Dünya Satranç Şampiyonları

2

EMANUEL LASKER

Görkem Sivri

Emanuel Lasker

Yazar

Görkem Sivri

Yayıma Hazırlayan

FM Alper Efe Ataman

Kapak İllüstrasyon ve Tasarım

Hediye Kaya

Yayımcı

Analiz Yayıncılık – Alper Efe Ataman

1789 Sokak No: 9-A Bostanlı - İzmir

Tel & Faks: (0232) 330 16 56

url: www.analizsatranc.com * e-mail: info@analizsatranc.com

Basım Yeri

Metro Matbaacılık

Yahya Kemal Beyatlı Cad. No:94 BEGOS 3. Bölge Buca - İzmir

Tel: (0232) 290 33 11 * Faks: (0232) 290 33 21

1. Basım

Kasım 2018 (1000 Adet)

ISBN 978-605-9013-16-1

Tüm hakları Analiz Yayıncılık - Alper Efe Ataman‟a aittir.

Analiz Yayıncılık - Alper Efe Ataman‟ın yazılı izni olmadan, kısmen, tama-

men veya değiştirilerek yayınlanamaz, hiçbir şekilde iktibas edilemez.

DÜNYA SATRANÇ ŞAMPİYONLARI

1- Wilhelm Steinitz (1886 – 1894)

2- Emanuel Lasker (1894 – 1921)

3- José Raúl Capablanca (1921 – 1927)

4- Alexander Alekhine (1927 – 1935) (1937 – 1946)

5- Max Euwe (1935 – 1937)

6- Mikhail Botvinnik (1948 – 1957) (1958 – 1960) (1961 – 1963)

7- Vasily Smyslov (1957 – 1958)

8- Mikhail Tal (1960 – 1961)

9- Tigran Petrosian (1963 – 1969)

10- Boris Spassky (1969 – 1972)

11- Robert James Fischer (1972 – 1975)

12- Anatoly Karpov (1975 – 1985)

13- Garry Kasparov (1985 – 2000)

14- Vladimir Kramnik (2000 – 2007)

15- Viswanathan Anand (2007 – 2013)

16- Magnus Carlsen (2013 – )

4

İÇİNDEKİLER

Kaynakça & Semboller 5

Önsöz 6

Bölüm 1: İlk Yıllar 8

Bölüm 2: Yeni Dünya Seferi 30

Bölüm 3: Şampiyon ve Filozof 37

Bölüm 4: Unvanı Savunurken 84

Bölüm 5: Tahttan İndikten Sonra 138

Bölüm 6: Dünya Satrancına Mirası 171

Bölüm 7: Kariyeri 184

Bölüm 8: Dönemin Yıldızları 186

Bölüm 9: Sorular 224

Yanıtlar 269

Oyunlar Dizini 296

5

KAYNAKÇA

Kitaplar

- Capablanca, J. R. (1990): Satrancın Esasları, İstanbul: İnkilap Kitabevi Yayın

San. Tic. A.Ş.

- Kasparov, G. & Plisetsky, D. (2003): My Great Predecessors – Vol. 1, Londra:

Everyman Publishers, plc.

- Lasker, E. (2008): Lasker‟s Manual of Chess, Milford: Russell Enterprises, Inc.

- Linder, I. & Linder, V. (2009): Emanuel Lasker: 2nd

World Chess Champion,

Milford: Russell Enterprises, Inc.

- Nunn, J (2014): John Nunn‟s Chess Course, Londra: Gambit Publications Ltd

- Schulz, A. (2016): The Big Book of World Chess Championship, Alkmaar:

New in Chess

- Soltis, A. (2000): Soviet Chess 1917-1991, Jefferson: McFarland & Company,

Inc. Publishers

- Soltis. A (2005): Why Lasker Matters, Londra: B. T. Batsford

Elektronik Kaynaklar

- ChessBase 14 & Mega Database 2018

- www.chesshistory.com / Chess Notes – © Edward Winter

- Cleveland Public Library Digital Gallery, John G. White Collection of Chess and

Checkers

- Wikimedia Commons

SEMBOLLER

+ şah (kiş)

x kırış

# mat

!! parlak hamle

! iyi hamle

!? ilginç hamle

?! şüpheli hamle

? kötü hamle

?? ağır hata

+- Beyaz kazanır

± Beyaz açık üstün

² Beyaz hafif üstün

= eşit (veya berabere)

³ Siyah hafif üstün

µ Siyah açık üstün

-+ Siyah kazanır

0-0 kısa rok

0-0-0 uzun rok

1-0 Oyunu Beyaz kazandı.

