TARTIŞMALI İLMİ TOPLANTILl\.H DiZİSİ

HZ. PEYGAMBER VE

AiLE HAYATI

Doç. Dr. Ali ÖZEK e Y. Doç. Dr. Ö. Faruk HARMAN Y. Doç. Dr. Abdullah AYDINLI o Doç. Dr. M. Yaşar KANDEMİR

Doç. Dr. İ. Lütfi ÇAKAN e Doç. Dr. Hayreddin KARAMAN Doç. Dr. Ümid MERİÇ Ci> Prof. Dr. Salih TUG

Y. Doç. Dr. Sadreddin GÜMÜŞ o Ali fuza DEMİRCAN Doç. Dr. Mustafa ERKAL e Doç. Dr. İbrahim CANAN

Dr. Celal YENİÇERİ e Y. Doç. Dr. Raşit KÜÇÜK Doç. Dr. Bekir TOPALOGLU

iLMi NEŞRİYAT İÇ VE DIŞ TİCARET A.Ş.

Adres , Kızt&şı, Kamilpaşa Sok N o, 17 Fatih/İST.

HZ. PEYGAMBER AİLESİNİN GELiRLERi, GEÇİMİ VE BIRAKTICa MIRAS

Dr. Celiı.l YENİÇERi

M. ü. İla.hiyat Fakültesi Öğretim . G<irevlisi

I - PJ;:YGAMBER AİLESİNİN GELIRLERI VE GEÇiMI

A - MEKKE DEVRi

ı - Ailenin ve Hz. Peygamber Ailesinin Kısaca Tanımı:

Peygamber (s.a.l allesinin gelir ve geçiminden bah­setmeden önce ·Aile•nin ne olduğunu kısa olarak anlat­ma.k iatiYorum. Bir a.Jle, bir yuva, maddi yönden her ne kad.ar küçük bir görünüm içindeysa de. manevi yönden o, bütün kuruluşların çekirdeğidir ve insanın mutluluğu ve devletin bakası açısından da her kuruluşun üstünde bir yere saJıiptir. Aile kuruluşundaki ilişkilerin temelinde se"l­gi, saygı ve içten yardımlaşma vardır ve bunlardan mah­rum bir aileye mutluluğun akışı da mümkün değildir. Yar­dımlaşmanın, yardım ve hizmet etmenin, sevginin, saygı­nın en içten ve gönülden yapılanına ancak aile yuvasında rastlanır. Böylesine bir hava içerisinde yet~en insan, için-

.-.de yaşadığı toplumdan, milletinden ve devletinden de ay­nı şeyleri bekleyecek ve onlara da ailesinde gördüğünü verrneğe çalışacaktır.

Bir annenin çocuklarına, seven eşierin birbirlerine yap­tıklan hizmet ve yardınıın en candan olanına aileden, o ~üçılcü:k yuvadan başka bu· yerde rastlananıa.z. Bu ka­dar içten gelen bu duygular, bu Yaklaşımlar, hi::na,yeler, hizmetler Allah Teala tarali'ından mükılfatsız bırakılmaz.

İşte Hz. Peygamber aile reisierine verdiği müjdelerinde şl:ffilan söylüyor:

.Sen ev halkma bir harcamacla bulundugun mman p#phe;siz ki ondan sevap ahrs~n, hatta hamurun a&ma kraldmp verdigin lakmadan bfleu 1 .

= K i $ W n terazisine konulacak ilk Sey, aile ve ~ocuk- I m a yagb@ karcadandlr-2.

IIamssa g a h c e , eger onlar da glerine, ~ ~ ~ n - ve U e r age ferdlerine bir l~arcamada bulunurlmsa

bundan aynl eek~lde ve hatta fazlaslyla sevap dacaklar- d x . Hz. Peygamber devrinde ban hanlmlar, kazanqlaml eve ha.rcay-~p sadaka vermekten mahlum kaldlklan endi- tp ve 6 ~ l O s f i y i s dunrmlarlni RastduUah'a ileitller. Me =I$: Bir k ~ m kaynaklam bazt farklarla da olsa bildir- diklerfne .@re, Ahlullah b, MesSQd'un RZLita -ki bu hanl- m m ~mmu'l-veled oldugu da siiylenir- veya Zeyneb is- mFnd~M Mr b m , eljnden gelen, sanatkhr bir kadmd~ ve o yapt ik lm mtar, para kazanrrd~. Fakat, b a t h ka- z a m m e$he ve e~inin d@er hanlmdan elan yetim p x n k - lama h m g . 1 iqia sadaka vererniyordu. Hatta bu hanlm, sadaka (yahut zekatl vermesine frrsat b~rakmadlkIasl ge- rek~sslyls m e q~kqrnl$ti. Sonra e~inin de iste@ ile du- rurnunu sormak iqin FkslSllullah'm evine gitti. Kapida ken- disi gi'bi aym durumda olan bir baqka haruma; E M Se- lem'nin hw Zeyneb Ir.a.Iye rastladl. 0 da qocuklanna harmmada bt~lunuyordu. Hz. Peygamber bu iki hanma, y&pt&lan bu hr~a3na;iarlndan hem sadaka ve hem de y~kmlarma yardun OW fuem iki qeait sevap alacak- l m z , bildidi3. Yuvaw, ~ I e r d e n her ikisi, erkek ve h m m birlikte kucakloyadda.~ fakat, nafaka ternin etme mec- bariyeti hukCLkZ &an erkege diigmekts, kadm siZdece vicd&nen buns igtirdk etmektedir. Bu baktmdandlr ki ori- $mi ssvabln tiirii iki qwit olrnu$ur.

1, BuhBsi, nafakir;t, 1, jmm, 41, vmaya, 2; Muslim, vas~yyet, 1; Akmed ~b. H~nbcl, Mesned, 3, 4.5, Hdis No. 1480 (najr. A. $8- kiTl .

2. Nunzlxi, 3, 84. 3. BuhtW, zekStt, JQ, NnSakAt, 13; Ahmed, Milsned, 3/503:

San'kni ID, 458, Ha. No. 1889%

HZ. PEYGAMBER A ~ L E S ~ ~ ~ N GELlRLERi / 345

Blerin yuvalarma olan himetlerini ibadetten sayan Kz. Muhammed is,a.), bk .kimse-nin en bayr l~ kazancl- run, ailesine ve AUah yoimdaki arkadaflarma 11arcad:gl kazana o l d u m u da @yle -alirtlyor: a - h k i , d e feurlle- h e yahut hayvanrna veyil AIlah yalundaki arkadtqlan- na hslrcadm& dinar (paral'dan daha iislikn bir dinar yok- turw4.

i$te Hz. Peygamber'in rniishnana kurdurtmak is tedi- gi ve kendish* de Burmug oldugu aile anlaylgi: E ~ l e r bjr- bir3eeAden rBzl, All& da on1arda.n rrlz!.

Simdi Mz bu ara+rmarmzda, yemek s~rasinda ha- nrrdarvl a&ma l o h a w r diyen' ve onlar i ~ i n temin edi- ler- nafakayr, baw kakmak ~ o y l e dwsun, sevap terazisin- de ilk tartt lran .bir Peygamber Is.a.)'in gelii-inden ve g e ~ i - minden bahsdecegiz.

Saphesiz ki dede herkesii~ bir yeri ve ayrl c;e$it.t.cn bir ievgfsf ve h8tms1 vardlr. Aije bu gii.7~1 ftzrk~~lllrlar~ll gene m giizal kayrqt1kl bir hutiindiir. B e ~ c r ailesidir; iqinde n g e olur, hiidin olui-, anlqmazhklar olur. Fali.at hmm gene de ancak mada mutiudur, Peygalnber ailesi do :Myled&. 0, bir melek ailesi degildir. fnsan orall bir pey- gamberin ailesidir.

M e , ay-nl zam~ylda, kiiqiik bir -.GI-eticiler ve tuketiciler kurulu~udw: Bu kurulu~ i~indeli i insanlar hem iiretilen, k d a n rndlai-a ve hem de tiiketIlecgk olanlara, ortak- tlrhr. Ailede servet kinin kafmdan kazanlllrsa kazaml- sm, dedeki herkes &an ge~im ve refah paymr alrr ve- yai ahal~du-. Siiphesiz ki aileyi sadecc bir ibetici-tiike- tici %uuIwu 01ara.k g h e k qok yanllgtr. Domek istiya- ruz ki, ail& b6yle bir yanl da vardrr.

Bb ailede herkesin orhk ihtiyaqlasl oldugu gibi her- kese ait &el ihtiy~lar da vardir. Bi i t ih~ bun la ailenin ge- Zui g6zd11iind.e bulundurularak 6nem derecesine gore ye- rine mtirilk. Eqitlik iyi $eydir tre esastli-. Fakat geL1-in payla~~masrnda tam bir egitligi saglarnak mfimkiin ola-

4. S a n d h i 10, 4558, Ha. No. 19604.

346 / HZ. PEYGAMBER VE AILE HAYATl

mlyacab;u~dan, aile halhri aasiblerme razi olmahd~rlii-. Zdten birbil-lerine gjnlildell tutkun 0lanla.r birbirlerine kargl ~ o k fe~~agatlidlrlar ve ufak-tefek faAkldlklan b k ne- Se sayarlar. Dururn boyle ohnaMa beraber aile raisi, ortak gelirden, siirekli bi~imde baz~lal-lnl faydalandinp diger ai- ie ferdieri deyhine bir dururn nieydana getirmemelidir. Bu tutum sevgi-saygi bagml zay~flatlp vozer. ~RasGlullab, biiziin hnlmlanna erjit muamele cder ve onlara tam bir witlilt ile davranu-dl, Bu hamrnlardan bawlmm eli ve idaresi Jkndaki alet edevat ile ev egydar~ arasmcla bir fsrkhhk varsa bu, RasiiIuIlah'ln her Iumgi bir tercihinden degil, fakat sadece bu hammlanntn beraberlerinde getir- dikleri ~ e y i z yahut akraba ve dostlarrndan altllklasl he&- ye veyahut d a eahlslmyla ilgili tutumluluklarmdan ileri gdrnekteydi* 5 .

Hz. Muhammed, peygamberliginin ve Medine dijne- minde buna ek olarak devlel baqkanhgmm yam sua dai- ma iyi bir aile reisiydi. 0, bayijk me~gals ine r@men, ha- nlmlamdan, ~wuklanndan ve torunIar1nda.n ilgiyi w ek- sik etmemiqtir. Hz. Peygamber, esas gelkine ilave olamk ev biitipshe katkisr olan bir k~slrn yan &ler yapmq ve ha- nmlannm yapmas1 gereken ~glerde onlam yardimci olmug- tur. Mesela: Makrizi (766-8451 HI O'nun evdeki tutumu hak- kmda h a n u Hz. & (r.a l'cten ~u bilgiyi veriyor:

&aslilullah, evinde, ayakkabisuu kendisi tanrir eder ve elbisesini kendisi dikip yarnh. 0, evinde sizlerden bi- rink& yaph@ gihi isler yapatdr+b.

&. Peygamber'isr, avlusundaki davarlmur siitiinQ sag- dig1 da olurdu'. B U M , nafakat Wlumiin.de, ~Rasiilullah evde ne yaparch?. sorusuna kar~ll ik iirnmii'l-mii'rninin Hz. Ai2e'nin verdigi bir m a b l n ~ kaydeder:

5. Muhammed Hmnidullah, 1stti.m Psygamberi, 1144-45 6 . Makrizi, fmta, 14. v. 46/b; nynca bk. M. Hamidullah, 2, 1144. 7. M. Hamidullah, 2, 1145.

40, evinde, d e W n i.@ndeydi, ezani duyunca ria q ~ l i r p giderdi* 0 .

Gene Hz. ~ & e , O'nun mutiak l~lncie kend~slile yw ' - dtrncl uldu&unu g u ~ekilde b ~ r hhdlseyi naklecl~p anlatlr: 4Bir gece (babam) Eb6 Bekir bize koyun paGasl gonder- mlgti. Rasfilullah bu pwalarr tuttu ve ben de onlarl kesip paqaladlrn, yahut a kesip par~aladi da ben tutturn. Dinli- yenlerden bkki -1amhsiz (karanl~ktal ml bu i ~ i yaptl- nu?- diye sordu da &er yan~m~zda, lambamlz lona koyacak bir wfiraiz, yz&) olsayd~ ~iiphesiz onu katlk ya- pard&, diye cevap verdt9. Burada 0, ~ o k aC olduklarml dile getirmenin y a m s ra Hz. Peygarnber'ln inutfak 1512-

rinde kendilesine yasdlmcl oldulgunu da anlalmakt adlr Lzma biiyiik de&r veren Hz. Peygamber'ln bundan si- 1esh.i ayn tutmasl dG3iiniilemez. O'nun ailesi genig bir gwim imkamna kavug;madl, fakat O'nun engh bir ma- habbet ve sevgisine garkoldular 1 0

2 - I-& Peygamber'e Kalan Mir&s:

Bilindigi gibi ELaslilullah'ln babasl, daha heniiz o dug- madan vefbt e tmh bulunuyordu. Hz. Peygamber'in dedesi AMiilmuttalib'in ve miiteakiben amcasl Ebfi TTdlib'in Mek- ke mieligini yapmalama kalyllrk Rasidullah'rn ba:basl Ab- dullah'm ve kendisinin idarede herhmgi bir vazifeleri ol- rnamxti. Bu baklmdan Hz. Peygamber'in bu ynldan bir menfaat saglm&l sdz konusu' degildi. Maverdi (364-450 HI ve FemSmn 6. 458 HI el-VAkldi'den na.klettiklerine go- re, Rasulullah'a babasmdan U r n Eymen adrnda bir cii- riye ile 5 deve, bir &tar davar, kolesi Sakran ve bvnuil .SBlih isminde oglu &as kalmlgti. Annesi hine 'den ise bir ev kalrmgti. ~ a & m Natice (r.a.1 daha Mekke'de iken vefht'edince D'nun Safa i1.e Merve asscsmda.ki evi ile bir

a. Buhari, N d a k a t , 7 . 9. Ibn Sa'd. 2. 166 tMislr, 1358 Hj . 10. fslam'da aiIe ve ev ekonomisi hal&nda goniy bilgi i~in

bk. CelB1 Yeniwri, i s i h ktisadllnm Esaslan, s. 210-230, isl, 1980

348 - HZ. PEYGAMBER VE A ~ X HAYAT'I

Tniktar mah da Hz. Peygamhfe kaldl: Rasfdullah bu mal- l a ~ v ~ l Mekke'de br&p Mediae'ye hicret edince Abdul- muttalib'in oglu '&dl, o'nun IM evine de el koyap onlan satrnlg bulunuyordul 1 .

G i i d d W gibi Hz. Peygarnber'e miras o1a.ra.k onemli bir $ey intikal etmedi. Kur'&n-1 Kerim'de, Onun ba.$lang~q- ta fakir old- ve somadm vwUh hala getWiir;i dt. thrken ~oyle deniltr:

Hz. Paygamhr, ewelki d w m u n a nisbeae mngin d- mu3 ve faka t ilerde ele alazagirnu: s b i mdmddan stldece kendisi fayddmadm Iqh ya~antrsl bk falm yagsntsm- dan ileriye v m a m ~ h .

3 - Hz. Peygambeim Ebii Talib'in Himayesins Gir-

a - Hz. Peygmber'in E b ~ TMib'in himiywjne ghmesi ve tier1 i~lerinde amcalanna yardlnci o h a m :

Hz. Muhammed'in babasi o dugmadan bir kar; hafta once Blmikj ve bilindi@ iizere ke~lclisi domca da yammh 4 yajlna kadas kaJdlg~ sfit annesi Halime'ye vewzlmi~.ti. BLUI&.II m a iki sene annesinin ve bix o k d r da dedesi- nin ymmda k a h Mhammed Is.a.1 daha soma uzun yll- lar Ebtl TUb'Ln himSyesine mazhar olmucj2.u.

Hz. Peygmber, qxukluk danemi hmq, kendl g e g m h kwdisi ternin. etm@e ~&mq v e hiMyesi ctltlna girdigi amcamun bubpsine katkula bulunmwtur. 0, 8 y&$larmda mc&sl E M TUWin himAyesine girdikten sonra O'nun ve deer m c a s r Zirbeyr'in bir klsrni t i c h i faaliyetleri &in- da yer &-rug ve anlann tiduet kervanlmyla Suriye'ye ve Bahreyn-Urnman bdlgelerine g-itmktir. Ilk ticBret kafile- sine katddamda 9 y w m d d r ve daha soma 10-12 y ~ l a r ? n -

da bu tekraslanrmgw. Bu tictiret kafsleleri, getwdlklerl madart M W e p m s sat tddanna giire muhtemelen Hz. Muha;mmed bu paza~-crt1k i+nde l v n c a l w yar- olrnu$ur' 3.

fbn Sa'd (188-230 W785-845 Mj, EAu Tislib'm mah 01- rnadlguu veya ~ o k az mah bulundaunu ve bir deve sGm- s i j n ~ ddugunu bydeder. Ebi3 Tab, btqhngqta yegeni %in ayn blr sofra, kurdwur. Mdamrned, sofr- otur- maymca, zStten rtz daq yiyecsklsrle byanaz l a s . O'nunla br&br yedrk lmde ise hem doyaslar ve hem de ylye- cekler artar, 53u sebeple a;masl, 0 OW ve sofrdarma oturmadan kimseye yemek yedkhez'4. Yewetiinin, qe- khgenlm a b i y l e lime Muhammeci'l doyurma. yoluna ,gtti& da Siylenir. Fimlllullah Is.&), kendiasLne annesi gi- bi bakEln bu yerzgesisin, Uori ya$ta da o h , 8lhmihe p k iizuldwunii axhQnk tadz r 5 +

b - Hz. Peygmber'in @bmh$r:

K a y n a k l m ~ vesdai bdgil&den HZ. Peygamlxtr'in, gent

yqilarmda da olsa. ~ b a n h k da yapQl anlqllmaktsdu-. Buhm'nin verd* bilgiys gdre RtsaulltLh, bir ma Mek- keliier hesabma iFcretle qobanllk yaprmgtu-. Bubkrl'deki hadfsin ifAdesi s b y l e d i ~

4 k d u l l a k i Allah, davar gatmiyen hiq bir peygam- bar g6ndermex&tir, ddsdi de ushap O'na; sen de mi ey Al- lah'm Peygmberil &ye wrdular. 0 cia( evet, ben de Mr kaq b a t kar$rlr@nda Iiicxetle) MekkaQler hesabma d& var gtidiiyardurn, diye cevap verdip 1 6 .

Hz. Peygmber'in 9 ywlndan soma birkaq kere ti- m t kel-vsnuta katdmasma bakacak olursak. bu ~ o h l l - &.rim daha soar& bfr yagndf~ oldugurau c6yliyebilb-k.

13. N&. fhx %'d, I, 102 ( M i r e , 13501, M. Hamid~hh, I , 49-51.

1 4 . Ibn Sa'd, I. 101, 150. . 15. M Hamidullah, 1, 49-51 16, Buhiui, care, 2.

353 / HZ, PEYGAMBER VE A k E HAYATI

ibn Sa'd, Hz Peygambr'iri ~obanlik slralaruxia kazan- dlgl bir t ecru bes hden bahscder. 23azllar1, dikenli mak a&- CI meyvesiyle Rastilultah'm y m l n a gehzwler. Muhtems len ham almalilar ki onlastl. ~ o y l e soylemlg: ~Dikenii arilk agacmm rneyvsini esrnerlolgtikierinde toplayin~z; ben qo- bmlik y a p d e n bunlardan toplar I yerl dim* 1 7.

Hz. Peygamber1in iicretlc! qobanlrg~ dqinda biikelerine bir katkl olasak ailesinin hayvanlannl otlathgl da olrnm- tur ki o bundan ~ijyle.b&etnlektedir:

Muhtemelen 0. .himayesine g~lldlgi amcasi Ebu T&lih' i l l h~yvanlarinl otlatlyordu. Ay~lca M. Hamidullah, Rtrsu- lullah'ln ~obanlrktan kazasldi& b i r k a ~ kwuq ile a~casl- nu1 zaylf biixesine k+da bulunclugunu, yazari9. $iip lzesiz 0, bu liatkiyl Mekkeliler hesablna iicretle yapt@l ~obanllkla saglami$t~r. Zkw%t. imkhl d m a y a n Mekke biil- gesinde, rnerglar~ klt da olsa, hayvacll& b n e d . bir ge- ~ . i r n . kaynagldir. ~ur&n neticesi olarak da burada qobm- Ilk tab-ii bir mcslektir. Bu meslegin aynca insanlm sabra ali~tlrdigl da saylenir ki Hz. Pvygamber'in de ilerde yapa- cagl i~ler baklrnmdan boyle bir sabr egitirnuxten geGme- ge ihtiyaci vardlr.

