Download - Hausa-Bole Wordlist

Transcript

227

TSARIN KALMOMIN

HAUSA-BOLANCI

A a , g

aía aía, í

abarba b rba

abaya bay

abin ti = ti, y , íy n, íy ti abin fa i p rni abin hannu yum mb , yum sara

abin mamaki aib

abin nan nn , sunto g di, íy n em

abin tausayi kinj al b

abin zargi g b ga solo

abinci amp , mp ni, t shi abinci (iri) d ji = d zi aboki an s‰b , an z˘m , z , z ti aboki(ya) s‰b

abokin wasa an z ro = an w shi abota z˘m

abu íya, íy

abus t r re pempel

abuta s‰b

adada t mtim

adalci ad l adana d nu

adda dda

addini d n

adduía duw , ng lpu

adduía, yi d kk nu, p ns b˘

ado zanzana

ado, yi rnu, r nk u

adudu kubu

aduwa z ng

aduwa (íyaíya) n ke

agalawa ag law

agana zanzana

agara ngor om

agazawa k du

agogo goggo

agwagwa yar ba = y wi yar ba

ahankali l

ahap! app p i ahu p

aibu l‰g , n nk

aika t bbu, z , zowu

aikata r ttu

aike s rni aike, yi s rnu

aiki r ta, s rnu

ajiya z íí

ajiye d su, z

aku kku, jijj m ko = jijjim k

akumari p raj = nt l s

akurki bi ik

akushi k˘tum

akwai and

akwala ss n

akwati k˘t

akwiya rk , ˘shi akwiya mai baza b za

akwiya tsohuwa k za (˘shi) alaíada t l be

alade alad

alallaka k ll -kelle

alam sh pp l Yam l alama l mi alaro al r

alíada d , l d

alíajabi aj p, l j b , w j b

alíamari lam r

228 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

alayyaho layy po

albarkaci s w pu

albarkata r pu

albasa lbas r

albasar kura lbas r k ki albashi k r

albishiri lbish r

alfahari ag la, kolk l alfowa wo

algaita lg t

algarara ash sha

algashi alg ji algus nj kk nj r

Alhaji l j

alhaki nd , wula = ula

alhamdu lillahi lamd l l y

Alhamis l m s w

alheri h r, sh uta

alhudahuda d - d

alilliba r r mb

aljani jinn , s nkau

aljanna jann

aljibus k e

aljihu rubu

alkaki lk k

alkama alkam

alkamar tururuwa d ngirm

al alami lkar m

al ali lk li Al urani L k r m

alkyabba lkebb

Allah All , ndag i, Y mba

Allah shi ara! ndikk ni Allah? (gaskiya?) yy

alli lli allo llo

allon kafa a papp

allura lipir

almajiri p k ra

almakashi masak = mashak = mak s

alututtuki ndag ra

alíumma k ndig i alwala wol = ol alwali luwar

alwashi lw shi amai m to

amalanke malanke

amana m n

amarya amarya, mokiri ambaliya l y yu

ambata t nu, t ngu

ambeci gu o

amfani bot , paid

amini an z˘m , y rma

Amirka m rik

amma kala = k

amosanin ashi w riya

amsa lowu, m tu

amsa amo bas, bilok, b k = mb k,

, or ongiro, d lt m, dap,

d l l , d md m, d y d y d y ,

d l ss, dup-dup, al al, am, ap,

k k, el, el el, , il, iwir, ot, z t, gangan, gar,

go om, g ríy k, g r s, gurut, jo = jol, j g = jogo , jol = jo , kaca-kaca, k k r-k k r, kal, k lw s,

ka , kar, k r i-k r i-k r i, kasshiy t , k t mt m, k y -k y , k íy r t, keker, kel, k le -k le , k c -k c = k sh -k sh ,

ki ak, ki ak-ki ak, kikilkil, kikis-kikis, kip, k sh -k sh = k c -k c , kitip, k y -k y , ko op = kop,

konjom, kop = ko op, koshor-koshor, k t r s, ku el, ku ul-ku ul, kup, k rshet-k rshet, kurus, kurut, kus-kus, lai, laka,

l m, lap, lar s, l bl b, liklik,

lukup, lut, mb t, mbo , mb k = b k, mbuket, m r l, miu, m˘t i, m sk l-m sk l, murus, mut, ndat, nd m, ndir, nenet, ng r -ng r ,

nyimnyim, ny ny = ny ny ny ,

nzik, nzil, nzo , p , p l i, parak,

p u, pau, p , pel, pelem, p ok-p ok, pil, pilim, pilla-pilla, pir,

pit, piu, piyot , pok, porot, porot, p rs l, put, p t m-p t m, ra al, rak, rap, rim, ros, r i, rui, r m-r m-r m, rumus, s k -s k , sanga-sanga = s ng -s ng , sap, sh , shai, shar, sherep, shi ok, shit, s ok-s ok, sur-sur, surut, tai = tai-tai,

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 229

t k sh , t sh k, terem-terem, tir,

tirik, tu ai, t ng l, t r -t r ,

w l l , w l k, yak, y ng -y ng ,

y r , yen, yep-yep, yim, yirin,

íyulul , zazza = z zz , z nk l, zinkil, z

amshi l ush

amso amo k, íyira

amya g t

anga ang

ango ang , an kai b n m p‰yo,

m kki angurya z rzir

anini hant = ant ankara b e, b u, ng s nu, t ni

ngo m = t n ng m

annabi Annab = Nab

annoba sh r mba

anya any

ar ush

ara aru

aradu t nn

araha r ha, k p r

ararra i d ddi arautake nge

arbaíin ko po o

arewa ushi, gudi armashi s nd

arne kird

arziki d ra

Asabar Supud

asabari kasar, kor -k r

asali g d m

asara sar

ashe nn , k n

ashirin ko b lou

ashuwaki sh w k

asiri sir, otto P nn ram

asirka asirka

aska aska, mash r

aski, yi z m

assha ai, ayy , nts

asuba b y r , sh nd l asusu as s

atishawa ashit = accit = haccit attarugu tt rubu

auduga l˘lo

auna k ptu, koru

aura k

aure k i b n

auren gado, yi b ssu

auta ngur-wo i aíuzubillahi y r s l

awaki uww

awo korya

aya b yam

aya ta Al urani t s

aya-aya k j j = (Ng) k j j b n

ayaba y b

azahar duw r

azara b g r, zertek

azumi aj mi = az mi, kuj m

azurta r pu

azzalumi an har m = an z mba

B ba d , pa

ba da baya b ra boi ba da ha uri na b

ba, ba tare da... ba w r

ba, ba...ba sa

ba... ba say

baba b , b , b , B , b ba, d lt

baban b‰-, b‰ti Babarbare Zan

babba s r

babba da jaka j ng m

babbaka z nk nu

babbake b w su

babban yatsa k l n b˘wu

babbar riga bull m

Babbar Salla Sall L ya

Babole am Pikk

babul b bul

Babur B bur

bado g gose = g sgos, pitipiti d r ns i

bado ja d sh

bado, iri m , m r o

baduku an sum

230 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

ba i z u

bafade kokina

baffa b g na

Bafilatani Pil t

baga b g , g le

bagaruwa jidimi bagayi g n

Bahaushe p no = p no

bai-bai b i-boi baitulmali b it lm n

baiwa b y , j w , l it

baje l k tu, mb t lu

baka r ya

bakace s ttu

bakan gizo sa yamba

Bakarekare Karkare

baki b˘ m m

baki aya b˘ m‰

baktatan gam ila

bakwai b wulo

bakwala be ere

ba i b í m

ba in ciki b í m t lo

ba o m m n p we, ng ropi ba urna y g ni balaíi j yib

balambo b l mno

balbela shanshala = cancala

balle b re

bambami tetemshi bambanta s˘ tu

ban da ban g

ban kwana, yi m t b˘

bana s niy

bana (kifi) k l p

Bangamo Ng m

Bangazari Ngaz r

Bangizme Nguzum

bango bongo

banke m kku

bante b ntel banza p s , sar i bappa b ban le, b ban s r , b

le, b s r

bar a gurbi k le

bar-ni-da-mugu borso

bara al r , b d , mb no

barandami g mpa

barara, yi buyu

barba a p t

barbaji r nji, mb reti barbara , k na

barci nj l

barde barde

bare badaw i, bar , b re, b re

barewa b r wa

bargi z la

bari d yi, deyu = dewu, ssu

bari in... ‰

barka bark

barkono sh tta

baro nguru

basa gusu

basarake am men , an yel

bashi g dum, zontumo

bashi, ci z nt mu

basukur k ld g

basur denker

Batangale Tang le

batauye nj nni = nzonni Batere T r

batsa la

batsiya k m = k me, y lp t

Bature N s ra

bau e s llu, w pu

bauri rr k , d k

baushe t saki = lish n k m

bauta b y

baíude d

bawa b y , ng rum

baya boi bayan gida boi b n, boi b n

bayan hannu boi sara, k mb s ra

bayan afa boi shek , k mb sh k

bayar onu (plac. g nu) Bayarabe Yar ba

bayi j bb

baza am ra, b za, bij j = biz j ,

l rtu, l k tu, mb r

bazara wamb yi bazawara ni duwo b˘(n ), zaw r

bazawari an duwo b˘

bebe b be, s˘ma

bege m p y

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 231

begila b g l

beguwa j j = z z

beli k r

bera b r

bi ppu

bi sartse b sar

bi ta da zugu d rmi g na = d rmi Makk

bi-da-bi s ri = sh ri bi-rana gu um m , k ng lkaski bice mb ttu

bida bid

bijimi b jimi biki tere

biko p nji = k nji, ppu, m t

bincika w lk u, y r lu

bincike c cc nu, r wwu, y llu

bindi nj iri = nj ir

bindigar toka b ndig b to

bingdiga bundik

binne mb lu, íy w

birbiri mb l gud wi birbiro t l k

birgila j g lu = z g lu

birgima b mb lu

biri b d

birkitacce w ssh -w ssh

biro lkar m

bishiya r we

bishiya (iri) aj jj , b l w si, lam = d da, d kerwo = g l ndi, d k k mo, Dal d n , d m k ,

d mb solo, d r k sirmi = d rd k s mi, d m m cci, gakki o, g˘ti le,

g g w , g l ndi = d kerwo, g re, kangi ar, kar mbit , k sh u k y u, ki ak-ki ak, ko d mo,

kumpa g r , k r ng , m aki g r , m l n , m mitt , mbal ,

m˘r -m‰r , m s n k r ,

nd musi, s nt lailai, sh kai g igoi, sh m b ba = s m b ba, sh la kad m, sirki y wi, t kk la,