½-½ Oyun beraberlikle bitti.

0-1 Oyunu Siyah kazandı.

(n) maçın n‟inci oyunu

(D) sonraki diyagrama bakınız.

™ tek hamle

6

ÖNSÖZ

Analiz Yayıncılık‟ın „Dünya Satranç Şampiyonları‟ dizisi, her şeyden önce ül-

kemiz satrançseverlerine (özellikle de genç arkadaşlarımıza) satranç tarihini ve

eski oyuncuları tanıtmak üzere girişilmiş bir proje. Elinizde tutmakta olduğunuz

Emanuel Lasker de bu dizinin ikinci kitabı.

Bu kitapta Lasker‟in yaşam öyküsüne dair çeşitli bilgilerin yanı sıra fotoğraf-

lar, turnuva tabloları vs. oldukça geniş yer tutmakta. Öte yandan sayfaların bü-

yük bölümünün oyun analizlerine (yani satrancın teknik yanına) ayrılmış olduğu

da bir gerçek. Bu gerçeği göz önünde bulundurarak şunu belirtmek yerinde olur

ki elinizdeki, satranç kültürüne yönelik olduğu kadar satranççının eğitimine de

yönelik bir kitaptır.

Yazım sürecinde kitabın bu „eğitime yönelik olma‟ yanını hiç aklımdan çıkar-

mamaya çalıştım; devamyollarını kağıda döker ve konum hakkında açıklamalar

yaparken kafamın bir kenarında “Bu yazılan okuyucuya nasıl bir katkı sağlaya-

cak?” sorusu hep asılı durdu. Bu nedenle kimi okuyucuların metne hâkim olan

tonu biraz „öğretmenvari‟ bulacak olması gayet doğal bir sonuçtur – tabii bu

sonucun arzu edilir bir şey mi, yoksa sıkıcı bir yan etki mi kabul edileceği ise

kişisel bir tercih meselesi. Ne olursa olsun, söz konusu „eğitsel kaygılar‟ incele-

nen oyunların seçiminde de öne çıktı: kitapta başından sonuna analiz edilen 33

oyunun büyük çoğunluğu İspanyol Açılışı (10) ve Vezir Gambiti (10) ile başla-

makta. Bu oyunların dikkatli bir incelemesinin öğrenciye, satrancın temel açılış-

ları (yani 1 e4 e5 ve 1 d4 d5) konusunda genel bir anlayış kazandırmakta hayli

yardımcı olacağı kanısındayım. Yeri gelmişken belirtelim ki, satranç anlayışının

evriminde son derece önemli bir yere sahip olan İtalyan Açılışı ve Şah Gambiti

gibi sistemler için, dizinin ilk kitabı Wilhelm Steinitz‟i baştan sona incelemek çok

yararlı olacaktır.

Son olarak, bahsedilen klasik açılışların (ve onlardan gelen er yapılarının) artık

„geçmişte kaldığını‟ düşünmek büyük bir hata olur - birkaç ay önce gerçekleşen

Berlin 2018 Adaylar Turnuvası‟nda yapılan 56 karşılaşmanın 40 tanesinde bu

yapılar oynanmıştır (24 oyunda 1 d4 d5 türevleri, 16 oyunda ise 1 e4 e5 olmak

üzere). Modern satrançta da en çok oynanan yapılar olmayı sürdüren bu er dizi-

limlerini derinlemesine anlamak için, geçmişten başlayarak günümüze doğru

gelen tarihsel yaklaşımdan daha iyi bir yöntem herhalde yoktur.

