1-~~ F.;l~ WHr W\GtQ~

G B 8 O-- l cq;J.b)

f I\JJY\ elD \~

(1880-1926)

(Te:~'dit;:t :Pubb fl isem i Ltuclenti Univer a:rJ:::-tell I-I o:::ja minn J}:~ H~~lnY , Boq" Be. o(Hons.; L,,/\..o ~ :')oPhiL,(O'':ono), fjJ~-CentruKulturali, ji.1ns.: 3 tal '1":'7'7)

Dwar xlhix Lienet il-polit f t l'firtl t (J. Ll

l-orcanE;mi vitali Ii j i~;bru, h!s 28 u j

ori

jidd

saq

ti, in6ertez~'·i u I-h.tFijiet t~:ll-poplu?

i iti politi~i, t c

i :::1 forma ,lev[ .. "'"L$Io" ........ __ ._-"" __

titrabba, titrmrvwIt1 fl

Ilill-liema fi:1.;;turi

or

jjiz?

Eif' u

.tidclep i1 alflenu sa certu punt, fua 1-polit

so~j jn nist id.u Ii 1::emm u1:::011 1·-

mill-;.mbjEmt u l-intora:;:,zjoni

mater ir li ~-~mien?

Il-politika hi, kulliml:ien, l-u~~i u l-abuzi

poter, iex hemr'~ universalita kurjuza fl-

bnedmin, irrispettivament mill-kulturi nazzjonali u i,

g'!:J.alkemr., ftit isir qbil dwar fejn ji ca l-uzu 11 j 01

u u!:;u in :)e1: 1

inkom})

flperijocli

I(~-cirkostc:~nz.i ileo ita' ati u socjot,J..~ji

i tal zmien jikkontri

i;':;vilt'.pp ta I :icej ecj II eli

u b'manjieri jew metodi li jidhru, u for . .. . .. ec') UTJlel c

!'Ye;"7 hut not

il-I\>'11 tin b I . e om

fl- eC11 u li, jit-

OlOSU poplu,

i~izE1U eli z[; at

jottiznu insulari,

zjoni ninn 113.1 ta

Dondo n u Ii piccol~ isola 81

*Napo1op;izza bil-quddiem g"lall-1"wfna kl " . "t q (1 '" , 1 . . (lln -' 'K1I C oSEerVe"~i_Ll. S-Sl:c..

~ammi t li G ); d[3.n i jkun ,j

dokumenti tit jan jm'J e ex jit a ~sibijiet u

arx li hi Ii I:l!J. tg'lallimtx

pI 1..

-2-

1 j forEi tant

rejalta - ta' jiz b',al8. snti SUi:C118ri ~i f' re ----'-"'-- ~ ~JOTll

mal jjizi u popli jn: sz med erraneja, proprj

tal-Ingilterra, tikteb il-lingwa u t~addan ir-reli~jon

tal-[~ar8. It ja, t llem djnlett tal-Gt-wrt1.b r~isilmino

Bie:c nibdew nifbDu Ii minnha

tint il-politD:a Itija mg nist rna nTlarsu~~ Ie

tensjonijiet socjC11i u rivE:l tajiet partigjc:mi f I kuntest

_stq.r'.i.l~Q, vuoldiri f'l:untest Ii, s'issa, c'1.aclu x'::t:Bjper C1afn~-'c

u jirrikjedi attenzjoni u j::lt. Irric:u nharsu

mhux 88 Ie jn iI-DOli tikantj __ fl-clmbitu kos_t i-cuz'l':.J.o]lEtli

(l,vtlra kollo: r, l{ost z joni l)iccn a i forrmla

hajja Ii tintuz(1 u tinbidel l::if ju~~aha~:;

rIz,.u li_ .. 4had(lnu) I-Dar;.t i ti_ DC?.1,_ij;:J_(~~.o Gtlalkemm

fatturi indi ensabb fl-ezani ta' x' 1-

po llSDID uko fatturi o~rajn, i~jed mo~bija -

forsi izjed rejali - Ii j ernin8V.J x'sura ti(')1'iu

politilw I'1111tija. Hm·mhekk nist niddistin:-:vu 2' aspetti

ta' pol ika pera jintrabtu ma' :;rul;~in f ( ) l-im. a tEl

amministrattiv-lef~islattiv; u (b) I

l-:.l.ej;'1}j:;p:.jl,et u r-rj.v[~li2.?:..Jiet, '.,. 1"

jeliJ VviSIl emott jew eressati, x'aktar- pers u/je\'!

tredizzjonali, f'naha je11 ohra f'dawk l-ibliet, subbor~i,

villa~ti u rhula h

1 na

iterl:::.n bi

• i • 1 "

cKeJ~nln, marsus

(.( U .p' 11 ..Ll

, t 8!..'lper:1I1ent u

hell ta l(iellet ;jjiz fq fe.jn

u arnilj

s;jjer ra fi1-

limit i kiene:t har'':<:l; kienet uko

ira z b'popolazzjoni ira U (Ie t ey· U ss

izjed k11 .. <:lP ssa, u i~halhekk bi problemi socj u 1<:ul turc::cli

nItru rnilli ne igibblio , dan kollu kien hemm,

jietna, fattur vitali Ii serv&, b id !:ekk, bTlala

Ii minnu u faqqset u istituzzjonalizzat rU"1a

TIobilizazzjoni po lari 3zjoni i"; j ana: d 8....'1

kien IL-KOLCIJJ

-3-

:F'il-kulldizz,joni so(;jali li kienet fi11[: Ita fit-tieni

:nOf8 tas-seklu l-ie~lor, i"vara r-_i.isor~',iment taljan, fit-tie

~enerazzjoni tal llaltin influwenzati u kkundi2zjonati mill-

n!,~li ,u fi en l-izvol ta ,1 8 iva u esnansjonist,

1i 1·- ;erj lihnu e1.vY.'opevJ, in~-:luz cl

-'::olonj:'li pproduc.iet u r:provokat lieqa i1(3.1i, fuq li ,re

politi

f1din

:L-ori~;ini tal-agcruppnmenti i'!" jani, Ii

}.!.abtc. u komple1d ".Jar;::, b I dozi intermi ttenti

e1H

jari te,? jinvo 1 mhlDZ: bi8 konflitt ':lkut ( ,ad Ii rno"1bi)

tal interBittenti tal interessi fost klassijiet u setturi

differenti tal-popolazzjoni, izda irJko kri ta I valuri, ta I

f:;ibdiet ~ ta I direz ~3 joni" Il-konfrontp,zz joni nist~-:;T'u n'1.arsu

Ie jila, b I mod generali ttl""t tlett jus: (a)

kontra TPJ,DI' .' (b)

