Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawatel./fax 022 826 59 21, 022 828 95 63, 022 828 93 91dział handlowy: jak wyżej, w. 105, 108e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.plhttp://www.scholar.com.pl

Wydanie pierwszeSkład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski)Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictw Naukowych, Łódź

Recenzenci prof. dr hab. Jerzy Wilkinprof. dr hab. Juliusz Gardawskiprof. dr hab. Hubert Izdebski

Projekt okładkiKatarzyna Juras RedakcjaTeresa Leśniak, Anna Sterczyńska Korekta Anna Sterczyńska

Copyright © by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

ISBN 978-83-7383-334-0

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

I. Od idealnej biurokracji do zarządzania publicznego . . . . . . . . . . . . . 131. Model idealnej biurokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132. Funkcjonowanie modelu idealnej biurokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153. Czynniki ewolucji administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164. Kierunki reformowania sektora publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195. W kierunku zarządzania publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236. Menedżerskie i partycypacyjne zarządzanie publiczne . . . . . . . . . . . 257. Administracja publiczna a zarządzanie publiczne . . . . . . . . . . . . . . . 298. W stronę przyszłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

II. Polityka a polityka publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351. Polityka jako przestrzeń społecznej debaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362. Polityka jako system polityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423. Polityka jako działanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444. Polityka publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465. Zależności zachodzące między czterema

płaszczyznami (poziomami) polityki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

III. Polityka i gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591. Niesprawności rynku a niesprawności państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 592. Gospodarka i rynek, polityka i państwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623. Dynamika relacji polityka – gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644. Funkcje państwa i mechanizmy wzmacniające zdolność państwa

do działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675. Koncepcje roli państwa w gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

IV. Organizacje pozarządowe – trzeci sektor współczesnego społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811. Teoretyczne podstawy rozwoju i funkcjonowania organizacji

pozarządowych i trzeciego sektora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Z perspektywy ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Z perspektywy socjologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Z perspektywy nauk politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

2. Granice trzeciego sektora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 893. Główne problemy funkcjonowania trzeciego sektora . . . . . . . . . . . . . 914. Polskie doświadczenia i problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

V. Wzrost i załamanie państwa opiekuńczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021. Modele państwa opiekuńczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042. Rozkwit i załamanie się państwa opiekuńczego . . . . . . . . . . . . . . . . . 1063. Specyfika problemów krajów pokomunistycznych . . . . . . . . . . . . . . 1114. Polityka społeczna w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1155. Problemy przeprowadzania reform usług społecznych . . . . . . . . . . . . 1176. Poszukiwanie nowego modelu polityki społecznej . . . . . . . . . . . . . . . 119Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

VI. Polityka równości szans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1281. Teoretyczne podstawy polityki równości szans . . . . . . . . . . . . . . . . . 1312. Zasady polityki równości szans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1383. Doświadczenia krajów pokomunistycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1424. Polskie doświadczenia okresu transformacji ustrojowej . . . . . . . . . . . 144Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

VII. Systemy emerytalne i kierunki ich reformowania . . . . . . . . . . . . . 152Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1521. Reformowanie systemów emerytalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

System o zdefiniowanej składce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155System kapitałowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Wielofilarowy system emerytalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

2. Doświadczenia krajów pokomunistycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1643. Polska reforma emerytalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

VIII. Polityka zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1811. Instytucjonalna obudowa rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

2. Czynniki kształtujące sytuację na rynku pracy i politykę zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

3. Doświadczenia krajów pokomunistycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1954. Polityka zatrudnienia i rynek pracy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

IX. Ekonomia społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2141. Systemowe usytuowanie ekonomii społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2152. Cechy ekonomii społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2183. Funkcje ekonomii społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2214. Istota i cechy przedsiębiorstwa społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2235. Ekonomia społeczna a rozwój lokalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2316. Uwarunkowania rozwoju ekonomii społecznej w Polsce . . . . . . . . . . 236Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

X. Polityka strukturalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2461. Teoretyczne fundamenty polityki strukturalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2472. Doświadczenia w prowadzeniu polityki strukturalnej . . . . . . . . . . . . 2533. Polityka strukturalna w krajach pokomunistycznych i w Polsce . . . . 263Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

XI. Modele polityki regionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2741. Współczesne uwarunkowania rozwoju regionalnego . . . . . . . . . . . . . 2752. Doświadczenia polityki regionalnej

w krajach wysoko rozwiniętych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2783. Spór o model polityki regionalnej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