t wakk l , t nj l, t rni, t˘sh , t shi, usel, z nd , z ude, z wa g b ,

z mbu

biski arg m

bismillahi bis m ll y = bis m

biso mb l

biya d ggu, d g nji, j mako

biyar b

biyu b lou

biyun boll ngi bodari k l -k la, k rki boka am bongira, nd g ya

bola (doki) g ny

Bolanci b˘ p kk

borin tinke j ga

Borno B hum

botso, yi d ng nu

bubbuga g d bu

budurwa g ny , k yanga

bu e w

bu e (fure) b tt

bu e, a w˘t r˘

buga b , gowu, ng˘lu, z lu

bugawa b shi buge t ccu = t sshu

bugu s

bugun ciki, yi s k nu

buhu b ku = b hu

bukka nd ri bula z rgin

bulala bil l = bul l , k l mbu

bulama bulam

bulo jal p

bultu ziriu

bulu l p l

bun u, yo dusu

bunsuru b b

bununu b w

bura p t

burabusko b r busk

burakusko z yy

burburko burburk

burburo i burdo w d d

burga b rg lu = b rg lu, t k lu,

w shi Pukuma, z k lu

burgami ngirki burodi bur‰d

burugali bur g li busa bilu, buyu

busasshe p íí n

232 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

bushasha b nn te

bushe p ííu

bushiya k m , ng m sh = ng m s

buta j wi, k b r sh = k b r s

buta (iri) kulu

butari buw

butulci bang , kud d

Buzu B zu = H n Gamb

buzuzu b z z

a atu w lga

aci j u

acin rai ja o tilo

ambare potu, w n yu

am are b llu, w lku

angare lepe, l ttu, lotu

arawo an d mo, an shiri are s llu, t ll

argo orgo

ari, yi s r

arna nna

arza r ppu

ata j ttu, s l , s y , t mbu

ata fuska t r nu

ata rai g ush t lo, j t lo

atar s t , t mb tu

auna k‰m

aure gud wi awo b mb r , boi rewe

era k sum

era (iri) íyíy k = h íyíy k , w leki incina njilu

oye b nku

uga t u mbole

ul ula b ttu

ullo z l

urme b rmu, g n

uya baru, b nku

C caca sh sha d‰do, s k tir

c cc kai caccakula m sh u

caccanga sh ssh nga = c cc nga

cafe tapu

cafke g mmu

caka d u

caku e nj k , nj k u

cakulkuku ngo

cakwaikwaiwa wuy k

can payy [payy í], payy , tan [tan í]

can wurin paipayy

canjaras birt

canki-canki b w l

canza p sk u

cap i d mb r mb

cara kokk r‰t

carafke jit ndi, l kk l

carki t rki casaíin ko ‰n m

cassa k le

cazbi t bji ce da ndu

ce iya sh la

ce iyar tsuntsu sh b d

ceta y rru

ceto r r

cewa n

ci nga u

ci (na harka) t

ci (tuwo) t

ci gaba t na d m

ci zarafi zar pi ci zogale mi i-mi i = y ro g allumi ci-rani kurna

cibiya t mba

ciciya s r nsh

cida t nn

cika j˘tu = z˘tu, ng mtu, ngomu

cikakke danan , g man , sorom

ciki wo, g wa

cikin g , g , pai

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 233

cikin gari d ll b nni cikin mace w i = i ciko, yi j˘tu = z˘tu

cilakowa shiy ta = ciy ta

cilakowa mai jan baki t ng

cimola sh re = s re

cin fure b , b shi cin hanci d wa ad

cin ruwa g r

ciniki gojjo

cinta b ttu

cinya gol m, p ndo

cinyayye ss n

cire g˘ru, sh ttu = sh ttu

cire rai p a tilo

cirnaka kurm sh = kurm s

citta mai yatsa sh tta sh‰r n

ciwo p

ciwon kai m‰jin

ciwon sanyi íyop b m m roki ciyar s u

ciyawa s r

ciyawa (iri) az n d , b mb l , b y ka ar, dimíyi, g mpirit, gondi mokiri, g s g sung , jimu, k j j d‰sho, lem e, mokiro, nd ze,

ndond liy , sh ngad , yay shi ciza wodu = odu

cuccusa m kk u

cu a g rk u

cu anya b sa

cuna lamb j

cura b tu, kku, kk ru

curi ukk

cusa d u, d nk u, sh ku

cuta b íyi, rann , sh shu, sh ta,

w l l

D da g , g da, l = y

da can g g y y

da arfi gong n

da kyar g ket

da kyau gong n , s i da kyau sosai g llaka

da wuri b

da yawa g do

da-na-sani b k

daa k t , kis t , k˘, nakat , w nj = nj = nz

daa ma k˘y

dabaibaye b yu, t su

dabam bam

daban b mbam, g de

daban daban g rg de

dabara d b r

dabba dabb

dabgi k i dabino d bin , k l m

dabino, fure pilili dabo m na

da a t u

dacewa g da, g man

dada g rz

daddawar batso d ns

daddoka gu o

da e da u

da i z i da in cin abinci d n sha

dafa nku, k mt , r u

dafa nama k w ltu

dafara d kulkuli = dakulk li dafi n , k˘l , l l

daga ko

daga baya ko boi dagaci l w n

dage d uru, ng shi = ng si dai dei daidai wan , g man

daji bumbu, m la

daka daku

daka gari b g du

dakakken tsingaro k t

dakali d g li = ind ra, ding , ind ra = d g li

dakare d nt r

dakaren kurmi j ya

dakata n ssu

dakatar ng ttu, r˘nu

dake imb r, wambai

234 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

daki-daki s ri = sh ri dala be ere, p tak

dalili d l l, dilb

dama d ma, d mu, d m tu, ndo u,

nd k u, nd w , nj lu = nj lu,

nj lu = nj lu, s r n t sho, t sho,

íy utu

damagere ng shi = ng si dambe dembe

dambu s rra, z yy

dami ng ry

damina puz

damisa g ngu

dam a d ku

damo k nji damo (iri) k nji dimíyi damu íyowu

damuwa d kundu, do d i = dodd i, íy w n k˘yi

dan-dan-dan d n-d n-dan-dan-d n

dandake d ltu

dandali palta

dandami b ram

dandana bil l al nsh ri danga dakka

dangi r

daniniya d n niy , d walwas

dankali d nkal dan ara d u

dan o l kk

dan o-dan o nd kk m

danna k ltu, nj kku

dantse mb

danya shemsh m = shamsh m

dara dar , zuru

dara-dara z lt m

daraja m yab

darbaji dang l

darbejiya n m

dar a nd ur

dare b

dargaji = dargaza kuimi dari mayaya

dariya z ro

darni dakka

darzaje purp

dasa k

dasashi d ng m

dashe k

dashi s suwa

daskare nzoru, sunu

daskarewar afa íy mar

datsa rupu, w ccu = w sshu

datse nd u, s llu

dattijo bal w , ndott

Dauda D wu = D wud

dau a b rb i, ngo irom = ng r m

dau ar kunne íyoppa kumo

daure d uru, k mtu, ngor g wa,

t t yu

dawa k t

dawa (iri) wu muíya, b za, g rj l ,

l t , w jir

dawa ja d sh , j r m

dawa-dawa p rel = perel dawo men

daye g ru

dayi arak r mo

didare d d r

didddige b li diddiga k sk se, sh kk m = c kk m

diga dund r s

digirgir jengi er

dila dila

dindimi d mp l m

diío d w

dira j ggu, k rmu

direba d r‰b

diri lo

dodon kunne nonti kumo

dogo g ra , p rt t , T‰r

dogon numfashi g ro

doka d‰k z na, duwu

doki d‰sho

doki (iri) b di = d‰sho b di, d gil, k r

doki ba i b k r

doki fari k li doki ja s k ro

doki mai danda b˘l

dokin ofin dob˘b n

dokin wuya boi d o

dokin zage j˘t

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 235

dole njei dolo d dum, s me

domin b˘, b˘ ‰, nko

don Allah k kkam

don me b˘ l (w ), nko l

dorina n m

doron dabba ker

dosa ko u

doya d‰y

doya (iri) z m k

duba wu, moyu

dubanin dawaki b r r t mshi dubu b íyi, dibu

dubura m z rz r

dudduga d nge

duhun kai b í m k˘yi dujal d jal duji d j = d z

duk aya kal duka cap = cappi = shap, git = gitti,

kirkir, shaki dukanci s m

dukiya d ra

du a ng nu

du ushi k r m

duma p íum

dumar rafi z mb y uno

dum u e ire

dumno d wa

dumya d m

dundu, yi kku

dungu d ngu, dungulum = d ng l m

dungum sorom

dungun gini sh l k

dungure b‰tonk riy

duniya d n y

duri w te

durumi d rmi durwa dirw

dusa b n , p y

dushe (murya) l su

dushewa m íyíyau

dutse g sho, guz ra

dutsen gurza kuíyíya

dutsen ni a b ni dutsen ni a (tsoho) bini-b ni dutsen wuya mus r, ng l

duwu ng rw

a b

abiya biy

aci ttuki = ttuk

aci- aci d k

a ali ng k

a oya b r za

afawa k

afe ng ru

aga tu, j tu = z tu, z tu = j tu

ai ai palpal aki b n, g b n = g b m

akin gizogizo b l l la

akin kara b d

akwara kurk r

alibi p k ra

amara b g d

ambiía k ndig i ame j r u = z r u

an l yi = l i an bawa sunsin = sunshin = shunshin

an dutsen ni a anku

an umi l ml m

an fashi an kacco = an kassho

an galafe k rp t = t k k rp t

an halal ad m

an icce l yi rewe = l i rewe

an ka an njo irom

an kunne ti b˘ k mo

an an ane min yilin

an arami il il an odago b r ma

an ure k l n b b n , k l n boi an mazarin iya j ng -jongo mbuzam

an tika kurk

an tsaka ekkirek, k i an tsako l w y wi ana la, anu, iyu

angal b l t

ani d m ko wunti g kalwa, k a

236 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

anka afi m aki kosum

anuwa l w n˘nu

anye g r n , sain

ari dalma, k oti, t muíyi ata kakkara k shi auka k nsh , konu

aukan budurci k na kuyanga

auke (ruwan sama) d ru

auraya l nk nu = sh nk lu

aure ngoru, r˘nu

aure kai ng ra k‰yi auri ng ry

aurin ciki ng ry na = ng r n

awisu sh h m B hum

aya m‰

aya da b˘ m‰

aye p˘ku, p lku, t r , z r

ebe p kku

iba b ll , y ntu, íy llu

iga kku

igirgire dan r

igo okko

ika mb ltu = m ltu

imama k mt

imamme k m n , ur m

ingishi, yi sh ng u

inka d n u

inka warya t kku

inya d we

irka imu

iwa m roki ora gosu

orawa m cci = m sshi orawa (fure) b t k e

orawa (kifi) d g l , j l m

orawa (íyaíya) ng y k˘ i ori gandilo

oyi b jin

umi lailai = l il i un u j ng rm = z ng rm

unguma g r nu

ungushe tand

ura nzolu

ure, yi sh kku = s kku

uwawu b˘ d i, sumbu

osana d lo

E eriya mb r m (r diy )

