gramatika engleskog jezika

MILAH D. STANJvOVlfe

ENGIESKOG

JEZIKA

1K SNEDKTCRE škoz&

HI«ailiMUH«HI<

It'lHI

MILAN D. STANKOVIĆlektor engleskog jezika na Veterinarskom fakultetu u Beogradu

GRAMATIKA ENGLESKOG

IEZIKAZA SREDNJE ŠKOLE

NOLITB E O G R A D 19 5 7

Pregledal i:

referent RADOSLAV HORVATOVIĆ, lektor engleskog jezika na Medicinskom fakultetu u Beogradu

recenzent ANKA BOGIČEVIĆ, profesor iz Beograda

Ovu Gramatiku odobrio je za upotrebu u školama Savet za školstvo Narodne Republike

Srbije odlukom broj 1672od 1 avgusta 1956 godine,

P R E D G O V O R

Već duže vremena osećala se u našim srednjim školama potreba za jednim udžbe- nikom koji će dati pregled engleske gramatike u najskromnijim okvirima. Međutim, u poslednje vreme kada se engleski jezik počeo da predaje na znatno široj osnovi i višem stepenu, sve više se osećala preka potreba za jednom iscrpnijom i detaljnijom gramatikom koja će obuhvatiti celo gramatičko gradivo predviđeno nastavnim programom za više razrede srednjih škola.

Pristupajući izradi ovog udžbenika pisac je ne samo nastojao da zadovolji jednu trenutnu potrebu, već je takođe želeo da napiše takvu gramatiku engleskog jezika koja će svojim preglednim i iscrpnim sadržajem značiti koristan i trajan doprinos nastavi ovog jezika. U tom cilju pisac je u okviru nastavnog programa za više razrede srednjih škola obuhvatio, sistematizirao i klasirao celokupno gramatičko gradivo u iscrpne, pregledne i celovite gramatičke jedinice, a unutar tih jedinica izvršio raspored gradiva u izdvojene sastavne delove sa objašnjenjima o oblicima, podeli, vrsti, značenju i upotrebi. Pisac je naročito insistirao da takvi sastavni delovi jedne gramatičke jcdinice sami po sebi opet sa- činjavaju samostalno zaokruženo znanje i da svojom sistematičnošću i iscrpnošću pruže učeniku mogućnost da se bez mnogo lutanja lako snade i odmah dobije odgovor na svako gramatičko pitanje ili problem koji ga u jednom momentu može da interesjje. Da bi se gramatika svojom jednostavnošću izraza što više približila učeniku, pisac je takođe nastojao, koliko je to bilo moguće, da gramatičko gradivo kroz deskriptivna objašnjcnja izrasta jcdno iz drugog, polazeći od poznatog ka manje poznatom, od lakšeg ka težem, trudeći se da sistematičnost i opšta svrha udžbenika ne izgubi ništa od svoje korisnosti. Celo gramatičko gradivo potkrepljeno jc vrlo jednostavnim i jasnim primerima, onakvim kakve bi svaki učenik vrlo često u upotrebi mogao da kaže, a da pri tom pravila koja oni objašnjavaju dobiju puno značenje, smisao i preciznost upotrebe. Pored toga, pisac je posebnu pažnju obratio onom gramatičkom gradivu koje usled specifičnosti engleske gramatike ili duha jezika pretstavlja naročite poteškoće kod učenika (kao naprimcr, sadašnje prošlo vreme i sl.) U takvim slučajevima pored iscipnih objašnjenja oblika, značenja i upotrebe, istaknute su bitne razlike koje se pojavljuju između engleske i naše gramatike, eventualnc pogrešne upotrebe koje proizlaze iz toga, kao i neke finese i osobenosti koje zadiru u specifičnosti duha engleskog jezika.

Fonetika je u ovom udžbeniku dobila posebno mesto. To je i razumljivo kad se uzme u obzir da engleski izgovor po broju i osobenostima glasova daleko prevazilazi okvire srpskog glasovnog sistema. Zato je pisac u ovom udžbeniku obratio posebnu pažnju ovom delu engleske gramatike i nastojao da u jednoj obuhvaćenoj celini pruži učeniku najpotrebnija objašnjenja o jeziku uopšte, pojedinim samoglasnicima, dvoglasnicima, suglasnicima, naglasku i intonaciji, dajući tako učenicima dovoljno fonetičkog gradiva pot- krepljenog najkarakterističnijim primerima da bi sami mogli da se pozabave i samostalno ovladaju engleskim glasovima i na taj način što bolje upotpune i usavrše svoj izgovor. S obzirom na specifičnosti engleskih glasova i nastojanja da se oni učcniku približe na što jednostavnijoj osnovi, pisac je u obradi samoglasnika išao od glasa ka slovu, a kod suglasnika od slova ka glasu. Praktičnu stranu takvog tretiranja nije teško primetiti, jer se u praksi pokazalo da na taj način učenik lakše nađe potrebne pojedinosti koje ga interesuju kod jednog glasa.

Beograd, decembra 1955 godine.

M. D. S.

P R V I D E O

F O N E T I K A I P R A V O P I S(Pbonetics anđ Orthography)

U V O D O JEZIKU UOPŠTE

Jezik je niz Ijudskih navika, čija se svrha sastoji u iskazivanju misli i osećanja, i što je najvažnije u njihovom saopštavanju drugim licima.

Nekad se prvi Čovek u opštenju sa drugim ljudima prvenstveno služio pokretima ruku, uzvicima, gundanjem, neartikulisanim glasovima i na kraju nekom vrstom govora, koji se svodio na vrlo mali broj reči. Posle je on pokušao da pojedine predmete i slike pretstavi crtežima, skra- ćenim znakovima i na kraju slovima.

Prema tome, kod svakog živog jezika treba razlikovati d v e vrste njegove upotrebe: g o v o r n i j e z i k i p i s a n i j e z i k . Govorni jezik je sastavljen od niza glasova koje stvaraju govorni organi. On je daleko stariji i datira iz prvih dana čovekovog svesnog artikulisanog saopštavanja ili izražavanja. Pisani jezik, naprotiv, počinje mnogo kasnije, u vreme pro- nalaska i upotrebe prvih pisanih znakova, koji više ili manje, potpunije ili slabije, zamenjuju glasove.

Razlika izmedu pisanog i govornog jezika jače je izražena u savremenom engleskom jeziku nego u ma kom drugom svetskom jeziku. To dolazi otuda što je engleski jezik više etimološki nego fonetički, i mnoga slova često se pojavljuju u pisanom jeziku, a u govoru se ili drukčije izgovaraju ili su već davno nestala. Tako se, naprimer, grleno "gh" različito izgovara u egleskom jeziku (cough [kof]), (hongh [hsk]). hiccough ['hikAp]), ili se pak najčešće uopšte ne izgovara (plough [plau]). To je dovelo do veoma teškog, komplikovanog i nepostojanog sistema pisanja, s jedne strane, i osobenosti izgovora, s druge strane, zahtevajući na taj način veći broj objašnjenja koja su obično suviŠna u ostalim jezicima.

Poteškoće koje engleski jezik stvara onima koji ga uče, pojavljuju se, kao što smo videli, kako u pisanju tako i u izgovoru. Dok se u pisanju može koristiti neznatnim brojem nepotpunih pravila, u izgovoru, naprotiv, postoje tačno izradena pravila kako se pojedini glasovi izgovaraju, ali ne i sigurna pravila gde se koji glas u nekoj reči čita. Prema tome, pisanje i izgovor glasova u jednoj engleskoj reči prvenstveno su predmet pojedi- načnog učenja reči, pošto one ne podležu nekim pouzdanim pravilima, kao što je to slučaj u drugim jezicima.

PISANI ENGLESKI JEZIK

Azbuka u kojoj je svaki glas pretstavljen jednim znakom smatra se idealnom azbukom. To nije slučaj sa engleskim jezikom, jer je on daleko od toga da bude fonetički. U engleskom postoji 26 slova i oko 40 glasova, i zbog toga se jedno slovo često upotrebljava za razne glasove. Međutim, ne postoje pravila kad jedno slovo može da pretstavlja više glasova, i to je stvar pojedinačnog učenja pisanja i izgovora reči.

5

Imena engleskih slova se razlikuju od naših. Naročito je velika razlika kod samoglasnika. Evo tabele engleskih slova (pisanih i štampanih) i njihovih imena:

Pisana slova cnglcske azbukc

štampanaslova cnglcskc azbukc

Naš* imena

Englcska

imcna

Pisana slova engleske

azbuke

Stampanaslova cngleskc azbuke

Naša

imcnaEnglcska

imena

A a a ei N n en en

B b be bi 6«. O o 0 ou

C c ce si Pp pe Pi

D d de di Qq kve kju

E e e i <2^ A f -

R r er a

F f cf ef S s es es

Gg ge dži T t te ti

H h 'ha eič U u u ju

I i i ai V v ve vi

7/ Jj jot džei W w dubl ve dabl ju

K k ka kei X x iks eks

L 1 el el f? Yy ipšilon uai

M m em em Z z zet zed

N a p o m e n a : U engleskom ne postoje slova ,,ć, dj, Ij, nj".Tri praktična pravila mogu korisno da posiuže da se lakše nauče imena engleskih siova:

a) Kad se ime našeg slova završava na ,,e", onda se u engleskom jeziku završava na ,,i": srpsko ,,de'\ englesko ,,di", itd.

b) Kad se ime našeg slova završava na ,,a", onda se ime engleskog slova završava na ,,ei": srpsko ,,ka", englesko ,,kei", itd.

c) Imena nekih engleskih slova su ista kao u našem jeziku. To su ona imena koja u engleskom počinju sa ,,e": srpsko ,,ef" engiesko ,,ef", itd.

GOVORNI ENGLESKI JEZIK

Učenje i primena govornog jezika — odnosno pojedinih glasova koji ga sačinjavaju — je daleko složenija od pisanih znakova. Nauka koja se bavi izučavanjem glasova i tehnikom govora, naziva se f o n e t i k a.

U osnovi svi jezici imaju sličan sistem glasova i razlike koje se pojavljuju među njima su vcće ili manje, i uglavnom pripisuju sc osobcnosti duha pojcdinog jezika. U engleskom jeziku te razlike su mnogo veće nego kod ostalih živih jezika, jer pored samoglasnika postoji čitav niz poluglasa, katkad samoglasničkog a katkad suglasničkog porekla, a zatim i neki upo- redni izgovori suglasnika, tako da je ukupan broj glasova prevazišao uobi- čajeni glasovni sistem drugih jezika i

6

stvorio karakterističan izgovor, koji je teško usvojiti u potpunosti bez podrobnog razlikovanja i ustanovljenja načina izgovora svakog pojedinog glasa.

Opšte je poznata činjenica da ni dva lica iste nacionalnosti ne govore svoj jezik potpuno jednako. Razlike proizilaze iz više razloga i najvažniji su: mesto, okolina, raniji uticaji i pojedinačne osobenosti Ijudi. Usled toga je u engleskom jeziku, kao i u svim ostalim jezicima, došlo do stvaranja narečja. Samo su razlike narečja, ne samo izvan Engleske (Amerika, Au- stralija, Novi Zeland i dr.), nego i u njoj samoj, toliko velike, da je jedna reč u jednom narečju jedva razumljiva u drugom. Zato je bila prirodna težnja da se govor podesi tako da postane opšte prihvatljiv i razumljiv za sva narečja. Vrsta engleskog jezika koja zadovoljava taj uslov i koja je u opštoj upotrebi i širokoj primeni, naziva se s t a n d a r d n i e n g l e s k i j e z i k.

Za pretstavljanje standardnog cngleskog govora upotrebljava se posebna fonetička azbuka. Ovde je prihvaćena kao najpodesnija i najdoslednija fonetička azbuka koju je usvojilo Međunarodno fonetičko udruženje u Parizu (International Phonetic Association). Prepisivanje ili transkribovanje engleskih glasova ili reči pomoću ove fonetičke azbuke, koja se većim delom sastoji od latinskih slova i nekih posebnih znakova, pruža najdoslednije izgovaranje engleskih reči. Ono će, pod uslovom da je svaki glas uvežban do krajnjih mogućnosti, pružiti skoro potpun izgovor koji se neće mnogo razlikovati od onog kod obrazovanog Engleza.

Znakovi fonetičke azbuke koja se upotrebljava za pretstavljanje reči standardnog engleskog izgovora su sledeći:

a) Samoglasnici: a a : A < e e e O O : i i : O O O : u u :b) Dvoglasnici: ai au ei eo io ou oi oo uoc) Suglasnici: b tj d d3 f g h j k 1 m n i) p r s J t 5 0 v w z 3.

PODELA GLASOVA

Opšta podela glasova je na:a) samoglasnike (Vowels), koji se stvaraju slobodnim prolazom vazduha

bilo kroz usta ili kroz usta i nos u isto vreme. Tu dolaze: a, a:, A, ae, e, e, o, o:, i, i:, o, 0, 0:, u, u: (vidi podelu i tabelu na str. 10 i 14.)

7

b) dvoglasnici (Diphthongs) koji nastaju kada se u nizu glasova proizvedenih dok jezik ide od jednog izgovornog položaja do drugog, upotrebi prvi i poslednji glas, izbegavajući ostale međuglasove. Tu dolaze: ai, au, ei, £9, ou, oi, is, us, os (vidi podelu i tabelu na str. 14 i 17).

c) suglasnike (Consonants) koji nastaju kada se dah iz pluća ili potpuno zaustavi u nekom delu usta, ili izlazi napolje i stvara slabu eksploziju, ili stalnim prolazom kroz uzani prostor stvara piskanje. Tu dolaze: b, c, tj, d, D3, f, g, h, j, k, 1, m, n, IJ, p, r, s, J, t, 6, 0, v, w, z, 3 (vidi podelu i tabelu na str. 17 i 24).

Prema učešću glasnica glasovi se mogu podeliti na: zvučne i bezvučne. Pošto su svi samoglasnici redovno zvučni glasovi, uobičajena je podela po zvučnosti samo za suglasnike. Pravilo za određivanje zvučnih i bezvučnih glasova glasi: svaki glas čiji izgovor daje čist, artikulisan glas je zvučni, a svaki glas koji pri izgovoru proizvede piskanje ili nepotpun glas smatra se bezvučnim. (Vidi podelu suglasnika str. 17.)

Sledeća podela glasova je s obzirom na njihovu dnžinu. Tako imamo glasove koji se izgovaraju kratko — kratke glasove, i koji se izgovaraju dugo — duge glasove. Znak dužine jednog glasa označava se sa dve tačke (:), napr.: a:, u:, i:, itd. Ova podela upotrebljava se prvenstveno za samoglasnike, iako se ponekad može primeniti i na suglasnike.

GOVORNI ORGANI (Organs of Speech)

U govorne organe ubrajamo (u zagra- dama su pomoćni organi):

1) Usne — Lips (zubi — Teeth)

2) Jezik — Tongue(Donja vilica — Lower jaw)

3) Nepce — Palate (Resica — Uvula)

4) Glasnice — Vocal Cords (Dušnik — Windpipe)

5) Pluća — Lungs

U s n e (Lips). Izgovor pojedinih glasova zavisi od oblika usana. Gornja usna (Upper Lip) i donja usna (Lower Lip) mogu da zauzimaju razne položaje i oblike, i prema tome da li su zaokružene, otvorene, poluotvorene, zatvorene ili poluzatvorene, stvaraju odgovarajuće glasove — otvorene, poluotvorene, poluzatvorene ili zatvorene glasove. Tako su usne potpuno zatvorene kad se

8

Slika 1. — Govorni organi: (presek glave): ND — nosna duplja, PN —

prednje nepce. ZN — zadnje nepce, U — usne, Z — zubi, D — desni, J—

jezik, V—vrh jezika, P—prednji deo jezika, Z — zadnji deo jezika, K —

koren jezika, U — usta, R — resica, Ž — ždrelo, G — glasnice, D — dušnik.

izgovaraju glasovi "p, b, m". Međutim, kod izgovora nekih samoglasnika, usta su potpuno otvorena (a:,

o:, itd.). Na prelazu između potpuno otvorenih i potpuno zatvorenih glasova nalaze se poluotvoreni i

poluzatvoreni glasovi (e, o, o, itd.). Na otvor usana mnogo utiče položaj jezika, jer više podignut jezik u ustima

stvara manji otvor usana.

J e z i k (Tongue). Zbog pokretljivosti, lakoće prilagođavanja raznim oblicima i neophodnosti prilikom izgovora glasova, jezik se s pravom smatra kao najvažniji govorni organ. Promenom oblika, položaja i pokretljivošću on menja vrstu glasa u odnosu na mesto, kvalitet i trajanje. Pri tom jezik deluje kao celina ili svojim pojedinim delovima (vrhom jezika, prednjim i zadnjim delom jezika).

Postajanje suglasnika. Pomoću vrha jezika zaustavlja se vazduh koji dolazi iz pluća i stvara bezvučne glasove kao ,,t", ili zvučne glasove kao ,,d", ili nosne glasove kao ,,n". Kad se jezik nalazi više između zuba, onda se stvaraju takvi glasovi kao što su „6, 0", koji se u pisanom engleskom pretstavljaju kao ,,th".

Kada preko poleđine vrha jezika prolazi vazduh u uskom strujanju, onda se stvaraju piskavi glasovi kao što su ,,s, z". Međutim, ako je otvor za vazduh malo širi, vrh jezika se malo povuče unazad, i tada se dobijaju glasovi kao što su 3".

Prednji deo jezika učestvuje zajedno sa nepcem u stvaranju nekih glasova. Tako kad vazduh prelazi između prednjeg dela jezika koji je podignut malo niže nego za izgovor glasa i nepca, onda se stvaraju glasovi ,,h, j". Prvi je bezvučan, drugi je zvučan.

Zadnji deo jezika može takođe da zaustavi vazduh koji dolazi iz pluća, stvarajući takve glasove kao što su zvučno ,,g", bezvučno ,,k" i nosno-nepčani glas prolaskom vazduha kroz nos.

Pravljenje samoglasnika. Pravljenje samoglasnika zavisi od položaja jezika, koji se kreće od svog normalnog položaja u ustima prema nepcu (granica samoglasnika), ali bez sužavanja ili zaustavljanja vazduha iz pluća. Vrh jezika uopšte ne učestvuje u pravljenju samoglasnika.

Vrsta samoglasnika zavisi od oblika i položaja jezika u ustima. Oni se smenjuju već prema tome kakav položaj zauzima prednji, srednji i zadnji deo jezika, zajedno sa spuštanjem i podizanjem donje vilice. Tako oni samoglasnici koji nastaju podizanjem prednjeg dela jezika nazivaju se prednji (i, e, 8, ae, itd.); oni samoglasnici koji nastaju podizanjem srednjeg dela jezika, nazivaju se srednji (o, s:); i najzad, oni glasovi koji postaju podizanjem zadnjeg dela jezika, nazivaju se zadnji samoglasnici (a:, 0:, u, itd.). (Vidi podelu samoglasnika.)

N e p c e (Palate). Ovo je onaj deo usta koji ide od desni gornjih zuba do početka grla. Razlikuju se tri dela nepca: prednje nepce (Hard Palate), koje je prednji deo neposredno iza desni prednjih gornjih zuba. Taj deo je nepomičan ; zadnje nepce (Soft Palate), koje je meki deo između tvrdog nepca i resice. On je pomičan i može da se spusti tako da vazduh prolazi kroz nos i stvara nosne glasove kao što su ,,m, n, g", ili da se podigne tako da zatvara

9

usta od nosne šupljine i stvara čiste glasove; i, resica (Uvula), koja je krajnji deo mekog nepca koje

visi.

G 1 a s n i c e (Vocal Cords). One se nalaze sa obe strane dušnika. Po svojoj prirodi to su pokretni i savitljivi nabori sluznicc. Pomoću mišića mogu sc skupljati i širiti, i na taj način regulišu vazduh koji izlazi iz pluća, stvarajući pojedine vrste glasova. Kad se giasnice lako dodiruju, tada vazduh iz pluća prclazcći preko njih i izaziva treperenje koje daje glas. To su zvučni glasovi. Mcdutim, kad su glasnice rastavljene ili jače udaljene jedna od druge, i takve ostanu za vreme izgovora, vazduh koji dolazi iz pluća ne dodiruje ih, već prolazi bez treperenja i stvara nepotpune glasove. Ovo su bezvučni glasovi. (Vidi podelu suglasnika.)

A) SAMOGLASNICI (Vowels)

U engleskom jeziku ima 15 samoglasnika. Od toga je pet čistih, koji se u pravopisu pretstavljaju sa pet slova: ,,a, e, i, o, u". Međutim, manja razlika u položaju jezika prouzrokuje izvesnu promenu samoglasničkog glasa. Tako pored čistih glasova stvaraju se kratki ili dugi, potpuno ili nepotpuno artikulisani glasovi ili poluglasovi (s, s:, i, itd.). Manje česta podela samoglasnika, ali u isto vreme i nepotpunija, je podela prema osobini glasova. Tako imamo:

a) zatvorene samoglasnike (Closed Vowels), koji nastaju kad se jezik toliko podigne da ima malo prostora između njega i nepca (u:, i, itd.),

b) poluzatvorene samoglasnike (Half-CIosed VoweIs), koji zauzimaju prelazni oblik izmedu zatvorenih i poluotvorenih glasova (e, 8, a:, itd.),

c) poluotvorene samoglasnike (Half-Open VoweIs), koji su na prelazu izmedu otvorenih i poluzatvorenih samoglasnika (as, A, itd.),

d) otvorene samoglasnike (Open Vowels), koji nastaju kad jezik leži položen u donjoj vilici i ostavlja veliki prostor između njega i nepca (a, o, itd.).

Ipak, najčešća i najpotpunija podela samoglasnika je prema mestu pravljenja. Prema ovoj podeli samoglasnike delimo na:

a) prednje samoglasnike (Front Vowels), koji se stvaraju podizanjem prednjeg dela jezika. Tu dolaze: i, i:, e, c, ae, a.

b) srednje samoglasnike (Central Vowels), koji nastaju podizanjem srednjeg dela jezika. Tu dolaze sledeći samoglasnici: 9, 3:.

c) zadnje samoglasnike(Back Vowels), koji se prave podizanjem zadnjeg dela jezika. Tu dolaze ovi samoglasnici: u, u:, o, 0, 0:, A, a:.

Slika 2. - Engleski samoglasnici PoložaJ samoglasnika (po osobini i(prednji, srednji i zadnji). položaju) izgleda ovako: (slika br. 2.).

10

PREDNJI SAMOGLASNICI (Front Vowels)

1) Kratko poluzatvoreno „i". Ovako prepisan glas ,,i" je približno sličan našem kratkom glasu ,,i" u rcči ,,sit". Razlika, koju mnogi ne mogu odmah da shvate, jc u lome što su usne kod engleskog glasa malo zalvo- renije. Ovaj engleski glas izgovara se lako da se jezik postavi nešto niže nego za glas a izgovori se veoma kralko ,,i", tako da pri tačnom izgovoru potseća čas na kratki glas ,,e", a čas na kratki glas ,,iv. Medutim, počctniku se preporučuje da ga u početku izgovara kao vrlo kratko ,,i", a prizvuk glasa ,,e" pojavljuje se kasnije posle istrajnog vežbanja.

U pisanom engleskom glas ,,i" se pojavljuje kao: ,,i" ili ,,y" (city ['siti] grad), ,,es" u 3. 1. sadašnjeg vremena i množini imenica (he teaches ['ti:tj/z] — on predaje), a brush—brushes ['brAjVz] četke, itd.; ,,ed" u prostom prošlom vremenu (id), ,,est" u trećem stepenu poredenja (ist), u nenagla- šenim predmecima i domecima except [ik'sept] — izuzev, examine [ig'zćemin]— ispitivati, i u raznim primerima: women ['wimin] — žene, Sundav ['sAndi]

— nedelja, itd.

2) Dugo zatvoreno ,,i:". Ovo ,,i:" je otprilike slično našem glasu u reči ,,lik". U engleskom je to dug glas (možda ne toliko dug kao u našem jeziku), koji se izgovara sa toliko otvorenim usnama koliko ih otvaramo kad hoćemo da zviždimo. Poredivanjem kratkog ,,i" i dugog ,,i:" izgleda kao da razlika postoji samo u dužini. Medutim, kada bi ,,i" u reči "hid" produžili ne bi dobili dugo englesko ,,i:", koje se izgovara u reči "head" [hi:d] — pažnja, ili obratno, pošto postoji kvalitetna i kvantitetna razlika između glasova u ove dve reči.

Glas ,,i:" pojavljuje se u pisanom engleskom kao: ee, e, ea, ei, ie, i, (green [gri:n], be [bi:], mean [mi:n], receive [ri'si:v], field [fi:ld], niachine [mo'Jr-11]* itd.). Zatim u raznim primerima bez pravila: people [pi:pl], itd.

3) Kratko poluzatvoreno ,,e". U engleskim rečima ovaj glas dolazi samostalno ili u kombinaciji sa ,,i" [ei]. Kada je u kombinaciji sa glasom ,,i", onda je istovetan sa našim glasom ,,e": table [teibl], race [reis], itd. Medutim, kada se u reČima pojavljuje samostalno, onda se razlikuje od našeg glasa ,,e" samo utoliko što je malo zatvoreniji. Izgovara se sa malo više podignutim jezikom, usne su zaokružene kao da se izgovara ,,o", a izgovori se kratko ,,e". Tu on mnogo potseća na francuski glas ,,e" (blć— žito).

U pisanom engleskom pojavljuje se ,,e" kao: e, ea, a, zatim u raznim primerima bez pravila: let [let], dead [ded], made [meid], many ['meni], says [sez], friend [frend], itd.

4) Kratko poluotvoreno ,,s". Ovaj se glas izgovara kada se jezik postavi malo niže nego za glas ,,e", sa malo jače otvorenim i zategnutim usnama, kao što se to radi kad se želi nasmejati. Ovaj glas nikad ne dolazi samostalno, već uvek u kombinaciji sa ,,3": there [683], where [w83], itd. Sličan je francuskom glasu ,,e" u reči „mere" — majka. (Vidi srednje kratko „3" i dvoglasnik ,,G9".)

1 1

5) Kratko otvoreno ,,ae". Ovaj glas nastaje kada se jače otvore usta za glas ,,a" i izgovori se kratko ,,e", tako da čas liči na naš glas ,,a", a čas na glas ,,e". Donekle sličan glas postoji u vojvođanskom narečju prilikom izgovora glasa ,,e" u reči „mleko", samo je engleski glas mnogo kraći.

U pisanom jeziku ovaj glas se pojavljuje kao: a, zatim u primerima bez odredenog pravila: cat [kaet], raad [maed], plaid [plsed], itd.

6) Kratko otvoreno ,,a". Ovaj glas je veoma sličan našem glasu ,,a" u reči ,,pas". Izgovara se tako da se usta otvore kao za glas ,,ae", a jezik se nalazi u osrednjem položaju. Ovaj glas nikad ne dolazi samostalno, već uvek kao deo dvoglasnika ,,ai" ili ,,au": mile [mail], house [haus], itd.

Glas ,,a" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: i, y, zatim u raznim primerima bez pravila: pile [pail], sky [skai], buy [bai], neither ['naičs], itd.

SREDNJI SAMOGLASNICI (Central VoweIs)

1) Kratko poluotvoreno ,,o". Ovo je glas koji ne postoji u našem jeziku, a veoma je svojstven izgovoru engleskog jezika. To je poluglas ili neartikulisani glas koji se čuje posle svakog glasno izgovorenog suglasnika. Tako,naprimer, kada se izgovara suglasnik ,,b" i malo se otegne glas, (b------------------),onda se čuje prizvuk ili neartikulisani glas (-----------). Taj prizvuk koji se čujeposle svakog izgovorenog suglasnika, izdvojen i skraćen, jeste engleski glas ,,o". Ovaj glas može se naučiti i pomoću samoglasničkog ,,r". Kod samo- glasničkog ,,r" vrh jezika teži da dodirne desni gornjih prednjih zuba. Medutim, kad tako postavljen jezik podignemo malo u sredini i povučemo unazad i izgovorimo ,,a", onda se dobija srednji kratki glas ,,o". Ovaj glas se takođe čuje prilikom zamuckivanja.

Kratko poluotvoreno „o" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: e, er, a, ar, i, o, or, oar, ough, u, re, ou: moment ['moumont], above [o'bAv], dollar ['dob], ability [o'biloti], tomato [to'ma:tou], doctor ['dokto], cupboard ['kAbod], Scarborough [;ska:boro], autumn ['o:tom], picture ['piktjo], continuous [kon'tinjuos], itd.