A~;L,JC1H; u (c) DGr1II:JJ.ZZJONI kontra A\" 1;11 sens iz j

f~enerc~li davlll it lett temi Ii tant ikkar'3.tteriz/~aw

kolonj li fostns nist nif~bruhom f' zeu(" tenden~~i 8\>\flenin:

ua"'_da nse jr"mllla KOLUNJ (=dominazz ,joni-moderni-

zazzjoni-assimilazzjoni), ieri l-e u I-bidliet

ikkawzati primarjament mill-okkupazzj lza u I-funzjoni

tal J:tialta la kolonja-fortizza fl-interess imperjr ; 1- 0 '1l:'[C

nistc;~u nsej Tl_ulha

stenza-awtonomija), iC;ifieri s-sentiment pjuttost embrijoni};:u

tal nazzjonaliti separata (forsi speejalment fo in-nies

edukati) u konsegit.Jentement l-aspirazzjoni.) 1 mizuri ta'

libert,\ politika u 1<:onserva7,zjoni tal~-lJpatri!iJonjurl lokali bl­

affinitajiet l{ollha li j li1l:a" I'linn dm'm -L ze l"~lej

sDukkmr

Fid-Dinamika Kolonjali l-ernfazi kien ftu~ l-u~ilitA,

unitA~ iI-pratt itA u I-progress rnate~j

Patrijott

kif murija l-izjed fil-valuri t I-bar,

tad-drawwiet relitjuzi popolario

ja aljD,niz

opp

" a

s-8nin 70 tas-seklu l-i li l-svern in(;l1::, , 1i

kien ilu sena rna. j inkjeeta uffic,j dvw,r 1.-

affarij ta I lIalta, tlett kumoissa.rji inElizi, '\pJif.) '=~

wara l-ie'ior, bie;r ji{'u ha1Alll u jezamina," l-a;:n,ministrazzjoni

pubbl , il-qrati, il-finanzi u l-edukc'J.zzjonio Dawn

-LJ--

jac;hrnlu r--rakkomandazz joni jiet ore\] oli chrar Ii set;; 1

j 1 ex~ fost

1 'ljiel tn I tariffi "protettivill -tassa zjoni

t n I +-C l' i fis-sistema fiskali f'konformita

prin6 ju tnl-~umrner6 ~ les; biex titi rivedutn l-iApi~a

pubblika u f istess bisy t er 1- 6jen~a fl-aunini-

zzj permezz tal riformi fil-pro6eduri u tna~qis fl-

infieq; u biex iss riorganii&zzjoni s~i~a f i8tituzzjoniji

edukattivi ~~an, fuq kollo~)

jikber it-tag''!.l

jitnaq s it ,lin te,t-

u tal-In~liz permezz ts

i ikpli tal-i12 IIal ti e1:J'irv81 ssiji

tal-i Fost daVJk il-I'1c. in Ii kienu jiffavorixxu

fiskali f'direzzjoni ssiva ukoll inten fik3.z~;j

fT il1?;liza If kien jispikka ' E'Y.londo Savona

(1837-190sL

Isem ;~avona hu marbut mal-formnzzjoni ta' p2rtiti oli-

ti6i in dan kien, f'certu sens, izjed iv fi

pro ss biparti t::'1. mi istec s avversnr ju princip[1Ii tieC'lu,

Dr :Fortunato Nizzi (1844-1905)0 Lien : .. avona Ii spira I-pi".rtit

ormista pro-ingliz tal 1 li-ut ar j 3. ubi held.;:

ikko.1TZa r-rezi kompattcl I!lnex:::ija minn zz:.

e':J1;[81 indikazzjoni tal-personnlit.~,

kontroversjeli tal

1878, :clet 2. f5em~t1a

istor1),ju tal-15 t I I'lejju

es

kontr::::. eC;T1at

-i ceb

Ii

lejn

kien a socjnt

- . ""'. ~1Jerl II s~')irtu

dc'-D i c;rupp Ii', l-inL: j.,-. . Jorp:Dnlzzc .. e'IHel 8seGb a Tlolitika

Mirntore, il-Furjana, it-2 tt' fi }Jjc:.z

(Gt, on, qas s protest~nt Ii

u li~·;ta residenti f '?lalti.l,

r kHistjor;ijiet :Jolitici, dmm Y<1c enu fl-, ' ..Ll 1

jonali 0) L2vona ~"ien 1::e1 prlnc fil-r.leetir1f': , -----

-5-

ore C fil: 'l.adu sehem proninenti wko es

Zammit (1831-1918), i1-h:unsi1 er 1i en mnrlOnt

ta' voti f1-a'tl"1ar e1ezz,joni :';enernli, U Dnke l-avukat stino

1i

Lejju. Dan

en minn te' ouddiem f

juri 1i

-dimostra;.;-.,joni t,-1-15 t::, I

l~ienher:1In (liffc;ren5~ipoli-

il-Lrmt lit,'; 1. jott GIlet t; tici b I d,IWk01

specj'''' 1ment fe jn enet t 1 i1-kawia fundcmentali tar-

riformc kostituzzjon~

: dnn

biss f;'\a1ie: r 1-1 eso kienet is-sena ta' 1-e 1e zz j oni [;~eneri 1i,

lanqaE: t~1nt keDITl kienu p,ensazzjonv.1i 1-bidli pro90sti 2.1-

kunmissrlr ji nt;lizi, inma 1:Jkol1 tfcl-1880 eVeDe

sa iz,-zmien c1eDut~'t t '1-pop1u, q - . 11 . . . (!;Vern OL l [; ~c

l-~atra t[:1 Direttur ta' 1-Edukazzjoni u tal l-Universit~o

f'Ialli libes il-libsri t~11-1:o11:.il)oratu]:, bene\Tolenti, " __ a.vona ~

darb'e~ra ipprovok~ e lazzjoni fir-reazjoni kontr u

l-§s"Vfrn impje Lavona en)''' 1 bravu 1.1 .. kien L.rIrVev:,:

fil-"ajja s-sa~n ta' incentivi u as stenia

Lien ~lllke surmast re .::., ... I'](mtf-1.1i sentejn u kien ilu maG'~ruf b') tur tc31-

ku1tur&

int;lH~,ao

1i

u espert malti t1- u l-letterature

-j..,;t1pf m'l'Y>-I~i t) -I.r "'''' - .. -

enqel stmerrija tal

mi11-borr:esija Ijnnizzat" 0 jja .. h

.Lmtiri.Lorp1_iEJ~£ bed~, permezz l-orgc1llu ('urnc:l:L H:u 11

Pixi.t:.!:..2.. (~Iialt", tat.,t Dr "rn8sto I ftit bi s

_:~.fT'Hl JageJ. J,,:n+-;-.';rnnAT';Rli~t:,'-, nT'fl_'i',i;;,Y) 11 fl-ide;inl,

or

, t' t ,-' l' 1 0 ,~ ]'_ .J- ,:",' 1'! '" "",,/, " -for en 18 8, - - ,'" -~.~

'0 rJ 'st~ ~l~l)er~ll' onDoct:~ ut: itrrL:,-l~bf~ll~ tar-J. n,d.l c.c-,..L. C' '),' ,c>, v -

riforrlJistio Host ti Ii };:}::ontcsT;,'H 1-8 t,?).-

1£380 ~ I • 1 lS6Ti1 iriforrd

... ,_."'--_.- ,

ta' zzio

principa1i, a f

imse !l. k'Ii .j cni 1i lei

fil-fatt~ tal interessi xejn inaas mi1li

drittijiet; u kwistjoni Ii 1111fl ticld.i ter:r1ina ~

"'t· .. ] '-I- I' 't' d't . Klenl y se zzomm _-l~a Janl a me 1 err~neJa f'kontin-