F fa d , p

facaka bad li fada b ni moi fadama l mp

fa a poru, w shi fa i p kk t k, s˘ru

fa in rai rekke , s rin t lo

fa uwar rana g n p ti, p ti b tt b nji

fafa d d m

fafara z w ru

fafe to u

fahimta y kk n

faifai k mb

faifai (iri) b k , d karma

fakara t rw shi fa o p l li faliya k l p

fallasa p ll su, r t g denj

fam p m

fama w rs ngul

fangami pangam

fansa w ng , w ngu

fanshi k r

fara b mb , zalu

fara (iri) am bongira, mma lo, mm sul , d karma, gutu g sho,

kukk l t , l kk b l , mb r r ,

nj m = nz m , nyanyatt ,

shall

fara namiji (iri) an ng re

farar daka jal u, kumbule

farar asa g‰l

farar aya sh ri = s ri farar aya (iri) d ji = d zi farauta b r

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 237

farautar tsuntsu d k i farce k r m

far e b l , dolu, g r = w r

farfa iya m íyur

farfa o p ktu

farfara l kkit

farfara (iri) l kkit b mni farfasa r k u

fari bakit , dabal m, g b ga, p t l ,

poishi fari (iri) cicc w t

farin ciki g r y , z i wo

farin ciki, yi g r yu

farin jini m yab

farin wata b˘ p tire, p tire

farji w te

farkar j tu = z tu

fartanya j

fartanya tsohuwa p ta

faru d lu, p ll , p ru, w k nu

fasa l du, p yyu

fashe b˘tu, b ntu, p yyu

fashi j k r

faskara sawu s b l d‰sho

faskare r to, r tu

faso k shi = k si fason íyaíyan itace b‰to (rewe) fassara p sk u

fata shi, t m

fatalwa g nge

fatar ka i p ta

fatara mb r = m r

fatari p t ri fatfata pata-pata

fatsa y to

fe e ssu

fe e s mtu

fere s llu

fere, a s mt n

fesa b yu, p ru

feshi shato

fi íy

fiffike mb

fifita bilu

fifito p níyu

fige washu, zaru

Fika Pikk

fi e sh ttu = s ttu

fili palta

firgita g˘t ru = g˘t ru, nz tu

fisa ar r

fishing b r

fita p t

fita da arfii domu

fitar po u

fitarwa p

fitila ci b lb l = si b lb l, p til = p til

fitina p tin

fitowar rana p t p ti fitsari íyop b m

fíia b l ( do) fizfizge k nk n

fizga tapu

fizge shapu

foda p‰d

fulako m tt

fuloti pul‰t

fura denj , puro

fura bawa(?) b b be

furanni bitte

fure bitte

furfura w nsh r

fursuna purs n

furwa w ra woli fusata m p yu

fushi m p y

fuska g do, pusk

fuska a aure mir is

fyace majina b ya unti

G ga (shi/su nan) ss , ss

ga (shi/su) can ss [ ss í] ga shi nan ss nga

gaba an d m, d m

gaba da tsumma m aki g r

gaba aya ungam, sunguram = suram

gabaruwa jidimi

238 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

gabaruwar asa m j íy la

gabas r

ga a d m ul, t , z r

ga o i magam

gaci b˘ g y

gada k , ipira, g du

gadagi d r ˘shi, sinsini gadagin tudu sinsini y y = sinsini

zirk

gadalin daji g d l k ki gadami w d d

gadar dutse d g nam

gadawa d nda

gado ndi, kud md m

gadu d˘z m

ga a g a

ga akuka moki gafiya g nd k

gagara g g ru, k n

gaggafa gagg ba

gaggawa k rm d , r kk

gaigaya p p lu

gaisuwa k l

gaiwa z˘l

gajere dinshi ir, du a, tungulu

gaji g ttu, g z rnu, mbutu

gajimare k e

gajiya gatto

gajiyar g z rnu

gajiyar da mbutu

galantoyi j ngum b l

gallaba y ng mu, íy ng mu

gama t u

gama fa a al ya

gama i i t rm d di gamba w k , d n k

gamji ng d k

gammo k sshi = k cci gamsa g mtu = g ntu

gamshe a m n

gamsu gomu

ganda berg l, gand , k nd

gandiroba m id la

gan a ak m

gane g nu, mon ko, s id nu, t k tu

gane (mutum) y kk nu

gangan g íyen m

ganganci jir k n, íyen m

gangara s rnu, y wwu = y ggu

gani nn

gansakuka k‰lingo

gansarwa t ngile

gantsarwa nge

ganuwa g ru, g wuna

ganye k mi rewe = k m rewe, ˘k

ganyen kuka dand ne = dand le

gara ngalk , tor m

garafuni g z w

garaje k nk mi garaji ab r m

gararamba p l m-p l m

garari kurgu

gardama sh na, t ru

gare gere

garera shasshapi garga a y ru

gari b iki, g ru

gari, wani d g ru

garin kuka g mp le

garke biri garkuwa ta kunnen giwa g nda

garma g rma, g rma sara

gartsa bar s

garwashin wuta íyerwe

garwaya l mbu, nj lu = nj lu

gasa b kku, k mpa, p yu, tabb ,

íy nku

gasar surfe j nk

gasara y tu

gasasshen mushe k nd

gasaya jog na = zog na

gashi s ww

gashin ido im m, s ww do, s ww b˘ do

gashin tsuntsu s ww y ro

gaskami g skirmi gaskiya jijjir , jir

gata ( an gata) an ndol nk

gatari g l pi, j nt

gatsine ng íy tu, ngiíyu

gau e guku i gau en dutse gaki o

gauga g nga

gauga (iri) j mi

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 239

gauraka d ng y

gauta k ta

gauya z˘l

gawa g

gawayi usina, íy repi gawo g ke

gawurta k rnu

gaya poru

gayan tuwo ur m

gayan wata b˘ d mp , dumpo tere

gayauna b r z ni gayya d dappi, g nya, s rg

gayyata d˘nu

gazagi kallo

gazari íy nge

gazawa t la

gefe b˘b˘, liklik, p rd l

gefen p d ro

gemu b y

gero m r o

gero bussasshe g mp r m

geron tsuntsu íy la y ro

gewayawa k rk r no

gewaye k r

geza g za, j sa = z sa

gida b ni, b n

gida ( angare) j r = z r

gida yari b ni purs n

gidan sauro b m b t

Gidan Waya b ni way

gigice b ng lu, t kk lu

giginya g ng

gimsar s nku

gina solu, z z

gina birki sh u = s u

gindi b˘ d i, sumbu

gini s lu

gira gire, ko ido, kumbu

girbe g y yu

girbi g íyíya

girka gosu

girma s ru

girman kai nyamk

gishiri manda

gishiri fari manda nas ra

giwa y uno

giya m s n

giyayya ngen m

gizago shunk

gizaka dam ri Gizo Kurkushishi gizo-gizo l la

gobe ‰sh

go ori g wwo

gode k nnu

godiya k n n

go iya w z

goga masu d nk i = d nkui goge r˘tu

goho, yi k bbu

goli d k y u, pendel

golo íyula

goma b mba i gomiya ko

gona k˘r

gora gom iri, g˘ra

gorar ruwa amas i, s nk l gori daw

goro g‰r

gorongo g˘r ng = g˘r g

goruba ng lngole

goshi d mpo

goya m˘lu

goyon baya pp boi gudaji p puro

gudu j , jo, jojjo = jojo

guduma matar k , s ra t r

gu a g

gu e-gu e d kin d k

guga g ga, kurpi guggutsura nj llu

guguwa w rwur

gujiya d r b˘ b n

gula kol e

gulma d i, p tin , s r n g k mo,

sholo = solo, s la

gulma, yi sholu = solu

gululu g l l

gumba dun b

gumi p p

guna sulo

gunaguni ng ngur re

gunaguni, yi ng ng ru

gunduwa unga

240 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

gungume t wa

guno tab l

guntattaki d ng lmi, ng l

guntsa m y yu

guntu ekkem = ikkim = ndekkem

gurbi k le, k s

gur ace di u

gur e b rg lu = b rg lu = b rg lu

gurfana j bb b˘ b r m

gurgu k d u

gurgunta k d utu

gurguzu m cc

gurje tant l gurji g ldi gurjiya d na

guru g ru

gurumfa g r mpa

gurunguntsi ng rasi gurzan auduga k u

gusa nz m

gusar nz mt

gushe b ng lu

gushewar jini domo

gutsire njil , njilu

guza íy nga

gwa e k s ngul

gwada k ptu

gwado g d

gwa ayi b wa

gwafa d gum, s bli gwaggon biri bang

gwaiduwa k d

gwaiwa íyula

gwamba gu o

gwame b rm

gwamki g m k

gwamna gomn

gwamnati gomnat

gwanda k b sh , s le

gwandar daji redde

gwangwala s lk e, s rk e

gwangwani pampam

gwani g ito, g ni gwano d d nge

gwara be ere

gwate (iri) l k r

gwatso w nt g m

gwauro s mpor

gwauruwa s mpor

gwaza g‰za

gwazarma d n t re = d g j jj

Gwazawa G‰z

gweba goib

gwiwa b r m = b˘ b r m

gwiwar hannu shungule

gwiygwiya g níyu

gya a d r (Kan ), ngotu, ritte

gyale dogo l pp y

gyambo g r , z n n d i gyangya i g nge i gyara r mu

gyaran fuska pelle

gyare k ram

gyatsa zille

gyatsa, yi z ll

gyauro t w r

gyauron gya a k y sh

gyazbi g maki

H haba h b

habaici madam

ha a b y , j ntul ha ar kada l pa

ha o domo, tu o

hadiri k ry , pito

hadiri babba k k r m

ha a g mtu = g ntu, t u

ha ama b˘ y wi, k n ma

ha iye olu

ha u gomu

ha uwa g mi hagu g e

haifa leyu = lewu

haifayya ng b r ng lo

haifu leyu = lewu

haila l d , b˘ t re

haíinci b lim

Hajiya Ajj = Hajj

haka mamm , sh

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 241

haka ne fa! g m y

haki za u, zek

hakiya k ri ido

ha a ppu

ha ar ari p d ro

ha ori do

ha ura h ru = h ru

ha uri h uri halaliya l liy

hali al = hal , w rmo

halitta lg nu

hallaka p y yu

hamami zunk

hamata g m = g mb

hamba a t pu

hambu a r mpu

hamsin ko b

hana ng

hana rantsuwa ng i kanto

hanci nti = w nti handama p na wo

handama ta ku i p na p ndo

hanga j ng = z ng

hangun zeki kem

hanji aj n = az n

hanjin rago l kk -lokko

