykona samodzielnie, np. w przypadku montau powierzchniowego czy ukadw o duej gstoci pinw, ktre wymagaj specjalnych narzdzi.

Kiedy w komputerze IBM P75 wymieniaem procesor 486DX/33 na 486DX2/66. Jest to stosunkowo prosta operacja (zwaszcza dla pyt z gniazdem ZIF), ale 168-pinowy procesor by umieszczony na specjalnej dwustronnej karcie wykonanej w technologii montau powierzchniowego.

Byo to bardzo trudne przedsiwzicie wymagajce specjalnego urzdzenia zwanego hot air rework station. Uywa ono strumienia ciepego powietrza kierowanego na wszystkie piny jednoczenie. Podczas wylulowywania procesor by osonity specjaln tam pochaniajc ciepo. Po woeniu procesora 486DX2/66 na piny naoono specjaln past lutownicz i znowu jednoczenie podgrzano 168 pinw.

Tylko wykorzystanie profesjonalnego urzdzenia pozwolio na wykonanie tej skompli-kowanej operacji tak, e monta wyglda jak fabryczny. Prbujc zrobi to samo przy uyciu konwencjonalnych narzdzi, najprawdopodobniej uszkodzibym drogie procesory oraz znacznie drosz wielowarstwow kart procesora.

Przyrzdy testowe Testowanie wymaga czasami specjalnych urzdze. Nie s one drogie ani skomplikowane w uyciu, a mog znacznie zwikszy moliwoci diagnostyczne. Jednym z nich jest woltomierz. Zamiast niego mona si zaopatrzy w miernik uniwersalny, ktrym moemy m.in. mierzy napicie, sprawdza przejcia w ukadach lub kablach. Nieocenionym przyrzdem moe te by tester gniazd przydatny przy problemach nie zwizanych bezporednio z komputerem, np. przy sprawdzaniu prawidowoci podczenia kabli w gniazdkach.

Wtyczki ptlowe (Loopback Connectors) Wtyczek ptlowych (loopback connectors) uywamy do testowania portw szeregowych i rwnolegych. Ich budowa umoliwia portom przesyanie danych do samych siebie w celu diagnozowania.

Jest kilka typw takich wtyczek: 25-pinowa i 9-pinowa dla portw szeregowych oraz 25-pinowa dla portu rwnolegego (patrz tabela 3.1). S one wytwarzane przez wielu producentw, m.in. przez IBM, ktry oferuje te specjaln wersj zawierajc wszystkie trzy typy w jednej wtyczce; kosztuje ona ok. 30 dolarw.

Tabela 3.1. Wtyczki testowe

Opis Numer czci IBM

Wtyczka dla portu rwnolegego 8529228

Wtyczka dla portu szeregowego, 25-pinw 8529280

Wtyczka dla portu szeregowego, 9-pinw 8286126

Wtyczka trj zczowa 72X8546

Wikszo zestaww diagnostycznych (szczeglnie te polecane przeze mnie) zawiera wszystkie trzy typy wtyczek. Moesz je rwnie wykona samodzielnie. W rozdziale 11. Porty komunikacyjne i sieci komputerowe" przedstawiem schemat pocze dla tych wtyczek. Omwiem rwnie dokadnie problemy zwizane z portami szeregowymi i rwnolegymi.

Oprcz zwykej wtyczki ptlowej moesz uy przyrzdu do testowania kabli szeregowych (breakout box). Posiadaj one zwykle zcze 25-pinowe (DB25), ktre umoliwi ci monitorowanie sygnau w kablu.

Mierniki Czsto, przy poszukiwaniu usterek, konieczne jest zmierzenie napicia lub opornoci. Mona to zrobi za pomoc cyfrowego miernika uniwersalnego. Posiada on dwa kable (prbniki) podczone do wej miernika i w zalenoci od ustawienia mona nim mierzy oporno, napicie stae i zmienne.