HitE' mcJt-tr~: izzjoni edukattivil-kulturclli, jell" inkel j

kien se tin~ibed lejn 1- I'u ± u I-pajj i o~r8

~inflo-sassoni Ii kienu teknoloi~ik~lment izjed avvcl.nzati jev.J

c)lmenl1 jed promettenti fnill-pllrlto di vi tel. I 01, t 1-

ri~ u ne[ozju. F'din efro. bejn il-qalb u I-but,

bejn il-mo't-Jh u z-zao.q, kien naturali Ii I-biccu l-kbira 1-

IVlaltin edukati, u specjalment da1'.,k Ii kienu proprju joqi u

a en t om bl-uiu tat-Taljan - i 1 tal-nrati,

tal-kleru u anke tal-kummerc - jippreferu lill-J\.ntiriformisti,

Ii kienu wkoll in-nies l-i~jed kwalifikati biex jikkrit w u jopponu Ii 11-f~ern kolonjali; mentri, g~all-kuntrar ju, I-bic;

l-kbira to.' dmlTk Ii kienu jiddependu g"l.all-g'l.ajxien tar~"hon

mill-impiee;i mat-tarzna u s-servizzi ine;lizi, inklu~~i

S::iru j8.rnmirm'i lill-Inc;ilterra kul turalment, s libcrsner

j feru lir-Hiformisti, anke iez Y::lenu f'po ZZ~OI·.:'~

tuhom bene c.cju, ~~ ieda, ::-::i i! prc:::c'~; :L:: .

u dan irrispettivament mill-kwist joni linC;'PJistika jew ko i­

tuzz,jcnnli 0

e tal l'Ialta nazzjon u potenzj31ment stat

onomu bil-mod u evolviet minn .- u permezz to.' -

dan il-~onflitt ta' di 0 zzjonijiet u orjentamenti;

evolviet l-istesp- 1. maltija matul il-{~lieda t1f'li bejn 1-

z u t Ijan f'rIalttt, u r)Srnes:::3 tag'iha; u heLl;: ulmll

evolvew il-partiti niu fi Dro~ess ta' interazzjcni tnli

Ii met;s. t f; *'~)e~'~'f~petti va ') U +-(, ;j or;:; Y'-rett

~oni p

abitenti indi

:'-ulxin bdeu

Kienu, ~Grtu punt, vittIJi

jiet li bilfors 1 8i eEla lonj Ii;

ninn

jik

zZ,joni t,;! politil'~(.mti

I-poter u

parrokkj (1

lill-po}Jolin +'uq

e:::a enti bie:;r • 1 °

r:lr'~l u €~udizz ji 0

Parrokkjeli baCJE>,ole-t; [;\ f'iematuriti'l

u

CSS

Itl.;ljiet

Ijcnr

Ii l-I'olit

b'1s.1a f' rG

zjoni mal-Politika :N(1.zzjonali~ 11 din r:la 8 .,-r jOl1'lOS 11-"

effett fuq i1-'1,sieb politiku (je1pT il-:r::cankanza t ~~'1U) U 1-

i8trate~ija elettorali tal-part i politici, Ii jimpurtaho=,

-7-,

l-ewwe Inett, minn kemm ji'gbru voti Q Bizze j j el.are s fti t

jn il-belt kapitali biex tara :;.:::Ikien hemm Hminn tahtl! fil-

politikEt maltija: t9,1-banda mal-gvern, tal--bandr,

La Valette 1<:::ontra l-gvern (meta l-imset1bin ta I dmm il-baned

tist te~hid nie,s tC'.l-istess si socjali jew kl>JiJ..zi

i ess); tal Pmrl ma' dak (aktarx rna' Nizzi), tat Ean

D1IDinku rna I l-iel1.or (pjuttost rna I Savona) 0 X I kien ifisser

dan kollu f I termini ide jolofsici? Fti t je\'J xejn, imma s-si t­

wazzjoni kienet idejali biex, fug il-bazi tal ghaqdiet u

centri ikati ma I xulxin, n l-gostlf, tift

glied&. fuq il--livell politiku izj u izjed l-gvern

kolonjali ke11u y'jakkwista mill-kultivazzjoni tal bazi t&'

aopo&p. ~00~' .. ,olari ghalillo J;; Dc") __ ..

F' ic-cirkustanzi ssib Ii l-ligi~jiet tas-sirrrp~,tija

u tal-ant

v.Jisq izj minn djalettika dwar il-glieda tal-klas je\AJ

xi dibattitu dwar ide jologiji politici: xi dj ika u v-I

ideologija tkun dik tal-Arc ierfsu je~duha kontr!~, t:11-

flandratg, tal Bormla kontra ta , tar-Hahal t.st'

tar-Rahal t'Isfel, tal Gorg kontra tal jan? , .. -L .. J-

im{;ieba Ii et tiltaqa I f'sitwazzjonijiet

tfakkrek f I dcl.k Ii gal Libbef~ f I kuntest or, illi Ifoppos ior::.

is bitterest betwixt those that are nearest!'; tfakkrek f

rivalta akkanita bejn faJ21ilja U oT1ra f1-istef'.::: nelt d

li ssatirizza Shake earef'Romeo and Jll~.iet ( ):

000 Q 0 0 Q 000 Q Q 0 0 0 0 Q

- Den:r trlY i' re~f-llse Or, if wilt not, be but Am1 I 11-;' no lonf;er be d

.nclme

n&IJ.(: ;

;:)\'iforn lov'~ ,

t's Mon~ ~ J i ncr !o Kor arm, nor face, ncr

longins to a man ..•••.•.•. 00

ow

1 zzi u

n{:1me ho'.\' 0 t; 11

t

car fihom, u Ii ovvjament influwenza l-atte:~gj8.ment u

karriera tat-tne , ~rien J zjoni kolonj

Savona ma j il"La('~ fo jn la'!1aq kieku ruhux kien tajjeb

fl-1ngliz, u ma kienx ihm taj jeb fl-Ingliz kienu ma marx

j ja Londre., u rna kienx imur jistudjc.:, Londra Kiehl

mill-Licejo mEt dah,aIx "pr

.1\.rtille:r:2> Lanqas Mizzi ma kien il-mexxej tal-kc.lJ.Al7m

nazzjonalista Ii kielcu me;. lden.,'( armniratur t -kulturG

t jana, u forsi ma kienx ikun hekk kieku mc. sarx avukat,

u rna kienx l,S avukat lei ma kienx tajjcb

l'la rridx nghid Ii ningl'lajr iI-kolonj znu rna kienux xort:"l

wa'ida jqumu differenzi socjali fuq live poli t ikuo 11-

fatt Ii ~izzi kien b

f'tejatru eli kienet

dubju

strat u Savona :)in biIjett

tal-"kIassij il-q

I-kolonjali accentwE l' S...:

II • ,

i D ixj +- .. ' ' ~.J & !) t ~1 cl. st i barranin 11

b introduzzjoni ta I tabelli ter:rr:inologici u IUIr·Jenzi

pEikcIogici Ii rrendew il- JEl. pubbli1.,:e. gl e

bejn lit iturill u II bejn Ifmi:ztrija ll u

idoqq it-trumbun, u min idoo" il-burd,£, min

il-murt:l..1 u mil:'. ig'tlOlli ictand.:lrdo

~.:,a Ii , vaga tal-kuntest l<:olonjali ni

n'l.c,-rsu it izj j:s. iI-part i, ni?r,rUVaVl Il[.i.r·?

s-similc:;.;;ri tc~ ~ iet 11 d-differenzi ta I be,4nir~thOE f I d:'.k Ii

komI2os=l:-~}J.Qni, to. I

+-'.J

js.li:

3, /', r ,u,

e' 86 l-kbi::,:;" TILl kienu ji7-

U fl-1921 I-elettorat x::ol1siderevc

fiI-pE-;rijoQu o +. v emna

kienet e .;;..;;=..:...;:~.:::::..,;,.;.;;,.