hankaka k ki hankali ad ni, ank l(i), hank li hankali, a d nam-d n m = d n m-

d n m

hankali, yi hank l! hankici lputt

hankufa pepp no

hannu s ra = s , t mpol sara

hannu biyar s ra b , s ra b

hannun giwa mb l m = m l m

hanta r so

hantsi balte

hanu d ddi hanya g gg

har ar, har, kapa = kaba = kaa

haraji ngal na

harar l y yu

harara ng l , z lla

harari garke peller

hararwa m to

harawa g nd , k rum

harba b s , sh ttu = s ttu, mb lu

harbin daji b se b

har e r s nu

har ewa d ndal, ng ra d ndal hargowa ny mny m

harha k mnu

har iya nz wura

harshe b˘, lish m = lis m

harshe wuta lis m w si harshen saniya lis m k m

harshen wuta p n , sh lim osi hassada d sa, makal m

hatsari tasir b

hatsi íy la

hau

hauka pempel

haukatar p mp lu

haukce p mp lu

haushi haushi, wod = od hawa shi hawainiya al nsh ri hawan bori gamkos n

hawar tu

hawaye íy l m

hayaci mau

haya i lloki hayaniya sh wula

hazbiya b k l

hazo b rb nd , g da, k lipi hira ng n , n ss

hoge t nji holo o p‰le

homa w shi Pukuma

hotaka p‰le

huce k lwu, r r mu, s yu, s n u

huda so u, t u

hu u p o

hu uba ku ub

hu un po ngi huhu p pu = h hu

huji d u

hujja dilb

hula t jiy

hular dara gurmus

hul a b sa

hungo (zagi) dambul

hunsamishkili k ms

242 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

hura p ltu

hura wuta p ntu = p tu

hurau sirwili huro w d d

huta n ssu, p tu

hutar p tu

hutawa n ss , p t

hutu b t ll , p t

hznzari nadi

I i ˘ío

iíina mb um

iblis Ibil s

ida r ttu

idan b

ido do

idon afa di shek

igiya z˘ri igiya tsohuwa nj

igiyar laya z˘ri laya

igiyar shanya b m

ihu l la

ihu, yi z g ru

ihu! íy p

iko m n

ikon Allah! y b ki in b , n = n

ina u, ng

indararo muz gurwa

ingarma ngirm

ingidido shen = sen

Ingila Ing l

inji inj

inna bab , bab ti, d , y g na

inuwa r ni, sh lim

Inyamiri Ny muri inyawara b˘ri, sh re = s re

iri r , j r

iri-iri j r-j r = jir -jir

irin zuma d m ˘si isa lomu, m n , mba u

isafi g rom

isanwa bibiy k shi isi l ntu

iska p l , pempel , s nkau

iska (iri) g igoi iskan bazara mb l na

iske bolu

ita it

itace sh˘wi itace maras tauri mb mbuki iya gitu, monu

iya magana r e

iyaka b˘ d , b˘ íyorno, k oki, íyorno

iyakan b˘ t kt k

iyakar t kt k

iyali y l

iza soru

izga w yy

J ja d i, nz mm , íy llu

ja ruwa g wur

ja, zama t a

jabba jabb

jabu lah m

ja a z w

jagwalgwala l l ku

jahilci b í m k˘yi jaje íy wa sara

jaka j ka, ngirki jakar ku i l rint

jaki k‰ro

jalabiya t mbuski jamaa k ndig i jamaía alg , j m

jamiía j miy

jan baki moi w le, zarmo

jan bauje b du, d k

jan gwada k shingere = g r k shingere

jan kai zeng l

jan yaro m d y

janjani nj l m

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 243

jante z mp r ko mor o

janye-janye l luw k ta

jargi s war

jari d‰sho, p k n

jariri d níyil = d níil jarraba j rr bu, k ptu, tagu

jarrabawa jarrab wa

jarum j rum

jarumi g ito, gorzo

jarumta m m j

jatau j tau

jawa k m r m

jayayya ling -ling

jefa doru, sh ttu = s ttu, mb lu,

y tu

jela p t

jema d u, m re

jemage j m g

jera nd rnu, ndoru, nzo u, s rmu

jere satat

jere gwargwado dukk -d kk

ji k m

ji da kai kume g k˘yi, kuyu

ji tausayi j ng y y tu

jibda jibd

jibi tuww

jida w ltu = ltu

jiga t tol jigida j g da, koikod , pig

jijiya t ze

jijjiga y to, z k

jika (mace) d yati jika (namiji) d sh ti jiki j w

jikin... j

jikoki d kk ti jikoko d kk

ji a llu, m k tu

ji a e m k t n

ji o k p ra

ji u m k tu

jima n ssu

jimawa n ss

jim iri b k

jimina nonti y wi jin jiki j jjo z w

jinga j g i

jingina d s , gosu

jini d m

jinin kafiri bukurd

jiniya shisshipi = sh psh p

jinka kku

jinkirta ng ttu

jinya w ntu

jira m yyu

jiran tsuntsaye m yy

jiri zuw na do

jiri, yi z w

jiya nz no

judar asa m t w w li juji j jj

jujjuyawa z g nu

Jummaía J m

juna zapp = z pp

juru jur

juya b ng ru = b ng ru, korol mond , sina

juyawa bongir re

juyayi d n niy

juyi b biy ye

K ka ka, k , k , ko

ka da buru

ka fi boka íy t m l m m p t l

ka fi malam íy t m l m m b í m

kaba p mo

kabarai ng z

kabari b re

kabashu s p d

kabewa sh nji = c nji kabido k pid

kabila r miíyíy , g g y y

ka e to u

kacici-kacici dind b tt˘-botto

kaciya sh

kada kab , kad m, ko b˘

kadafkara t ggar u

kadaura r b r m, z mbu

ka a gowu

244 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

ka a ganga b

ka a nono j g lu

ka a zare b s

ka ai m‰ - ka an pisshok = piccok , shim,

ye ir

ka anya d nshi ka e to u

kafa ‰riyo, k , l m

kafa, yi rk tu

kafa a ko mb

kafar hanci w yo wunti kafin j jin, z

kafiu ‰

kafur k p r

kai l , kai, k i, ko, k˘yi, lomu, l ntu,

mba u

kai da kawowa m z wa

kaifi b˘

kaka kakaka, k rban

kaka (mace) d yati kaka (namiji) d sh ti kakaki g shi kakanni d kk , d kk ti kaki, yi z k lo

kakin zuma sh kk m = c kk m

kakkar a b z wu

kakkare k kkare

kakkarya g lu

kakkawa la

kala r r mu, sir ta

kala, yi k lu

kalaci amp

kalangu k l ngu

kale s t r

kaluluwa d l yi, d íyula

kalwa kalwa

kama s wa, íyuwu

kama wuta ponu

kama, yi s w

kamanci z íí

kamar mana, nj kk

kamata s w

kame-kame nj njel

kan ko

kan bura kors

kan arawo kors d , sh shonge

kan aki g mpi, ko b n

kan fakara ko turw shi kan nono b˘ w i = ko w i kan pa ko l le, l le

kan rumbu d k

kana k n

kananna e b yu

kanda k p , p l li kanjau kanj u

kankana p ru = p ri kankara k r

kankare d r , d r , p ru

kanki k rum

kanta k ng

kantakara d n p t l

kanti k nti kanwa y w

kanwa ja y w bil l

kanya mbormi kanzagi kallo

kaptu k ptu

kara jing , kakk ra, k r , karu

karaga s la

karambani k ndo, shok l = sok l karamiski k ka yamba

karan dafi m nju = m nzu

karan hanci ko unti karan ka i k ri b se

karanta k r tu

kararrawa tant l karaya l , y g nu

kar a b kku

kar a-kar a b kk˘-bikko, b˘-b˘

karce g r u, r bbu, t k ru

kare d

kare mahaukaci d h ny

karfasa b t k r, d k

karfata karp ta

kargo d k = d k

kargon Allah d k y mba

kari ker , wurwurm

karin kumallo lt k m‰lo, otto s t

karin magana mb s n g mb s

kariya g shiyo

karkace j su

karkandam mb cc mb rm = mb cc m rm

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 245

karkarwa r˘r y

karkashi m taki karkashin barewa m taki z g n

karkashin tururuwa k m kosum

karmami l l m

karo kar

karofi b z = b z n, w yo b ba

karuwa d karma, karma, kil k

karya ltu

karya gatari j r

karye olu, shapu

kasa k nk rs = k nk rsh , kasu,

k su, k n

kasa (kunne) gosu

kasawa t la

kash aww

kashala w k

kashe duwu

kashe (wuta) mb ttu

kashe ku i s t

kashe magana d wa mbos

kashedi, yi y ru

kashegari k sshun s t

kashi boi b n , k shi = k si, íyopp = epp

kashi, yi y ppu

kashin awai P nna b t k

kashin ma era íyoppa oyum

kashin mata p nn b t k

kashin Yawo k shin Y wo

kaska k o

kaskar giwa girgi

kasko d wun , kasko

kasko wanda ya fashe disini kaskon tuya kelek

kaskon wanka kasko b na

kasuwa g ma

kasuwanci j r

katanga g g ru, g ru, t ngile

katantanwa tombole

k t b

katifa nd re

katsalanda sirkib

katsari j l

kauci gang no

kaucin asa g n w li kauda bara w s

kau i r e

kauki k nki kauri g u, nd

kausa s r nsh

kaushi k shi = k si kawai m‰ - kawalci s rs rm

kawali an sers rm

kawo d g l , len

kawu rap , rap ti kaya kar i, wula = ula

kaza y wi kaza bingi j ur

kazar dutse y wi g sho

ke sh

kece r tu

keke k ld g , k ke

kenan j

kere ng riy , ngol e

kewa b ge

kewaya k r

ki sh , shi, sh

kibiya pocco

kibiyar harbin giwa g li kibiyar kitso jar l = zar l kici pag ji kiciciya r ru

ki a k ll mi ki an daba baibai ki an kokowa j mi kifar k kku

kife k r u

kifi kerwo

kifi (iri) b rasi, g la, kolam, mb ri, nd˘g nd gum, njut, pepp l s

kififiya l nt

kimba kimba

kin shi kindai k nd i kindirmo k ndirmo

kira shu = su, ndu

kiran salla wazan

kirari k lm

kir a k r u

Kirista mish n

kisan kai d wa z u

kishi

246 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

kishingi a lt g rsi kishiya m íya, m íyati kishiyoyi muíyíye, muíyíy' ti kitse sh or