2) Dugo poluzatvoreno ,,o:". Ovaj glas se pravi na isti način kao kratko srednje ,,o", samo je duže i malo zatvorenije (vidi objašnjenje za ,,o"). U pisanom engleskom on se pojavljuje kao: er, ir, ur, ear, or, zatim u raznim primerima bez pravila: were [wo:j, stir [sto:], spur [spo:], learn [lo:n], worker ['wo:ko], journalist ['djomolist], itd.

ZADNJI SAMOGLASNICI (Back VoweIs)

1) Kratko poluzatvoreno ,,u". Pogrešno je misliti da je ovaj glas isti kao u našem jeziku. On se možda samo približno pojavljuje u nekim našim rečima (udarac, napr.). Za izgovor ovog glasa usta su skoro sasvim zatvo- rena, jezik podignut tako da zatvara prolaz vazduha. U tako stešnjenim ustima stvara se usiljeni glas ,,u", koji je kratak i ne sasvim artikulisan. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: u, oo: push [puj], look [luk] itd.

2) Dugo zatvoreno ,,u:". Ovaj glas se izgovara na isti način kao kratko ,,u", samo se jezik nalazi nešto više napred. Duži je i zatvoreniji od glasa ,,u". On otprilike odgovara našem dugom glasu ,,u" u reči ,,luk" (vrsta pri- mitivnog oružja). U pisanom jeziku se pojavljuje kao: u, ew, ui, o, eau: rude [ru:d], new [nju:], who [hu:], beautiful ['bju itifol], itd.

12

3) Kratko poluzatvoreno ,,o". U engleskom jeziku postoje tri vrste glasa ,,o". Prvi od njih prepisuje se fonetski znakom koji je isti kao naše slovo ,,o". To je zadnji kratki i poluotvoreni glas koji najčešće dolazi kao sastavni deo dvoglasnika ,,ou". Po izgovoru je sličan našem glasu ,,o", samo je kraći. On se vrlo retko pojavljuje u izgovoru sam, i kada se pojavi onda se nalazi u nenaglašenim slogovima. Evo nekoliko primera gde se on izgovara u dvoglasniku ,,ou" i sam: hole [houl], on!y ['ounli], slow [slouj, so [sou], position [po'zijsn], condense [kon'dens], compose [kom'pouz] itd.

4) Kratko otvoreno ,,D". Ovaj kratki otvoreni glas izgovara se u zad- njem delu usta kada je jezik u nižem položaju nego za glas ,,o". Ustvari, usta se otvore kao da se izgovara ,,a", jezik leži položen u donjoj vilici, a izgovori se kratko ,,o", tako da ovaj engleski glas čas potseća na glas ,,a", a čas na ,,o". Neki izgovaraju ovaj vrlo karakterističan engleski glas više na ,,a", što je u svakom slučaju pogrešnije nego kad bi ga izgovarali kao ,,o". U našem jeziku pojavljuje se približan glas u reči ,,bol", samo što je on duži nego u engleskom jeziku. Kad bi našu reč ,,pod" izgovorili više otvorenim ustima i usiljenijim glasnicama, dobili bi približno ovaj glas. U pisanom engleskom ovaj glas se pojavljuje kao: o, a, au, ou, ow: lot [lot], what [wot], cough [kof], know!edge ['nolid^] itd.

5) Dugo poluotvoreno „3:". Ovaj glas se razlikuje od kratkog glasa ,,o" samo u tome što je znatno duži i usiljeniji, i usne prilikom izgovora nisu tako široko otvorene. Pošto se ova dva glasa usled nemara često pogrešno zamenjuju, treba na njih obratiti naročitu pažnju, jer kratki glas upotrebljen umesto dugog ili obratno, menja smisao engleskih reči: pot [pot] — lonac, port [po:t] — luka, i sl. U pisanom engleskom ovaj glas se pojavljuje kao: a, au, aw, oo, or, oa, ou, ar: water ['wo:to], pause [po:z], Iaw [lo:], door [do:], more [mo:], coarse [ko:s], thought [9o:t], war [wo:], itd.

6) Dugo otvoreno ,,a:". Srpski glas ,,a" je prednji i jasniji. Englesko ,,a:" je, naprotiv, zadnje i muklo. Prema tome postoji malo sličnosti između srpskog i engleskog glasa. U srpskoj reči ,,kas" samo približno se pojavljuje englesko dugo ,,a:". Da bi tačno izgovorili ovaj engleski glas, moramo srpski glas u reči ,,kas" da izgovorimo što dalje u pozadini usta, na taj način što zadnji deo jezika povučemo što više unazad. Početnici najlakše nauče ovaj glas vežbanjem naizmeničnog izgovora prednjeg glasa ,,a" i zadnjeg dugog ,,a:", nastojeći da prvi izgovarajti na vrhu usana i sa usnenim suglasnicima, a drugi, naprotiv, što dalje u pozadini usta, sa grlenim suglasnicima. Ovaj dugi glas koji se pojavljuje u drugom slučaju (a:) je engleski glas, veoma svojstven engleskom izgovoru, i zato se s njim treba ozbiljno pozabaviti da bude što pravilniji.

U pisanom engleskom pojavljuje se kao: a (kad posle njega slede dva suglasnika, u nekim stranim rečima, i ispred „1" koje se ne čita), ar: part [pa:t], lark [la:k], vase [va:z], half [ha:f], i u raznim primerima bez pravila: heart [ha:t], clerk [kla:k] itd.

7) Kratko poluotvoreno ,,A". Za pravilan izgovor ovog glasa treba jezik položiti u donjoj vilici, zatim ga povući unazad i podići zadnji deo, pa onda izgovoriti veoma kratko ,,a". Prilikom izgovora ovog glasa glasnice su prilično usiljene. On uvek dolazi u naglašenom delu reči, a u nenagla- šenim slogovima pretvara se u poluglas

Glas ,,A" pojavljuje se u pisanom engleskom jeziku kao: o, u: other ['AČO], cut [kAt], itd.

13

Fonetička tabela engleskih samoglasnikaFonetički znak P r i m e r

a mile [mail] — milja

a: part [pa:t] — deo

A but [ b A t] — ali

aj hat [h<et] — šešir

e let [let] — pustiti

e pear [p*:o] — kruška

picture [piktjo]—slika

o: girl [ go: 1 ] — devojka

i lit [lit] — upaljen

i: read [ri:d] — čitati

o comb [koum] — češalj

0 box [ boks J — kutija

o: sort [sd : t] — vrsta

u put [put] — staviti

u: rude [ru : d] — grub

B) DVOGLASNICI (Diphthongs)

Dvoglasnik je niz glasova proizvedenih dok jezik ide od jednog izgovornog položaja do drugog. Kada se dvoglasnik ,,ai" u reči "mile" [mail], izgovori vrlo polako, može se čuti više glasova dok jezik prelazi od glasa ,,a" do ,,i". Naše uho naročito primećuje prvi i poslednji glas. Upotreblja- vajući ova dva i izbegavajući ostale glasove, dobijamo d v o g l a s n i k .

Engleski dvoglasnici izgovaraju se uglavnom uvek podizanjem jezika_ Prvi glas u dvoglasniku je duži od onog koji mu sledi.

U engleskom jeziku ima devet dvoglasnika: ai, ei, ia, £3, ua, au, ou,01, 09.

1) Dvoglasnik ,,ai". Ovaj dvoglasnik naziva se dugim zbog udaljenosti koju jezik prelazi prilikom izgovora od jednog samoglasnika do drugog. To je zatvoren dvoglasnik koji se približno pojavljuje u našoj reči „gajtan", samo što se u engleskom više čuje kratko i nejasno ,,i" umesto našeg ,,j".

U nastavku "ice" ,,i" izgovara se ,,i" u nenaglašenom slogu, i ,,ai" u naglašenom: practice ['praektis], advice [s'dvais]. Nastavci "-ide,-ile,-ine" sadrže skoro uvek dvoglasnik ,,ai": oxide ['oksaid], fertile ['fs^tail], divine [di'vain], itd.

Ovaj dvoglasnik pojavljuje se u pisanom jeziku kao: i (kad mu sledi suglasnik ,,e" koje se ne izgovara): fine [fain], ie : lie [lai], igh : night [nait], y : sky [skai], itd. (Slika br. 3.)

14

2) Dvoglasnik ,,ei". Zbog male udaljenosti koju jezik prelazi prilikom izgovora od jednog samoglasnika do drugog, dvoglasnik ,,ei" je kratak. To je zatvoren dvoglasnik koji se približno pojavljuje u našem prezimenu „Veinović", samo je nešto kraći, a samoglasnik ,,i" u engleskom dvoglasniku nije tako jasan i otvoren.

U pisanom jeziku ovaj dvoglasnik se pojavljuje kao: a (kad posle njega dode suglasnik ,,e" koje se ne izgovara): tale [teil], ai : gain [gein], ay: day [dei], i u raznim primerima bez pravila: eight [eit], halfpenny ['heipni], steak [steik], itd.

3) Dvoglasnik ,,ia". Ovaj dvoglasnik dolazi najčešće na kraju jedno- složnih reči. U našem jeziku pojavljuje se samo donekle u rečima sa nastavkom ,,i(j)a", i to kad je naglašen ili na kraju reči (dečurli(j)a). U engleskom ovaj dvoglasnik često prati „r". On se ne izgovara osim u slučajevima pove- zivanja sa rečima koje počinju samoglasnikom: here zs ['hisr^ iz) i sl.

U pisanom jeziku ovaj dvoglasnik pojavljuje se kao: ere : interfere [inta'fis], eer : deer [dia], ear : hear [his], i u raznim primerima: fierce ['fias], idea [ai'dia], itd.

4) Dvoglasnik „es". Ovo je srednji dvoglasnik koji se ni približno ne pojavljuje u našem jeziku. On takođe dolazi na kraju jednosložnih reči, i glas ,,r" koji ga često prati, izgovara se samo u onim slučajevima kad je potreban za povezivanje sa sledećom reči koja počinje samoglasnikom: where /s ['we9r iz], i sl.

5) Dvoglasnik „ua". Ovo je takođe srednji dvoglasnik. U srpskom jeziku se pojavljuje približno u uzviku ,,ua!", koji masa uzvikuje prilikom negodovanja. On takođe dolazi na kraju jednosložnih reči, i glas ,,r" koji ga često prati, izgovara se samo u onim slučajevima kad je potreban za povezivanje sa sledećom reči koja počinje sa samoglasnikom: tour is ['tuar^ iz].

15

(prednji): ei, ai.

U pisanom jeziku pojavljuje se kao: ere : there [6ea], ear : pear [pes], air : air [es], are : dare [des], i u raznim primerima: their [6e3], aeroplane

(srednji): is, ua, ea.

Ovaj dvoglasnik pojavljuje se u pisanom jeziku kao: oor : poor [pus], ur : during [djudrig], itd.

6) Dvoglasnik „au". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik, koji se samo približno pojavljuje u našoj reči „bauk". U engleskom ovaj dvoglasnik počinje sa ,,a:" (kao u reči father ['fa:dd], i završava se slabim i neusiljenim ,,u".

Dvoglasnik ,,au" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: ou : about [a'baut], ow : down [daun], ough : plough [plau], itd. (Slika br. 5.)

o

Slika 5. — Engleski dvoglasnici (zadnji): oi, ou, au.

7) Dvoglasnik „ou". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik koji se samo približno izgovara u srpskoj reči „samouk". U engleskom ovaj dvoglasnik počinje sa srednjim ,,o" a završava se slabim i neusiljenim ,,u".

U pisanom engleskom on se pojavljuje kao: o : go [gou], oa : loaf [louf], oe : foe [fou], ow : slow [slou], ough : though [6ou], ou : soul [soul], eau : bureau ['bjuarou], itd.

16

o Y/

\ l/au

8) Dvoglasnik ,,Di". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik koji se ne pojavljuje u srpskom jeziku. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: oi : boil [boil], oy : boy [boi], itd.

9) Dvoglasnik ,,DO". On se nekad i ne smatra čistim dvoglasnikom, jer se uvek može zameniti glasom ,,o:": door [doo ili do:], boar [boo ili bo:], itd.

C) SUGLASNICI (Consonants)

Engleski suglasnici nisu u toku razvitka engleskog jezika pretrpeli tako velike promene kao što je to bio slučaj sa samoglasnicima. Oni su se pokazali postojaniji i opšte uzevši zadržali su većinu svojih ranijih osobina. Ovo je naročito važno za strance, jer su engleski suglasnici na taj način deo izgovora, koji ima najviše dodirnih tačaka sa njihovim maternjim jezikom.

Opšta podela suglasnika je na zvučne i bezvučne, prema tome da li se glas stvara treperenjem glasnica ili ne:

Zvučni su: b, d, d3, g, j, m, n, 1, r), r, z, 3, 6, v, w.Bezvučni su: f, h, k, p, s, J, t, 0, tj.

Suglasnici se mogu takođe podeliti: a) prema osobini, i b) prema mestu pravljenja.

a) Prema osobini suglasnici se dele na:

1) Nosne: m, n, 13.2) plozivne: b, d, g, k, p, t.3) frikativne: zvučne i bezvučne (vidi gore).4) bočne: 1.

2 Gramatika engleskog jezika

Fonetička tabela engleskih dvoglasnikaFonetički znak P r i m e r

ai mile [mail] milja

ei plate [pleit] tanjir

io dear [dio] drag

80 pear [peo] kruška

uo poor [puo] siromašan

au down [daun] dole

ou hole [houl] rupa

oi boy [boi] dečak

00 door [doo] vrata

N a p o m e n a : Ovde treba takođe pomenuti engleske troglasnike (Thriphthongs) kojih ima pet: aio, auo, eio, ouo, oio,. Evo nekoliko primera: fire [faio], hour [auo], layer [leio], lower [louo],

lawyer ['loio], itd.

17

b) Prema mestu pravljenja suglasnici se dele na:

1) Usne: b, m, p, w.2) Zubne: f, v, 0, 6.3) Alveolarne (koji se prave na desnima): d, 1, n, r, s, z, j", 3.4) Nepčane: d3, g, j, k, 13, t, tj.5) Grlene: h.

Ovde će biti govora o svim engleskim suglasnicima u pogledu pravila0 izgovoru i pisanju, kao i o razlikama između engleskih i srpskih glasova. Za one glasove koji nemaju odgovarajuće slovo latinice, uzeti su takode znakovi iz fonetičke azbuke*.

1) Suglasnik ,,b". Ovo je usni plozivni suglasnik koji se ne razlikuje mnogo od našeg. Pravi se zaustavljanjem vazduha na usnama. U pisanom jeziku kao i u prepisivanju on se pojavljuje kao ,,b": beg [beg], bread [bred], bull [bul], itd.

,,B" se ne izgovara posle ,,m", na kraju reči: comb [koum], i ispred ,,t": doubt [daut], itd.

2) Suglasnik ,,c". U govornom engleskom ne postoji glas ,,c", već samo pisano, koje se izgovara kao: k, s, J, a ponekad ,,z".

,,C" se izgovara kao ,,k" kad se nađe ispred ,,a, o, u" ili nekog suglasnika: call [ko:l], cup [kAp], corn [ko:n], ili picture ['piktjo]. On se takođe čita ,,k" kad je na kraju sloga, a iza njega ne dolazi ,,i" ili „e": academy [o'kćedomi], civic ['sivik], itd.

,,C" se izgovara kao ,,s" kad se nade ispred ,,e, i, y": civil ['sivil], glance [gla:ns], vice [vais], itd.

,,C" se izgovara ,,J" kada se u istom slogu posle ,,ce" ili ,,ci" nalazi još jedan samoglasnik, ili kad se ,,sc" nađe ispred ,,i": ocean ['oujon], conscience ['konjons], itd.

,,C" u kombinaciji sa ,,s" (sc) može, ali ne mora da se izgovori ,,z": discern [di'zo:n ili di'so:n], itd.

3) Suglasnik ,,ch". Njegov fonetički znak za prepisivanje je ,,tj"; izgovara se malo mekše nego naš glas ,,č".

,,Ch" se izgovara kao ,,tj" kad je u pisanom jeziku pretstavljen sa: tch : fetch [fetj], tu (u nenaglašenom slogu, obično u kombinaciji „ture") : nature ['neitjo], ti (u nenaglašenom slogu, obično u kombinaciji „stion") : question ['kwestJon], itd.

„Ch" se izgovara ,,J" u rečima koje su pozajmljene iz francuskog jezika1 koje su zadržale ovaj glas: machine [mo'Ji:n], moustache [mos'ta:J], itd.

„Ch" se izgovara kao „k" u rečima uzetim iz latinskog ili grčkog: echo ['ekou], character ['kaerokto], itd. Izuzeci su: church [tJo:tJ], archbishop [a:tJ'biJop], itd.

,,Ch" se ne čita u rečima kao što su: yacht [jot] i sl. Grupa „sch" se uvek čita „sk": school ['sku:!], itd.

* Za razliku od samogiasnika i dvoglasnika ovde je radi praktičnosti izvršeno iz- laganje suglasnika od slova ka glasu.

18

4) Suglasnik ,,d". Ovaj se glas izgovara na prelazu između desni i prednjeg nepca. Pogrešno je smatrati ga istim glasom kao što je naše ,,d", pošto se naše ,,d" izgovara na gornjim prednjim zubima.

U pisanom jeziku i u prepisivanju pretstavljen je sa ,,d": day [dei], cleaned ['kliind], needed ['niidid], itd.

,,D" se nc izgovara u prvom slogu nekih reči: handsome ['haenssm], Wednesday ['wenzdi], handkerchief ['hćegkatfif], itd.

,,D" se u nekim slučajevima čita kao ,,d3". To se događa kad posle njega dolazi ,,i, e, u": soldier ['souldô], itd.

5) Suglasnik ,,d3". Ovaj nepčani glas ne razlikuje se mnogo od našeg. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: j, g, d, : jam [d3aem], George [^30^3], soldier ['soukô], itd.

6) Suglasnik ,,f". Ovaj se glas potpuno podudara sa našim suglasnikom ,,f". U pisanom engleskom pojavljuje se kao: f : loaf [loufl, ff : off [of], ph : photograph [Toutogra:f], gh : laugh [la:f]. U reči "of" i njenim složenicama ,,f" se izgovara ,,v": of [ov, ov], hereof ['hiorov], itd.

7) Suglasnik ,,g". Ovo je zadnjencpčani glas koji uglavnom odgovara našem. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: g : get [get], gh : ghost [goust], ex (ispred naglašenog samoglasnika ili muklog ,,h") : exact [ig'zaekt], exhibit [ig'zibit], itd.

,,G" se izgovara kao ,,g" kad stoji ispred ,,a, o, u" ili „1, r, s". Tada je fonetski znak takode ,,g": go [gou], gay [gei], gun [gAn], glad [glaed], grow [grou], itd. Izuzeci su ponekad kad se ,,g" nade ispred ,,e, i, y": get [get] i sl.

,,G" se izgovara kao ,,d3" kad stoji ispred ,,e, i, y": rage [reid3], engine ['endîn], itd.

,,G" se izgovara kao „3" u nekim rečima uzetim iz francuskog koje su zadržale svoj izgovor: garage ['gaera^] i sl.

,,G" se uopšte ne izgovara na početku reči ispred ,,n" u istom slogu, i na kraju reči u istom slogu ispred ,,m, n": gnat [naet], sign [sain], itd.

8) Suglasnik ,,gh". Ovaj suglasnik može da se izgovara kao ,,g": ghostly ['goustli], f (na kraju sloga) : cough [kof], k (na kraju sjoga) : hough [hok], itd.

,,Gh" se ne izgovara posle samoglasnika ,,i": high [hai], posle samoglasnika ,,i" i ispred ,,t": right [rait], posle ,,u" u istom slogu: though [6ou], posle ,,ou" a ispred ,,t" u istom slogu: brought [bro:t], posle ,,au" i ispred ,,t" u istom slogu: taught [to :t], posle ,,au" i ispred ,,t" iza kog dolazi jedan slog: daughter ['do:to], itd.

9) Suglasnik ,,h". Ovaj grleni glas se mnogo razlikuje od našeg. On je mnogo blaži i ne izgovara se s jakim pritiskom vazduha iz pluća. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: h : here [hio], wh:whose [hu:z], itd. On se ne izgovara u nekim rečima: heir \J shepherd [ Jepod], forehead ['forid], i sl. (Slika br. 6.) Slika 6. — Suglasnik "h"

2*

19

10) Suglasnik Ovaj nepčani glas uglavnom se podudara sa našim. U pisanom jeziku pretstavljen je slovima ,,u" u kombinacijama ,,ue, ui", ,,e" u kombinacijama sa ,,\v" (kao ,,ew") i najzad slovom ,,y": usual ['ju:- 3U3l], netv [nju:], hideous ['hidjss], itd.

Inače, suglasnik ,,j5' u pisanom jeziku isključivo se izgovara kao ,,d3": jam ['d3acm], just ['d^ASt], itd.

11) Suglasnik ,,k". Ovaj nepčani glas vrlo se malo ili skoro ništa ne razlikuje od našeg. Čita se i prepisuje isključivo kao ,,k". U pisanom jeziku pojavljuje se kao: k : \valk [wo:k], c (ispred ,,o, a, u, 1, r, m") : cold [kould], ch : chemist ['kemist], cu : biscuit ['biskit], que (na kraju reči) : picturesque ['piktjs'resk], itd. On se ne izgovara ispred ,,n" u istom slogu: knee [ni:], i sl.

12)LSuglasnik ,,1". ,,L" može u engleskom da bude suglasnik i samoglasnik. Kao suglasnik on je istovetan sa našim glasom i pojavljuje se na početku reči ili sloga ispred samoglasnika ili izuzetno ispred

suglasničkog

glasa ,,j": laid [leid], Icft [left], million ['miljsn], itd. Međutim, kad suglasnik „1" dođe u nenaglašenom slogu ispred kog dolazi naglašen slog, onda on vrši ulogu samoglasnika. To se najčešće dogada kad „1" dođe na kraju reči ili ispred suglasnika. Samoglasničko „1" izgovara sc tako da se jezik postavi za izgovor glasa ,,u", zatim da se tako položen jezik povuče unazad, i onda izgovori „1". 111 obratno da se postavi jezik za naše ,,I" i onda izgovori usiljeno ,,u": battle [baetl], bridle [braidl], couple [kApl], \vcll [vvel], itd. (Slike br. 7 i 8.)

Suglasnik ,,l" se ne izgovara: kad se nađe posle ,,ou" i ispred ,,d": could [kud], ispred ,,m, f, v, k": palm [pa:m], half [ha:f], salve [sa:v], clialk [tJo:k], itd. U svim slučajevima lcada ispada „1", samoglasnici postaju dugi.

13) Suglasnik "m". Ovaj nosni suglasnik potpuno se podudara sa našim glasom. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: "m" (takodje u prepisivanju): dim [dim], name [neim], i sl. Ne izgovara se na početku reči ispred 'n": mnemonics [ni:'moniks] itd.

14) Suglasnik *'n". Ovaj nosni suglasnik se takodje podudara s našim glasom. U pisanom jeziku uvek se pojavljuje kao "n" (takodje u prepisivanju). Ne izgovara se na kraju reči posle "m": autumn ['o: tom], ali: autumnal [o:'tAmn3l].

20

/ -

Slika 7. — Suglasničko "1".

SI. 9-

Suglasnik "n"

Slika 8. — Samoglasničko "l4'.

15) Suglasnik ,,ng" ili „g". Ovaj suglasnik se skoro uvek pretstavlja fonetičkim znakom „g", a samo retko kao „i]g". Ovaj glas ne postoji u našem jeziku, ali nešto slično postoji u nekim našim rečima (banka, dan- guba). On se izgovara tako da se jezik podigne za izgovor glasa „g", a vazduh kojim treba da se izgovori glas „n", pusti kroz nos. Pogrešno je i rogobatno izgovarati „g", kao što je takode nedopustivo izgovarati samo „n".

„G" se može izuzetno izgovoriti posle „g", i to: u drugom i trećem stepenu poređenja prideva: long- longer-longest [lorj, 'loggo, 'loggist], strong-stronger-strongest' [strog, 'stroijgo, stroggist], itd., u sredini reči ispred samoglasnika ili ispred „1" ili „r": finger ['figgo], angry ['aeogri], itd.

Glas ,,i]" u kombinaciji sa „k" (qk) pojavljuje se na kraju naglašenog sloga koji se završava sa „c, ch, k, qu": ink [iqk], anchor ['aerjko], uncle ['Arjkl], itd.

16) Suglasnik ,,p". Ovaj se glas uglavnom ne razlikuje od našeg. Pravi se zaustavljanjem vazduha na usnama. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: p : lip [lip]. Ne izgovara se na početku reči ispred „n, s" i u sredini ili kraju reči ispred „b, s, sh, t": psalm [sa:m], receipt [ri'si:t], i sl.

17) Suglasnik ,,ph". Ovaj suglasnik može se izgovarati kao „f, v, p": philosophy [fi'losofi], Stephen ['stiivn], diphthong ['dipOoij], itd.

18) Suglasnik „q". On dolazi uvek u kombinaciji sa „u" [qu] i prepisuje se sa „kw": queen [kwi:n], itd.

19) Suglasnik ,,r". Kako u srpskom tako i u engleskom jeziku postoji samoglasničko i suglasničko „r". Suglasničko „r" u engleskom jeziku samo donekle potseća na naš glas. Ono se izgovara takoda se vrh jezika podigne na gore, ali tako da ne dodiruje nepce, i onda se izgovori „r". Trcba paziti da je jezik ukočen i da ne treperi, tako da vazduh koji prelazi preko njcga teče bcz prekidanja. Ostali deo jezika leži položen u donjoj vilici, slično kao kad izgovaramo samoglasničko „l". Ovakvo ,,r" najčešće se pojavljuje na početku rcči ili sloga ispred samoglasnika, i prepisuje se takode sa ,,r": read [ri:d]. U pisanom englcskom pojavljuje se kao: r:ring [riq], wr:write [rait], rh:rhyme [raim], itd. (Slika br. 11.)

Samoglasničko „r" se izgovara prema ranijim pravilima za suglasničko ,,r", samo je jezik povučenviše unazad. Tako izgovorcn glas „r" je vcoma sličansrednjem kratkom ,,o", pa se taj isti znak upotrebljava za fonetsko prepisivanje ovog glasa. On sepojavljuje u pisanom jeziku kao: er, ar, or, re (na kraju reči ili nenaglašenog sloga): miner ['maino], coliar ['kolo], theatre ['Gioto], terror ['tero], itd. Ne izgovara se katkad na kraju reči ili ispred suglasnika. Samoglasnik koji dolazi isprcd ispuštenog „r" postaje dug: far [fa:], arm [a:m], form [fo:m], itd.

21

Sl. 10. — Suglasnik " i f .

Slika 1 1 . — Suglasničko (isprekidana crno- bcla crta

pokazuje sanioglasničko "r").

20) Suglasnik ,,s". Ovaj se glas uglavnom podudara sa našim glasom. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: s : least [li:st], c (ispred ,,e, i, y"): piece [pi:s], u raznim skupinama ,,se, si, sci, isc, x, chs, sch": sick [sik], supper ['sApo], itd.

,,S" se izgovara kao ,,z" kao završni glas kod nekih glagola i imenica: use [ju:z], house-houses [haus-hauziz], itd.

,,S" se izgovara kao ,,J" u kombinaciji sa ,,i, u", ili ,,ssi, ssu", kao: version ['vaijan], sure [Jua], passion ['paejon], issue ['ijju:], itd.

,,S" se izgovara „3" u kombinacijama ,,si, su" u sredini ili na kraju reči, ili samo u kombinaciji ,,ssi": vision ['vi33n], pleasure ['ple33], scission ['si33n], itd.

21) Suglasnik ,,sh". Ovaj glas se uglavnom podudara sa našim glasom ,,š". Fonetički znak za prepisivanje je ,,J": fish [fij], dish [dij], itd. (Vidi ,,s".)

22) Suglasnik ,,t". U engleskom jeziku ovaj glas je nepčani, a ne zubni kao u našem jeziku. Izgovara se tako da se vrh jezika pritisne o nepce, a bočne strane uz zube gornje vilice, tako da vazduh teško prolazi, i onda se sa malo jačim udarom vazduha izgovori ,,t". (Slika br. 12.) On se takođc može naučiti izgovarati pomoću nepčanog glasa ,,č". Postavi se jezik onako kako on stoji kad se izgovara ,,č", i onda umesto ,,č" izgovori se ,,t". Englesko ,,t" je mnogo oštrije nego naše, možda zbog sličnosti koja u engleskom jeziku postoji kod glasova „0" i „5" (th).

23) Suglasnik ,,th" ili „5". ,,Th" u govornom jeziku pretstavlja dva posebna glasa, veoma karakteristična i isto tako važna za engleski izgovor. Prvi se pretstavlja fonctičkim znakom „5", i zove se zvučno ,,th", a drugi „0" i zove se be- zvučno ,,th".