4 - Hz. Peygamber'in Kurdugu Ticziri Ortaklrklar :

Hz. Muhammed Ys.a.1 Mekke'de bahsebilen ~obanll- glndan soma bizzat ticiui faaliyetlere b@adr. 25 yaglarm- claydl ve fads mab-miilku olmayan arncasl da ya-$lanrm~- ti. Bunun y m l slra Bu Mlgede birhw yll siiren kuraklk hcrliesi oldugu gibi arncasml da sarsmlg bulunuyordu. liz. Peygarnber, O'nun taxsiyesiyle du2 ve v m M i bir hanlm olan Hz. Hatice'ye orta;klik teklifinde bulundu ve neticede --- 17. ibn Sa'd, 1, 107-108 tKahire, 1358) 1s. jbn ~ t t 'd , I , 107 vd. 19 M Hanxidullah, 1. 49-50.

i~ Muhtimmed'den, ssrmhye Hatice (r.tt.)'den olmak a- re aralarmda bir ortaklrlc (mudarabe ;>rtakh&l) kurul- du20.

Tarihi bihnamekle ba~:&bel- Hz. Peygamber, Haitice' nin bu ortag1 olar& yazlmda, bir yadimaslyla beraber, sen& sadem i iq giin faaliyet gglisterap ve Mekke'ye, 10 WiLk mestkfede Yomm cihatinde bulunan Hubbe pan& ymna' @ti. Hz. Peygwber iki dsfa da gem aynl o m gerc;ev&si i~erisinde @ura+j veya Carg desilen ve kelim- iki ayn okunwma giire TAif'in giineyinde Yemen m a - fmde, yahutta ijrdiia'de dmasl gsreken ijnemli bir *he &ti. aiiniigihde ortags tasaf1nda.n bir dav,eyle nzWat - lai$mk&. Bwdan wnra olmal~dllr ki Suriye istikametine qok d a b biiyiik bir ticwet kqrvani tertiplendi. Bu sefer- de Hz. EEatZce'nin kii1asi Meysare fie gene Q'nm akrabasi H ~ g ? n e Q'na wlik ettiler. Hz. Peygamber bu tical3 sefe- ,ride Kudiis'iin ilel-isinde: bulunan Busra kasabama giiti. Bu seferiyle iki midi kar saglayan Hz. Psygmbes payLnl

cb ~ n a gore aldi21. 0 ,bu ticaretinden qok para kazanm5 a h Jidu: ki aynl sene orb.& Hatice ile evlendiginde O'na rnshir 01asa.k 20'dsve ve dger bazl. gljralere gore de 480 veya 500 dirhem (giimii~ para3 vermi$tir. Dligiine qok sa- yida k i ~ ~ gelmiqti ve Warn i ~ i n iki deve kesilrni$ti. Bu evluten soma & Peygambe,r, hanunlnuz evine ta$md122. Artik O'nun da rniistakil bir yuvasl vardl ve 0 da bir ail8 reisiydi.

Hz. Peygarnberin, semuye E-iatice'den, emek kandisin- den olan bu ticari ortaikhgmm ne kadar siisdaiinii bile- miyoruz. Ydnlz evliliginden 15 sene soma 40 yaqinday- ken ktmdi@ne peygamberlik .f vazifasi verildigi gun deMete

20. ibn Sa'd, I, 111-113 ( m i r e , 1358); M. W&ulluh I, 61-83. 21. ibn Sa'd, I, 111-113 (Kahire, 1358); M. Hamidullah, 3 ,

61-63. 22. M. HamiddLah, I, 69.

4 3 . i ~ Liorkun olmasml Allah Teala ~ n l asla btqarmz yapmaz C W i i sen, yahdaxula y a m ediyor, khsesb lerin ge~iLmini gogiisliiyor, fakim kaamdrnyor, rnkNire ikram ediyorsua ve h W olanLarm bqlarula gelan felt%- ketlar kargrsmda da oxllara yarduwl oluyorsum23.

Bu iftidela: H z . M m e d Ls.&) 'in d ~ & ~ d m veya bir or,tagi virsltasiyle ken& a,iltrjine yeimauYn 6te~i&e akrab.alw, kimwjziare ve fakirbw yardunda bdu- nacaLk ve U f i r l e r i n i aglrlayacalr kadar bir gelir temia ettigini g6s te r i .y~ . O zamlmk qoluk-$otz~ga da kangt@ v0 Hz. ~atice'd&n. sut amme ~agmdayken olen Kmlm d @ d 6 qocu&u oldugu diiqiiniil- ev ihtiyanm.~ We kiiqiim- senmiyemk mikWda bir gem gerektir- kolayw anlrt- $lllr. E&er i&%ilmiy~rsa. h.aumnm servsti de M e w gibi b~ir yerde nun. senel@r yetecek. biz: dumda olamaz. lg t s bitrada Hz. ~e~~wzber'in''bir ortit@ kaiqirmza qkmaktadlr.

KaynakIar Rastllullah'in, Isl&.m bncasinde, MakOrn kabilesi'nden m-Sab isminde birisiyle ortakhh: kurdu&m- d m bahsederler. Iki ortak Mekke'nin fetih gilnu kwq11~- tlklarmda, birbirlerinin iyi huylaruzr ve uyum icinds blr ortakllklari aldugunu eski bir hatlra olal-dc anlatwlar; h~ kavga etrnedikierinden, birbirlerure ters diigm&klsdnden, mzirailik yapmadkkmdan soz ederler24. Hz, Peygmbr' 112 bu o r W & m q Islh'm gelecegl bir zamana koymds uy- gun dugmektedir. BLZ, ilk vahiy geldikten soma dtl, bu ur- takllifln devam edip-etmedigini ve eg@r ettiyse n0 kadar daha surdhgimii blfemiyom. Fetih giinijne kadar rniislfi- man u l r n a m ~ dan bu ortak, rnuhtemelen Q'nu peygm- hi-llk dscvaslyla ortrtya g h n c a veya daha soma bir takm baskllarla terk8tmi$ tir

Hz. Muha;mmed, peygmbr o l d u k h S Q W ~ da bk W e r gibi hayatma devam etb. Bir yuvasa, ei ue q.adsia- n vardl. Yeni diai anlatxyor ve bunun yam s w px31-pa wda a - v e x @ yapryorda Yemegi, i~megi brakaicak hir ftali yoktu. Melek olmamgtr, sadse bir peygamber 01- mqtu. O'na jnannuyanlm- ise bu tabii duzvmu yadlrgly~i- lar ve rne1ekvh-i bir peygmberin hay& iqhdeydder. Kur ' $n-i Kerinfde onlarm bu d~iincslari @fie dile getirfi:

~ O n l a r diyorlar kir Bu nm1 lpeygandxr71 (bizim gi- bif ysmak yiyor, 9-1-pazarda dalqjlyor~z5.

Bur&& awl. zamanda, O'nun yiyece@m v.e bunun i ~ i n gerekli kazana, q&r5l-pazardan t e a a t t w e iSgret vsr- dlr. Bunu fazlaslyla taaf Itar~ilayan ve aynw bundan ken- di Werine bir qwy qkarau. rniiqrikles gem Kur'an'da an- 1atrJdlgLna giire ~u ~ k i l d s bir delil ileriys siMiyorlard~:

=Yahut O'na [gokhnl Lafr hMne atiball veya Q'raun yiyec- bir bastam bulummh, de@ d y d i ? n 2 7 ,

Hz. Peygmber'in, kendilari gibi bir gelire rnuhtw 01- mumi ve yeterince de o h kazanca yanelmesini m$kU gdmeyenler bu yeni dine ds Byle baklyorlaz-dl. Peygm- br'i melerk gibi hayal etme zihniyetiyledir ki daha mnra Hz. Peygamber, Medine d8neminde ohasr gereken 9 ~ ~ 1 % bir durumla kaqrlwtl; Huziuunrs gelen birisi ti.tremegs b@a.dl. Restdullah, &ahat 01, bra bbp melela: fyahut me-

354 / HZ. PEYGAMBER VE A ~ L E H-\YATI

Iikl degilim. Ben ancak kuutulmt.q et yiyen Kurenli bir hamrmn' ogluyum*z"diyesek onu teskin etmege ~ a l ~ b .

Burstda gunu kaydetmek y~rinde olacaktlr ki, peygam- barlik vazifesi ElasUlubh ailesi'nin golirini buyuk o1qii.de azaltmla ve hatta bir. siire tamamsn kesintiye bile u e a t - mqtlr. Hatta hpakiar O'nun, aiiesini, hicri 3. ve 4. ylf- lara - kadar ne gibi gelir kaynaklarlyla g@ndwd@i hu- susunda bir bilgi vel-rnezler. 0 ve ailesi b u tarihlere ka- d u biiylik s~kmtilara. diignlii5lerdit. ki aynl slklntltan o ilk musiumanlar da aynl BIqiicie ~ e k m i ~ l e r d i r ; +u, kadar var ki onlwin boylesl~le buyuk bir sorun~lduklan y o k t u . Bir ymdan ilahi vazifeyi yerine getirme mecbiwi yeti, o le - yasldan tabiatlndan kaynaklanm be$e~-i lstekler, aile rnes'- itliyeti vs aynca tcqlumwl sert ve v d q i tepkisi biitiin bunlar O'na, a c a k bir peygamberin dayanabilecegi kid- fetler getiriyorlardl.

.Peygamber.liginin 6, ylilnda kabilesi, d&v&mdan vaz- ge~rnesi kas~lllglndcl. Hz. Muhammed'e Mekke'nk reisli- i;;ini, bu ,kabul olunm.azsa, aralarlndan toplayacddm bii- yiik rniktarda servet tekllf ettiklexind~ O'ndan aldlWasl ~ n c a k bir peygamberin cevabl 01nnq.t~. Kw'tubi'den to. 671 HI ogl-endigilnize gore, kaibilesi kayserler ve kisrk- lar gibi cargjda-pazarda gijriinmeyen ve bu gi'bi yerlerde halkla karcjmryan bir melik icadetine pqine datider2'. O'nun. verdigi cevap ise q~yleydi:

~ G u n e ~ i sag ehime, ayl sol elime verseniz ben gene de bu davhdan vazgoc;mem.p 3 0 -

Bu, O'nun ~ a h s i bk meselesi olmaylp yiice Fhbb'in verdigi bir vazifeydi. Q-1 da sadem Arablara oImaylp tiim insanllga yijnelikti. O'na indirilen ayetfer krabII$& degil insanllga sesleniyordu. Bunu anlamayas Mek-ke halkt O'nu a.z sayldak~ taraftarlaslyla brabar Ebii Tdib Mahallesi'nde, peygambrliginin 7. W d a , iiq yll kadm

28 lbn Sa'd, 1, 5 (Kahire, 13581 29. Bak. Kul-tubi. 13, 5 30 M. Hamidullah, 2, 821.

HZ. PEYGAMBER AİLESİNİN GELİRLERİ / 355

sürecek bir muha.saraya aldılar. Müslüm.an.Jarla bu süre içerisinde medeni ilişkiler olduğu kadar ticari ilişkllsr de kesildi ve ancak dört haram ay bunun dışında tutuluyor­du. Muhasara mahalline erzak sokulma.sı da yasaklar ara,sındayd.ı. Ancak inananların dayana,bileceği bir aç­lık ve susuzluk.la karşılaşıldı. Hz. Peygamber'in ailesi de bu muha.saa-a içindeydi. Hz. Hatice (r.a.l 'in bir müşrik yeğeninin O'na bir yiyecek paketi göndermesi kanlı bir kavgaya bile yol·aç,nıştı. Haram aylarda ise dışardan Mek­ke'ye gelenlerden biraz erzak teınini mümkün oluyor­dul!. Neticede muhasara. -\<aldırıldı ve bu arada da müs­lümanlar Medine'ye göç hazırlıklan içine girdiler.

B- MEDINE DEVRl

ı - İbade.t - İdare Merkezi Mescid-i Nebevi'nin ve Peygamber Ailesi İçin Hiınelerin Yapılması ve Resıilu!Iah'ın Kiler Hazinesi

a - İlıadet- İdiıre Merkezi Mescid-i Nebevi'n.i.n ve Hz, Peygamber Ailesi İçin Hiınelerin Yapılması

Hz. Muhammed, miliidi 622 tariliinde Medine'de kur­duğu devletin başına geçtiğinde hiç bir mal varlığı yok­tu. Kendisine gerek babasından ve gerek rahmetli eşi Ha­tice Cr.a.l'den intikal etmiş olan evler Mekke'de düşman elinde kalmış ve. amcasıoğlu 'Akıl tarafından da satılıp elden çıkanımıştı yani 'Akıl bunlara el koymuş bulunu­yordu. Rasülullah. devletinin temelini hicretten 1,5 yıl

kadar önce Mekke'nin 'Akabe mevkiinde, 12 Medineli ile, 2. Akabe görüşmesi sırasında, gizlice yaptığı bir muka­vele: ile· atmış bulunuyordu. Devlet. o zaman eksik un­surlarıyla beraber kurulmuş bulunuyordu. Devleti kuran anlaşma metninde şöyle deniliyordu:

·Refalıda olduğu kadar sıkıntıda da, sevinçte oldu-

31. Bk. M. Hamidullah, I, 122.

55% / HZ. PEYGAMBER VE A~L,E HAYATT

@ kadar iiziintiide de dinlemek (:emir ahmk) ve itaat etmek I:emri yerhe getirmekl asastm. Sed keadimizden iistm tuam ...a32

Orada siiz verenler bu sozlerh eksi.ksiz yerine g a b - &er. Diinyada hq bir mukavele bu kadar iQ,edikle va kuswrsuz yerine gathlmig olamaz. k t e bu, Rasidullah'm en biiybk imkb olmu~tur.

Hz. Peygamber Medine'de ilk yedi ay &abalanndan Ebii '~yyipb Ir.a.IJun evinde misafir kaldl. Bu sure eri- sinde me~hur Suffa Iz~~lJel ile berabor MescLd-i N e b v i ve bitqiginde' de ba&mgl~ta sayllan W-iiq olup dahs sonralan'dokuza kadm vwan oda (hiinel yapd& Hz, Peygambar bu kiilliyenin yerini i n , w t ba&imadm bnce iki yeltim olan s&iblerind& satla alma yoiuna gitti ve bedelinin kendisine bildirilnzesini istedi. Sahipleri AU& adma bagiglamayl tercih &tiler ise de bu hbul ediLmedi ve d a m 10 dinar vererek yeri satm aldl. Diger b k ri- vayete gBre de Ebu Bekr (r.a.Iae bu parap vermesini m- retti, Yeria, s&iple,riaoe bgqlandliyuu bildiren kaynak- lar da vard~r. Yer meseresinin hallinden he me^ so- Peygmber Mescidi kiUliy8sini.n in;Saat.ma b & m d ~ . Hz. Peygambr hem usta-rniihendis ve hem de bir Qqi o~~ bu ' &te qallsti ve hallrla braber tag h+d. bu qalqrnzsl m&sqda 0:

diym va bunu gi i r tarzrnda dils getiriyordu, Bu 5iiriyls Rasgullah d i h y a w slhmtdaxma dikkat qekiyor ve a- zel bir h y a t m kendilerini bkledLgini anhtiyor ve &- p3lhrl co~turuyardu.

Hz. Peygamber, yeni ve diinya du-dulrqa degkjaaye- cek 01- yuvasma ki41.n.d-4 Svde tr.a.1 i le evliydi ve

32. C. Yeni~sri , fskm'da Devlet Bdtqesf, s. 2-3. 33. Bk. ibn Sa'd, 2, 3-5; Yerin ;h&qland&n.~t dsjr bk. TLP

beri, T&&, 2, 118-117.

HZ. PEYGAMBER AİLESİNİN GELİRLERI / 357

Aişe (r.a.l ile de fiili evlilik (zifafl olmamakla beraber nikAhlı bulunuyordu. Kızları Ümmü Gülsüm ve Fatıma {r.e..l da yanındaydılar. Hz. Fatıma hicrt 4. yılda ikinci oğlu Huseyn'i dünyaya getirene kadar burada kaldı ve bundan sonra Hz. Ali <r.a.i ailesi yahudi kabilesi Kay­nukalılar'ın Medina' den çı:karılmalarıyla onlardan boş

kalan bir eve taşındı.. Yeri gelmi'}ken şunu da ilave ede­lim: Hz. Peygamber'in Medine döneminde 9 hanımı ve iki dıı cariyesi va.rdı. Ca.riyeler Kuba tarafında ayrı evlerde Ç>turuyorlardı. Hanımlarından Safiyye <r.a.l de Mescid-i Nebevi'deki odalarda değil, başka bir evde kalıyordu. Üm­mü Gülsüm ve Fatuna'dan boqalan ·oda ise, Rasülullah'ın misafir ve ziyaretçi kabul odası (:Zevr ı halina getirildi. Od,a.Ja.r, ağaç, dal ve yapraklarıyla örtülü ve deri kaplı bir duvarla çevrili küçük bir avluya bakıyordu ki burada Hz. Peygam;ber'in birkaç koyun-keçisi bulunurdul 4 •

Daha sonra Rasıilul!ah'ın bu mütevazi haneleri Kur'­an'da aynı ismi taqıya.n sürede •Hucurat: odalar• diye anıldı. Bunlar tarihte ve zamanımızdaki devlet başkan­larının köşk ve sarayları gibi şeyler olmayıp çok basit odalardan ibaretti. Şu kadar var ki. Mescid-i Nebevi ile beraber bu kül!iye, peygamberlik vazifesinin yanı sıra

devletin de idare edildiği bir nevi Peygamberlik - Baş­ka.nlık sarayı idi, Burada . köşk ve saray kelimeleri meca­zi manada olup idari kadernede zirveyi ,temsil etmektedir. Tarihte olduğu gibi günümüzde de bir devletin idaresi onun köşk ve sarayı ile dile getirilmektedir. Gerçekten de Hucurat Süresi'nde kişilerin, boyların ve devletlerin bir­birleriyle olan ilişkileri tanzim edilmekte ve kavgaya yer olmayan ve heTkesin hep birden mutlu olacağı bir dün­yanın meydana getirilmesi için gerel<li hareket tarzı or­taya konulma;ktadır.

34. Bk. M. Hamidul!ah, 2, 1119,1125.

.358 / HZ. PEYGkMTBER VE A k E HAYATI

b - b EPeyg~amber'lrm Wer Hazinesi:

BuhM, M W h ve diger bir luslm kaynaklaxdan 09- renulmize gore, Hz. Peygamber'in 9 odaslna iliive ikinci katta .Merja&be-. V* r'UUiyyen diye a n r b v e indu->lip hldlnla;n, qq-nall a.gw kiitaii bir merdivenle qkllan bir -1 daheL vardr. E w a s m ne zarnan h g a edddigini bl- l emiymz K t y n a a r d M bllgileri de&rlendird@imizde bu ye^ devlet hazfnesi oWak kullnn~lplg~ hiikmhe va- rtyomz ki bu hususta elimizde pek p k deli1 bulunrnak- tadlr. Biz f s l a ' d a Devlet Bit&esi kitablrnlrda bu yerin devlet hazInesi ybniinii ele durrmzdan hurada ayrlca oad- sijz e.tmiyec@iz35, Burada esasen bizim i ~ i n bnem- li olan bu yerin ayna peygmber ailgsinin kilsri olarak da kullanllma ihtimAlinh bulunmss*. fleriride sebw lerini a,pklayaca&m~z gibi, Hz. Peygamber hicri 9. yllda hmmlanyla uiwi aqdd&mda, bir ay metmibe veya diger blr degiiSle 'ulllyye'de kalmi8tr.

Hz. h e r , k i n Hafsa validemiz ve diger valrdelerirniz fie paSt~Iullah'm aras1nm ~l lmaslndaa endi2elenip oh- ym sebeplerjni ve Hz. Peygmbr'in maksadmi 6&emek i@ U'nu z i y h t e gitt-dt? kendisini ikt .katt;ta;ki cdada bbuqtu. Biz, Chner'in bur&@ gi5rdukIerini h m e n de o h O'nztn @milan Miislh ve miifemir Kurtubl kana- hiyla size &tmaca3jsz.