***

ÖNSÖZ

7

Lasker‟in yaşamöyküsünü incelediğimde beni en çok etkileyen şey, özellikle

kariyerinin ilk yarısında satrancı ve matematiksel/felsefi araştırmaları bir arada

götürebilmesi oldu. Nature gibi bir dergide ses getiren iki matematik makalesi

yayınlamak başlı başına bir iş iken, bunu Dünya Satranç Şampiyonu unvanını

taşırken yapmak, gerçekten de hayret verici bir zihinsel üretkenlik gerektirir ve

günümüze kadar tekrarlanamamış bir başarıdır. Birden çok konuyla ciddi olarak

ilgilenen „Rönesans Adamları‟nın yerini tek-boyutlu uzmanların aldığı 21. yüz-

yılda artık Lasker‟inki gibi bir çok-yönlü performansa tanık olmamız hayli zor

görünüyor.

Philidor, Steinitz ve Lasker gibi filozof-şampiyonların devri geçmişte kalmış

olabilir, ancak bıraktıkları miras yerli yerinde duruyor. Bu miras olmasaydı zaten

„Modern Satranç‟ diye bir şey de olmazdı.

***

Benzer bir „miras‟ durumu, elinizde tuttuğunuz kitap için de geçerlidir. Türki-

ye‟de doğup büyümüş kişiler olarak satrancın ne olduğu hakkında iyi-kötü bir

fikrimiz olduysa bunu Satrancın Esasları‟na, Satrançta Büyük Ustalar Modern

Görüşler‟e, Satrançta Turnuva Hazırlığı‟na ve daha nicelerine borçluyuz.

Sayın Nevzat Süer‟in daktiloyla(!) çıkardığı Süer Satranç Dergisi olmasa,

Satrançsever diye bir dergi olmazdı.

Sayın Selim Palavan‟ın yazdığı Satranç ve (Cemalettin Talum ile birlikte yaz-

dıkları) Satrançta Dünya Şampiyonluğu kitapları olmasa, Emanuel Lasker diye

bir kitap olmazdı.

Bizden öncekilere olan manevi borcumuzun birazını olsun ödeyebilme umudu

ile.

Görkem Sivri

İstanbul

Ağustos 2018

37

BÖLÜM 3 – ŞAMPİYON VE FİLOZOF (1894-1921)

Şampiyonun

İlk Büyük Sınavı:

Hastings 1895

Steinitz ile yaptığı maçı kazanma-

sına rağmen satranç çevrelerini

„dünyanın en iyi oyuncusu olduğu-

na‟ ikna edemeyen Lasker, bahar

aylarını Londra‟da satranca dair bir

dizi konuşma yaparak geçirdi –bu on

iki konuşmanın metinleri daha son-

raları bir araya getirilecek ve kendi-

sinin ünlü Common Sense in Chess

(Satrançta Sağduyu) adlı kitabının

temelini oluşturacaktı.

İngiltere‟nin Hastings kentinde

Ağustos ayında düzenlenecek olan

ve ileri gelen oyuncuların hemen

tümünün katılacağı turnuva, şampi-

yonun kendisini kanıtlaması için

bulunmaz bir fırsattı. Tahtından yeni

inmiş Steinitz‟in yanı sıra zirvenin

diğer iki üyesi Chigorin ve

Tarrasch‟ın da katıldığı turnuvada

hem Bird ve Blackburne gibi

veteranlar, hem de Janowski,

Schlechter ve Teichmann gibi genç-

ler yer alıyorlardı.

Lasker turnuvanın genelinde hayli

güçlü bir oyun sergilediyse de, ilk

dört turda Chigorin ve von

Bardeleben‟e karşı aldığı yenilgile-

rin yol açtığı hasarı onarmak hiç

kolay değildi. Buna rağmen büyük

bir gayret göstererek etkileyici bir

galibiyet dizisi yakalayan Alman

usta, turnuvanın sonuna üç tur kala

yarım puan farkla liderlik koltuğuna

oturmuştu!

Oyun 8:

Lasker – Janowski

Hastings 1895

1 d4 d5 2 c4 e6 3 c3 f6 4 g5

e7 5 f3 0-0 6 e3 b6

„Satrançta Sağduyu‟

EMANUEL LASKER

38

O zamanlar oldukça tutulan bu sis-

tem daha sonraları yerini başka ham-

lelere bıraktı; bunların en önemlile-

rinden biri de bizzat Lasker‟in öner-

diği (ve günümüzde gayet sık kulla-

nılan) 6...e4 çıkışıdır.