Zvučni suglasnik „5" nc postoji u našemjeziku i svako zamenjivanje sa ,,d" ili ,,t" je potpuno po- grešno. On se izgovara tako da se vrh jezika postavi između zuba i da vrlo malo viri napolje, zatim se pritisne blago zubima tako da vazduh kojim izgovaramo ovaj glas teško prolazi. Pri tako postavljenom jeziku, izgovara se kratko ,,d". Pogrešno je kad se prilikom izgovora čuje bilo koji od sledećih glasova ,,c, z, ts, dz, dh". (Slika br. 13.)

ZvuČni glas „5" se pojavljuje na početku reči, na kraju glagola koji se završavaju na muklo ,,e",

i u sredini kad se on nade izmedu samoglasnika: then [6en], bathe [beič], father [Ta:53], itd.

22

Slika 13. — Zvučni suglasnik "5".

Slika 12. Suglasnik <4t"

24) Suglasnik ,,th" ili „6". Ovaj bezvučni glas ne postoji takođe u našem jeziku. Izgovara se sa istim položajem jezika kao kod zvučnog ,,č", samo što jezik nije pritisnut zubima i vazduh slobodno prolazi izmedu jezika i zuba. Pri tako postavljenom jeziku, izgovara se kratki glas ,,t". Ovako izgovoren glas je piskav i pomalo nečujan. Pogrešno je umesto njega izgovarati ,,t" ili bilo koji od sledećih glasova ,,s, z, dz" itd.: bath [ba:Q], three [Gri:], both [bouO], hearth [ha:0], itd. Ovaj se glas najčešće pojavljuje na početku ili kraju reči. (Slika br. 14.)

25) Suglasnik ,,v". Ovaj se glas razlikuje odnašeg utoliko što gornji zubi ne dodiruju samo donjuusnu, nego je čak pritiskuju. U pisanom jeziku pojav-ljuje se kao: v : very ['veri], various ['veariss], veal[vi:l], f:(vidi suglasnik „f"), ph (vidi suglasnik ,,ph"). (Slika br. 15.)

26) Suglasnik ,,w". Ovaj usni glas ne postoji u srpskom jeziku. U engleskom on može da bude samoglasnik i suglasnik, ili da se uopšte ne izgovara. Kao samoglasnik se obično pojavljuje na kraju reči i sličan je samoglasniku ,,u": blow [blou], few [fju:], threw [Oru:], itd. Ovo samoglasničko ,,w" (u) može da posluži kao osnova za izgovaranje suglasničkog ,,w", koje se skoro uvek nalazi na početku reči ili sloga. Izgovara se tako da se usta postave kao za izgovor to jest za ,,u". Tada usta poprimaju oblik koji se stvara kad hoćemo da zviždimo. Tako postavljenih usta, ne izgovara se ,,u", već samo ono što sledi iza ,,w", naime, ostatak reči. Ustvari, može se reći da tu postoji pripremni i izgovorni deo. Pripremni deo je postavljanje usta za ,,u" ili zviždanje, a izgovorni se sastoji u izgovaranju ostatka reči. Pojedinačan glas je skoro nemoguće izgovoriti. Ovako rastavljanje na pripremni i izgovorni deo treba raditi sve dotle dok se ovaj glas potpuno ne uvežba: well [w | el], water [w | o:ts], wing [w | iq], itd.

U pisanom jeziku ovaj glas se pojavljuje kao: w (na početku reči i ispred suglasnika): wall [wo:l]. twin [twin], itd., u (u kombinaciji s ,,q, g", tojest ,,qu, gu"): quite [kwait], language ['liei]gwid3], itd., o : once [wAns], itd.

,,W" se ne čita ispred ,,r" u istom slogu, u rečima gde je ono blizu početku reči i ponekad ispred ,,h": wrote [rout], sword [so:d], whole [houl], itd.

27) Suglasnik ,,x". Ovaj suglasnik izgovara se kao: ,,ks, k, gz, z".Kao ,,ks" izgovara se u jednosložnim rečima na kraju ili višesložnim

rečima u početnom naglašenom slogu ili u slogu koji prethodi drugom na- glašenom slogu: box [boks], exit ['eksit], exclaim [iks'kleim], itd.

Kao ,,k" se izgovara kad se posle ,,x" nalazi ,,i" ili ,,u": anxious ['aegkjos], luxury ['UkJori], itd.

23

Slika 14. Bezvučni suglasnik "o"-

Slika 15. Suglasnik "v".

samoglasničkog ,,w",

,,X" se izgovara kao ,,gz" (izuzev nekoliko izuzetaka) kada iza njega dođe naglašen slog koji počinje samoglasnikom, ili sa ,,h" koje se ne izgovara i samoglasnikom koji je naglašen: exist [ig'zist], exalt [ig'zo:lt], example [ig'za:mpl], exhibit [ig'zibit], itd.

,,X" se izgovara kao ,,z" na početku reči: xanthic ['zsenBik], xebec ['ziibek], itd.

28) Suglasnik ,,y". Ovaj suglasnik može biti takode i samoglasnik. Kao samoglasnik je ili kratko prednje ,,i", ili deo dvoglasnika ,,ai, ei": system ['sistom], sky [skai], they [6ei], itd. ,,Y" se pojavljuje kao suglasnik samo na početku sloga, a kao samoglasnik na kraju ili sredini reči: yet [jet], hurry ['hAri], itd.

29) Suglasnik ,,z". Ovaj engleski suglasnik se uglavnom podudara sa našim. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: z : size [saiz], s (u sredini ili na kraju reči): his [hiz], houses ['hauziz], itd.

30) Suglasnik „3". Ovaj suglasnik se skoro potpuno podudara sa na- šim ,,ž". U pisanom jeziku pojavljuje se kao: su, si, ssi, g: pleasure ['ple3o], vision ['viôn], scission ['siôn], garage ['gaera^], itd.

Fonetička tabela engleskih suglasnikaFonetički znak P r i m e r

b beg [beg] moliti

d dark [da:k] tamandg jail [dgeil] zatvo:

f foot [fut] stopalo

g girl [ga:l] devojka

h housc [hous] kuća

j yet [jet] još

k 'walk [wo:k] šetati1 light [lait] svctlo

m mile [mail] milja

n now [nau] sada

wing [wirj] krilo

P put [put] stavitir read [ri: d] čitatis sit [sit] sedeti

.r ship [ Jip] lađa

t town [taun] grad

9 this [6is] ovaj

e three [ ori: ] tri▼ very ['vcri] vrlo

Vf >vell [wel] dobro

t X chin [t.fin] brada

z zeal [ z i : J ] žar3 usual ['ju'.ûsl] običan

NAGLASAK (Accent or Stress)

Engleski naglasak je u d a r a n, a ne muzički kao u našem jeziku. Prema tome naglasak u engleskom jeziku postiže se jačim izgovaranjem pojedinih samoglasnika

24

u slogu, a ne dizanjem i spuštanjem glasa. Zato možemo da kažemo da je onaj slog u izgovorenoj reči ili izrazu koji se ističe jačinom i snagom izgovora od ostalih slogova naglašen, dok je glas ili slog koji je izgovoren sa srazmerno manjom snagom nenaglašen. U rečima pre- pisanim fonetičkom azbukom, naglasak se označava podignutom zapetom ('), i naglašenim se slogom smatra onaj koji se nalazi s des'ne strane naglaska, tj. podignute zapete: dependent [di/^tfdont], usual [7w:3usl], itd. Reči ne moraju da imaju samo jedan naglasak. Tako u nekim višesložnim rečima postoji i drugi naglasak, koji se označava običnom zapetom. To je polunaglasak (,): examination [ig,zaemi'neiJon], itd.

Treba razlikovati dve vrste glavnog naglaska:a) naglasak reči (Word Stress), ib) naglasak rečenice (Sentence Stress).

a) NAGLASAK REČI (Word Stress)

Većina engleskih reči sa dva ili više slogova ima jedan naglašen slog; ostali su nenaglašeni. Ne postoje pravila po kojima se može odrediti koji je slog u jednoj reči naglašen, a koji nije. Zato je potrcbno u svakoj poje- dinoj reči naučiti naglasak, jer pravila o određivanju naglaska imaju više izuzetaka nego što je dopustivo da jedno pravilo to i ostane.

Sve jednosložne reči izgovorene pojedinačno su naglašenc, pa se obično naglasak i ne stavlja: but [bAt], class [kla:s], black [blaek], itd.

Dvosložne reči mogu da imaju naglasak:a) na prvom slogu: second ['sekond], mother ['mAČo], itd.b) na prvom i drugom slogu: seventeen ['sevn'ti :n], itd.c) na drugom slogu: suppose [so'pouz], beside (bi'said), itd.

Trosložne reči mogu da imaju naglasak:

a) na prvom slogu: demonstrate ['demonstreit], itd.b) na drugom slogu: adherent [od'hioront], itd.c) na trećem slogu: employee ['emploi'i:], itd.d) na prvom ili drugom slogu: doctrinal ['doktrinol,dok'trinol], itd.e) na prvom ili trećem slogu: opportune ['opotju:n, opo'tju:n], itd.

Reči sa više od tri sloga imaju naglasak na prvom, drugom slogu ili trećem slogu, ali uvek sa poluglasom ispred glavnog naglaska: capitalist ['kaepitolist], demonstrative [di'monstrotiv], apparatus [,cCpo'reitos], itd.

Složenice imaju ili samo glavni naglasak ili glavni i polunaglasak. Međutim, složenice sa jednim naglaskom su mnogo češće: bookbinding ['buk- baindig], dining-room ['dainigrum], fireplace ['faiopleis], itd.

Dvostruki naglasak pojavljuje se kod onih složenica koje imaju za prvi deo neki pridev ili je druga reč od naročite važnosti: good-looking ['gud'lukig], second-hand ['sekand'hžend], gas stove ['gres 'stouv], itd.

One mogu imati takođe naglasak na drugom slogu: ourselves [aus'- selvz], itd.

b) REČENIČNI NAGLASAK (Sentence Stress)

Rečenični naglasak zavisi od važnosti pojedinih reči u rečenici. Ukoliko je jedna reč u rečenici važnija za njen smisao, utoliko je ona naglašenija. U rečenici su najvažnije reči imenice, pridevi, pokazne i upitne zamenice, pomoćni glagoli (izuzev

25

,,to have", koji je često nenaglašen iako se pojavljuje u jakom obliku hsev), i najzad prilozi:

What do you think of the weather?['wot dju: '0ir)k ov 6o 'we6o?]

Medutim, kada iz bilo kog razloga želimo da naglasimo jednu reč u rečenici, onda se naglasak te reči pojačava, a kod ostalih slabi:

I never gave you that book (sve reči su naglašene pod- ai 'nevo 'geiv 'ju: 'čaet 'buk jednako)

međutim I never gave you that book ai 'nevo geiv 'ju: čaet 'buk

(reči "never", "you" i "book" je trebalo istaći i zato su one zadržale svoje naglaske).

RITAM I INTONACIJA (Rhythm and

Intonation)

Ritam je smenjivanje naglašenih i nenaglašenih slogova u govornom jeziku. Tako u rečenici:

I should be glad if you would come in and see me next Saturdaynaglasci su rasporedeni na sledeći način:

ai Jud bi: 'glaed if ju: kom ond 'si: mi: nekst 'saetadi

Iz te kombinacije naglašenih i nenaglašenih reči proizilazi ritam u ovoj re- čenici. Naglašavanje reči u prozi je potpuno nepravilno, pa je zbog toga i ritam nepravilan, tj. potpuno naglašeni slogovi ne pojavljuju se u redovnim razmacima. U poeziji raspored naglašenih i nenaglašenih slogova je u osnovi pravilan, iako ponekad postoje razlike koje se pojavljuju da bi se razbila monotonija stiha.

Intonacija obuhvata varijacije koje se pojavljuju u dizanju i spuštanju glasa u povezanom razgovoru. Prema tome, intonacija se razlikuje od naglaska i ritma, ali je njihov uzajamni odnos veoma važan.

U delu rečenice u kojem se pojavljuju bezvučni glasovi, ne može biti ni reči o intonaciji, jer ona označava muzičku stranu u engleskom govornom jeziku. Broj bezvučnih glasova koji se pojavljuje u vezanom razgovoru je daleko manji u poređenju sa zvučnim glasovima. Zato se intonacija pojavljuje samo u zvučnim glasovima.

U običnom govoru stalno se smenjuje visina glasova, i prema tome razlikujemo dva glavna dela u intonaciji: dizanje i spuštanje glasa. Kada se u rečenici ne pojavljuje ni jedno ni drugo, onda je tok reČenice ujednačen.

Razlika u upotrebi intonacije zavisi od okolnosti pod kojima je neka rečenica izgovorena. Uporedimo samo recitovanje, govor uzbuđenog lica i zatim normalan govor, pa lako možemo da uočimo jasne razlike u vrstama intonacije.

U označavanju intonacije upotrebljavaju se sledeći znaci:/za podizanje glasa,\za spuštanje glasa. Evo dva primera engleske intonacije re- čenice:

They arrived yesterday

\---------------------------------------------(spuštanje glasa)

26

Can you come with me?/

• /

--------------------------------------------- (podizanje glasa)

JAKI I SLABI OBLICI (Strong and Weak Forms)

Izvestan broj engleskih reči koje se često upotrebljavaju u svakodnevnom govoru imaju dva ili više izgovora. Uglavnom, razlikuju se d v a glavna oblika: jedan j a k i oblik, koji se obično pojavljuje u naglašenom delu reči ili rečenice i u sebi sadrži potpun glas; zatim jedan ili više s 1 a b i h oblika, koji se, naprotiv, pojavljuju u nenaglašenom delu reči ili rečenice i u sebi sadrže poluglasove. Evo liste najčešćih jakih i slabih glasova:

Jaki oblik Slabi oblika ei 0am aem om, man aen on, nand aend ondas aez ozat aet otbut bAt botcan kaen kon, kncould kud kodfor fo: fo:, fofrom from fromhad haed hod, od, d

27

INTERPUNKCIJA (Punctuation)

Znaci interpunkcije upotrebljavaju se radi lakšeg čitanja tekstova. Zato je njihova uloga dvojaka: da na prvi pogled pokažu odnos raznih delova u rečenici i da na veštački način iskažu intonaciju rečenice (napr. uzvikivanje, pitanje i sl.) i ubacivanje sporednih momenata u osnovu pričanja (napr. zagrade, navodi i sl.). Znaci interpunkcije su:

1) Tačka (.) (Full stop, Full Point, Period), koja se upotrebljava da pokaže završetak rečenice i za skraćivanje reči:

He never eats cakes. Yard (yd.) On nikad ne jede kclače. (Jard/jd.).

2) Zapeta (,) (Comma), koja se upotrebljava u odvajanju i nabrajanju reči ili rečenica:In any case, however, the bottle should U svakom slučaju, međutim, bocu

be filled. treba napuniti.My brother David, whom you saw yes- Moj brat David, koga ste juče vi-

terday, is coming to tea. deli, dolazi na čaj.Why don't you take your breakfast, din- Zašto ne doručkuješ, ručaš, večeraš

ner, supper at a restaurant? u nekom restoranu?N a p o m e n a : Kada se u nabrajanju pred poslednjom reči stavi "and" onda se ispred nje može ali ne mora staviti zapeta; isto tako zapeta možc da zameni dve tačke u direktnom govoru. Zapetom se ne odvajaju zavisne imenske i pridcvskc rečenice kad određuju imenicu. lnače se odvajaju zapetom isto kao i priloške zavisne rečenice.

3) Dve tačke (:) (Colon).

4) Tačka i zapeta (;) (Semicolon).

5) Znak pitanja (?) (Question Mark).

28

Jaki oblik Slabi oblik

has haez hoz, oz, zhave haev hov, ov, vof ov ov, Vshall Jael Jol, 1

should Jud J3d, d

some SAm som, smthan 6aen 5onthat 5aet 5otthem 5em 5om, om, mto tu: to, tus AS os, swas woz wozitd. itd.

N a p o m e n a : Nekc druge reči kojc nisu u tako čestoj upotrebi mogu takođe imati jake i slabe oblike. Ovo se naročito dogada kod drugog dela složenica. Tako reči "work" i "man" imaju svoj

naglasak kad stoje samostalno ('wD:k, 'maen). Medutim, kad se od njih napravi složenica "workman", onda se naglasak druge reči gubi i ceo glas prelazi u poluglas (,,ae" = dok prvi deo

složenice zadržava naglasak i ceo glas: 'wa: k-}- 'macn = 'w3:kmon. Ustvari reč "man" pojavila se tu u jakom i slabom obliku, tj. "maen" i "man".

6) Znak uzvika (!) (Exclamation Mark).

7) Znaci navođa ("...") (Quotation Marks, Inverted Commas).

8) Povlaka (—) (Dash), Crtica (-) (Hyphen).

9) Zagrade ( ) (Brackets). 10) Apostrof (')

(Apostrophe).

VELIKA SLOVA (Capitals)

Velika slova 'pišu se na početku rečenice, navoda ili stiha:

Mrs. Scott phoned while you were out. Gospođa Skot je telefonirala dok »She is coming at 6 o'clock. ste bili napolju. Ona će doći u

6 sati.He said, "7Tiat was your idea". Onjerekao: ,,To je bila vaša ideja"."7he marigold, that goes to bed with „Majoran, prkos, što sa suncem the sun, And with him rises

weeping". leže, i sa njim, suzan, ujutru se Shakespeare: "Winter's Tale". budi".Šekspir: ,,Zimska bajka".

Osim toga velikim slovima se pišu vlastita imena i pridevi napravljeni od njih (England—English), dani u nedelji, meseci, praznici, svečanosti: (Monday, May, Easter, itd.), imena

gradova, uiica, planina, reka, jezera, mora i sl. (George Street, Eton, Oxford, itd.), uzvici (Oh! Alas!, itd.), personificirane reči (Truth, Fiction, Lion, itd.), skraćenice (Mr. M. P., itd.) i lična zamenica "I".

Posebnu pažnju treba obratiti na pisanje naslova bilo knjiga, pozo- rišnih dela, pesama, muzike, poglavlja ili odcljaka u prozi. Pravilo glasi da se u naslovima velikim slovima pišu sve vrste reči izuzev člana, predloga i sveza (The Ring and the Book, Much Ado about Nothing, itd.). Isto tako velikim slovima se pišu naslovi ili pridevi koji označavaju počast, titulu ili službu nekog lica (Your Majesty, William the Conqueror, My Lord, Lady Hamilton, itd.).

D R U G I D E O

M O R F O L O G I J A ( O B L I C I ) I S I N T A K S A(Morphology (Forms) and Syntax)

VRSTE REČI (Word

Classes)

Rečima se nazivaju sastavni delovi rečenice. Njima se izražava neka misao, ime, svojstvo, radnja, odnos i sl. Međutim, kako se kod izučavanja jezika

29

prvenstveno bavimo rečima, njihovim oblicima, izgovorom i odnosom zato se radi lakšeg razlikovanja, postavlja pitanje klasifikacije, odnosno svrstavanja u određene grupe.

U engleskom jeziku ne možemo odrediti kakvu ulogu vrši jedna reč u rečenici i kojoj vrsti ona pripada, dok ne izvršimo njenu analizu. Razlog je u tome što jedna ista engieska reč može vršiti jednu ulogu u jednoj i sasvim različitu ulogu u drugoj rečenici. To znači, oblik pojedinih engleskih reči nije dovoljan za odredivanje njihove vrste, već je kod razlikovanja odlučujuća uloga koju ta reč vrši u rečenici. Evo primera:

The water had a bad taste. Voda je imala rđav ukus.I water the flowers in my garden. Zalivam cveće u mom vrtu. Look at that water bird! Pogledaj onu vodenu pticu!

U prvoj rečenici water je imenica. Njena uloga se sastoji u imenovanju izvesne vrste stvari; u drugoj rečenici to je glagol to water (polivati, zalivati), jer označava izvesnu radnju; i najzad, u trećoj rečenici water (vodeni) je pridev koji upotpunjuje značenje imenice bird, pokazujući na kakvu se vrstu ptice misli. U sledećim primerima:

This is a long journey. Ovo je dugo putovanje.I have long been travelling. Već dugo putujem.I long for rest. Čeznem za odmorom.

reč long vrši tri razne uloge u ovim rečenicama: a) to je pridev (dug) koji označava reč journey; b) to je prilog (dugo) koji upotpunjava glagolski oblik have been travelling; i najzad to je glagol (žudeti).

Na osnovu uloge reči u reČenici, a ne oblika, u engleskom jeziku reči takođe delimo na o s a m vrsta, za koje su u lingvističkoj terminologiji ustanovljena uobičajena imena. Te vrste reči, ili se drukčije nazivaju „delovi govora", glase:

1) Imenice (Nouns ili Substantives)

2) Pridevi (Adjectives)

3) Zamenice (Pronouns)

4) Glagoli (Verbs)

5) Prilozi (Adverbs)

6) Predlozi (Prepositions)

7) Sveze (Conjunctions)

8) Uzvici (Interjections ili Exclamations).

N a p o m e n a : Brojevi (Numbers) se u engleskom jeziku smatraju količinskim pridevima. U ovoj knjizi brojevi su obradeni posebno, s obzirom na uobičajenu podelu u našem jeziku, gde se oni smatraju posebnom vrstom reči.

I M E N I C E(Nouns or Substantives)

ZNACENJE

Vrste reči kojima se označava ime nekog predmeta, lica, mcsta, svojstva, stanja ili radnje nazivaju se i m e n i c a m a. Tako u sledećem primeru:

John saw an apple fall to the grounđ. Jovan je video jabuku kako padana zemlju.

30

John je ime jednog lica, apple je imc vrste voća, a grounđ je ime mesta na koje je jabuka pala. Zbog toga što te reči imenuju razne predmete i lica, one se nazivaju imenicama.

_______U engleskom jeziku postoje č e t i r i vrste imenica:

1) Zajeđničke imenice (Common Nouns) koje označavaju predmete ili lica iste grupe ili vrste. Tako su imenice watch (sat), man (čovek), town (grad), itd. imena zajednička za izvesnu vrstu predmeta, lica i sl., i mogu se odnositi na bilo koji sat, čoveka, grad.

2) Osobene ili vlastite imenice (Proper Nouns), kojima se imenuje jedno određeno lice, mesto ili predmet: England, Mary, the Adriatic, Belgrade, Mount Everest, itd. Ove se imenice uvek pišu velikim slovima.

3) Zbirne imenice (Collective Nouns), kojima se imenuje izvestan broj stvari uzetih kao celina: herd (stado), forest (šuma), family (porodica), team (momčad), leaves (lišće), itd. Zbirne imenice obično dolaze sa glagolom u jednini kad označavaju neku celinu. Medutim, kad se misli na svaku jedinku te celine posebno, onda je glagol u množini:

The public is requested Javnost sc umoljavaThe audience are requested Gledaoci se umoljavaju

(U drugom se primeru misli na svakog gledaoca pojedinačno.)4) Misaone imenice (Abstract Nouns), koje označavaju neko stanje, svojstvo

ili osećanje i ne odnose se na predmete koji se mogu dodirnuti ili videti: attention (pažnja), energy (snaga, energija), generosity (plemenitost), happiness (sreća), whiteness (belina), itd.N a p o m e n a : Posebna vrsta zajedničkih imenica su gradivne imenice (Material Nouns) koje pokazuju od čega je nešto napravljeno (vvood-drvo, meat-meso, wool-vuna, itd.).,

31

OBLICI

Otstranjivanjem svih vrsta nastavaka u engleskom jeziku je omogućeno slobodnije i svestranije primenjivanje reči. Oblik ne služi za određivanje vrste reči, već se njime daje puna sloboda izraza u raznim vidovima i okolnostima. To se najbolje vidi kod pravljenja imenica. One mogu da se prave od glagola bez ikakve promene, ili obratno, glagol može postati od imenice na isti način: Najčešće i najkarakterističnije pravljenje imenica je jednostavno preobraćanje vrsta reči. Ono se vrši na sledeći način:

a) Preobraćanjem glagola u imenicu:

Glagol Imenica

to visit (posetiti) a visit (poseta)to walk (šetati) a walk (šetnja)to love (voleti) the love (ljubav)to turn (okrenuti) the turn (okret), itd. itd.

Mnogobrojni su primeri ovakvog načina pravljenja imenica i nabra- janje daleko bi nas odvelo. Zato se ovim načinom treba koristiti što češće, ali treba takođe biti obazriv. Preporučljivo je u svakom sumnjivom slučaju konsultovati se sa rečnikom: to last (trajati); imenica od ovoga glagola ne postoji. Međutim, kod onih glagola koji nemaju odgovarajuću imenicu, poslužićemo se tzv. glagolskom imenicom, koja se pravi dodavanjem nastavka -ing na neodređeni način glagola: to last (trajati) — last-ing (trajanje).

b) Preobraćanjem prideva u imenicu:

Pridev Imenica

good (dobar) a good (dobro)wrong (pogrešan) a wrong (nepravda)poor (siromašan) the poor (sirotinja)rich (bogat) the rich (bogati), itd. itd.

c) Pomoću predmetaka (prefiksa) i dometaka (sufiksa):

mortality (smrtnost) immortality (besmrtnost)abilitv (sposobnost) inability (nesposobnost)change (promena) interchange (razmena)fortune (sreća) misfortune (nesreća)free (slobodan) freedom (sloboda)neighbour (sused) neighbourhood (susedstvo)dark (taman) darkness (tama)laugh (smejati se) laughter (smeh), itd. itd.

3 Gramatika engleskog jezika 33

SLOŽENICE (Compound Nouns)

Pravljenjem imenica pomoću dometaka i predmetaka dobija se samo jedna vrsta složenica. Međutim, usled ograničenosti značenja i upotrebe predmetaka i dometaka, koji nemaju osobine drugih engleskih reči, tj. da budu, naprimer, imenice, pridevi ili glagoli u isto vreme, pravljenje slože- nica je prilično skučeno i sam način izvođenja je upućen uglavnom jednim pravcem. Kada u službu predmetaka i dometaka uvedemo razne vrste reči (glagole ili imenice, prideve ili zamenice), koji imaju svoje potpuno značenje i mogu da menjaju ulogu, onda dobijamo složenice u pravom smislu reči, tj. složene reči koje imaju svoje sopstveno značenje stvoreno pomoću ujedi- njavanja značenja sastavnih delova.

Pravljenje složenih imenica je vrlo čest slučaj u engleskom jeziku. Slaganje može biti raznovrsno u pogledu vrsta reči i položaja sastavnih delova složenice. Tako se neke složenice prave stavljanjem jedne imenice ispred druge imenice, ili prideva ispred imenice ili pak stavljanjem predloga posle imenice. Evo nekoliko načina pomoću kojih se prave složenice:

a) stavljanjem prideva ispred imenice: lowland (nizija), whitewasli (kreč), stronghold

(uporište), itd.b) stavljanjem broja ispred imenice: threepence (tri penija), fortnight

(petnaest dana), triangle (trougao), itd.c) stavljanjem dveju imenica tako da prva označava drugu koja je glavni

sastavni deo složenice: man-servant (sluga), headache (glavobolja), post office (pošta), itd.

d) stavljanjem glagola ispred imenice: breakfast (doručak), creephole (skrovište), cutpurse (džeparoš), itd.

e) stavljanjem glagola ispred priloga: drawback (smetnja), shakeup (uzbuna, buna), itd.

f) stavljanjem glagolskog priloga vremena sadašnjeg ispred imenice: living- room (dnevna soba), writing-table (pisaći sto), looking-glass (ogledalo), itd.

g) stavljanjem priloga ispred ili iza imenica: looker-on (posmatrač), by-word (uzrečica), way-out (izlaz), itd.

h) stavljanjem predloga ispred imenice ili između dveju imenica: father- in-law (tast), commander-in-chief (vrhovni komandant), son-in-Iaw (zet), itd.

i) stavljanjem predloga ispred glagola: income (prihod), outlet (izlaz), itd.

Po načinu pisanja razlikuju se tri vrste složenica:

a) složenice koje se pišu kao jedna reč: headache (glavobolja),

b) složenice čiji su sastavni delovi rastavljeni crticom: step-father (očuh),

c) složenice čiji se sastavni delovi pišu odvojeno, bez ikakvog povezi- vanja: post office (pošta).

ROD IMENICA (Noun Gender)

U izvesnim slučajevima engleski jezik se smatra težim od ovog ili onog jezika. Međutim, u pitanju roda imenica on je lakši od većine stranih jezika. To dolazi otuda što engleske reči ne dobijaju nastavke i rod se ne određuje prema obliku nego prema značenju reči. U latinskom jeziku, naprimer, reč nauta je imcnica ženskog roda iako

34

ona označava mornara — lice muškog roda. Ovakvo određivanje roda imenica je zbog nastavka a koji u latinskom jeziku označava imenice ženskog roda. Slično je i u nemačkom i francuskom jeziku gde se rod označava određenim ili neodredenim članom. Tako je u nemačkom reč das Madchen (devojčica) srednjeg roda samo zato jer ispred nje stoji das — odredeni član za srednji rod. Na isti takav način, tj. grama- tički, odreduje se rod i u srpskom jeziku.