=Hz. l&&tlywl: uEy Hafsa! Sen, Ras i i lWa miyet edec~k bir duruma rm geldin? VaUaM qunu iyi Uil ki Hz. Peygaunber seni sevmiyor. Ben olrnasam O seni up- hasiz ki ,hwch~, d&im de b u n iizerine Hafsa ~ o k @- kb , O'na dkslild& nerdedifl* diye sosdm. i g t e S%U

hazSnesinde, rnwrt5be denilen yerdedir,. dedi. Oraya var- d m ve bir de bakhn ki, Rasillullah'm Re1;FiLh dndalri biz- mekki, m q A b n i n eiginde oturmu~, ayaklanm oyma bir kili ik W r i n d e sabvem& vaziyetteydi. Bu, Hz. Peygam- &'in ~ 1 l - a ~ hdb@ bir a$* kutiif4u idi.. .

35. Bk. C. Yeni-pr", s. 48-50.

HZ. PEYGAMBER AİLESİNİN GELİRLERİ / 35\l

İıün istedim, Rebah bana yukarı çık diye işaret etti. Rasülullah'ın huzüruna vardığımda O, hasır üzerinde yan yauyordu. Oturdum, ü~rine izarını çekti. Üstünde başka bir şey yoktu. Hasır, yan.ı.nd.a iz yapmıştı. Rasülullah'ın hazl!ı'l>Sine şöyle bir göz gezdirdim: Bir Sa' 12, 917 kilol ka­dar blr tutarn arpa, odanın bir tarafında o miktarda Ideri tabaklamada kullanılanı karaz ağacı yaprağı. ve bruı ucun­da da henüz tam tabaklanmamış asılı bir deri duruyordu. Bu durum karşısında gözlerim doldu. O baaıa; •Hattaboli'.­lu neden ağlıyorsun?• dedi ve ben de şöyle söyledim:

- Ey Alla.Jı'ın Peygamb<ıri, niye ağtamıyayım! Şu ha­sır, yanında iz yapmış, işte şu da hazinen; orada şu gör­düğünı şeylerden başka bir şey görmüyorum. Halbuki Kaysar ile Kisra meyveler ve !nimetl nehirleri içinde yüz­mektooirler. Sen ise Allah'ın elçisi ve seçilmiş kulu oldu­ğun halde oıu hazinene baik .... 3b.

Bubiiri'de bu hadise kısa olarak arilatılmakta ve ora­da, da Meşrübe ve 'ulliyye terinllerine yer verilmektedir37. Meşrübe ve ıneşrebe, kelime manası olarak, insanların top. la.rup meşrubat içtikleri oda manasma gelirken 'ulliyye, bir evin yerden yüksek Ikinci katı manasınw geliyor. Aralılar­da o zam~ böyle bir. )'er yapma acıeti vardı. Mesela; Hz .. Hatice Meklı:e'de ticaret ortağı Muhammed !s.a.l 'i Suriye saferinden döneııken evinin böyle bir katındaki sundurma­dan gözleınişti3 8. Meşrü~ !meşrebel 'nin, kısa süre .de ol, sa Hz .. Peygambeı· ve hB.nıhııarının, orası daha henüz ha­zine hAline getirilıneden, toplarup birşeyler yeyip içtikle~ ri bir mekan olup-olmadığı hususunda kaynaklarda bir mıi.'lüııııl.ta ra.stlayamadı'k. Bizi burada bu yerin, devlet ha­zinesi olına.sının yanı sıra Pe:yganıber ailesi'nin kileri olup, olma,dJli'ı ilgilend~ktedir. · ·

Hz. Peyganıher'in hanımı ve aynı zamanda halasının

36. Müsl:lm, Tal!i.k, 30·34; Kuvtubi, 18, 190"191. 37. Buhıi.rl, Meza.Jim, 25. 38. M. Haınidullah, 2, 11 !B.

h Zeyne'b Cr.a.1 elinden gelir ve iyllik sever bir hamm- dl; 8, deri ta&%=m ve deriden m h u l e$ya yapma- smn bilen Sir hi.mSedrr ve bu yo lda~ . kazm&& biitiin par& suu iyilik ve hay= iglerincie haircamaktadlr39. Az iince yer yerd@imiz hm3ist.e Hz. Peygambr'in hazin~ olan rneqrll- b~fxLde, 'biz t#baIrtmma~a. hazu bir deri ile bu igte kul- W a n bis madda g6riiyoruz. Bunlar muhtemelen O'nun i6Me kuPlasld~$g p3yi6rdi. Orada pak az miktardaki ar- pwya gdince bmun dsl sliX~glna binmm vergi geliri oldu- @nu sliylemek Mraz gii@.iir. fSte bu d u r n bizi bu y e kibr ok& a kcw~ olabilocegi dikj~noesine gat*- m&Wir.

H z Muk~kma?~sd (s.a.1, ne peygamberIigi ve n.e de dev- 1, ba&ad@ ba;r$&,gmda her hmgi bbir rnw almlyordu. K d h - I X m ' d q Wnun, vazifesi kargilimda iimet is- tam&i@ine ue bir kwghk ahadrgma dair pels qok Ayet b l - W . MemIsc; bunlwdaa Mr t a n w e g6yle de- m:

= ~ b d d sea buer km51bk onlardan hiq bir Bcret is t erdy i lpmo~~, Kur'mda, inanadlam Allah'm g6nderdgi Bu Peygambr'e herhangi bir Bcmt bdsme durumunda kd- s n ~ y d m ve buntun kin mall bir kiiIf0t.e girmiyeceWe- ri, & W M v .

18 ve 2.0. sr1ara gWceye hadar krallw, devlet hq- &dam. v&r@yi hdk adma aegiI, kendi adlama bpl;crm~- W r . Bu akm& ilk yeniligi Hz. Muhammed wpt~ ve +a 'cr8qgiy.i gem W Qjn toplama, esasim getirdi. &. Peygdldnk h - a f u z d ~ 1400 sene 6nce ortaya hnuaaol

3%. Bk. M. H U u l l & , 2, ma. 40. YU&, ~ w ; ~Diger &yetlor kin &k. Sew, 47; Siusi', 23;

w, mi mr 4& K d q 43.

HZ. PEYGAMBER AlLESiNiN GELIRLERİ 1 361

bu esa.s, günümüz çagdaş bütçe hukuklarının temelini ve rühunu olu.ştunnaıktadır ki bu, demokraqilerin hiç bir za­man vazgeçemiyeoekleri bir kaide olmuştur.

Hz. Peygamber, kendi devlet anlayışını ve bütçe si­yasetini insanlığa hakim kılmaya çalışırken bu arada müs­lüma.nlardan, kendisine inananlardan toplanan gelirlerin hem kendine, aile ferdierine ve hem de akra)ıalarına ha­ram olduğunu ilan etmiştir41. Gerek mecburi vergilerden ve gerek fa.kirlere verilmesi gereken nafile sadakalardan42 Hz. Peygamber hiç bir şekilde faydalanmıyor, ancak hedi­ye kabul ediyordu. I:Iicret sırasında, daha Medine'ye var­madan Kuba köyü'ndeyken İran asıllı Selman el-Farisi ad­lı blr kölenin denemek maksadıyla O'na sadaka takdim et­mesi sıra,sında biz Ra.sülullah'ın sada·ka kabul etmediğini görüyoruz43. Bu, Kur'an'dan kaynaklanan bir tutum ve blr siyasettir l<i devletin kurulduğu anda uygulamaya ko­nulmuştur. Artık halkın ödediği vergilerle saltanat sürme devri, Hz. Mulıammed tarafından, çektiği ve çekeceği açlı­ğa ve sıkıntılara rağmen, kapatılmıştır,

Hz. Peygamber'in akrabaları, zekat gelirlerinden fay­dalanmak için muhtelif zamanlarda O'na miiracaat etti-· lersade her defasında Rasülullah onlara şöyle söyle~

•Şüphesiz ki bu zekat, insaniann !ınallarınınl kiridir, O, ne Muhammed'in kendisine ve ne de O'p.un ailesine helA!di.r-44.

Çok sayıda kayna.ğın bildirdiğine göre, torunu Hasan (r,a.l, zekat geliri hurmadan yemek için ağzına attığında Rasulullah O'na; ·Bırak, bıra,kl Bilmiyor musun? Biz ze-

41. Bu hususta geniş bi1gı için lık. C. Yeniçeri, İslam'da Devlet Bütçesi, s. 47-50, 357-363.

42. NB.file sadakalar için .bk. Şafi'i, el-Umm, 2, 69; .İbn Ku­dama, 2. 658, 660.

43. İbn Hişam, I. 233-234; lbn Sa'd, 4, 56. 44. Nesai, 5, 105-106 <şerh. Suyuti ve Sindil; İbn Sa'd, 4,

40; Zurka;ni, 4, 264; İbn Zenceveyh, 2, 219.

362 ' HZ. PEYGAhlBER VE AfLE HAYATI

kattan yiyemeyizs demigti4-. B1r ba5k.a z w l d a da, ze- kat gellri 'hurmayl ad1 gwen tomnu yutmak uzereyken Hz. Peygamber, aynr gerek~eyle parmag1 ile O'nu agzin- dan ~ t k a r m i ~ t l 4 6 Blr kere de aynl $ey R a s ~ h d l ~ m biz- zat kendi b ~ i n d a n gegmi~ti: a 0 , bir gece yanurda buldugu hurmayl ycm@ ve sonra bm~un cvinde bulunam zekht ge- liri Ilurma olabileceini diigh~erek raha-z o h $ u da ku- sarak bunu qlkarrm$t~-47. Muhtemelen bu hunnalar O' nun LM kattabi hazine ( rne~dbe , 'ulliyyelsinin bir arall- gmdm buraya du~mii~t i i , vaya hemen dagltllrnak iizewe evfnde bir yere honulan hurrnalardandl

Zekat gelirlerinden fiiq bjr $$kilde faydalanmsm hu- susunda qak titiz dananas. Hz. Peygamber, vargderin kendisi ve akrabalari iqin d&il de yoksullas ve beUi p r ve hizmetler iqin toplmd&nz, bir yaz~yla vilaystlere de bil- dirdi. O'nun Yemen halklna gonderdigi yazlsr ~oyleydi:

~Siiphesiz ki WaJn'm Rstsfilii, hem z e n ~ e ~ ve hem de fakirlerinizin mevlbr (koruyucusulcb. ZekAt, ne Muhammed'in kendisine ve me de O'nun age sfradins he- IzWir . Temkdenmek gayesiyle vereceginiz malLannlzln ze- k&t~ ancak miisliimanlmn frrkirleri iqindir*".

Onun akrabalarmdan gerek H&iq v e gerek MiitWib- og~l~aruldan olanlar hi^ .bir stwethe miislilnanlardan tah- si.1 edilen gelirlerden fay&lanctmazla.rdYf 9,

Hz. . Muh&mmed kendisini, toplanan vergilerin .sa- hibi degil anca-k onlan, devlet ve halk adlna koruym bir haznedar ve gerskli yerlerine harayan, d&&tan 'bir da&- ticr olarak da ilan etmi~ti: .Ben ancak bir hamedanm-50.

45. Buhari Zakat, e l ; Miislim, ZekBt, 50; f b n Zenceveyh, 2, 219.

46. Ahmed, Miisned, 3, 168, Ha. No. 1723 Inwr. A. S&kir); ibn Sa'd, 2, 106, 6 , 29.

47. Ahmed. Miisned, herSr . A. SSt'Kir), 11. 72. 48. Belazuli, s. -81; Ya'kubi, 2, 65. 45. FerrB', s. 117. 50. Miisli+m, ZekA.t 33; Ebu Davcd, Hartic, 12; Ebli Yiisuf, s.

53.

HZ. PEYGAMBER AİLESİNİN GELİRLERİ 363

diyordu. Haznedann nasıl ki bakıp-koruduğu mallarda bir hakkı yoksa aynı şekilde Hz. Peygamber'in de toplanan gelli-lerde her hangi bir hakkı bulunmamaktaydı. Ancak ilerde göreceğimiz gibi O'nun ganimet ve fey' gelirlerinde sadece Kur'an-ı Kerim tarafından belirlenen hakları bu­lunuyordu. O, ayrıca kendisini: ·Ben ancak bir kasım lbö­lüştürüp dağıtan Jim• 5 ı diye ilan etmişti. O, hem Allah' dan a.ldığı ;Jmi ve hem de halktan topladığı vergileri her ikisini de hiç bir şey gizlerneden ve kendine saklamadan halka dağıtıyordu ki yukandaki her iki sözünü de bu iki m&kı;adı ifade içiı< söylüyordu52. Bu durum karşısında O' nun ve ailesinin bu gelirlerden faydalanmaları söz konu­su dejj;ildir ve onlar geçimlerini başka yerde a.rayacaklar­dır, Kur'an, Hz. Peygamber'in, zekat dışı gelirlerden ala­cağı pay miktannın tesbitini de ona bırakınayıp kendisi t&sbit etti. Böylece bu yeni din, devlet başkanlarının, ken­di maaşlarını kendilerinin tayin edemiyeceği kanununu geti~ ôluyordu. İşte bunun içindir ki muhtemelen dün­yada, ilk defa bir devlet başkanına: Ebü Bekr lr.a.l 'e ma­aş, halkin tamBileileri tarafından bağlanmış ve miktan on­laırca. belirlenmiş oluyordu s 3.

b - Hz. Peygamberin Medine'de geçim imktmları oluşturıllll& ve kendisine takdim edilen hediye- ilcrAmlar ı

Müslümanlar Medine döneminde de çeşitli baskınlara uğradılar ve çok sayıda harb<ı ttıtuşmak zorunda bıra;kıl­dılar. Bu harbler, başlangıçta geçim şartlarını ve yaşama imkanlarını çok zorlaştırdıysa da neticeleri itiba.ı·iyle müs­lümanlara daha iyi geçini ve bunun da ötesinde haki­miyet kapılarını açtılar. Medine, Mekke'ye kıyasla hur­malıklan ve bostanlıklan olan bir yerdi. Bu durum, ci-

51. BuhAri, Cihad 206; ilim, l3; Ahmed, Müsned, 12, 170, Ha. No. 7193 lneşr. A. Şa.kirl.

52. Geniş bilgi için bk. C. Yeniçeri, İslamda Devlet Bütçesi, s . . 3.59--360.

53. Bk. Isiilm'da Devlet Bütçesi, s. 298·300.

384 / HZ. PEYGAMBER VE niLE HAYATI

va~dak i d i i~man kabilelere o l d e u kada m-iLsliimanlsxa d 4 k~smen de olsa bir ra.hallik sagllryordu. Fakat, yerle- ~ t n i vs hlerini brakip buraya gwen rniis1iirn~ar, ilk za- manlarda skmtx iqindaydiler. Medine'& yerli miislii- .?

mantan b.u slkmtilm ayn~ Blqiide payLaSma fazi1etin.i g6sterdiklerinden Kur'zm'da en&r I:yard~mc~larI iinv&- nlyla Wtif edildiler. Psygamber (s.a.1, ax"r;llr Wyle bir ta- r d h r tolplulirgu iqindeydi ve fakat 0, 4a+ma geqtigi tap- lumun her q g i t sorudul@unu iizerinde tasly~rdu.

mk zor duuumda, slm Muh&cirle.r'in durumlaruu iyile$tirmek i@n Hz. Peygambr, onlarla Ens& maslnda bir kardegiik a;nlaqn&s.r gersekle~tirdi. Bu, herkexe bili- &. Anlqma FL&sQlullah'ln Medinelye varqmdan beg ay mnra yap:lmgtl, Vasllaa ~lnla+rnaya g~re 186 Mutkacis Mesf aynr sayldaki Fm&r ailesinin y a m y a x l ~ ~ d i - 1 ~ . Muh&cirlar bu g6niil kardeglerinin bai: ve b a e l e - rhde ym-ICI olmak ~ ~ I ~ $ I I E ~ T . BU durum, hicri 7. yddrz Heyber'in sle g~jsil&ine kadar yani 6,s y ~ l siinnWii54.

Hz. Peygamhr, W r ' d a n her hangi birisiyle anltq- mall kasdz8 d&; fakat, olll= b u l d a h desi'ne im- k W m nisbtiade yardunlw~n~ eksik etrncxliler. Bir BI- sun s&Ab.e Hz. Peygmber'e bahr;elerindeki hhurma agaq- l m a n bir kaquzln mahsirluizir, tahS1S etme yoluna git- t iss. Buhiui'de anlatlld@ma gore hicretin hemen akabin- de b e s b. M W i n a3lnesi (r.a.) Hz, Peyganber'~ mey~e- li h u m a agzqlari hediye etti. Hashlullah da b ~ d m a&- b kiilssi UsBme'nin annffii Unmii Eymen [r.a.)'e verdi ve Mayber'ia fedhinden soma 3bu h m t t &a@asllzl,

musliimanlarzn yaptlklan gibi, Enes'in annesine iade et- t i s b , Geqim aqrstndan gerek U s h e (r.a.1 ve gersk &me- si, RasMuZLah Ailesi'nden st~yiran kimselerdir. Bu yer ve- ya h u m agaa tahsisleri Kurayza ve hicri 4. ads Na- diro&ullam arazilerinin ele ge~iriligine kadar devam etti

54. Gem bilgi i ~ i n bk., C . Yeni~er i , Devlilet B f i w i , s. 396 vd. 55, zM. Harmjdulhh, 2, 1041. 56. BuhBri, Hibe, 34.

HZ. PEYGAMBE..'i. AİLESİNİN GELIRLERI 1 3ö5

ve bundan sonra Hz. Peygamber böylesi bağıŞları kabul etmedi. Hz. Peygamber'ec küçük yaı;ındayken ıo yıl hiz­met etm.iş olan Enes <r.a.l bu durumu Buhari'nin tesbit ettiği ha.dirunde şöyle anlatıyor:

.insanlar, Kurayza ve Nadiroğullan arazileri fetbe­dil.lnGeye kadar Hz. Peygaınber'e b.urmalık bağıŞında bu­lundular. O, bundan sonra onlardan bunu kabul etme­U.L-57,

Müslümanla.r birbirlerine destek oluyorlar ve yar­dıının hiç bii: çe«idinl esirgemiyorlardı. Hediyeleşrnek su­retiyle de: arala.nndaki bağı. hiç kimsenin koparamıyaca­ğı bii' fuı.le dönüştürii.yorlardı. Hediyeleşmekte, yardım ·düşüncesinden daha çok böyle bir maksat bulunmaktadır. Sıldaka. ve zekat kabul etmeyen Rasıllullah'a hediyeden başka verilecek bir şey de yoktur. Hediyeleşmek, toplum­la kaynaı;ıp bütünleşmeyi temin eden güzel adetlerden bi­ri olduğıı için Rasıllullah tarafından teşvik gördü. O, müs­lüman hanımlara, bir koyun paçasıyla, da olsa koın.şuya lkrı\m.dıl, bulunmayı küçüın.sememelerini öğütlüyordu5B.

·Şüphesiz ki hediyeleşmeda de Kur'an'daki israf ve gös-teriş yasağını batırdan çıkarmamak gerekir.

Müslümanla,rdan Hz. Peygamber'e takdim edilen he­diyeler arasında yukarda da değindiğimiz gibi, hurma ağaçları meyvesi <yeri ve aslı değill, hayvanlar, pişmlş hazır yemek59, diğer yiyeçekler ve süt gibi içecekler• o başta gelmektedir. Bazan da Hz. Peygamber'in haıııınla­nna onların aikrabaları ve dostları. tarafından hediyeler gelmektedir• ı. Bu arada Hz. Peygamber' in, kaynaklarda sıkça rastladığımız, bir takım ziyiifetlere davetini de bu~ rada hatırlatmak uygun düşecektir. Böyle davetiere na­dir de olsa bir hanımını da alıp gittiği göze ça.rpmakta-

57. BuMıi, Cihad, :nı. 58. Buhar!, Hibe ı. 59. M. Hamidullah, 2, 1041. eo. Bk. Buhı'ıri, hibe, ı. e ı. Bir misal olaak. bk. Müslim, Talıl:k 20·21.

HZ. PEYCAMilEE AİLESİNİN GELİHLERİ / 367

recegimiz gibi, aslında Hz. Peygamber'in sofrasından fa­kir-fuka.ra pek eksik olmamıştır.

