haddeleme soğuk sıcak haddeleme haddelemenin mekanik anlatımı

8/13/2019 haddeleme souk scak haddeleme haddelemenin mekanik anlatm

1/11

T.C.

CELAL BAYAR NVERSTESMHENDSLK FAKLTES

MAKNE MHENDSL BLM

HADDELEMEMAKNA MHENDSL UYGULAMALARI

HAZIRLAYANLAR

2903040072 ADA YURTU

DANIMAN

Yrd. Do. Dr. OSMAN ULHA

MANSA 2013


2/11

indekiler:

HaddelemeNedir.1

Haddelemede Tav Problemi ve Tavlama Teknii...2

Hadde retimi. 4

Hadde Dzenleri ....5

Souk Haddeleme6

Scak Haddeleme.6

Haddehanede retim Ak.8

Kaynaka... 9


3/11

HADDELEME NEDR ?

ekil Deitirme: Plastik ve elastik olmak zere ikiye ayrlr. Haddelenerek ekildeitirme plastik ekil deitirmenin uygulama kollarndan en nemlisini

oluturmaktadr.Plastik ve elastik olmak zere ikiye ayrlr.

Plastik ekil Deitirme: Cisimlerin plastik zelliine, yaniekillerini kalc olarak

deitirme kabiliyetine dayanr.

Metalde plastik ekil deitirme, basla kristal kafeslerindeki kayma, ikiz teekkl

neticesidir. Bundan baka yaplarndaki amorf kitleleri (tane snr kitleleri), kuvvetlerin

srekli tesiriyle akmas sonucunda srnme suretiyle de ekil deitirir.

Plastik ekil deitirme neticesinde meydana gelen deimeler ekil deitirmederecesine gre belirli bir scaklkta kaybolmaya ve cismin yapsnda yeniden kristal

teekkl etmeyebaslar. Bu olaya yeniden kristalleme veya rekristalizasyon ad verilir.

ekil deitirme esnasnda metalin scakl, yeniden kristalleme scaklnn altnda

ise souk ekil deitirme, stnde ise scak sekil deitirme ad verilir.

Plastik ekil vermenin en byk ksm haddeleme ile yaplmaktadr. Haddeleme

usulnde ilk ama haddelenen malzemeyi sktrmak yani daha youn hale getirmektir.

Bu suretle bunker ve buna benzer boluklar giderilir veya azaltlr.Ayn zamanda

malzemedeki cruf birikintileri dar atlr.kinci ama malzemeyi daha kk bir kesithaline getirmektir.

Bylece elikhanede dklen ham bloklar; haddeler arasndan geirilerek, istenilen i

ve ddzgnlkte ve teknikte kullanlabilir formlarda ekilli kesitler haline getirilir. Bu

isleme haddeleme diyoruz. Haddeleme i yapbakmndan ikinci derecede, d yap

bakmndanbirinci derecede dzgnlk arz eder.

Haddelemede nemli unsur mevcuttur:

Tav Problemi.Yolluk Problemi.

Kalibre Mevzuu.

Haddecilik bu ana temel zerine oturtulmutur.

1


4/11

2. HADDELEMEDE TAV PROBLEM VETAVLAMA TEKN

Ham blok veya yar mamullerin haddelenmeden nce stlmalarnda iki amamevcuttur.

Birincisi malzemeyeplastiklik salamal, bylece ekil vermeye kars mukavemeti

azaltlr.

kincisi eliin i dokusunun dzeltilmesidir.

Bu ilemleri yapabilmek iin malzemeler tav frnlarnda gerekliscakla kadar stlp

ve bu scaklkta belirli bir zaman bekletilir.

Istma; malzemenin boyutlarna ve cinsine, frnn yapsna tabidir. Her frnn emniyetlistma hz vardr.Bu hz aslacak olursa, o zaman st yze kadar kabilen atlaklklar

oluur. Malzeme tav frnna scak veya souk olarak verilebilir. Souk olarak arjda

olaylar alak s sahas ve yksek s sahas diye ikiye ayrlr.

atlaklk teekkl bakmndan alak s sahasndan stma esnasnda yle gerilmeler

oluur ki; malzemede atlaklklarn bile olumasna sebepolur. Buna gre stma hznn

alak slarda, malzeme zellii de gz nne alnarak iyi tespit edilmesi gerekir.