U staroengleskom jeziku postojala je takode ista razlika gramatičkog roda. Isto tako postojale su i deklinacije kod imenica muškog, ženskog i srednjeg roda. Medutim, tokom vremena izgubili su se nastavci i nestalo je gramatičke razlike rodova, ne samo kod imenica, nego i kod prideva. Zbog toga je u englcskom jeziku nemoguće odrediti rod imenice pomoću prideva ili člana koji stoje uz nju, kao, naprimer, u francuskom jeziku. U savremenom engleskom jeziku reči sailor (mornar), girl (devojka) su imenice kojc prosto slučajno pretstavljaju lica različitog pola. Reči spoon (ka- šika), knife (nož) su imenice koje pretstavljaju predmete. Zbog toga su one prve muškog ili ženskog roda, a ove druge ne pripadaju ni jednom od tih rodova, pa su logično srednjeg roda.

Kao što je poznato latinski, nemački, francuski, srpski i mnogi drugi jezici imaju tzv. gramatički rod. Naprotiv, rod imenica u engleskom jeziku je 1 o g i č k i ili p r i r o d n i i određivanje roda vrši se na sledeći način:

1) Muškog roda (Masculine Gender) su sve imenice koje označavaju muška živa bića: son (sin), father (otac), brother (brat), husband (suprug), poet (pesnik), itd.

2) Ženskog roda (Feminine Gender) su sve imcnice koje označavaju ženska živa bića: girl (devojka), mother (majka), sister (sestra), wife (supruga), daughter (ćerka), hostess (domaćica), itd.

3) Srednjeg roda (Neuter Gender) su sve imenice koje označavaju živo- tinje i predmete bez života, tj. bez pola: knife (nož), table (sto), money (novac), pencil (olovka), house (kuća), motor-car (automobil), lamb (jagnje), sheep (ovca), itd.

4) Zajedničkog roda (Common Gender) su sve imenice kod kojih se ne vidi da li se radi o licu muškog ili ženskog roda: child (dete) ne znamo da li je dečak ili devojčica, parent (roditelj), neighbour (sused), person (lice), friend (prijatelj), itd. Njihov rod se određuje po zamenici, vlastitom imenu i po smislu:My friend wi\l be hack soon; he is in Moj prijatelj je u drugoj sobi; the next room. on će

se vratiti uskoro.(U ovoj rečenici zamenica he pokazuje da se radi o licu muškog roda)

3*35

John is my neighbour and he lives next Jovan je moj sused i živi u su-door. sednom stanu.

(Ime John, kao i zamenica he pokazuju rod lica o kom se govori.)

MENJANJE RODA

Ranije je rečeno da se stvari smatraju imenicama srednjeg roda (street, table, pen, itd.). Isti slučaj je sa životinjama kad ih posmatramo kao bio- lošku vrstu i nismo za njih lično zainteresovani. Medutim, kada smo lično zainteresovani za neku životinju (napr. za mačku ili psa koje držimo u kući), onda imenice koje ih označavaju nisu više srednjeg roda, već prema polu muškog ili ženskog roda:

A cat can see its way in the dark. Mačka vidi put u mraku.I do love my pussy; her coat is very soft. Zaista volim svoje mače; njeno

krzno je veoma meko.Isti je slučaj kod neživih stvari kad za njih pokazujemo lično interesovanje.

Tako reči ship (brod), machine (mašina), car (auto), aeroplane (avion), i druge slične imenice srednjeg roda postaju ženskog roda ako ih upotrebljava mornar, mašinist, ili pilot koji su za njih lično zainteresovani jer s njima stalno rukuju i vode svakodnevnu brigu. Naprimer, čovek koji se ne bavi moreplovstvom kad dođe u neku luku kaže:

Look at that ship over therel It is very Pogledaj onu lađu tamo; ona je tall. vrlo velika.

Međutim, mornar će reći, hvaleći se:Look at my ship! She is tall. Pogledaj moju lađu! Ona je velika.

Prilikom promene roda treba se držati sledeqeg pravila: lični interes za jednu stvar koja je neživa, i prema tome srednjeg roda, može dovestido toga da ona postane ženskog roda. Ovo pravilo se odnosi na mašine svih vrsta, bilo da mornar govori o svom brodu, šofer o svojoj mašini, pilot o svom avionu, mašinista o svojoj lokomotivi ili pak pekar o svojoj peći, itd.

Do promene roda dolazi takođe usled personifikacije, tj. kad neživim stvarima ili apstraktnim pojmovima dajemo oblike ili osobine živih bića. Prilikom promene roda treba se držati sledećih pravila:

a) Sve zajedničke imenice srednjeg roda koje znače nešto nežno, umilno, nejako ili slabo, postaju imenice ženskog roda: honour (čast), hope (nada), earth (zemlja), moon (mesec), beauty (lepota), flattery (laskanje), itd.

b) Sve zajedničke i misaone imenice srednjeg roda koje označavaju nešto moćno, silno, neumitno i jako, postaju imenice muškog roda: death (smrt), love (ljubav), sun (sunce), war (rat), wind (vetar), hail (grad), itd.

c) U basnama su životinje muškog ili ženskog roda. Određivanje se vrši na taj način što su sve male, sitne i slabe životinje ženskog, a sve visoke, krupne i snažne životinje muškog roda:

Muški rod: lion (lav), elephant (slon), bull (bik); Ženski rod: lamb (jagnje) mouse (miš), calf (tele), itd.

36

d) Po pravilu, imena gradova, zemalja i univerziteta su imenice žen- skog roda, a imena reka muškog roda. Međutim, kad se o gradovima i zemljama govori u geografskom smislu, a ne misli se isključivo na njihovo stanovništvo, onda su ove imenice opet srednjeg roda:

England is a naval country, for it is surrounded with

sea.

ali:England entered the war, though she was not prepared

for it.

Engleska je pomorska zemlja, jer je okružena morem.

Engleska je ušla u rat iako nije bila spremna.

ODREDJIVANJE RODA

1) Kod imenica zajedničkog roda, tj. imenica kod kojih nije određen pol, muški ili ženski rod se određuje stavljanjem imenice ili zamenice ispred ili iza nje:

Zajednički rod friend

(prijatelj)

servant (sluga)

goat (koza)Muški rod

boy friend (prijatelj, dragi, dragan)

man-servant (sluga)servant-man (sluga)

he-goat (jarac)Ženski rod

girl friend (prijateljica, draga)

woman-servant (služavka)servant-woman (služavka) maid-servant (služavka)she-goat (koza), itd.

2) Najčešći je slučaj da različiti oblici imenica označavaju muški i ženski rod:

Ženski rod

woman (žena) girl (devojka) daughter (ćerka) grand-daughter (unuka) mother (majka) grand-mother (baka) mother-in-law (tašta) sister (sestra) sister-in-law (snaja) aunt (ujna)bride-groom (mladoženja) itd. bride (nevesta) itd.

3) Određivanje roda se može vršiti tako da se ispred ili iza imenice stavi druga imenica ili zamenica:

Zenski rod

Iady-doctor flekarka) woman-doctor

(lekarka)lady-teacher (nastavnica) woman-

teacher (nastavnica)

37

Muški rod

doctor (lekar)

teacher (nastavnik)

Muški rod

man (čovek) bov (dečak) son (sin) grand-son (unuk) father (otac) grand-father (deda) father-in-law (tast) brother (brat) brother-in-law (zet) uncle (ujak)

male teacher (nastavnik) man-

servant (sluga)

servant-man (sluga)

he-cat (mačak) cock-sparrow (vrabac), itd.

Rod se takode može dobiti

Dodavanjem nastavka -ess na

Muški rod

host (domaćin) poet (pesnik) prince (princ) waiter (kelner) manager (upravnik) actor (glumac) negro (crnac) count (vojvoda) heir (naslednik)

Dodavanjem nastavka -ine na

Muški rod

hero (junak) landgrave (vlastelin) czar (car) itd.

Dodavanjem nastavka -trix na

Muški rod

testator (zaveštač) executor (izvršitelj) prosecutor (tužilac) itd.

Dodavanjem raznih nastavaka

Muški rod

sultan (sultan) fox (lisac) signor (gospodin) beau (lepotan) infante (princ) itd.

lady-teacher (nastavnica)woman-servant (služavka) maid-

servant (služavka)servant-woman (služavka) servant-girl, maid (služavka) she-cat (mačka)hen-sparrow (vrabica), itd.

dodavanjem raznih nastavaka:

imenice muškog roda:

Zenski rod

hostess (domaćica) poetess (pesnikinja) princess (princeza) waitress (kelnerica) manageress (upravnica) actress (glumica) negress (crnkinja) countess (vojvotkinja) heiress (naslednica), itd.

imenicu muškog roda:

Zenski rod

heroine (junakinja) landgravine (vlastelinka) czarine (carica) itd.

imenicu muškog roda:

Ženski rod

testatrix (zaveštateljka) executrix (izvršiteljka) prosecutrix (tužilja) itd.

imenice muškog roda:

Ženski rod

sultana (sultanija) vixen (lisica) signora (gospođa) belle (lepotica) infanta (princeza) itd.

e) Kod domaćih životinja ponekad se rod odreduje stavljanjem vlastitih imena ispred imenica:

Muški rod Ženski rodbilly-goat (jarac) nanny-goat (koza)tom-cat (mačor) tib-cat (mačka)jack-ass (magarac) jenny-ass (magarica) itd.

itd.N a p o m e n a : Imenica man ima dvojak smisao: a) da označi lice muškog roda; i b) Ijudsko biće uopšte bez obzira na pol:

When he grows up to be a man, ali: Kad odraste i postane čovek.All men must die. Svi su ljudi smrtni.There were a man and. a woman there. Tamo je bio čovek i žena:

ali:

No man can do that. Niko to ne može da učini.

Kad je imenica man sastavni deo složenice, onda njeno značenje zavisi od položaja. Kad stoji u prvom delu složenice, onda uvek označava rod imenice: a man-servant (sluga). Međutim, kad je u drugom delu složenice, onda se može upotrebiti za oba roda:

She was a spokesman of special qualities. Bila je govornik naročitih osobina.

Ipak kod nekih složenica postoje posebne reči, kao: stateman, statewoman (državnik državnica), charman, chanvoman (nadničar, nadničarka), itd. Međutim, imenice nobleman (plemić), kinsman (rođak), madman (ludak), itd., kao i složenice koje označavaju narodnost, uvek su muškog roda: Englishman (Englez), Irishman (Irac), Frenchman (Francuz), itd. Najzad postoje i takve složenice (kao footman) koje nemaju odgovarajućeg oblika za suprotni rod.

PADEŽI (Cases)

U engleskom jeziku padeži delimično zavise od promena nastavaka koje imenice dobijaju prema svrsi za koju su upotrebljeni u rečenici. Među- tim, pošto je najčešći slučaj da engleske imenice ne dobijaju nastavke i

prema tome ne menjaju se u padežima, padež će najčešće zavisiti od g r a m a - t i č k o g o d n o s a u kome jedna imenica stoji prema nekoj drugoj reči u rečenici. Taj gramatički odnos izražava se stalnim redom reči u rečenici, pomoćnim glagolima, upotrebom predloga, raznovrsnim i bogatim izrazima svojstvenim engleskom jeziku, rečeničnim naglaskom i intonacijom. Tako u rečenici:

Father has bought a new house. Otac je kupio novu kuću.

imenica father je podmet i zbog toga je u prvom padežu koji stoji ispred glagola; a new house je direktni predmet glagolskog oblika has bought, i zbog toga je u četvrtom padežu koji uvek dolazi posle glagola. Za drugi, treći i šesti padež, koji u našem jeziku imaju posebne nastavke, u engleskom se upotrebljava „predlog -f imenica":

The quickness of the hand deceives the eye. Brzina ruke obmanjuje oko. (of the hand je drugi padež izražen predlogom of i imenicom the hand).

39

ZNAČENJE

The postman gave a letter to your son, Poštar je dao pismo vašem sinu. (to your son je treći padež izražen predlogom to i imenicom son)

The pupil wrote with a pencil. Đak je pisao olovkom.

(with a pencil je šesti padež izražen pomoću predloga with i imenice a pencil).Prema tome jedan od najčešćih načina menjanja padeža jeste stavljanje

predloga ispred imenice (of za drugi, to za treći ili sedmi, with za šesti padež), dok ostali padeži dolaze bez predloga. Ovo ne moraju da budu jedini predlozi koji se upotrebljavaju za pravljenje padeža, ali su ipak najčešći.

OBLICIPadež (Case) Jednina (Singular) Množina (Plural)

1 padež (Nominative)

2 padež (Genitive)

3 padež (Dative)

4 padež (Accusative)

6 padež (Instrumental)

a pen (pero) of a pen

(pera) to a pen (peru) a

pen (pero) with a pen

(sa perom)

pens (pera) of pens (pera) to pens

(perima) pens (pera) with pens (s

perima)

Promena imenica po padežima izgleda ovako: Promena imenica sa neodređenim članom a pen (pens):

40

Imenica je u prvom padežu kad vrši ulogu podmeta u rečenici. Tada može da dode ispred glagola (potvrdna rečenica) ili iza glagola (upitna rečenica):That man sings well. Taj čovek dobro peva.

Glagolski oblik sings izražava radnju pevanja; man (čovek) vrši tu radnju, tj. ima ulogu podmeta, zato je ta imenica u prvom padežu.

The fountain-pen is in the box. Nalivpero je u kutiji.Is the fountain-pen in the box? Je li nalivpero u kutiji?

U prvoj rečenici — potvrdnoj — imenica je ispred glagola, a u drugoj — upitnoj — iza glagola.

41

Promena imenica sa određenim članom the pen (the pens):Padež (Case) Jednina (Singular) Množina (Plural)

1 padež (Nominative)

2 padež (Genitive)

3 padež (Dative)

4 padež (Accusative)

6 padež (Instrumentai)

the pen (pero^ of the pen

(pera) to the pen (peru) the

pen (pero) with the pen (s

perom)

the pens (pera) of the pens (pera) to

the pens (perima) the pens (pero)

with the pens (s perima)

PRVI PADEŽ ILI NOMINATIV (Nominative)UPOTREBA

Kad je imenica u apoziciji, tj. vrši ulogu dodatka podmetu, onda može takođe da stoji u prvom padežu:

Mr. Brown, the carpenter, was here last Gosp. Braun, drvodelja, bio je week. ovde prošle nedelje.

DRUGI PADEŽ ILI GENITIV (Genitive)

Postoje dve vrste drugog padeža u engleskom jeziku: r o m a n s k i i g e r m a n s k i g e n i t i v . Prvi vodi poreklo iz romanskih jezika, drugi iz germanskih.

1) R o m a n s k i g e n i t i v , ili kako se još zove predloški genitiv, pravi se stavljanjem predloga of ispred imenice u prvom padežu: of the book (knjige), the page of the book (strana knjige), the wall of the house (zid kuće), itd.

Ovaj genitiv se pravi:a) od imenica koje označavaju predmete: the leg of the chair (noga stolice),

itd.b) od gradivnih ili količinskih imenica koje označavaju meru ili težinu: a

pound of sugar (funta šećera), a yard of ribbon (jard vrpce), itd.c) od pridevskih imenica (imenica postalih od prideva) sa zbirnim značenjem:

the return of the native (povratak domorodaca), the sufterings of the blind (patnje slepih), itd.

Međutim, kad se te imenice uzimaju u smislu pojedinca, a ne zbirno, onda se upotrebljava germanski genitiv: the native's return (povratak domo- roca), the blind's sufferings (patnje slepca), itd.

d) posle rednih brojeva, zatim posle reči month (mesec) i geografskih izraza iza kojih dolaze osobne imenice: the twelfth of January (dvanaesti januar), the month of August (mesec avgust), the Lakes of Plitvice (Plitvička jezera), itd.

2) G e r m a n s k i genitiv (saksonski ili prisvojni genitiv) se pravi dodavanjem apostrofa (') i slova s ('s) na imenice, pa čak i na one koje se završavaju na s: the boy's football (dečakov futbal), an actress's part (glu- mičina uloga), itd.

Ovaj nastavak za germanski genitiv ('s) čita se isto kao i nastavak kod imenica u množini (s): the boy's football [5s boiz 'futbo:l], my aunt's skirt [mai a:nts ska:t], the sister's house [63 'sistsz haus], itd.

Kad se imenica već završava na s, onda se nastavak ('s) čita iz: an actress's part [an 'jektrisiz pa:t], itd.

Germanski genitiv imenica u množini se pravi dodavanjem samo apostrofa ('): the boys' footballs (dečakovi futbali), the actresses' parts (uloge glumica), itd.

Međutim, kod nepravilne množine, tj. kod imenica koje nemaju nastavak s za množinu, opet se dodaje apostrof sa slovom s ('s): the child's arm (detetova ruka), the children's arms (dečje ruke), itd.

Kad se neka titula sastoji od više reči, nastavak germanskog genitiva se dodaje na poslednju reč: the Duke of Windsor's castle (dvorac vojvode od Vindzora), itd.

Ako se uz podmet u rečenici nađe apozicija, onda se na apoziciju dodaje nastavak 's: Priestley, the novelist's name, is very frequent in England (Ime romansijera Pristlija često se sreće u Engleskoj), itd.

Germanski genitiv se pravi od sledećih imenica:

42

a) od imenica koje označavaju ljudsko biće ili od personificiranih pojmova: the man's advice (čovekov savet), the boy's arm (dečakova ruka), the ship's crew (posada broda), itd.

b od imenica koje označavaju vreme (hour, week, day, month, itd.), zatim od vremenskih priloga (today, tomorrow, yesterday, itd.): an hour's journey (put od jednog sata), a day's

work (dnevni posao), tomorrow's newspaper (sutrašnje novine), itd.c) u izrazima koji označavaju udaljenost, vrednost, težinu ili sl.: a cable's length

(dužina kabla), a pound's worth (vrednost funte), itd.

N a p o m e n a : Reči house, shop, church, hotel, hospital, theatre, uz germanski genitiv se mogu upotrebiti ili izostaviti. Obično se izostavljaju jer se njihov smisao podrazumeva:

I am going to my sister's (house). Idem kod moje sestre (njenoj kući).Did you buy it at the baker's (shop)? Jeste li kupili to kod pekara?Are you staying at the St. Ermin's (hotel)? Stanujete li u Sent Erminu?

3) Dvostruki genitiv (Double Genitive) se pojavljuje kao kombinacija romanskog i germanskog. To se dešava onda kada lice poseduje neku od pomenutih stvari.

Dvostruki genitiv upotrebljava se:a) posle neodredenog člana: afriend of my brother's (jedan od prijatelja moga

brata), itd.b) posle brojeva: three friends of my brother's (tri prijatelja moga brata), itd.c) posle pokaznih prideva: that friend of my brother's (taj prijatelj moga brata), itd.

N a p o m e n a : Treba obratiti pažnju na sledeća značenja genitiva:

a) a photo of John (Jovanova slika — pretstavlja njega), c) John\ photo (Jovanova slika — njegovo vlasništvo),

b) a photo of Johrfs (Jovanova slika — on ju je snimio).

TREĆI PADEŽ ILI DATIV (Dative)

Treći padež ili dativ označava stvar ili lice kome je nešto učinjeno ili kome se nešto daje; on zajedno sa četvrtim padežom sačinjava tzv. pred- metni ili objektski padež (Objective case), tj. padež u kome se nalazi predmet u rečenici. Treći padež dolazi u indirektnom, a četvrti u direktnom predmetu. Kada se u rečenici pojave oba predmeta, onda treći padež (indirektni predmet) dolazi ispred četvrtog padeža (direktnog predmeta):

I gave the boy a ball. (indir. + dir.) Dala sam dečaku loptu.

(3 pad.) (4 pad.)Međutim, kad želimo da naglasimo četvrti padež (direktni predmet), onda on

dolazi ispred trećeg padeža (indirektnog predmeta) koji sada mora da stoji sa predlogom to:

l gave a ball to the boy. (dir. + indir.) Dala sam loptu dečaku. (4 pad.) (3 pad.)Kada je direktni predmet lična zamenica it, a indirektni predmet neka druga

zamenica, onda je direktni ispred indirektnog predmeta koji može, ali ne mora, stajati sa predlogom to. Ipak je oblik sa predlogom češći:

Where is the ball? I gave it to him. Gde je lopta? Dala sam mu je. I gave it him (retko).

43

Međutim, kad je indirektni predmet (3. padež) imenica, onda predlog to mora stajati ispred nje:

Where is the ball? I gave it to the boy. Gde je lopta? Dala sam je dečaku.

Kad je četvrti padež (dir. predmet) bilo koja druga zamenica samo ne zamenica it, ispred trećeg padeža (indir. predmeta) stoji predlog to bez obzira da li je on imenica ili zamenica:

Send them to us. Pošalji ih k nama.Send her to my sister. Pošalji je mojoj sestri.

Predlog to se još pojavljuje ispred trećeg padeža:a) kad stoji sa nekim glagolima (većinom francuskog porekla): refer, relate,

repeat, suggest, say, speak, surrender, yield, itd.:

He related a strange story to him. Ispričao mu je neobičnu priču.

b) ispred who i which. U kratkim pitanjima upitna zamenica obično ostane na početku, a predlog to na kraju:

Who did you send it to? Kome ste ga poslali?Which girl were you speaking to? Sa kojom ste devojkom razgo-

varali?

c) kad stoji sa glagolima read (čitati), write (pisati), sing (pevati), ali kad iza njih ne dolazi četvrti padež:

I wrote to him; she was reading to m?; Pisao sam mu; čitala mi je; ho- will you sing to m?? ćete li mi pevati?

Međutim, kad se posle trećeg padeža nađe u rečenici četvrti padež, onda se ne pojavljuje predlog to ispred njega:

/ wrote him a letter; she was reading me Pisao sam mu pismo; čitala mi je a book; will you sing me a song? knjigu; hoćete li mi otpevati

jednu pesmu?Predlog for se u nekim slučajevima pojavljuje ispred trećeg padeža umesto to;

to se dešava:a) posle prideva:

It is impossible for him to come. Nemoguće mu je da dode.b) posle glagola buy (kupiti), get (nabaviti), procure (snabdeti), purchase

(kupiti), kad direktni (4. pad.) stoji ispred indirektnog predmeta (3. pad.):

She got a new coat for me. Nabavila mi je nov kaput.

ČETVRTI PADEŽ ILI AKUZATIV (Accusative)

Postoji nekoliko slučajeva kad imenica dolazi u četvrtom padežu:

a) kad je direktni predmet glagola:

The man rode a fine horse. Čovek je jahao lepog konja.

44

b) kad služi kao dodatak prelaznim glagolima:

They made him their leader. Izabrali su ga za svoga vođu.c) kad je u apoziciji sa nekom drugom imenicom ili zamenicom u četvrtom

padežu:

The rebels beheaded Charles /., the king. Pobunjenici su odrubili glavuČarlsu I., kralju.

d) kad je predmet nekog predloga:

He depends on me. On zavisi od mene.e) kad je priloški četvrti padež (vremena, prostora, količine, težine, itd.) posle

neprelaznih glagola:

He lived ten years (vreme). Živeo je deset godina.We walked four miles (prostor), itd. Pešačili smo četiri milje, itd.

N a p o m e n a : Za primenu direktnog objekta vidi objašnjenja data za treći padež. Četvrti padež sa neodređenim načinom obraden je posebno.

PETI PADEŽ ILI VOKATIV (Vocatlve)

Peti padež ili vokativ služi za obraćanje ili pozivanje: Leave me, my son!

Ostavi me, sine!

OŽINMNA IMENICA (Plural of Nouns)

Engleski jezik ima dva broja: j e d n i n u (Singular) i m n o ž i n u (Plural), dok dvojina ili dual uopšte ne postoji.

Množina imenica se ne pravi samo na jedan opšti način, već i po nizu pravila, izuzetaka, preglašavanja i sl.

Po opštem pravilu množina imenica pravi se dodavanjem nastavka -s na imenicu u jednini:

Jednina Množinaa bed [o bed] — krevet beds [bedz] — krevetian egg [an eg] — jaje eggs [egz] — jajaa street [stri:t] — ulica streets [stri:ts] — ulicea book [buk] — knjiga book? [buLs] — knjigethe picture ['piktja] — slika the picture^ ['piktjoz] — slikethe star [sta:] — zvezda the stars [sta:z] — zvezde

N a p o m e n a : Neodređeni član, a , a n ne dolazi sa imenicama u množini, dok određeni the dolazi kako s imenicama u jednini tako i u množini.

Iz gornjih primera se vidi da se nastavak za množinu -s nekad izgovara kao što se piše, a nekad — kao glas z. Pravilo glasi:

a) posle zvučnih suglasnika b, d, g, I, j, r, th, w, m, n, nastavak -s se čita kao z: a dog [dog] — pas, dogj [dogz] — psi.

b) i posle samoglasnika i poluglasa nastavak -s izgovara se kao z: a car [ka:] — kola, cars [ka:z] — kola; a tear [tb] — suza, tearj [tiaz] — suze, itd.

c) nastavak za množinu -s izgovara se posle bezvučnih suglasnika s, p, k, f, h, t, th i dalje kao s: a lamp [lcemp] — svetiljka, lamps [Iaemps] — svetiljke, itd.

45

Drugo pravilo za pravljenje množine imenica u engleskom jeziku je dodavanje nastavka -es, koji se izgovara kao vrlo kratko iz. Ovaj način pravljenja množine obično se upotrebljava kod onih imenica koje završavaju jedninu jednim od sledećih glasova: s, z, J, 3, tj, d3, ks, posle kojih je teško izgovoriti sam glas z. Ako se imenica u jednini završava na muklo e onda se ovaj glas gubi i dodaje nastavak -es:

Glas Jednina Množinas a loss [los] — gubitak losses [losiz] — gubiciz a size [saiz] — broj sizes [saiz/z] — brojeviJ a brush [brAj] — četka brushes [brAj/z] — četke3 a garage ['gaera^] — garaža garages ['gaera:3/z] — garažetj a church [tj3:tj] — crkva churches [tja:tjiz] — crkved3 a page [peid3] — strana pages [peid3/z] — straneks a box [boks] —■ kutija box^ [boksiz] — kutije

N a p o m e n a : 1) Dodavanjem nastavka -es povećava se broj slogova kod imenica u množini. Dok je, naprimer, reč box kad označava jedninu jednosložna, u množini je po- stala dvosložna boxes [boksiz]. Na isti način nastaje povećanje slogova kod trosložnih i višesložnih imenica u množini.

2) Kod pravljenja množine s se menja u izgovoru reči u korenu samo kod imenice house (haus), gde se čita z: hou.ves (hauziz)-kuće.

Imenicama koje se u jednini završavaju na y a ispred njega se nalazi samoglasnik, dodaje se u množini nastavak -s, koji se izgovara kao z:

Jednina Množinaa play [plei] — poz. komad pla^s [pleiz] — poz. komadi a day [dei] — dan

days [deiz] — dania storey ['sto:ri] — sprat store^ ['sto:riz] — spratovi, itd.

Međutim, kad se ispred y nalazi suglasnik, tada se y menja u i, i dodaje se nastavak za množinu -es, koji se uvek izgovara kao z:

Jednina

a reply [ri'plai] the sky [skai] - a story ['stoiri]

- odgovor nebo- priča

Množinareplies [ri'plaiz] the skie$ [skaiz] stories ['sto:riz]

odgovori nebesa priče, itd.

N a p o m e n a : Izuzeci u ovom pravilu su: a fly (flai)—laka kola, množina je flys; a colloquy [razgovor], množina je colloquies, pošto se qu smatra jednim suglasnikom.

U engleskom jeziku veliki broj imenica koje vode poreklo iz drugih jezika i završavaju se u jednini na -o, u množini takođe dobijaju nastavak -es, ako se ispred o nalazi suglasnik:

Jednina

a cargo ['ka:gou] — teret a tomato [to'ma:tou] — paradajz a hero ['hiorou] — junak a Negro ['nigrou] — Crnac

Množinacargoes ['ka:gouz] — tereti tomato^ [to'ma :touz] — paradajzi hero<?5 ['hiorouz] — junaci Negroes ['nigrouz] — Crnci, itd.

46

N a p o m e n a : Izuzeci su: grotto—grottos, proviso—provisos, piano—pianos, canto—cantos, solo—solos, quarto—quartos, octavo—octavos, halo—halos, bamboo—bamboos, photo—photos dynamo—dynamos, magneto—magnetos, itd.