Hz. Peygamber'in sofrasındaıı en çok istifade edenler ,üphesiz ki Meseld-i Nebevi'nin suffasmda ba.rınanlardı. Kurtubi'nin ·ifadesine göre, suffadakiler, o zor günlerde, İslam'ın nıisafiriydiler. Hz. Peygamber'e zekat geldiğin­de onlara pay ayırır ve şahsına hediye geldiğinde de bu­nu onlarla beraber yerdi. Bu kimseler Hz. Peygamber'in evi· için odun toplar ve su gBLHü·lerdi67. Hiç bir dünya varlığı olınayan, islam'ın bu bir nevi ilk yatılı talebele­rinin de Resülulla;h Ailesi'nin geçimine katkıları ancak böyle olabiliyordu.

c ,-- Hz. Peyga,mber'in Genel Olarak İhtiyaçları ve Bunları Karşılama. imkanları

Hz. Peyga,mber'in Genel Olarak İhtiyaçları :

Hz. Peygamber'in yaşama. seviyesini O'nun sofrasını incelerken ele alacağız. Burada. ·kısa olarak bazı nokota­lara değinmek istiyorum. O'nun da diğer lı1Sanlar gibi ve hem de kalabalık bir a.ilesi olduğun u yeniden ha.tırla.ma.­mızda fayda V<\.rdır. Yeme, içm<ı ve giyim masrafları el­betteki a.ile bütçesillde gider hanesinin en önemli kısmını işgal ederler. Bu, Hz. Peygamber Ailesi için de böyle ol­muştur. Hz. Peygamber'in, zırhını rehin bırakıp bir ya;hu­di tüccardan ekmeklik arpa aldığı husüsundaki hadisi pek çok kimse bilir. Enes (r.a.l bize Resülullah'ın hangi şartlarda bu zırhını rehin bıraktığını Buhari'de şöyle an­latır:

•Rasiılulla,h, Medine'de bir ya.hudide rzırhıru rehin bırakıp ondan ailesi için arpa aldı, Ben (o sıradal Hz. Peyga,mber'in şöyle dediğini, duydum; Muhammed Alle­si'nde, ı sa' (yaklaşık 2,917 kg) ·buğday ve sa' arpa bir ge­ce kalnuyor; şüphesiz O'nun yariında 9 harunu var• bB.

!17. Kurtubi, 13, 14-15. · 68. Buhılri, Büyü' 14; Ayrıca. bk. İbn Sa' d, 2, 162-183. Ka.hire,

1358 H.l

386 / HZ. PEYGAMBER VE A ~ L E HAYATI

dlr; Enes Ir.al'in anlattigmo gore: Hz. Peyganiber'm qok giizel ~orba pisiren lran'lr bir komgusu O'nu yemege dil- vet etti. Hz. Peygamber, hanlrm ~ i ~ e ' r u n de gelip - gelemi- yecegini, sordu. Adam kabul etmayince Raslilullah, & olmadlg~ ic;jn gelemiyecegini bildirdi. Adam i i ~ kere g ~ - dip-geldi ve her seferinde Hz. Peygamber age'siz gels miyecegini, tekrarladl. Neticede 0 da dAvet edildi ve hep beraber gittilerb2.

Hz. Peygamber'e sidece miislum.mlardan degil, harp hahde olmadrgl pek p k kabile ve devlet b&amdan da muhtelif hediyeler gelrnbtir; atlar, t b t r l q , mitli giys~ler ve hatta hanlm Mhriys (r.a.1 bu hediyeler ara- smdad1rb3. Kendisi de gelen heyetlere i s t i rn i~~~z hediye- ler takdim e t m i ~ ve bunlarin rn8s~aflami da tarnamiyle kendi qahsi idaresine geqen arawlerin gelirla1-hdm kr- $rlami$rr64.

Hz. Peygamber, sadece hediye &an, I k r h kabul &en bir kirnse degildl; kendisi de hediye veriyor, ikrandmda bulunuyardu. Kendisinin slrf hediye veimek gayesiyle bir ~ e y l e r satm ald& olurdu. Meselk: 0, bir sefer sra- sinda Hz. ~mer'den devesini satin almq ve bu deveyi ge- ne O'nun oglu AMullah'a hediye etmi9tir ki, bu slrada Abdullah ayni devcye binmsktedir65. Bijylece hem C)&i dq-verhten faydalavldirmi$ ve hemde ogluu, art& ta- mamen ~ a h s ~ n m olrnak i ~ ~ e r e , bir hayvan sahibi y a p w - tlr. Misal olarak vereceg~miz cligsr bir Mise de syledir: Hz. h e y y e , rnuhtaq bir h m m bir ylyecek g e W g t i . h e , fakir olmasi sebabiyle onun ikramni geri ~evirdi. Sonradan dururnu Bgrenen Hz. Peygambr, ha.mmma $ 5 ~ - le s6yledi: ~Kegke onun hediyeshi kabul et;seydin ve mu'- kabil olaxak ana d&a iyi bir gey vemydina6~. h i d e go-

62. Miislim, e ~ r i b e 19. 63. Bu hediyelere dair pL saytyidah kkaynak i ~ i n bli. C . Ye-

ni~erj, Devlet Biitqesi, s. 2-98, Dip No. 18. 04. Geni,~ bi.lgi i$n bk. C. Yeni~er i , Devlet Biit~esi , s. 347-349. 85. Buh&i, Hi&, l a . 06. San'Ani, el-Musannef, 10, 449-50, HR. No. 18670.

368 / HZ. PEYG-wBER VE AiLE NAYATI

Hz. Pey-gmber b u m bu ~ikayet oh& degil ve Pa(- kat alesinin fads zahireye ihtiyarl oldui3lmu belirtmk i ~ i n sijylemi$lr. 1 sa'r toplaxn olarab. 3 kilo kabul & m k , bir sa' bugday v43 bir sa' arpa toplam 6 kilo decektir. 0' nun 9 brims ilave iki de c8nyesmi ve bir de ken- say~cak olursak 12 @i olac&lar ve bu hesap- ki$i bat Gma gunde yanm kilo zahire tuketilml~ olamktm'. Bu ti@ ywm krloluk bu- elunektir. Fakat O'nun sofraslndan hiq sksik olrnayan muhtqlarit da bundwn bir p y ayunak gerrzkecektk. Aynca, devrin Wetlerine g6re ~crrbalars vs baa yerneklere katilacak olan unu da du~iln&sek o a- rnqn somun daha da kuqidecektir.

Hz. Peygamber'in aile butqesinde yer dm digsr nias- raf kdernlerr i+e ~u ~ k i l d e m-taya. ~ ~ t a d r r ; RasUuZ- ltj.hlm da ikram edecegi nisafirlerr v e hediye vesmesi ge- rekan kimseleri olmq+tur. O'nun aynca d A h a cjjlesinia ferdleri gibl g6rdiigii fah-ieri, muht&$m vardxr ve en asgari geqirn seviyesinin btesindeki bctiia, faddlk-larulr 1W.e de ternas edkcegimiz gibi onlam &krmqm. E h -

~ m d a n hiq ek ik olmayan harp giderleri de bu aktarddc- lm arasmdadlr.

Hz. Peygambel-, insan hayat~nl ve mplurnu bagtan wag1 yeniden diizenlerken geqmLgia iyi ~idetle&e k w 1 &.myor va batta onlara 1618rn adma sh ip ~dayordu. Er- kegin evlenecegi hanuna mehir v e m i , di@ine d&veth- ye qkmp yemek verdmesi bdardanb . 0 da her evU- l@de bunlara riayet etxd4Lirb9. Wz. Peygmbr ' in qo3r saytda hanunla evlendigi dLi$tniiliirse O'na bu q l d a n kdB- ~huenmiyecek bir xnasraf getirmi~ daca&;~ kohyca a- l ~ l l i r . Mesela; &, Peygambcr. Cahg klar Zeynep (r.al ile evlenainde d i ime p k isaylda kimseyi ciavet o w - tir70, Bu ar* m a iWetlerin de bir kiiE%ti~in 0-

g~ it$k&d~r. Hz. Peygaber, en asgari gqim ssviyesimb itile i h t i y a q 1 a . w 6tesindek.i fazlahklan Mq Webwdm

09. D i i a n ziyafeti i ~ i n bk. E b ~ Dbvild, Et'ime, 2. 70. Bk. Buhkrtrl, Tefsir, s e e 1331, 7.

HZ PEYG/cMBJ':r;. AiLESİNİN GHJRLERI ö68

da.ima muhtaçlara ve harp ı~in gerekli silah ve malzeme terniniııe harcadığından, sene sonunda zekat mükellefi olma gibi bir durumla karşılaşmamıştıı·. Aslıı-uia O'nun yapUğı şey bir bakıma her zaman zekat vermek gıbi bir şeydir. Kurbanı ise, muhtemelen kendi hayvan.la.rında.n

veya sırf kurbanlık olarak sa tın a.ldıgı hayvanlardan ke­siyordu. Mesela: 'Urve (r.a.) bize, Hz: Peygamber'e O'nun kendi parasıyla bir kurbanlık aldığından be.hsetmekte­ctirl '· B.ir allen.in akla gelmiyen nice masraflan olur.

Hz. Peygamber Ailesi'nin Hayvan Sürüleri ve Diğer

Geç!m imkanJan ,

Sada·ka ve zekat gibi gelirlerden !üç bir şekilde fay­dalanamıyan Peygamber Ailesi'nin ancak hediye kabul ettiğini ve yemek dclvptlerine katıldığını az önco gördük. Bunların ise bir ailenin geçuninde çok az p~yla.n vardı:c

ve öte yandan insanların, aı.lelerin kaynu.<;mt\.Sı bakuum­dan da mütekabiliyet esasına dayanması gerekir ve öyle de olmuştur. Diz bu başlik altında Poygamb;,r J\iJesl'nin önemli geçim kaynagını oluşturan bu ailenin arazilerini ve kt'3men Laman zuman b;ı· gelire yol açhlı ga.ninıet­

lerdeki payiarım ayn bir başlık altında tedkik edeceg.i­mizden burada s,i.dece diger imkunları ele alacağız.

Ştındi oldugu gıbi Hz. Peygamber devrindB de ban hanımlar, aile bütçeleıine bir katkıdı> buhıııabilmek 1çm eller.inden gelen bazı işler yapıyorlar ve bunları paraya çevirip ailelerine harcıyorlardı. lik başta gördüğümüz gi­bi böyle durumda olan ikı hanım, sadaka vermelerine imkan bırakmadıkları düşüncesiyle eş ve çocuklarından

Hz. Peygamber'e şikay,etçi olmuşlardı da Hz. Peyg,,mber onları, alle bütçelerine katkıda bulunmaya wşvik etmiş

ve bu yaptıklan şeyden sadakadı> oldugu gibi vı: hatta daha fazlasıyla sevap alacaklarını, onla.ra bildirmişti.

Acaba_ Hz. Peygamber'in hanımlan da böyle işler yapıp

ail<' bütçesine bir katkıda bulunuyorlar mıydı? Onlar çok

71. İbn Hac(Jr el-Aslwtani, (terc. A. Dcı.vudog\uJ, ;;, l3-S

370 / HZ. PEYGAMBER VE AlLE HAYATX

sgde bir hayat yqlyorlar ve kendi y,emeklerini de kendi- leri pigiriyorlwch. Biz onlarm bunun ijtesinde hir kat.lu- lannl pek t ~ b i t edemedik. Mekke d8nemiqde, daha Is- litm gelmeden Hz. Hatice'nin Rasrilullah Ile ticari bir or- takl~k kurd@unu giji-duk. Bu ortakhgm, o d a m birbir- leriyle evlenmelerinden sonra, ne gibi bir sakle girdgini ve b u n ~ ~ 1 hlitmi di5nerne de taqp ta~rnad@nu bilemiyo- ruz. Biz Xlz. Peygamber'in Kiler-Hazinmi bmmda Me' dine'de O'nun hwm~ Zeyneb (s.a.)'m deriden ban qya. imal edip' bu yoldm kazandlklwnl hayrct, mmtaqlara harcadlglll~ belirtmi~tik. 0, bu gelirinden ail6 biitpsine bir katkida bululrmarru$ giiriiniiyos. Hz. Peygamber, bu. hanumyla hicri 5. yilda y h i Nadiwul lan arazileri ele gqtikten ve geqim kakmundan kismen bir raihatlarna ol- duktan sorira evlenmigtir. 0, Rasrklullah'm hammlyken lleri dm-ecede bir a~lrkla kargliqmarmg ~ l m a l l ki kazan- dl@ iiq-be8 kurugwau hayra verebilmigtir.

Hz. Peygankr ' in hanln~larlil~n Resulu1lah'ta.n gol-up ogren&klerini, miisliunaa hanlalara. ve kendilerinden bir Sey o@eumek kiteyen mii'minlere ogretnzek glbi bir va- zifeleri vasdx. Hz. &5e, kend~ni t m w e n ilme verrnls 'bir' v5tlidemizdi.r. 'Xkdii'l-Ferid d l 1 eserde O'nun ~u s ~ z i u ~ e yer verilir:

~ K i d n r n elindeki iplik egirmc aleti, .ALLah yolunda qarpwan miicriLhidin elindeki oktan daha g;iizeldir-72.

Biz O'nun Wyle bir becerisi olup-olmad@ml. bilemi- yoruz, Fakat, han~mlan aile biit~esine bir kaW yapmaya tegvik ettigi aq~ktw. 0 devirde bazl miisliirnan h a n d a - nn bu tbr becerileri vardl ve bat- o d a r harp s W m kadar gelip oralarda iplik eglrerek askbri ilrtiy&$ar iqin yardlmcl olmaya t;ali~lyorlmdi. A b m d b. Hanbel'in Miis- ned'indeki bir hadisten anlagll&glna gore, W r hannnlar, Hayber'in fethi s~rasinda Hwulullah'm ivl i ve bilgisi 01- maidan harp sahasrna gelip orada iplik e@erek cihZida.

HZ. PEYGAN!UER AiLESiNiN GELIRLERİ / 37ı

yardımcı olma hevesine düşmüşlerdi. Sonra Hz. Peygam­ber, bu sahadan onları uzaklaştırdın

Hz. Peygamber Ailesi'nin geçinlinin tamamen Ra.sü­lullah'm <ımuzla.rında olduğu anlaşılıyor. Hz. Peygamber, denetim faaliyetleri dışında, Mekke'de olduğu gibi Me­dine'de çarşı-pazara gidip-geldi. Bu sefer O, ticaret için değil, ailesinin ihtiyaçlarını teıniıı ve tedarik için ça.rşı­

la.ra. gidiyordu. O'nun pazarlardaki tutumundan bahse­dilirken; katı ka.lpli, kaba ve gürültülü bir insan olmadı­ğı H ylıni kolaylıktan yana olduğu anlatılır. Buhari, O' nun ihtiyaçlarını bizzat kendbinin satın a.ldığına dair bir başlık atmıştır. Burada anlatıldığ;ına göre: Hz. Peygam­ber, Ömer !r.a.l 'den bir deve, bir gayr-i müslimden bir koyıın, Cabir !r.a.l 'den bir yük devesi (veya katırl satın

alırken bir yahudiden de yiyecek satın alınış ve zırhını.

onun yanmda rehin bırakmıştır7s. İbn Sa'd da Hz. Pey­gamber'in 7 süt devesinden ikisinı bizzat kendisinin en­Nabt Pazarı'ndarı satın aidığ;ı kaydediJirH

Arabistan gibi bir yerde hayvancılık en önemli ge­çiın kaynaklarından biridir; et, süt, yün ve deriler, hayatı idıi.me ettirmede önemli bir yere sahiptirler. Diğer yan­dan hayvanlar, ailelere sürekli bir gelir iınkanı sağlar­

lar. Hz. Peygamber çok faydasını görmüş olmalı ki ·ko­yun olan evde bereket vardır•, diyor77. İı>te Hz. Peygam­ber, ailesini sürekli bir gelire ve bir berekete kavuı>tın·­

nıak için bazı hayvanlar edinmiştir. Ra.sıllullah Medin.e'de · pek çok süt, yük ve binek hayvanlan edindi ki Makri:z.i,

O'nun saiılp olduğu hayvanlar arasında tavuk cinsinın bile bulunduğunu, yazar78. İbn Sa'd'den öğrendiğinıize göre: Hz. Peygamber'in, Medine civarındaki mer'ala.rda otlayan 7 veya ~o adet devesi, 7 adet de keçisi vardı ve

73. Müsned, 8, 371. 74. BuhArl, Büyü' 50; Kurtubi, 13, 5. 75. Buhari, Büyü' 33. 76. İbn Sıı.'d, et-Tabakat, 2, 28. 77. İbn Sa'd, 2. 179. 78 .. M~kriı.i, imta', 4, v. 5_,-a-18/b

372 / HZ. PEYGAMBER VE A ~ L E HAYATI

her &$am cobam O'na iki biiyuk krrba sut getiriyordu ki bu surt~lei- bir ara basKma u3amiglar ve qoban da oldii- riilmQtii7?. Bu hsdise, hcretin 6. ysll sonlar~nda veya 7. ylll baSlannda olmu~tu. 'Ur'eyne Kabilesi'nden alan bu haydutlar, hasta olduklan i ~ i n ; develerin siit ve s i d l k l ~ rinden faydalanlp tedhvi oisur.lar diye Rasirlullah tar-a- fmdan sul-iilerin yan~na gondenlmigler&. Iyilegip azgm- lwan bu kirnselel- daha sonr@ yakdanarak &ylk old&- lark cezaya ~arptmldrlar. ~ u r a d a Sunu da kaydetmeliyiz ki 1bn Sa'd'ln bu siiriiw Raslildlah'~n'~ahslna -letme- sine karqdlh, gerek Buhib-i ve gerek T i m , ~ o b a n l iil- diiriilen bu siiriiniin zekZtt hayvaldarmdan oldu&nu kay- ctderler80. Eger bunlar zekbt hayvania.nndan ise, o a- dirde tabiatlyla bu getirilen piitlerden Hz. Peygambes vs Ailesi'nin faydadanmalan miimkiin olnlayacakTrr. O za- Inan Rastsriiullah, bu zekht rnallarrnm iiretirni olan siioe- ri zekktln sarf yerlel-ine harcamq olacaktlr.

ib.n Sa'd (168-230 H/785-845 3.4) 'ur verdigi bdgiye ba- klhrsa, Hz. 'Peygamber'in 7 adet davari, ~ m m i i E p e n &I- rafindan otlat~lma,lrtadw. Rasulullah'm harurm. ummii Se- leme fr.a.1 blze, sahip ulduklar~ s w l e r h,*da epey gel% rn&lba t verir. 0 bite ~ u n l a n anlatiyor: ,Hz. Pey- gamber'in dsve siiriisii, O'nun iki kolesi ve aynl zamm- da kardeg o lm Hind ve h a taraflndan Uhud ve el-Cem- m& mer'Alannda @in eu-1 otlatdmaktadrr. Alqamlan evs gel.en siiriiler saghp, siitlei-i akgam iqecegi olarak miss firlere doyaslya ikriim edilir ve .kalan siit ile aynca sa- bah siitii Rasiilullah'm hanimlamna da.g~tlllr. Bu valide- mi* diger bir anlnt~mrna g6re; Hz. Peygmber'in 7 ke- qki, ad1 geqen mer'dwda otlatlllrken 0 ' n . k deve sktisii Zi'J-cedr denilen ormmllk mer'ada Iyafiut el-CewWyye bIgesinde1 otlatdmakta ve siitleri a,k+yunla.n kendilerine getirilmsktsdir. Onmu ~ e l e & s a ynca Hz. Peygambsr'in, her hamml,nal ayn bir isimle anllan bir deve taksis etti-

79. Tabakat, 2, 177-178. 00. Buhdri, zektlt, 69; Tlrmizi, kbb, 8; fmbn Sa'd, 2, 178

HZ. PEYGAMBER AİLESiNiN GELiRLERi 373

gini ve Rasulullah'ın da, herkesinkinden daha bol süt veren ayrı bir devesi bulunduğunu kaydettikten 3onra, •geçimiınizin büyük bir lusmı develerden ve davarlardan­dı• diye de ilave eder. Gene aynı yerde anlatıldığına göre; Yesar ismlrıdeki çobanın öldürülüp sürcinün yağmalaıo­

ması üzerine. akşam Hz. Peygamber hanesine süt gel­meyinCB RasüluJlah şöyle bir bedduada bulunur

·Bu gece Muhanuned Ailesi'ni kimler susattıysa Al­lah da onları susatsın» s ı .