7 c1 b7 8 cxd5 exd5

Siyah d5‟i at ile de kırabilirdi el-

bette, böylece b7-filinin yolunu da

açık tutmuş olurdu. Ancak bu ham-

lenin, merkezdeki d5-dayanak nok-

tasından vazgeçerek Beyazın e4-

sürüşüne izin vermek gibi bir sakın-

casının bulunduğunu da göz önünde

tutmak gerekir.

9 d3 c5

Eri c6‟da tutmak gibi savunma

odaklı yaklaşımlar, Janowski gibi bir

saldırı oyuncunun ilgisini kuşkusuz

çekmez!

10 0-0 bd7 11 dxc5 (D)

XIIIIIIIIY 9r+-wq-trk+0 9zpl+nvlpzpp0 9-zp-+-sn-+0 9+-zPp+-vL-0 9-+-+-+-+0 9+-sNLzPN+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+-tRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy

11...xc5

Siyah 11...bxc5 ile „askıda erler‟

olarak adlandırılan er yapısına gir-

mek yerine bir an önce taşlarını

etkinleştirmeyi yeğ tutuyor ve „ayrık

er‟ adıyla bilinen yapıya giriyor, ne

var ki askıda erler (zayıflık oluştur-

ma riski daha büyük olmakla birlik-

te) kendisine daha dinamik olanaklar

sağlardı.

12 b1

Beyazın açık-renkli filini rakip at

ile değişmek istememesi gayet anla-

şılır, öte yandan basitçe 12 d4

oynamak da oldukça iyiydi: kırışılan

her taş, ayrık ere sahip olan oyuncu-

nun dinamik olanaklarını azaltır,

dolayısıyla ayrık ere karşı oynayan

tarafın işine gelir.

12...c8 13 f5!?

Beyazın bu taşla ikinci kez oyna-

masının amacı, rakip taşların ideal

bir işbirliği yakalamasına engel

olmaktır. Şimdi Siyah e4‟e yerleş-

tirmeyi düşündüğü atını e6‟ya çek-

mek durumunda, belki de bu nedenle

kaleyi c8‟e gitmeden önce 12...g6

oynamak daha iyi olurdu.

Bununla birlikte e6-karesinin de bu

taş için hepten kötü bir yer olduğu

söylenemez, at buradan d-erinin

ilerlemesini destekleyebilir.

13...e6 14 h4 h8?! (D)

Amacı net olarak anlaşılamayan

bir hamle; ayrık er ile oynayan tara-

fın bir an önce etkili bir girişim

geliştirmesi gerekir ve zaman yitir-

me lüksü pek yoktur. Basit 14...g6

hamlesi ile Siyah eşit şanslar elde

ederdi.

ŞAMPİYON VE FİLOZOF (1894-1921)

39

XIIIIIIIIY 9-+rwq-tr-mk0 9zpl+-vlpzpp0 9-zp-+nsn-+0 9+-+p+L+-0 9-+-+-+-vL0 9+-sN-zPN+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+-tRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy

15 e5

Saldırgan görünümlü bu çıkış yeri-

ne doğal 15 d4 hamlesi daha da

etkilidir.

15...e8 16 f3 g8!? 17 g3

Hayli alışılmadık bir durum: ayrık

ere karşı oynayan taraf kırışmalar-

dan kaçınıyor! Taşları daha iyi yer-

lerde bulunan Beyaz rakip güçlerin

etkinlikten uzak oluşlarının altını

çizmek istemiş olabilir, ne var ki

konum hâlâ eşittir.

Burada 17 xe7 xe7 18 b1

g6! sürdürümü de eşitlikten fazla-

sını vermezdi; e5-atı yerinden edil-

dikten sonra Siyah ...d7 ve d8

oynayarak d-erini sürmeye hazırla-

nacaktır ve Beyaz taşlar bu türden

bir yarma hareketini engellemek için

ideal konumlarda değildirler. Ayrık

erin önündeki zayıf kareye bir at

yerleştirmenin neden önemli oldu-

ğunu gösteren, hayli öğretici bir

devamyoludur.