XII. Bezpieczeństwo energetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3061. Czynniki determinujące bezpieczeństwo energetyczne . . . . . . . . . . . 3082. Polityka energetyczna w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3123. Polityka energetyczna Rosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3164. Bezpieczeństwo energetyczne i polityka energetyczna Polski . . . . . . 320Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

XIII. Unia Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3331. Mechanizm koordynacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3342. Strategia lizbońska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3403. Europejski model społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3484. Rozszerzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3545. Polska w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

XIV. Rozwój społeczno-gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671. Czym jest rozwój? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3692. Koncepcja rozwoju zrównoważonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3753. Polityka rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3794. Polityka rozwoju a spójność społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3845. Rozwój i globalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

XV. Dobre rządzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3961. Sposoby koordynacji działań zbiorowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3972. Governance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4023. Rządzenie imperatywne i interaktywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4064. Metarządzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4155. Racjonalność refleksyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4196. Atrybuty dobrego rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

Wstęp

Państwo zawsze było przedmiotem zainteresowania nauk społecznych, zwłaszcza politologii, prawa, ekonomii i socjologii. Zazwyczaj jest ono rozpa-trywane w relacji do prawa, gospodarki, społeczeństwa i kultury. Stopniowo jed-nak w naukach społecznych dokonuje się odejście od rozumienia państwa jako samodzielnego i nadrzędnego bytu społecznego. Nie wynika to z zaniku pań-stwa, lecz z dostrzeżenia, że państwo nie działa w izolacji i nie jest jedyną formą organizacji życia publicznego – że sfera publiczna nie może zostać zredukowana do państwa. Skoro publiczne nie oznacza państwowe, to tego, co występuje i dokonuje się w sferze publicznej, nie można ująć wyłącznie w takich katego-riach, jak „władza” i „rządzenie”, nie można tego wyjaśnić i zinterpretować tylko w ramach nauk politycznych i prawnych.

Wiele procesów formujących współczesny ład społeczny zasadniczo zmieniło organizację i funkcjonowanie państwa. W długim historycznym procesie decen-tralizacji i dekoncentracji przeobraża się ono z formy centralistycznej i monoli-tycznej w formę zdecentrowaną i zdywersyfikowaną, ze struktury hierarchicznej w poliarchiczną.

Wraz z odrzuceniem koncepcji państwa jako legitymizowanego monopolu przymusu w przeszłość odeszły też modele administracji publicznej jako idealnej – w sensie weberowskim – biurokracji. W głównym nurcie współczesnych roz-ważań i poszukiwań znalazły się takie kategorie, jak koordynacja działań zbioro-wych, współrządzenie czy zarządzanie publiczne.

Klasyczna koncepcja Maxa Webera zakładała oddzielenie domeny państwa od domeny prywatnej, a jednocześnie odseparowanie w działaniu państwa mate-rii politycznej i administracyjnej. Odpolitycznienie stało się głównym postula-tem. W przypadku nowoczesnego zarządzania publicznego chodzi o coś odmien-nego: o współdziałanie podmiotów władzy publicznej z organizacjami sektora drugiego (prywatnego) i trzeciego (społecznego), a tym samym o swoiste „upoli-tycznienie” materii administracyjnej.

Nie ma i pewnie nie będzie jednej koncepcji i definicji zarządzania publicz-nego. Autor jednego z rozpowszechnionych ujęć Les Metcalfe1 zwraca uwagę na specyficzne jego cechy: „O ile zarządzanie w sensie ogólnym polega na celowym

1 Les Metcalfe, Public Management: from Imitation to Innovation, w: Jan Kooiman (red.), Modern Governance. New Government-Society Interaction, SAGE Publications, London 1993, s. 173–190.

10 Wstęp

działaniu poprzez innych ludzi, o tyle w przypadku zarządzania publicznego realizuje się cele poprzez inne organizacje. Stąd, koordynacja działań organiza-cji, które są formalnie autonomiczne, ale funkcjonalnie współzależne, ma klu-czowe znaczenie w obszarze zarządzania publicznego. Jest ono przy tym trudne, ponieważ wymaga współdziałania wielu organizacji, które mają zróżnicowane, a często przeciwstawne interesy. Jednym z zadań zarządzania publicznego jest kreowanie instytucji i procesów zapewniających wysoki priorytet zadaniu formu-łowania polityki strukturalnej i kierowania zmianami strukturalnymi. Rozwiązań nie można narzucić z zewnątrz (…). Gotowość do zaangażowania się we współ-pracę, do identyfikacji z realizowanymi celami, mająca podstawowe znaczenie dla rozwiązywania problemów strukturalnych, musi wykształcić się na drodze wewnętrznej”.