Biz bundan sonra Hz. Peygamber Alleşi'nin diger ge­çim imkiınları ganimet ve arazi gelirleri üzerinde dura­cagız.

d - Peygamber (s.a.l 'in Canlınet ve Fey' Gelirlerindeki Haklan ve Sahip Olduğ).ı. Araziler

Hz. Peygamber'in Ganimet ve Fey' Gelirlerindeki Hakları,

Hz. Muhanuned, ~edine döneminde getirdiği yeni dini. bölge kabilelerine, daha sonra da bütün dünya dev­letlerlrıe ve tüm insanhga arzetme işine giriştiğinde, si­lahlı çatışma' mecbüriyetinde kalacağını biliyordu. Gerek kendini ve gerek Yüce Rabb'in en son olarak ortaya koy­dugu bu muküyese ka.bul etmez dini ortadan ka.ldırma­ya yönelik bu çarpışmalardan maglup çıkması mümkün değildi. Buna. kesin inancı vardı. Kazanacaktır, ve zayi­atı olsa bile hiç bir güç, Allah'ın O'na verdiği vazifeyi ye­rine geib'nıesine karşı çıkamayacaktır. Bu durum; Allah tarafından O'na şöyle bildirilmiştir:

·İnanmayanlar hoş karşılamasa da Allah nurunu (di­nini! tamamlayacaktır.82.

Hz. Peygamber'in devletine s.aldıranlar, harbi kaybe-

Bt. İbn Sa'd, 2, 27-29, H~nd ve E::.mti, için bk. s. 30-32 (Kahi­re 13Sill.

82. Saf, tı;ı ı s

374 / HZ. PEYGAWER VE AlLE HhYATl

dmce bunuil hukuki neticelerlne katlanmak zoruncia bl- 1-akilml~lardir. Kendiliginden Rasiilullah'm devletine t& bi oldann dqulda bu yolla pek- ~ o k kabile ve ArabisW Yannxidasz'ndaki ki.icdc iik devle tlei- O'lzun idires altl- na girdiler, Bu, ishr-istemez, Q'na httkimiyet, mirlk v e nzlk getismigtir. i$te Hz. Peygamber;

. R l z k q okumun giilgosi (hiikumranhg~l altzna ko- nulmwtur. Emrime [ & h e ) karqi gelene de qaglllk, kil- qi.lkliik Mkdir ediami~tir.83 buyunxken bu gerc;egi dile getinnektedir. Ote yandan rnusLiimanlarclan tahsil edi- len gelirlerden kendisine mzik kaplsln~ kapamasmln, di- &as ~81bepllei-i ymmda, bu sijtle de bir baglantlsl ohbile- cegi dutjiiniiiebilir. Rlzlk, fslgm'a di&man o l d - e'lin- den a l m a d t i r .

Wz. Muhammed'in Medine'ye goq ettigi sira.da her ha@ bir geliri ve bir rnal varllgr bulunm.arna.ktaydl. 0 ve ailesinin, Kur'arn'da ziraata e lver i~l i olmadrgl ifade edi- Ien Mekkesqde de hel-hangi bir. arazisi ve buna bag11 bir gcliri dmarnl$t~. i lk yd kendisi ve ailesi, Medinelde tam% miyle bir mi&ir mumeles i gorduler. Bu yiizdendii ki EbQ Eyyiib (r.a.1 Peygmnber'in mihmandm iinvanm~ a]- dl. Hicretin 2. senesinde yaprlan Bedir Harbi'nde Hz, Fey- gambr ilk defa bir' gmimet geliri elde etti. Bundan he-- men wwa ya.hudi Kaynuka, Kabilesi'yle harp yapddl ve elde edilen ganlmetler, o sirada n&zil olan:

qBilin ki garnixnet olarak aldi&n~z her hangi bir ge- yin mutlctka bgts biri Allah'ln, Rasiilii'niin bImlann, yetinderin, y0kmHax-m ve yolcunundur~ (el-Einfal 181, 41.1 ayetine gore bdlu~tiinildu Bu &yet, ganimetlesirun b e ~ t e hirinin aynm 5's ve bir yoruma g6re de 8'ya tak- sim edilmesini ger6k.b kllmaktadlr. Bunun da bir his- sesi Hz. Peygamber'in ~ h n a kabrken bir hissssi de O' nun ~krabalaxma a ynlmakladxr. 4/5'.iin gazilel-e taksim

83. Buhkri, cihjd, 88; Ahmtd, Musncd, 3,/50; Kurtubi. 13, 14 84. lbrtihim (141, 37.

HZ. PEYGAMBEh AİLESİNİN GELİRLERİ j 375

edileceği ganimetlerdeki Rasulullalı ve akrabalarımn pay­ları, hesaba göre umumi yekün içerisinde 2/25 yani % 8 olmaktadır. &iylece müslümanlardan tahsil edilen gelir­lerden hiç bir şekilde faydalanamayari Hz. Peygamber, O'nun aile ve akrabaları ganimet ve fey' hukukuna göre bir geU.re kavuşmuş oluyorlardı. Fey' ganimet haricinde gayr-i müslim halktan tahsil edilen vergilerin ve arazi gelirlerinin umumi ismidir. Biz burada bu gelirlerin sarf yerleri hakkında geniş bir bilgi veremiyeceğizB s. Arazi ve mülk olmadığında ganime.t gııçici bir gelirdir ve ilk iki harp de onlara her hangi bir arazi ve ona bağlı bir gelir kazandırmamıştır. Hz. Peygamber ilk defa hicri 3. yılda • yapılan Uhud Harbi sırasında, kendisine vasıyyet yoluy-la kalan yedi adet bahçeye sahip oldu ve bunu diğerleri iziedi ki şimdi bunları sırasıyla göreceğiz.

Hz. Peygamber'in Arazileri ve Arazi Gelirleri ,

Hz. Peygamber ve Ailesi'nin eline geçen araziler, Hayher'deki yerlerini ayrı ayrı sayacı~k olursa•k, 8 parça halindedir. Şöyle ki ,

ı. Hz. Peygamber'in ilk sahip olduğu arazi, hicri 3. yılda Uhud Harbi sırasında, O'na Benü'n-Nadir'li yalıudi bilgin Muhayrık'ın vasıyyet yoluyla bağışladığı 7 adet balıçedir. Rasülullah'a büyük hayranlık duyan Muhayrık, O'nun yanında harbe katılmış ve ölümü halinde Nadiro­·ğul)arı yurdundaki 7 bahçesinin Hz. Peygamber'in olaca­ğını vasıyyet etmişti ve bu harbte de çarpışırkan ölüm şerbetini içmişti. İbn Sa'd, diğer kaynaklardan farklı ola­rak, bu balıçelerin Rasülullah'ın vefatındru1 sorıra çoeuk­larına ve muteakıben torunlarına. tahsis edildiğini ya­zarSb.

2. Çarpışinasız alındığı için Kur'an-ı Kerim'de fey'

85. Geniş bilgi için .bk. C. Yeniçeri, İsliun'd.a Devlet Bütçesi, S. 45, 2.18-219. -

86. Vakıdi, Megazl, s. 259; ibn Sa'd, 2, 182 vd.; -lvtaverdi, ıoo vd.

378 / HZ. PEYG?SMBER VE AlLE HAYA'Tl

olartlb tanamiyle Hz. Peyga,nbsr's verilen ilk arazi H, 4. ydda ele g ~ i l - i i e n N ~ d i r o ~ u D a n arazisidir. RasUullal~, bui.adan old8 ettigi mahsul gel.irlesinclen kendisinin ve u.ilesinin bir yrl!lk ih tiyaqlul-1n1 ayll'di k tll sunra art an^

devlet hazincsine akta.mllstrr07. 0, s i d e y a ~ a n t , ~ ~ iqeri- risinde bv. gclirIorden arttlrdlgi fazlaIlklula Ilar-p sil4.h ve vhs~talarinl temin etrni~ va ayt-ica muhtcmcl maa-aflar tnevajb) iqin tahsisatl.&r a,y i r m i ~ t l r . B a a kn ynak1arda.n bgrendigimize gdrc ILas~Nuli a.h bil ai-asila~-den Muhcicir- la-e ve Ensas'dan da iki fakir ad.amn, ekip-biqrneleri va faydalmrnala1~ iqin yer vermi4tir88. Yahyit b. ~ d e m (0.

203 HI ise, yukanda ad1 geqen 7 bahr;e h i i r i ~ Hz. Peygam- ber'in, NMiro@llan arazisjnin hepsini lahim ettiginj yazare9,. t$1atip faydalm'mmIan iqin vwrnjq olstt bile bu yerlerin miilkiyoti RasUuLlah'a iti t bui unmak tndlr.

3. Hayhr'dekl B kale'dm, gmimet vc fey' huktiku gerelfince Rasulullah'a ve humus ( 1,/5) hakkrndan fay- dalanacak d a n diger silxflara ka.lmqt.lr9o. Budm-dan iki kaleye tarnmiyle Itashlullah'n kendisi siihip alurlur-ken 0, IEetibe denilen kale yi humus olara k; a.krabalan, hanun- Ian, diger httlr slihipleri ve uygun gordugii kimseler nsa- smda Usirn etmirj t i r g 1 . Bu yer-lerde-n 0' nun hauzmlm- nm, akrabalann~n ve .&&erlerinin al~icaklwi mahsul mik- tarlan da yaziyla tesbit ed.ililmi$i. Cuakii, bu yerle12 an- I e m a geregince eski scLhipleri, 0 1 ~ 2 ycthudiler y a r m oh- rak kjletwaklerdi. Buna gfire, O'nul? h a n d a n n m her .biri, her yrl 80 vcsk Iiurma, 20 vcsk de arpa olmak uzem toplam 1C-o vesk ma*hslr2, aliyorlardi92. 1 vesk, yaMa3ik ah& 240 kilo olduguna g i i ~ - e 9 3 , onla1- bu yerlerinden 2,s

------ 87. W. Buhkri, Megdzi, 14, N%f'tfakat, 2; Diger ~ o k sayid~t

lraynak iqin .bk. C. Yeniqeri, Devlet Biitqesi, s. 293, Dip. No, 19. 88. Mkvel'cli, s. 180-101; Maikrizi. 4, v. 194/a; Be-l&.uri, 5 . 33-34. 89. Ydlyit b. Adem, s. 38, Ha. No. 82. 80. hliiverdi, s. 101; Fen&', s . 184-185. BI. ibn Hi~&m, s. 383-384.; Makrizi, 4, v. 1Qsia-b. 92. Akmed, Miimed, 7, 81, Ha. No. 4946; EbQ Yusuf. s. 96-07;

Yahyh b. Aden, s. 30, Ha. No. 07. 03. Bk. M. Httmidullctfi, 2, 1047.

talu pakm bir rnktardu rnalisul eide elnli:, uIuyoi-lard1 Hayber, him~tin 7. ylllnda Itasdlullah'ln vefclt~ndan yak- 1ag.k 4 sene kadar ame ele ger;il+lmig bu lunuyordu .

4 . F d e k : Bu arazi Hayber'le berabel- M. 7 . y~lc la sulli

yoiuyla almd1gmda.n ttwnArniyIe Rnsulullrrh (!,.a . l ' ~ n unl rine girdi ve M k l , Haykr'ds o l d u ~ u gibi, ~l-ruhsuliin ya- nsmr a l m a . 1 ~ w y l a .bu topl-aklarda kaldiicrqai Hz. Pey- gambr, bu yox-den olde ettigi yan gelir~.den ilal'aiidslnu haircar, a.krahsmdun fakirlare ywdi rnda bu.Iunur ve on- 1a-m kizlann e~londirirdi9~. Nafaka:;!ndun nt-l;tn f t r ~ 1 ~ 1 g?- l l ~ ~ i &ima ct@vlet haz.ine.sine aktar-irdi. Hz. Puyga.i.i~bel- bu uygulamasma uygm olarak ge;.l.ck Haybei- v e gereli Fsdeh'ten &ladla ggelirlei-hden arttm!, belli h irinsl,lerii~ k a r ~ d ~ ~ ~ n a tabsis etmLjtirS6.

5. Rccs~ul1,ah'w 6zel yerlorindcrr b i ~ i d t ~ Vud'il-l(ur;i dcnilen k i g ~ n i n 1/3'idir? '.

0. O'nun whsma &it. ye]-tc;-rden suiluncusu M ~ i i n e jqin- deki Mehrriz denilen bir pwar yo~-idir'~B. O'nwn bu yei-den ne gibi bir gelir ternin ettigi hakklnda kayl7a.kla.1. bir mA- ltmat vermemoktedk181-.

Hz. &rter, yatludileri Hayber, 1-cdek ve Viidi ' l-Kuri ' dm ~ l k a ~ d ~ @ m a n , bu yerlerin toplam klymeLlel-ini tak- dir ettinnis ve onlara s&dece bir i~letmecj ola.rak si'thip 01- dulctan hu-1 iidemkti99. f3u arada. Rasul.uIlah'lr, ha- mmlaruu da. kendilerine tahsis edi lmi~ yerlel-de bit- i ~ l e t - meci slfatiyla kahnala.-n ile bell? miktarda mahsul a h a - lan arasmda serhst blrakmr$tir. Bunlardan kimj igletnle- clfiiS1 tkrcib ederken, Hz, b e ve H a f s (r.a.1 belli miktar- daki p y i a r u l l aJrnaya. devaln etiniglel-ci il- 1 OC.

-----

04. MLt~a1-di, s. 162. 95. Be&uri, 6. 45. 96. f3.u hametier idn bk. C. Yc-niml?, Uevlet UiitFasi, ijdc-

nokbr bahsi. 87. hliiverdi, s. 162; Ferra'. s. 185. %3. C . Yeniwri, Devlat Bat..&, s. 29.1. %I. a k . Devlet DiiQasi. s. 2D4.

100. Ebri Y k u f . s. 07; Yuhya b. Adern, s. 3Q. Ha. No. 97.

3 - Hz. Peygunber'in Ma rumlarlnul, Kendisinden Daha iyi Bir Hayat Sc.viyesi istemelcl-i

WL. Peygarnher, Hic1.i 9. y l l a geldigiuclc Yensen cle di'~.

hil olmak, iizere bulun -4~-abjstan O'lzun idiiyesi altina gir- mi^, B i z a i s we Sbani hudutlsrlna arjqilmis;ti. Uevletin ge- lh-leri, eskisine nazwa.11. artill!? v e Hz. Peygamber'in sahsi gelir kaynaklas~, arazileri de ~ogairnl~t l . Fakat', isltim, dov, letiain kuzeyinde ve kuzey dogusundaki imparatorluklar biiyiik tehijke olugtwuyoi-la)-dl. Nitekim Hz. ~ m e r , o sl-

I-alal-cia tampon bir devlet olan Gas~ni ler ' in bir.su.ldlrlsu1- dan endige jqinde. olduklar~ni soylemektedi.r1° 1 . . i ~ t e bu se- beple bu bolgelerde her an patlak ~~ersbilecek biiyiik b i ~ cat13ma.ya. haz~l- l~kl l olmak gerekivordu. Ras~iluUah, ha- 1mnIa;l-rna, esku i kadar slk1.11 till olrnasa da stide bir hayat ya~a t iyor ve ~ a k s i gelis fazlaslnl, pek qok eserin kaydetti- kine gare, devletin ve halkln umumi ihtiyaqlarina, harp si- !&I1 ve vasrtalannm terninine ve fa,kirier.i i~tirnai (sosyal) giivenlige kavu~turmaya harclyordu.'O2.

Dullar, muhtqlar ve Mesrid-i Nebevi'nin su fhmda kalall kinzseler, O'nun aile ferdleri gibiydiler. 0, bis dev- let baskan1 sorumlulugu ile bu gibilerin nafakasinl, kendi aile fe-dl,erinin nafakasl gi b'i diiqunii yordu. BuhM'de' kay- dedildigine giire; Rasiilullah'm kizi Fat~ma Ir.a.1, el degir- rneninde un ogiilrnekten ellerinili nasu-lagtlgml 611e siire- rek, .bir giin, babasmda-n bir hizmet~i k6le istemi~ti. Baba- sl RasGlullah, klzinln bu istegini geri qevirmi~ ve O'na ya- taga yorgun giderken 33'er defa tesbih ~ekmenjn bu iste- ginden daha haylrlx olduipnu bildirmiqti. B u h a ; Hz. Pey- gamber'in, o zaman, fakirlwin, yoksullmn, suffa eldW ve dullarm ihtiya~larlnl, ktvnrn ihtiyaclndau one aldigmi yazrnaktad~l-l~~. Bir b a ~ k a yerde de hAdise qu ~ekilde an- lat~lmaktadir: Bir gun Hz. Peygamber'in eline bir miktal-

101. Buhal-i Biiyli 25; Miislim, Talak 31. 102. Btl husustalii 1ta;ynalcIar i d n bk. C. Y . DcvlcL Biit~esi, 6.

293, 294, Dip. No. 19, 27, Ayr~ca bk. s. 278-282. '

103. Buhdt-i, Cihiid, 205, Hadis iqin ayica bk. Nufukti.t 5-6.

pa.ra g e p r ; klzr FBtinu gelip, kvcasltilil kuyudali su qelier- ken zorluk iqinde kald~glni, kelldisillin de un yilpmak iqin tdne ogutecek t8katlnln ollnacirginl ileri siiriip bu i$let-e yardlm etrnek iqill bir kole sa l~n alrnaslnl istilr. Rasi~lulIul~ d a 0'n;t $u cevabi veril-:

~Suffaddri insanIarin midelerini boy blrakarak sizi~l istedikinizi yerine getiremenz, parayr onlarz harzayaca- gim- 1 0 4 .

Hr, Peygalnber'in ~ a h s i geliricl-inin artllgi ve I'akat y u - karda-ki sebeplel- w i i n d e n ve diger sebeple18den, ha,ya.t, seviyesinin aynl o l~ i ide al.trnadlgi bid 9. Wicri yllda d'nuiz, bizim ailelel-irnizde 'de oldugu gibi, hanlrxllar~yla arasinin qildlgi ve bu dargmlrk~n Ii la) tarn bil- ay siil-diiku hepi- mizin ma'ldmu.

Yukanda b a b i g q e n darg:-lnlig:.a yo! uCan sc beplci', bi I -

kls;ml kaynaklarda. ele alinmaktadlr. Buhi~l-i ve Miislim'du ciasgmbgrn sebebi, biraz f a r k l ~ anlatlmlaria da olsu, .?by- ledir:

Ztasulullah, her ikindi numazlnl klldikrdn sonra, slrasly- la hanmla~ma ugras ve her bir-iyle ba;;baqa sol~betlel. (ilundi sohbeti) yapard~. Bir gull sohbeli sll-aslnda e ~ i Call$ klu Zeynep (r.a.1, kendisine adkrabalal.l rarafriidan hed i y c edilm& olan bddan ~ e r b e t yaptl ve Peygamber'in tall1 a y - rda.e&~ srada O'na i k r e d a b u I ~ n d u . Rasulullal.r, bal ve h d v a y ~ ~ o k sevdigi i ~ i n ,bu ikrarn~ geri ~evirernedi, bu y.iiz- den de diger hanlrnlan Hz. ~ i s e ve daha sonra da Hafsa (r.a..l fie sahbeti gecikti. Bu, kendilerinclc bil- Iciskanqllga. yd wan her iki validemiz soz biriigi eltiler: RasliluIlah yanlmna geldigindc, *meg&fil-fi denen ve kbtu bir kokusu a i m .bitki suyundan i ~ r n i ~ oldugunu soyliyeceklercli, 6gle de yaptilar. Hz. Peygamber, kendisinde kotii kokuya yo1 a~ t tg r dugbncesiyle bal ~erbe t i i ~ m e m e y e and i ~ t i ve bu- nun, iizerine Allah O'nu:

-Ey peygainber! AlIah'in sanu Ilol<~l k ~ l d i g ~ y oyi, ha-

nunlann~n hognudlugu iqin, nicin haram ediyorsun?~ [et - I 'ahnm (661, 13 Byetiyle uyard~. Allah'm heltil ett& blr seyr O'nun haram etnle salaluyeti bulunmamalitaydl. Bu durulna yo1 a~t lk Ia r i iqtn Hz Peygamhr, hammlanyla arayl wtl'Q5.