kitso r wu

kitso (iri) bij j = biz j , d‰k

kitso, yi rawu

kiwo d yi = d íi = d i = d yi kiyashi k wo

kiyaye d itu

ko b , b cce = b sshe, bik, d , o,

‰, l , w , y u

ko ta yaya l t n

ko yaushe l s tt

ko? yy

koíina l í u

ko a tonu

ko e lu, sh ppu

kofato kukka

kogi ushi kogo g ry

kokawa k mo

koko tti bakit

kolo-kolo s rkulle

koma m

koma e l u u, mb u u = m u u

kome l l

komo men

kora k‰ra, r kku

korar tsuntsaye rekke

kore alg ji, bibiy k shi kore-kore tut r

kowa l l

kowaccen l y ll

kowace l y ll

kowane l y ll

kowane irin l r

kowanne l y ll

koya kur , ngozu

koyar ngozu

koyi ngoz

ku k , ku, k , m

kuble damb

kububuwa b d l

kububuwa (iri) b d l b˘ k m

ku ewa gombira

ku uce w llu = p ttu

ku uta j r mnu

kucika ‰riyo

kudu ushi kududdugi zirk = jirk

ku i d‰do, yum

ku in cizo wod = od kufai k le b n , k s , nd g r

kuftiri sh ra = s ra

kujera kuj ra

kujerar kwa o gulgul z nge

kujerar mata gudub , nd ya

kuka b le, k shi kuka (íyaíya) g m ul kushi kukku a k k t

kukuki tut mp

kul kai, l bir , mímpa, íyir

kula l nt e

kul a s limpi e

kulle b ltu

kullum l s tt

kuma b lo, j m = j mj , kala = k ,

k , k = k y , nd m gusho, y ne

kumallo k m‰lo

kumbali d kumbule

kumbura b cc ru = b ssh ru, k bb ,

k w , l u, s r , bbu

kumburar p ltu

kumburi la o

kumfa p l m-p lum

kumfa, yi pulu

kumsa kums

kun m

kunama nd˘ri kunama arama b ny ra

kunci j k m

kunika s ns

kunkuniya íyunkuni kunkunniya g d gudd

kunkuru j nj , k rk

kunna t m u

kunne k mo

kunnen damisa k n n

kunnen jaki j nd

kuntukuru kuntukuru

kunu tti kunu (iri) gul o, rs ngul

kunu jego tti wo i-wo i

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 247

kununguru j ng l‰ri kunya b‰ro, k wa, t ri, w rmo

kura z nge

kurar rijiya k ra

kur a go u

kur a da hannu g u

kurciya mbole

kurciya (iri) mb l g d o g mur

kurege ik

kuregen bisa j ye

kuri kuri kurkudu j j k m

kurkuku b ni purs n , j rum

kurkunu g rg mu, z na

kurkura baki m y yu

kurma m ka

kurmance s˘mu

kurmi g ni, l rim, Ng ji kurna kurn

kurtu k rtu

kururuwa l la

kurwa sh lim

kusa nem

kusan nj kk

kuskura t mbu

kuskure s ttuma

kusu k sum

kusurwa shungule

kutsa g

kuturta w le = bar s

kuturu an w le = an bar s = d ggom

kututture dungulum = d ng l m

kuwwa, yi z g ru

kuyanga k yanga

kwabo kob

kwa a gatari b

kwa e íy llu, y ltu

kwa ayi ndul m, w li, z l m

kwa o d , d nd , kokko

kwa o (iri) d nd gi -gi

kwa on sar a kukurba

kwaikwaya ng za b˘, s nku

kwaikwayo ngoz

kwakwa k‰k

kwakwa a d k lnu

kwalaba kolba

kwalba dund r s

kwalekwale g re

kwalfa ng u

kwalfe d r , ng ll

kwalta d e

kwambami g ng

kwana d ngu, s mb , sunu

kwance b

kwanci k r e

kwanci, yi k r u

kwando d ur, k ndo

kwando (iri) w ni, zag

kwando da a e sh kki kwanta g ndu

kwanta (ruwa) rwu

kwantar la u

kwantsa j liki kwanya nj l m-nj lam

kwara nz nu

kwara-kwara shille g j = sille g j

kwarara y ppu

kwari g ri, t , w r , zirk = jirk

kwari (iri) ziriu

kwarin kunya p nd

kwarjini g rjin

kwarkwata j nkar

kwarkwata (iri) j nkar k t por

kwartanci d w na

kwarto korto

kwarya (iri) z lma

kwasfa sh nk l

kwasfar giginya gulkam g ng

kwashe oru = woru, p kku, woru = oru, y ntu

kwata k˘ta

kwayar magani d íya s i kwi i g rshi = g rsi kwikwiyo k t ru ( d ) kwikwiyo (kare) g m ul kyakkyawa la

kyallabi kell bi kyankyaso k nkes

kyanwa w

kyau g

kyauro ri kyauta n m, sar i, sh utu

248 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

aba s me

ace w pu

adandoniya b nj l, t ggan

adangare g r

adangare (iri) g r asp n, s l p ti afa sh k

afar fara sh ng lum

afar mota gere

aguwa j ng -jang

aho al m

aho (na busawa) lum

aidajini k l ri = k l ri ai ayi r , r w

ai ayi koma kan mashe iya

m t p rum, r m ko an buyo

aimi na zakara b lu

a arfa p rt t , p rt t

a arfi gerg u

allafa rai z na t lo

alau sai alubalanta karu

alubale k r

anana oll

ane mol-, molti anen uba b le

ange k ra

anjamau b t = m to nem, nj u n i = nz u n i

an ara tant liy

anshi b jin

ansuwa puro

anwa m le, m leti anzo g skin , mb k m

ara ra, s wwu

arago r g

aramar mota sum ulum

aramar Salla Sall Az mi arambau ng˘gi arami itt , ol ol, le

arangiya m aki arangiyar era m aki kosum

aranta k su

araya ng‰k

araya fara b s

are b y , ng ssu

arfe yum

arfi g u

ari d˘ i, ng lo

ar ara ongiro

ar ashin w lw li = lí li arni n m, sh lluki aro k ng , nd ur

arshe t kk

arshen t kt k

aru b z

arya s˘t

asa w li = li asa (iri) mbald

asar gini j nga

ashi soki ashin wuya soki d o

asunsumi k t ng d lu

ato gurz m, m kk t k, m rs s ,

t nk r

auna nd l nk

aura d ttu, d ttu

auye ko m la

awa ndul m, sh ri, s liy

awara sh po

awura sh sha

aya arak

ayar ra umi arak r mo

azami s u

azanta b nji azwa t ny

e uwa k p

era g w

eta íy ta

eya nj la

i ku u

iba k e, k u

idaya mb s ni i iri i kokk r‰t

i o k

ila wa ala lall

ira g wa

irare l riya = r riya

irga mbosu = mosu

iri t s

iri iri kasar

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 249

irin sit irinjijiya al bukuru

irji b˘ g wa

ir a ng raki irya j l

ishin- ishin shirim

ishirwa kuj m

oda od -od

ododo kur ngut

oduwa miíyili ofa b˘ b n

ofar bayan gida b˘ b y

ofar gari b˘ g wuna

o ari ííori o i- o i j ng -jongo = z ng -zongo

o iya k kun o

o on bara w s mbi o on kai k ng r m ko, soki k‰yi ololuwa pitautau, piti-piti one b kku, ssu

orafi sass l n

orami d da g r y

osai s˘to

osar k ut

oshi k w

oshiya t‰

ota k wi ota na magirbi d n

ubaka tum r

uda did

uda (iri) b be, g nge, kis -kisi, mb mi, sh w l

udan zuma nonti s‰ni = s‰ni udiji t je

udundune k íyíy ru

ugiya nj lim = nz lim, nyak s

ugiyoyi t l ponto

ugu g m

uli- uli b kur

uli uli d

uma r r mb

unci kumbe

undu am ir si undume gamu

unkíumi k mk m

un umi ko g m

unzugu b g d

unzugu, yi t uíyu

ura zur

uraje barso, p tt -pette

urdumus m wi ure adaka rnu, r nk u

urzunu mburzum

usa s

usha ushi k r she = k r se

wace gashu, g˘ru

wai insa

wajaja r‰

wa ula k˘k lu

wa wala k k lu

wa walwa nj l m-nj lam

wala d ltu

walama w li walele sirk

walelenka ng l (e.g. ng lko) walla íy l m

wallo ng r

wanarya r nji, dang l

warfata ng u

warjini l t ram

war wara z‰b m

warnafi y r

waro k nkaki waro (iri) d‰sho kosum, g b ri, g r k = g r k , ng ngilo, sh wo

waruru g n l warya kul

warya arama gul

waryar tabarma kuntu b sh

warzaba unyi- unyi wauri íy l

waya d íya

waya aya b˘n m‰

wayar ido d íya ido

wayar ido, ba a din r do

yafa ndag ra

yalewa alass

yallen alawayyo bakit

yama j na

yanda purshi yan yashe p ltu

yarara jam ra

yasta k rtu

yastu kerto

250 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

yaure gompor, k nk n s nke, tabira

yifta g lpu

yuya k r m, íy ya

L laíance p nsu

laíasar as r

labari l b r

lada dand lm , l da, s w pu, zaup

ladabi l p rni Ladan l d n

lafiya l piy , ng

lafiyayye ng

lafta l p tu

Lahadi L d

lahaula l haul

lahira lk y m , p t n ‰sh

laifi l ipi, r mo

laima l m , n ss , nz na, ruf r na

laka k shingere = g r k shingere,

l o, nd leki, r u, t i, t n

lakuta ng l

la abi sun b nga

lalace j ttu

lale l l

lallaba towu

lallashe k tu, oku, s m

lalle nd l

lallen giwa dang l

lallen zomo p ndi y wi lalo b ng

lalo (iri) b ng n gorzo

lalube s˘s wu = sowu

lambu r pi lami p t mt m

langwami dirp

Laraba L rab

lardi lard

lasa l m

lauje g˘ji laushi ndalar = ndaral lawani turb

laya laya, r po

layya l ya

le e na asa b n lí li = shi b n olíoli

le e na sama b n koíyíy = shi b n koíyíy

lefe s m

le a j ng = z ng

lemo l m n

lifidi l pidi likita l kit

likkafani l kkap ni lilo al riy

Limami R m n

linzami n n m, r g j m = r g z m

lisha l sh

Litinin L t r n

littafi g di, tag rda

lo a l˘ a

lofe kolo, l‰p

lojiya sh lt

lokaci jaj n = zaj n, lok shi, s , sart

loko kus r

loto gumpi lotse l˘pu

ludayi lekid

lukup rikip

lullu a l u

lulu g l m

lumfu mb w

lundo d m o

lungu kus r

lura y kk n, y kk nu

M ma k , k = k y , m = m y

mabi baya d kk

mabiyi m m

mabu i mab i mabuga t mpol ma uga borom

mace m nd

mace atuwa d m rk s y

mace mara haifuwa porol

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 251

maciji k r

maciji (iri) m k nzu = m k nju,

m ll -malliy , r kk ldi maciji mai dafi g˘yo

madadi b˘ sh sh , sushe

Madaki Tinj

madalla m d lla

madara w n g r n

madatsa k r

madobiya z z k

madubi b‰ka (Nas ra), matankoshi ma aci t ni ma e ag la, kolk l ma iga p ri mafa aci ngad r

mafarauci mb zam

mafarki sunna

magagari dart

magana jal , mb s = m s magani samm , s i maganin zaran ruwa wudir

magariba magir p

magarya we

magaryar kura we g ngu = we z nge

mage w

mageduwa g g y

magini an solu

magirbi d bi = d bi magirbi tsoho p ta

magudana p tt na

mahaifa ti m‰l , s nsh , s shi mahaifi al leyi maharbi mb zam

mahauci am p w

mahaukaci am pempel

maho s‰s

mahuji p u

mai an, ni, m r

mai abu am b‰n

mai anguwa am b˘ nguro

mai araha b t

mai baki t nan

mai butulci am bang

mai duhu b t n

mai dukiya an d ra

mai an dama ukk m (sa)