17...h6

Siyah basitçe 17...f6 da oynaya-

bilirdi: 18 fd1 g6 19 b1 g7

sonrasında dengeli bir mücadele

ortaya çıkacaktı, 18 xd5? ise

18...xc1 19 xc1 g5 nedeniyle

yanlış olurdu.

18 b1 f6 19 d3 d7 20 d1

fd8

Burada doğrudan 20...d4 sürmek

eşitlik için yeterliydi, örneğin

21 f4 xf4 22 xf4 a6 23 d3

xd3 24 xd3 fd8 25 xd4

xd4 26 exd4 xd4 sonrasında

oyun büyük olasılıkla berabere bite-

cekti.

21 f4 xf4 22 xf4 (D)

XIIIIIIIIY 9-+rtr-+-mk0 9zpl+qvl-zpp0 9-zp-+-zp-sn0 9+-+p+-+-0 9-+-+-vL-+0 9+-sN-zP-+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+LtRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy

22...g5?

Paniğe kapılarak şah kanadını bu

biçimde zayıflatmayı gerektirecek

hiçbir şey yoktu. h6‟daki atı merke-

ze getirmeyi amaçlayan 22...g4

23 e2 e5 24 d4 g6 25 xc8

xc8 26 c2 sonrasında Beyazın

hafif bir üstünlüğünün olduğu tar-

tışmasızdır, ancak bu üstünlüğün

EMANUEL LASKER

40

kazancı sağlamaya yeteceği oldukça

kuşkuludur. Oyunda yapılan hamle-

nin yarattığı zayıflıklar, Siyahın

konumunun birkaç hamle içinde

uçurumdan aşağı düşmesine yol

açacak.

23 g3 f8 24 d3

Siyahın ...f5 ile atını oyuna

dönmesini engelleyen ince bir ham-

le.

24...f5

Bu hamleyi yapmasaydı Siyah di-

renişini uzatabilirdi, ancak 24...c6

25 h4 sonrasında da Beyazın konu-

mu yine çok üstündür.

25 e2 g7 26 d4

Siyahın f- ve g- erleri birer kare

geride olsalardı her şey bambaşka

olacaktı, şimdi ise şah kanadı zayıf-

lıkları konumu savunulamaz kılar.

26...f8 27 xc8 xc8 28 d2 f7 (D)

XIIIIIIIIY 9-+q+-+-mk0 9zpl+-+rvlp0 9-zp-+-+-sn0 9+-+p+pzp-0 9-+-sN-+-+0 9+-+-zP-vL-0 9PzP-wQ-zPPzP0 9+L+-+RmK-0 xiiiiiiiiy

29 c1

Doğrudan 29 h4 sürmek de çok

etkiliydi.

29...e8

29...d8 30 e6 f6 31 xg7

xg7 32 b8 (...f4 tehdidi vardı) de

Siyahı kurtaramazdı, kötü yerleşmiş

taşları rakibin fil çiftiyle baş ede-

mez.

30 h4 gxh4 31 xh4 c8 32 g3

g4

Oyunu hemen kaybeder. Siyah di-

renmeyi sürdürmek niyetinde idiyse

32...d7 oynamalıydı.

33 b5 f8 34 d6 e6

35 xc8 xc8 36 xf5 1-0

***

Liderlik koltuğundaki Lasker, son-

dan üçüncü turda kariyeri boyunca

„baş rakiplerinden‟ biri olacak

Tarrasch‟a karşı üstün bir konum-

dayken kaybetti. Şampiyonun bu

oyunu kazanmayı ne kadar da çok

arzu ettiğini tahmin etmek hiç zor

değildir; ne de olsa Tarrasch daha

önce kendisinin maç teklifini geri

çevirmiş, üstelik Steinitz ile yaptığı

maçtan sonra Lasker‟in unvanı ger-

çekten hak etmiş olmadığını ileri

sürmüştü. Yaşadığı moral bozukluğu

nedeniyle Blackburne karşısında da

beklenmedik bir yenilgi alan Lasker,

son turda Burn‟e karşı kazandıysa

da, son üç turuna lider girdiği turnu-

vayı 21 oyunda 15½ puan ile ancak

üçüncü sırada tamamlayabildi.