L1.'1UX i If'crs SHc~r

intereS8 daVlk biss Ii enu intitolc~ti 1

vot a

, . }Cl1S S J

u zini, u t;le

rii' ., • I *

-OlmC)S"GrclZZJ

bandc.:lori, kien

i otal tat

: lei issir

(;nder:.zi

r&zzj

'le24 mets. I-pulizija

fi St:cade. Rj bIb

ruh, vlloldiri t

+­u

''\lot 0 kie:r.L it "farc Ii b ) 11 tS

il--lin,jG t bli

, fl. f~ l::rlli ar

'ltlieT;ed

It Ii kj(.;Yl

j

proi'es[;jonisti

jone.li, qkontrc~ - II ..L--gvern 0

Jkoll SS5 mn .1-v

Ii

(

enc:t att

ZJ lo

t

11

errovija

Ii

, leif ukcI

Ii hi

fil -. y"-_~ ~ /, J

+­J

ftit

uko11,

i ri

z z i, c}Vlll: ,~~ .. t 0

fast minn t:., I

-10-

(bir onio :Mie

rs, 1i

z~j8nt fi

1J.ko11

De J?iro) u

nOfs,

ino rbudi, Giov

1 ( !~ N D ~ 0 ~_o

iortino); ki"m

ono)u ne zjant 1i

fl-ist ss parro6 ( Cc;.rlo

f1-i ij3 tD i ti 1ilc.

oDinn.nti jm'l

88C), lu

e1 tor ~ ma t

rartit .J

sal mi11-18Ll-9 kosti

avvc;rBar , meta n-nomina ~' ulO

Auke wqra Ii bdew id-di

t 110m 1:;1 eZZet ff

1V1" (~er.\-1-) J. _ .A. ~~ '-__ u 0

11ern

fl

, I'1izz,i

kicmet t

is-s or t~l-pers

b 1 rc

:;:j"~ __ -I(ottO~lGJ~.~l JniJ.li

b It VGll

. ., l-L-'

1r:.t;

eseo

1i (i1-

1 ~,

U.tCOj~.L

i

d-distretti

d

, 1 l~

r1 i c:;~--ri bl1 '7 z·j oni >..A. ~ v..;... "~~':..J ~~ ___ •

1 -i , _ .... -1..

jeghleb Ii1 ':::l:..i..~

kkont

fi61i Ii

'tD it:1

jiot, u t-tr~n~iz-

o

l fl-i:).,.

naZZ;iOll Cl.li H'1·-"'1, " ~'<. .• re t istcr~ opal t::1 olitik.';.

I

1-Kottonerc kiGD

pro1et~rjat in6 j nti 1i

}JOpO

1 , ..

-lZJ i". ~ • .-, ' .. ': "v,\ r

( ..... '- <.,.!. .,

zz tal anke jekk di z.joni fi or-juri:

pOfc3tllHQ FIVEll t jana kienet

l-kur:trarju, In.lillIllerC j 1 U

ic-centru amnini blsotto-praletarjat

org,:::mizzat wisq, imma ku11

(1 arm .., j e'll inf' ormali) u

Fl-1887 Srlvona

t .t (::j11 u b

zz

z

a

joitI'og mi

1; flnofs is­

effettiv bil-I'lal ti,

ipat bi

u

i' --

nett t ' d:;r: If.''

sar i~jcd einifikanti war~

o il-fundetu!' tie it t

Ger:::tld Stri (1861-1940). Mil1-1 I il quCiCi1eI:1 l-OI:'

principali nazzjonali

imwaqqfa u sdi t jatEl

1S)02 d<:m il-gurn:ll bi'::dD. ,jS),jj

Pnrtita onDl 11 Q

, . . lE:Jn.D

11 ~,l ~~ [;ur

huma

1 i

"'Z' 1'· t'l' +-13 + 1 ,,{.! • -'- ,) V

nnifsu flOrgc:no dol

l

art i

b-'.tt' 1 j fil­

l::i~n

iv - 1[:::;-8 fl-1

em i E k

+' 1

t~;l-k

1-

rzu

i

Forsi izj

r !C.-

UFuett intri~2nti u .11

t"'l.I-pe_rti ti loke Ii dcH.vn kienu

joffruo l''lizzi u Eavons. kicmu tipi diffcrenti u zgur ma

bl-1st8~}S intimsi t3. .all-istess nies:

nvuk~l.t j

d z:3joni,

fl-indirizz ti

tomnp U S-2urtRn u g"1al

t-tnu , mod j GW ie/'lOr,

11:::.1ti bi8X tivvint strr:t

1 d t c· , zzi

,r fis-snin 80

l-ie1Jor is-surmast jid-

z ,pjuttost argumentRttiv

inglH:;izz t, irnpekkabbli bit-

~;..;;:;..;:..;;;;;=.:;;;:.. b'karrozzelln. I-par ..

Df;.ltin imqr',xxre., gh:J.x ricH tkun

1 c: ( imm,]. ctt i V·" )

u tn I l{onciottc;

i fil-Kunsill t:ll--Gv-c;rn bl-iskop J 0 struz::·­

i.~of1tit-jon D. js.ttir'3.w l-attcnzjoni t,. I LondrE: ist

i uzzjon[',li t

-puhblik1..1.

ande,rd,

lonjD.; jC;IAJ ridt tkun

Savon~-:l bil--bqned f jipprezr:n"t

1

c, bil-kunsens tcJ.-l1on

kamcnt fug kru6ifiss Ii js gVJi

66it1IDEmt t oll<~

B I d~~n::3.kollu

iE:thom U ikkop()r~lItJ flimkicm,

minn xi ~~zett [;..vvurc-.~ t~

jur }),<',nz8vecchicl, j uf pubb

I-pro t I-portit, fast

fl-1e.C)5 . St~von[C

l-Ikirtiti c;.ablu b

hDf'1m zrnicmijict

,:J q-:.l bu s- u i ttr~: sfun:l:rh IiI

xulxin, oelif u biddlu l-ispront. t8 em 1..1."

ma J"GB8ttmv, u forsi

lill-i

!)Oli t

J

bclevr u

jji,.;n:.i., ies +' • J. \; In

u~:o"

o

t'l: kriz,i 0

joni +- " I "

2.-Dart i

i

i

j 1

zz jonijic t 1)~ , rtiti,

i ' zzj

i~~L, i it

w~b ,1 Q .F i 1-

-13-

Ic-contri 1-izjed fissi 'polarL_._J!!j2Jli enu, n'; tur-

, fuq l-gvorn kolonj:~li u fuq in-n[lha

oppo~izzjoni nazzjonalista, per~ dan ma jfis Ii 1-i C2f

partit

jj

}:ien 1-iz j ,~d kontra l-gv:;rn, jGW in-, t tOt d " l' 1" . . f '1 13 (:;ss par 1 'e,-LJ2£2 .:C1c,n -lZJ W1 nvurL10

1 . _1 hemm simpo..tijc~ J.:ulturHli u (lttr:;lz;~joni

polit lejn orra jew 1-It21ja f'naha u o~ra, il-

litik::~ partit:;jana ~;i81i nbidlct sostrmzj~11m8nt b I manjic:r8.