Malzeme her taraf ayn olmak art ile 700800 C 'i asncastma hz arzu edildii gibi

alnabilir. Bu ikinci sahada en nemli nokta, malzemenin her tarafnn eit olarak arzuedilen sya tavlanmasdr. Aksi halde ok kt haddeleme hatalar oluur. Ayn

zamanda krlmalara da sebep olur.

Tavlamann tesiri ile i dokunun da dzeldiini sylemitik. Dkmden sonra souma

esnasnda meydana gelen kristal gerilmeleri dengeye gelirler.

Yksek s sahasnda iki olay meydana gelir:

Tufal Teekkl

Karbonun yanmas.

2


5/11

Bu oluumlar her ne kadar arzu edilmese de nne geilemez. Tufaln olumas

malzeme kaybna sebep olur. Karbonun yanmas ile de malzeme zellikleri ktleir.

Tufal yaklak olarak %1,5-4 arasnda malzeme kaybna sebep olur.

Eer malzeme haddinden fazla stlrsa, i dokuyu oluturan kristaller fazla byr ve

malzemenin zellikleri iyi olmaz.

Her malzemenin kendine gre ayr ayr tav derecesi vardr. Tav derecesi yanma ile

mukavemet arasnda kalr. Mukavemeti drmek iin scakl alabildiine

ykseltmeliyiz. Kaliteli eliklerde bu durum daha da nem kazanr. Zira bu malzemeler

yksek scaklkta bile yksek mukavemet gsterirler.

Tav ssnn yanma ssnn altnda olmas ve plastikliin en yksek derecesini arz

etmesi lzmdr. Tav sresi bir ok faktrlerin tesiri altndadr. Yaklak bir hesap

yntemi olarak u bant verilebilir:

Z = C. B

Z: Tav sresi (saat)

B: Tavlanacak malzemede ap veya kenar uzunluu (cm)

C: Faktr olup;

Alamsz eliklerde : C = 0.100.15

Alaml naat eliinde :C = 0.150.20

Yksek alaml insaat ve hususi eliklerde : C = 0.20 - 0.30

Alaml takm elikleri C = 0.30 - 0.40

Malzemenin tavlanmas genel olarak tav ocaklar ile tav frnlarnda yaplmaktadr.

Genellikle kleleri tavlamak iin kullanlan frnlara tav ukuru ad verilir. Tav

ukurlarnn iine malzeme dikey olarak konur. Rejenaratif ve Rekperatif tav

ukurlar kullanlmaktadr.

3


6/11

3. HADDE RETM TESSLER

3.a. Byklklerine Gre :

1. Blok hadde tesisi.

Yar maml haddeleyen tesislerdir (Blum, Slop ve Ktk).

2. Orta ebad hadde tesisat.

Profil olarak 80 cm. den yukar yuvarlak olarak ise 30 cm. den yukar haddeleme yapan

tesislerdir.

3. Ufak ebad hadde tesisleri.

3.b. Hadde Mamulne Gre :

Profil hadde tesisleri.

Yuvarlak ubuk tesisleri.

Sa ve levha hadde tesisleri.

Boru hadde tesisleri.

zel mamul tesisleri (Bandaj, Ray, Travers gibi).

3.c. alma Tarzna Gre :

leri geri hadde tesisi(Blok hadde gibi).

niversal hadde tesisi.

Ak sistem hadde tesisi.

Ak ve kontin hadde tesisi(yar kontin).

Tam kontin tesisleri.

4


7/11

4. HADDE DZENLER

eliin haddelenmesinde "kili hadde", "l hadde" ve "Drtl hadde" olmak zerebasla tip hadde dzeni kullanlr. kili hadde birbiri zerinde iki merdaneden l

hadde merdaneden ve drtl hadde de benzer ekilde drt merdaneden meydana

gelir.

kili haddeler tek ynl veya tersinir olmak zere iki cinstir. kili tek ynl haddeler

yalnzbir ynde haddeleme yapar. Malzeme haddeden getikten sonra merdanelerin

stnden geri dner ve tekrar haddeye girer.

kili tersinir haddelerde merdanelerin dn yn deitirilebildiinden malzeme

merdaneler arasndan alternatif olarak geirilerek her iki ynde de haddeleme ilemi

yaplr. Tersinir haddenin girive ksnda elektrikle her iki ynde tahrik edilebilen ok

sayda kk apl merdanelerden meydana gelen uzun hadde masalar bulunur. Bunlar

ikili tek ynl haddelerde ilenmesi mmkn olmayan ar ve uzun malzemelerin

ilenebilme imkann salar. kili tersinir haddeler sanayide nemli bir yer kaplar.