Miislim'de y e r alan bir. digel- hadisten unl~ylldlgina giiru, dargll? hgin sebebi ntifaka meselesidir. Bur-tida konu- ?an Hz. omer, olayl ~ b y l e anialrr: Kendisi Hz. Peygam- h r ' i ziyjsete gicier ve hanmlm da yanlnda oldu8.u halds 12asuIullah'r ~ u k durgun vaziys t te .qoriilL. Havayl ywnu~. t - nlak ve Peygamber'i de g-hidiirmek i ~ i n soze baglaa-:

Allah'lll Raslilii! Bir gorseydin, HAsice klzl (kendi lilzr Hafsa) benden nafaka istedi de bsn de O'na dikildim ve . boynunu biikiivordim, . de yince Hz. Pepgasnber @ii- vet-di vve (gor'dii@n gibi bwllai-, benim ~evrernde, rmfaka. isteyip duruyorlar,) dedi. Bunun iizerine (orada bulunan) Ebu Bekii', dognildu da ~ i $ e ' ~ i boyn~tndm itti. Omer de Hafsa'y~ boynundan i t i ved i . ve her ikisi klziarlna ~ B y l e seslendiIer:

--- ~ S i z I-h. Peygmlber'in yanlnda olmayal $cyier is- tiyoi-sunuz ha!- .

Bunun iizerine O'nun butin1 hnnnlttri, Allzh'a yernin ederiz ki bundan boylo hi^ b,ir zmnan qRas&lilullah'tan, 0' nu1 yailinda olmayan ~eylar istemeyece2iz.n dediler. Son- ra Hz. Peygambor, hanmlarrndan bil- ay ay-r kaldl da A h - z&b Sliresi'nin 28-29. & yetlori n8zil oiduh 1 0 6 .

. .

Yukandaki anlstlm trzrzlna bakllll-sa hanunlan. HZ. Peygambar'den fsda bir nafttka ktemig1erdi.r. Nafaka hu- kukuna aykln olarak O'nun, hann-nla~~ru tamamen aG b ~ - 1-krnasi gibi bir $ey aiigiiniilernez. BuhAri'de ve diger pek ~ o k kaynakta ge~tigine g ~ r e ;

105, Duhi i i i , Ti~lBlr, :7, ayrlca bk. M s z d ~ r n 25; muslin^, Tttlrik 20-21; Aynct i hk. ICurtubi, 18, 177-179.

loti. Miislim, Ttr.lA.k, 29; Aynca bh. Kurtubi, 1 4 , 163; 18. 102.

HZ. PEYGAMBER AILES~N~N G E L ~ R L E R ~ , ' 3 u ~

~Peygarnber Ls-a,), Nadirogullan hurmahgnda~ elde et-tiu mdxiiiliinii sahr ve bu .(para ile) ailelednin bir yll- Zrk i h t i y a q l m ayulrdl. G.eri knfaru da devlet nrulrna ka- tarcli. Peygamber bunu hayali boyunca Wyle yapll-

Adi geqelz arazi, hlcri 4. jrdcld. ole gqi r ih is t i ; oysa bu allla$mazllk. 9. yzlda oldu v e bu al-ada O'nun eline ganimet ve fey' hukaku geregince I-iayber, Fedek ve dlger bir kl- slm bijlgelerden ziraata elveri~li yerler ciaha gqn& bu- lunuyordu. Hz. Peygamber'ia, a~l lga kargr bir teminat ola- 1-ak evinde daima husma bu!und ul-duku anla5byor. Aiye (r.a.1 bize O'nm ~ o y k bir sbziinii nakleder:

-Ey ~ & e ! ic;iaute hutmas olntayan bir o v h hak1 aqtir, dedi ve 0, bu sdziinu iki ksre takrarlcldlu. 1 53.

Hz. Peygamber'in hanunlarlyliz ar-uslnli~ aqh-nasl hi- clisesine ve sebepleri hakknldaki gulii5lere g o n i ~ ~ e yer ve- m n Kurtubf Io . 671 HI bunlasi qoyle swalcrnla.ktad~r:

a) Hammlur O'ndan dlinya: mall isted&r,

bl Fazla nnfaka istemiqIel'dir,

CI Birbklerini k l s k a w a k Cj'aa eziye t e tnriglerdir,

dl Hanlmlarundttll biri Ifi, Peygnmber'den &tun bir yiizidc istemi~, R~sGlullah da r>na giimii9ten bir yiizrjk yap- t l rmi~ ve Utiinii altunla kaplattrrmiqt~r. Bu han~rn~, yiizu- kii a l t u d a n yaptimadig gerck~esiyle O'ndan uzak dur- mwjtur 1 09.

Bunlardan k s k a n ~ l k har i~ , diger g i i d ~ l e r hemen he- men aynldlr ki bunlann tiimii birden birikerek bijyle bir adagmtazllga sebebiyet v e m s olabilirler.

K u r ' k - 1 Kerim'de, az once MiisJim hadisi rniinihebe-

107. BuhAri. Nafakat, 2; dl& kayrlalar i ~ i n b3r. C. Yenice- ri, Devlat Btitqesi, s. 293; Dip. No 19 la. MGlim, E$nbe, 26. 1W. Kwtuhi, 14, 162

382 / HZ. PEYGAMBER VE A ~ L E HAYAIL

t i yle deklndigirniz A h a b Siiresi'nin 27-29. ayetlerinde Pey- $amber Cs.a.1 hanlmiamun, O'ildun -bizim hammlanm- zrn yaptlklarl gibi- ileri seviye.de rniireffeh bir hayat is- tnrneleri hhdiseshe temas edilrnelitedir. Bu ve muteakip ityetlercie aynen 5oyle cleniliyor:

-0nlarln (gayr-i miisljmlerinl ycrlerine, yurdl~rma, nlallar~lra ve h e n u ayak basrnarl~g~nlz diger aruxiye de si- zi rnirascl yapti. Allah her ?eye tam olarak kadirdir,

- Ey Peygamber! Zevcelexiite de ki: Eger s i z diinya JiayAtini ve onun zinet [ve ihti~amllnr arm ediyorwmz. gelin size h ~ a n m a bedellerini vereyim de hepinizi giizel- likle salivereyim.

-- Eger Allah'i, Pcygambcr'ini ve iihkct yurdunu dili- yorsanlz ~i iphe yok ki Allah, iqiniulen giizel bareket d e n - ler iqin bilyuk bir rniikiifal haz~rlamqtzr.

- Ey peygamber halzlmlari! f~inizden kim a ~ l k bir terbiyesizlik ederse, onun azabi iki kat arttm,lu. Bu, Ai- lah'a gore koliaydlr.

--- Sizden kim de Allah'a ve Peygsmber'ine kaat eder, iyi amelde bulunursa ona cia rniikafatlnl iki kere verkh. Hem biz ona ~ o k ~eref l i bir rlzlk da hawrianu+-r.~

Burada 27. dyat te i s l ~ m devletine sa1dranlax-m yurd- Ih,.lnin ye rnal!arliiin inusliLmstnlasin dine g e ~ t i g i ve daha da gececegl anlatllmaktadlr. Ondan sonraki Ayette ise, Rib sulullah'ln hanrmlari, v6.lidelerirnizu1, -harama kwma- dan blle olsa- yiiksek bir y a ~ a n t l hevesi l ~ i n d e o h k l a n dtle getirilniekte ve boyle bir hayata kavu~tunrlmalmyla Rasulullah'ia l~animi olardk kalma 8iklaru1da.n birini ter- cihte serbest olacaklan anlatllmaktadir. Fakat onlar, yu- karlda verdlgimiz hadislesde de a g k ~ a ifade ettik3.eri gibi Allah ve Rasulunu hi^ bir $eye degigmemigler ve y d q hareket eltiklorinilz rjuurulia vaimiglardu: Bu anla~maz- lik d a boylece kapanrnl~ gitmi~kir. Allah hepsinden r6zi olsun.

' 4 - Peygarnber Ailesinin Sufrasl

a - Hz. Peygmber'in Sofrn ~ d 3 b l :

Burada Hz. Peygamber'in rnmirmina ge~meden ijlzce 0' nun sofrasindan bahsedecegiz 1 1 0, Flasddldl'in sofrala- nni , a) Aile sofrasl, b) Fakirlera ve rnisafirlere qkardlgr sofra. d) Siyjsi sofralar~ olnlali iizere iiq a.na klsmtl a y r - nlak rniimkiin olmaktad!r. B ~ L burada esas a g r l l g ~ O'nun aile sufrasl~la verecegiz.

Sofra, aim tel-inilin tadloln 121-1 ~ o k pkarlldigl b k yer- d k ' v e ~of 'ra bdq vdcti , bir ailenin en rnutlu zmanlal-mdan biridir. Eger ~iikiir ve kanaa t yoksa, o. zman sofra acl sof- rttlara donii3iir; Allah'a ~ii,kui- ve ailenin de mutlulugu ve- silesi drnaktan pkar. Sofra, ha-am ve helmerin de en qok kol gezdiyi ma.hal&r.. Miblurnauu~ sofraslnda, tabagmda, tasulda ist. l~arama yer yoktur. 0'11~ sofr-mt-t konulan, dAha -ibEtdet a ~ k l y l a kazan~lrni~ elan rrziktu. .RasuluUahY I n sofrasn yiyecekler hakmmdalz fakir ve fakat nzuhtw- lasa yardlm ve Allah'a ~iiirzr bakunindan sofralasm en z e n g h i alrnugtur. O'nun sofrasma h a - m hi^ sokulama- ~nrgt~r . zirncii biz U'nun miiteviizi sdrasml teferruatiyle cle a!+cagiz.

Hz. Peygamber de herkes gibi b a z ~ yernekleri digerle- rinden daha ~ o k sevardi. Fakat 0, begenmedgi bir yemegi kutii~smezdj v e ,tot blelunesini de yasaklamlgtl. Buhari ve Mfislim'de O'nun Su tutumu ~oyle an l a th :

uRastsirlula.b, hi^ bir zaumn, hiq bir yemegi kotiilemez- di. E$er C ~ Q I qekerse yer, hogbnmadiysa blraklrdl'li.

----- 110. Sofra iidkbi hakk~nda genig bilgi i ~ i n blr. C. Y e n i ~ e r i ,

islam fktisadi, s. 222-230. 111. 3uhh-i st'irnc. 21; Muslinl, MiisakAt, 1s. 112. Ebu DdvW, Adithi, 5; NesZli, Duhaya, 6.

384 / HZ. PEYGAMBER V E ALLE HAYATI

iu lna saygill oh& ge~ektigini ~ - u r g u l u y ~ r ve yip&+ rin du ziyan olmasull engeliiy~rdu. 0, miinferit yemek ye- menjn bereke~li olmayaca&in~ ve ailsde topluca mf'raya oturrntzk gerektx@ini de $oyle tembhhywdu:

aYernegi topluca yeyiniz, da&msk olmaymu, qiiph- ki bereket topluca yemektedir~ 1 3 .

Hz. Pewamber, i k t i M I kaidelera son aerece a y e t eder ve ekmek, y e m ~ k isri2fma meydan v a m d . 0. $mm dii~en lokmdem, yiyeceklerin imadar& za.rax verecek maddelerden temizlenip yendrnesini siiyles1ekta 1 14 va ta- Mlard? da yiyecek . b x W ~ a a s m @sen CSm gi5st-e- riyol-rlul~ 5 . DGer yandan Wlilullah, p m & ~ dlmiin ka- ~ ~ r ~ i n ~ a m a s l n ~ r.ernbikler ve, bfr insan, kssnurdan da- ha kiitii bir kap doldurmug daxaazn 1 1 b dm&. $iiphW O'nun sofrasu~da biitiin bu h d e l e r uygulamyordu $u k a ~ dar var ki yel- b a k m d a n n~iis&it bir d u r n o i m a w se- bebiyle topluca yemek yediklerine d& bc d i u n a t bul- mak zor oluyor. .,

Hz. Pe ygamber'in sevdgi yemeklerc gah~ce, 6n- (:e de soyledigimiz gibi 0, bal vc .diger tatlalarl cpk sevw- dj. Et suyu ile yapllan bk qorbaya ekm& dograpp k8y-m~- tharak hazwlanan tirit (serid) yenlegi O'nun en q d i sev- di&i yemehlerdendi. HaitaT hharumr v U 6 m i d bile bu yemege bnzetmi$ir' 1 7 . 'ram hvt;tm& gelmemi$ hurxnah ile karpuz yemek de h~la. i?clLkl.~~ anis-. SalaWl lh~yal-il Cuilaylp yemek de ddetidir. l - b ~ diy1emege gsrek yok ki, o devirde ell qok yenileu et ye~nekltaridir ve bu tiir yemekler Hz. Peygamber'in aynw .tirit gibi en cpk

113. ibn Mice, et'ime, 17. 114. MQslim, sE,~ribs 18. 115. ibn M&ce, Et'ime 10. 118. itbn MBce, Et'ime 29. 1 17. 5.1~. BuhBri, Et'ims 2s

HZ. PE,YGAMBER A ~ L E S ~ N I N CEL~RLER~ , / 385

Sii!ph#iz ki Arabbtan'daz herkasin o l d w gibi Pey- g-bar AUesi'nia de en w t a gelea besin ba;yaaklasr hur- m ve apadls, H m s , bu yann~adada ql@ai -1 bir te- m k a t oJmugtm. Peygeunbr (s.EL.) :

aEy &el i q h c b h u m ohnayan evin hihe hallrr aq- t p 1 19 derken @b biu. g e r ~ e a dila ge.trmi$erdir. WQ- l d U ' m asazilerhden elde edilen cte ancak hurma vs ar- pa 01-k gisrihiiyor, F&t %u ajlenin, t4d-e hunna ve ma; ekmegi yedi&ini sdyleyemeyiz, l3i.r bfl-ceki kmuda kay- dettigimiz gibi ~ ~ u l l a h hicri 4. @a ekt g-ir8igi Ni- dh&uUar? arazileriad~in &do ett.igi rmhzdliinu %tip p- rays qwkiyor va budan ailelerinin bit yzZt& nafakalarull ~ ipyordu : Bolgenin i s n k b l m y l a sinrrll da olsa parayla qeqitli aeylex almak rniirn~iin olacahrtu. Bu yerlerdsn slde ettigi makdsaii aynen %vine pSirdi$i da muhakkaktr.

Siit en rniiracaat cdilen bir iqecektir. H z . Psygam- b ' i n bile bkmt av lusuda btuvlan davmlmmsn siitiinii sa&xak ailesine yardlmcl oldugu vakidk-'20. Siit, diger aelerde oldugu gibi, Peygamber Ailesi'nin de hurma ve aqxb &megi mmibbesinde temel glda, rnaddesi durumun- dadw ve misafirlerine de en qok i.kr&n e W e r i bir ice- rx'kleidir. Hz. Pe ygamber'in siiriilerinden bahsederken haa~i9rw. ulnunii Selerne (r.a.l'nin bu hususta:

a G e q h h i z h biiytik bir krsrm develerden v e davar- lardan&- dedigini, kaydatrnigtik. 0, biraz fwkli ~tniatlmla gene aym yei-de g y l e soylemektedir:

sR&lullrth ile O>er&br gqimimizin biiy ii k bh- kisrnl- nl sat oluqlururdu.. 1 2 1 .

118. San';itni, 10, 426, 423 Ha. No. 19572, 19583. 110. Miislim, E~l-hbe 28. 120. M. H a d l l i d W , 2, 1145. 121. fbn Sa'd, 2, 27-79 (Ktahire, 135-8)

33s / HZ. PEYGAMBER VE A ~ L E HAYATI

Sut Hz. Peygamber'in siyasi hey0da.r~ de Warn et-i bir $ex oh~u$ur '~?.

Biz burada dc&a, qok Rasulullah Ailesi'nin. m W M- dig1 aqlig~ dile. getirmek isi.iyoruz. Vazifelerin e . ~ agmy'ra gljrevlend&.len Wz. Muhammed ve dolaylsayle O'nw ail* si s l k s& g q i m s h t m i@e du~tder. 0, biiyiik d&v- tebligi, Hz. Peygamber'e gwhn p%&de kogna irPa- kiinr vermiyordu. A p d&vAda O'na yardmci okdw da ba~langqta bu sikmtdan ~ektiler. S1bntdm-m en ba+mcla g.iiphasiz ki yetesli rlzlk temin ederneme geliyordu. Hz Peyga.mk kit, irnkrinlan do ailesinin nafakak saglamf~- ya ~l~$ryordu. Biz daha once Hz. Peygambr'in gene1 ihti- ya~1annda.n bahsederken, O'ILUI Enes (r.a.1 tasafuzdan ri- vayet eUen ve wlda d~-ver ig yapazken sliiyleui .-b,% s'ijziiaii yaunwtrk. Peygamber'imiz o zalnan u r h u bir yahudiye 'xehin .blr&p ailesi iqin e.kmeklik hnbirbat d- m&. FLasiilullah o suda ~oyle buy uluyvrdu:

~Muhsmnzed Ailesi'nde 1 sac lyakiq& 2,917 kg.) bug- day ve bir sa' arpa bir gece bile kalrmyor; qiiphesiz O'am yanrnda B h a m van 12 3.

RasGlullah, bunu bir 2ikayet olarak degil *va f~tkat mut- fmnda, aile ferdlerinin qoklugu sebebiyle ekmddik tiike- timinin az olmacbgm i f ae iqin sbyliiyordu. Hz &e (r.a.1 de Peygmber Ailesi'nin olduw sdantllan ~ikayet kasdi ohwksizm sidece bir vmayl dile getirmek ve gq-

ohetmek iqin ye&enine &yle tmhtx:

-Biz hiliili f oaun ibt&en ilk giiri.ini&hih), soma bk- rar ham, iki ay iqerisinde iic hiliili Iii~iincii laym Wiillnib gliriirdiik de hAla RaSilullah'~n hanelerinds ateqin yam- rnadlb oolunvtu. ~Peki hyze, sizi ge~ indh11 neydi?~ D i p

122. Bk C. Ycnj~eri , Devlet ~ i i t q e h , s. 349. 123. Buhgri, Biiyh' 14; Aynca bk. fbn Sa'd, 2, 162-163. IXa-

blre, 13581.

HZ. PEYGAMXER A ~ L E S ~ J & C ~ E ~ R L E ~ / 387

sord.um, Dedi kit &i siyah madde y h l hurma ve rm. Fakat E k Peygamber'in en* komgulannm ba&qlan durdu. On- IEW siitle-P Wull&'a &rAm ederlerdj, de 0 da bize i q m i ~ 174.

Bu habesden, Rasdullah'm evinde iki-fq .ay slcak ye- mek yen.ilmedi&i anIqhyor. Hz. A b vddemiz, ~ek~tikleri

ve bu arada 'bugday ekmegi ile doyma&khnl bir -a sijzlerinde ~ y l & dile getirk:

* M u k a m e d ~ i l e s i Meche'ye geldikten Rssiilullah'm Bliimiins kadar fge~ea s t h ieerfsindel iast k t e i l ~ gece bu&by e k e 1 ile dpymam15trr125. .

Siiphesiz ki Hz. &e, Peygamber'den m a qok iyi ge- m imkinlasma bvuqan insanlara b u n l m an l~~ t l y~ rdu . R&sGlull& Ailesi'nin yiyecek Wlmmddan ~ektikleri skn - t~ lar ile ilgili wk saylda hadis vardlr ve H z Peygamber'in whktan karnlna t* baglamas1 da bunlar aras~ndadr. Ha- ne-i SAdet hakklnda bizlere gmi~ bilgiler s~ Hz, b e , Rasllldlah'm yiyecekleri idamli tiilketimi hakkmda da #y- le ,bj, tutumundan bahsader.

a&. Peygmbr'in midesine bir giinde iki ayll ~ q i t yiyecek gkmemtir. Eger 0, et yerni~se ona b&a bir gey k a t m , hwma yed im ona. bwka bir 9ey katmaz, ekmek yediysft ona da bqka bir ~ e y ilavo stmezdim 126 .

tL $iiphesiz :ki, bir dsfada qok qe~itJi ~eyler yememek ssh- hat ,bakrmmdan gareklidir. Faka.t, Hz. Peygmber'in bur&- da: Mete t& wy yemesi, glda maddeleri adladan kay- ~ ~ ~ a k t a d l r . O'nun ekmek kalitesi hakklnda ise Enes (r.a.1 bizs iju bilgiyi vwiygr:

124, EuhM, Hibe 1. 125. B u h M , Et'ime 23. 128. Rasthllah Ailesi'nin qokLikleri &lLklar im ,bk. h11

Sa'd. 2, 161-165 IKahire. 13581. 127. Buhm Et'ime 7.

388 / . - HZ. PETGAMSER VE AILE HAYATI

Bir hslm h-xdislerdeu. aiM6 k%p& 8h& yeitdrg.1 ve f&t ~ y g a m ' ~ r ' i n handannm, elekleri o h m se- bbiyle, e i a n e w vrra mey~rek nu b s m w ke~3k-W aneih-dd&w v.s Wy.1ma bjsaz d& has bir e b & y : ~ td&,n EtPlqIlxymi2$ Idur'b-I K8fim'de $%en; z q t i u , mw va ix@- gibl f i y m m ya;@t@i Mlgehrs d a b It8ni.h naiis~iima;nlai--m~ mqemd 1 a-r.