Ii ki tirrifletti x-xewqa tal partit jew ie~or Ii j seb,

izomm je\~' ikabbar, jista, 1-influwenza tieghu fuq il-

U dan en ji{;ri d ,min-natura t jiet,

metl.:' ma en istituzj izazzj tat sfer

menti tat poter minn partit ichor rmezz tal sistema

rio Ii' ttentat o • b I I' . . t' , +'1 lSSl x 1ne;]ar1 <:.l_Ilero.rl ,L -

!iE!..::?1~~0.llJ_._t§l·~~ti ti2j.._~"pet~J: .. y~~_, t . d ... r1 1ZZOLlr1 quddieD

e Ii alkemm lejalt(\, il-

fil-partitarju 8.kko,st tad-C1isg'v'l1d u

iI-part i :xorta jinl:)icllu, 11 ji

partigjan;:i ti,sta tib(tE;, I

intricci tal-politika,

jin1)icllu Bkond 1C~

cirkostanzi u min Il-pc'lrt ji i 'J

ioel

j jibqa I bl-i ess isem, u jista ,jibqa I identifika1)bli

avolja jbiddel ismuu L-isI1ijiet u r-rett iqarrqu oil::,

specj fil-qasam politiku partiftjan: trid s jn

id-di~ibllZ._~l:-poJ;er bojn ern up, bejn partit

u iehor. L-iskeda Ii qie nipprezenta

qabel rna ksibna 1-Gvern on Ii fl- 1 921,

karrlb;j menti f i zjoni t21-poter bejn -~tit u

ie~l or: ~t;iti

I'latuI i -

1 govern2tti'v,

tnnt lj. f

t

i i: u

zentattiv Ii z :~~ t i .,--";

cl&rb , sletti 11hor: E1l,_

oTI., Ii q el kien

it hu stess il-q cia t"'!

gt'taX

f'eerti

elrT'de 1 b eo a j

jiet, set '

-1--

. . . i Jezerclca inf diretta .1'U(1

l-amministrazzjoni: Mizzi u l-Konti Strickland (Ii

testa zzjoni b'sueee.ss

ture. fil-Kunsill

kandidat tal-PoN.) kienu

ekuttiv; u ft

land Savona blu u t Ii I'} cJJ

ju Prineipali tal-Gvern. Savona, Ii irri ~~ (:;nj a

u ried jikseb lura I-poter, ra IiI

e jonfoh ir-rih udal' 1- nrn ~_i qabel en

parti minnu, u sar, b'mod eej ta! L,t~cickLmd,

Ii t setC'l' jitClElbbel g'"'u keT(lm f 'ri ,-, Ii [:i in:~

zzjoni u orjent&ment ukoll I'd Ii hi

politika k011aboratrici. 1:(1. dan

Kunsi11 I-p!-trtit t '1' fs.voI'evo1ment clicpost 1

il-~0Tern xi snin, mentri S~vona, (label o.Dpon.? 1--

ghoti Gvern _ zent iv, iSS8

naraw ~df

offensiva bit-t Ib

onsabbli. I1hUJI~ biss il-partiti

It f' ' l t ' 11 'i • , , "! ernaw ~l_-PO er - IDl -OPPOzlzzJonl

o~3izzjonf' - i kif inf

1 \1 11 'I -gveI'n, ml

Hi ed 1

ie", or f1-impronta pol

bl-i~)i:;eE~s me::aej,j2. u ftit jm" wi

~eta t-tnejn onu

bl-istess laqmij

partiti mE'. s 1ur.-{ IiI

I1-

liJ

eletturi, u eletturi zmi poli--

tiei j istc~~s ., , Clr,:;:u, de; u 11-

hor"! uko ,ftit jel,j \.,isq, ob1(~ma komuni: s jil<:::;-::ontro

, Ii seta! ma j ti kont I u

1-

f ic1u

re tkabbret 1.1

nibQe;'1u se jrin h

f1-i s

n is-sek1u,

f'

t:- I

ona

Niz7i ~a f'idejh, ,u nist

o1itika

i1-1ingvJ[;l

eletturi, s-snin 90 kienet ir-re jon nk1o)'ctat i1-])op01i:c.,

f'tC'Jrf is-sek1u kienu i, 1,'!Flra 903 b';nod eeja kienet ituzzjoni i1-Gvern ttiv e revokat u sostitHit b l stituzzjoni reazzjonarja:

tE:.l-GverIl f1- 1 921 i ob1 prineipc~1i 1-ki

tista t 1i 1- ir-r81 jon, u 1-kostituzzj a1mem:c bost& politikantia

-15-

donnhon resQu lejn

Ii l-izjed fattur Ii kien J

me~t 1 jn il-funzjoni te

it

stingwihom kien te~~ja-

ingliia u t jana. Is-

Savonj Istricklandjani U l-Laburisti) kienu

favu:r Ii tkUL Itija fl-·i jj

Diff i o~rajn, per ez polit fiskali,

t;i . . ~ . t Z-ZIDlsn u, sn C8~ U , anke ittie~du minn

kunsil in-na~a 1-

OlT, baqg~~at, fue; iI-Ii vu ologHcu,

disnopizzjoni lcjn i

menti popolari u

ki iC:TItaH t

f1certi a etti minu:r:'i, l' u. ,

f'dak Xl ja'ls'<=@ ma'

il-pot8r, u I-mass8.

C'l U kons

xi futur d c;rcnti,

j cIlaw fuq kol

f 11 l-i'l Sf'lr t

ss tal 11 rcli on ll

bi prijoritnj diff(

cc-:rtamcmt, -0' elli l<':Lmt:::'i:;'

zz p i[o;jan lejn

e:TIU

t I

b'

jn

i

i

hin'1ctbba Ii 1-- Ii::.; Z:.'lt ,

S l-c 1d\vc

i bejn

tinstcma. ridt t

riedet ssal Sci.

i fejn lu i 2-Ll. IDEl en

and:: :

il-7uci

1 bil j 1- crespi t~

t

i ti, (ax kull .[' jn tJ. u

lnturc 1 i)c F'dEtn

i 1 • - •

le1 In

rn

j'l il-l:::o i tuzz j

+- I v

jr 1 it

(1891 ) I-puliz,ij malt

kif ri-or:.,;sn:iz i mi strazzjoni Strickl il-

leIYJbubi cVJwel rbe, u kien hcmm s,c,'lfu)sitra xi torturi

u V,f'~r8 sent jn "',

u s!:cvonjani 0 I.J-i Cf:>S

1-lYJrtit il-gdid

b'lRl 0 cl ir-riv;llit?: bejn

, Rlmcnu sa ccrtu punt,

ja:37,j

vecchi3., i

li wkoll twaqoaf minn SC:lvona f' (~SSCc­

son;:",lit~. olitiks O""lTC'c, din id-d(lrb~;. }Janza--

wiSCl"

kien tic:;C~u

,i L"t II li, b'lnll-kid

1 ' -l..-.n • • +-Jonl l' u t stit~J.ZZjO:Di

qDbi

polit

jcm t

, tat skussr1.turC\ o'lJ.rC'. g'<lal mobili zjon"i

tfl'

jjer,

popol[~ri •

lil e tel

~cmql m i 11-i b r;t,

u jo

ibli"t - irticl n nisa- izj bis­

involviment tc·.l-klcru Zl kollu, b' ikol'-',ri 1- r-

J> <1

CC zj[H:;tik,< ,

parti t

I-b t ..." mlZ-ZVJl miz,uri civili 11

rigi'r'rd ft c"

stjoni serviet

arhi tr:;,r ji rlc:mcnt ingl

V8.tilC(.l!l li kic:n sur q el" InITIO. din

ukoll b

bejn il-Partito NazionLle

Lavona u Panzavecchia:

~Slzza d-diffcronzi Ii

zzi·u I-Pnrt ~---~~----~--------

t~. I

izj"d lC)fj:11istil:u, sekulnri u

dinjituz, l-ic~or izjed populista, i u ikuo

1-irt irar tel' Savona cn:., Dr) Ii t ike of'

P t l-ODDozizzjoni ~nt

'. ~~ z j oni Ii 1'ih8.

tnent t

~'J ",ll:::mu n

lIf.:.lSS i-,- 8[1

~l- pt" j j i :,~,

t~, I

it q 1, ":.ll:\-'mIG

ss 1i ckl~nd ipprojib t nu()blici f>

-17-

mr:nif 8zzjoniji pubblici nnti-govcrn:~lttivi tDht

sterna i~j ripressiva jin~ti8~ mill-~d it-tw~-

t1)1-·Politikfl Pclrrokkjnli m[~l-Poli tike, rb zz j onali; hokk ukoll

or kicn igt1in fl-izvilupp

nazzjonali billi J 1 lic-cittadini j

ftit x'kienu u XiS t jkunu d-drittijic:;t t n f·' 1 Kon-

frODT m rne

l\rl~-:t is--succ~.~ssur t i ~ zzj_, il-lJrolcur-~ltu~

z

(Ii snet saret biex tipprovr:

iv i v), m' sctr;hu jib",

tel qnb 1" It--tort IDD kie:mx: kollu zopnrdi

apP'lrti I-fatt Ii Strickland kien t lao ID(;t f'

r1tur f t kolonja ohra, x I jail.' motn

o'lr~" I--f,vern rna kicn jippormetti cbdn p'-'.rtic zzjoni f I dcc-

i~joniji tn.' intereas plilibliku a l-oppozizzjoni m~

zzjonijiet despoti toq~~Tlodx

t;-o.' rivo

mcmtn

zjoni. din kicnot is-sitwnzzjoni Ii tkattnr il­

tipika tan- f!ncj j,~ je1rJ m'l.hruq II cio(), t01- 11 moG,,;r.ro,t II

u l-"cstrsmistl!: dnk Ii jkun j 1 il-komprom Bsi u

j "I . Ii

akkost ta' kolloxa Tal din

bejn z oparc1 j rlUi U 1-1"li z z j fl-1 0 u war9. Fuq nah,

kicm hcrIlm dmvk, bhal j':.zzopr::.rdi, it-t ib lippo bc [~

u .t l'..rturo l'lerciE]c(l., Ii mill·-mitluf ~~t'!c:'u ~L)tl.du Ii

jist Ninn

ZZ.l - 0

i

:B' ort unC'l. t 0

lV

Ii xejn mc:t

ju

:j fis-sur;;

t 1 injur

1 f . .. rl

nom

l--ko ituzzjoni re

oni

zzi

l-dcm: jr:

b ;',ndru 11111ic

z

zrJ .. \,re

or

(1 rb 1

.tti v~."

011 bcnja:8ini

u l"ntonio D'11i,

.1

il-pr8

triottico, Ii d~D --_.

tist t

uPon

}inrti t

sa tmicm i

tn.nt Ii kult

-18-

issio

q lerTIcnti zzjonc

0'"'.::';.1" 1-

menti O'IT ,jn j in('!l 8 orgnniz".tti 1.1

le­

t'nt ~ttivi. 01

tik~lmdnt, Ii forsi st nf3 jhulhom neos',Yonj ,~ni, OFF 1 Ce 'T

De .. rmanin u cri t }j'1 r :::mce seo if inger (s0vonjani Ii war~

cchia), jew addirittur~ strick-

landjani indipendenti, i~ifieri anglof ad oltranza, pro-

grossi i u zzjonalisti f istess ,nies b~n.l

Giorgio Borg u anke :Jr Augusto 010 trd-Chroniclc:; a

1921, meta

partigj::mi

kienu d

jament definit~iv tRl-for~i

zzjoni t ~t ostituzzjeni l-~did~,

divergcnzi fil-kemp jonrli-Popo

Kie;n hemm, fuq kollox? <:mt t l-avukat Enrico l"'lizzi

(1885-1950) ,1tJrclClt Ii kien g~1[<du j istudj I-It jci q<:tbel

il- is jesprimi soluzzjoni irred i (;

ghal l1alt("'~ Q z t I Mizzi z-zgl"Lir re I s;)il;:k[~

bha distrett mizzjan bi ru u mink j j'l h akkuzi

Mizzi mnl 'ljr st2.bilixxa hawnhekk bc~' teo I 2ppor;g tant Ii,

kif uri l-e zzjoni tal-1 ,kicn ihabbetha sewwr::. mal-

appogg Ii rnexx lu jikseb Stricklo..nd fid-distrctt ti3g'1U,

ukol1 distrett primarjament rurali u lu. Fis-sena tnl-

qorti marzjali tal z ,fl-1 7, nist nghidu Ii kianat

t jar wars 1-1921, u Ii baa

Imenu s 1-1926, dik bcjn element mizzjnn,

u l-e . Pl' Jf:VJ .opo Ci.rl.