Zwykle, dla kadego rodzaju pomiaru jest kilka zakresw, np. pomiary napicia staego mona odczytywa wybierajc zakresy 200 mV, 2 V, 20 V, 200 V, 1000 V. Poniewa komputery wykorzystuj napicia +5 i +12 woltw, powiniene wybra zakres 20 V.

Wybierajc zakres 200 mV lub 2 V mona uszkodzi miernik, bo napicie jest znacznie wysze od oczekiwanego. Jeli uyjemy zakresu 200 V lub 1000 V, nasze odczyty bd mniej dokadne.

Jeli nie jeste pewien, jakiego napicia si spodziewa, zacznij od najwyszego zakresu. Wikszo lepszej jakoci miernikw posiada automatyczne wybieranie zakresu, tzn. e miernik sam ustawia najodpowiedniejszy zakres dla danego pomiaru. S one znacznie prostsze w obsudze. Wystarczy tylko wybra, co chcesz mierzy, a miernik sam wybierze odpowiedni zakres i wywietli warto pomiaru. Tego typu mierniki posiadaj zawsze cyfrowy wywietlacz.

Podczas pomiarw napi sieciowych zawsze rb to jedn rk, nigdy dwoma. Albo przymocuj jeden z prbnikw do jednego z punktw pomiarowych, a drugim testuj napicie, albo trzymaj obydwa prbniki w jednej rce.

Trzymajc kady z prbnikw w osobnej rce moesz nagle sta si czci obwodu elektrycznego, powodujc przepyw prdu przez samego siebie. Kiedy prd pynie z jednej rki, przechodzi dokadnie przez serce. Moe to doprowadzi do zatrzymania pracy serca.

Osobicie wol mae mierniki cyfrowe; s one niewiele drosze od analogowych, ale za to bardzo dokadne i znacznie bezpieczniejsze dla ukadw cyfrowych. Niektre s wielkoci kasety magnetofonowej, tak wic bez problemu mieszcz si w kieszeni koszuli. Firma Radio Shack sprzedaje za ok. 25 dolarw cyfrowe mierniki produkcji Beckmana z automatycznym wyborem zakresu. Maj one troch ponad centymetr gruboci i wa ok. 100 g. S niezastpione przy diagnozowaniu komputera.

Mierniki analogowe mog by niebezpieczne dla ukadw cyfrowych. Ze wzgldu na zasilanie z baterii 9 V, podczas pomiarw opornoci mog spowodowa uszkodzenia elementw, jako e wtedy podawane jest to 9-woltowe napicie na obwody. Mierniki cyfrowe nie s tak niebezpieczne, gdy najczciej s zasilane z baterii 3-5 V.

Prbniki logiczne i impulsatory logiczne W ukadach cyfrowych sygna jest reprezentowany przez wysoki (5 V) lub niski (O V) poziom napicia. Poniewa dany stan jest obecny tylko przez krtki czas (rzdu milionowych czci sekundy) albo oscyluje z du czstotliwoci, zwyky woltomierz jest tu bezuyteczny. Do pomiarw takich sygnaw najlepiej nadaje si prbnik logiczny.

Prbniki logiczne najlepiej sprawdzaj si w przypadku uszkodzonych ukadw. Korzystajc z prbnika okrelisz, czy dziaa ukad zegara, czy s obecne inne sygnay niezbdne do pracy komputera, sprawdzisz sygnay na kadym pinie ukadu scalonego. Otrzymane wyniki porwnaj z wynikami pomiarw dla sprawnego ukadu. Przy uyciu prbnika logicznego moesz zbada niektre problemy zwizane z prac twardego dysku, np. sprawdzi poziomy sygnaw na kablu interfejsu lub na pytce drukowanej dysku.

Oprcz prbnika, do badania ukadw cyfrowych, moesz wykorzysta impulsator logiczny. Jest to przyrzd sucy do testowania odpowiedzi ukadu na podanie impulsu (+5 V) trwa