mai ori an tu l

mai fa i d ng y

mai gadi an g d

mai gida am b n

mai jego ni leyi mai jira am moyy

mai kai dubu ank‰yidibu

mai kishi an d sa

mai kwa ayi an ndul m, an sh ri mai kwalo-kwalo an surkulle

mai aba an s me

mai kyau g ny

mai langwami an dirp

mai neman mata m nd lam

mai sarauta am men

mai sayar da hatsi am bad li mai tsimi an j ya

mai tudu den er

mai wasa an gompo

mai wu a da nama m y y m l m y

mai zafi k m n

mai zafi (abinci) w l -w l

mai zar a i am bangilo

Maiduguri Y rw

maimai m t , to o

maimaita m tu, mb t lu

maina b na, n m

maisa mb˘íyu = m˘íyu

maisefata k r m

maita s wwo

maiwa m

majajjewa tal ul u = tam ji maje r b r m, z mbu

majigi s lm n = s l m n

majina nti = w nti maka k , k , ko

makabarta b i b re, b i mbal

makaho mb k m

makaifa s rd l

makalama k l makankari d m l (m), kule

makanta mb k mtu = mb tu,

mbunto

makara m k ru, ng s nu, y k nu

makaranta makaranta

makarantar Islamiyya s l miy

makasa t je

252 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

makero leulewe

makiyayi an d yi Makka Makk

mako s ti mako i p i mako iya ad m bunsh lum

makoki g rna

makulli makulli makwarwa t rw shi ma a maka

ma ale ng lu

ma ar ashiya az ng w

ma ata g n lk

ma e k u

ma eri an g wa

ma erin zinariya g rs met

ma esu illir

ma iyi an ku

ma ogwaro g jor = g zor, íy riti ma o o g mbo, t k lk shi, tukuli ma oshiya kule

ma urna y g ni ma wabci an k ra b n

ma wa wafi ad m bunsh lum

ma wa wafi d kokkok

malaíika m l k

malam m l m

malam-bu e-littafi t pil li malamin tsibbu mb tiri mamaki aj p, l j b , w j b

man gya a m r d r

man ja m r d i man ka anya m r d nshi man shanu kumpa

mana m , m , mu, m

mandawa m nd mi mangala mangal

mangul m ng l mangwaro mong r

manna n nu, r pu

manne ng rng ru

manomi am mara

manta m ntu

manuni k la kurba

manya ass

manzo an serni

mara m llu, m ru, t ccu = t sshu,

t ile

mara nauyi s k wum

mara i d lo, kinnam

mararraba b˘ tikishe

mararrago z ra

maras dan ano salamlam

maras nagarta mb t t

maras nauyi sampiram = s mp r m,

sokkitok = s kk t k

maras saía karp

maraya k y u, mar ya

marga al ya

marigayi am moto, b tt

marini am b t = an sh

marka d ng ma

marka e l n u

marke l lom = l lam

marmara j ng n d i marmari w n , mad n , n‰kat

maro i an kolm = an onshu, k ndo

marowaci an sh l

marufi b˘ d m l

maruru b z na

masa m she, n

masa (iri) t busk

masai kurk r

masaki d mba, w kk = kka

masa i an saíí

masallaci mash d = mas d

masara d mas r

masassa i an yommu

mashi r n i mashi (iri) jank r

masifa ttuki = ttuk, r mo

masilla m silla

masu n n

mata mond , m nd , t , t , to

mataci c kki matafiyi am mecce

matalauci an yak l

matamaza k ms

matashin kai b r, pil , t rra

matauni do nga o

matokari shal e = sal e

matoni bakira, jikiri = zikiri matsa r pu, y tu

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 253

matsafiya nd g ya

matsarmama m t w

matsattsagi d k y mba

matsattsaku l sh

matse k m yu

matsefi pishor

matsiyaci am mbur

matu i j w shi mawa i an ru

mayar m tu

mayarwa m t

mayawuya w riya

maye an sowwo

mayen kifi sint r

maza b , gor ji maza maza b -b

mazambaci ar rann

mazaniya k kk y m di mazari jelek

mazar waila m zerkoil

mazo g i me l

mesa m i miji gorzo, m j = m z

mijin hajiya al m i miki sh , shi, sh

mikiya nj m k = njzm k mi a íyimu

mi a e íy man

mi e íy mtu, íyimu

mil m l miliyan dibudibb

mini n

minjirya nd ndul minshari ng˘rum

mirginawa gun ir re

mirgine b k lu, g n ru

mirginewa bumbul le

mirgiza b k lu

miskini m sk n

mita mar i, w w ya

mita, yi w w yu

mitsitsi itt , ol ol miya biy

miyar ganyen wake r t

miyar gya a d a, d la

miyar kuka biy k shi

miyar lami talumto, z˘lum

miyar taushe ss m

miyar wake g b b r

mo a inkiya, t sum

mo aye tosse

moia m t

moisa d d

mota mutik

motsin jiki d d j w

mouth b˘

mozo kad mi mu mimm , mu, m , mu, m

muciya shinji mudu zakk

mu uwa m i mugu k l d

mugun dawa d˘z m

mugunta r mo

mugunya m roki mujiya m íyíyau

muku k , ku, k

mu amu i shakulkutum

mulmula m m lu

mun mu

munafuki m n p k

munafunci, yi g b tu

munafurci k y

munduwa rau, munduwa, r kk ,

sirs r

muntsuna k n yu

mura nj r l = nj l r = nz r l = nz l r, nti = w nti

mur e m r u, m rki u

murhu re n

murje rosu

murmusa m m su

murna b nn te, g r y

murna, yi g r yu

murtsuka mb ríyu, n˘s yu

muruci shak m

murya lo

murza m rm su

musanta s n tu

musanya p ttu

mushe r pa

musko d ndogu

musu sh na, s , su, s , t ru, ud r s

254 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

Musulmi Musul m

Musulunci s l m

mutane miíyíy

mutanen..., íyan... b ya

mutu motu

mutum m m

mutunci z˘m

mutuwa m to

mutuwar zuciya m to tilo

N -n/-r y

na n = n, in = n, j

na ce... in

na farko b˘ d m

na arshe b˘ t kt k

naci k m

naci, yi k mu

nadama b k

na a lu

Naira L r = N r

Najeriya N j riy

naka m kko

naki m sshi naku m kku

na uda g rs n

na asa mb k nu = m k nu

nama lo

naman daji ti m la, l m m la

naman kaza j l d = z l da,

nd ya d nd

naman miya ti biy

namiji gorzo

namijin irya ongiro g sho

namijin lalo y g na zirk

namijin tsada keríy wi namu m mmu

nan ten [ten ] nanna e k ssh mu

narke ltu = alu, y n

nasa m nn

nasara s

naso d n

nasu m ssu

nata m tto

nausa d mbu

nauyi nd

nawa m nno, mon u

ne r

nema j wwu = z wwu

neman baki z ww b˘

ni in , n

niíima n m

ni a ssu

ninke lu

nisa g ra , mpu

nitse ng mu, g n , nzonu

nitsu k lwu, sh mu = simu

niyya niy

no e baru

noma m ra

noman fari, yi sh ttu = sh ttu

noman firi d re

nome maru

nono w i nono-nono r lta

nono(n dabino) b r m

nonon kurciya wo i-wo i = w i mbole

nufa ko u

nufi íyen m

nuka n tu

numfashi n sum

nuna w , n , tomu

nunanne n n n

O ofis ‰p s

oga an s r

P pa ko l le, l le

Pasa Ofis b ni way

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 255

Pataskamu Patask m = Patask m

pisheri ngulkam

R raba r tu, t kku

rabbi b k l -bokilo

rabi r t

rabiya mb s s = m s s

rabo b˘ kul , b˘ m nno, b si, s p p

ra a sh nshor

ra e baru

ra a s s wu

ra a igiya taru

ragadada p‰l

ragama k mbamb

ragaya ko z˘ri rage g tu, s k tu, t kku

rago gam, ngud

ragon maza b

ragon ruwa d ng y s

ragowa mess

ragwanci k r m, l k

rahoniya ngalle

rai z u

rai ore b rb i = kar ak i rairaya n na, p p ru

raka b ltu

rakaía rakk

rake r ke

rakiya ss

rakuwa nj maki rakuwa (iri) mb‰ri ra umi r mo

ra umin dawa r m m m la, t lem

rama d ggu, j m er = z m er, r kke

rame k rru, r kku

rami w yo = yo

ramin kurege domo

ramuwa d l yi, d g nji, k r

ran nan p tin

rana b˘ j , p ti rance zontumo

randa b ri

rani d id i ranka ya da e al ngub r

rankwasa r˘pu

ran wasa ng˘tu

ranta z nt mu

rantse k ntu

rarake z k

rariya l riya = r riya

rarraba mb ssu = m ssu, s ppu, t t kku

rarrafe p rt

rarrashe y˘k tu

rasa l du, y k lu = y k lu

rashawa ng j

rashi mb r = m r

rashin ci gaba jakkutu

rashin kunya denker , k rba

rashin sani y k l m na

rasu s y

rataya l nku

ratse t wu

rau da l w , w ntu

rau da kai y ng lu

raunana g ttu, l r nu

rauni gutto

rausaya w níy lu

rawa w n = w n rawa (iri) d kolba, jakkutu, j g˘-jogo,

kon , tang raw i rawan ido m nd lam , w n do

rawani raw ni rawaya ul l, k s , momocci =

momosshi rawaya-rawaya u ul l rayu mb rtu

razana g˘t ru = g˘t ru, nz tu

razanar b tt

rediyo r diy

rena owu

rena kama moi ol m

reni k rba

renin wayo ank li g n

reshe mb

