HAVA KİRLİLİĞİ VE HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ IKONTROLÜ I

Dr. Aykan KarademirDr. Aykan Karademir

Kirlilik Tarihinden ÖrneklerKirlilik Tarihinden Örnekler

19111911 LondraLondra – – Kömür dumanından 1150 kişi öldü.Kömür dumanından 1150 kişi öldü. SmogSmog kelimesi kelimesi smokesmoke ve ve fogfog karışımı olarak ilk kez kullanıldı. karışımı olarak ilk kez kullanıldı.

19521952 LondraLondra – – Smog nedeniyle Smog nedeniyle 4000 4000 kişi öldükişi öldü. .

1948 1948 Donora, PenDonora, Pensilvanya - silvanya - Çelik, Çelik, çinko ve sülfürik asit fabrikası çinko ve sülfürik asit fabrikası dumanlarından dumanlarından 20 20 kişi öldü,kişi öldü, 6000 6000 kişi hastalandı.kişi hastalandı.

19631963 New York City – New York City – hava kirliliğinden hava kirliliğinden 300 300 kişi öldü.kişi öldü.

LondLondrara Smog 1952Smog 1952

LondLondrara Smog 1952 Smog 1952

13. Yüzyılda Londra’da 13. Yüzyılda Londra’da dışarıda ateş yakmaya karşı dışarıda ateş yakmaya karşı yasalar çıkarıldı, çünkü yasalar çıkarıldı, çünkü Londra orta çağdan beri kirli Londra orta çağdan beri kirli bir kent idi.bir kent idi.

LondLondrara Smog 1952Smog 1952

LondLondrara Smog 1952Smog 1952

Piccadilly – Piccadilly – Öğleden sonraÖğleden sonra 1955 1955

MarMartt 23, 23, 20032003

Smog Smog MayMayısıs 7, 7,

20022002

Los Los AngelesAngeles

HoustonHouston

Güney Afrika’da Orman YangınlarıGüney Afrika’da Orman Yangınları

BhopaBhopal, Hindistanl, Hindistan1984 yılının aralık ayında, çağımızın

en büyük felaketlerinden birinin yaşandığı, Hindu yarımadasının ortalarında bulunan şehir. Union Carbide adlı Amerikan şirketinin şehirde bulunan kimyasal madde fabrikasında, gece yarısı başlayan metil izosiyanür isimli zehirli gazın sızıntısı, şehirde yaşayan yaklaşık 3000 kişiyi uykusunda öldürürken, 200 000 kişiyi de değişik ölçülerde sakat bıraktı. Olaydan onlarca yıl sonra, hala sakat bebekler doğuyor şehirde.

Yetişkin bir insan gündeYetişkin bir insan günde 10,000 10,000 -- 20,000 lit 20,000 litrere hava solur.hava solur.

AtmosferAtmosfer Dünyamızı çevreleyen Dünyamızı çevreleyen

havanın birçok katmanı havanın birçok katmanı vardır.vardır.

Troposfer: 0-16 km Troposfer: 0-16 km (ağırlık olarak atmosferin (ağırlık olarak atmosferin % 90’ı.% 90’ı.

Tüm meteorolojik olaylar Tüm meteorolojik olaylar burada olur.burada olur.

Yukarıya doğru her 1 Yukarıya doğru her 1 km’de 6.5 km’de 6.5 ooC soğur. C soğur.

-60 -60 ooC’ye kadar soğur.C’ye kadar soğur.

Dikey olarak oldukça iyi Dikey olarak oldukça iyi karışmıştır.karışmıştır.

% 78 N% 78 N22; % 21 O; % 21 O22

AtmosferAtmosfer Stratosfer : 16-65 km arasıStratosfer : 16-65 km arası

Sıcaklık 0 Sıcaklık 0 ooC’ye kadar artar.C’ye kadar artar.

Dikey karışım azdır.Dikey karışım azdır.

Ozon tabakası bu tabaka Ozon tabakası bu tabaka içinde yer alır.içinde yer alır.

Ozon zararlı güneş ışınlarını Ozon zararlı güneş ışınlarını absorplar.absorplar.

AtmosferAtmosfer Temel GazlarTemel Gazlar

• NitrogenNitrogen/Azot/Azot 78.78.0808%%• OOksijenksijen 20.920.955%%• ArgonArgon 0.9 0.933%%• NeonNeon 0.0018% 0.0018%

Değişebilir GazlarDeğişebilir Gazlar• Karbon DioksitKarbon Dioksit 0.030.0366%%• Su BuharıSu Buharı 0.05% 0.05% (0-4%) (0-4%)• MetanMetan 0.00017% 0.00017%• Nitroz Oksit (NNitroz Oksit (N22O)O) 0.00003% 0.00003%• Ozon (OOzon (O33)) 0.000004% 0.000004%• Kloroflorokarbonlar (CFC)Kloroflorokarbonlar (CFC) 0.00000002% 0.00000002%• HelHelyyum, Krum, Kriipton, pton, KükürtKükürt Dio Dioksksiitt