IS-3 ir--r ern

l-,Gvern:":"tur Strickland, Ii ITJ.ilJ.-gdid ippol;-,rizz f \ bis-S~lih

lin-nahcl imp(;rJ ste:. hi zi fl-[Ti okr"- j u II ssiji.:;t

godda ", u lin-n[,.~lP nazz jonc!.listCt I b I zi fil-borcc.J zij[~ 1;:1 .n-

iz [1 U 1'1--k18S jiet il-qodI'J.a" <> Kiber l-estrc;I'J.izTIlu fue:. l

zowg u kien incidenti zghur I vjol(~nz::l. poli··-

tika 0 L-':wveniment 1- ortrmtissmu

? b :.;;;;..;:.~~_-:...:;;;..;~=' Ii mhux biss

l-ghotja tRI-Gvern sponsabbli izdn t'l '<Jkol1 int':: kOl1sid-

erevoli lil1-movimGnt t

-11)-

Ii hadmet pjutt 0 kordjnlmcnt I-Gvrrn R spons

enu 't-t'lrgu s'1l-1921 orba I part i pol ici li met tismEl

x' kicnu fDcilment t fixk(;l u tn't-tsub eg't-ted tg~ix xi

nofs qeebel: davn: kL:mu il-nartit I Strickland, f I

"ssocjazzjoni avuk:",t J~ugusto B[lrtolo (imsejj 11-

CONSTITUTIONLL PAR'I'Y); il-pnrtit tFt I JVliz,zi, li din id-darb,',

kkonte '1 biss gT;nl Ghm-.rdex (imse j jDh il-PfillTITO DENOCRlLTICC

NAZION..l\LISTic); il-parti t ta I cchia, li ovv j.9,ment kien

l-ikbD.r u izjed vriehed stelhbilit (imsej jan il-PllliTITO

POBOL~lim jevi Dl'HONE POLIC2ICJ'1. :M1lL'TESE); u il-partit ta I

Savona: fi kliGm ie't-tor, LA CMillRA DEL LAVORO li minnha hareg

il-L~illOUI? PJiliTY, kellha bhala l-ew\i>Jel mexxe j

Sigismondo Savona, il-kurunell u avukat \Jill

tag"'thEl bin

"1,'(137) • b+' 1 .. 1. • 1 k . _ . .~a mlSSleru ~len arrlera

Savona ("1868-

fil-militp"r u

ika. Ghalkemm I'1izzi z-zg't-tir u Savonn

z-zghir zp;ur kiEmu persuni d crenti minn misserijiethom,

dan juri il-politika kienet bELqg't-tet elitista, minkejjr;

z-zieda fin-numru ta I el12;tturi, u juri wko kif U kGIDill ir-

rivnlt[l,jiet familj:lri u I-polit tal-personalitFtj , kiQnu

qmn.vij a f ig jrmizTIu lokali'. lanqas

irridu ninsew li ssa bla isem u b krettu, lil da'\r.Jk li

I-pol ikrmt i l-'t-tin kollu j se j jtlU It il-poplul!, lil dawk li

minghajrhom ma jiSt3X ikun hc:mII'. II il-piltri:ll!, cioG il-mngc;o­

ranza It sickt,q It (fi kwnlunkv.f() pc:.j jiz), u li issc, bdew iQUI'1U

ftit fuq tng't-thom spucj'llnent pcrme zz t c cnsjoni tr:l-vot

f'sistemr:. 'Uucnturi u tcl-formnzzjoni wurr S-S8tt0 Giucr:no

tal-'t-t[~ddi\3m~' proficjonti< fI' c1ubju li

kll'5 ssi

kollox., z

kien(;:t brco

ssc: u dn.qst

kostituzzjonali, u

ess t:.:""YJ.t komplici f

,j nhux ninsij

LJ"-LOr s·.;l:::ond:::,rj

"n':::.tizrm p~.rtif:j n li

., fl-istorj'. t, I-p')rti ti, ki

926 m2tr fl-ist ss x['h~r t ist ss s"na, I'lill-

hhc:l fl-1880 ~ zc;Vig ['1 j ')ID i princip,:, : dik, bi~;x in::.;, j-

hulh;-'\ , s:::tvonj"n~,-strickl·mdj<..ln , socj'-l-iI'!pi,;rj;'list~:'j

purm8ZZ t" 1_11 COI:lP'1Ct II b jn il--Constit_utio:K,l Prrt:v: u 1-

_~=-=;;""';._;;;;";;'J.l-; u dik~ biox ins jl:. , ni zJ".nc-

pnnz:l""',cchj c:n,:,~ ~ l;:ons~;rv~~tti ve-pntrij ottik:1., zz t

II joni"

u

F I dan ir·~rial jament milli jidher l-i~j

li t mill--identiti u azi partikol

t }~ienu u

No..zz :;;.:,.;;:;:..:::..;;;...:..c;..,..q, Ii fil-fatt kienu jn vic

fil-pr eletto1'ali, fi~3-sen~3 li kienu 1-

iijed tnejn 1iposti Ii j ottaw polit 1'ad i,

anke ~i sam sacj i. dare r~ Ii wi ~i

;"::ollox ; ssorbit minn Strickland (li kien kapitalist

j~li ) tant li fl-1932 it-tabib Paul kien

t

kandidat tieg~u elett, mentri

c':.ssorbit U igur influwenzat

[~ie tista

mil1-klerikaliimu

popo u l-konservatt imu socj

vecchj

imien twil.

li !1iZ2~i dam ma "la

lementi panz::,.~

f'idejh

ant baq tifforI1H d-clj(~ ika lJe jn Dinc,-

mika Kolonj i u IVlentcJ,lit,\ P[.~trijottika fil-kDIlte E,OCjO-

p logiku 10k2,li" Imma 1-bidla, so.. jn is

kienet r:tktarx tEl jew sfurzata s::~kemm bnq 1-

bil-gvern ingl

(2 tD.l-eletto1'at

j dCiiJll, skond hu, ma k.iem.Lx fl-interess i:cmer u

ura I Halt ess (is-so ensjoni t I-Gvern Rispons

bli :1.'1--1 u r-rs"IToka tieC'hu fl-1 hume. xhieda biz~ej j

t!:,,1 dsn) i b(1cC,jnn bil-manij stikn-kultur!:'\

it--t JlI' ta! b

u

m:"'.l. j:trax ! il bOg'10d izjed z-zuntier

l-klijenti~izmu, I min ma j1.ra:::: !

izje1 min-neputi u l-kugin. Bil-persuna fi

prin(~ ju, interess fi f~lied[i.. mar-raguni, il-pclrrocce,

fi man-nazzjon, in-nazzjon fi ftli eru,

baG et l-istess f infatwata, accentwnta

u l-klli"ltradizzjonijiet inerenti fil- kolonj nin-

jr ebd,~ inte zzjoni rac1iknli I interessi recipr06i

u fid-di sjoni matura tr1' joritnjiet s06jali u

nazzjonE.li.

Tistc tnTo. l-:lspetti poZi:ittivi tal-kolon,1'11izmu n;:;lH fl billi s lejn il-moderni~azzjoni,

-21-

;}saI'1 teknoloGiku: tit jib sani te.r ju, bhad-drenagg; kom­

unD;:cLzzjonijiet,}~ljDT, bhall-ferrovi ; f<lcilit. jiet nav:}li

u i ti TIoderni, bhall-brenk\i>mter u d-dry docks; fil--

qo.sam araministr:-lttiv, Ii u edukr,ttiv, proeeduri iz jed

effiej i mi lat org~mizattiv u, generalment, forsi sens

ah,jar I ko-ordinRment fil-h8.j ja pubblik:l, inkluz sens t'l. I

dixxiplinCl, mhux biss f'oqsm2 militc.rio 1mna q8.bel ma

tfa'llhClr j e lfl tiskuzet, trid tiddistinglt.Ji t-teknolof;ijn mill-

kultur~, ic-eentrali zjoni mill-efficjenza, il-kummerc

Tlieles mill-1::api talizmu indi vidvn:1.lista, ix-xj enza nill-

rlmbjent, id-dixxiplina mis-servilizmu u r-ro zzjoni,

mill-p;:;,pp':'~gallizmu l-eduko.zz j oni u edukazz j oni mill-linc"r, ..