reto al riy

ri i k sh u

riga k y , s

riga (iri) gabb , kat puro, k‰r ,

sh ya, sh

256 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

rigar namiji gurmush

rigar shuni t lb n

rige-rige k kk y no

rigima t nji rigingine b i-boi rijiya b z = b z n

rijiya mai zurfi g nji b z n

rijiya rusasshiya k n

riki a b ng ru = b ng ru, nguru

ri a k nshu, s u

ri e íyuwu

ri e da argi s pu

ri o d gum, s

rima nz n

rimi d wa

rina b tu, z rminda

ringa b d nu

rintsa g míyu, k nnu

rishin ganuwa b s

ritaya ma ra

rizga j l i roba r‰b , sh nk fa d˘z m

ro i-ro i tabbar -tabbar

rogo d‰y , d‰y b d

roji s k tir

ro a d˘nu, nshu = nsu

rore r u, y kku

rotse-rotse torok-t r k

rowa j ya, sh l

rowa, yi z k tu

rozo gams r n

rub da ciki aw - wo

rubu i mb ku i rubuíi r t r t mi rubuta r b tu

rubutu r b tu

ru a e nd an

ru a en wai son i ru e ndi u, nja u

ru e b t lu, b rk tu

rufa l u

rufe p

rufe baya p na boi ruga g˘t ru = g˘t ru

rugurguje nd r u

rujiya sh lt

ruku u arak N s ra

ruma fada y pim l mb í m

ruman r m n

rumbu d daf , g re, íy wo

rumbu (iri) gal g

rumfa g b g , k l p = g k l p ,

r mpa

runduna d nk u, t b lu

runguma d d mu, k wu, k pu,

k íyu, r pu

runhu l ji = l zi ruruwa t r u

rushe r g zu, w rnu

ruwa mma

ruwa-ruwa geíyel, ngar o, sh˘r˘r˘ = sh‰r‰r‰

ruwan bishiya b le rewe

ruwan fartanya, etc d íya j

ruwan kabewa íyul m

ruwan nana mma lo

ruwan sama pito

ruwan tsari k al, mma ka al

S sa n , wolu, zowu

sa hankaka dako k kiy d ko

saía d , k ntap , s

saíannan z yi saba da bodu

sabaíin ko b wulo

sabara meccek = messhek sabo bodini, d˘sir, p‰yo

saboda b˘, b˘ ‰, nko

sabulu s b l sabulun maraya s b l d‰sho

sabulun salo s b l solo

sa a m llu, s t

sa ani s ttuma

sa i z

sace l k = luku = l kt , shiru

sadaka sa ik = saki

sadaki d ra kai b n

sadar g mtu = g ntu

sadidan beíí

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 257

sadu gomu

saduwa mb l = m l

safai s p i safe s t

safiyar bayan ruwa nd r

sai b lo, kapa = kaba = kaa, y ne, z

sai dai say

saiwa sh‰r n

saje g g

saka sutu, ssu, zowu

saka ( wai) buru

sakaina l kk

sakamako j mako

sakarci b y l sakata s kat

sake mb t lu, p lnu, s ku, sh shu = s su

sake wuri d ttu

saki jiki ss j w

sakiya ltu

sa a l u, l ssu, saíí , s ííu, t kku

sa a faifai t n

sa ar hannu tattausa k k k

sa ar zuma b˘ g wa b k l , ya, di w , k mp r

sa o z wu

salamma s ll mu = s ll mu

salati d kir

salga sarga

salka z nz miy

salla d , sall

sallama s l m

sallar asham ashiyam

sallar asuba sall s t

sallar idi mask ni sallata d kk nu

salula s‰b m sshe

sama koíyíy , ndag i, Y mba

samfayau pokkitok = p kk t k

sammako s y

sammako, yi s yu

sammu san m

samu g kku, w , w íí , w sh

sanaía s niy

sanadi sh‰r n

sanda l s , z wa

san a oku

san a, yi b rtu, k bbu

san arewa m íyíyau

sani m na, monu

saniya k m

sankace s r

san arau r u, s r mb

san o d le = d li sannu l , us

sannu-sannu b˘n w ne, nd nam-nd nam

sannu! ink li sansami t li sansana s nk nu

santsi s l n i, selw i sanya b j r = b z r

sanyi k oti, nj r l = nj l r = nz r l = nz l r

sarauta Batta, k rm i, lamb ,

mary m, m n , Y r m , y l

sarautu ccama = cce, jiy ,

lk m , B j nga, B m ,

B wushi, Cir˘m , D l , D l ti, G l d m , J j , K c ll , Lucc ,

M d y , M k dibu, Masay ,

M tonk , P k ma, Sun‰m ,

Tam n , Tinj P ya, W z r

sarautu, íyaíyan M nda

sare g y yu, r˘gu

sarewa kakk ra, mb l = m l

sari kutuf íy t m nshi sarki moi sar a y l

sar afa l kk u, l kku

sar a iya íyula gam

sassabe l , p lu

sassabe, yi olu

sassafe sass t , sh nd l sassa a b llu, y mmu = ny mmu

sassarfa garl p, z w

sata k nsh , sh ri, shiru

sati s ti sau sh k

sauka y ww , y wwu = y ggu

saukar y utu

sauke y utu

sau i k sk

sau i, yi k lwu

258 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

saura sa, m ss , mess , s b r ,

z gg z

saurayi b nga

saurayi mai kyau d ish r l sauri b , dabdap

sauro b t

sautu d n u

sawaya mb lm

sawu b˘ sh k

saya g jju

sayar g jj tu = g jj tu, sh p nu

sha s

sha (goma sha) d r

sha lele l w do

sha nono ber, bid -bid

sha ra a b nt l sha sumami s multo = s munto

shaíani lam r, uz r

shafa l l , lu u, s m

shafe s

shafi gebb

shafi wani b

shaftare p‰riya

shagali b nn te, sag li shagwa a j ttu, s k

shaho kar mmat

shaida s id nu, s idu, s yid

Shai ani Sh t n

shakka shakk = sakk sha a siru

sha e k ríyu

sha uwa toíyíyo

shamuwa b l = d b l

shan fage ri shan kai s na k˘yi shanshani g ng z rw

shanshani (iri) k r she = k r se

shantu mbaya

shanya w z = z

shara b˘ d m

share d m

shariía sh riy

sharifu sh r p

sharko wishik

shashanci gal wa

shashasha an gal wa, s nkal shashi ra a (?) g mb k shi

shassha s íí

shasshawa r t

shata t r

shau a g ppu

shawagi l liw we

shawara shaw ri, y r

shawarta tomu

shayikofi shay

shebur kab n , sh p r

shege sh ngila

Shehu sh k

sheka b n y ro

shekara s ni, sonu

she a buyu

shema laííama

shi ish = ish n, n

shida b sshim‰ = b ccim‰ shiga r

shiga uku d yu

shikenan any , b lo, d ci = d shi = d shiti

shi a buyo

shila-shila mb l = m l

shimfi a buru, la u

shin b ki, g m , k˘, nj i shinge arak , g ka o, gargar

shingen kaya dongi i = gongi

shinkafa sh nk ba

shirga d b lu

shirim d r ns i shirinya s wura

shirme ula, kakiíy

shiru shilau = silau

shiru, yi sh mu = simu

shirwa s w r

shirya r mu

shiwaka tto

shu i l p l

shuka b s nu, k ppu

shura soru

sh gir

siddaburu m na

siffa s wa, z íí

sihiri mund , samm

sikeli s k l

silifa k rlep-k rlep

sille shakai-shakai

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 259

sinima s lm n = s l m n

sirdi sird

siri i r k

siriri ng r r , r kke, singir t

sirka s rku

sirru sir

sisi s s

sisita d di sittin ko b ccim‰

siyaki g d mb z i so ndolu

so ale s lu

soja s‰j

soka d u, so u, taru, y

soma zalu

son rai t li-, t l- soro s‰ro

sosa r bbu

sosai mana l , r nkat

soso k l m, s˘so

soya s kku, s rru

soya mai ltu = alu

soyayya nd l nk

su m te, s , su, s

su Wane m n

subhanallahi s ban ll y = s bana suda j we

su e k ll

su i w te kull

sukanar da g it = g ya

sukari shuk r = suk r

sukuni d ma

sukuwa gaya

sukuwar g y = g it

sul e sotu

sul i s l n i, selw i sul uce p t lnu

sule sul i sulhu s l

sulke s a y l , s lke

sullle z

sullu e s k lu, sutu

suma z w

sumunti s m , simint

sun m te

suna sun

suna (sa suna) z na sun

sunan auye Mad

sunan mace b , b , dam , dd ,

jj , lut , lut , mm , mm ,

ngit , nn , sh = sh , t ,

tt , w w , ww , ya = ya = y , yy , Az mi, Bil l , B rk no,

D b , D ccu, D j , D t , D w ,

D‰diyo, Durm , wo, Fant ,

G‰r , K k , K lt m, K lu, Kebb ,

Kushit , L bbat , Leng , Sh pe,

Shitt , S liy , Tandu, T r re,

mm = mma, W wu, Y yi, Zamz m, Z r nda

sunan mace ko namiji G kku

sunan namiji b r , bu = H bu,

Adam , Aj , j , kk , l j ,

Amad , At , udu, b , B , B b ,

B bay , B k r , Bamoi, Band ,

B p ya, Bat = B Bat , B ge,

B b , Dal , Daw m , D s , Gimb ,

G‰j , H bu = bu, Hamm , b ro,

J j , K ige, K kk ba, Kakk ,

K yi, K r , Mad , Main , M ji, M kkau, M m , M mmad , ssu

sungumi b l (k ppa) sunkwiya nk

sura d mu, j ggu, zaru

surfa s wwu

suri g nj , sh u = s u

surki surk

suruki s ru, s r ti surutu g dom mos

sussuka bug (d r /íy la), dir, d ru,

gowu

T ta in = n, in = n, t , t , to

ta farko b˘ d m

ta zo mu ji ta m rza

taíaziya, yi y su

taíaziyya y s (m to) taba t b

tabarau b‰ka (Nas ra)