Pasolar arasnda malzemeyi evirmeye yarayan maniplatrlerden donatlan bu tip

haddeler slab,blum ve ktk imalinde kullanlmaktadr.

l haddelerde st ve alt merdane devaml olarak ayn ynde, orta merdane ise bunlara

ters ynde olmak zere dner. Malzeme alt pasodan st pasoya mekanik olarak alan

tablolarla ykseltilir. Genellikle st ve alt merdane tahrik edilir, orta merdane srtnme

ile dner.

Drtl haddeler sa ve levha gibi yass mamullerin haddelenmesinde kullanlr. Tek

ynl ve tersinir tipleri vardr. Bu tip haddelerde kk merdaneler i merdanelerini,

byk merdaneler ise destek merdaneleridir. merdanelerinin kk olmas genilevhalar ve uniform kalnlkta scak veya souk haddelenmisa imalini salar.

Genellikle birka drtl hadde kontin bir hat zerinde birbirine yakn olarak ina

edilir. Haddelenen malzeme bir haddeden kar, dierine girer. Bu hadde grubuna

"Tandem Hadde" denir.

5


8/11

Drtl haddenin dier bir cinsi de haddelenmibant imalinde kullanlan "Drtl tersinir

steckel haddesi"dir. Her iki ynde haddeleme yapabilen bu tip haddenin girive

ksndaiki kk ekme merdanesi ve bir tambur bulunur. ekme merdanelerihaddeden geenbantntambura sarlmasn salar. Bu tamburlar, haddeleme esnasnda

elii scak tutan kk stma frnlar iinde alsr ve haddelemenin tersinir olarak

yaplmasna yardmc olur.

Kurulumasraflar az olan bu tip haddeler kk kapasiteli fabrikalarda olduka

fazlaca kullanlmaktadr.

5. HADDELEME SINIFLARI

5.1. Souk HaddelemeMalzemenin yeniden kristalleme scaklnn altnda yaplan haddelemeye souk

haddeleme denir. Souk haddeleme, scak haddelenmi eritlere nazaran daha iyi ap

tolerans ve dzgnyzeyli erit imalat iin kullanlr. Souk haddeleme neticesi

meydana gelen yzey sertlii (gerilme sertlii) mukavemeti arttrmak iin kullanlabilir.

Souk haddelenmi elik levhalar iin balama maddesi, devaml, scak erit

haddelerden bozulan scak haddelenmisalardr. Souk haddelenmi levhalar ya scak

haddelenmi eritlerden veya bakr alamlar halinde direkt olarak dkmndensonrasouk haddelenir. -be tezgahl (arka arkaya) yksek devirli drtl haddeler elik

levha, alminyum ve bakralamlarnn souk haddelemesi iin kullanlr.

5.2. Scak Haddeleme

Malzemenin yeniden kristalleme scaklnn zerinde yaplan haddelemeye scak

haddeleme denir.

lk scak isleme operasyonu bir ok elik retimi iin blum milinde yaplr. Blum mil'i

60 cm.den 137 cm. apna kadar ikili reversibl merdanedir.

Blum haddelemesi ilk defa ingot yapsn bozduundan bu is tekrarlanan stmalarla az

ve dikkatli yaplr. Blumhaddelemesi iin byk bir alaml elik ingotun 25 defa

haddeden gemesi her zaman mmkn olan eydir. stenilen ebatta ktk retmek iin

blumu daima l veya devaml ktk milinde tekrar tekrar haddelemek lzumludur.

6


9/11

Ktk muhtelif tipteki bitirme haddelerde ubuklara hususi veya dz sekillere

haddelenir. Makasla kesilen levhalar ikili, l ve drtl haddelerde apraz

haddelenerek elde edilir ve sonra btn kenarlarndan kesilen ebatlara ayrlr.

Dier bir genel levha haddeleme usul niversal haddedir.