Medutim, kad se imenice stranog porekla završavaju na o ispred koga stoji samoglasnik, množina se dobija jednostavnim dodavanjem nastavka -s na jedninu:

Jednina Množinaa folio [Toliou] — folio folios ['foliouz] — folijia cameo ['kaemiou] — kameja cameos ['kaemiouz] — kameje a portfolio [po:t'foliou] portfolios [po:t'foliouz]

— portfelj — portfelji, itd.

Kad se imenica u jednini završava na -f ili -fe, onda se to f menja u v i dodaje se nastavak za množinu -es, koji se izgovara kao z:

Jedninaa wife [waif] — ženaa \volf [wulf] — vuka half [ha:f] — polovinaa loaf [louf] — veknaa thief [Oi:f] — lopova leaf [li:f] — lista knife [naif] — noža calf [ka:f] — telea life [laif] — život

Množina wives [waivz] — žene wolves [wulvz] — vukovi halves [ha:vz] — polovine loaves [louvz] — vekne thieves [Oi:vz] — lopovi leaves [li:vz] — listovi knives [naivz] — noževi calves [ka:vz] — telad lives [laivz] — životi

47

Jednina

a chief [tji:f] — šefa roof [ruf] — krova gulf [gAlf] — zaliva grief [gri:f] — bola relief [ri'li:f] — olakšanjea proof [pru:f] — dokaza strife [straif] — borba

Množina

chiefs [tji:fs] — šefovi roofs [rufs] — krovovi gulfs [gAlfs] — zalivi griefs [gri:fs] — bolovi reliefs [ri'li: fs] — olakšanja proofs [pru:fs] — dokazi strifes [straifs] — borbe

48

Ostale imenice koje se uglavnom završavaju na -ff, rf, ief, oof dobijaju u množini samo -s; tada ne dolazi do menjanja ovih suglasnika:

a handkerchief

['haegkatjif] — maramica a hoof [hu:f] — kopito a scarf [ska :f] — marama a staff [staf] — štab

a turf [ta:f] — busen

beefs [bi:fs] handkerchiefs

['haerjkatjifs]

hoofs [hu:fs] scarfs [ska:fs] staffs [sta:fs]

turfs [ts:fs]

handkerchieves

['haegkstjivz] — maramice hooves [hu:vz] - scarves

[ska:vz] staves [sta:vz] -

ili osoblje

turves [ta:vz] —

- kopita- marame- štapovi

busenje

N a p o m e n a : a) Oblici množine handkerchiefs, hoofs, scarves, turfs su češći i zato ih treba prvenstveno upotrebljavati.

b) Kod imenica beef, staff, oblici množine imaju različita značenja: beeves je zastarela množina koja znači „bikovi" (od francuske reči boeuf); beefs se vrlo retko upotrebljava i označava razne vrste i osobine govedine. Oblik množine staffs označava osoblje neke firme, kancelarije, škole i sl., dok se staves upotrcbljava u muzici i znači „linija za note".

Imenice sa dugim samoglasnikom ili dvoglasnikom ispred bezvučnog glasa th (0) menjaju bezvučno „0" u zvučno „6" ispred izgovorenog nastavka za množinu z:

Jednina

a bath [ba:Q] — kada a >vreath [ri:0] — venac

Množina

baths [ba:6z] — wreaths [ri:5z] -

Isti je slučaj sa imenicama oath, path, sheath, mouth, mada kod njih postoji izvesno kolebanje između zvučnog i bezvučnog glasa th.

Međutim, kad se ispred bezvučnog glasa th nade kratki samoglasnik ili suglasnik, onda on u množini zadržava svoj izgovor, tj. ostaje ,,0":

Jednina

a death [de0] — smrt a month

[mAn0] — mesec a smith [smi0] — kovač

Množina

deaths [de0s] — smrti months [mAn0s]

— meseci smiths [smiOs] — kovači

49

Sledeće imenice koje se završavaju

Jednina a beef [bi:f] — goveče

>5

5>

>5

>>

>>

>>

na -f imaju dva oblika množine:

Množina ili beeves [bi:vz] — stoka

kade- venci, itd.

lsto pravilo se primenjuje na imenice u kojima se ispred bezvučnog th nalazi r, mada se r zajedno sa prethodnim samoglasnikom stapa u dugi samoglasnik: birth [ba:0] — rodenje, ali births [ba:0s] — rođenja.

N a p o m e n a : Stari oblik za množinu imenice cloth (kloG)—materija, štof, bio je clothes [kloučz], ali se značenje i izgovor obe ove reči danas toliko razlikuje da se clothes smatra posebnom reči i znači ,,odećaM, a za cloth je stvoren novi oblik množine cloths [kloOs] ili [klo:0z].

Neke imenice francuskog porekla imaju neobičnu množinu. To su one koje se završavaju na s ili x i u pisanom engleskom jeziku imaju identičan oblik u jednini i množini. Razlikuju se samo po izgovoru, pošto se s, x ne čuju u jednini i izgovaraju kao z u množini:

Jednina Množinaa. corps [ko:] — korpus corps [ko :z] — korpusia precis ['presi:] — kratak sastav precis ['presr.z] — kratki sastavi a rendezvous ['rondivu:] — sastanak rendezvous ['rondivu:z], itd.

MNOŽINA SLOŽENICA (Plural of Compound Nouns)

Po opštem pravilu množina složenih imenica pravi se dodavanjem nastavka -s na glavni deo složenice, naročito ako je to imenica. Pri ovome treba razlikovati sledeće detaljnije načine dodavanja nastavka:

a) Kad složenicu sačinjavaju d v e i m e n i c e , onda je druga obično važnija i zato ona dobija nastavak -s:

Jednina Množinaa maid-servant (služavka) maid-servants (služavke)an armchair (naslonjača) armchairs (naslonjače)a court-yard (dvorište) court-yards (dvorišta)a bathroom (kupatilo) bathrooms (kupatila), itd.

b) Kad je u složenici prva reč imenica man ili woman, onda obe imenice dobijaju oblike množine:

Jednina Množinaa >voman-doctor (lekarka) wome/2-doctors (lekarke) a man-servant (sluga) me«-servants (sluge)

N a p o m e n a : Izuzeci su: Lord-Justice (vrhovni sudija) — Lordj- Justices1 (vrhovne sudije) i Knight-Templar (templarski knez) — Knightt-Templars (templarski knezovi), itd.

c) Kad je složenica sastavljena od i m e n i c e i p r e d l o g a ili p r i 1 o g a, onda samo imenica dobija nastavak za množinu:

Jednina Množinaa passer-by (prolaznik) passer5-by (prolaznici)a looker-on (posmatrač) looker5-on (posmatrači), itd.

50

d) Kad je složenica sastavljena o d d v e i m e n i c e povezane p r e d- 1 o g o m, onda samo prva dobija nastavak:

Jednina Množinaa son-in-law (zet) soas-in-law (zetovi)a man-of-war (ratni brod) men-of-war (ratni brodovi), itd.

Medutim, ako su oba dela neke složenice tako tesno povezana po smislu da ustvari pretstavljaju jednu reč, množina se pravi opet dodavanjem nastavka -s na kraju reči:

Jednina Množinaa spoonful (zalogaj) spoonfub (zalogaji)a runaway (begunac) runawayj (begunci)a goodbye (rastanak) goodbyej (rastanci), itd.

ej Kad se složenica sastoji od dve reči čije je pojedinačno značenje potpuno i od kojih je druga man, onda se množina pravi samo od druge reči:

Jednina Množinaa workman (radnik) workm?n (radnici)a layman (laik) laymen (laici), itd.

Medutim, kod onih složenih imenica kod kojih prvi deo ne znači ništa, množina se pravi po opštem pravilu, tj. dodavanjem nastavka -s:

Jednina Množinaa German (Nemac) Germaas (Nemci)a Norman (Norman) Normans (Normani), itd.

(Do ovakve množine dolazi zbog toga što u engleskom jeziku ne postoje takve imenice kao što su Ger ili Nor.)

NEPRAVILNA MNOŽINA (Irregular Plural)

Izvestan broj engleskih imenica, i to onih koje su veoma često u upotrebi, pa su zbog toga bile podvrgnute promenama, ima nepravilne oblike u množini. Tu spadaju sledeće imenice:

a) Osam imenica koje prave množinu preglašavanjem samoglasnika:Jednina

a man (čovek) a woman (žena) a foot (stopalo) a l<?wse (vaš) a goose (guska) a tooth (zub) a moHse (miš)

Množina

men (ljudi) women (žene) feet (stopala) 1/ce (vaši) geese (guske) teeth (zubi) m/ce (miševi)

4 Gramatika englcskog jezika

52

49

b) Četiri imenice koje prave nepravilnu množinu sa nastavcima -en ili -ne:Jednina Množina

an ox (vo) oxen (volovi)a child (dete) childre« (deca)a cow (krava) kine (ili cows) kravea hrother (brat) brethre/2 (ili brothers) bratija,

braća.

c) Nekoliko imenica sa istim oblikom u jednini i množini:

Jednina Množina

a sheep (ovca) sheep (ovce)a deer (jelen) deer (jelenovi)a fish (riba) fish, fishes (ribe, sa različitim zna-

čenjem)a swine (svinja) swine (svinje)a Swiss (Švajcarac) Swiss (Švajcarci)a Chinese (Kinez), itd. Chinese (Kinezi)

(I sve ostale narodnosti na ss ili se).

d) Imenice koje vode poreklo iz stranih jezika zadržavaju svoj origi-nalni oblik, naročito kad se upotrebljavaju u naučnoj prozi:

Jednina Množina

a basis (osnova) bases (osnove)a phenomenon (pojava) phenomena (pojave)a larva (larva) larvae (larve)a datum (podatak) data (podaci), itd.

Medutim, ako se neka strana imenica svakodnevno upotrebljava, onda ona dobija engleski nastavak za množinu -s:

Jednina Množina

a bandit (lopov) bandits (lopovi) ali i banditti

an automaton (automat) automaton? (automati), ali i auto-

mata, itd.

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U JEDNINI I MNOŽINI (Characteristics of Some Nouns in the

Singular and the Plural)

Jedan deo imenica u engleskom jeziku prilikom upotrebe pokazuje izvesne osobine, koje se, usled nepostojanosti i nedoslednosti oblika, pojavljuju u oblicima jednine i množine. Te su osobenosti, više ili manje, svojstvene ostalim jezicima. Medutim, ukoliko u engleskom postoje razlike, one se pripisuju samo specifičnosti duha ovog jezika. Dok neke imenice u engleskom jeziku mogu imati smisao jednine i upotrebljavati se samo u

množini, druge imaju smisao množine, a upotrebljavaju se samo u jednini, ili se, pak, neke

upotrebljavaju u jednini i množini, samo sa izmenjenim značenjem. Evo nekih osobenosti tih imenica koje su

grupisane prema oblicima jednine ili množine:

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U JEDNINI (Characteristics of Some

Nouns in the Singular)

Dok se gradivne i neke mislene imenice upotrebljavaju isk'ljučivo u jednini (gold, milk, silver, hay, peace, simplicity, itd.), zbirne imenice imaju tu osobenost da im oblik u jednini može imati smisao jednine i množine, što zavisi od tumačenja. Kad se imenica u jednini uzima kao celina, onda ima smisao jednine; međutim, kad se svaka stvar uzima pojedinačno kao jedinica, dobija se smisao množine; tada je glagol koji stoji uz imenicu takođe u množini:

The football team \vas playlng well. Futbalska momčad je igrala dobro(kao celina).

The football team were drinking cups of Futbalska momčad je pila čaj(svaki pojedinačni igrač).

Neke imenice imaju isključivo oblik jednine, a svojim smislom znače množinu; glagol je uvek u množini: cattle (stoka), poultry (živina), people (Ijudi, narod), itd.:

The people were gathering round the statue. Narod se okupljao oko spomenika.

N a p o m e n a : Treba naročito obratiti pažnju na reč people koja u smislu ,,nacija, narod", može imati jcdninu ili množinu. Tada je glagol koji stoji uz nju naizmenično u jednini ili množini:

That people is among the first in Europe. Ta je nacija među prvim u Evropi.Those peoples are among the first in Europe. Te su nacije medu prvim u Evropi

Kad imenice, koje se upotrebljavaju za bilo kakvo merenje, upotpunjavaju neku drugu imenicu, onda uvek dolaze u jednini. To su imenice za merenje težine, visine, širine, itd. Imenice pair, couple, brace, dozen, score, head (za stoku) potpadaju takođe pod ovo pravilo, samo ispred njih mora stajati neki broj:

a glass pint hottle Staklena boca od jednog pajntatwo glass pint hottles Dve staklene boce od jednog

pajntaKupio sam tri para rukavica.

aliRukavice se kupuju na parove.

Potrebna su nam dva tuceta olo-

vaka.Njih treba pakovati u tuceta.

51

54

tea.

/ bought three pair of gloves.

Gloves are bought in pairs.

We need two dozen pencils.

aliThey should be packed in dozens.

4*

Da bi od nekih imenica (furniture, advice, information, knovvledge, itd.) koje se skoro isključivo upotrebljavaju u jednini, napravili ipak oblike mno- žine, stavljamo ispred njih oblike množine imenica kao što su piece, item, i sl., dok one i dalje ostaju u jednini:

The furniture is very simple. Nameštaj je vrlo jednostavan.

Ali:

Those four pieces of furniture were bought Ona četiri dela nameštaja kupljena last year. su prošle godine.

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U MNOŽINI (Characteristics of Some Nouns in the Plural)

Nazivi za neke nauke i školske predmete imaju uvek oblik množine sa nastavkom -s na kraju, iako znače jedninu. Glagol koji dolazi uz njih takođe je u jednini. Ovde dolaze sledeće imenice kao što su phonetics, physics, mathematics, i sl.:

Phonetics is the science of sounds. Fonetika je nauka o glasovima.

Međutim, kad se te imenice upotrebe u specijalnim slučajevima i postanu, naprimer, zajedničke imenice, onda glagol uz njih dolazi u množini:

Phonetics >vere sold at a very Iow price. Fonetike (knjige) su se prodavalepo vrlo niskoj ceni.

Sledeće imenice imaju samo oblik množine. S njima dolazi glagol takođe u množini, iako je smisao jednine: annals (letopis), auspices (okrilje), alms (milostinja), customs (carina), headquarters (glavni štab), oats (ovas), wages (plata), premises (prostorije), victuals (hrana), itd.:

Alms were given to the poor. Siromašnima je data milostinja.

Neke imenice koje označavaju predmet koji se sastoji od dva jednaka dela, imaju oblik množine iako imaju smisao jednine. Tu dolaze: braces (naramenice), trousers (pantalone), spectacles (naočare), scissors, shears (makaze), scales (vaga), itd.:

My scissors are blunt. Moje su makaze tupe.

Neki nazivi bolesti i igara upotrebljavaju se samo u množini: measles (boginje), mumps (zaušnice), cards (karte), bowls (kuglanje), billiards (bilijar), dominoes (domine), itd. Glagol koji stoji uz njih može biti u jednini ili množini.

55

Neke imenice u množini sa nastavkom -s imaju promenjeno značenje; tu dolaze sledeće imenice:

Množinagoods (roba) plants (postrojenje) works (fabrika) customs (carina), itd.

Izvestan broj imenica ima dva oblika za množinu. Oni se razlikuju po značenju i obliku. Najčešći primeri su: brothers — braća po krvnom srodstvu, brethren — braća, bratija, pripadnici vere, sekte ili u prenosnom značenju, cloths — komadi tkanine, clothes — odeća, dies — boje, dice — kocke, pennies — peni, kovani novac, pence — peni, po vrednosti, u prenosnom smislu, fish — ribe, razne vrste ribe, fishes — ribe, iste vrste ribe, itd.

56

Jednina

a good (dobro) plant (biljka) work (posao) custom (običaj)

P R I D E V I(Adjectives)

ZNAČENJE

Pridevi su reči koje upotpunjuju značenje imenica poka- zujući kakva je ili čija je neka stvar ili lice o kom se govori. Napr.: a noble person (plemenita osoba), a red brick (crvena cigla). Reči „noble, red" opisuju karakter lica i boju stvari.

Pridevi u engleskom jeziku imaju isti oblik za sva tri roda u jednini i množini. Padeže menjaju kao i imenice, tj. pomoću predloga: little (malen, a, o), little books (male knjige), a little boy (1. pad. mali dečak), of a little boy (2. pad. malog dečaka), to a little boy (3. pad. malom dečaku), itd.

Pridev stoji ispred imenice; tada se određeni ili neodređeni član odvaja od nje i stavlja ispred prideva: a house — a big house (kuća, velika kuća). Sasvim je logično što se produženi neodređeni član an zamenjuje kratkim a kad se nađe ispred prideva koji počinje suglasnikom. Međutim, član ostaje nepromenjen ispred prideva koji počinje samoglasnikom: an apple — a little apple (jabuka, mala jabuka); ali an easy lesson (laka lekcija).

OBLICI

Pored izvornih prideva (hot (vruć), quick (brz), dry (suv)), itd., u engleskom jeziku postoje takode izvedeni pridevi koji se prave na četiri različita načina: a) od imenica dodavanjem nastavaka: rain-rainy, hope-hopeful, wood-wooden, itd., b) od drugih prideva dodavanjem nastavaka: red-redish, poor-poorly, comic-comical, itd.; c) od glagola dodavanjem nastavaka: move-movable, talk-talkative, itd.; d) od priloga dodavanjem nastavaka: upright; downward, itd.

PODELA

Podela prideva u engleskom jeziku zavisi od načina na koji oni objašnjavaju neku imenicu. Tako pridevi upotpunjavaju značenje imenica opisivanjem njihovih osobina, pokazuju na koju se imenicu misli, ističu broj ili količinu, itd., itd. Prema tome oni se dele na d e v e t vrsta:

a) Vlastiti pridevi (Proper Adjectives), koji se prave od vlastitih ili osobenih imenica: Yugoslavia, Yugoslav (Jugoslavija, jugoslovenski), Rome, Roman (Rim, rimski), Italy, Italian (Italija, italijanski), itd.

57

b) Opisni pridevi (Descriptive Adjectives), koji pokazuju stanje ili osobinu nekog lica ili predmeta: red, blue, strong, brave, (crven, plav, jak, hrabar), itd.

c) Količinski pridevi (Quantitative Adjectives), koji pokazuju količinu imenice uz koju stoje. Tu dolaze: many, much (mnogo), little (malo), few (malo), enough (dosta), some, any (nešto), half (pola), itd.

d) Pokazni pridevi (Demonstrative Adjectives), koji pokazuju predmet ili lice na koje se misli: this (ovaj), these (ovi), that (onaj), those (oni), such (takav), the same (isti), other (drugi), itd.

e) Upitni pridevi (Interrogative Adjectives), kojima se pita na koje lice ili predmet se misli: what (kakav?), which? (koji?).

f) Prisvojni pridevi (Possessive Adjectives), koji pokazuju da nekom nešto pripada: my (moj), your, thy (tvoj), his (njegov), her (njezin), its (njegov), our (naŠ), your (vaš), their (njihov).

g) Neodređeni pridevi (Indefinite Adjectives), koji se odnose na broj ili količinu, ali u neodređenom smislu: some, any (neki), no (nikakav), certain (neki, izvesni), another (neki, još jedan), itd.

h) Deoni pridevi (Distributive Adjectives), koji stojeći uz imenicu pokazuju da je neko lice ili predmet uzet izdvojeno ili posebno: each (svaki), every (svaki), either (oba, i jedan i drugi), neither (nikoji, ni jedan ni drugi), itd.

i) Brojni pridevi (Numeral Adjectives), koji označavaju broj ili red lica ili predmeta uz koje stoje. (Vidi brojeve.)

a) VLASTTTI PRIDEVI (Proper

Adjectives)

Vlastiti pridevi napravljeni od imenica koje označavaju nacionalnosti uvek se pišu velikim slovom. Ostali pridevi koji su

napravljeni od drugih vlastitih imenica pišu se malim slovom:

England (Engleska)

France (Francuska)

Norway (Norveška)

ali:

Rome (Rim)the roman castle

(rimski za- mak)

a jovial tourist (veseli putnik, izletnik)

a macadamized road (kaldrmisan put), itd.

58

roman (rimski)

Jove (Jov, ime boga) y"ovial (veseo)

Macadam (Makadam, macadamized

ime)

(kaldrmisan)

£nglish (engleski) an English explorer (engleskiistraživač)

French (francuski) the French name (francuskoime)

Norwegian (norveški) a Norwegian sailor (norveškimornar), itd.

b) OPISNI PRIDEVI (Descriptive Adjectives)

Opisni pridevi odgovaraju na pitanje

kakav?, koje vrste?: what kind of a boy?

(kakav dečak?)

what night? (kakva noć?) a dark night (tamna noć)

what kind of a field?(kakvo polje?)

c) KOLIČINSK

I PRIDEVI

(Quantitative

Adjectives)

Količinski pridev SOME upotrebljava se u potvrdnim rečenicama označava:

a) deo jedne količine

(nešto): I have got some bread.

b) izvestan broj

(nekoliko): / have got some

loaves.c) uz brojeve, u

smislu ,,oko":

There were some twenty pens in the box.

lmam hleba (malo, nešto, izvesnu količinu).

Kupio sam nekoliko hlebova.

Bilo je oko dvadeset pera u kutiji.

MUCH se upotrebljava ispred imenica koje se ne mogu brojati, tj. stoji ispred imenica u jednini. Takve imenice su većinom gradivne, količinske ili misaone: much water (mnogo vode), much time (mnogo vremena), much noise (mnogo vike), much love (mnogo ljubavi), itd.

MANY se, naprotiv, upotrebljava ispred imenica koje se mogu brojati, tj. stoji ispred imenica u množini: many pupils (mnogo daka), many books (mnogo knjiga), many people (mnogo ljudi, sveta), itd.

U engleskom se jeziku u ovakvim slučajevima gde postoje dve reči za jedan smisao, sve više upotrebljavaju kraći oblici u

59

a fertile field (plodno polje).

a brave boy (hrabar dečak)brave (hrabar)

dark (taman)

fertile (plodan)

My brother has much time.

My brother has a lot of time.

odričnim i upitnim rečenicama, dok u potvrdnim rečenicama to nije od neke veće važnosti. Tako, much se uopšte ne upotrebljava u potvrdnim rečenicama, dok se manv ne pridržava tako strogo tog pravila. Rečenica:

Moj brat ima mnogo vremena.

gramatički je tačna, ali će se vrlo retko čuti u modernom engleskom jeziku. Umesto much u potvrdnim rečenicama obično dolazi a lot; zato gornja rečenica treba da glasi:

Moj brat ima mnogo vremena.

60

Zato treba upotrebljavati:

U potvrdnim rečenicama a lot

of

plenty of umestoa great deal of a good deal of a lot of (lots

of) plenty of

a great many of umesto a good many

of

P R 1 M E R I:

He has got a lot of money.(Ima mnogo novaca.)

He has a lot of children.(Ima mnogo dece.)

There is plenty of sand. (Ima mnogo peska.)

There are plenty of apples.(Ima mnogo jabuka.)

There has been a great deal o/rain. (Bilo je mnogo kiše.)

There haye been a great many people. (Bilo je mnogo sveta.)

U odričnim i upitnim rečenicama much

many

He has not got much money. (Nema mnogo novaca.)

He has not many children. (Nema mnogo dece.)There is not much sand.

(Nema mnogo peska.)There are not many apples. (Nema

mnogo jabuka.)There has not been much rain. (Nije

bilo mnogo kiše.)There have not been many people. (Nije

bilo mnogo sveta.)

MANY se može upotrebiti ponekad sa prividnom jedninom. Tada neodređeni član dolazi izmedu prideva i imenice, a glagol je u jednini:

Manv a man has heard of that wondet\ Mnogi je čovek čuo o tom čudu.

N a p o m e n a : Uporedi zamenice much i many.

LITTLE se upotrebljava ispred imenica koje se ne mogu brojati, tj. stoji ispred imenica u jednini. Takve imenice su većinom gradivne, količinske ili misaone. Little označava da nečeg nema u velikoj količini, pa je po svom smislu donekle negativan (malo, nešto, skoro ništa):

We have little time to learn English. Imamo malo (skoro ništa) vre-mena da učimo engleski. / am

sorry, but I have little money. Žao mi je, ali imam malo novaca.

Međutim, kad se želi reći da nečega ima u maloj količini, ali u pozitivnom smislu, onda se ispred little stavlja neodređeni član a, tj. a little (u smislu some -f imenica u jednini):

He will have a little time in the evening. Imaće malo vremena uveče. Put a little sugar on the

bread. Stavi malo šećera na hleb.

N a p o m e n a : Vidi odeljak o neodređenom članu.

61

FEW se upotrebljava ispred imenica koje se mogu brojati, tj. stoji ispred imenica koje mogu da imaju množinu. Few označava da nečeg ima u malom broju i zato je po smislu negativan (not many, malo, nekoliko, skoro ni jedan):

We have few good English books. Imamo malo dobrih engleskihknjiga (skoro nijednu).

Ali kad se želi pokazati da nečeg ima u manjem broju i u pozitivnom smislu, onda se upotrebljava a few (sa značenjem some + imenica u množini):

We have a few good English books. Imamo nekoliko dobrih engleskih

knjiga.

ENOUGH se može upotrebiti pre ili posle imenice. Tako se može reći: I

have enough time, iliI ha\e tims enough. Imam dosta vremena.

Međutim, enough uvek dolazi posle drugog prideva ili priloga:She is tall enough. Ona je dosta visoka.That has been done well enough. To je bilo dosta dobro urađeno.

ALL se upotrebljava sa određenim članom kad označava neku odredenu količinu. Inače dolazi bez člana:

They were calling on all the year round. Navraćali su cele godine. ali:All men are mortal. Svi su ljudi smrtni.

Kad posle all dolazi geografska vlastita imenica, onda se odnosi na stanovnike:

All Yugoslavia rose as one in 1941. Čitava se Jugoslavija (svaki poje-dinac) kao jedan digla 1941 godine.

N a p o m e n a : Vidi zamenicu all.

d) POKAZNI PRIDEVI (Demonstrative Adjectives)

Pokazni pridevi za razliku od pokaznih zamenica, koje imaju isti oblik, dolaze ispred imenica, a ne umesto njih:

Work and play are both necessary to I rad i razonoda su potrebni za health: this (tj. play) gives us

rest, and zdravlje: ona (tj. razonoda) nam that (tj. work) gives us energy. daje odmor, a on (tj. rad) nam

daje energiju.This i that su u ovoj rečenici zamenice, jer stoje umesto imenica work i play. Međutim, u rečenici:

This house and that (house) are both to let. Ova i ona kuća se izdaju. this i that su pridevi, jer stoje uz imenicu pokazujući na koje se kuće misli.

Pokazni pridevi se slažu sa imenicom ispred koje stoje u broju:

My son does not like that sort of the book. Moj sin ne voli takvu knjigu.My sons do not like those sorts of the ' Moji sinovi ne vole takve knjige. books.

62

THIS, THESE se upotrebljavaju da bi se pokazala prošlost ili budućnost vremena koja su povezana sa sadašnjim momentom:

Ihave not been to my sister's this month. Nisam bio ovog meseca kod sestre.

Naprotiv, that, those označavaju prošlost ili budućnost koja nema neposredne veze sa sadašnjim momentom. Najbolji primer jeste upravni i neupravni govor, kad se this i these upravnog govora pretvaraju u that i those neupravnog govora:

I have not seen him this week. Nisam ga video ove nedelje.He said that he had not seen him that Rekao je da ga nije video ovc week. nedelje.

N a p o m e n a : Uporedi pokazne zamenice.

SUCH je pokazni pridev čijim se smislom postiže poredenje i zato se uvek upotpunjuje sa that ili as. Tako rečenica:

Such an easy lesson! Such a nice boy! Tako laka lekcija! Tako simpatičandečak!

izgleda nepotpuna; naime, oseća se da nedostaje poredenje i zato treba reći:

Such an easy lesson as the Iast one. Tako laka lekcija kao poslednja. Such a nice boy as your son. Tako simpatičan dečak kao vaš sin.

Posle such upotrebljava se one: such a one — takav.

N a p o m e n a : Uporedi zamenicu „such".

Pridev THE SAME (isti) je naglašen uz reči very, self:

This is the very same book I lost some Ovo je baš ona ista knjiga kojutime ago. sam izgubio pre izvesnog vre-

mena.

Inače po svom smislu i ovaj pridev zahteva poređenje, pa se zato pojavljuje u obliku the same........................................as.