G~o.liex fi Ii min xtaq izoffim m.~ll-GVern kellu x' j oe;gjE:l,

speej jekk kien jDr."l lill-inglizi jipprovdulu x-xog"1.o1

u jonfqu I-flus havmhekk, b' dc~nQkol1u l-kolonjalizI:lU C'.nl:c

ghalih - u forsi speejc.l.lment ghalih - kien biss il-hobz

min m'chClndlL"C, u ma jhossx jew ma jirrej81izzo.x Ii chanou

erug f ''lrtu, fost niesu, li 5handu I-mod t;3. ' ghajxien tie

li artu me.. sete:;hetx t.'lppartjeni IiI JJ1Z iehor u titmexxc'

minn Gluf ta' :nili boghod fl-interessi I p'ljjiz li jaT,keL1

fug ohra tad-din ,u titmoxxa - bhala pont t

imporju fug il-linja jn is-subkontinent indj';.n - minn nics

nlkerlrJ. biz-znion hafna r'Ial tin saru j ettavlhOL1 u

anke ihobbuhon, kienu, fir-rejaltE}, poplu ifferunti

kollox mill-Multin. 1I-Maltin u l-1nglizi f' a kienu

razez: b'sura, temp n'Tict

tant differenti, u fi stat t~t' inugw::llj8.nz,:c assolutci 0 11-

lonj lizmu kien zin TIill-q . fi g::~ , u

nieshCl kienu rClv'; sueeessjoni intorninclbbli

dominazzjonijiet, d:m snr-::;,rt fertili .zzjoni

ti 1l-kolonjalizI:m z kien Gottili ~)izze j j bi,:;x

ighar::unex ghCljnt?jn eluf ta'

li fl- t

milhom bnedmino CJ

haddiema inditeni

kienet bi70Zc:jj

bl-illuzjoni

biex t,·

b s~, trmt Ii din s et

tiddefendih kontrc1 min opponih, u, fost Ii opponmvh,

en ukoll u1;uc1 Ii ki'3;nu lesti jint e;"lU tnnt 1-

umbre I imperjalitnu iehor, kif ghmIllu I-Heel tin

fl-1800, mctn wnrn Ii mietu jC'lilsu rlinn

fil-pront stiednu iehor sabiex jipprotcf;ihon "" '" j j"!. 1-

konsegvrenzi 2.i ttivi t.~ I deE3potizmu bonevolenti - Ii g1-lC:;O

-22-

direttament u indirettament ghal politika li kienet influ1J'ren­

zata fl-istituzz,jonijiet "tae;hna H mid-demokrazija parlament'\ri

ngliza - u minkejja '\Alkoll l-ammont ta' kollaborazzjoni u

ammiraz:.::;joni gr1alih fost davlk li l-izjed inflmJenze.1'1f ruhhoI1

mill-kultura tal-metropoli amministrattiva, jib(ja' I-fatt

innegabbli li 1'1 a 1 ta g~.all-Ingil terra kellha <,]<lbel xejn s~~op

tat kolonja-fortizza - lanqas ta' kolonja ordinarja - u li

ghalhekk il-politika kienet genercllment suggetta g''lall-inter­

essi imperjali. I'lin~abba f'dan, ~afna mill-beneficcji li

rrizul tEn'! kienu, e ssenz jalment, accidental~_.1 eV~_.!'3furmati.

TCtT1t il-kundizzjonijiet - meta s[lTlansitra kostituzz.joni

ting"13t::t u titnehcha kif e;ieb u lahaC! - bilfors kienet tinho.s[;

aaWlllija x-xenoa gT1all-liperta u allura problemi socjali, kul­

turali u ekonomici gew suggetti gT18liha, probabbli vliso izjed

milli kien jigri f'cirkustanzi izjed normali. Il-problema

principali kienet, mela, kif tikseb il-liberta, u mhux x' tist:'

taghmel biha. Fuq kollox, pero 1 il-kolonjalizmu ngliz kien

forza diviziva li sposta ir-relazzjonijiet tan-tlnatives" rna'

xulxin o Ironikament, kien ukoll forza li tg'lJ.aooad g+;aliex

il-l'1altin, partigjanizmu apparti, kellhom fattur komuni fli

kienu poplu b' karatteristici differenti "-lafna minn da1tlk tc:r­

razza e;overnatrici: kellhom identi ta. g'halihom, kienu ]Vial tin,

ghalkemm mhux kulT-wdd (,vasal biex japprezza dan bl-istef,s

jeVJ sensittivita o

Kif osserva (per ezempju) Ehils f' Politic::) ::Jevelo-PL1ent

in the Nel',J btotes, UIouton, 1966), l-istesF m"r):c:ejj~" u

jippretendu li jirran;ai;! l-afferijiet si};;:\rit iku'!:lU, b mr',

.. 4<ifu, r.-rorlotti t:l",- ;::1+ve,m"q'roJ.on:if 'j "1'1 ("C>";~E"'l kell ~'- cu _. -' ~ "-, ~ .. ,. ,'- - v' ~ "",,, J.'~dJ·;L. ~ -

hom ihabbtu Hicchom fl- " 1 • OOul, U

ndorrij in jatl.dmu; u E~llurD. r:ihux' E:Tl.:3.H:em t ib~:' qqr, \';:;

l-im(~ioa t~l' (]abel- M:tl: imdah"1la i'1-usan7,i u l-D8ikolo~;ijc',

ten-nies f' jjiz - sempli6ement liex den ikun ~~")adu ke~~:].~

, trid tare jek1..;:

in-nier infushom jinbidluz:, u j l-i8trutturi t'-:.' poter -

poli tileu u ekonomiku - jibtlg~lUX o".al aabel; b I moe :"pecje.li

tricl tara kif 11 kemn tinbidel l-iI.1F~iba tal-!!ex-natives" ma I

xulxin, kif u tista tkun gdidE! r-relazzjoni li tc>addi

-23-

bejn in-nies 't01-pote~' U n-nies!~~l-popoliti~ tist~

tintrefa I I-Politika Parrokkjali f r relaz7,joni mal-Politika

Nazzjonali, u kif tista ti~i modifikata radikalment il­

polarizazz j oni Ii tkun giet ri t"ralizznta fi zmien ietl.or.

fejn il-partiti politici kienu kkundiz7,jonati mill­

kolonjalizmu fl-operazzjoni tieg'rlu fis-socjeti maltija suppost

Ii, bid-dekolonizazzjoni, dawn jevolvu minn zi-tribujiet

tal-inf:::~t\i',Jati f I me zzi kemm jista jkun razzjonali u efficj enti

gTl.ad-distribuzzjoni tal-poter u tal-gic; billi jservu I-fun:c:joni

Ii jicc jaw (bl-effett Ii jtejbu) wie~ed lill-ie~or fl-

a~jar interess tal-pubbliku in Genera.li.

Trid tara, izda, jekk dan ikunx qier;'led isir, j ev! inkell~;

jekk izjed IDa I-partiti jersqu lejn xub:in fil-politik8 lZJ

tikber (je\I\J titkabbar) ir-rivalita bejn il-partitarji akkfmiti Q

Beta l-ist orici (u I-poli tikanti) tal-futur forsi jippruvm·!

i'Wiegbu d"nrm il-IDistoqsijiet difficli, nittama Ii jkuIlU ji~Jt

jiggwidav,J' rul>J.hom xi ftit rnill-esperjenza tal-pas Ii ppru-

V::'l jt nirrikostrUl'lixxi, ninterpreta u nfiehem ha\i'mhekk.

3rd February 1977

cs