Hz. Peygam'Rss'in mutfak hizmetl~.rine gelir~a, O ' n a han~ndm yem~klesiai kendilefi &iriyorIwd~. M U . sarfjgrye tr.al 'in ymek p m & , me@mrdw. AWr &nun gibi y ~ m k p@hni gih-m&b-, diyar. Utta O'raun pqaxiigi bir yemek bir defaslnda Aige (r.a)'m e- na yo1 aqmrqb cia, elindeki yemek t E l l ~ & diiSiip kmlrvw- -ti1 29 . Kayn&hrda Ra&Iullah'm nutf&mb q&W- rrlw her hmgi bir hkm&W Gisriyeye rwthy-. a. Peygmbr'in elins sczxadaa hepsini &&d a ta i b a t ki% 1010r ve Wiyeler gepn.&tir. Bunlar lam siireierle ba& - b&~e ve hayvan @ma &lerinde istikidam ediirmglexdir. Ev Mricind~ki iglesde istihdarn edilcaigi ewllwllm bu kijle- leri rtasU&h, ~cbk kasa sWIerle eJinde tutmug oha31 ki kaywldar a m gWiiklesi hizrnetler haMancia fazla bir W-t vemwlerj 30. R ~ ~ ~ ' r n wismm olmamasma k q a whaptqa W a n r u n a$qdacn-ekm&fleri ohw- tur. Meselti: O'w on yil hiwaet e t w elan lhw (r.a.)'m sonradw bile bir eherkisi va bk ba@c- $a ~ 1 -

kspabi vaabr 1 3 1.

HZ. PEYGAMBER A ~ L E S ~ N ~ N GELhLERf. / 389

disine bir. hizmetqi kvle verlimesini yahut satm allnmaslnl isteyip de O'nun bu talebinin, rnuhtqlasm ihtiyaqI~trx yii- zmezl , yataga, Allah'l tesbih edip yorglxn gitmenin daha hay-wh dbguncesiyle geri qevirilrnesi, itmehtedir. Biz bu hhdiseden, Rasfilullah'm hmlmlzrmm 0nda.n yuk- sek bir hayat istemeleri baglrgl alt- tefematli bhset - migtik. Fakat RasiLlWm son zamanlarmdaki durumun ne ddu@nu bdemiyoruz,

Sun olarak Hz. Peygamber'h wfra biqiminin nasll 01- dugunu ele aldxm. ihltun ve gOm@ kap-km@n kuIlm11- mad)@ va ywxddand1~1132 Rw~~I lah ' i n sofra biqirn ini, 0' na k urn ye% 10 j'rl hizmet etrni~ olan Eries (r.a.1 'ton dia- le yelim:

=Ben Mz Peygambr'in kiiqiik sahanlar (siikiirriicel da yemek yed&iui, O'nm hce m d a n ekmelr pkirildigini ve 0' nun m&a yemek ;yed.@W bihuiyormn. th&i rivAyet d e n K a ~ e ' y e l Peki o n k neyin i ia~r inde yerladi, diye somIdu d a cwkben; [yerf sofralaranda yiyorlard~, dedir 1 3 3 ,

S&n'M1de geCen bir b&?ka hadiste de O'nun yawn- tlsr anlatlllrken; 0'- qanaklarda yiyecek ve iqweklerin surnuhdii;l, kendishin yere otudu& ve sofrasrraln yere kop1uldu@1 ve yemekten sonra parmaklam y W $ , bil- dirilrnektdb l 34. Gerek yukandaki hadiste g q e n saban ve gerek bwada geqen ~anaktan kastedilen, ban veya bir bwka rnedeni yet in siisjii kiymetli mamulleri ohalidlr, Ni- tslrim ylkancbki hadiste gwen -S$j&&riice~ kelimesi Fars- ~ a ; ktikedidir. H u m dal ve yapmWannda oriilmw Inaslr- la^ iberincb yemek yenfrdi Ekseriyetle &actan yap~lmx~ eqya sandlldan, tabaklar, maqraba ve diger mutfak es- y d m kull~nil1 yordu.13 5. Ysrnek tan sonra Hz. Pe ygamber'

-----

132. Miislim, Libjs 1-2. 133. Buhari, Et'ime 7. 134. San'ani, 10, 4!%, Hrt. No. 19686. 135. M. Hamidullah, 2, 1125.

390 / HZ. PEYCAMBER VE AtLE HAYATl

Hz. Peygmber klral lar gibi muh te~em bir hayat s 3 - rnedi. 0 bu dwvmunu ~Zjyle i f d e edipr:

~ K i j l m h yediu gibi yerirn, kolenin oturdu&u gibi ootu- rurum; qiinkii ben bir kuldan b a ~ k a bir Sey degiEm*i37.

l ~ t e Hz. Peygamber Ailesi'nin sofrasi budur. Siiphesiz k . ~ hramlar miistesna ve ..hatta O'n~ul tavsiyeleri de miis- tesna, bizim de aynl taszda bjr mfra kum.mn, i a p l Sey- feri w;evmerniz, ,yeyip i-emiz; siiz konusu degildir ve b8y- le bir gey onun tara3tnda.n emredilmi~ de degildir. Fakat 0, My1e y w l g t r . Rasfilullah Ailesi ~ o k side bir hayat ya- diiar. Mylece Hz. Peygamber (s.a.1, gelklesinin &nemli bir hs-1 o giin $in, irnkimlan klt olan devl t hivnet1erin.de vs fakirlere yardlmda kullanabilme i d & - rum elde etmi* oMtadls .

d - Hz, Peygam.br'in Muhtaqlara C~kardlgr Sofralax ve Siyasi Sofrafan:

Hz. Peygamber, gerek Suffa'da barman yersiz-yurtsuz fakirleri ve gerek dger muhta~lan, aclan, sadaka ve ze- kat gibi qeitli imkblardan faydalmdmyordu. B a a du- rvmlarda udwdm bir kxminr evine yemege gijtiiriir ve h k & n t olan miislumanlara da ayni ~ e y i yaptlrzrd~. Miis- lim'de bu huszlsta Syle bir hadis ge~mektedir, Ebd Bekir' in oglu A b d u r r w d a t i y o f i aBir defLwnda Hasfilul- Iah~ ikii khilik yiyecegi olan [Suffa'da barmanlardan) bir .ii~iinciisiinil 4 kkjilik yiyecegi olan bir be~incisini yahut da altmclam alip bklikte gotiirsun, buyurdu. Ebil Bekir bunlardan ii~ilnii eve gekirdi. Rasiilullah da onlardan 10 ki- $I allp evine gBtiirdiil38.

138. Bk. Bukitri, ' E t ' ke , 52-53. 137. San'&ni, 10, 417, Ha. No. 135.54. 138. Miislim, Qi-ibe 32.

HZ. PEYGAMBER AILES~N~N CELIrtLERi / 391

lbn Sa'd bize Rasdullah'ln sofrasi haklimda Ebu Hu- reym (r.a.1 'nin ~oyle bis ~lklamaslnl nakleder. Hadisi O'n- d m el-A'rac rivayeit etmektedir:

eEbu Hureyre, Raslilullah (s.a.1 a~ kaliyordu, diye bah- setti de ben de, a b ~ ~ 1 d c nasll oluyordu?- diye sordurn. &dl kk Zu a~ l lk , O'na akln akln gelenlerin vemisafrle- rinin q o k l w d a n ve O'ndan hi9 aynlmayan bkr ziimse- den kayna;klaniyor. Bu m e n d j r Mi Rasiilullah, brabrin- de arWa$lm ve siirekli Msscid'de kalan ihtiyaq sahipleri (Ehl-i Suffa3 olmadan asla yernek yemezdi. Allah Teal&, Haykr'in fethini nasip et t j de insanlar biraz ferahlrgit qlktllar* i 3 9 .

Hz. Peygamber de, H. 7. yilda Hayber'ln fethiyb sag- lanm r&btla;madarr ~iiphesjz ki hissesini alrnlgtlr. Ancak ne vaz' ki, devlet gellrleri daha heniiz ihtiyaqlan kargila- yacak bir Wtasa ulwjamami$tlr.

Hz. Peygamber'in siyasi sofralarma gelince: Rasrjlul- lah, Nadiro~1la.n ve Hayber arazilerinden ~ a h s i idaresine g w n yerlerdens@ladigi gelirlerden el~ileri ve .siyasi h e yetlmi aguliyor ve onlara yemek ~lkartlyordul4o. .Hicre- tin 9, yirlndan itibaren M d n e ' y e qok saylda heyetler gsl- mege b.aSladi. Hz. Peygamber 6unlan misafirhanelerde ba- nndriyor ve onlara sofl-a ~lkartiyordu. Selman heyeti gel- &.ginde onlax Remle bintiill-HAris midirhanesine yerleg- tlrildiles. Heye,tlere hizmetle vazifeli Sevbh, onlan misii- firhane ye glitiirdi@ixlde onlar orada h u r m ile kar5l la~- m i g l W ' 4 1 . Bu h u m a orada quphesiz ki misafirler iqin %ulundurulmaktadlr.

Tebiik ve Sakif heyetleri geldigi'nde Hz. Peygamber onlam Mescid yanlnda bir ~ a u l r misgfirhane kurdurtmug- tu. Haid b. Sa'id Ir.a.1 onlarla Rashlullah araslndaki go- riiqm41eri diizenli yor ve dlnan kararlan yaayordu. Huzri'i

139. i b n Sa'd, 2, 170 [Kahire 13581. 140. Bk. C. Yeni~er i , Devlet Bi i t~es l , s. 347-349. 141% I-iuzti'i, s. 687.

(0. 789)'nin ya,zdl&ma g6re bunlar; gorevli mernur Halid yemeden, Hz. Peyg mber'den geien yi yecekl =den yeni- yorlard~. Miislibtan old&.- soma kencbieriyle Bilal el - Mabegi (x.a.1 ilgilemnege mladi. Rarnazan ayl oldugu i@n k.aJain giinleri oruda g-lrdiler. Kendileri bu durumla~~ni datlrken NyXe hyorlar: aiftiimz ve sahururnuz Hz, P0ygmbariP1 nesdinde11 geliyord~n l 4 2 . %wad& onlara Ra, sfilullah'us evinden yemek gel&@ anlafjil~yor. Muhtemlen onlair zehirianme endipsiyle, yerneklerden, iince gbrevli- nin yemesini istiyorlarh veya nezbketleri bunu gerektiri- yordu.

Biz h i hsyetlwe nelerin ikram edildgini b&ermebili- yo-. YemiLnm Wlgesinden Hanife Haikx heyeti pld@in- de -ki iDunlar 10 k i b k ki~iydiler- yukanda ad1 geqm mb&firh&necie kanuk edildiler. Kendilerine aJq.am-sabah; Imzen e b e k ve et, bzan ekmek ve sut, bwka bir zcarman ekm& ve t m y a a ve bman da huma WSLm ediXiyordul4 3 - Muhtsmelan d ig~x heyetlare de, irnkAnlam g6re de@&lik g i i s k s e de, buna bemer ~ey les ikrdrn ediliyordu. Az yu- kanda temas editdigi gibi Ebb Hureyre; ahn akm gdenlec rin ve misafirierizl qokluj$ndan dolay1 Hz. Fepgamber'in w kald@dan siiz etmekteydi. B v l e t gelirleri yeterii s l - madrgmdan Hz. Peygmbr her yere yasdxm elini uzatmds zarunda kahyolrdu ve igte bu sebeple de U'nun sofrasl devlet adma evhin dqma da tagryordu.

Hz. Peygamber'in devleti geni$ irnktinlma 1camga.ma- dan 0 bu diinyadan gitti, Sofrrnsr zengin olmadl. Fakat, rniislljn~anlara kend inden sonra diin ya qiqeklerihin a&- cn&i sbylfiyor ve yer J'iizii hazineleri na kavu~acaklann~ rniijdeliyord u, Bu durumda, ~ i z q i dqxna ~ikllma,masml ve dikkatli olrnak gerektigini de tenbih ediyordul44,

142. Huzi'i, s. 669. 143. fbn Sa'd, 2, 81 (Ka l~ ie 13581. 144. Bk. *Buhki-i, M c g a i 12; Musiim, Zekitt 4 1 ; NesAi, %ek&t

01; Kurtubi, 15. 105.

HZ. PEYGAMBER A I L E S ~ ~ ~ N GU~RLERI / 393

11 - HZ. PEYGAMBEP~'IN BIRAKTICI M ~ R A S

Hz. Muhammed I571-632 Ml' in - 4 ' n a selclm olsun- mirasm; bmktig.1. mdlar ve sahip oidugu haklar bakimln- d m oh& ihe1-0 iki ma lusunda inceliyecegiz. Hiq ~ i i p - hgsiz ki Q'nuz~ bize blraktG1 en onemli miras Kur'an-1 Ke- rim ve bh- de ken& Siinnet'idir. ~limnler vahye degil ve fakat O'nun blraIst@x i h e ve bu ilmin kaynaklasrna mi- r w i olularken, dlsvlet ba&anlas~ da O'nun bk peygam- b r darak s6.h.i~. buXuad~@~ haklarma degii, f a k a t devlet ba~lwuhgmdan dogm haklwma miraqx oldular. Sirndi biz s w l y l a Otnm bu rnirwuu gijrelim.

A - Hz. Peygwber'in Mallam~n MEras~, Borqlannln TwMt ve Va'debriain yerhe getirllmesi

1 - H z Peygambr'in BorqIalvll~l Tesbit ve Va8@rinh Ysrine GetiriImesi :

Peyg&.& (s.a.1 Siim hastahmda, rnescide gelir ve hakKa; kendi iizerinde bir ham olanlann bulunup - bulun- nad&m mrw. lsrarll sonqlan karglsinda: birisi kakip 3 dishem War bir d w k tdebinde bdwlur ve bu hemen kmdisine i idez l i r l4s . Gene bu hastah@nda Rasaullah, ha- nim Hz. M y e ; O'nun nezdinde bwaktl& 7 [b$zl hadis- lerde 0 veya 9) dirhern kadar paraya ne oldugunu sorar. Hamrm bu paray gdirip verir ve Hz. Peygambeer onun 5 dirhemini, Ensar'dm be2 fakir aileye daglt-ttlmr ve geri ka- lanl da kmmlarzna harcasnahn i ~ i n verirl4b.Bundan klsa siire soma 0 b i i w hsm -peygamber wt ik Yiice Rabb'i- ne e*rn&tir-- vefat ettimde 1 rnilyon km2'den daha faz- la bir bdgede O'nun getirdigi din, idareyi ele dmlq dururn- -r;>

insa.na, ve-onun hihiyetine onem veren ve insani sade-

145. M. I-Iamidullah, 2, 1165, 1189 146. ibn Sa'd, 3, 5s.

394 / HZ. PEYGAMBER VE AILE HAYAT1

ce ouu yaratamn kar5slnda egdiren Hz. M~Lham.med, d- tanat sui-medi ve quk saylda kbleleri, hizmeQileri olm bk melik olmadl. Vefat ett.iginde geride hi$ bir kolesi yoktu,

Hz. Peygamber'in bor~lan ue va'dleri meselesine ge- lince; BuhStri'de gepn ve han lm~ a i ~ ~ Ir.a.1 'den rivhy6.t edilen bir hadiste: Resulullah'in d s m 4 zlrhmm, bu diinya- d m aynldlgmda, Medins'Ii. bir yahudi tiiccawda, 30 sa' (yakla~lk 90 .kilo) arpa kar$lIlginda rehin bulund@u bi.1- dirilk. EIELdis bu ~ekliyle baeka kayndclarda da vardur 1 4 7 .

Bu rnevzGda BuhAri ve Mijslim'de, tesbit edebildGirn ha- danyla Hz- Ai~e'den lo'a. yakm,hadis rivriyet edilmekte ve sidece bir kkinde vefat kaydiyla, almn,an miktar kay& bu- 1-unrnaktadlrl". Bu da a.kbrnlm, rehin meselesinin d a . h iinceki bir h a i s e olup-olrn~yacag~ dii~iincesini getirir va bizi bir k n r n yorumlar ya.pmaya da sevlredsr. Soyle ki; a e r Hz. Peygamber'in bijyle bir boscu van&, neden yu-, kanda. ba;hsettifj;imiz paraslyla bu borm 6derne y o h a gitmemig de ctnu fakirlere dag~tmlgtlr? Bu d6nemde Hz. Peygamber'in qahsi gelirleri, nafakasini kaqilayacak b k miktasa ula.grnitjt~ ve bath O'nun desinin s2d.e hayatlall i~erisinde fmldlk bile g&ter-iyordu. 0 da b u u anceden kaydettigirniz gi,bi gene1 biitqeye aktanyordu. Bunun yam slra, oliim hastallgl slrasinda Peygamber Is.a. 1 kuzey hu- dut lmna do&u sefere ~1kaca.k olan U a m e (r.a.1 ordusn- nun hazirhklan i~erisindeydi. ,Bu zamanda zxh1mn rehin- de tutulrnaslnl isternezdi. Az sonra gijrecegirpiz gibi Ebii Belrir (r.a.1 halife oldugunda Rasulullah'm boqlannl ias- fi yeye gittiginde ya.hudinin bu hususta miiracaa;tma d m kaynaklarda bir bilgiye rastixyam~yaruz. Bunlaxla beraber O'nun ~ a h s i gelirleriyls ailesinin nafa.ka giderlerini ke- sintisiz siirekIi kam$iladlgull ve hpl-~lanmaya ihtiyw duy- madlgnu da elbetteki s2jyleyem.eyiz. Bugiin bider de za- man 2arna.n awl duruma diigiiyon~z. Ceplerinde pardm

147. Buhari, Cil~&d as; Hadis i ~ i l ? a)ri-ica bk lbn Sa'd, 2, 169, 4, 132-133.

148. Bk. Buhdri, Rehin 1, BUN' 1 4 , 88, Selern 56, fstllxra 1; Miisiim, Musakat 24

HZ. PEYGAMBER A~LES~N~N CELIRLEKI 29s

olmaymlmn aidi.kIalmla. mukabii bir seylerini rehin bl- rakmalar~ da hukQki bir yoldur. Dogrusunu All& bilir. Bazan darl ik, zamanin el vermanlesiilden kaynalilanlr. Rasulullah'm ~iddetli 01- hastallginda ~ i $ e (r.a.) 'nin du- rumunun k y l e oldugu anlqrliyor. 0 diyor ki: ~IEasirlulIah vefat ett iwde, evimde, b m a Ait rnfta bulunan yarim ar- pa ekrnegihden bagka, insanln yiyecegi Il iq bir $cy yoktu, ondan y e d h . . .=149 .

Her ne ka.dx'Hz. Peygamber, dunyadan b o r ~ blrakma- dan aynldiysa da O'ndan sonra idareyi ele alan Ebu Be- kir (r.a.1 ilk i~ olarak, RasuIullah'ln bor~ la r in~ odeme ve va'dlerini yerine ge l ime yoluna gitti. Hz. Peygamber'in va'di borcurdan farkslzdi. O'nutn bir kisrm vaqLdlerini ye- rine getirmeye om-iinikn yetmedigi anla~lllyor. Cabir (r.a.1, O'nun kendisine dm bir va'dini 56ylc anlatzyoi-:

UHZ. Peygamber, bana; eger Bahreyn mah lvergi ge- lbil gelirse sana, (avucuyIal iiq kere gdstererak. $u kaida14 !ju kadsr verecegim, dedi. Md gelmeden Rwulullah wefat eal. Bu s v @ a Ebu Bekir (her tarafa) bir tellAl gondardi ve tellal eoyle ba&nyordu: Hz. Peygambei-'in bime bir va'di veya borcu v m a bize gelsin. Be11 de henlen gittim ve Xla- siXuiIahYlm bana verdigi sijziinii bildirdirn. Barla iiq Iavuql Mqeg ile verdfler~ 150.

1bn Sa'd'da onun bu ijiqiiyle a l d ~ & i lniktitr~rl 500 dk-- hem tu t tum ve Rasulullah'm va'di hulunan diger instul- l m n da gelip alacaklann~ aid1k.lar1 kaydedilir. Bu arada Hz. Aii de Hz. Peygamberin bor~lad-1 i ~ i n ve bir rivfiyete g ~ r e de hem borcu ve hem de va'di i ~ i n bir tollal qikarirls 1 . Frtkat 0nda.n bil- alacak talebincle bulunulup-bulu~zulmadl- p i i i bilerniyolxz. Mirasin taksirnincie hi^ $uphe.siz ki bol-G- lalm ve vasiyetlerin yerine getirilmesinden sonra sisa mal- m.dlr tesbitine v e bulllarln mira.sqlar-a t-aksimine gelecek- tir.