Bu tip haddede bir merdane iki yatay merdane ile dieri ise drt dikey merdane ile ve

kenar haddesi yaplabilecek ekilde montaj edilmitir. niversal haddesi ingotu alarak

direk olarak makaslanmaya ihtiya gstermeyen dzgn kenarllevhalar haddeler. Bu

haddeleme metodu ile ingot yalnzca uzunluuna uzatldndan zt haddelemeye lzum

gstermez. Bundan dolay niversal hadde ile elde edilmi levhaya nazaran daha az

enine genileme kabiliyetine sahip olacaktr. Devaml haddehane 4 ile 6 kadar

hazrlama tezghlarndan ve 4 ile 8 kadar da finis pasosunu ihtiva eden tezghlardan

ibarettir.

Geni apta ikili ezici hadde ile dilimi istenilen incelie yaymak iin yayma

haddesinden ibarettir.

Drtl inceltme tezghlar genellikle eridin geniliini kontrol etmek iin dikine azl

haddelerle donatlr. Yksek basnl su, haddede meydana gelentalalar gtrmek iin

erit zerine pskrtlr. Drtl haddede "finish haddesi" de kullanlr.

Balama scakl

1.170 0C bitirme scakl istenilen kristal bykl vemekanik mukavemetlere gre

690 0C - 850 0C arasnda deiir.

Alminyum alamlarnn haddelenmesi iin drtl scak haddeler kullanlmolmasna

ramen ikili ve l haddeler bir ok scak hadde iin kullanlr.

6. HADDEHANEDE RETM AKII

7


10/11

Haddehaneye gelen elik ar ingot'tur. Bu haddelenerek slab veya blum elde edilir.Slab levha retiminde kullanlan dikdrtgen kesitli yass hadde rndr. Blum ise

kk kenar en az 140 mm. olan dikdrtgen veya kare kesitli yass rndr.

Slabn haddelenmesiyle levha ve rulo levha retilir. Levhalar 4.75 mm'den kaln olan

yass rnlerdir. Rulo levhalar 10 mm.'den kalndr.

Blum veya kk ingotlarn haddelenmesiyle ktk, platina, boru takozu, ar profiller

elde edilir. En ok 120 x 120 mm. kesitli olan rnlere ktk denir. Genilii en ok

500-550 mm, kalnl en az 12 mm. olan yass rnler platina'dr.

Boru takozlar, elik ekme boru retim tesislerinde kullanlan kare veya dairesel kesitli

malzemelerdir. Ykseklii veya uzun kenarlar en az 80 mm. olan her ekildeki

profiller, kebentler vb. ar profillerdir.

Ktk isleyen haddehanelerde ktklerin scak haddelenmesiyle ubuk ve hafif profiller

elde edilir. Kangal seklinde sarlan 5.5-6.35 mm. apndaki ubuklar filmasindir.En ok

12 m. boyunda kesilmi6-60 mm. apndaki ubuklara yuvarlak ubuk denir.

zerinde yuvarlak kntlar bulunan ubuklar nervrl ubuklardr. Ksa kenar 60

mm.nin altnda olan dikdrtgen, kare veya altgen kesitli ubuklara kseli ubuklardenir. Ykseklii veya uzun kenar 80 mm.den kk olan her ekildeki profiller veya

kebentler de hafif profiller olutur.

Platina veya rulo levhalarn scak olarak haddelenmesiyle scak sa elde edilmektedir.

508 mm.den geni, 4.75 mm 'den ince olan yzeyi temizlenmemi dz veya rulo

halindeki salara siyah sa denir. Yzeyi temizlenenlere dekape denir. 63 mm 'den

geni, 7 mm 'den ince rulo halindeki yass malzeme boru banddr. Band ve eritler

genilii 508 mm den az olan rulo halindeki malzemedir. Elektrik aralarnda kullanlan

zel salara ise manyetik sa denir.Souk haddelenmi sa, band ve eritler kalayla kaplandnda teneke elde edilir. inko

ile kaplanms salar galvanizli dz sa; bunlarn oluklandrlms ise galvanizli oluklu

satr.

8


11/11

KAYNAKLAR

1-http://bilenadam.org/haddelemehaddahane-nedir/

2-www.haddemetal.com/tr/Download/Haddeleme.pdf
http://bilenadam.org/haddelemehaddahane-nedir/http://bilenadam.org/haddelemehaddahane-nedir/

haddeleme soğuk sıcak haddeleme haddelemenin mekanik anlatımı

Documents