Prilikom poređenja, pridev OTHER dolazi uvek sa than, a ne sa but:

There was no other way open than to go Nije bilo drugog izlaza nego ići there.tamo.

e) UPITM PRIDEVI (Interrogative Adjectives)

Upitni pridcvi what (kakav) i which (koji) razlikuju se po svom stepenu odredenosti. Tako what se upotrebljava ispred imenica uzetih u opštem smislu. Opseg ovog prideva je veoma širok, neodređen, i odgovor može da se odnosi na bilo koju stvar te vrste. Kad pitamo:

What lcmguage do you like best? Koji jezik najviše volite?

63

misli se uopšte ,,koji jezik", i u odgovoru se može dati bilo koji, svaki jezik. Slično imamo u rečenici:

What colour is your blouse? Kakve je boje vaša bluza?What tickets did you buy? Kakve ste karte kupili?What country are you from? Iz koje ste zemlje?

Upitni pridev which pita za određenu stvar, nešto što se iz odredene grupe ili broja odabira ili izdvaja. Tako, ako se zna da se u školi uče neki određeni jezici (francuski, nemački, engleski), pa se od poznatog broja želi saznati koji jezik se najradije uči, onda pitanje glasi:

Which language do you like best? Koji jezik najviše volite?ili:

Which of these languages do you like best? Koji od ovih jezika najviše volite?

N a p o m e n a : Uporedi zamenice \vhich i vvhat.

f) PRISVOJNI PRIDEVI (Possessive Adjectives)

Prisvojni pridevi my, your, thy, his, her, its, our, your, their postali su od starog prisvojnog genitiva (prisvojnog padeža) ličnih zamenica dobivši nastavke (you, your, thev, their). Ovi pridevi ponekad se nazivaju zavisnim prisvojnim zamenicama, što je donekle pravilno, pod uslovom ako se one ne uzimaju u striktnom značcnju zamenicc, tj. reči koja stoji umesto imenice. Medutim, pošto se oni ponašaju kao i svaki drugi pridev (stoje uz imenicu, ožnačavaju je, pokazuju kome nešto pripada ili da neko nešto poseduje), oni će biti razmatrani kao posebna vrsta prideva — prisvojni pridevi. Od ostalih prideva razlikuju se samo u tome što nikad ne mogu da stoje samostalno u rečenici, već uvek moraju dolaziti uz imenicu. Tako kažemo:

This is my book (a ne This book is my). Ovo je moja knjiga.

Prisvojni pridevi se upotrebljavaju:

a) kad je lice podmet rečenice (u radnom stanju) a naročito ispred imena delova tela, odeće i sl. Tada se prisvojni pridev obično ne prevodi u našem jeziku:

He held out his hand. Ispružio je ruku.Mr. Brown took off his hat. Gosp. Braun je skinuo šešir.

I asked my sister to come with me. Pozvao sam sestru da pođe samnom.

64

Međutim, ako lice nije podmet takve radne rečenice, već je podmet trpne rečenice, ili ako je glagol u rečenici povratan, onda se umesto prisvojnog prideva upotrebljava određeni član:

He shot the thief through the arm. Ranio je lopova u ruku.He shot himself through the arm. Ranio se u ruku.

b) u naglašenom obliku sa own umesto prisvojne zamenice:This is my own raincoat. I have a raincoat Ovo je moj vlastiti kišni kaput. of my own.

Imam svoj vlastiti kišni kaput.N a p o m e n a : Uporedi prisvojne zamenice.

g) NEODREĐENI PRIDEV (Indefinite Adjectives)

Neodredeni pridevi stoje uz imenice označavajući neodređen broj, količinu ili sl. Pored već ranije pomenutin neodredenih prideva, ovde se takode ubraja i neodređeni član a, an, koji će biti objašnjen u posebnom odeljku.

Pridev SOME, uopšte uzevši, iako označava neodređenost bilo broja ili količine, nije potpuno neodređen, jer po svom korenom značenju ima donekle pozitivan smisao. Ponekad se on klasira kao pozitivni neodređcni pridev ili zamenica. Tako u rečenici:

Some people like going to the pictures. Neki Ijudi vole da idu u bioskop. ne misli se na

sve ljude, već na donekle ograničen, poseban broj ljudi.SOME stoji ispred imenica u jednini i množini:

/ have bought some ink this morning. Jutros sam kupio mastila. / have bought some books this moming. Jutros sam kupio neke knjige.

Umesto „some -f imenica" u množini može se upotrebiti several i a few:There were some mistakes in your dic- Bilo je nekoliko grešaka u vašem

tation. diktatu.There were a few (several) mistakes in Bilo je nekoliko grešaka u vašem

your dictation. diktatu.

SOME se upotrebljava:a) u potvrdnoj rečenici i znači ,,neki":

You have some niceflowers in your garden. Imate (nekog) lepog cveća u bašti. He wants some nails. On želi nekoliko eksera.Some children Hke to help their parents. Neka deca vole da pomažu svojim

roditeljima.b) u odričnoj ili upitno-odričnoj rečenici koja ima potvrdan smisao:

He never goes out hunting but he has Nikad ne ide u lov a da nemasome accident. neki nemio događaj.

Didn't you find some papers on the table. Zar nisi našao neke hartije nastolu (a znam da jesi našao).

c) u upitnim rečenicama kad se očekuje potvrdan odgovor ili kad sc odnosi na deo predmeta o kom se govori:

Wil! you have some wine? Želite li (nešto) vina?

65

d) u upitnim rečenicama ako se pitanje ne odnosi na some ili na reč koju on označava:

Why do the trees in some countries blos- Zašto drveće u nekim zemljama som earlier than in others? cveta ranije nego u drugim?

ali:

Are there any trees in your garden? Ima li u vašem vrtu drveća? N a p o m e n a :

Uporedi zamenicu „some".

ANY po svom korenom značenju ima, za razliku od some, negativai* smisao, jer prelazeći okvire prideva some postaje potpuno neodređen, nejasan, nepoznat i prema tome znači „neki, opšti, bilo koji, ma koji":

You may come to see me any day> but Možeš da dođeš da me posetiš you must come some day. bilo kojeg dana, ali moraš doći

jednog dana.Taj njegov negativan smisao se još bolje zapaža u rečenicama u kojim se

izražava neka pogodba, sumnja, pretpostavka i sl., ili u rečenicama sa prividno potvrdnim prilozima, kao scarcely (jedva), hardly (jedva, teško), itd.,. jer pogodbene i druge njima slične rečenice su ustvari jedna vrsta odričnih rečenica:

If John had an> photo, he wouJd give it Da Jovan ima ijednu sliku, dao>to me. bi mi je.

He has got hardly any letters. Teško da je dobio ijedno pismo.

ANY se upotrebljava:a) u odričnoj rečenici sa odričnim glagolskim oblikom:

/ didn't buy any ties. Nisam kupio nijednu mašnu.They did not want any papers. Nisu želeli nikakve novine.You didn't ask us any question. Niste nas pitali nikakvo pitanje.

b) u odričnim rečenicama sa potvrdnim glagolskim oblikom i odričnim prilozima, kao never (nikad), scarcely (jedva), hardly (teško), without (bez), itd.:

He will never find an> job. On nikad neće naći posla.There is hardl> any pin in the box. Teško da se u kutiji nalazi ijedna

čioda.

c) u pogodbenim rečenicama ili u rečenicama u kojima se izražava sumnja, pretpostavka ili sl.:

If / had any child, I should live happily. Da imam ijedno dete živeo bihsrećno.

d) u neupravnim pitanjima sa if ili whether:

She asked me whether there was anj doubt Pitala me je da li ima kakve sumnje about it.u vezi s tim.

e) u potvrdnim rečenicama sa značenjem „bilo koji, ma koji, uopšte koji":

You may come at any time you want. Možeš doći u koje hoćeš vreme.

66

N a p o m e n a : U upitnim, odričnim i pogodbenim rečenicama any ispred drugog stepena poređenja postaje prilog koji se prevodi sa „uopšte":

/ dorCt feel any better for this change. Ne osećam se ništa bolje zbog te promene.

N O je odrični neodredeni pridev koji je nastao spajanjem negacije not i prideva any (not -f- any = n o). Dolazi sa imenicama u jednini i množini:

I do not have any time.I have no time. Nemam vremena.He can not see an> birds in the tree. Ne može da vidi nijedne ptice naHe can see no birds in the tree. drvetu.

Do spajanja not i any u n o ne dolazi u onim slučajevima kad želimo da naglasimo imenicu ispred koje stoji pridev any:

/ have not any faith in such theories. Nemam poverenja u takve teorije. N a p o m e n a :

Treba obraliti pažnju na sledeči slučaj:He is not a doctor. On nije doktor (nije mu to profesija).He is no doctor. On nije nikakav doktor (to mu je profe-

sija, ali je slab doktor).

Uporedi neodređenu zamenicu any.

CERTAIN se upotrebljava ispred imenica u jednini i tada stoji sa neodredenim članom; sa imenicama u množini upotrebljava se bez ikakvog člana:

A certain man always comes to the shore Neki čovek uvek rano ujutru do- of the lake early in the morning. lazi na obalu jezera.

Certain people like having their meals at Neki Ijudi vole da se hrane u a restaurant.restoranu.

ANOTHER je sastavljen od an-other i znači „drugi, još jedan ili neki":

Try another cake. Posluži se drugim (još jednim)kolačem.

Take another apple. Uzmi još jednu jabuku.h) DEONI PRIDEVI (Distributive Adjectives)

Deoni pridevi each, every, either, neither dolaze uvek sa imenicama u jednini. Prema tome, glagol, zamenica ili imenica koja se, inače, može brojati dolaze posle njih uvek u jednini:

Why does each pupil in the classroom Zašto svaki đak u učionici ima have an atlas?atlas?

Every man has two arms and two legs. Svaki čovek ima dve ruke i dvenoge.

Either was correct. I jedno i drugo je bilo tačno.Neither book belongs to Mary. Ni jedna ni druga knjiga ne pri-

67

pada Mariji.

EACH znači „svaki" od odredenog, ograničenog broja uzetog pojedina- čno, odvojeno; zato each ima smisao „jedan od dvojice ili više njih".

He told me to give each man a pack of Rekao mi je da dam svakom čo- cigarettes. veku kutiju cigareta. (Od odre-

đenog broja, svakom pojedincu, svakom od njih dvojice ili više njih).

EVERY znači „svaki" bez izuzetka, uzet pojedinačno ili odvojeno; on obuhvata posebno svaku jedinku jedne celine, grupe ili broja i u tome se približava pridevu all. Zato every označava „jednog od više njih" a nikad „jednog od dvojice":

He asked me to tell every man the truth. Zamolio me je da kažem svakomistinu (svakom čoveku, znači „svima (all)", čitavom svetu).

N a p o m e n a : Uporedi deone zamenice.

EITHER se upotrebljava za lica ili predmete u značenju:

a) jedan ili drugi, oba, oboje:

Give me a pen or a pencil. Either will do. Daj mi pero ili olovku. Dobroće biti jedno ili drugo. Is either of

your parents of Yugoslav Jesu li vaša oba roditelja jugo- nationality? slovenske nacionalnosti?

b) svaki (od dva), oba, oboje:

There is a cinema on either side of the Po jedan bioskop nalazi se sa obestreet. strane ulice.

Do you write with either hand? Pišete li obema rukama?

NEITHER se upotrebljava za lica ili predmete i znači: a) ni

jedan ni drugi (od dvoje), nijedan (od dvoje):Neither book will do. Ni jedna ni druga knjiga neće

odgovarati.

68

i) BROJNI PRIDEVI

(Numeral Adjectires)

Brojni pridevi su prema našoj klasifikaciji posebna vrsta reči. Zato su oni radi lakšeg razumevanja i upotrebe obrađeni u posebnom odeljku.

POREĐENJE PRTOEVA (Comparison of Adjectives)

Iako je ranije rečeno da se pridevi ne menjaju (u rodu, broju i padežu) ipak prilikom poredenja prideva dolazi do promene njihovih oblika. Ti oblica »vise od stepena poredenja.

U engleskom jeziku postoje tri stepena poredenja:

a) Prvi stepen poređenja (Positive) označava običnu ošobinu nekog prideva: a large room (velika soba), a fat man (debeo čovek), a nice flower (lep cvet). itd.

b) Drugi stepen poređenja (Comparative) pokazuje viši stepen osobine nekog prideva. Ovo se postiže poređenjem dvaju lica, predmeta ili »1.: a larger room (veća soba) a fatter man (deblji čovek), a nicer flower (lepši cvet), itd.

c) Treći stepen poređenja (Superlative) označava najviši stepen osobine nekog prideva. Ovaj stepen upotrebljava se kad se jedno lice ili predmet poredi sa više lica ili predmeta iste vrste: the largest room (najveća soba), the fattest man (najdeblji čovek), the nicest flower (najlepši cvet), itd.

m) PRVI STEPEN POREĐENJA (Positive) PRAVDLNIH I NEPRAVILNIH PRIDEVA

U potvrdnim i upitnim rečenicama prvi stepen poređenja prideva pravi se pomoću priloga stepena as koji dolazi pre i posle prideva, tj. as (pridevl as (ili as old as) i prevodi se sa „isto toliko . . . koliko", „isto toliko . . kao", ili „tako . . . kao (što)":

He is as old as I am. fs he as old as I am?

It is as easy as ABC. Is it as easy as ABC?

Isto je star koliko i ja. Je li isto star koliko i ja?

To je lako kao ABC (azbuka). Je li to tako lako kao ABC?

U odričnim rečenicama, po pravilu, umesto as . . . as upotrebljava se so . . . as, sa istim značenjem. U modernom engleskom jeziku je ta razlika već skoro iščezla, pa se upotrebljavaju oba oblika:

He is not so old as I am, ili He is not as old as I am.

It is not so easy as ABC, ili It is not as easy as ABC.


Nije star koliko i ja.

To nije isto tako lako kao ABC.

65

b) DRUGI I TREĆI STEPEN POREĐENJA (Comparative anđ Superlative) PRAVILNIH PRIDEVA

U engleskom jeziku postoje dva pravilna načina pravljenja drugog i trećeg stepena poredenja. Prvi način pravljenja poredenja sastoji se u do- davanju na pridevsku osnovu donekle izmenjenih staro-engleskih nastavaka (-ra, esta, -osta), koji su se u modernom engleskom jeziku preobratili u -er za drugi stepen i -est za treći stepen poređenja. Ovakav način poređenja upotrebljava se uglavnom za prideve germanskog porekla, pa se i sam način poređenja naziva g e r m a n s k i m p o r e đ e n j e m . Nasuprot tome postoji drugi način poređenja, koji je svojstven za poređenje prideva čije je poreklo iz romanskih jezika. Toje r o m a n s k i način poređenja prideva i sastoji se u stavljanju more ispred prideva za drugi stepen, i most za treći stepen poređenja. Ovde treba još pomenuti i nepravilno poređenje prideva, koje se pojavljuje u engleskom jeziku kao i u svim drugim razvijenim jezicima.

Germanski način: wise, wiser, wisest (mudar, mudriji, naj-mudriji)

Romanski način: beautiful, more beautiful, most beautiful(lep, lepši, najlepši)

Nepravilno poredenje: bad, worse, worst (rđav, gori, najgori).

Ova dva načina pravljenja poređenja biće ovde razmatrana posebno, zbog niza sitnih pravila koja treba istaći da bi se moglo izvršiti poređenje svakog pojedinog prideva. Nepravilno poredenje takođe zahteva posebnu obradu, s obzirom na nepravilne oblike, dvostruke oblike i upotrebu drugog i trećeg stepena.

Germansko poređenje prideva (-er, -est)

Za pravljenje poredenja prideva na ovaj način treba voditi računa o vrsti nastavka, njegovom izgovoru, broju slogova, promenama krajnjih samoglasnika i suglasnika i na kraju o fonetskim promenama. Sledeća pravila o pravljenju drugog i trećeg stepena poređenja sadrže sve te uslove i promene i glase:

a) Većina jednosložnih prideva koji se završavaju na dva suglasnika ili jedan suglasnik kom prethodi dugi samoglasnik, dobijaju za drugi stepen poređenja nastavak -er, a za treći stepen nastavak -est.

1 stepen II stepen III stepensmall small-er small-est (malen, manji, najmanji)thick thicker thickest (debeo, deblji, najdeblji)bold bolder boldest (hrabar, hrabriji, najhrabriji)

great great-er great-est (velik, veći, najveći)brief briefer briefest (kratak, kraći, najkraći)deep deeper deepest (dubok, dublji, najdublji), itd.

Izuzeci su: just i right koji se porede na romanski način.

Međutim, kad se prave stepeni poređenja treba obratiti pažnju na fonetske promene i to kod onih prideva koji se završavaju na -ng ili -r. U drugom i trećem stepenu -ng se umesto -rj izgovara kao a -r se u izgovoru iz samoglasnika pretvara u suglasnik:

70

I stepen II stepen III stepen

strong stronger ['strorjgs] strongest (jak, jači, najjači)[strog] ['stroggist]

poor [puo] poorer [puoro] poorest [puorist] (siromašan, siromašniji,najsiromašniji), itd.

b) Ako se jednosložni pridev završava na jeđan suglasnik kome prethodi kratki samoglasnik, onda se pri poređenju krajnji suglasnik udvaja:


hot hotter hottest (vruć, vrući, najvrući),wet wet-t-er wet-t-est (vlažan, vlažniji,

najvlažniji),glad glad-d-er glad-d-est (drag, draži, najdraži),

itd.

c) Ako se jednosložni pridev završava na muklo e (koje se ne čita), tada se kod poređenja dodaje samo -r, -st:

fine fine-r fine-st (lep, lepši. najlepši)true true-r true-st (istinit, istinitiji, najisti-

nitiji)free free-r free-st (slobodan, slobodniji,

najslobodniji)

d) Kad se jednosložni pridev završava na y ispred kog se nalazi suglasnik, y se menja u i i onda se dodaju nastavci -er, -est:dry ,[y=i] dri-er dri-est (suv, suvlji, najsuvlji)

Međutim, ako se ispred y nalazi samoglasnik, onda ne dolazi do promene, već se samo dodaju nastavci -er, -est:


gay gay-er gay-est (veseo, veseliji,najveseliji)

grey grey-er grey-est (siv, sivlji, najsivlji)

e) Jedini dvosložni pridevi koji prilikom poredenja dobijaju nastavke -er, -est su oni koji se završavaju na:

1) -le, kao humble (r, st) — skroman, feeble (r, st) — slabašan, simple (r, st) — jednostavan, ample (r, st) — prostran, noble (r, st) — plemenit, itd. Izuzeci su: docile (krotak), fragile (loman), supple (savitljiv).

2) -y, kao happy (y=i, happier, happiest) — srećan, early (y=i, earlier, earliest) — ran, easy (y=i, easier, easiest) — lak, lazy (lazier, laziest) — lenj, dirty (dirtier, dirtiest) — prljav, heavy (heavier, heaviest) — težak, itd.

3) -er, kao tender (er, est) — nežan, bitter (er, est) — gorak, clerer (er, est) — pametan, sober (er, est) — trezan, itd.

4) -ow, kao yellow (er, est) — žut, shallow (er, est) — plitak, itd.

5) ili imaju naglasak na drugom slogu: polite (er, est) — pristojan, severe (er, est) — ostar, sublime (er, est) — uzvišen, itd.

71

Romansko poređenje pridera (more, most •+■ prider)

Za razliku od germanskog načina poređenja gde se oblik prideva menja dobijajući nastavke, kod romanskog poređenja oblik prideva ostaje nepromenjen, ali se stvara neka vrsta složenog drugog i trećeg stepena poređenja. Taj složeni oblik postiže se stavljanjem more ispred prideva za drugi stepen i most za treći stepen poređenja:


beautiful more beautiful most beautifu! (lep, lepši, najlepši)

Ovaj se način pravljenja poređenja primenjuje:

a) kod svih dvosložnih prideva gde je naglasak na prvom slogu: famous more

famous most famous (slavan, slavniji, najslavniji)

b) kod prideva koji se završavaju na -ed ili -ing:

wretched more wretched most wretched (jadan, jadniji, najjadniji)interesting more interesting most interesting (zanimljiv, zanimljiviji,

najzanimljiviji), itd.

c) kod svih trosložnih i višesložnih prideva:

particular more particular most particular (osobit, osobitiji, najosobitiji)virtuous more virtuous most virtuous (čestit, čestitiji, najčestitiji),

itd.d) kod jednosložnih prideva čija je svrha naglašavanje nečega:

The most cold mnter we had. Najhladnija zima koju smo imali.

N a p o m e n a : Neki dvosložni pridevi kao pleasant (prijatan), handsome (zgodan), cruel (okrutan), common (zajednički), quiet (tih), civil (ugladen), itd., mogu se porediti na oba načina:cruel, crueller, cruellest ili cruel, more cruel, most cruel (okrutan, okrutniji, najokrutniji).

NEPRAVILNO POREĐENJE PRIDEVA (Irregular Comparison)

Kod izvesnog broja prideva vrši se nepravilno poredenje; naime, ovi pridevi nemaju svoj oblik za drugi i treći stepen poređenja, već za te stepene uzimaju oblike onih prideva koji su slični po značenju, a nemaju sopstvenog prvog stepena. Kod drugih prideva poredenje se opet pravi nepravilno me- njanjem osnovnog samoglasnika i najzad dodavanjem germanskih nastavaka za poređenje.

72

Evo pregleda najvažnijih nepravilnih poređenja prideva:

H stepen in stepen

worsc worst

more most

better best

less leastlater latestlatter lastnearer nearest

nextnigher nighestolder oldestelder eldestfarther farthestfurther furthestformer foremost

firsthinder hindmost

hindermostinner inmostouter outmostutter utmostnether nethermost

(rđav, |(bolestan ! gori, najgori) (zao, I

(mnogo, više, najvišc)

(dobar, bolji, najbolji) (malen, manji, najmanji)

(kasan, kasniji, najkasniji)

(blizak, bliži, najbliži) (blizak, bliži, najbliži)

(star, stariji, najstariji)

(dalek, dalji, najdalji) (prednji, raniji, najraniji, prvi)

(zadnji, kasniji, najkasniji)

(unutarnji, urutarnjiji, najunutarnjiji) (spoljni, spoljniji, najspoljniji) (krajnji, najkrajnjiji) (nizak, niži, najniži)

Upotreba nekih oblika nepravilnog poređenja

OLD, OLDER, OLDEST. Drugi i treći stepen pravilnog poređenja ovog prideva upotrebljava se u bukvalnom smislu, tj. za godine starosti u opštem smislu, ili da pokažu osobinu koja je trajala duže vremena:

My father is older than you are. Moj otac je stariji od tebe.

(u opštem smislu) He is my oldest friend (trajanje).On je

moj stari prijatelj.

OLD, ELDER, ELDEST. Drugi i treći stepen nepravilnog poređenja ovog prideva upotrebljava se u prenosnom smislu za starost, kad se među sobom porede članovi jedne iste porodice, udruženja, kluba i sl., misleći na red koji oni zauzimaju s obzirom na njihovu starost, rang, i sl. Dok se older, oldest upotrebljavaju podjednako za lica i stvari, elder, eldest upotrebljavaju se samo za lica. Isto tako, kad se govori o starosti

73

bad iil evil much ) many J good little

late

near

nigh

old |

far |

fore

hind

in out

beneath

članova neke druge porodice, takode se upotrebljava older, oldest:

He is the eldest of my sons. (lice) On je najstariji od mojih sinova. Thatis the oldest tree in the garden. (stvar) To je najstarije drvo u vrtu. Mary's elder son is older than you. Marijin stariji sin je stariji od tebe.

74

FAR, FARTHER, FARTHEST se upotrebljavaju za udaljenost u prostoru i vremenu, u bukvalnom smislu:

Subotica farther from Sarajevo than Bel- Subotica je dalje od Sarajeva nego grade. Beograd.

FAR, FURTHER, FURTHEST upotrebljava se da izrazi razlike stepena, razvoja, toka ili za redosled u prenosnom smislu:

Make no further complaints. Nemoj se dalje (više) žaliti./ shall go no further today. Danas neću ići dalje.You may go further and say many bad Možeš i dalje da odeš i da

pričašthings about my son. prljave stvari o mom sinu.

Further news. Daljnje vesti.

LATER je drugi stepen poređenja od late i znači „kasnije". Po zna- Čenju je suprotan od earlier: a later lecture (kasnije predavanje).

LATTER je takođe drugi stepen poređenja od late. On znači „kasnije" ili „drugi" od dve stvari ili lica. Skoro uvek dolazi u kombinaciji the former . . . . the latter (prvi, raniji .... drugi, kasniji), i tad se odnosi na imenicu iz prethodne rečenice:

Mr. Jones and Mr. Smith are next-door Gosp. Džounz i gosp. Smit su neighbours; the former is a civil servant prvi susedi; prvi je državni and the latter a bank manager. službenik, a drugi direktor

banke.Međutim, kad je više lica pomenuto onda u ovoj

kombinaciji umesto latter dolazi last, tj. the former .... the last. Obe ove kombinacije ne bi trebalo upotrebljavati izuzev u naučnoj ili trgovačkoj terminologiji, gde radi sažetosti teksta one mogu biti veoma korisne.

LATEST je pravilni treći stepen poredenja od prideva late i znači (suprotno od earliest) „poslednji" do sada, u nekom nizu, ali iza kog još dolaze neki drugi:

ln his latest lecture, Mr. Brown dealt U svom poslednjem predavanju with impersonal verbs. gosp. Braun obrađivao je bez-

lične glagole.

(Gosp. Braun će verovatno održati još neka predavanja, a ovo je poslednje do sada, iza kog će doći ostala)

LAST je nepravilni treći stepen poređenja od prideva late i znači „poslednji" (suprotno od first) i označava poslednji koji dolazi na kraju niza i iza kog ne dolazi ni jedan više:

75

Nušić's last comedy was not finished. Poslednja Nušićeva komedija nije

bila završena.(Znači da je ova komedija poslednja u nizu komedija koju je Nušić napisao i da se posle ove neće pojaviti više nijedna.)

Ostale upotrebe last su:

a) kad označava jedinog kcji je preostao: last dinar (poslednji dinar)

b) kad označava neposredno vreme pre sadašnjeg ili nekog određenog vremena u prošlosti: last summer (prošla zima), last week (prošla nedelja), itd.

c) kad označava nešto što dolazi posle nečega drugog u vremenu: last Monday (prošli ponedeljak), itd.

MESTO PRIDEVA U REČENICl

Treba razlikovati dvojako mesto prideva u rečenici: uz imenicu i na ostalim mestima u rečenici. Ako se stavlja uz neku imenicu pridev , uvek dolazi ispred nje. Izuzetno neki pridevi dolaze posle imenica koje označavaju meru, težinu, visinu i sl.:

The blue sky; the angrj man, ali Plavo nebo; ljutit čovek.The walls were one foot thick. Zidovi su bili stopu debeli.

Kad dva ili više prideva označavaju imenicu, onda odmah ispred imenice dolazi onaj pridev koji je za nju najbitniji, a zatim po redu ostali:

a house (kuća)an old house (stara kuća)a nice old house (lepa stara kuća)this nice old house (ova lepa stara kuća), itd.

Mesto prideva u rečenici može biti atributivno i predikativno. U prvom slučaju pridev dolazi ispred imenice koju označava: u drugom slučaju pridev stoji u predikatu kao dopuna glagola:

The angry boy threw a stone. He seems angr>.

The high mountains were all

rouncl. The mountains were

high.

Srdit dečak bacio je kamen.Izgleda da je besan.Svuda naokolo su bile visoke

planine. Planine su bile visoke.

76

Neki pridevi dolaze uvek kao dopuna predikatu, tj. upotrebljavaju se predikativno, a drugi kao dopuna imenici, tj. atributivno. Pogrešno je zamenjivati njihovu upotrebu, iako i sami Englezi ne vode uvek računa o tačnoj upotrebi:

He is lucky. On je srećan.A happv ma/u itd. Srećan čovek, itd.

77

Č L A N(Article)

U engleskom jeziku, kao i u svim romanskim i germanskim jezicima, postoji član. To je ustvari pridev, koji kao i svaki drugi pridev stoji ispred imenice pokazujući na kakvo se lice ili predmet misli. Kad on označava neku određenu, poznatu imenicu, onda se naziva o d r e d e n i č l a n , i oblik mu je t h e. Medutim, kad on označava neku imenicu u potpuno neodredenom smislu, onda se naziva n e o d r e d e n i č l a n , i oblik mu je a iii a n. Po pravilu uz svaku imenicu mora da dode jedan od dva člana, osim u izuzetnim slučajevima kada se izostavlja.