260 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

tabarma b sh , d wun, k nd , l re

tabarma babba k l b k˘ri tabarma mai turmi aya s kk nd ri tab i gidib , kir s

tabki p li, pangali tabo b l

ta a d n u, s s lu, sowu = s˘s wu ta a-ka-lashe l ksh boksh

ta a-ni-in-mutu k nkaki batta

ta arya danda

ta e s ng yu

ta o t i tace k m yu

tafarnuwa k gilmo

tafasa p ltu, pulu, t psa

tafashiya m l sa

tafi j , nd , z ru

tafi, yi t pu

tafin hannu g s ra

tafin hannu ko afa t pi tafin sawu g sh k

tafiya m cce = m sshe

taga t g

tagoli popol tagumi j r n m

tagumin fatara j mo mbur

taimaka b n nu

taimako ban

tak pal taka d yu, m kko

taka a bado will -will

takaba takab , y

takaici b t

takalmi t k

takan a k r

takan ar giwa j l m, p y p y

takarda g di, tag rda

takarkari g r w

taki bumt , m sshi, t k

takobi k sik r

taku m kku

takwara an sun, sh pin = c pin

takwas p‰r o

ta ama ng lu, nyamk , t ííama

Talata T l k

talatin ko kun m

talauchi y k l

talo-talo t l -t lo

tama sh ti tamaha t m

tamanin ko p‰r o

tamata m nd

tamba sh r = s r

tambari tamb l tambaya nu, l˘ u, tomu

tambaya a bayar nu

tambayayye l˘ n

tamu m mmu

tana nj war = nz war

tandara ber, bid -bid

tanderu d nd rum

tangarau dangira

tangiregire s nkan-s war

tanka liuliu, t nku

tanke g g yu

tankware l u u, ng l u

tantabara b ru, t ttab ri tantakwashi soki nga o

tara ˘n m, d ppu, d lo, karu, kosu,

ndoru, ng lnu, ngalu

tara (hatsi) g l

tarar bolu

tarauniya d n p t l

tarba ge e b˘

tare b˘ z n = g j z n , k ccu, t ru

tare dabbobi d r nu

tari b˘ g wa, sh m = s m

tari iri-iri komno

tarihi l b r

tarin hatsi g le, j g

tarin shi a gi i-gi i tarko ya, k l tarko (iri) ar kau = r kau, j ppa,

konte, r i tarkon mage w N s ra

tarkon zabi ash ta

tarna e nj kku = j kku

taro dappi, tarau

tartsatsi e ire

taru d ppu, k yyu, ngalu

taru wuri aya kk ru

tarwa a zumat

tasa m nn

tashe s l kumas l , s r

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 261

tashi ndu

tashin hankali íy w n k˘yi tashin zuciya, ji m sk u

taskira k nd m

tasono ng r m w nti tasu m ssu

tata m tto

tatata t te = t t t

tatir bl

tatsa y tu

tatsuniya dind

tatta a m m lu

tattaka d k íyu, ngir shi tattali up = up d ra

tattara l ppu

tattasai t tt se

tattaunawa s mm na

tattola shor‰p = sur‰p

tauna t k mnu

taura tenni tauraro j nja

taure k ar

tauri nk n , g u, k kk k = kekki ek = k kk k

taurin kai g u k˘yi tausa k m yu, njakko, nj kku, poíyu

tausayi j g y yi tawa m nno

tawada daw , t daw

tawada ja k m r m

taya t y

tayar j tu = z tu, z tu = j tu

tayar da hankali íy utu

tazara, yi g

tazbaha t bji te a t

tiamaka ng rn nu

tika muku

tila kosu

tilasta k mtu

tinkara tumu

tinkiya t mshi tinkiya arama g ti geny

tinya g ro

tirke k s

to y , y˘

tocilan t‰j

tofa suwo, tupu

tofu m˘ru

toka b to, l

toka mai zafi ukud

toka-toka butb to = b to-b to

tokar bindiga b r d

toliya tuntu

tona nd r , ppu

tone kotu

too y˘

toshe lumu

toto z m r m

totuwa shille = sille

toye ssu

tozali t‰z˘ri tozo t‰z‰

tsa k‰w

tsaba d íya

tsabar ku i d íya, d íya d‰do

tsabta d le, p sha

tsabura go u, t k lu

tsada d d , itt , j u, s da

tsafi bongira, san m

tsage d - d , yu

tsagiya íyop b m d m

tsaik˘

tsaka íy riti tsakar aki d l b m = d l b n

tsakar gida d l b n , d ll b n ,

p ya

tsakar ka d ll p ri tsaki denj , ng j , roppo, íy ka

tsakiya b íí , d ll

tsakuwoyi k shak

tsallake l d ru

tsalle durshe, j r

tsalle, yi si u

tsame t w

tsami-tsami sh msh m

tsamiya d mi, g d g lo

tsamiya biri w wi, íy mp te

tsamiya mai za i ngarng iy

tsamiyar biri dend mi tsammani t m

tsana k ntu = k mtu, washu, z na do g j w

tsani z we

262 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

tsani na igiya g nt sk

tsantsan giwa sh shonge

tsanwaka Ar k l

tsanya k ram b ya b re

tsanya (iri) d l b nte

tsara an ko-, r pu, s rmu

tsaraba ti ge e b˘, j gegge

tsare d itu, t w rnu

tsari s ri tsarkaka íy wa mma

tsarki tanj

tsarnu z l

tsatsa puz

tsattsafa lk k

tsauni guz ra

tsaure re

tsautsayi s kin, tasir b

tsawa b riy , w shi tsawo d ti = d t

tsaya íyoru

tsaye íy ran , íyorno

tsefe j utu

tsibbu bongira, mb tiri tsidau gotig jje

tsina b sk nu

tsine k nzu

tsingaro jelengi = zelengi, lot

tsini sh lt k m, shomshom, s mt n

tsinke otu, r u, shapu

tsinta g kku, y kku

tsintar goro g n e, gur e = b llu = m lu

tsintsiya bambut , b s t

tsintsiyar maza zaw r ngamd

tsintuwa w íí

tsira w llu = p ttu

tsirara b w r, kuntu, sil, s lwai = sul

tsire sh re = s re, s re = sh re

tsirgagiya tinge

tsirkiya r w

tsiro m˘ru, p t

tsirta sh r u

tsiya mb r = m r

tsiyaye w , íy˘ru, y r

tsoho m nshi, m nsh

tsohon dabba g w shi

tsoka s‰k

tsokana z wa b˘

tsoma d lu

tsoro nz wa

tsotsa y mpu

tsufa j ru, m nshu = m nsu, t nj

tsugugu d n n

tsuguna j mu = z mu

tsuke g míyu

tsuke baki b m u, nj ru,

z m ru, z íyíy ru, z y yu

tsuliya di i tsumbare b ng l sa

tsumma g z r

tsuntsu y ro

tsuntsu (iri) b ik r , k sa-k sa, p ri, sharbiy

tsutsa t tok

tsyar y rtu

tuba t bu

tubali duguna

tubani l mb

tu e k nshu = k nsu

tudu inkir(i), koíyíy

tufa s

tuje bad

tuji d nshikiri tukuna d ngo

tukunya k a

tukunya (iri) p t r k s

tukunya arama z r

tukunya wadda ba a gasa ba koki i tukunyar dafa giya gulkam

tukunyar dambu takkird

tukunyar kunu gaya

tukunyar miya do o

tukwici sh ksh k , w te pundo,

wuíyíyo

tu a duwu, rawu

tu a (mota) nku

tula t b lu

tulu j li tulu (iri) bul

tulu-tulu jem rem

tumatir t m t r = k m t r

tumbatsa maíyu

tumbi b k , g mbo

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 263

tumbi na oshin mutu bul

tumbu i muk

tum uke sh ttu = sh ttu

tumu nz mo = p mo, p mo = nz mo tun íy n

tun da wuri íyan g nadin

tunani b ge, zumme

tunani, yi z mm t

tunas t n s

tunatar z m

tunfafiya k kulti tuni t nin

tunjere s k y yi tunku íy r k

tunkwiya d mpu

tuntu e b t m

tura t bbu

turara t r ru = t r ru

turare m i t r re, s msami, t r re,

t rp sh , t rsh n

turaren wuta lut , lut , t r re Al t

turba turb

ture r wwu

turmi t m , turmi turni e k mb tu

turnu ewan haya i tulul

turu gokili, gudiri turu (iri) s ns l nko

tururuwa ayandi tusa w r o

tusa, yi w r u

tushe g d m

tushiya sh l m

tuta al m

tutsu wicc r = wucc r = wussh r

tutu losh o

tuturi wut -wut = w twut = w twut tuwo k m , ott = wott tuwo (iri) sh ri, w s -was

tuwo anye mb eki tuwo mai laushi otto d le

tuwo, mara m ra

tuwon sayarwa garau-g r u

U uba b˘wu

uban b‰-, b‰ti uban gida an s r

uffan ti uku kun m

uku duka kunn ngi ungo h nga

ungozoma ni b na leyi ungulu d sha

unguwa b nni, nguro

uwa non, nonti, n˘nu

uwar gulma am buyo

uwar ma era t r

W wa b , b ti, in = n, l , n = in

waíazi w z

wabi l‰g

waccan osh [osh í] wada w da

wadda l = y

wa ancan m in [m in í] wa anda l = y

wa annan m in

wa ansu m

wahala bon , nginpu

wahalar mb rt

wai n , n

wai! íy

waina s n s r, íyary wu

waiwaya b ng ru = b ng ru

waje k i, p we

wajen g m , p d ro, pai, p ta,

tam nin

wakana w k nu

wake od

wake kananna o b na

waken damo od k nji wakili wokk l

264 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

wakilta w k ltu

wa a ru

wa e ru, k lm

wal iya m íy l

wan uba b s r

wancan am [am í] Wance Wanc = Wansh

wanda l = y

wando d ww = d ww

Wane W n

wane nimutum w ne = w ne

wane, wace y ll

wangale b níyu

wangara k rp t = t k k rp t

wani m‰

wanka, yi b n

wanke b n , p shu

wanke ga ar jiki g

wanke hannu l nk nu = sh nk lu

wanki p sha

wannan em , osh [osh ] wanzami w nz m

wara m rau

ware t kku

warhaka b ssh she

wari b jin

warin gasa tukwane t ng wa

warin ashi b r

warkar d r tu

warke d ru

warki kard

warware b

warwaso sh k k

wasa gompo, tonu, washu

wasa (iri) d d , b g ru g d sh ,

ug , riy dand lm , saíí d k kale, sh k riy , s l k-s lugi = s l k-s luki, tan raw , z ringi

wasa a cikin ruwa b r

wasan uya b nk˘-bunko

wasan dada bompo kul

wasan gori gompo tombole

wasan langa tabb

wasan lilo gompo zing u

wasan sha ruwa íy níy lo

wasan íyar ata b w l

washegari k ccun s to

wasi a wakit

wasoso sh k k

wata m‰ , t re

watakila b i, b cce = b sshe

wata ila wakap

wato b ki watsar l k tu, y ru = y ru

watse l k tu

wauta g l n, s ííu

wawa b tti, bilk n, k k b , s ííe,

y na

wawan rafi s te

waye d ru, g llu

wayo w yo

wayo, yi b z

wayyo awwa, w yy

Wayyo ni! awwain

wayyo! íy p

wuce g

wujijjigawa d w rwur

wu a di wu a mara kaifi g rdo

wuni b shi wunni bushu = busu

wurga b b yu

wuri b yi = b i wurin g m , pai wushi-wushi k l liuliu

wushirya s‰ro

wuta w si = si wutiri m rau

wutsiya p t

wuya bon , d o, j u

wuya! wa ! wuyan barauka j ng m

wuyan damo til b n

wuyan hannu d i sara

wuyan afa d i shek

Y ya d da, d dati ya da buru, wolu, y tu

ya isa! oww

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 265

ya jamaía! m m in

ya are b b ba

ya Ubangiji! y b ki yaba t wwu

yabanya kunsho

ya a l l , s m , y u

ya iya waríyo

yafa y pu

yafata p tu

yaga r tu

yaji y j

yakuwa ra

yakuwar kwa o ra d nd

yakuwar aya jam ra

ya i k s n

yalo y lo

yamma z ni yamutsa tasu

yana l kk l la

yanga ng lu, nyamk

yanka ttu, k r , k r , l ttu, lotu,

w ccu = w sshu, z r

yanka rana ot b˘

yankan Allah b d r

yanke s llu

yanki ot , d , lot

yan wane lanu, l zzu, z m u

yanta kk , k n , nz

yanyawa jem rem

yanzu conc˘n = honc˘n = sonc˘n

yara d nd

yarda lowu, y rdu = y rdu

yarda da addara j r nu

yare g g y y

yarfar d íy lu

yari Yarima Main

yarinya g ny , l w , l w m nd

yaro l w

yaro arami tib l yasa rijiya g r = w r

yashe g r = w r

yashi y y

yatsa k la

yatsan afa k la shek

yatsan tsakiya k lan d ll

yau inc‰ = insh‰ = unc‰ = unsh‰ = insh‰yi

yau i l íyíy u, t ll k

yaushe s tt

yautai kekerlep(i) yawace-yawace gaigay

yawo r w

yawu íyule

yawun barci j‰to

yawwa yaww

yaya d , d

yaya ( a a) ng , t n

yaye otu

yayyafi y wuna

yayye maza b íí - = b íyíy -, b íí ti = b íyíy ti

yazawa ar r

yi fitsari m k t w li yi haske lu

yi ihu l lu

yi jego m˘lu

yi kaki h k b˘ g wa

yi karkarwa d d

yi karo da karu

yi kitso l ssu

yi kuka b l

yi kururuwa l lu

yi rashin lura ng s nu

yi san a bbu

yi shiru imu, rmu, g˘nu

yi tambaya d˘nu

yi tangal-tangal b nsh lu

yi tsalle duru

yi tsami b l

yi yaji j

yi zafi d l ntu

yin aho p íí

yiwo ciyawa g

yoyo, yi nz

yum u m l a

yumwa kuz m

yunwa lambo

Yusufu Isib

266 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

íY íya ba, bati, l w m nd

íyan uba k nk n

íyanuwa z pp

íyar ciki bong l íyar randa j iti íyar shara bong l, sh j

íyar yau íyary wu

íyaruwa l w n˘nu

íyaíyan orawa y l

íyaíyan kuka ng y (k shi)

Z zabiya z b ya

zabo d mo

zabura si u

zabura (da gudu) g ru

za a z u

zafi j u, k m , kume b i, w l l

zafi, sa z u

zaga k ll , p llu

zago galgalm

zaitun z it m

zaizaya r wwu

zakara g j = g z

zakaran fa o k ry -kiry

zakaran wuya ng rg ldom

Zaki Bund

zakka z kka

zakkar fidda kai ng mj ga

za ami h uk t y r

za i d l nt

za i-banza arak N s ra

zalaida z r g p ta

zal e ng r ˘kum

zalunci h ram, rann

zama ‰no, owu

zamani z m n

zamar e y k -y ka

zamba z mba

zambata r nnu

zambo rann

zame s rnu, z rnu

zamzam, ruwan zamz m, mma Zamz m

zana llu, k ra

zance s mm na

zane zott = jott

zane (iri) dir , g nd , kud , l ngis

zane ( warya) b rasi, d t , k du,

m s ki, p rey

zane sa ar hannu jirgi zanen goshi All m‰ n

zango zong

zanko k˘kiy , l kkiro (g z ) zanzamiya z nz miy

zanzaro mb r r

zara g ru

zare g r zan

zarto dart , d íy k

zartsi g lam

zato g rj g

zauna owu

zaunar utu = ˘tu

zaure m t ra

zawarci duwo b = d‰ b

zawo ‰ra, j m , j ro, t sho

zawo, yi ˘ru

zaza i z mp r k rban

zazza i j jjo z w

zazza o z mp r

zazzage k kku, zaga

zikiri y ke, y ko

zina m ng l

zinariya din r

zindi d n d i zirga-zirga m z wa

zirman k sh dab = k s dab , mb ldi = m ldi

zirta z rnu = j rnu

zo ndin

zobe yum k la zogale allum = allumi zolaya b tt

zomo kulti zuba j bbu, s r u, t k shu

zuba da yawa mb nu

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 267

zubar da p ttu

zubar gado birt

zube j ru = z ru, y ru = y ru

zuciya k ta tilo, t lo

zuciyar dabino mb l zuffa kume b i, p p

zuga k itu, zugu

zugazugi z g , zug

zugu g li zu a íy llu

zuma mma s‰ni, s‰ni zumai z pp ti zumu z , z ti zungura z k

zungura da hannu t ng lu

zungureriya z r r = z‰r‰r‰

zunguru z r , z ng ru

zunubi h ram

zurfi g ra

zurfin ciki s m‰k n

zuriya r

zuwa inn = ndin , nd k‰

zuwo shak yi = sak yi


Top Related