1.19. Buhjr i , C i h d mE. 150. Buhiiri, Hibe 17. 151. fbn Said, 4. 133-135

396 / HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATI

F i z s ~ X W m rnirasm~ boli.&tCu-mek ix% olrnadr; q i h - kii, fazla bir ~ e y i yoktu, O vefat ettjginde., daha once de- girrilen araziles ve. oturmakta ddugu eklerinden W k a 6nemli bir rnelma r w W m s h r . Ahmed b. Hanbl 'h Mlisnd'inde qijyle bir hadis yer alw:

MZ. Peygamber vefat ettigi zzma11 1 dirhem ve 1 dinar parasma xas&mmad~@ gibi, ne bir kale ve ne de bir c&- riyesi varch. 5 2 .

Tabakiit'da bu hadis biraz fwkli bi~imde yer dm&- W, Hz. A i s ve diger bir ksrm raviler kmal~yla biLdi- rilen hdiste ise Sayle dedir:

~Ras-irlullah iildii@inde geriye ne bir altun ve no bir giim& para ve ns bir k ~ l e ve ciiriye ve n@ de koyun ve deve I bmlwm hi$ birinil bwakxnarnqtxrv 1 5 3 .

Hz, Peygambex'in d&a once ibn Ss'd'dm nakbn kh- settigimiz deve ve davar siiriilerine ne oldu&n~ bilemiye k z . Bu miiellif, gerek bag15 jroluyla olsun ve gsrek harp hukfiku geregi olsun Hz. PsygamWr'e ait kde ve cgriye- !win isirrilerini vermekte ve O'nun Wafmndan sa2h@nda hemen hepsinin de azad edildigi.ni bildirmek%ed.kW

Buhari ve 1bn Sa'd'daki bir hadise giire; Hz. Peygam- ber'in, geriye sadece silahi ils beyaz katulls5 kdlrken MA- verdi.de, 0'm.n geriye; develsri, giyim egyalm, yiizii&.i, bazi Aletleri, kdlq va zlrfimm kaldgl, gaydedilkrlsb. Fen%' bunlara ilave olarak O'na ait bir hyraktan da, bahse- derl57. $iiphesiz ki han~mlarmm kullanmakta oldugu ev

- -

152. Miisned, 4, 256, Ha. No. 2714 Ine~r . A. Sakjr) 153. Tabakat, 4, 132-133 (Kahire. 1358). 154. Tabakat, 2, 30-32 (Kahire, 13581. 155. Buhgri, Cibdd 86, 202; ibn Sacd, 11, 87, 4 132-133 158. Maverdi, s. 183 157. Ferra, s 86.

HZ. PEYGAMBER A ~ L E S ~ N ~ N GEI&&ER~ / 397

wjyalanrn bunlaxdm hiiriq tutmak gerekir. ibn Sa'd'dm hilhfma MAwerdS'm, Hz. Peygamber'in geriye kdan 4- lasl ams~nda develere de yer vemesi, hem wars ve hem de &la d'& uygm diiqmskterir.

Hz. F"8ygamber'i.n mirarna uyguJ.ma;n i g l e m gelince; O ' n u fsayvmkm ile ban detleri, ayakksbtlm &as ola r& Hz.& Ailesi'ne veddi. Hrrkasi, k131-q ve yfizugu ise d e v l b k U l s a .

-ere gelince; Hz. Peygamhr vefat ettiginde WtdL k m HZ. F&WB oh& ijzere miras~rlan, O'nun her wit m&,m va bu tuba wmilerini b6li&mek ihere halife Ebfi bkir (r.a. 1 'e miramat ettder. ' Kondilerine Rasinlullah'm; =W -1 dunam- bmktdhrmnz sad&-

siideri hatrhhldr ve gore de O'nun W p oldfeu tiim a r d e r dsrvbte ded i id i i 59. Hz. Fhtlma'u, biiyle bir buyrxkm blxxi 0-2 ki 0, Haybr, Fedek ve Benix NMlr ~ige-& cm,&.kden payma diigeni almakb ~s-

rw ecliydu. W d W m bu en kiiqiik ve sevgili luu; bir baba ij;l.iince, mdmn wukkwma ve diger miraqllan- TLCL ldmarx gemkai n n ~ ~ 4 n M k e t l e Ebu Bekir'e; a ! k q alrilfi-8 &im Q ~ c & ? Eb3 13ekiP., GO-

cxkhun we &ern. Peki 6yley~e IRas.irlzallah'a neden biz- d~ *BW~ Ww1 99uy@x"?m diye tjoruyordu 1 6 0 .

Hz. Peygmbr'in d r w ha.kkmda;lr d&sr bir sdzleri de *yl@diri

158. M&ver&, a. 163. 158. BukdWS, N&&at, 2, Cihad 200; MCslim, CihBd 16; Ah-

&, EcQ-M, 3, 125, Ha. .NO. fSs5; %~&z.zu~I, s. 43-45. 160. Dm Wd, 4, 130. 101. BuhAri, Ves$pt~ 33, Cihad 202.

398 / HZ. P E Y G A M E R YE AiLE HAYAT1

0 ' n . u milinden maksat, ~iiphesiz ki, O'nun kendi yerle- line bakasl, gelirleriyle itgilenen vc iSlekilm8-k &ere 'batj- kdarma, verilmem elan arazilerinde bizzat $aQan g6- revlileri ve i~ileridir. Nitekim hiz. Miislim'den O'nun Hay- ber'daki hurmaMar1yla ilgilenen bir kahyasmln old-- nu ij&eniyox-uzJ 62 . &as Gleriyle uawan Ebir hkir, dava konusu edilen yerlerden elde dilen geklwi, aynen Ra- sulullah devrinde harc&na;n yerlere karcayacaglm ve ge- ne a p qekilde: Ilz. Peygwbw Ailesi'nin eskiden o 1 d . a ~ gibi nafakalanm almaya devam edec~lilerini ve O'nun tat- bik&m degh tinniyecegini bildirdilb3, &. Peygmbr' in hm~rnlarri bu yerlerdeki haklanm 'hays .deva;m ettiler. Hz. h e r yabudileri ~ a & r , Fedek ve Vm'l-KurB'dasr qkardrijl zamm Rasidullah'm h m i m l m da kenclderi- ne' tabs& edilmi~ bulunan ywrlerde, bir idetmeci slfsbyla kaJmalarl fie eskides oldugu gibi belli W a r d & payla- nnl almdan husistlllda .serbest b~rakrnqt~~. Bunl.ardm kimi i~let.rneciligi tescih ederierden Hz. &e~ 've Hafsa bel- Ii mihtardaki pay lamu a1may.a devam etmi3lerdi'r 1 44.

Hz. Peygaimber'in hanlrnlarvun otwmakta olldugu &a- Iara gelince, bunlm-1 Wttlullah, vasiyyet yoluyla o n l a & birakmgtrs. Onlar bu yerlerde oturacaklar ve diinyadan aynlmnca da bu odalas 'araziler gibi Rasiilullah'~n sad&- lan arasim kadacaktlr 1 b 5 .

Boylwe miisliunnlardm tahsil edilen her tiirlu gelir- den faydalanmayl kendisine ve akaba1a~u3.a yasaklayan Hz: Muhammed, ganimet ve fey' hulktlku gareghce ken- disine duae~z veya Wq siuetiyle elins geqen yerleri de devletin idiresinde milsliimdara sadaka b~rahms, a- nevi ve maddi iktidaslzll gahsma ve ailesine sesvet ylgma- da degil, a w e v e sadece tiim rniislummlara, hex iki diin- yay1 k ~ & a n bir Gutluluk getirmede kul1a;nmig bdunmak- tadlx.

162. Muslim, Musacat 100. 163. Akmed, Musned, 1, 177, Ha. No. 55; lbn Sa'd, 11, 88, 184. Ebfi Ymuf, s. 97; YrthyB b. Adem. s. 39, Ha. No. 97. 165. MBverdi, s. 183; Aynca bk Ferra', s 186.

HZ. PEYGAMEEH. A ~ J ~ E S ~ ~ N ~ N GET~RLERI ,/ 399

B - Hz. Peygamber'h %hip oIdu@ Haklann Mrasx :

Peygamber (s.a.1'~~ pek quk s~fatl (niteligi) bulun- makta& ki, bud- en N i n d a g-iiphesiz Peygmber ol- mas1 ile devlet bqkanhgl gelir. Son Peygamber'in &rk: ebediyyen peygmberlikte bir mirasps1 olmayamktrr. Bu bakmdan peygamber o l a & s a p oldugu h a k l m u bir bwkasma dev r i ve lniras kalmast diigiiniilemez. O ' n d a sonra devlet bagkml@na ise h@km biat etWftri veya q t iMer i kimseler gwecektir. Hz. Peygmbr ' in devlet baskan1 olma sclfitt~yh s&hip oldMu haklara gelince, bun- l a m kendinden sonra gebn bqkadara intikali sijz Bo- n u s ~ o l d t w . Biz burada bu p q i t h a a m hepsinden dem, siidece m&li o l d m n a mezhebler aqis~ndztn temas edec&iz.

Hmefileq Hdef 8-i FkQidin'in tatbikatina d&yanar& Rasiilullah'in vefatlyh gerek O'na ve gerek akrabalanna ait hisselerin dii5IAigiulii iddia ediyorlar, 0nku-a g6r0 Hz. Muhammed, devlet baqkam olma slfatlyla degil, peygm- &r olma s~fatiyle bu h&a s&hiptirfb&. h a m $&fi'i ise, O'na ai.t hissenin, vefat~ndan soma devlet baqkanlignla ge- qwek 01m halifelere intikal edeceki gorkgihdedir, d'na g61-6, naszl ki Hz. Peygamber, gelen heyethe ve el~ilere hediyeler vermek ~ekl inds bazl harcarnalasda hulunmug- tw, ayni ~ekilde halifelerin de bu tiir hwcmalarda bu- lunmaya ihtiya~lan vasdwlb'. Skfi'i'ye g*, devlet b q - kanlan, Hz. Peygmber gibi kendilerini m e blerine vak- f ettiklerinden bu hisseye kziiyet olcusiinde sahip olur- I~i,r168. $&fi'i, asllnda fey' ve ganirnetlerden Rastllulla~h'a diigen hissenin, Q'nu vef6tmdz-m soma halifelere 5ahsi bir miilk ve hak olarak degil, sadece amme menfaat1 iqin harcannwk ikere htikal edocegi gorieiindedir ki, bunu biz g e r e ~ kend i emrinden ve gerek M&v@mlTden 6g-

166. Ebf~ Yllsuf, s. 21; Serahsi, 3, 17-18; M i , 7, 125; Pey- gm&riin bu h&h, peygmber oIma sifabyla sEtl15p o l d u a , sildece Serahsi'de if&& edilmektedir.

167. Bk. Serahsi, 3, 17-18, 10, 9. . 160. Serahi, 7, 125.

reniyoruzlb9. Ar~c63C Kgshni (6. 587 HI 'a if&dehden a;n- I*II.dl&na gSre, S f i ' i , devlet ~ k a n m m ds bu blLb~dm $ah sels f aydalanabilece&i gGx-&indedi~ l70. ham Sm'l gi- bi, bu hisseyi, amm0 men fa at^^^ hmwm%& W rn8miyle devlat ~ k a n m m elmine v m n d d m btWk&h- n da vardrr 1 7 1 . H m b l i J . ~ , RasClluW'sl at w ~ , 0' nun vefat~ndan sonra, d@rudan amme m e n f ~ t l a m ~ b , b mu bivnetlerfne ve y a t m iglerlxle ha.mmiim%@ g m - dedirle-172.

Biz Peygamber [s.a.liin ele dmig old*= y&~iinG bir hadisle neticelendirme&iz:

-Allah Rasdlii'niin kapdasl hpmma, k m d W W- lam& iqin bk~i.ler dikilmez, O'na @tazakIw1& flggcek ve i~ecekler sunulsndi. RasuluUah c&tac?~ ttq31mun itgin- delya; gisrii~rn~k istiyen hmkw O ' I L ~ ~ @r@iinifi. Y m oturur, sofrsx yere koqulurdu. Kaba e l b b glyer, (&-

tigindel merkebe biner, bin& iizerindqken terkisine bir ba~kaslnl ahr, Allah'a yemin olsun (yemekten sonfa9 par- maklarin~ da yalar&* 1 7 3 .

Selarn O'na, selAm ailesine, selkm bdr.k;adaSlanna.

189. Q&fi'i, el-Umm, 2, 72; Mitverdi, s. 121. 170. Bk. K&&ni, 7 , 125. 171. Ekk. EbQ Yasuf, s. 23; Diger ka>?nalklas iGn bk. C. Yeni-

~ e r i Devlct BBtqesi, s. 247, Dip No. 270. 172. Fema', s. 121; ibn Kudhme 0 , 408-409 173 San'itni, 10, 418, Ha No. i9555.

K A Y N A K L A A

Ahxrml b. Hank1 [I84441 HI, el-kl&m&. (neg. A. 3&kir:, C. 1-12, klmr 1388-1372 H/1940-1953 M. - el -Milmd, C.1-8.

Misir,. 1313 H I A h e d . MUsuedl Xlelkuri, Ebli el-Has& (0. 279 HI, FutPh el-Buldrbn, Lnegr. h.

Muhammed RdviLn), m a , 1932 M. (Bekuril BuhAri, Ebu A M W Muhammed b. fsmit'il (104-266 HI, S&%

C . 1-13, Istanbul, 1315 H. IBuhBuI) CeMl Yeniwi, i s l h hthi&lrnrn Esaulan istwbul, 19iO - isk8m'

cEa Dsvlet Bi6&mi, I s tanbul , 1984. Candy, 1-Iasan Baari, - (1384 h*,/lb65 MI, K W - 1 Hakim ve Me%-i

KeI-in~. C. 1-3, btanbd, 1M5. Ebu Dlvild, Sii.LeymBn ts-Sici&i, (ti. 275 H/&88 MI. Sii.

nen. (fbn el-'Araibi whlil , C . 2, Mlsrr. 1280 H. (EbQ DBvddl EM Mbuf Ya"k&b b. hahlm (113-182 HI. Kitab &-Hark. Ka- h h . 13e7 H. ( B b y&&) Fakih M b. Muhammed al-Ejldelusi, Abdi fttLbbIh, [24&328

HI, el-'Ikdii'l-Ferid Inesr. M. Sa'id el-'U2;yd;al C. 1-8. Kahirr . 1953/1372

Farrb', EbQ Ya 'la M U I I w d b. el-Huseyn el-FesrA' el-Hmbeli (6. 458 HI, Ahk- el-Sulthtyye, (new. Muhtlmmed el-Fa- hyyil , Mlrir 1356 I-I/ 18% M. tfemk'l

H d 1 , Mi b. Muhammed, 16. 78s HI, Tahric el-DeL&kC el-Sem'- lyyre, W r e , lBel . M / 1 ~ 1 H. IHuWi)

ibn Hacer ~ d - ' A ~ ~ i . Elwltigra'I-MerZCm/Terc. Ahmed Davudog- Iu, Selkvet Ydlart, C. 1-4, Istanbul, 1067-1870 ~ i b a W&cerl

jbn HQBm (6 . 213 veytt 218 E i l , elSire en-Nebtlviyye, C . 1-4. MI- slr, 1355 H/1938 M. ~ f b n Mi@ml

i n K u h e , EbQ Muhammed AbduUab. b. Ahmed el-Hmbeli (541-821) HI. el-Mugni, C. 1-9, Mlslr, 1327 H Ifbn KudBmeJ

.

fkt M k e , M u l h , m e d b. Yezid el-Knzvizbi, (217-275 HI, SSnon, C.1-2, hihsu-, 1052 ~ i b n MBce) lbn Sa'd Ln68-ao W785-845) MI, el-?'aW&t el-KBbr&, C. 1-9,

Leiden, 1805-1928 M.-el-TabakAt el-KilbrA, C . 1-41, Kahiro, 1358 ~ilus Sa'dl

b n Zenceceyh. Humeyd b. Mahled b. Kuleyba. ( 6 . 247 vcyib 2-51 Ei/861 MI KlUb el-EmvU (yz.1. SBleymhiya, Fotokopi No. 1 4 1 (Burdur Kdtiib. No. 18311, ~ k b n Zanceveyh)

K k s b i , 'NBu'd-din Ebb Bukr b. Mesacid el-Henofi (6. M 7 H J , B d d ' el-Sanil' f i T e r n el-!j-cribl', 0. 1-7, M u w . 1327-1328 l i t K h i Q i l

402 / HZ, PEYGAMBER VE A L E HAYATi

ICurtuSi, Ebri 'Abrlillkh, Muhsnlmed b. el-Ansari (6 . 071 H ) . el- C h i b ii-&&iim el-Kur'iin, C. 1-20, MIS. 1387 H/1967 h4. i Kurtubll

M&rizI, Takiyyu'd-din Ebu el-Ab5tis Ahmd b. Ah el-$itfi'l (766 8.15 H), fmt,h1 ol-E&&' bjma li'r-Rash1 m& el-Ebns' ve'l- Ahval, ( y z.1 Siileymani y e / A r n d e Hussyla Paga, NO. 354-357 (Makrizil

Maverdi, Ebu el-Ha.skn Ali b:Muharnmed (384-450 HI, eEAhk&rn el-Sulthfiyy e. Msir . 1298 H. IMBverdi)

M ul~amrned tIamidulla5, Islam Peygamberi, (tsrc. SaliA Tug). C, 1-2, I s ~ b u l , 1980 M/140a H. (M. H d ~ l l a h l ,?r,usliru b. el-l-Ittcc&c el-Kwjeyri' (6. 281 H/874 N), Sahib, C. 1-3,

Krtlzjrc, 1056 (M8sliml ~ k i r i , Z~kiyyu'd-din 'AM 01-'Azim b. 'Abd el?Kavi~, (581-656

HI, el-Tergib vc'l-Terhib min el-Hadis, C . 1-4, Beyrut. 1388 I.Iji968 3\11 (Munziri)

Pieshi, V.bu 'ASd,irrrthrniin Ahmed b. $u'ayb (214-303 HI, Stinen. rSuyitti ve Shdi qerhL) (J~wT. H. Uuhammsd el-Mes'Odi). C. 1-8, (tarihslzl M m r , INes&il

San'hnE, Ebu Bekr 'AM txr~Ihzz.Ak b. N e m & m 1128-211 H), el- Musannef, (ne$r. 11. or-Ra.hm&r? el-A'z~tmi), C. 1-11, Liibnb, 1980.92 iIj1970-1972 M, (San'Bnil

Serahsi. Ebu Bekr M u h m n l e d b. A h m e (6. 483 Seya 480 H/1097 h~l) , el-Mvfuhsud, C. 1-30, Mmr, 1324 H ISershsi)

Z i f i ' i , Ebu 'Atrdillah Muhammed b, ldris b. el-'Abbh {a: 2.W H/819 MI, ' ~ i t ~ b e l - ~ m m , C. 1-5, ~ulak, 1321 H. c$iifi'ij

Taberi, Muhammed b. Cerir (224-310 H), Tarih el-Umem ve'l-Mu- IOk . C. 1-8, Mrs~r, 1938-1858 ITaberi, T&f

Tirmiei. ELio 'ha (6. 279 H/39? MI, eL4Xmi4 el-Sahih, Ibn dl 'Arabi el-Mhliki qerhlil C . 1-13, Mmr, I931 fTlrmizij V&~d.i, Ebti 'Abdillab Muh-d b. 'Umer (6. 200 H i , KiMb el -

Magikzizi Kalkuta, 18% M. (Vtlkldil Yahy& 5 Adem, el-Xurwi Io. 203 HI, Kitab el-HarHc, Inegr. A.

Sakiri, Kahire, 1347 H. Y a y & b. Adernl Ya'k~itbi, Ahmed b. Ebi Ya'kub Lo. 292 HI, TBrih. C.1-3. Necef.

1358 K/1039 M. (Ya'kfibil Ziirki'tni, Ebil 'Ahdillah Muhammed b. -bdi'l-Wi (1055-1122 HI,

$erh 81-Muvatta',. C . 1-4, W i r e , 1310 H. IZQrkkiil.