NEODREĐENI ČLAN (Indefinite Article)

Postoje dva neodredena člana u engleskom jeziku: k r a t k i n e o d r e đ e n i č l a n a , i p r o d u ž e n i n e o d r e d e n i č l a n an. Oba su oslabljeni oblici broja o n e, i zbog toga se upotrebljavaju samo ispred imenica u jednini. Korena reč one može često da posluži kao korisna kontrola prilikom upotrebe neodređenog člana:

one apple (jedna jabuka) one tree (jedno drvo) one hour (jedan sat)

iliHe is a man (umesto: He is one

mari).There was an apple on the table

(umesto: one apple).He will take a new pen (umesto: one

new pen).

an apple (jedna, neka jabuka) a tree (jedno, neko drvo) an hour (jedan, neki sat), itd.

On je čovek.

Jabuka se nalazila na

stolu. Uzeće novo pero.

Kratki neodređeni član a pojavljuje se:

a) ispred imenica koje počinju suglasnikom ili ispred prideva, ako pridev dolazi uz imenicu i počinje suglasnikom: a £ook, a red book (knjiga, crvena knjiga), a zwan, a /all man (čovek, visok čovek), a Mrd, a mce bird (ptica, lepa ptica), itd.

78

OBLICI

b) ispred imenica ili prideva koji počinju samoglasnikom koji se izgovara kao suglasnik (obično sa glasovima w i j): a ewe [a ju:] — ovca, a union [a'jumian] — savez, a one-eyed man [a WAn aid maen] — jednook Čovck, a useful thing [o ju:sful 0ii]] — korisna stvar, itd.

Produženi neodređeni član an se pojavljuje:

a) ispred imenica ili prideva koji počinju samoglasnikom. Tu n služi Itao spona koja omogućuje lakši izgovor dveju reči: an eye [anâi] — oko, *n icecream [3n^'aiskri:m] — sladoled, an American [an^s'merikn]— Amerikanac, an oar [snô:] — veslo, an easy lesson [sn^'i:zi lesn] — Jaka lekcija, an open door [anôupn do:] — otvorena vrata, itd.

b) ispred imenica ili prideva koji počinju muklim h (koje se ne čita): tn hour [anâua] — sat, an honest man [anônist maen] — pošten čovek, an honorary secretary [sn^'onsrari 'sekrstri] — počasni sekretar, itd.

N a p o m e n a : Kratki neodredeni član se pojavljuje ispred reči koje počinju suglasnikom h koji se izgovara i nalazi se u naglašenom slogu: a history book [a'histari bukl-povesnica, istorija. Međutim, usled pomeranja naglaska na drugi slog, suglasnik h postaje nenaglašen i zato umesto kratkog neodređenog člana pojavljuje se produženi neodređeni član an: a* historical novel [an his'torikal novalj-istoriski roman.

ZNAČENJE

U staro-engleskom jeziku broj one upotrebljavao se ispred imenica u jednini umesto člana. Tokom razvitka jezika usled česte upotrebe, on se menjao dok se najzad nije pretvorio u današnji oblik neodređenog Člana. Iako se smisao broja one menjao i iščezavao, ipak je neodređeni član zadržao nešto od njegovog značenja. Samim tim što je postao od one i znači „jedan", neodređeni član pokazuje da se ne odnosi na određeno lice ili predmet, već na „neko" tj. neodređeno, bilo koje ili koje god lice ili predmet Time neodređeni član ne imenuje nikakve osobine, svojstva, vrstu, vlasni- Žtvo ili sl. lica ili predmeta, već samo konstatuje postojanje jednog takvog lica ili predmeta izdvojenog iz grupe, mnoštva ili sl. Tako kad kažemo:

There is a pigeon in the sky Golub je na nebu

neodređeni član a ne govori nam ništa pobliže o vrsti, boji, osobini ili vlasn - žtvu goluba, već samo konstatuje da se na nebu nalazi golub, jedan, neki golub, izdvojen iz grupe.

79

UPOTREBA

Neodređeni član a, an apotrebljava se:

a) kad sadrži koreno značenje (tj. broja one) uopšte i u nekim izrazima:

A man is working in the field (umesto: Neki čovek radi u polju. one man).

/ have a book and two notebooks (umesto: Imam knjigu i dve sveske. one book).

80

There was a football match yesterday(umesto: one football match). He

killed two at a bIow.

They are all of a colour. Not a word did he reply.

Juče je odigrana futbalska utak- mica.

Ubio je dvojicu jednim udarcem(odjednom). Svi su jedne iste boje

(jednobojni). Ni jedne jedine reči nije odgovorio.

b) kad se ne misli na jednu određenu osobu ili predmet, već uopšte na bilo koju osobu ili predmet. Obično je to prvi put pomenuta zajednička imenica o kojoj se ne zna ništa pobliže, izuzev da postoji; međutim, kad nastavimo da govorimo o njoj, onda se upotrebljava određeni član:

We saw a cow on the road. The cow was white and black.

There was st canary in the cage. The canary was brought from Greece.

I have a nice picture in my room. The picture was painted by my best friend.

Videli smo kravu na putu. fCravaje bila crna i bela. U kavezu je

bila kanarinka. Ta kanarinka je doneta iz Grčke. lmam lepu sliku u sobi. Naslikao ju je moj najbolji prijatelj.

c) samo ispred imenica koje se mogu brojati. Zato uz mislene, gradivne i količinske imenice (tj. imenice koje se ne mogu brojati) ne dolazi neodredeni član:

He had a friend who was a tinker. We have got a new boat. The postman entered and handed a letter He was in great fear for his friend. If I have time, / shall gladly go.

The chair was made of vvood.

Imao je prijatelja koji je bio kotlar. Nabavili smo nov čamac. Poštar je ušao i uručio pismo. Jako se bojao za svog prijatelja. Ako budem imao vremena, rado ću ići.Stolica je napravljena od drveta.

d) ispred imenica koje označavaju vreme (year, month, week, day, itd.), težinu (grain, ounce, pound, itd.), mere (yard, mile, foot, inch, itd.):

He comes to see us twice a week. Dolazi da nas poseti dvaput ne-deljno.

Apples are sold at ninepence a pound. Jabuke se prodaju po devet penijafunta.

Get me silk at ten shillings a yard. Kupi mi svilu po deset šilinga jard

e) ispred brojeva: dozen (tuce), hundred (stotina), thousand (hiljada), million (milion), score (dvadesetak), gross (dvanaest tuceta), itd.:

He has found a score envelopes in the Našao je u fioci dvadesetak ko-drawer. verata.

She bought a dozen eggs yesterday. Juče je kupila tuce jaja.

81

f) ispred imenica u jednini da označi celu jednu vrstu: A cow

is an animal. Krava je životinja.g) ispred imenice u predikatu koja označava zanimanje, titulu, dosto-

janstvo, pripadnost (sekti, zanatu ili sl.), i dolazi posle glagola to be:

William is a knight. Viljem je plemić.Was he a teacher? Je li on bio nastavnik?He is a Roman Catholic. On je katolik.

h) ispred imenica u apoziciji, posle imena knjiga, pozorišnih komada i dr.:

"Saturday Daylight'\ a novel hy G. B. „Subotna svetlost", roman odPriestley. G. B. Pristlija.

"King Lear'\ a play hy Shakespeare. „Kralj Lir", pozorišni komad odŠekspira. •

i) ispred razlomaka sa značenjem „jedan": a half (polovina), a third (trećina), a fiftfe (petina), a thousandth (hiljaditi deo), itd.

N a p o m e n a : Treba obratiti pažnju na a half koje je ređe i dolazi samo u izrazima kao a half-truth (upola istina). Inače se upotrebljava half a . . . : half an hour (pola sata).

j) posle many (mnogo), for (za), as (kao), kad je povezan sa imenicom: zatim posle such (takav), quite (sasvim), rather (prilično), no less (ne manje), what (kako), u uzvicima; i najzad, posle so (tako, takav), too (suviše), as (isto kao), ako posle njih dolazi neki pridev. Zajednička imenica mora biti u jednini:

Many a man was seen in the streets. Mnogi čovek je bio viden na uli-cama.

As a soldier he had little knowledge of Kao vojnik slabo je poznavaostrategy. strategiju.

Such a man deserves more attention. Takav čovek zaslužuje više pažnje. He is quite a good pupil. On je sasvim dobar dak.What a nice pencil you have got! Kako lepu olovku imate!That was too small a reward. To je bila suviše mala nagrada.It was as nice a film as it can be imagined. To je bio tako lep film kako se

samo može zamisliti.

k) ispred little i few upotrebljenih u pozitivnom smislu:

I have got a few English books. Dobio sam nekoliko engleskihknjiga.

Yes, / have a little time. Da, imam malo vremena.

I) posle negativne reči not da bi se naglasio negativan smisao rečenice:

They had not a pencil in the hag. Nisu imali ni jedne jedine olovkeu torbi.

m) izuzetno ispred oblika nekih imenica u množini: a gaIIows (vešala), a shambles (klanica), a headquarters (glavni stan), a means (sredstvo), (izuzetak je reč news):

He was hanged on a gallows. Bio je obešen na vešalima.A new shambles is being built. Nova klanica se gradi.

82

n) u nekim izrazima, kao:

to have an appetite— imati apetit to have a

fancy— zamišljati to have a turn— doći na red

to have an opportunity— imati prilike to have a

care— brinuti se to have a

habit— običavati

to have a headache— imati glavobolju to

have a cold— prehladiti se to have a

pain— imati bol

to have a sore throat— prehladiti grlo take a

seat— sesti

take a last farewell— oprostiti se send an

answer— odgovoriti take a pride

— ponositi se, itd. itd.to be at a loss

— biti u nedoumici to be in a hurry

— žuriti seto be in a bad mood

— biti neraspoložen to be in a fury, rage

— besnitito be under an obligation

— obavezati se to be in a position

— biti u položaju, stanju

it is a pity— šteta je it is a shame— sramota je

it is a matter o f . . .— to je stvar, pitanje. . . as a

rule— po pravilu to an end— do kraja on an average— prosečno with a view to— u pogledu, itd. itd.

Neodređeni član a, an ne upotrebljava se:

a) ispred gradivnih i mislenih imenica upotrebljenih u opštem smislu (vidi pod c) upotrebu neodredenog člana).

b) u nabrajanju:

Kitchen, living-room and dining-room were Kuhinja, dnevna soba i trpezarija all on the same floor. nalazile su se na istom spratu.

c) uz titulu koju jedno lice drži u isto vreme:

Marshal Tito is President of the Republic. Maršal Tito je pretsednik repu-blike.

d) u radnim rečenicama uz predikatske dopune objekta i u trpnim rečenicama uz predikatsku dopunu subjekta. To se dešava obično uz glagole: call (zvati), make (napraviti), take (uzeti), turn (okrenuti):

They took him captive (radna reč.). Oni su ga zarobili. John was made prisoner (trpna reč.). Jovan je bio zarobljen.

e) posle nekih izraza; kao: the title of (titula), the post of (položaj), tbe office (kancelarija), the rank of (rang), itd.:

83

He holds the post of secretary. Drži položaj sekretara.He attained the rank of colonel at an Postigao je rang pukovnika u mla- early age.

dim danima.

f) ispred imena obeda i godisnjih doba upotrebljenih u opštem smislti:

Dinner was ready at seven o'clock. Večera je bila gotova u sedam sati* He is going to see us in spring. Posetiće nas u proleće.

ODREĐENI ČLAN (Definite Article)OBLICI

Određeni član t h e ima isti oblik za jedninu i mnoŽinu, kako ispred imenica ili prideva koji počinju samoglasnikom, tako i ispred onih koji poČinju suglasnikom:

the lamp (svetiljka), the lamps (svetiljke)the icecream (sladoled), the icecreams (sladoledi)the hour (sat), the hours (sati), itd.Međutim, određeni član ima dvojak izgovor, i to:

a) izgovara se ,,6o" ispred imenica ili prideva koji počinju pisanim ili izgovorenim suglasnikom:

the letter [5s 'lets], the long letter [5s loq 'leto]the use [5o ju:s], the simple use [5o simpl ju:s]the work [5o wo:k], the useful work [5o 'ju:sfol wo:k]the youth [5o ju:0], the Tito's youth [5o 'titouz ju:G]the ewe [5o ju:], the black ewe [5s blaek ju:], itd. itd.

b) izgovara se ,,5i", i to:

1) ispred imenica ili prideva koji počinju pisanim ili izgovorenim samoglasnikom:

the arm [5i a:m], the arms [5i a:mz]the essay [5i 'esi], the easy essay [5i 'i :zi 'esi]the enormous task [5i i'no:mos ta:sk], itd.

2) ispred imenica ili prideva koji počinju muklim suglasnikom ,,h" ftj. onim koji se ne čita):

the hour [5i auo]

the honoured person [5i onord po:sn], itd. N a p o m e n a : Vidi neodređeni član

ispred b.

3) kad stoji sam:

He was talking about the definite article Govorio je o određenom članu "the" [8i]..,5i".

84

4) kod naglašavanja:

This is a book% but not the book [5i buk]. Ovo je knjiga. ali ne ona knjiga.

ZNAČENJE

Upotrebu određenog člana u staro-engleskom jeziku vršile su pokazne zamenice that, this za jedninu i those, these za množinu. Oblici, a donekle i smisao ovih zamenica, pretrpeli su izvesne promene, tako da se u modernom engleskom jeziku zadržao samo njihov oslabljeni oblik t h er koji je u isto vreme postao i jedini oblik određenog člana. Zadržavajući donekle koreno značenje pokaznih zamenica, određeni član ograničava imenicu ispred koje stoji, pokazujući jedno određeno lice ili predmet koje je podjednako poznato onom koji govori i onom kom se govori. To se najbolje vidi u primerima u kojim umesto odredenog člana the, možemo staviti odgovarajuću pokaznu zamenicu, i smisao rečenice se ne menja:

She is the woman I want (umesto: that Ona je žena koju tražim. womari).

Na taj način smo odredili imenicu woman, misleći jednu osobu čije su osobine određene i poznate, isključujući tako mogućnost da se misli na bilo koju ženu. Isto tako u primeru:

Give me the pen-knife. Daj mi perorez.

može se reći that pen-knife i smisao rečenice ostaje nepromenjen, jer je poka- zivanjem ograničena imenica pen-knife na jednu određenu stvar, tj. perorez jednako poznat onom koji govori i onom kom se govori.

Sličan je slučaj sa zajedničkim imenicama koje se prvi put pominju u rečenici. Tada one stoje sa neodređenim čianom, jer o njima ne znamo ništa pobliže izuzev da postoje. Međutim, kad se nastavi da se govori o njima, bilo u istoj ili sledećoj rečenici, onda one dolaze sa određenim članom, jer se misli na one imenice koje su ranije pomenute i o kojima sad podjednako znaju onaj koji govori i onaj kom se govori:

We saw a child on the road. The child Na putu smo videli dete. To dete was dressed in rags. je bilo obučeno u prnje.

Na ovaj je način reč child u drugoj rečenici odredena, i misli se na dete koje smo videli, tj. određeno, poznato dete ili dete koje je pomenuto u prethodnoj rečenici.

Ipak, određeni član može da dođe ispred imenica koje su prvi put pomenute, pod uslovom da je imenica pobliže određena samim smislom rečenice, tako da se odmah jasno vidi da se govori o poznatim stvarima, licima, i sl.:

85

We were sitting in the hall when we heard Sedeli smo u pretsoblju, kad smo the telephone ringing. čuli da telefon zvoni.

N a p o m e n a : Određivanje jedne imenice u rečenici može da se postigne stavljanjem uz nju prideva, raznih oznaka ili rečenica koje mogu biti pomenute ili se podrazumevaju.

Osim ranije izloženog opšteg pravila, određeni član još seupotrebljava:

a) ispred imenice koja je sa drugom imenicom povezana predlogom o f:

The citizens of Belgrade. Građani Beograda.The owner of the house. Vlasnik kuće.The picture of my brother. Slika moga brata.

b) ispred gradivnih i mislenih imenica kad su pobliže određene:The wood which is being exported from Drvo koje se izvozi iz Švedske. Sweden.The sorrow he felt for her was great. Žalost koju je osećao prema njoj,

bila je velika.

c) ispred imena reka, mora, okeana, planinskih lanaca, kanala itd.:

The other bank of the Danube. Druga obala Dunava.We climbed the Alps. Penjali smo se na Alpe.The Adriatic. Jadransko More.The Suez Canal. Suecki Kanal, itd.

d) ispred trećeg stepena poređenja prideva (superlativ):

The most interesting story. Najinteresantnija priča.The best friend I ever had. Najbolji prijatelj kog sam ikad

imao.

N a p o m e n a : Neki superlativi su prilozi, i tada dolaze bez ikakvog člana: Most people knew him (Večina ga je Ijudi poznavala). Ako ispred superlativa dođe neodređeni član a onda on znači ,,vrlo": He saw a most interesting scene (Video je vrlo zanimljivu scenu).

e) u idiomatskom izrazu sa drugim stepenom poredenja (komparati- vom) the.. . .the (ukoliko... .utoliko):

The more you learn, the more you know. Ukoliko više učiš, utoliko višeznaš.

The bigger boy, the bigger coat. Ukoliko veći dečak, utoliko većikaput.

f) ispred rednih brojeva:

It happened on the first of May. Desilo se to prvog maja.The second time. Drugi put.

g) ispred vlastitih (osobenih) imenica upotrebljenih kao zajedničke imenice:

He is the Racine of the modern drama. On je Rasin moderne drame.

86

UPOTREBA

h) ispred imena brodova, ustanova, bioskopa, listova, hotela i jaTnOi ustanova (zgrada): The World Peace (brod), The Foreign Office (Ministar- stvo spoljnih poslova), The Tiroli (bioskop), The Strand (hotel), The Time* (list), itd.

i) ispred imena svih mesta, naroda, grupa ostrva, porodica upotrebljenib u množini i ispred nekih imena upotrebljenih u jednini (obično složenib imena nekih zemalja): The Tyrol, The English, The West Indies, The Rogers, The Serbs, The Straits Settlements, The United States of America, Tbe British Isles, itd.

j) ispred reči koje označavaju muzičke instrumente sa glagolom play. Međutim, kad se pominje neka igra ili sport ne stavlja se nikakav član:

Who is playing the accordion? Ko svira na harmonici?She plays the piano every day. Ona svaki dan svira na klaviru.ali:He never played footbalL Nikad nije igrao futbal.Let us play basket-ball! Hajdemo da igramo košarku!

k) ispred imena obeda i godišnjih doba upotrebljenih u nekom odre- đenom, poznatom smislu:

The dinner we had yesterday was excellent. Ručak koji smo juče imali bio j§odličan.

I was in Italy during the vrinter of 1945. U Italiji sam bio u toku zimc1945 god.

I) ispred prideva upotrebljenih kao imenice:

The good die young. Ono što je dobro umire mlado.The poor were standing in front of the Siromasi su stajali ispred zgrade. building.

m) ispred reči same:

Shall we go by the same train? Hoćemo li ići istim vozom?It's always the same. To je uvek isto.

n) ispred imenica koje postoje samo po jedna takve vrste:

The sky was terribly dull. Nebo je bilo strašno tmurno.This is the singular of the noun. To je jednina ove imenice.

o) ispred imenica koje određuju celu vrstu i sve predmete koji pripadaju toj vrsti, a ne samo neki odredeni predmet:

The motor-car is faster than the train. Automobil je brži od voza.

p) ispred imenica koje odreduju pridev, priloška oznaka ili odnosna rečenica:

The red book is lying on the table. Crvena knjiga leži na stolu. Is the fountain-pen in the box yours? Je li nalivpero u kutiji vaše? That was the man you had been talking To je bio čovek s kojim ste raz- to the day before yesterday. govarali prekjuče.

87

r) ispred imena strana sveta; međutim, kad se strane sveta upotrebe priloški, onda su bez člana:

The sun sets in the west. Sunce zalazi na zapadu.The south-west part of the lake. Jugozapadni deo jezera.ali:

The ship suddenly sailecl up west. Brod je iznenada zaplovio kazapadu.

s) ispred imenica sa predlogom in kad one označavaju delove dana:

She \vas always going to school in the Uvek je išla u školu ujutru. morning.He has no time in the evening. On nema vremena uveče.

t) u nekim izrazima:

nothing of the kind (ništa takvo) the whole of England (čitava En-gleska)

to run the risk of (staviti na kocku) at the expence of (na trošak), itd.

Određeni član se ne upotrebljava:

a) ispred gradivnih i mislenih imenica upotrebljenih u opštem smislu:

Iron is a useful metal. Gvožđe je koristan metal.Love is not only human. Ljubav nije samo ljudska.

b) ispred vlastitih imena, imena gradova, zemalja i sl.:

George was afraid of him. Đorđe se bojao njega.London is the capital of England. London je prestonica Engleske.Serbia is a people's republic. Srbija je narodna republika.

c) ispred imena parkova, ulica, trgova i mostova:

That shop was in Piccadillj Street. Ta se radnja nalazila u Pikadiliulici.

London Bridge is one of the nicest bridges Londonski most je jedan od naj- on the Thames. lepših na Temzi.

d) ispred imena pojedinačnih planina:

Thev climbed Mount Everest at last. Najzad su se popeli na MauntEverest.

e) ispred imena jezera i rtova ako posle njih dođe neka vlastita imenica : Cape Horn (rt Horn); ali The Cape of Good Hope (rt Dobre Nade).

f) ispred imena dana, meseci i godišnjih doba upotrebljenih u opštem smislu:


Sundaj is the on\y day we can come to Nedelja je jedini dan kad možemoBelgrade. da dođemo u Beograd.

It is very hot in Jul>. Jako je vruće u julu.The leaves begin to fall in autumn. Lišće počinje da opada ujeseti.

g) ispred imena članova sopstvene porodice ili zaposlenih lica koja se smatraju članovima porodice (može takođe da se upotrebi i prisvojni pridev):

Brother hasfound our dog (Ili mvbrother). Brat je pronašao našeg psa. No, sister is not in now (Ili our sister). Ne, sestra nije sada kod kuće. Ma\i\-SQT\2Mthascarriedawaythebasket. Služavka je odnela korpu.

h) ispred imenica koje znače određeno vreme dana, naročito uz predloge at, by: at night (noću), by day (danju), at noon (u podne), at midnight (u ponoć), itd.

i) ispred imenica man, >voman, mankind kad označavaju ceo Ijudski rod:

It is worth being man. Vredno je biti čovek.Woman vi'đs created to be man's helpmate. Žena je stvorena da bude čovekov

drug.Mankind has never suffered such disasters. Čovečanstvo nikad nije pretrpelo

takve katastrofe.

j) ispred imenica chance, nature, societv, fate, posterity, Parliament, heaven, earth kad se upotrebljavaju u opštem smislu:

Some people believe in fate. Neki Ijudi veruju u sudbinu.Chance led me to that place. Slučaj me je naveo na to mesto.Society is composed of different elements. Društvo je sastavljeno od raznih

elemenata.k) ispred titula iza kojih dolaze vlastita imena:

King George V. died last year. Kralj Đorde V. umro je prošlegodine.

I) ispred imenica koje označavaju grane ili delove nauke upotrebljenc u opštem smislu. Kad su odredene na bilo koji način onda dolazi određeni član:

English literature is the oldest in Europe. Engleska književnost je najstarija ali: u Evropi.The English literature of I9th century. Engleska književnost devctnaestog

veka.m) ispred imenica school (škola), church (crkva), prison (zatvor), hospital

(bolnica), exchange (berza), college (koledž), market (pijaca), jail (kaz- niona), court (sud) i sl. kad se u njima vrši rad za koji su one namenjene (škola — da se uči, bolnica — da se leČi, crkva — da se moli bogu, itd.). Međutim, kad te imenice označavaju samo zgradu, onda se upotrebljava određeni Član. Predlozi koji se tom prilikom pojavljuju jesu: after, at, in, to, from.His son went to school. ali:He went to the school.

Their sister goes to church every day. I

went to the church to meet my friend.

89

The rohber was sent to prison. He went to the

prison. Your brother has been in hospital. /

went to the hospital to interview a nurse.Njegov sin je otišao u školu (da uči ili da

predaje).Otišao je u školu (školsku zgradu, da se

raspita za sina, da podigne svedočanstvo i sl.).

Njihova sestra ide u crkvu svaki dan (da se moli bogu).

Otišao sam do crkve da se nadem sa prijateljem (misli se zgradu- crkvu).

Lopov je bio poslat u zatvor (da izdrži kaznu).

Otišao je u zatvor (da popravi vodovod. struju ili sl.).

Vaš je brat bio u bolnici (ležao bolestan).

Otišao sam u bolnicu da intervjui-šem jednu bolničarku. n) ispred next,

last, least, fewest kad iza njih sledi imenica:

/ am going to Ljubljana next Sundav. Last Saturday / met him in the street. He showed least courage. She has fewest English books of all my j'riends.

Sledeće nedelje idem u Ljubljanu. Prošle subote sam ga sreo na ulici. Pokazao je najmanje hrabrosti. Od svih mojih prijateljica ona ima najmanje engleskih knjiga.

N a p o m e n a : Uz next i last dolazi odredeni član kad se one odnosc na vreme koje nije povezano sa sadašnjim momentom:

/shallgo to Slovenia in 1956; hut thenext year / shall go to the seaside.

o) ispred imena jezika: The essay has

been written in English.

p) u nekim izrazima:in town — u gradu to lose sight — izgubiti iz vida at work — na poslu shake hands — rukovati se to declare war — objaviti rat at first sight — na prvi pogled

at hand — pri ruci to lose patience — izgubiti strpljenje to lose courage — izgubiti hrabrost to set to work — dati se na posao to leave home — otići od kuće at war — u ratu to send word — poručiti itd., itd.U Sloveniju ću ići 1956 god., ali sie- deće godine ja ću ići na more.

Esej je bio napisan na engleskom.

to take to heart — uzeti k srcuto catch fire — zapaliti se

to give offence — uvreditito set fire to — potpalitito set sail — zaplovitito go to sea — ići na more (po-

stati mornar) on board — na palubi by sea (land) — morem, kopnom by heart — napamet in honour — u čast day by day — iz dana u dan fromtop tobottom—od dnadovrha hand in hand — rukom pod ruku itd., itd.

90

B R O J E V I(Numbers)

Vrste reči koje pokazuju brojno stanje lica ili predmeta nazivaju se b r o j e v i m a. Pošto dolaze ispred imenice, oni je označavaju na isti način kao pridevi, pa se zato u engleskom jeziku i smatraju količin- skim pridevima. Isto kao što opisni pridev "black" uz reč "book" pokazuje kakva je to knjiga, tako i broj "six" uz imenicu "books" pokazuje brojno stanje:

Bring the black book, please. There were six books on the desk.

Donesi crnu knjigu.Bilo je šest knjiga na klupi.

Brojevi u engleskom jeziku nemaju poseban oblik za padež, broj ili rod. Za promenu brojeva po padežima koristi se isti metod kao kod imenica, prideva ili zamenica, tj. ispred njih se stavljaju odgovarajući predlozi: the two boys (1. pad.), of the two boys (2. pad.), itd.

Brojevi, kao i pridevi, ostaju nepromenjeni u oba broja, tj. u jednini i množini, i zato u množini ne dobijaju nikakav nastavak, kao što je slučaj sa imenicama. Ovo je istaknuto naročito zbog toga što se broj često smatra za imenicu, i mnogi pogrešno u množini brojeva stavljaju imenički nastavak za množinu ,,-s". Tako kažemo: "two hundred pupils", a ne "two hundredv pupils". Međutim, kad se od broja napravi imenica, tzv. brojna imenica, onda se ona ponaša kao i svaka druga imenica, i prema tome dobija nasta- u mnozini:

Nundreds of people were gathered round Stotine Ijudi se bilo skupilo oko the speaker. ---------

91

11vak ,,-s

govornika.

Isti je slučaj i sa razlomcima lle

cut the apple into two halves.

Three guarters of an hour.Presekao je jabuku na dve polovine.Tri četvrti sata.

92

Brojeve delimo na: proste, redne i učestane. 1) PROSTI

BROJEVI (Cardinal Numbers)Prosti brojevi imaju sledeće oblike:a) osnovni oblik od 1—12, i to:

one (jedan) two (dva) three (tri) four (čctiri) five (pet) six (šest) seven (sedam) eight (osam) nine (devet) ten (deset) eleven (jedanacst) t>velve (dvanaesi)

b) složeni oblik od 12—19, koji se dobija kad se na osnovni oblik dodaje nastavak ,,-teen":

thirteen (trinaest) fourteen (četrnaest) fifteen (petnaest) sixteen (šesnaest) seventeen (sedamnaest) eighteen (osamnaest) nineteen (devetnaest)

c) složeni oblik od 20—90, koji se pravi dodavanjem nastavka ,,-ty" na osnovni oblik:

twenty (dvadeset) thirty (trideset) forty (četrdeset) fifty (pedeset) sixty (šezdeset) seventy (sedamdeset) eighty (osamdeset) ninety (devedeset)

d) ostale oblike:

hundred (sto) thousand (hiljada) million (milion) itd.