Sera GazlarıSera Gazları

AtmosferAtmosfer Konsantrasyon Dönüştürme FaktörleriKonsantrasyon Dönüştürme Faktörleri 1 ppm (v/v) kirletici = 1 litre kirletici/101 ppm (v/v) kirletici = 1 litre kirletici/1066 litre hava litre hava

Burada MW = kirleticinin molekül ağırlığı (g)Burada MW = kirleticinin molekül ağırlığı (g) T = ortam sıcaklığı (K) (=273+T (T = ortam sıcaklığı (K) (=273+T (ooC))C))

Ortam sıcaklığı 25 Ortam sıcaklığı 25 ooC alınırsa;C alınırsa;T = 273 + 25 = 298 T = 273 + 25 = 298 ooK, veK, ve1 ppm = 40.9 x MW 1 ppm = 40.9 x MW µµg/mg/m33 olur. olur.

6

6 o -3 3

(1 litre / 22.4) x MW x 10 μg/g1ppm=

10 litre x (T/273 K) x 10 m /litre

AtmosferAtmosfer Konsantrasyon Dönüştürme FaktörleriKonsantrasyon Dönüştürme Faktörleri

• Dönüştürmek için tablodaki katsayı ile çarpılır (25 Dönüştürmek için tablodaki katsayı ile çarpılır (25 ooC ve 760 mm Hg) C ve 760 mm Hg)

KirleticiKirletici ppm ppm µµg/mg/m3 3

µµg/mg/m3 3 ppm ppm

( x 10( x 10-3-3))

Amonyak (NHAmonyak (NH33)) 695695 1.441.44

Karbon dioksitKarbon dioksit 18001800 0.560.56

Karbon monoksitKarbon monoksit 11501150 0.870.87

KlorKlor 29002900 0.340.34

EtilenEtilen 11501150 0.870.87

Hidrojen klorürHidrojen klorür 14901490 0.670.67

Hidrojen florürHidrojen florür 820820 1.221.22

Hidrojen sülfürHidrojen sülfür 13901390 0.720.72

MetanMetan 655655 1.531.53

Azot dioksitAzot dioksit 18801880 0.530.53

Azot oksitAzot oksit 12301230 0.810.81

OzonOzon 19601960 0.510.51

Kükürt dioksitKükürt dioksit 26202620 0.380.38

AtmosferAtmosfer - - KirlilikKirlilik

DoğalDoğal “ “kirlilikkirlilik”” Işığın neden olduğu Işığın neden olduğu

yangınların dumanlarıyangınların dumanları YanardağlarYanardağlar DiğerDiğer

• PolenlerPolenler• BakterilerBakteriler• Mantar sporlarıMantar sporları• KülKül• TuzlarTuzlar• MetanMetan

Antropojenik KirlilikAntropojenik Kirlilik İnsanlığın başlangıcından beriİnsanlığın başlangıcından beri Endüstri devrimi sırasında Endüstri devrimi sırasında

hızlanmıştır.hızlanmıştır. SmogSmog:: Duman ve kirli hava Duman ve kirli hava

ile karışık sis.ile karışık sis.

Los Angeles Los Angeles Tipi Tipi SmogSmog ( (fotokimyasal fotokimyasal smog) smog) Ozon, hidrokarbonlar ve kısmen oksitlenmiş hidrokarbonlar, azot oksitler Ozon, hidrokarbonlar ve kısmen oksitlenmiş hidrokarbonlar, azot oksitler ve otomobil egzozları üzerine güneş ışınlarınınve otomobil egzozları üzerine güneş ışınlarının etkisiyle oluşan az etkisiyle oluşan az miktardaki diğer gazların bir karışımı.miktardaki diğer gazların bir karışımı. Yüksek sıcaklıklarda ve güneşli Yüksek sıcaklıklarda ve güneşli havalarda görülür.havalarda görülür.

   LondLondrara Tipi Tipi SmogSmog ( (partiküllü, ya da kükürtlüpartiküllü, ya da kükürtlü smog) smog)

Genelde yüksek kükürt içerikli Genelde yüksek kükürt içerikli kömürün yakılmasıyla oluşan kükürt dioksit kömürün yakılmasıyla oluşan kükürt dioksit ile sülfat ve sülfit içeren aerosollerin karışımından oluşur ve SOile sülfat ve sülfit içeren aerosollerin karışımından oluşur ve SO22’nin ’nin HH22SOSO44’e dönmesine neden olur.Yüksek nem ve düşük sıcaklıklarda oluşur.’e dönmesine neden olur.Yüksek nem ve düşük sıcaklıklarda oluşur.

AtmosferAtmosfer - - KirlilikKirlilik