Według Barbary Kożuch „zarządzanie publiczne to dyscyplina naukowa zaj-mująca się ba daniem sposobów i zakresu harmonizowania działań zapewnia-jących prawidłowe wyznaczanie celów organizacji tworzących sferę publiczną oraz optymalnego wykorzystywania możliwości zorganizowanego działania ludzi, nakierowanego na kreowanie publicznych wartości oraz na realizację inte-resu publicznego”2.

Zarządzanie publiczne nie koncentruje się na utrwalaniu określonego porząd -ku, lecz na skutecznym kierowaniu wieloma i wielokrotnymi zmianami, które – choć niezbędne – nie są ani oczywiste, ani zdeterminowane. Tak rozumiane, zarządzanie publiczne jest fenomenem, którego rozpatrywanie wymaga interdy-scyplinarnego podejścia oraz interdyscyplinarnych i wielowątkowych badań.

W Polsce dorobek i znaczenie zarządzania publicznego są ciągle nieznaczne. Ta dyscyplina dopiero formuje się i zdobywa swoją pozycję. Zainteresowanie nią, tak w perspektywie teoretycznej, jak i praktycznej będzie niewątpliwie rosło wraz ze złożonością mechanizmów i struktur organizacyjnych niezbędnych do podejmowania i rozwiązywania współczesnych problemów państwa, gospo-darki i społeczeństwa. Tym samym, szersze miejsce zyska zarządzanie publiczne w programie studiów z zakresu ekonomii, zarządzania, administracji, socjologii, politologii i prawa. Ten podręcznik, który na polskim rynku jest pierwszym tego rodzaju, jest adresowany do studentów tych typów studiów.

Został on opracowany na podstawie prowadzonych przeze mnie przez parę lat wykładów z przedmiotu „zarządzanie publiczne”, dla studentów kierunku Gospodarka i Administracja Publiczna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krako-wie. Uczelnia ta jako pierwsza rozwija ten kierunek studiów, integrujący wiedzę z wyżej wymienionych dyscyplin. Obok gospodarki publicznej oraz administra-cji publicznej, zarządzanie publiczne jest podstawowym przedmiotem kursowym dla studentów tego kierunku.

2 Barbara Kożuch, Zarządzanie publiczne jako dyscyplina naukowa, Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005, nr 1, s. 21.

11Wstęp

Podręcznik ma 15 rozdziałów, bowiem program prowadzonego przeze mnie wykładu jest realizowany w 15 dwugodzinnych jednostkach. Mam jednak świa-domość, że przydałyby się jeszcze inne rozdziały, np. dotyczące opieki zdro-wotnej czy polityki miejskiej. Uznałem jednak, że pierwsze wydanie podręcz-nika powinno odpowiadać programowi rzeczywistego wykładu i bazować na doświadczeniu zyskanym w jego prowadzeniu. Być może w przyszłości, o ile dydaktyczna przydatność podręcznika zostanie potwierdzona, powstanie jego rozbudowana wersja, a wtedy będzie można selektywnie dopasowywać jego treść do różnych form i programów zajęć.

Dlatego wdzięczny będę za wszelkie krytyczne uwagi i podpowiedzi każdego czytelnika, z których chętnie skorzystam przygotowując kolejne zajęcia dydak-tyczne i opracowując rozszerzoną wersję podręcznika. Bardzo proszę o kierowa-nie ich na adres mailowy: jerzy.hausner@uek.krakow.pl.

Pracując nad podręcznikiem, korzystałem z uwag i spostrzeżeń wielu osób. Szczególnie ważne były reakcje moich studentów. Bardzo pomocne były też opi-nie trójki wybitnych profesorów: Juliusza Gardawskiego, Huberta Izdebskiego oraz Jerzego Wilkina. W tej pracy pomagali mi także moi współpracownicy z Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej, między innymi Maciej Frączek, ale zwłaszcza Kuba Głowacki, który bardzo wspomógł mnie w redagowaniu końcowej wersji podręcznika, poświęcając wiele czasu na opracowanie tabel i wykresów oraz zebranie brakujących danych. Swą wdzięczność kieruję także do dwóch pań redaktor: Teresy Leśniak oraz Anny Sterczyńskiej, które nadały tekstowi ostateczny szlif.

Jerzy HausnerSzczawa, 25 października 2008

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie