hausa-bole wordlist
TRANSCRIPT
227
TSARIN KALMOMIN
HAUSA-BOLANCI
A a , g
aía aía, í
abarba b rba
abaya bay
abin ti = ti, y , íy n, íy ti abin fa i p rni abin hannu yum mb , yum sara
abin mamaki aib
abin nan nn , sunto g di, íy n em
abin tausayi kinj al b
abin zargi g b ga solo
abinci amp , mp ni, t shi abinci (iri) d ji = d zi aboki an s‰b , an z˘m , z , z ti aboki(ya) s‰b
abokin wasa an z ro = an w shi abota z˘m
abu íya, íy
abus t r re pempel
abuta s‰b
adada t mtim
adalci ad l adana d nu
adda dda
addini d n
adduía duw , ng lpu
adduía, yi d kk nu, p ns b˘
ado zanzana
ado, yi rnu, r nk u
adudu kubu
aduwa z ng
aduwa (íyaíya) n ke
agalawa ag law
agana zanzana
agara ngor om
agazawa k du
agogo goggo
agwagwa yar ba = y wi yar ba
ahankali l
ahap! app p i ahu p
aibu l‰g , n nk
aika t bbu, z , zowu
aikata r ttu
aike s rni aike, yi s rnu
aiki r ta, s rnu
ajiya z íí
ajiye d su, z
aku kku, jijj m ko = jijjim k
akumari p raj = nt l s
akurki bi ik
akushi k˘tum
akwai and
akwala ss n
akwati k˘t
akwiya rk , ˘shi akwiya mai baza b za
akwiya tsohuwa k za (˘shi) alaíada t l be
alade alad
alallaka k ll -kelle
alam sh pp l Yam l alama l mi alaro al r
alíada d , l d
alíajabi aj p, l j b , w j b
alíamari lam r
228 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
alayyaho layy po
albarkaci s w pu
albarkata r pu
albasa lbas r
albasar kura lbas r k ki albashi k r
albishiri lbish r
alfahari ag la, kolk l alfowa wo
algaita lg t
algarara ash sha
algashi alg ji algus nj kk nj r
Alhaji l j
alhaki nd , wula = ula
alhamdu lillahi lamd l l y
Alhamis l m s w
alheri h r, sh uta
alhudahuda d - d
alilliba r r mb
aljani jinn , s nkau
aljanna jann
aljibus k e
aljihu rubu
alkaki lk k
alkama alkam
alkamar tururuwa d ngirm
al alami lkar m
al ali lk li Al urani L k r m
alkyabba lkebb
Allah All , ndag i, Y mba
Allah shi ara! ndikk ni Allah? (gaskiya?) yy
alli lli allo llo
allon kafa a papp
allura lipir
almajiri p k ra
almakashi masak = mashak = mak s
alututtuki ndag ra
alíumma k ndig i alwala wol = ol alwali luwar
alwashi lw shi amai m to
amalanke malanke
amana m n
amarya amarya, mokiri ambaliya l y yu
ambata t nu, t ngu
ambeci gu o
amfani bot , paid
amini an z˘m , y rma
Amirka m rik
amma kala = k
amosanin ashi w riya
amsa lowu, m tu
amsa amo bas, bilok, b k = mb k,
, or ongiro, d lt m, dap,
d l l , d md m, d y d y d y ,
d l ss, dup-dup, al al, am, ap,
k k, el, el el, , il, iwir, ot, z t, gangan, gar,
go om, g ríy k, g r s, gurut, jo = jol, j g = jogo , jol = jo , kaca-kaca, k k r-k k r, kal, k lw s,
ka , kar, k r i-k r i-k r i, kasshiy t , k t mt m, k y -k y , k íy r t, keker, kel, k le -k le , k c -k c = k sh -k sh ,
ki ak, ki ak-ki ak, kikilkil, kikis-kikis, kip, k sh -k sh = k c -k c , kitip, k y -k y , ko op = kop,
konjom, kop = ko op, koshor-koshor, k t r s, ku el, ku ul-ku ul, kup, k rshet-k rshet, kurus, kurut, kus-kus, lai, laka,
l m, lap, lar s, l bl b, liklik,
lukup, lut, mb t, mbo , mb k = b k, mbuket, m r l, miu, m˘t i, m sk l-m sk l, murus, mut, ndat, nd m, ndir, nenet, ng r -ng r ,
nyimnyim, ny ny = ny ny ny ,
nzik, nzil, nzo , p , p l i, parak,
p u, pau, p , pel, pelem, p ok-p ok, pil, pilim, pilla-pilla, pir,
pit, piu, piyot , pok, porot, porot, p rs l, put, p t m-p t m, ra al, rak, rap, rim, ros, r i, rui, r m-r m-r m, rumus, s k -s k , sanga-sanga = s ng -s ng , sap, sh , shai, shar, sherep, shi ok, shit, s ok-s ok, sur-sur, surut, tai = tai-tai,
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 229
t k sh , t sh k, terem-terem, tir,
tirik, tu ai, t ng l, t r -t r ,
w l l , w l k, yak, y ng -y ng ,
y r , yen, yep-yep, yim, yirin,
íyulul , zazza = z zz , z nk l, zinkil, z
amshi l ush
amso amo k, íyira
amya g t
anga ang
ango ang , an kai b n m p‰yo,
m kki angurya z rzir
anini hant = ant ankara b e, b u, ng s nu, t ni
ngo m = t n ng m
annabi Annab = Nab
annoba sh r mba
anya any
ar ush
ara aru
aradu t nn
araha r ha, k p r
ararra i d ddi arautake nge
arbaíin ko po o
arewa ushi, gudi armashi s nd
arne kird
arziki d ra
Asabar Supud
asabari kasar, kor -k r
asali g d m
asara sar
ashe nn , k n
ashirin ko b lou
ashuwaki sh w k
asiri sir, otto P nn ram
asirka asirka
aska aska, mash r
aski, yi z m
assha ai, ayy , nts
asuba b y r , sh nd l asusu as s
atishawa ashit = accit = haccit attarugu tt rubu
auduga l˘lo
auna k ptu, koru
aura k
aure k i b n
auren gado, yi b ssu
auta ngur-wo i aíuzubillahi y r s l
awaki uww
awo korya
aya b yam
aya ta Al urani t s
aya-aya k j j = (Ng) k j j b n
ayaba y b
azahar duw r
azara b g r, zertek
azumi aj mi = az mi, kuj m
azurta r pu
azzalumi an har m = an z mba
B ba d , pa
ba da baya b ra boi ba da ha uri na b
ba, ba tare da... ba w r
ba, ba...ba sa
ba... ba say
baba b , b , b , B , b ba, d lt
baban b‰-, b‰ti Babarbare Zan
babba s r
babba da jaka j ng m
babbaka z nk nu
babbake b w su
babban yatsa k l n b˘wu
babbar riga bull m
Babbar Salla Sall L ya
Babole am Pikk
babul b bul
Babur B bur
bado g gose = g sgos, pitipiti d r ns i
bado ja d sh
bado, iri m , m r o
baduku an sum
230 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
ba i z u
bafade kokina
baffa b g na
Bafilatani Pil t
baga b g , g le
bagaruwa jidimi bagayi g n
Bahaushe p no = p no
bai-bai b i-boi baitulmali b it lm n
baiwa b y , j w , l it
baje l k tu, mb t lu
baka r ya
bakace s ttu
bakan gizo sa yamba
Bakarekare Karkare
baki b˘ m m
baki aya b˘ m‰
baktatan gam ila
bakwai b wulo
bakwala be ere
ba i b í m
ba in ciki b í m t lo
ba o m m n p we, ng ropi ba urna y g ni balaíi j yib
balambo b l mno
balbela shanshala = cancala
balle b re
bambami tetemshi bambanta s˘ tu
ban da ban g
ban kwana, yi m t b˘
bana s niy
bana (kifi) k l p
Bangamo Ng m
Bangazari Ngaz r
Bangizme Nguzum
bango bongo
banke m kku
bante b ntel banza p s , sar i bappa b ban le, b ban s r , b
le, b s r
bar a gurbi k le
bar-ni-da-mugu borso
bara al r , b d , mb no
barandami g mpa
barara, yi buyu
barba a p t
barbaji r nji, mb reti barbara , k na
barci nj l
barde barde
bare badaw i, bar , b re, b re
barewa b r wa
bargi z la
bari d yi, deyu = dewu, ssu
bari in... ‰
barka bark
barkono sh tta
baro nguru
basa gusu
basarake am men , an yel
bashi g dum, zontumo
bashi, ci z nt mu
basukur k ld g
basur denker
Batangale Tang le
batauye nj nni = nzonni Batere T r
batsa la
batsiya k m = k me, y lp t
Bature N s ra
bau e s llu, w pu
bauri rr k , d k
baushe t saki = lish n k m
bauta b y
baíude d
bawa b y , ng rum
baya boi bayan gida boi b n, boi b n
bayan hannu boi sara, k mb s ra
bayan afa boi shek , k mb sh k
bayar onu (plac. g nu) Bayarabe Yar ba
bayi j bb
baza am ra, b za, bij j = biz j ,
l rtu, l k tu, mb r
bazara wamb yi bazawara ni duwo b˘(n ), zaw r
bazawari an duwo b˘
bebe b be, s˘ma
bege m p y
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 231
begila b g l
beguwa j j = z z
beli k r
bera b r
bi ppu
bi sartse b sar
bi ta da zugu d rmi g na = d rmi Makk
bi-da-bi s ri = sh ri bi-rana gu um m , k ng lkaski bice mb ttu
bida bid
bijimi b jimi biki tere
biko p nji = k nji, ppu, m t
bincika w lk u, y r lu
bincike c cc nu, r wwu, y llu
bindi nj iri = nj ir
bindigar toka b ndig b to
bingdiga bundik
binne mb lu, íy w
birbiri mb l gud wi birbiro t l k
birgila j g lu = z g lu
birgima b mb lu
biri b d
birkitacce w ssh -w ssh
biro lkar m
bishiya r we
bishiya (iri) aj jj , b l w si, lam = d da, d kerwo = g l ndi, d k k mo, Dal d n , d m k ,
d mb solo, d r k sirmi = d rd k s mi, d m m cci, gakki o, g˘ti le,
g g w , g l ndi = d kerwo, g re, kangi ar, kar mbit , k sh u k y u, ki ak-ki ak, ko d mo,
kumpa g r , k r ng , m aki g r , m l n , m mitt , mbal ,
m˘r -m‰r , m s n k r ,
nd musi, s nt lailai, sh kai g igoi, sh m b ba = s m b ba, sh la kad m, sirki y wi, t kk la,
t wakk l , t nj l, t rni, t˘sh , t shi, usel, z nd , z ude, z wa g b ,
z mbu
biski arg m
bismillahi bis m ll y = bis m
biso mb l
biya d ggu, d g nji, j mako
biyar b
biyu b lou
biyun boll ngi bodari k l -k la, k rki boka am bongira, nd g ya
bola (doki) g ny
Bolanci b˘ p kk
borin tinke j ga
Borno B hum
botso, yi d ng nu
bubbuga g d bu
budurwa g ny , k yanga
bu e w
bu e (fure) b tt
bu e, a w˘t r˘
buga b , gowu, ng˘lu, z lu
bugawa b shi buge t ccu = t sshu
bugu s
bugun ciki, yi s k nu
buhu b ku = b hu
bukka nd ri bula z rgin
bulala bil l = bul l , k l mbu
bulama bulam
bulo jal p
bultu ziriu
bulu l p l
bun u, yo dusu
bunsuru b b
bununu b w
bura p t
burabusko b r busk
burakusko z yy
burburko burburk
burburo i burdo w d d
burga b rg lu = b rg lu, t k lu,
w shi Pukuma, z k lu
burgami ngirki burodi bur‰d
burugali bur g li busa bilu, buyu
busasshe p íí n
232 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
bushasha b nn te
bushe p ííu
bushiya k m , ng m sh = ng m s
buta j wi, k b r sh = k b r s
buta (iri) kulu
butari buw
butulci bang , kud d
Buzu B zu = H n Gamb
buzuzu b z z
a atu w lga
aci j u
acin rai ja o tilo
ambare potu, w n yu
am are b llu, w lku
angare lepe, l ttu, lotu
arawo an d mo, an shiri are s llu, t ll
argo orgo
ari, yi s r
arna nna
arza r ppu
ata j ttu, s l , s y , t mbu
ata fuska t r nu
ata rai g ush t lo, j t lo
atar s t , t mb tu
auna k‰m
aure gud wi awo b mb r , boi rewe
era k sum
era (iri) íyíy k = h íyíy k , w leki incina njilu
oye b nku
uga t u mbole
ul ula b ttu
ullo z l
urme b rmu, g n
uya baru, b nku
C caca sh sha d‰do, s k tir
c cc kai caccakula m sh u
caccanga sh ssh nga = c cc nga
cafe tapu
cafke g mmu
caka d u
caku e nj k , nj k u
cakulkuku ngo
cakwaikwaiwa wuy k
can payy [payy í], payy , tan [tan í]
can wurin paipayy
canjaras birt
canki-canki b w l
canza p sk u
cap i d mb r mb
cara kokk r‰t
carafke jit ndi, l kk l
carki t rki casaíin ko ‰n m
cassa k le
cazbi t bji ce da ndu
ce iya sh la
ce iyar tsuntsu sh b d
ceta y rru
ceto r r
cewa n
ci nga u
ci (na harka) t
ci (tuwo) t
ci gaba t na d m
ci zarafi zar pi ci zogale mi i-mi i = y ro g allumi ci-rani kurna
cibiya t mba
ciciya s r nsh
cida t nn
cika j˘tu = z˘tu, ng mtu, ngomu
cikakke danan , g man , sorom
ciki wo, g wa
cikin g , g , pai
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 233
cikin gari d ll b nni cikin mace w i = i ciko, yi j˘tu = z˘tu
cilakowa shiy ta = ciy ta
cilakowa mai jan baki t ng
cimola sh re = s re
cin fure b , b shi cin hanci d wa ad
cin ruwa g r
ciniki gojjo
cinta b ttu
cinya gol m, p ndo
cinyayye ss n
cire g˘ru, sh ttu = sh ttu
cire rai p a tilo
cirnaka kurm sh = kurm s
citta mai yatsa sh tta sh‰r n
ciwo p
ciwon kai m‰jin
ciwon sanyi íyop b m m roki ciyar s u
ciyawa s r
ciyawa (iri) az n d , b mb l , b y ka ar, dimíyi, g mpirit, gondi mokiri, g s g sung , jimu, k j j d‰sho, lem e, mokiro, nd ze,
ndond liy , sh ngad , yay shi ciza wodu = odu
cuccusa m kk u
cu a g rk u
cu anya b sa
cuna lamb j
cura b tu, kku, kk ru
curi ukk
cusa d u, d nk u, sh ku
cuta b íyi, rann , sh shu, sh ta,
w l l
D da g , g da, l = y
da can g g y y
da arfi gong n
da kyar g ket
da kyau gong n , s i da kyau sosai g llaka
da wuri b
da yawa g do
da-na-sani b k
daa k t , kis t , k˘, nakat , w nj = nj = nz
daa ma k˘y
dabaibaye b yu, t su
dabam bam
daban b mbam, g de
daban daban g rg de
dabara d b r
dabba dabb
dabgi k i dabino d bin , k l m
dabino, fure pilili dabo m na
da a t u
dacewa g da, g man
dada g rz
daddawar batso d ns
daddoka gu o
da e da u
da i z i da in cin abinci d n sha
dafa nku, k mt , r u
dafa nama k w ltu
dafara d kulkuli = dakulk li dafi n , k˘l , l l
daga ko
daga baya ko boi dagaci l w n
dage d uru, ng shi = ng si dai dei daidai wan , g man
daji bumbu, m la
daka daku
daka gari b g du
dakakken tsingaro k t
dakali d g li = ind ra, ding , ind ra = d g li
dakare d nt r
dakaren kurmi j ya
dakata n ssu
dakatar ng ttu, r˘nu
dake imb r, wambai
234 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
daki-daki s ri = sh ri dala be ere, p tak
dalili d l l, dilb
dama d ma, d mu, d m tu, ndo u,
nd k u, nd w , nj lu = nj lu,
nj lu = nj lu, s r n t sho, t sho,
íy utu
damagere ng shi = ng si dambe dembe
dambu s rra, z yy
dami ng ry
damina puz
damisa g ngu
dam a d ku
damo k nji damo (iri) k nji dimíyi damu íyowu
damuwa d kundu, do d i = dodd i, íy w n k˘yi
dan-dan-dan d n-d n-dan-dan-d n
dandake d ltu
dandali palta
dandami b ram
dandana bil l al nsh ri danga dakka
dangi r
daniniya d n niy , d walwas
dankali d nkal dan ara d u
dan o l kk
dan o-dan o nd kk m
danna k ltu, nj kku
dantse mb
danya shemsh m = shamsh m
dara dar , zuru
dara-dara z lt m
daraja m yab
darbaji dang l
darbejiya n m
dar a nd ur
dare b
dargaji = dargaza kuimi dari mayaya
dariya z ro
darni dakka
darzaje purp
dasa k
dasashi d ng m
dashe k
dashi s suwa
daskare nzoru, sunu
daskarewar afa íy mar
datsa rupu, w ccu = w sshu
datse nd u, s llu
dattijo bal w , ndott
Dauda D wu = D wud
dau a b rb i, ngo irom = ng r m
dau ar kunne íyoppa kumo
daure d uru, k mtu, ngor g wa,
t t yu
dawa k t
dawa (iri) wu muíya, b za, g rj l ,
l t , w jir
dawa ja d sh , j r m
dawa-dawa p rel = perel dawo men
daye g ru
dayi arak r mo
didare d d r
didddige b li diddiga k sk se, sh kk m = c kk m
diga dund r s
digirgir jengi er
dila dila
dindimi d mp l m
diío d w
dira j ggu, k rmu
direba d r‰b
diri lo
dodon kunne nonti kumo
dogo g ra , p rt t , T‰r
dogon numfashi g ro
doka d‰k z na, duwu
doki d‰sho
doki (iri) b di = d‰sho b di, d gil, k r
doki ba i b k r
doki fari k li doki ja s k ro
doki mai danda b˘l
dokin ofin dob˘b n
dokin wuya boi d o
dokin zage j˘t
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 235
dole njei dolo d dum, s me
domin b˘, b˘ ‰, nko
don Allah k kkam
don me b˘ l (w ), nko l
dorina n m
doron dabba ker
dosa ko u
doya d‰y
doya (iri) z m k
duba wu, moyu
dubanin dawaki b r r t mshi dubu b íyi, dibu
dubura m z rz r
dudduga d nge
duhun kai b í m k˘yi dujal d jal duji d j = d z
duk aya kal duka cap = cappi = shap, git = gitti,
kirkir, shaki dukanci s m
dukiya d ra
du a ng nu
du ushi k r m
duma p íum
dumar rafi z mb y uno
dum u e ire
dumno d wa
dumya d m
dundu, yi kku
dungu d ngu, dungulum = d ng l m
dungum sorom
dungun gini sh l k
dungure b‰tonk riy
duniya d n y
duri w te
durumi d rmi durwa dirw
dusa b n , p y
dushe (murya) l su
dushewa m íyíyau
dutse g sho, guz ra
dutsen gurza kuíyíya
dutsen ni a b ni dutsen ni a (tsoho) bini-b ni dutsen wuya mus r, ng l
duwu ng rw
a b
abiya biy
aci ttuki = ttuk
aci- aci d k
a ali ng k
a oya b r za
afawa k
afe ng ru
aga tu, j tu = z tu, z tu = j tu
ai ai palpal aki b n, g b n = g b m
akin gizogizo b l l la
akin kara b d
akwara kurk r
alibi p k ra
amara b g d
ambiía k ndig i ame j r u = z r u
an l yi = l i an bawa sunsin = sunshin = shunshin
an dutsen ni a anku
an umi l ml m
an fashi an kacco = an kassho
an galafe k rp t = t k k rp t
an halal ad m
an icce l yi rewe = l i rewe
an ka an njo irom
an kunne ti b˘ k mo
an an ane min yilin
an arami il il an odago b r ma
an ure k l n b b n , k l n boi an mazarin iya j ng -jongo mbuzam
an tika kurk
an tsaka ekkirek, k i an tsako l w y wi ana la, anu, iyu
angal b l t
ani d m ko wunti g kalwa, k a
236 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
anka afi m aki kosum
anuwa l w n˘nu
anye g r n , sain
ari dalma, k oti, t muíyi ata kakkara k shi auka k nsh , konu
aukan budurci k na kuyanga
auke (ruwan sama) d ru
auraya l nk nu = sh nk lu
aure ngoru, r˘nu
aure kai ng ra k‰yi auri ng ry
aurin ciki ng ry na = ng r n
awisu sh h m B hum
aya m‰
aya da b˘ m‰
aye p˘ku, p lku, t r , z r
ebe p kku
iba b ll , y ntu, íy llu
iga kku
igirgire dan r
igo okko
ika mb ltu = m ltu
imama k mt
imamme k m n , ur m
ingishi, yi sh ng u
inka d n u
inka warya t kku
inya d we
irka imu
iwa m roki ora gosu
orawa m cci = m sshi orawa (fure) b t k e
orawa (kifi) d g l , j l m
orawa (íyaíya) ng y k˘ i ori gandilo
oyi b jin
umi lailai = l il i un u j ng rm = z ng rm
unguma g r nu
ungushe tand
ura nzolu
ure, yi sh kku = s kku
uwawu b˘ d i, sumbu
osana d lo
E eriya mb r m (r diy )
F fa d , p
facaka bad li fada b ni moi fadama l mp
fa a poru, w shi fa i p kk t k, s˘ru
fa in rai rekke , s rin t lo
fa uwar rana g n p ti, p ti b tt b nji
fafa d d m
fafara z w ru
fafe to u
fahimta y kk n
faifai k mb
faifai (iri) b k , d karma
fakara t rw shi fa o p l li faliya k l p
fallasa p ll su, r t g denj
fam p m
fama w rs ngul
fangami pangam
fansa w ng , w ngu
fanshi k r
fara b mb , zalu
fara (iri) am bongira, mma lo, mm sul , d karma, gutu g sho,
kukk l t , l kk b l , mb r r ,
nj m = nz m , nyanyatt ,
shall
fara namiji (iri) an ng re
farar daka jal u, kumbule
farar asa g‰l
farar aya sh ri = s ri farar aya (iri) d ji = d zi farauta b r
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 237
farautar tsuntsu d k i farce k r m
far e b l , dolu, g r = w r
farfa iya m íyur
farfa o p ktu
farfara l kkit
farfara (iri) l kkit b mni farfasa r k u
fari bakit , dabal m, g b ga, p t l ,
poishi fari (iri) cicc w t
farin ciki g r y , z i wo
farin ciki, yi g r yu
farin jini m yab
farin wata b˘ p tire, p tire
farji w te
farkar j tu = z tu
fartanya j
fartanya tsohuwa p ta
faru d lu, p ll , p ru, w k nu
fasa l du, p yyu
fashe b˘tu, b ntu, p yyu
fashi j k r
faskara sawu s b l d‰sho
faskare r to, r tu
faso k shi = k si fason íyaíyan itace b‰to (rewe) fassara p sk u
fata shi, t m
fatalwa g nge
fatar ka i p ta
fatara mb r = m r
fatari p t ri fatfata pata-pata
fatsa y to
fe e ssu
fe e s mtu
fere s llu
fere, a s mt n
fesa b yu, p ru
feshi shato
fi íy
fiffike mb
fifita bilu
fifito p níyu
fige washu, zaru
Fika Pikk
fi e sh ttu = s ttu
fili palta
firgita g˘t ru = g˘t ru, nz tu
fisa ar r
fishing b r
fita p t
fita da arfii domu
fitar po u
fitarwa p
fitila ci b lb l = si b lb l, p til = p til
fitina p tin
fitowar rana p t p ti fitsari íyop b m
fíia b l ( do) fizfizge k nk n
fizga tapu
fizge shapu
foda p‰d
fulako m tt
fuloti pul‰t
fura denj , puro
fura bawa(?) b b be
furanni bitte
fure bitte
furfura w nsh r
fursuna purs n
furwa w ra woli fusata m p yu
fushi m p y
fuska g do, pusk
fuska a aure mir is
fyace majina b ya unti
G ga (shi/su nan) ss , ss
ga (shi/su) can ss [ ss í] ga shi nan ss nga
gaba an d m, d m
gaba da tsumma m aki g r
gaba aya ungam, sunguram = suram
gabaruwa jidimi
238 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
gabaruwar asa m j íy la
gabas r
ga a d m ul, t , z r
ga o i magam
gaci b˘ g y
gada k , ipira, g du
gadagi d r ˘shi, sinsini gadagin tudu sinsini y y = sinsini
zirk
gadalin daji g d l k ki gadami w d d
gadar dutse d g nam
gadawa d nda
gado ndi, kud md m
gadu d˘z m
ga a g a
ga akuka moki gafiya g nd k
gagara g g ru, k n
gaggafa gagg ba
gaggawa k rm d , r kk
gaigaya p p lu
gaisuwa k l
gaiwa z˘l
gajere dinshi ir, du a, tungulu
gaji g ttu, g z rnu, mbutu
gajimare k e
gajiya gatto
gajiyar g z rnu
gajiyar da mbutu
galantoyi j ngum b l
gallaba y ng mu, íy ng mu
gama t u
gama fa a al ya
gama i i t rm d di gamba w k , d n k
gamji ng d k
gammo k sshi = k cci gamsa g mtu = g ntu
gamshe a m n
gamsu gomu
ganda berg l, gand , k nd
gandiroba m id la
gan a ak m
gane g nu, mon ko, s id nu, t k tu
gane (mutum) y kk nu
gangan g íyen m
ganganci jir k n, íyen m
gangara s rnu, y wwu = y ggu
gani nn
gansakuka k‰lingo
gansarwa t ngile
gantsarwa nge
ganuwa g ru, g wuna
ganye k mi rewe = k m rewe, ˘k
ganyen kuka dand ne = dand le
gara ngalk , tor m
garafuni g z w
garaje k nk mi garaji ab r m
gararamba p l m-p l m
garari kurgu
gardama sh na, t ru
gare gere
garera shasshapi garga a y ru
gari b iki, g ru
gari, wani d g ru
garin kuka g mp le
garke biri garkuwa ta kunnen giwa g nda
garma g rma, g rma sara
gartsa bar s
garwashin wuta íyerwe
garwaya l mbu, nj lu = nj lu
gasa b kku, k mpa, p yu, tabb ,
íy nku
gasar surfe j nk
gasara y tu
gasasshen mushe k nd
gasaya jog na = zog na
gashi s ww
gashin ido im m, s ww do, s ww b˘ do
gashin tsuntsu s ww y ro
gaskami g skirmi gaskiya jijjir , jir
gata ( an gata) an ndol nk
gatari g l pi, j nt
gatsine ng íy tu, ngiíyu
gau e guku i gau en dutse gaki o
gauga g nga
gauga (iri) j mi
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 239
gauraka d ng y
gauta k ta
gauya z˘l
gawa g
gawayi usina, íy repi gawo g ke
gawurta k rnu
gaya poru
gayan tuwo ur m
gayan wata b˘ d mp , dumpo tere
gayauna b r z ni gayya d dappi, g nya, s rg
gayyata d˘nu
gazagi kallo
gazari íy nge
gazawa t la
gefe b˘b˘, liklik, p rd l
gefen p d ro
gemu b y
gero m r o
gero bussasshe g mp r m
geron tsuntsu íy la y ro
gewayawa k rk r no
gewaye k r
geza g za, j sa = z sa
gida b ni, b n
gida ( angare) j r = z r
gida yari b ni purs n
gidan sauro b m b t
Gidan Waya b ni way
gigice b ng lu, t kk lu
giginya g ng
gimsar s nku
gina solu, z z
gina birki sh u = s u
gindi b˘ d i, sumbu
gini s lu
gira gire, ko ido, kumbu
girbe g y yu
girbi g íyíya
girka gosu
girma s ru
girman kai nyamk
gishiri manda
gishiri fari manda nas ra
giwa y uno
giya m s n
giyayya ngen m
gizago shunk
gizaka dam ri Gizo Kurkushishi gizo-gizo l la
gobe ‰sh
go ori g wwo
gode k nnu
godiya k n n
go iya w z
goga masu d nk i = d nkui goge r˘tu
goho, yi k bbu
goli d k y u, pendel
golo íyula
goma b mba i gomiya ko
gona k˘r
gora gom iri, g˘ra
gorar ruwa amas i, s nk l gori daw
goro g‰r
gorongo g˘r ng = g˘r g
goruba ng lngole
goshi d mpo
goya m˘lu
goyon baya pp boi gudaji p puro
gudu j , jo, jojjo = jojo
guduma matar k , s ra t r
gu a g
gu e-gu e d kin d k
guga g ga, kurpi guggutsura nj llu
guguwa w rwur
gujiya d r b˘ b n
gula kol e
gulma d i, p tin , s r n g k mo,
sholo = solo, s la
gulma, yi sholu = solu
gululu g l l
gumba dun b
gumi p p
guna sulo
gunaguni ng ngur re
gunaguni, yi ng ng ru
gunduwa unga
240 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
gungume t wa
guno tab l
guntattaki d ng lmi, ng l
guntsa m y yu
guntu ekkem = ikkim = ndekkem
gurbi k le, k s
gur ace di u
gur e b rg lu = b rg lu = b rg lu
gurfana j bb b˘ b r m
gurgu k d u
gurgunta k d utu
gurguzu m cc
gurje tant l gurji g ldi gurjiya d na
guru g ru
gurumfa g r mpa
gurunguntsi ng rasi gurzan auduga k u
gusa nz m
gusar nz mt
gushe b ng lu
gushewar jini domo
gutsire njil , njilu
guza íy nga
gwa e k s ngul
gwada k ptu
gwado g d
gwa ayi b wa
gwafa d gum, s bli gwaggon biri bang
gwaiduwa k d
gwaiwa íyula
gwamba gu o
gwame b rm
gwamki g m k
gwamna gomn
gwamnati gomnat
gwanda k b sh , s le
gwandar daji redde
gwangwala s lk e, s rk e
gwangwani pampam
gwani g ito, g ni gwano d d nge
gwara be ere
gwate (iri) l k r
gwatso w nt g m
gwauro s mpor
gwauruwa s mpor
gwaza g‰za
gwazarma d n t re = d g j jj
Gwazawa G‰z
gweba goib
gwiwa b r m = b˘ b r m
gwiwar hannu shungule
gwiygwiya g níyu
gya a d r (Kan ), ngotu, ritte
gyale dogo l pp y
gyambo g r , z n n d i gyangya i g nge i gyara r mu
gyaran fuska pelle
gyare k ram
gyatsa zille
gyatsa, yi z ll
gyauro t w r
gyauron gya a k y sh
gyazbi g maki
H haba h b
habaici madam
ha a b y , j ntul ha ar kada l pa
ha o domo, tu o
hadiri k ry , pito
hadiri babba k k r m
ha a g mtu = g ntu, t u
ha ama b˘ y wi, k n ma
ha iye olu
ha u gomu
ha uwa g mi hagu g e
haifa leyu = lewu
haifayya ng b r ng lo
haifu leyu = lewu
haila l d , b˘ t re
haíinci b lim
Hajiya Ajj = Hajj
haka mamm , sh
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 241
haka ne fa! g m y
haki za u, zek
hakiya k ri ido
ha a ppu
ha ar ari p d ro
ha ori do
ha ura h ru = h ru
ha uri h uri halaliya l liy
hali al = hal , w rmo
halitta lg nu
hallaka p y yu
hamami zunk
hamata g m = g mb
hamba a t pu
hambu a r mpu
hamsin ko b
hana ng
hana rantsuwa ng i kanto
hanci nti = w nti handama p na wo
handama ta ku i p na p ndo
hanga j ng = z ng
hangun zeki kem
hanji aj n = az n
hanjin rago l kk -lokko
hankaka k ki hankali ad ni, ank l(i), hank li hankali, a d nam-d n m = d n m-
d n m
hankali, yi hank l! hankici lputt
hankufa pepp no
hannu s ra = s , t mpol sara
hannu biyar s ra b , s ra b
hannun giwa mb l m = m l m
hanta r so
hantsi balte
hanu d ddi hanya g gg
har ar, har, kapa = kaba = kaa
haraji ngal na
harar l y yu
harara ng l , z lla
harari garke peller
hararwa m to
harawa g nd , k rum
harba b s , sh ttu = s ttu, mb lu
harbin daji b se b
har e r s nu
har ewa d ndal, ng ra d ndal hargowa ny mny m
harha k mnu
har iya nz wura
harshe b˘, lish m = lis m
harshe wuta lis m w si harshen saniya lis m k m
harshen wuta p n , sh lim osi hassada d sa, makal m
hatsari tasir b
hatsi íy la
hau
hauka pempel
haukatar p mp lu
haukce p mp lu
haushi haushi, wod = od hawa shi hawainiya al nsh ri hawan bori gamkos n
hawar tu
hawaye íy l m
hayaci mau
haya i lloki hayaniya sh wula
hazbiya b k l
hazo b rb nd , g da, k lipi hira ng n , n ss
hoge t nji holo o p‰le
homa w shi Pukuma
hotaka p‰le
huce k lwu, r r mu, s yu, s n u
huda so u, t u
hu u p o
hu uba ku ub
hu un po ngi huhu p pu = h hu
huji d u
hujja dilb
hula t jiy
hular dara gurmus
hul a b sa
hungo (zagi) dambul
hunsamishkili k ms
242 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
hura p ltu
hura wuta p ntu = p tu
hurau sirwili huro w d d
huta n ssu, p tu
hutar p tu
hutawa n ss , p t
hutu b t ll , p t
hznzari nadi
I i ˘ío
iíina mb um
iblis Ibil s
ida r ttu
idan b
ido do
idon afa di shek
igiya z˘ri igiya tsohuwa nj
igiyar laya z˘ri laya
igiyar shanya b m
ihu l la
ihu, yi z g ru
ihu! íy p
iko m n
ikon Allah! y b ki in b , n = n
ina u, ng
indararo muz gurwa
ingarma ngirm
ingidido shen = sen
Ingila Ing l
inji inj
inna bab , bab ti, d , y g na
inuwa r ni, sh lim
Inyamiri Ny muri inyawara b˘ri, sh re = s re
iri r , j r
iri-iri j r-j r = jir -jir
irin zuma d m ˘si isa lomu, m n , mba u
isafi g rom
isanwa bibiy k shi isi l ntu
iska p l , pempel , s nkau
iska (iri) g igoi iskan bazara mb l na
iske bolu
ita it
itace sh˘wi itace maras tauri mb mbuki iya gitu, monu
iya magana r e
iyaka b˘ d , b˘ íyorno, k oki, íyorno
iyakan b˘ t kt k
iyakar t kt k
iyali y l
iza soru
izga w yy
J ja d i, nz mm , íy llu
ja ruwa g wur
ja, zama t a
jabba jabb
jabu lah m
ja a z w
jagwalgwala l l ku
jahilci b í m k˘yi jaje íy wa sara
jaka j ka, ngirki jakar ku i l rint
jaki k‰ro
jalabiya t mbuski jamaa k ndig i jamaía alg , j m
jamiía j miy
jan baki moi w le, zarmo
jan bauje b du, d k
jan gwada k shingere = g r k shingere
jan kai zeng l
jan yaro m d y
janjani nj l m
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 243
jante z mp r ko mor o
janye-janye l luw k ta
jargi s war
jari d‰sho, p k n
jariri d níyil = d níil jarraba j rr bu, k ptu, tagu
jarrabawa jarrab wa
jarum j rum
jarumi g ito, gorzo
jarumta m m j
jatau j tau
jawa k m r m
jayayya ling -ling
jefa doru, sh ttu = s ttu, mb lu,
y tu
jela p t
jema d u, m re
jemage j m g
jera nd rnu, ndoru, nzo u, s rmu
jere satat
jere gwargwado dukk -d kk
ji k m
ji da kai kume g k˘yi, kuyu
ji tausayi j ng y y tu
jibda jibd
jibi tuww
jida w ltu = ltu
jiga t tol jigida j g da, koikod , pig
jijiya t ze
jijjiga y to, z k
jika (mace) d yati jika (namiji) d sh ti jiki j w
jikin... j
jikoki d kk ti jikoko d kk
ji a llu, m k tu
ji a e m k t n
ji o k p ra
ji u m k tu
jima n ssu
jimawa n ss
jim iri b k
jimina nonti y wi jin jiki j jjo z w
jinga j g i
jingina d s , gosu
jini d m
jinin kafiri bukurd
jiniya shisshipi = sh psh p
jinka kku
jinkirta ng ttu
jinya w ntu
jira m yyu
jiran tsuntsaye m yy
jiri zuw na do
jiri, yi z w
jiya nz no
judar asa m t w w li juji j jj
jujjuyawa z g nu
Jummaía J m
juna zapp = z pp
juru jur
juya b ng ru = b ng ru, korol mond , sina
juyawa bongir re
juyayi d n niy
juyi b biy ye
K ka ka, k , k , ko
ka da buru
ka fi boka íy t m l m m p t l
ka fi malam íy t m l m m b í m
kaba p mo
kabarai ng z
kabari b re
kabashu s p d
kabewa sh nji = c nji kabido k pid
kabila r miíyíy , g g y y
ka e to u
kacici-kacici dind b tt˘-botto
kaciya sh
kada kab , kad m, ko b˘
kadafkara t ggar u
kadaura r b r m, z mbu
ka a gowu
244 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
ka a ganga b
ka a nono j g lu
ka a zare b s
ka ai m‰ - ka an pisshok = piccok , shim,
ye ir
ka anya d nshi ka e to u
kafa ‰riyo, k , l m
kafa, yi rk tu
kafa a ko mb
kafar hanci w yo wunti kafin j jin, z
kafiu ‰
kafur k p r
kai l , kai, k i, ko, k˘yi, lomu, l ntu,
mba u
kai da kawowa m z wa
kaifi b˘
kaka kakaka, k rban
kaka (mace) d yati kaka (namiji) d sh ti kakaki g shi kakanni d kk , d kk ti kaki, yi z k lo
kakin zuma sh kk m = c kk m
kakkar a b z wu
kakkare k kkare
kakkarya g lu
kakkawa la
kala r r mu, sir ta
kala, yi k lu
kalaci amp
kalangu k l ngu
kale s t r
kaluluwa d l yi, d íyula
kalwa kalwa
kama s wa, íyuwu
kama wuta ponu
kama, yi s w
kamanci z íí
kamar mana, nj kk
kamata s w
kame-kame nj njel
kan ko
kan bura kors
kan arawo kors d , sh shonge
kan aki g mpi, ko b n
kan fakara ko turw shi kan nono b˘ w i = ko w i kan pa ko l le, l le
kan rumbu d k
kana k n
kananna e b yu
kanda k p , p l li kanjau kanj u
kankana p ru = p ri kankara k r
kankare d r , d r , p ru
kanki k rum
kanta k ng
kantakara d n p t l
kanti k nti kanwa y w
kanwa ja y w bil l
kanya mbormi kanzagi kallo
kaptu k ptu
kara jing , kakk ra, k r , karu
karaga s la
karambani k ndo, shok l = sok l karamiski k ka yamba
karan dafi m nju = m nzu
karan hanci ko unti karan ka i k ri b se
karanta k r tu
kararrawa tant l karaya l , y g nu
kar a b kku
kar a-kar a b kk˘-bikko, b˘-b˘
karce g r u, r bbu, t k ru
kare d
kare mahaukaci d h ny
karfasa b t k r, d k
karfata karp ta
kargo d k = d k
kargon Allah d k y mba
kari ker , wurwurm
karin kumallo lt k m‰lo, otto s t
karin magana mb s n g mb s
kariya g shiyo
karkace j su
karkandam mb cc mb rm = mb cc m rm
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 245
karkarwa r˘r y
karkashi m taki karkashin barewa m taki z g n
karkashin tururuwa k m kosum
karmami l l m
karo kar
karofi b z = b z n, w yo b ba
karuwa d karma, karma, kil k
karya ltu
karya gatari j r
karye olu, shapu
kasa k nk rs = k nk rsh , kasu,
k su, k n
kasa (kunne) gosu
kasawa t la
kash aww
kashala w k
kashe duwu
kashe (wuta) mb ttu
kashe ku i s t
kashe magana d wa mbos
kashedi, yi y ru
kashegari k sshun s t
kashi boi b n , k shi = k si, íyopp = epp
kashi, yi y ppu
kashin awai P nna b t k
kashin ma era íyoppa oyum
kashin mata p nn b t k
kashin Yawo k shin Y wo
kaska k o
kaskar giwa girgi
kasko d wun , kasko
kasko wanda ya fashe disini kaskon tuya kelek
kaskon wanka kasko b na
kasuwa g ma
kasuwanci j r
katanga g g ru, g ru, t ngile
katantanwa tombole
k t b
katifa nd re
katsalanda sirkib
katsari j l
kauci gang no
kaucin asa g n w li kauda bara w s
kau i r e
kauki k nki kauri g u, nd
kausa s r nsh
kaushi k shi = k si kawai m‰ - kawalci s rs rm
kawali an sers rm
kawo d g l , len
kawu rap , rap ti kaya kar i, wula = ula
kaza y wi kaza bingi j ur
kazar dutse y wi g sho
ke sh
kece r tu
keke k ld g , k ke
kenan j
kere ng riy , ngol e
kewa b ge
kewaya k r
ki sh , shi, sh
kibiya pocco
kibiyar harbin giwa g li kibiyar kitso jar l = zar l kici pag ji kiciciya r ru
ki a k ll mi ki an daba baibai ki an kokowa j mi kifar k kku
kife k r u
kifi kerwo
kifi (iri) b rasi, g la, kolam, mb ri, nd˘g nd gum, njut, pepp l s
kififiya l nt
kimba kimba
kin shi kindai k nd i kindirmo k ndirmo
kira shu = su, ndu
kiran salla wazan
kirari k lm
kir a k r u
Kirista mish n
kisan kai d wa z u
kishi
246 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
kishingi a lt g rsi kishiya m íya, m íyati kishiyoyi muíyíye, muíyíy' ti kitse sh or
kitso r wu
kitso (iri) bij j = biz j , d‰k
kitso, yi rawu
kiwo d yi = d íi = d i = d yi kiyashi k wo
kiyaye d itu
ko b , b cce = b sshe, bik, d , o,
‰, l , w , y u
ko ta yaya l t n
ko yaushe l s tt
ko? yy
koíina l í u
ko a tonu
ko e lu, sh ppu
kofato kukka
kogi ushi kogo g ry
kokawa k mo
koko tti bakit
kolo-kolo s rkulle
koma m
koma e l u u, mb u u = m u u
kome l l
komo men
kora k‰ra, r kku
korar tsuntsaye rekke
kore alg ji, bibiy k shi kore-kore tut r
kowa l l
kowaccen l y ll
kowace l y ll
kowane l y ll
kowane irin l r
kowanne l y ll
koya kur , ngozu
koyar ngozu
koyi ngoz
ku k , ku, k , m
kuble damb
kububuwa b d l
kububuwa (iri) b d l b˘ k m
ku ewa gombira
ku uce w llu = p ttu
ku uta j r mnu
kucika ‰riyo
kudu ushi kududdugi zirk = jirk
ku i d‰do, yum
ku in cizo wod = od kufai k le b n , k s , nd g r
kuftiri sh ra = s ra
kujera kuj ra
kujerar kwa o gulgul z nge
kujerar mata gudub , nd ya
kuka b le, k shi kuka (íyaíya) g m ul kushi kukku a k k t
kukuki tut mp
kul kai, l bir , mímpa, íyir
kula l nt e
kul a s limpi e
kulle b ltu
kullum l s tt
kuma b lo, j m = j mj , kala = k ,
k , k = k y , nd m gusho, y ne
kumallo k m‰lo
kumbali d kumbule
kumbura b cc ru = b ssh ru, k bb ,
k w , l u, s r , bbu
kumburar p ltu
kumburi la o
kumfa p l m-p lum
kumfa, yi pulu
kumsa kums
kun m
kunama nd˘ri kunama arama b ny ra
kunci j k m
kunika s ns
kunkuniya íyunkuni kunkunniya g d gudd
kunkuru j nj , k rk
kunna t m u
kunne k mo
kunnen damisa k n n
kunnen jaki j nd
kuntukuru kuntukuru
kunu tti kunu (iri) gul o, rs ngul
kunu jego tti wo i-wo i
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 247
kununguru j ng l‰ri kunya b‰ro, k wa, t ri, w rmo
kura z nge
kurar rijiya k ra
kur a go u
kur a da hannu g u
kurciya mbole
kurciya (iri) mb l g d o g mur
kurege ik
kuregen bisa j ye
kuri kuri kurkudu j j k m
kurkuku b ni purs n , j rum
kurkunu g rg mu, z na
kurkura baki m y yu
kurma m ka
kurmance s˘mu
kurmi g ni, l rim, Ng ji kurna kurn
kurtu k rtu
kururuwa l la
kurwa sh lim
kusa nem
kusan nj kk
kuskura t mbu
kuskure s ttuma
kusu k sum
kusurwa shungule
kutsa g
kuturta w le = bar s
kuturu an w le = an bar s = d ggom
kututture dungulum = d ng l m
kuwwa, yi z g ru
kuyanga k yanga
kwabo kob
kwa a gatari b
kwa e íy llu, y ltu
kwa ayi ndul m, w li, z l m
kwa o d , d nd , kokko
kwa o (iri) d nd gi -gi
kwa on sar a kukurba
kwaikwaya ng za b˘, s nku
kwaikwayo ngoz
kwakwa k‰k
kwakwa a d k lnu
kwalaba kolba
kwalba dund r s
kwalekwale g re
kwalfa ng u
kwalfe d r , ng ll
kwalta d e
kwambami g ng
kwana d ngu, s mb , sunu
kwance b
kwanci k r e
kwanci, yi k r u
kwando d ur, k ndo
kwando (iri) w ni, zag
kwando da a e sh kki kwanta g ndu
kwanta (ruwa) rwu
kwantar la u
kwantsa j liki kwanya nj l m-nj lam
kwara nz nu
kwara-kwara shille g j = sille g j
kwarara y ppu
kwari g ri, t , w r , zirk = jirk
kwari (iri) ziriu
kwarin kunya p nd
kwarjini g rjin
kwarkwata j nkar
kwarkwata (iri) j nkar k t por
kwartanci d w na
kwarto korto
kwarya (iri) z lma
kwasfa sh nk l
kwasfar giginya gulkam g ng
kwashe oru = woru, p kku, woru = oru, y ntu
kwata k˘ta
kwayar magani d íya s i kwi i g rshi = g rsi kwikwiyo k t ru ( d ) kwikwiyo (kare) g m ul kyakkyawa la
kyallabi kell bi kyankyaso k nkes
kyanwa w
kyau g
kyauro ri kyauta n m, sar i, sh utu
248 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
aba s me
ace w pu
adandoniya b nj l, t ggan
adangare g r
adangare (iri) g r asp n, s l p ti afa sh k
afar fara sh ng lum
afar mota gere
aguwa j ng -jang
aho al m
aho (na busawa) lum
aidajini k l ri = k l ri ai ayi r , r w
ai ayi koma kan mashe iya
m t p rum, r m ko an buyo
aimi na zakara b lu
a arfa p rt t , p rt t
a arfi gerg u
allafa rai z na t lo
alau sai alubalanta karu
alubale k r
anana oll
ane mol-, molti anen uba b le
ange k ra
anjamau b t = m to nem, nj u n i = nz u n i
an ara tant liy
anshi b jin
ansuwa puro
anwa m le, m leti anzo g skin , mb k m
ara ra, s wwu
arago r g
aramar mota sum ulum
aramar Salla Sall Az mi arambau ng˘gi arami itt , ol ol, le
arangiya m aki arangiyar era m aki kosum
aranta k su
araya ng‰k
araya fara b s
are b y , ng ssu
arfe yum
arfi g u
ari d˘ i, ng lo
ar ara ongiro
ar ashin w lw li = lí li arni n m, sh lluki aro k ng , nd ur
arshe t kk
arshen t kt k
aru b z
arya s˘t
asa w li = li asa (iri) mbald
asar gini j nga
ashi soki ashin wuya soki d o
asunsumi k t ng d lu
ato gurz m, m kk t k, m rs s ,
t nk r
auna nd l nk
aura d ttu, d ttu
auye ko m la
awa ndul m, sh ri, s liy
awara sh po
awura sh sha
aya arak
ayar ra umi arak r mo
azami s u
azanta b nji azwa t ny
e uwa k p
era g w
eta íy ta
eya nj la
i ku u
iba k e, k u
idaya mb s ni i iri i kokk r‰t
i o k
ila wa ala lall
ira g wa
irare l riya = r riya
irga mbosu = mosu
iri t s
iri iri kasar
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 249
irin sit irinjijiya al bukuru
irji b˘ g wa
ir a ng raki irya j l
ishin- ishin shirim
ishirwa kuj m
oda od -od
ododo kur ngut
oduwa miíyili ofa b˘ b n
ofar bayan gida b˘ b y
ofar gari b˘ g wuna
o ari ííori o i- o i j ng -jongo = z ng -zongo
o iya k kun o
o on bara w s mbi o on kai k ng r m ko, soki k‰yi ololuwa pitautau, piti-piti one b kku, ssu
orafi sass l n
orami d da g r y
osai s˘to
osar k ut
oshi k w
oshiya t‰
ota k wi ota na magirbi d n
ubaka tum r
uda did
uda (iri) b be, g nge, kis -kisi, mb mi, sh w l
udan zuma nonti s‰ni = s‰ni udiji t je
udundune k íyíy ru
ugiya nj lim = nz lim, nyak s
ugiyoyi t l ponto
ugu g m
uli- uli b kur
uli uli d
uma r r mb
unci kumbe
undu am ir si undume gamu
unkíumi k mk m
un umi ko g m
unzugu b g d
unzugu, yi t uíyu
ura zur
uraje barso, p tt -pette
urdumus m wi ure adaka rnu, r nk u
urzunu mburzum
usa s
usha ushi k r she = k r se
wace gashu, g˘ru
wai insa
wajaja r‰
wa ula k˘k lu
wa wala k k lu
wa walwa nj l m-nj lam
wala d ltu
walama w li walele sirk
walelenka ng l (e.g. ng lko) walla íy l m
wallo ng r
wanarya r nji, dang l
warfata ng u
warjini l t ram
war wara z‰b m
warnafi y r
waro k nkaki waro (iri) d‰sho kosum, g b ri, g r k = g r k , ng ngilo, sh wo
waruru g n l warya kul
warya arama gul
waryar tabarma kuntu b sh
warzaba unyi- unyi wauri íy l
waya d íya
waya aya b˘n m‰
wayar ido d íya ido
wayar ido, ba a din r do
yafa ndag ra
yalewa alass
yallen alawayyo bakit
yama j na
yanda purshi yan yashe p ltu
yarara jam ra
yasta k rtu
yastu kerto
250 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
yaure gompor, k nk n s nke, tabira
yifta g lpu
yuya k r m, íy ya
L laíance p nsu
laíasar as r
labari l b r
lada dand lm , l da, s w pu, zaup
ladabi l p rni Ladan l d n
lafiya l piy , ng
lafiyayye ng
lafta l p tu
Lahadi L d
lahaula l haul
lahira lk y m , p t n ‰sh
laifi l ipi, r mo
laima l m , n ss , nz na, ruf r na
laka k shingere = g r k shingere,
l o, nd leki, r u, t i, t n
lakuta ng l
la abi sun b nga
lalace j ttu
lale l l
lallaba towu
lallashe k tu, oku, s m
lalle nd l
lallen giwa dang l
lallen zomo p ndi y wi lalo b ng
lalo (iri) b ng n gorzo
lalube s˘s wu = sowu
lambu r pi lami p t mt m
langwami dirp
Laraba L rab
lardi lard
lasa l m
lauje g˘ji laushi ndalar = ndaral lawani turb
laya laya, r po
layya l ya
le e na asa b n lí li = shi b n olíoli
le e na sama b n koíyíy = shi b n koíyíy
lefe s m
le a j ng = z ng
lemo l m n
lifidi l pidi likita l kit
likkafani l kkap ni lilo al riy
Limami R m n
linzami n n m, r g j m = r g z m
lisha l sh
Litinin L t r n
littafi g di, tag rda
lo a l˘ a
lofe kolo, l‰p
lojiya sh lt
lokaci jaj n = zaj n, lok shi, s , sart
loko kus r
loto gumpi lotse l˘pu
ludayi lekid
lukup rikip
lullu a l u
lulu g l m
lumfu mb w
lundo d m o
lungu kus r
lura y kk n, y kk nu
M ma k , k = k y , m = m y
mabi baya d kk
mabiyi m m
mabu i mab i mabuga t mpol ma uga borom
mace m nd
mace atuwa d m rk s y
mace mara haifuwa porol
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 251
maciji k r
maciji (iri) m k nzu = m k nju,
m ll -malliy , r kk ldi maciji mai dafi g˘yo
madadi b˘ sh sh , sushe
Madaki Tinj
madalla m d lla
madara w n g r n
madatsa k r
madobiya z z k
madubi b‰ka (Nas ra), matankoshi ma aci t ni ma e ag la, kolk l ma iga p ri mafa aci ngad r
mafarauci mb zam
mafarki sunna
magagari dart
magana jal , mb s = m s magani samm , s i maganin zaran ruwa wudir
magariba magir p
magarya we
magaryar kura we g ngu = we z nge
mage w
mageduwa g g y
magini an solu
magirbi d bi = d bi magirbi tsoho p ta
magudana p tt na
mahaifa ti m‰l , s nsh , s shi mahaifi al leyi maharbi mb zam
mahauci am p w
mahaukaci am pempel
maho s‰s
mahuji p u
mai an, ni, m r
mai abu am b‰n
mai anguwa am b˘ nguro
mai araha b t
mai baki t nan
mai butulci am bang
mai duhu b t n
mai dukiya an d ra
mai an dama ukk m (sa)
mai ori an tu l
mai fa i d ng y
mai gadi an g d
mai gida am b n
mai jego ni leyi mai jira am moyy
mai kai dubu ank‰yidibu
mai kishi an d sa
mai kwa ayi an ndul m, an sh ri mai kwalo-kwalo an surkulle
mai aba an s me
mai kyau g ny
mai langwami an dirp
mai neman mata m nd lam
mai sarauta am men
mai sayar da hatsi am bad li mai tsimi an j ya
mai tudu den er
mai wasa an gompo
mai wu a da nama m y y m l m y
mai zafi k m n
mai zafi (abinci) w l -w l
mai zar a i am bangilo
Maiduguri Y rw
maimai m t , to o
maimaita m tu, mb t lu
maina b na, n m
maisa mb˘íyu = m˘íyu
maisefata k r m
maita s wwo
maiwa m
majajjewa tal ul u = tam ji maje r b r m, z mbu
majigi s lm n = s l m n
majina nti = w nti maka k , k , ko
makabarta b i b re, b i mbal
makaho mb k m
makaifa s rd l
makalama k l makankari d m l (m), kule
makanta mb k mtu = mb tu,
mbunto
makara m k ru, ng s nu, y k nu
makaranta makaranta
makarantar Islamiyya s l miy
makasa t je
252 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
makero leulewe
makiyayi an d yi Makka Makk
mako s ti mako i p i mako iya ad m bunsh lum
makoki g rna
makulli makulli makwarwa t rw shi ma a maka
ma ale ng lu
ma ar ashiya az ng w
ma ata g n lk
ma e k u
ma eri an g wa
ma erin zinariya g rs met
ma esu illir
ma iyi an ku
ma ogwaro g jor = g zor, íy riti ma o o g mbo, t k lk shi, tukuli ma oshiya kule
ma urna y g ni ma wabci an k ra b n
ma wa wafi ad m bunsh lum
ma wa wafi d kokkok
malaíika m l k
malam m l m
malam-bu e-littafi t pil li malamin tsibbu mb tiri mamaki aj p, l j b , w j b
man gya a m r d r
man ja m r d i man ka anya m r d nshi man shanu kumpa
mana m , m , mu, m
mandawa m nd mi mangala mangal
mangul m ng l mangwaro mong r
manna n nu, r pu
manne ng rng ru
manomi am mara
manta m ntu
manuni k la kurba
manya ass
manzo an serni
mara m llu, m ru, t ccu = t sshu,
t ile
mara nauyi s k wum
mara i d lo, kinnam
mararraba b˘ tikishe
mararrago z ra
maras dan ano salamlam
maras nagarta mb t t
maras nauyi sampiram = s mp r m,
sokkitok = s kk t k
maras saía karp
maraya k y u, mar ya
marga al ya
marigayi am moto, b tt
marini am b t = an sh
marka d ng ma
marka e l n u
marke l lom = l lam
marmara j ng n d i marmari w n , mad n , n‰kat
maro i an kolm = an onshu, k ndo
marowaci an sh l
marufi b˘ d m l
maruru b z na
masa m she, n
masa (iri) t busk
masai kurk r
masaki d mba, w kk = kka
masa i an saíí
masallaci mash d = mas d
masara d mas r
masassa i an yommu
mashi r n i mashi (iri) jank r
masifa ttuki = ttuk, r mo
masilla m silla
masu n n
mata mond , m nd , t , t , to
mataci c kki matafiyi am mecce
matalauci an yak l
matamaza k ms
matashin kai b r, pil , t rra
matauni do nga o
matokari shal e = sal e
matoni bakira, jikiri = zikiri matsa r pu, y tu
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 253
matsafiya nd g ya
matsarmama m t w
matsattsagi d k y mba
matsattsaku l sh
matse k m yu
matsefi pishor
matsiyaci am mbur
matu i j w shi mawa i an ru
mayar m tu
mayarwa m t
mayawuya w riya
maye an sowwo
mayen kifi sint r
maza b , gor ji maza maza b -b
mazambaci ar rann
mazaniya k kk y m di mazari jelek
mazar waila m zerkoil
mazo g i me l
mesa m i miji gorzo, m j = m z
mijin hajiya al m i miki sh , shi, sh
mikiya nj m k = njzm k mi a íyimu
mi a e íy man
mi e íy mtu, íyimu
mil m l miliyan dibudibb
mini n
minjirya nd ndul minshari ng˘rum
mirginawa gun ir re
mirgine b k lu, g n ru
mirginewa bumbul le
mirgiza b k lu
miskini m sk n
mita mar i, w w ya
mita, yi w w yu
mitsitsi itt , ol ol miya biy
miyar ganyen wake r t
miyar gya a d a, d la
miyar kuka biy k shi
miyar lami talumto, z˘lum
miyar taushe ss m
miyar wake g b b r
mo a inkiya, t sum
mo aye tosse
moia m t
moisa d d
mota mutik
motsin jiki d d j w
mouth b˘
mozo kad mi mu mimm , mu, m , mu, m
muciya shinji mudu zakk
mu uwa m i mugu k l d
mugun dawa d˘z m
mugunta r mo
mugunya m roki mujiya m íyíyau
muku k , ku, k
mu amu i shakulkutum
mulmula m m lu
mun mu
munafuki m n p k
munafunci, yi g b tu
munafurci k y
munduwa rau, munduwa, r kk ,
sirs r
muntsuna k n yu
mura nj r l = nj l r = nz r l = nz l r, nti = w nti
mur e m r u, m rki u
murhu re n
murje rosu
murmusa m m su
murna b nn te, g r y
murna, yi g r yu
murtsuka mb ríyu, n˘s yu
muruci shak m
murya lo
murza m rm su
musanta s n tu
musanya p ttu
mushe r pa
musko d ndogu
musu sh na, s , su, s , t ru, ud r s
254 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
Musulmi Musul m
Musulunci s l m
mutane miíyíy
mutanen..., íyan... b ya
mutu motu
mutum m m
mutunci z˘m
mutuwa m to
mutuwar zuciya m to tilo
N -n/-r y
na n = n, in = n, j
na ce... in
na farko b˘ d m
na arshe b˘ t kt k
naci k m
naci, yi k mu
nadama b k
na a lu
Naira L r = N r
Najeriya N j riy
naka m kko
naki m sshi naku m kku
na uda g rs n
na asa mb k nu = m k nu
nama lo
naman daji ti m la, l m m la
naman kaza j l d = z l da,
nd ya d nd
naman miya ti biy
namiji gorzo
namijin irya ongiro g sho
namijin lalo y g na zirk
namijin tsada keríy wi namu m mmu
nan ten [ten ] nanna e k ssh mu
narke ltu = alu, y n
nasa m nn
nasara s
naso d n
nasu m ssu
nata m tto
nausa d mbu
nauyi nd
nawa m nno, mon u
ne r
nema j wwu = z wwu
neman baki z ww b˘
ni in , n
niíima n m
ni a ssu
ninke lu
nisa g ra , mpu
nitse ng mu, g n , nzonu
nitsu k lwu, sh mu = simu
niyya niy
no e baru
noma m ra
noman fari, yi sh ttu = sh ttu
noman firi d re
nome maru
nono w i nono-nono r lta
nono(n dabino) b r m
nonon kurciya wo i-wo i = w i mbole
nufa ko u
nufi íyen m
nuka n tu
numfashi n sum
nuna w , n , tomu
nunanne n n n
O ofis ‰p s
oga an s r
P pa ko l le, l le
Pasa Ofis b ni way
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 255
Pataskamu Patask m = Patask m
pisheri ngulkam
R raba r tu, t kku
rabbi b k l -bokilo
rabi r t
rabiya mb s s = m s s
rabo b˘ kul , b˘ m nno, b si, s p p
ra a sh nshor
ra e baru
ra a s s wu
ra a igiya taru
ragadada p‰l
ragama k mbamb
ragaya ko z˘ri rage g tu, s k tu, t kku
rago gam, ngud
ragon maza b
ragon ruwa d ng y s
ragowa mess
ragwanci k r m, l k
rahoniya ngalle
rai z u
rai ore b rb i = kar ak i rairaya n na, p p ru
raka b ltu
rakaía rakk
rake r ke
rakiya ss
rakuwa nj maki rakuwa (iri) mb‰ri ra umi r mo
ra umin dawa r m m m la, t lem
rama d ggu, j m er = z m er, r kke
rame k rru, r kku
rami w yo = yo
ramin kurege domo
ramuwa d l yi, d g nji, k r
ran nan p tin
rana b˘ j , p ti rance zontumo
randa b ri
rani d id i ranka ya da e al ngub r
rankwasa r˘pu
ran wasa ng˘tu
ranta z nt mu
rantse k ntu
rarake z k
rariya l riya = r riya
rarraba mb ssu = m ssu, s ppu, t t kku
rarrafe p rt
rarrashe y˘k tu
rasa l du, y k lu = y k lu
rashawa ng j
rashi mb r = m r
rashin ci gaba jakkutu
rashin kunya denker , k rba
rashin sani y k l m na
rasu s y
rataya l nku
ratse t wu
rau da l w , w ntu
rau da kai y ng lu
raunana g ttu, l r nu
rauni gutto
rausaya w níy lu
rawa w n = w n rawa (iri) d kolba, jakkutu, j g˘-jogo,
kon , tang raw i rawan ido m nd lam , w n do
rawani raw ni rawaya ul l, k s , momocci =
momosshi rawaya-rawaya u ul l rayu mb rtu
razana g˘t ru = g˘t ru, nz tu
razanar b tt
rediyo r diy
rena owu
rena kama moi ol m
reni k rba
renin wayo ank li g n
reshe mb
reto al riy
ri i k sh u
riga k y , s
riga (iri) gabb , kat puro, k‰r ,
sh ya, sh
256 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
rigar namiji gurmush
rigar shuni t lb n
rige-rige k kk y no
rigima t nji rigingine b i-boi rijiya b z = b z n
rijiya mai zurfi g nji b z n
rijiya rusasshiya k n
riki a b ng ru = b ng ru, nguru
ri a k nshu, s u
ri e íyuwu
ri e da argi s pu
ri o d gum, s
rima nz n
rimi d wa
rina b tu, z rminda
ringa b d nu
rintsa g míyu, k nnu
rishin ganuwa b s
ritaya ma ra
rizga j l i roba r‰b , sh nk fa d˘z m
ro i-ro i tabbar -tabbar
rogo d‰y , d‰y b d
roji s k tir
ro a d˘nu, nshu = nsu
rore r u, y kku
rotse-rotse torok-t r k
rowa j ya, sh l
rowa, yi z k tu
rozo gams r n
rub da ciki aw - wo
rubu i mb ku i rubuíi r t r t mi rubuta r b tu
rubutu r b tu
ru a e nd an
ru a en wai son i ru e ndi u, nja u
ru e b t lu, b rk tu
rufa l u
rufe p
rufe baya p na boi ruga g˘t ru = g˘t ru
rugurguje nd r u
rujiya sh lt
ruku u arak N s ra
ruma fada y pim l mb í m
ruman r m n
rumbu d daf , g re, íy wo
rumbu (iri) gal g
rumfa g b g , k l p = g k l p ,
r mpa
runduna d nk u, t b lu
runguma d d mu, k wu, k pu,
k íyu, r pu
runhu l ji = l zi ruruwa t r u
rushe r g zu, w rnu
ruwa mma
ruwa-ruwa geíyel, ngar o, sh˘r˘r˘ = sh‰r‰r‰
ruwan bishiya b le rewe
ruwan fartanya, etc d íya j
ruwan kabewa íyul m
ruwan nana mma lo
ruwan sama pito
ruwan tsari k al, mma ka al
S sa n , wolu, zowu
sa hankaka dako k kiy d ko
saía d , k ntap , s
saíannan z yi saba da bodu
sabaíin ko b wulo
sabara meccek = messhek sabo bodini, d˘sir, p‰yo
saboda b˘, b˘ ‰, nko
sabulu s b l sabulun maraya s b l d‰sho
sabulun salo s b l solo
sa a m llu, s t
sa ani s ttuma
sa i z
sace l k = luku = l kt , shiru
sadaka sa ik = saki
sadaki d ra kai b n
sadar g mtu = g ntu
sadidan beíí
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 257
sadu gomu
saduwa mb l = m l
safai s p i safe s t
safiyar bayan ruwa nd r
sai b lo, kapa = kaba = kaa, y ne, z
sai dai say
saiwa sh‰r n
saje g g
saka sutu, ssu, zowu
saka ( wai) buru
sakaina l kk
sakamako j mako
sakarci b y l sakata s kat
sake mb t lu, p lnu, s ku, sh shu = s su
sake wuri d ttu
saki jiki ss j w
sakiya ltu
sa a l u, l ssu, saíí , s ííu, t kku
sa a faifai t n
sa ar hannu tattausa k k k
sa ar zuma b˘ g wa b k l , ya, di w , k mp r
sa o z wu
salamma s ll mu = s ll mu
salati d kir
salga sarga
salka z nz miy
salla d , sall
sallama s l m
sallar asham ashiyam
sallar asuba sall s t
sallar idi mask ni sallata d kk nu
salula s‰b m sshe
sama koíyíy , ndag i, Y mba
samfayau pokkitok = p kk t k
sammako s y
sammako, yi s yu
sammu san m
samu g kku, w , w íí , w sh
sanaía s niy
sanadi sh‰r n
sanda l s , z wa
san a oku
san a, yi b rtu, k bbu
san arewa m íyíyau
sani m na, monu
saniya k m
sankace s r
san arau r u, s r mb
san o d le = d li sannu l , us
sannu-sannu b˘n w ne, nd nam-nd nam
sannu! ink li sansami t li sansana s nk nu
santsi s l n i, selw i sanya b j r = b z r
sanyi k oti, nj r l = nj l r = nz r l = nz l r
sarauta Batta, k rm i, lamb ,
mary m, m n , Y r m , y l
sarautu ccama = cce, jiy ,
lk m , B j nga, B m ,
B wushi, Cir˘m , D l , D l ti, G l d m , J j , K c ll , Lucc ,
M d y , M k dibu, Masay ,
M tonk , P k ma, Sun‰m ,
Tam n , Tinj P ya, W z r
sarautu, íyaíyan M nda
sare g y yu, r˘gu
sarewa kakk ra, mb l = m l
sari kutuf íy t m nshi sarki moi sar a y l
sar afa l kk u, l kku
sar a iya íyula gam
sassabe l , p lu
sassabe, yi olu
sassafe sass t , sh nd l sassa a b llu, y mmu = ny mmu
sassarfa garl p, z w
sata k nsh , sh ri, shiru
sati s ti sau sh k
sauka y ww , y wwu = y ggu
saukar y utu
sauke y utu
sau i k sk
sau i, yi k lwu
258 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
saura sa, m ss , mess , s b r ,
z gg z
saurayi b nga
saurayi mai kyau d ish r l sauri b , dabdap
sauro b t
sautu d n u
sawaya mb lm
sawu b˘ sh k
saya g jju
sayar g jj tu = g jj tu, sh p nu
sha s
sha (goma sha) d r
sha lele l w do
sha nono ber, bid -bid
sha ra a b nt l sha sumami s multo = s munto
shaíani lam r, uz r
shafa l l , lu u, s m
shafe s
shafi gebb
shafi wani b
shaftare p‰riya
shagali b nn te, sag li shagwa a j ttu, s k
shaho kar mmat
shaida s id nu, s idu, s yid
Shai ani Sh t n
shakka shakk = sakk sha a siru
sha e k ríyu
sha uwa toíyíyo
shamuwa b l = d b l
shan fage ri shan kai s na k˘yi shanshani g ng z rw
shanshani (iri) k r she = k r se
shantu mbaya
shanya w z = z
shara b˘ d m
share d m
shariía sh riy
sharifu sh r p
sharko wishik
shashanci gal wa
shashasha an gal wa, s nkal shashi ra a (?) g mb k shi
shassha s íí
shasshawa r t
shata t r
shau a g ppu
shawagi l liw we
shawara shaw ri, y r
shawarta tomu
shayikofi shay
shebur kab n , sh p r
shege sh ngila
Shehu sh k
sheka b n y ro
shekara s ni, sonu
she a buyu
shema laííama
shi ish = ish n, n
shida b sshim‰ = b ccim‰ shiga r
shiga uku d yu
shikenan any , b lo, d ci = d shi = d shiti
shi a buyo
shila-shila mb l = m l
shimfi a buru, la u
shin b ki, g m , k˘, nj i shinge arak , g ka o, gargar
shingen kaya dongi i = gongi
shinkafa sh nk ba
shirga d b lu
shirim d r ns i shirinya s wura
shirme ula, kakiíy
shiru shilau = silau
shiru, yi sh mu = simu
shirwa s w r
shirya r mu
shiwaka tto
shu i l p l
shuka b s nu, k ppu
shura soru
sh gir
siddaburu m na
siffa s wa, z íí
sihiri mund , samm
sikeli s k l
silifa k rlep-k rlep
sille shakai-shakai
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 259
sinima s lm n = s l m n
sirdi sird
siri i r k
siriri ng r r , r kke, singir t
sirka s rku
sirru sir
sisi s s
sisita d di sittin ko b ccim‰
siyaki g d mb z i so ndolu
so ale s lu
soja s‰j
soka d u, so u, taru, y
soma zalu
son rai t li-, t l- soro s‰ro
sosa r bbu
sosai mana l , r nkat
soso k l m, s˘so
soya s kku, s rru
soya mai ltu = alu
soyayya nd l nk
su m te, s , su, s
su Wane m n
subhanallahi s ban ll y = s bana suda j we
su e k ll
su i w te kull
sukanar da g it = g ya
sukari shuk r = suk r
sukuni d ma
sukuwa gaya
sukuwar g y = g it
sul e sotu
sul i s l n i, selw i sul uce p t lnu
sule sul i sulhu s l
sulke s a y l , s lke
sullle z
sullu e s k lu, sutu
suma z w
sumunti s m , simint
sun m te
suna sun
suna (sa suna) z na sun
sunan auye Mad
sunan mace b , b , dam , dd ,
jj , lut , lut , mm , mm ,
ngit , nn , sh = sh , t ,
tt , w w , ww , ya = ya = y , yy , Az mi, Bil l , B rk no,
D b , D ccu, D j , D t , D w ,
D‰diyo, Durm , wo, Fant ,
G‰r , K k , K lt m, K lu, Kebb ,
Kushit , L bbat , Leng , Sh pe,
Shitt , S liy , Tandu, T r re,
mm = mma, W wu, Y yi, Zamz m, Z r nda
sunan mace ko namiji G kku
sunan namiji b r , bu = H bu,
Adam , Aj , j , kk , l j ,
Amad , At , udu, b , B , B b ,
B bay , B k r , Bamoi, Band ,
B p ya, Bat = B Bat , B ge,
B b , Dal , Daw m , D s , Gimb ,
G‰j , H bu = bu, Hamm , b ro,
J j , K ige, K kk ba, Kakk ,
K yi, K r , Mad , Main , M ji, M kkau, M m , M mmad , ssu
sungumi b l (k ppa) sunkwiya nk
sura d mu, j ggu, zaru
surfa s wwu
suri g nj , sh u = s u
surki surk
suruki s ru, s r ti surutu g dom mos
sussuka bug (d r /íy la), dir, d ru,
gowu
T ta in = n, in = n, t , t , to
ta farko b˘ d m
ta zo mu ji ta m rza
taíaziya, yi y su
taíaziyya y s (m to) taba t b
tabarau b‰ka (Nas ra)
260 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
tabarma b sh , d wun, k nd , l re
tabarma babba k l b k˘ri tabarma mai turmi aya s kk nd ri tab i gidib , kir s
tabki p li, pangali tabo b l
ta a d n u, s s lu, sowu = s˘s wu ta a-ka-lashe l ksh boksh
ta a-ni-in-mutu k nkaki batta
ta arya danda
ta e s ng yu
ta o t i tace k m yu
tafarnuwa k gilmo
tafasa p ltu, pulu, t psa
tafashiya m l sa
tafi j , nd , z ru
tafi, yi t pu
tafin hannu g s ra
tafin hannu ko afa t pi tafin sawu g sh k
tafiya m cce = m sshe
taga t g
tagoli popol tagumi j r n m
tagumin fatara j mo mbur
taimaka b n nu
taimako ban
tak pal taka d yu, m kko
taka a bado will -will
takaba takab , y
takaici b t
takalmi t k
takan a k r
takan ar giwa j l m, p y p y
takarda g di, tag rda
takarkari g r w
taki bumt , m sshi, t k
takobi k sik r
taku m kku
takwara an sun, sh pin = c pin
takwas p‰r o
ta ama ng lu, nyamk , t ííama
Talata T l k
talatin ko kun m
talauchi y k l
talo-talo t l -t lo
tama sh ti tamaha t m
tamanin ko p‰r o
tamata m nd
tamba sh r = s r
tambari tamb l tambaya nu, l˘ u, tomu
tambaya a bayar nu
tambayayye l˘ n
tamu m mmu
tana nj war = nz war
tandara ber, bid -bid
tanderu d nd rum
tangarau dangira
tangiregire s nkan-s war
tanka liuliu, t nku
tanke g g yu
tankware l u u, ng l u
tantabara b ru, t ttab ri tantakwashi soki nga o
tara ˘n m, d ppu, d lo, karu, kosu,
ndoru, ng lnu, ngalu
tara (hatsi) g l
tarar bolu
tarauniya d n p t l
tarba ge e b˘
tare b˘ z n = g j z n , k ccu, t ru
tare dabbobi d r nu
tari b˘ g wa, sh m = s m
tari iri-iri komno
tarihi l b r
tarin hatsi g le, j g
tarin shi a gi i-gi i tarko ya, k l tarko (iri) ar kau = r kau, j ppa,
konte, r i tarkon mage w N s ra
tarkon zabi ash ta
tarna e nj kku = j kku
taro dappi, tarau
tartsatsi e ire
taru d ppu, k yyu, ngalu
taru wuri aya kk ru
tarwa a zumat
tasa m nn
tashe s l kumas l , s r
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 261
tashi ndu
tashin hankali íy w n k˘yi tashin zuciya, ji m sk u
taskira k nd m
tasono ng r m w nti tasu m ssu
tata m tto
tatata t te = t t t
tatir bl
tatsa y tu
tatsuniya dind
tatta a m m lu
tattaka d k íyu, ngir shi tattali up = up d ra
tattara l ppu
tattasai t tt se
tattaunawa s mm na
tattola shor‰p = sur‰p
tauna t k mnu
taura tenni tauraro j nja
taure k ar
tauri nk n , g u, k kk k = kekki ek = k kk k
taurin kai g u k˘yi tausa k m yu, njakko, nj kku, poíyu
tausayi j g y yi tawa m nno
tawada daw , t daw
tawada ja k m r m
taya t y
tayar j tu = z tu, z tu = j tu
tayar da hankali íy utu
tazara, yi g
tazbaha t bji te a t
tiamaka ng rn nu
tika muku
tila kosu
tilasta k mtu
tinkara tumu
tinkiya t mshi tinkiya arama g ti geny
tinya g ro
tirke k s
to y , y˘
tocilan t‰j
tofa suwo, tupu
tofu m˘ru
toka b to, l
toka mai zafi ukud
toka-toka butb to = b to-b to
tokar bindiga b r d
toliya tuntu
tona nd r , ppu
tone kotu
too y˘
toshe lumu
toto z m r m
totuwa shille = sille
toye ssu
tozali t‰z˘ri tozo t‰z‰
tsa k‰w
tsaba d íya
tsabar ku i d íya, d íya d‰do
tsabta d le, p sha
tsabura go u, t k lu
tsada d d , itt , j u, s da
tsafi bongira, san m
tsage d - d , yu
tsagiya íyop b m d m
tsaik˘
tsaka íy riti tsakar aki d l b m = d l b n
tsakar gida d l b n , d ll b n ,
p ya
tsakar ka d ll p ri tsaki denj , ng j , roppo, íy ka
tsakiya b íí , d ll
tsakuwoyi k shak
tsallake l d ru
tsalle durshe, j r
tsalle, yi si u
tsame t w
tsami-tsami sh msh m
tsamiya d mi, g d g lo
tsamiya biri w wi, íy mp te
tsamiya mai za i ngarng iy
tsamiyar biri dend mi tsammani t m
tsana k ntu = k mtu, washu, z na do g j w
tsani z we
262 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
tsani na igiya g nt sk
tsantsan giwa sh shonge
tsanwaka Ar k l
tsanya k ram b ya b re
tsanya (iri) d l b nte
tsara an ko-, r pu, s rmu
tsaraba ti ge e b˘, j gegge
tsare d itu, t w rnu
tsari s ri tsarkaka íy wa mma
tsarki tanj
tsarnu z l
tsatsa puz
tsattsafa lk k
tsauni guz ra
tsaure re
tsautsayi s kin, tasir b
tsawa b riy , w shi tsawo d ti = d t
tsaya íyoru
tsaye íy ran , íyorno
tsefe j utu
tsibbu bongira, mb tiri tsidau gotig jje
tsina b sk nu
tsine k nzu
tsingaro jelengi = zelengi, lot
tsini sh lt k m, shomshom, s mt n
tsinke otu, r u, shapu
tsinta g kku, y kku
tsintar goro g n e, gur e = b llu = m lu
tsintsiya bambut , b s t
tsintsiyar maza zaw r ngamd
tsintuwa w íí
tsira w llu = p ttu
tsirara b w r, kuntu, sil, s lwai = sul
tsire sh re = s re, s re = sh re
tsirgagiya tinge
tsirkiya r w
tsiro m˘ru, p t
tsirta sh r u
tsiya mb r = m r
tsiyaye w , íy˘ru, y r
tsoho m nshi, m nsh
tsohon dabba g w shi
tsoka s‰k
tsokana z wa b˘
tsoma d lu
tsoro nz wa
tsotsa y mpu
tsufa j ru, m nshu = m nsu, t nj
tsugugu d n n
tsuguna j mu = z mu
tsuke g míyu
tsuke baki b m u, nj ru,
z m ru, z íyíy ru, z y yu
tsuliya di i tsumbare b ng l sa
tsumma g z r
tsuntsu y ro
tsuntsu (iri) b ik r , k sa-k sa, p ri, sharbiy
tsutsa t tok
tsyar y rtu
tuba t bu
tubali duguna
tubani l mb
tu e k nshu = k nsu
tudu inkir(i), koíyíy
tufa s
tuje bad
tuji d nshikiri tukuna d ngo
tukunya k a
tukunya (iri) p t r k s
tukunya arama z r
tukunya wadda ba a gasa ba koki i tukunyar dafa giya gulkam
tukunyar dambu takkird
tukunyar kunu gaya
tukunyar miya do o
tukwici sh ksh k , w te pundo,
wuíyíyo
tu a duwu, rawu
tu a (mota) nku
tula t b lu
tulu j li tulu (iri) bul
tulu-tulu jem rem
tumatir t m t r = k m t r
tumbatsa maíyu
tumbi b k , g mbo
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 263
tumbi na oshin mutu bul
tumbu i muk
tum uke sh ttu = sh ttu
tumu nz mo = p mo, p mo = nz mo tun íy n
tun da wuri íyan g nadin
tunani b ge, zumme
tunani, yi z mm t
tunas t n s
tunatar z m
tunfafiya k kulti tuni t nin
tunjere s k y yi tunku íy r k
tunkwiya d mpu
tuntu e b t m
tura t bbu
turara t r ru = t r ru
turare m i t r re, s msami, t r re,
t rp sh , t rsh n
turaren wuta lut , lut , t r re Al t
turba turb
ture r wwu
turmi t m , turmi turni e k mb tu
turnu ewan haya i tulul
turu gokili, gudiri turu (iri) s ns l nko
tururuwa ayandi tusa w r o
tusa, yi w r u
tushe g d m
tushiya sh l m
tuta al m
tutsu wicc r = wucc r = wussh r
tutu losh o
tuturi wut -wut = w twut = w twut tuwo k m , ott = wott tuwo (iri) sh ri, w s -was
tuwo anye mb eki tuwo mai laushi otto d le
tuwo, mara m ra
tuwon sayarwa garau-g r u
U uba b˘wu
uban b‰-, b‰ti uban gida an s r
uffan ti uku kun m
uku duka kunn ngi ungo h nga
ungozoma ni b na leyi ungulu d sha
unguwa b nni, nguro
uwa non, nonti, n˘nu
uwar gulma am buyo
uwar ma era t r
W wa b , b ti, in = n, l , n = in
waíazi w z
wabi l‰g
waccan osh [osh í] wada w da
wadda l = y
wa ancan m in [m in í] wa anda l = y
wa annan m in
wa ansu m
wahala bon , nginpu
wahalar mb rt
wai n , n
wai! íy
waina s n s r, íyary wu
waiwaya b ng ru = b ng ru
waje k i, p we
wajen g m , p d ro, pai, p ta,
tam nin
wakana w k nu
wake od
wake kananna o b na
waken damo od k nji wakili wokk l
264 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
wakilta w k ltu
wa a ru
wa e ru, k lm
wal iya m íy l
wan uba b s r
wancan am [am í] Wance Wanc = Wansh
wanda l = y
wando d ww = d ww
Wane W n
wane nimutum w ne = w ne
wane, wace y ll
wangale b níyu
wangara k rp t = t k k rp t
wani m‰
wanka, yi b n
wanke b n , p shu
wanke ga ar jiki g
wanke hannu l nk nu = sh nk lu
wanki p sha
wannan em , osh [osh ] wanzami w nz m
wara m rau
ware t kku
warhaka b ssh she
wari b jin
warin gasa tukwane t ng wa
warin ashi b r
warkar d r tu
warke d ru
warki kard
warware b
warwaso sh k k
wasa gompo, tonu, washu
wasa (iri) d d , b g ru g d sh ,
ug , riy dand lm , saíí d k kale, sh k riy , s l k-s lugi = s l k-s luki, tan raw , z ringi
wasa a cikin ruwa b r
wasan uya b nk˘-bunko
wasan dada bompo kul
wasan gori gompo tombole
wasan langa tabb
wasan lilo gompo zing u
wasan sha ruwa íy níy lo
wasan íyar ata b w l
washegari k ccun s to
wasi a wakit
wasoso sh k k
wata m‰ , t re
watakila b i, b cce = b sshe
wata ila wakap
wato b ki watsar l k tu, y ru = y ru
watse l k tu
wauta g l n, s ííu
wawa b tti, bilk n, k k b , s ííe,
y na
wawan rafi s te
waye d ru, g llu
wayo w yo
wayo, yi b z
wayyo awwa, w yy
Wayyo ni! awwain
wayyo! íy p
wuce g
wujijjigawa d w rwur
wu a di wu a mara kaifi g rdo
wuni b shi wunni bushu = busu
wurga b b yu
wuri b yi = b i wurin g m , pai wushi-wushi k l liuliu
wushirya s‰ro
wuta w si = si wutiri m rau
wutsiya p t
wuya bon , d o, j u
wuya! wa ! wuyan barauka j ng m
wuyan damo til b n
wuyan hannu d i sara
wuyan afa d i shek
Y ya d da, d dati ya da buru, wolu, y tu
ya isa! oww
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 265
ya jamaía! m m in
ya are b b ba
ya Ubangiji! y b ki yaba t wwu
yabanya kunsho
ya a l l , s m , y u
ya iya waríyo
yafa y pu
yafata p tu
yaga r tu
yaji y j
yakuwa ra
yakuwar kwa o ra d nd
yakuwar aya jam ra
ya i k s n
yalo y lo
yamma z ni yamutsa tasu
yana l kk l la
yanga ng lu, nyamk
yanka ttu, k r , k r , l ttu, lotu,
w ccu = w sshu, z r
yanka rana ot b˘
yankan Allah b d r
yanke s llu
yanki ot , d , lot
yan wane lanu, l zzu, z m u
yanta kk , k n , nz
yanyawa jem rem
yanzu conc˘n = honc˘n = sonc˘n
yara d nd
yarda lowu, y rdu = y rdu
yarda da addara j r nu
yare g g y y
yarfar d íy lu
yari Yarima Main
yarinya g ny , l w , l w m nd
yaro l w
yaro arami tib l yasa rijiya g r = w r
yashe g r = w r
yashi y y
yatsa k la
yatsan afa k la shek
yatsan tsakiya k lan d ll
yau inc‰ = insh‰ = unc‰ = unsh‰ = insh‰yi
yau i l íyíy u, t ll k
yaushe s tt
yautai kekerlep(i) yawace-yawace gaigay
yawo r w
yawu íyule
yawun barci j‰to
yawwa yaww
yaya d , d
yaya ( a a) ng , t n
yaye otu
yayyafi y wuna
yayye maza b íí - = b íyíy -, b íí ti = b íyíy ti
yazawa ar r
yi fitsari m k t w li yi haske lu
yi ihu l lu
yi jego m˘lu
yi kaki h k b˘ g wa
yi karkarwa d d
yi karo da karu
yi kitso l ssu
yi kuka b l
yi kururuwa l lu
yi rashin lura ng s nu
yi san a bbu
yi shiru imu, rmu, g˘nu
yi tambaya d˘nu
yi tangal-tangal b nsh lu
yi tsalle duru
yi tsami b l
yi yaji j
yi zafi d l ntu
yin aho p íí
yiwo ciyawa g
yoyo, yi nz
yum u m l a
yumwa kuz m
yunwa lambo
Yusufu Isib
266 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci
íY íya ba, bati, l w m nd
íyan uba k nk n
íyanuwa z pp
íyar ciki bong l íyar randa j iti íyar shara bong l, sh j
íyar yau íyary wu
íyaruwa l w n˘nu
íyaíyan orawa y l
íyaíyan kuka ng y (k shi)
Z zabiya z b ya
zabo d mo
zabura si u
zabura (da gudu) g ru
za a z u
zafi j u, k m , kume b i, w l l
zafi, sa z u
zaga k ll , p llu
zago galgalm
zaitun z it m
zaizaya r wwu
zakara g j = g z
zakaran fa o k ry -kiry
zakaran wuya ng rg ldom
Zaki Bund
zakka z kka
zakkar fidda kai ng mj ga
za ami h uk t y r
za i d l nt
za i-banza arak N s ra
zalaida z r g p ta
zal e ng r ˘kum
zalunci h ram, rann
zama ‰no, owu
zamani z m n
zamar e y k -y ka
zamba z mba
zambata r nnu
zambo rann
zame s rnu, z rnu
zamzam, ruwan zamz m, mma Zamz m
zana llu, k ra
zance s mm na
zane zott = jott
zane (iri) dir , g nd , kud , l ngis
zane ( warya) b rasi, d t , k du,
m s ki, p rey
zane sa ar hannu jirgi zanen goshi All m‰ n
zango zong
zanko k˘kiy , l kkiro (g z ) zanzamiya z nz miy
zanzaro mb r r
zara g ru
zare g r zan
zarto dart , d íy k
zartsi g lam
zato g rj g
zauna owu
zaunar utu = ˘tu
zaure m t ra
zawarci duwo b = d‰ b
zawo ‰ra, j m , j ro, t sho
zawo, yi ˘ru
zaza i z mp r k rban
zazza i j jjo z w
zazza o z mp r
zazzage k kku, zaga
zikiri y ke, y ko
zina m ng l
zinariya din r
zindi d n d i zirga-zirga m z wa
zirman k sh dab = k s dab , mb ldi = m ldi
zirta z rnu = j rnu
zo ndin
zobe yum k la zogale allum = allumi zolaya b tt
zomo kulti zuba j bbu, s r u, t k shu
zuba da yawa mb nu
Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 267
zubar da p ttu
zubar gado birt
zube j ru = z ru, y ru = y ru
zuciya k ta tilo, t lo
zuciyar dabino mb l zuffa kume b i, p p
zuga k itu, zugu
zugazugi z g , zug
zugu g li zu a íy llu
zuma mma s‰ni, s‰ni zumai z pp ti zumu z , z ti zungura z k
zungura da hannu t ng lu
zungureriya z r r = z‰r‰r‰
zunguru z r , z ng ru
zunubi h ram
zurfi g ra
zurfin ciki s m‰k n
zuriya r
zuwa inn = ndin , nd k‰
zuwo shak yi = sak yi