N a p o m e n a : U govornom i pisanom jeziku izmedu jedinica i desetica ne stavlja se "and". Ipak se u pisanom jeziku stavlja mala povlaka: 73 [sevnti Gri:J, ili "seventy-three". Međutim, "and" se mora uvek upotrebiti između stotina i jedinica ili desetica, između hiljada i jedinica ili desetica, i najzad između miliona i jedinica ili desetica:

93

PODELA

101 (a hundred and one) 110 (a hundred and ten) 118 (a hundred and eighteen) 345 (three hundred and forty five)itd.

ili 1001 (a thousand and one) 1010 (a thousand and ten) 1018 (a thousand and eighteen)

2798 (two thousand seven hundred and ninetv eight, ili twentjr seven hundred and ninetv eight)

itd.i l i 1,000,001 (a million and one) 1,000,010 (a million and ten) 1,000,018 (a million

and eighteen) 1,000,187 (a million one hundred and eighty seven) 1,001,187 (a million one thousand one hundred and eighty seven) 1,054,187 (a million fifty four thousand one hundred and eighty seven) 1,254,187 (a million two hundred and fifty four thousand one hundred and eighty seven)itd.

Godine iznad hiljadu čitaju se na sledeći način: 1955 (nineteen hundred and

fifty five).Međutim, najčešće se iz praktičnih razloga izostavlja "hundred" i "and", pa

se kaže:

1955 (nineteen fifty five)

Ali, godine ispod hiljade se čitaju pomoću "hundred" i "and": 879 (eight hundred and seventy nine)

Glavni broj i razlomak uvek se povezuju pomoću "and": 2 1/3 (two and one third), 4 5/9 (four and five ninths), 7 8/3 (seven and eight thirds), itd. Nula „0" se na

engleskom može izraziti na sledeće načine: zero, naught, sa imenom slova ,,o". Ovo poslednje se upotrebljava u svakodnevnom eziku kod brojeva telefona, legitimacija

i sl.:

—19° (minus nineteen degrees ili nineteen below zero)403 (four naught three)33-750 (three three seven five o [ou])33-200 (three three two double o [ou]).

Četiri osnovne računske radnje:a) Sabiranje (Addition) 2 + 1 = 3 (two and one is (are, makes) three),b) Oduzimanje (Subtraction) 10 — 6 = 4 (ten minus six is (makes, are) four, ili

ten less six, ili six from ten),c) Množenje (Multiplication) 1 x 1 = 1, 3 x 8 = 24 (once one is (makes, are)

one), (three times eight is (are, makes) twenty four),d) Deljenje (Division) 8 : 2 = 4 (eight divided by two is (are, makes) four).

2) REDNI BROJEVI (Ordinal Numbers)

Pored nepravilnih oblika: first (prvi), second (drugi), third (treći), fifth (peti), eighth (osmi), ninth (deveti), twelfth (dvanaesti), ostali redni brojevi do dvadeset prave se dodavanjem nastavka „-th" [0] na prosti broj:

Prosti broj Redni broj

94

four (četiri) four-th (četvrti)seven (sedam) seventh (sedmi)eleven (jedanaest) eleventh (jedanaesti)nineteen (devetnaest) nineteenth (devetnaesti) itd.

itd.

Redni brojevi desetica imaju donekle nepravilan oblik. Krajnje ,,y" se menja u ,,i", i onda se dodaje nastavak za redne brojeve ,,-eth" [i0] na prosti broj:

Prosti broj Redni brojt>venty (dvadeset) twent-i-eth (dvadeseti)thirty (trideset) thirtieth (trideseti)sixty (šezdeset) sixtieth (šezdeseti)ninety (devedeset) ninetieth (devedeseti) itd.

itd.N a p o ni e n a : Dok prosli brojevi mogu da stoje ispred (što je najčešći slučaj) ili iza imenice (three fingers, twenty pupils, itd., ali page one, lesson ten, itd.), dotle redni brojevi uvek dolaze ispred imenica: the first lesson, the seventeenth page, the second vvindovv, itd.

Kod razlomaka prosti brojevi dolaze u brojitelju, a redni u imenitelju: 1/10 (one tenth), 5/6 (five sixths), itd.

3) UČESTANI BROJEVI (Repeating or Iterative Numbers)

Ovi se brojevi po pravilu prave združivanjem prostih brojeva i priloga "times": ten times (deset puta), a hundred times (sto puta), itd. Jedini izuzeci su: once (jedanput), twice (dvaput), i ponekad "thrice" (triput), koji su postaii nepravilni usled združivanja, i to prvi od "one-times", drugi od ,,t>vo-times" i treći od "three-times".

9

N a p o m e n a : Ovde treba još pomenuti tzv. multiplikativne brojeve, koji se prave dodavanjem nastavka ,,-fold" na proste brojeve: twofo!d (dvostruk), threefold (trostruk), itd. Ponekad se takođe upotrebljavaju latinske reči: quadruple (četvorostruk), quintuple (pe- tostruk), itd.

95

Z A M E N I C E(Pronouns)

U početku se svaki jezik sastojao pretežno od imenica, a zatim od glagola, koji su bili najnužniji u primitivnom izražavanju ljudi.

Done- kle isti slučaj je kod male dece kad počinju da progovaraju. Sasvim je prirodno što dete u to vreme kaže: Mary want ball; give baby rattle (Marija hoće loptu; daj bebi zvečku). Medutim, kad dete malo bolje ovlada jezikom, ono kaže:

/ want ball; give me rattle. Ja hoću loptu; daj mi zvečku.Tako se u toku razvitka rečnika počelo izbegavati suvišno i nepotrebno ponavljanje imenica, aumesto njih počele su se upotrebljavati kraćei pogodnije reči, koje su skraćivale način izražavanja i dovele rečenicu u jednu skladniju celinu. Tako, one vrste reči koje se upotrebljavaju da zamene imenice u rečenici, a da ih stvarno ne imenuju, nazivaju se z a m e n i c a m a. One se prema tome odnose kako na lica tako

i na predmete.

Zamenice delimo na:Lične zamenice (Personal Pronouns)Prisvojne zamenice (Possessive Pronouns)Povratne zamenice (Reflexive Pronouns)Uzajamno-povratne zamenice (Reciprocal Reflexive Pronotms)Zamenice za naglašavanje (Emphasizing Pronouns)Pokazne zamenice (Demonstrative Pronouns)Upitne zamenice (Interrogative Pronouns)Odnosne zamenice (Relative Pronouns)Neodredene zamenice (Indefinite Pronouns)

Deone zamenice (Distributive Pronouns).

1) LIČNE ZAMENICE (Personal Pronouns)Lične zamenice su:

Jednina

I (ja)you (ti), thou i thee (zastareli oblici) he (on — za muški rod) she (ona — za ženski rod) it (ono — za srednji rod)

Množinawe (mi)you (vi), ye (zastareli oblik) they (oni — za muški, ženski i srednji rod)

96

PODELA

1 2345678 910

Padeži ličnih zamenica glase:

Broj

Lice prvi drugi P A D ] i treći E Z

četvrti

šesti

1 I (ja) ; of me (mene) to me (meni) me (mene) with me (sa ninom)

«$ c 2 you (ti) of you (tebe) to you (tebi) you (tebe) with you (sa tobom)

C 3 he (on) of him (njega) tohim (njemu) him (njega) with him (sa njim)

<L> »» she (ona)( of her (njc) to her (njoj) her (nju) with her (sa njom)» » it (ono) |

Iof it (njega) to it (njemu) it (njega with it (s njim)

«$

C>N

o

1 iwe (mi) |

i

of us (nas) to us (nama) us (nas) with us (s nama)

2 you (vi) of you (vas) to you (vama) you (vas) with you (s vama)

cs

3 they (oni) ; of them (njih) to them(njima) them (njih) with them (s njima)

N a p o m e n a : Lična zamenica prvog lica jednine "I" piše se uvek velikim slovomNekada se ona pisala malim slovom; medutim, usled neuglednosti, a i zbog toga što jc jedna reč pretstavljena jednim slovom, štampari su je prvi počeli pisati velikim slovom.

Stari oblik drugog lica jednine "thou, thee" upotrebljava se jedino u bibliji i pesništvu. Verska sekta Kvekera ponckad upotrebljava ove oblike umesto "you".

Drugo licc množine ye je takođe zastareli oblik i upotrebljava sc samo u bibliji i pesništvu."You" ima isti oblik za drugo lice jednine (ti) i drugo lice množinc (vi). U pismima se nikad ne

piše velikim slovom.

PREDMETSKI ILI OBJEKTSKI OBLIK LIČNE ZAMENICE

(Objective Case)

Padež lične zamenice u predmetu (objektu) ima uvek isti oblik me, you, him, her, it, us, you, them, koji se zove predmetski ili objektski oblik lične zamenice. Tako u rečenici:

Mary saw me in the last moment. Marija me je ugledala u posled-njem trenutku.

"rae" je predmet glagola "saw" i nalazi se u četvrtom padežu, pa se zato i naziva predmetskim ili objektskim oblikom lične zamenice "I".

Kada se u svakodnevnom govoru lična zamenica upotrebi predikatski, onda ona nikad ne dolazi u prvom padežu, iako bi sa strogo gramatičkog gledišta trebalo da dode. Tako bi u primeru "Who goes there" (Ko to dolazi?) pravilan odgovor trebalo da bude "It is I" (Ja sam to), pošto je ,,is" oblik glagola "to be" iza koga, kao i obično, dolazi zamenica u prvom padežu (kao što bi dolazila i imenica). Međutim, u svakodnevnom govornom jeziku, odgovor glasi "It is me", i zamenica je u 4. padežu (slično u francuskom jeziku "c'est moi"). Pa ipak najčešće se radi izbegavanja pedantnosti, s jedne strane, i poštovanja gramatičkih pravila, s druge strane, upotrebljava imenica; zato možemo takođe da kažemo "It's Mary here" (Marija je ovde).

Otprilike isti je slučaj sa padežima ličnih zamenica u poredenju posle "than". Tu se takode upotrebljava četvrti padež, i pored toga što bi, ako se strogo držimo

97

gramatičkog pravila, trebalo da dode prvi padež. Tako umesto kruto gramatičke rečenice:

His brother is taller than I (am). Njegov brat je viši od mene.

skoro redovno se upotrebljava:

His hrother is taller than me. Njegov brat je viši od mene.

Zamenica "you" se u svakodnevnom govoru može upotrebiti kao neka vrsta ncodređene zamenice, slično istoj upotrebi u našem jeziku. Tako se podrazumeva "one" ili "man", i može se prema tome prevesti sa ,,čovek, neko" i sl.:

You carit help laughing. Ne možete da se ne nasmejete.One can't help laughing. Čovek ne može da se ne nasmeje.

Zamenica "he" se upotrebljava da zameni imenicu muškog roda (lica).

John is watching an aeroplane in the sky. Jovan posmatra avion na nebu. He is watching an aeroplane in the sky. On posmatra avion na nebu.

N a p o m e n a : U personificiranju "he" takode zamenjuje zajedničke i mislene imenice srednjeg roda (Vidi: personificiranje imenica,

Zamenica "she" se upotrebljava da zameni imenicu ženskog roda (lica):

My sister goes to school as well. Moja sestra ide takode u školu.She goes to school as well. Ona ide takođe u školu.

N a p o m e n a : U personificiranju "she" takođe zamenjuje zajedničke i mislene imenice srednjeg roda (Vidi: personificiranje imenica).

Zamenica "it" se upotrebljava da zameni imenicu srednjeg roda (stvari iii životinje):

The glass is fuH of water. Čaša je puna vode.It is full of water. Ona je puna vode.IVhat is a horse fed on? Čime se konj hrani?What is it fed on? Čime se on hrani?

"It" može takođe da zameni imenicu zajedničkog roda, kad nije pomenut pol. Međutim, čim se pomene pol, onda se prema smislu upotrebljava "he" ili "she":

The child is playing in the park, it is Dete se igra u parku, ono nijenot alone. samo.

The child is a bo>. He is very nice. Dete je dečak. On je vrlo simpa-tičan.

The child is a girl. She is very nice. Dete je devojčica. Ona je vrlosimpatična.

98

Zamenica "it" se takođe upotrebljava kad se ona odnosi na neku izjavu, konstataciju ili činjenicu:

He is fond of music, and you know it. On voli muziku, i vama je topoznato.

Kad o zemljama, gradovima ili univerzitetima mislimo u geografskom smislu, onda se umesto njih upotrebljava zamenica "it":

England is a naval country, for it is surrounded with sea.

Engleska je pomorska zemlja, jer je opkoljena morem.

Zamenica "it" može da služi kao prividni podmet ispred glagola "to be", kad iza njega dolazi pravi podmet i kad želimo da naglasimo neku reč ili izraz u rečenici:

It was my brother that made this box. Moj brat je napravio tu kutiju. It is not true that they were at home. Nije istina da su bili kod kuće. It was I who spent all that money. Ja sam potrošio sav taj novac.

U pitanjima i odgovorima u kojima onaj koji pita ne zna ništa o za- interesovanom licu ili stvari, upotrebljava se "it":

Who is it making so much noise? Ko to toliko galami?It is your little son. To je vaš sinčić.What is it? Šta je to?It is a new book by a voung writer. To je nova knjiga od jednog mla-

dog pisca.U svim dosad pomenutim slučajevima "it" se odnosi na nešto odre- deno:

stvar, lice, radnju, misao i sl. Međutim, "it" se vrlo često upotrebljava za pokazivanje bezličnosti. Najčešći slučajevi su kad "it" služi kao podmet, i to:

a) uz bezlične glagole (it snows, it rains, it freezes, it clears up, itd.): It often

snows at this time of the year. Sneg često pada u to doba godine.b) za izražavanje vremena:

It is half past three now. Sada je pola četiri.

c) za izražavanje daljine ili prostora:

How far is it to the railway station ? Koliko je udaljena železnička sta-

U mnogim idiomatskim izrazima "it" se upotrebljava kao predmet giagola:

Mi ćemo jednog dana morati da to

raščistimo.

99

We must have it out some dav.

Ova upotreba je naročito česta kod glagola koji su pravljeni od imenica (a walk — to walk, itd.), i to samo onda kad se na imenicu ne dodaju nikakvi nastavci:

We would sleep out on fine nights; and Za lepih noći spavali bi napolju; hotel it, when it was wet. a u hotelu kad je bilo kišovito.

Zamenica "we" se može takode upotrebiti u neodredenom smislu "ones" ili "people":

We always try to find out the truth. Ljudi uvek pokušavaju da saznajuistinu.

"We" takođe često upotrebljavaju radi skromnosti urednici listova, pisci, kraljevi i sl.:

We,E!isabeth II., Queen of Great Britain. Mi, Elizabeta II., Kraljica VelikeBritanije.

Objektski oblik "us" se često upotrebljava u običnom govoru umesto "me" kad se želi istaći važnost neke radnje:

Auntie, teach us to tell the time. Tetka, nauči me kazati koliko jesati.

Zamenica "they" se takode upotrebljava u bezličnom smislu, s tom razlikom što ona ne uključuje lice koje govori:

They say that a new planet has been Priča se da je jedna nova planeta observed.otkrivena.

2) PRISVOJNE ZAMENICE (Possessive Pronouns)

Prisvojne zamenice mine (moj, a, e), yours (tvoj, a, e), thine* (tvoj, stari oblik), his (njegov, a, o), hers (njen, a ,o), its (njegov, a, o), ours (naš, a, e), yours (vaš, a, e) i theirs (njihov, a, o), kao i prisvojni pridevi, razvili su se iz jednog starog oblika genitiva ili prisvojnog padeža ličnih zamenica, do- bijajući takođe nastavke:

That book is Mary's. To je Marijina knjiga.That book is hers. To je njena knjiga.

Ove zamenice pokazuju da nekome nešto pripada ili da neko nešto poseduje. One nikada ne dolaze uz imenicu, već umesto imenice ilt umesto prisvojnog prideva i imenice (uporedi prisvojne prideve):

This is my book (my-f-prisv. prid.). Ovo je moja knjiga. This is mine (prisv. zamenica). Ovo je moja.

Prisvojne zamenice upotrebljavaju se često posle predloga ,,of" umesto prisvojnog prideva, kad se govori o predmetu ili licu izdvojenom iz većeg broja istih predmeta ili lica, ili iz skupine:

/ met a friend of yours yesterday. Juče sam sreo jednog tvog prija-telja.

* Zastareli oblik.Ovaj se oblik upotrebljava da bi se izbegla nezgodna konstrukcija sa pokaznom zamenicom ispred prisvojnog prideva. Tako umesto rogobatne rečenice: "I do not like that her brother", treba reći:

/ do not like that brother of hers. Taj njen brat mi se ne sviđa.

100

3) POVRATNE ZAMENICE (Reflexive Pronouns)

U engleskom jeziku povratne zamenice imaju poseban oblik za svako Iice, za razliku od srpskog, gde se zamenice ,,sebe, se" upotrebljavaju za sva lica jednine i množine.

Povratne zamenice prave se dodavanjem nastavka "self' za jedninu i "selves" za množinu prisvojnim pridevima. One glase:

Bezlični oblik oneself (napr.: to see oneself)Jednina 1. lice myself (sebe, se)

2. lice yourself (sebe, se)3. lice himself (sebe, se, muški rod)

herself (sebe, se, ženski rod) itself (sebe, se, srednji rod) Množ. 1. lice ourselves (sebe, se)

2. lice yourselves (sebe, se)3. lice themselves (sebe, se, za sve rodove)

Povratne zamenice izražavaju vraćanje radnje na podmet. Tako u rečenici:

He saw himself in the m'rror. Video se u ogledalu.

zamenica "himself" je predmet glagola "see" i označava isto lice kao i podmet, odnosno vraćanje ili upotpunjavanje radnje podmeta.

Ove zamenice se upotrebljavaju:

a) posle povratnih glagola:

Look after yourse!f! Pričuvaj se!The boy washes himself every morning. Dečak se pere svako jutro.

b) u poređenjima posle "than, like, as":

My brother is much older than mjself. Moj brat je mnogo stariji od mene. The child is not in the least like myself. Dete ni najmanje ne liči na mene.

c) da bi se izbeglo pogrešno razumevanje:

She asked a ticket for herself. Tražila je jednu kartu za sebe.

(Kad bi rekli "for her", moglo bi se razumeti za neko drugo lice).d) poslc glagola behave (ponašati se), hurt (povrediti se), excuse (izvi- niti

se), enjoy (uživati), knock (udariti se), kill (ubiti se), drown (udaviti se), shoot (ubiti se), kad posle njih ne dolazi direktni predmet (objekt):I hurt myself. Povredio sam se.He behaved himself very well. Vrlo dobro se ponašao.

e) posle predloga (izuzev ako predlog ima čisto lokalan omijćo):

The girl looked at herself in the glass. Devojka se pogledala u ogledalo. ali:Shut the door behind you. Zatvorite vrata za sobom.

N a p o m e n a : U engbskom jeziku povratni glagoii mogu da se upotrebe bez povratnih zamenica i to onda kad je iz smisla rečenice jasno kako se glagol upotrebljava:

My father shaves every morrting. Moj otac se brije svako jutro.

101

/ always wash in very cold water. Uvek se perem u vrlo hladnoj vodi.

4) UZAJAMNO-POVRATNE ZAMENICE (Reciprocal Reflexive Pronouns)

Uzajamno-povratne zamenice pokazuju medusoban, uzajaman odnos ili radnju izmedu dva ili više lica. Postoje samo dve zamenice za sva lica, to su:

each other (se) one another (se).

Razlika između ovih zamenica je u tome što se "each other" upotreb- Ijava da pokaže uzajamnu radnju između dvaju lica, dok "one another" pokazuje tu radnju između više od dva lica:

Mary and John, why do you not love Marija i Jovane, zašto sc vi ne each other? (dva lica) volite?

ali:Children, why do you not love one another? Deco, zašto se ne volite (među- (više

lica) sobno)?

N a p e m e n a : Prisvojni oblici su: each other's, one another's.

5) ZAMENICE ZA NAGLAŠAVANJE (Emphasizing Pronouns)

Ove zamenice služe za isticanje podmeta (subjekta) i predmeta (objekta). Po obliku se razlikuju, i to:

a) imaju isti oblik kao povratne zamenice: myself, vourself, himself, herself, itself, ourselves, yourse!ves, themselves (ja, lično, sam):

/ myself spoke to him. Lično sam razgovarao sa njinvYour sister herself told us this. Tvoja sestra nam je to lično

pričala.He himself rang us up. Sam on nam je telefonirao.

b) složeni oblik od prisvojnog prideva i "own": my own, your own, his own, her own, its own, our own, their own. Ovi se oblici prevode sa ,,moj vlastiti, tvoj vlastiti, itd.":

My friend has a house of his own. Moj prijatelj ima svoju vlastitukuću.

John left the snake alone to go its own Jovan je pustio zmiju da odc svo-way. jim putem.

She cooks her own meals. Ona sprema svoja jela.

c) složeni obiik, kao od ,,by + povratna zamenica": by mysetf, by yourself, by himself, by herself, by itself, by ourselves, by themselves ili "on my own, on your own", itd. Ove zamenice se prevode ,,sam, sam samcit" za sva lica:

The children were sitting by themselves. Deca su sedela sama. He was living all by himself. Živeo je sam samcat.She has done it all by herself. Ona je to sve potpun© sama

uradila.

102

6) POKAZNE ZAMENICE (Demonstrative Pronouns)

Pokazne zamenice zamenjuju ranije pomenute imenice ili pokazuju imenicu umesto koje stoje. Pokazne zamenice su:

Jednina Množinathis (ovaj, a, o) these (ovi, e, a)that (onaj, a, o) those (oni, e, a).

Zatim: the same (isti), the very same (isti, naglašena), the former (prvi, raniji), the latter (drugi, kasniji), such (takav, a, o), very (isti, taj, baš), one (jedan), ones (jedni), so (tako), yon (onaj), yonder (onaj):

That was done in a particular way. To je postignuto na jedan pose-ban način.

I have never seen such a bad handvvriting. Nikad u životu nisam videa takorđav rukopis.

From the very beginning. Od samog početka.

"This, these" se upotrebljava za sve što se rukom ili čime drugim može dodirnuti. Međutim, "that, those" se upotrebljava kad se pokazuje nešto što je jednako daleko od onog koji govori i onoga kome se govori, ili za blizinu u prenosnom smislu:

I have aknife in my pocket; this is my U džepu imam nož; ovo je mojknife. nož.

There is a picture on the wall; that is Na zidu se nalazi slika; ona je a very nice one.vrlo lepa.

Od svih pokaznih zamenica samo se "this" i "that" mogu menjati u padežima; padeži se prave kao kod imenica, tj. pomoću predloga: this, of this, to this, itd..

Kad se hoće da izbegne ponavljanje imenice, onda se obično upotreb- Ijava "that, those":

The hest pupil is that seen in the middle Najbolji đak je onaj koji se vidi of the photo.u sredini slike.

Pokazne zamenice "one, ones". "One" se upotrebljava da zameni imenicu u jednini, "ones" imenicu u množini:

/ prefer a house huilt ofstone to one biiilt Više volim kuću sagradenu odof brick. kamena nego od cigle.

The steps you have taken are ones of much Koraci koje ste preduzeli pretstav- risk.Ijaju veliku opasnost.

"One, ones" se upotrebljavaju:

a) da zamenjuju imenice iz prethodne rečenice s istim pridevom:

Is there a big boy in the picture? Da li se na slici vidi veliki dečak?Yes, there is a big one. Da, vidi se veliki dečak.

b) da zamenjuju imenicu iz prethodne rečenice s drugim pridevom:

Is there a big boy in the garden ? Da li se u vrtu nalazi veliki dečak?No. there is a little one. Ne, nalazi se mali dečak.

103

c) da zamenjuju imenicu iz iste rečenice s drugim pridevom:There is an old book, but not a new one. Tu je stara knjiga, a ne nova.

N a p o m e n a : " O n e ( s ) " može da bude pokazna i neodređena zamenica (vidi neodređene zamenice). Kad pokazuje i stoji umesto jcdne odredene imenice, onda je pokazna zamenica:

1 prefer the blcick horse to the white one. Više volim crnog konja od onog belog.

Medutim, kad zamenjuje imenicu u opštem i neodređenom smislu, onda je to neodredena zamenica:

One must take care of one's health. Čovek mora voditi računa o svom zdravlju.

"The one(s)" se upotrebljavaju takode umesto "that, those", kad ispred njih dolazi već jedna pokazna zamenica:

That :s the one / looked for. To je ona koju sam tražio.They are the same as the ones (ili ^:hose") To su iste kao one koje ste mi you showed

m? last tim?. prošli put pokazali.

Posle "that, those" može, ali ne mora, da stoji "one(s)", koje zamenjuje ranije pomenutu imenicu:

Give me another pen.this (one) is not good. Dajte mi drugo pero, ovo nijedobro.

Medutim, kad "one(s)" upotpunjuje i naglašava pokaznu zamenicu (jer "one(s)" je takođe vrsta pokaznih zamenica), onda se redovno upotrebljavaju posle njih:

Which boy has broken the window? Koji je dečak razbio prozor? That one.Onaj.

104

Slično je kod drugog stepena poredenja i rednih brojeva, gde se uone(s)" može i ne mora upotrebiti:

That hoy and a bigger one have taken Taj dečak i jedan veći uzeli su the hall.loptu.

"Qne(s)" se nikad ne upotrebljava posle: prostih brojeva, gradivnih i mislenih imenica, prisvojnih prideva i prideva napravljenih od vlastitih imenica koje znače veru, narodnost i sl.

Zamenice "the former" (prvi, prethodni, predašnji) i "the latter" (drugi, potonji, kasniji) upotrebljavaju se da naizmenično zamene i bliže odrede podmet složen od dva lica. Po pravilu, kad su u pitanju stvari trebalo bi da stoji "this, these" ili "that, those" umesto njih. Ali se ovo pravilo ne primenjuje uvek dosledno:

We m?t an actor and a musician; the Sreli smo jednog glumca i jednog former was young, the latter old. muzičara; prvi je bio mlad, a

drugi star.

Dogs are more faithful friends than cats; Psi su verniji prijatelji od mačaka; these (cats) are attached to places, and ove (mačke) su privržene me- those (dogs) to persons. stima a oni (psi) licima.

Zamenice "yon, yonder" upotrebljavaju se samo u poeziji i u uzvišenom načinu izražavanja. U svakodnevnom jeziku umesto njih se upotrebljavaju "there, up there, down there, over there". Tako umesto:

My hrother lives in the house yonder. Moj brat živi tamo u onoj kućipreko.

obiČno se kaže:My hrother lives in the house over there. Moj brat živi tamo u onoj kući

preko.

N a p o m e n a : Ove zamenice takođe mogu da budu pridevi. Kad stoje uz imcnicu i označavaju jc, onda su pridevi (vidi drugi stepen poredenja prideva).

Zamenica "so" se upotrebljava:

a) da zameni imenicu ili pridev posle glagola "to be":

He is cmgry and has everv reason to he so. On je . besan i ima razloga dabude takav.

b) da zameni celu zavisnu rečenicu posle glagola: tell, say, hope, believe, think, suppose, presume:

That n-Y7.v her fault and I told her so. To je bila njena greška i ja sarajoj to rekao.

c) na početku rečenice kad znači "takođe", ali samo onda kad podmet stoji posle priroka (vidi inverziju):

He has gone to the pictures; so have I. Išao je u bioskop; takođe i ja.

7 Gramatika cngleskog jezika

d) u izrazima: I đon't think so, I don't hope so, I don't beiieve so, I don't suppose so, itd. umesto "I think not, I hope not", itd. gde se "not" odnosi na izostavljen glavni glagol.

"So" se ne upotrebljava u prostim vremenima kad se ispred glagola nalazi neki naglašeni prilog:

Hewas very angry yesterday: he always is. Bio je jako besan; on je uvektakav.

ali:He has always been so. Oduvek je takav.

Zamenica "such" ima isti oblik u jednini i množini i u svim rodovima: takav, a, o, fakvi, e, a.

Kad rečenica počinje sa "such", onda prirok dolazi ispred podmeta:

Such is my friend John. Takav je moj prijatelj Jovan.

"Such" se može takođe upotrebiti predikativno i tada znači ,.tako velik, takav (po naravi, sastavu i sl.):

His behaviour is such that we cannot Njegovo ponašanje je takvo da gastand him any longer. više ne možemo podneti.

N a p o m e n a : Uporedi pridev "such".

7) UPITNE ZAMENICE (Interrogative Pronouns)

Upitne zamenice služe za postavljanje pitanja. U engleskom jeziku postoje sledeće upitne zamenice: "who" (ko), "what" (šta), "which" (koji), i njihove složenice "whoever, whatever, whichever".

Padeži upitnih zamenica prave se kao kod imenica, tj. pomoću predloga: who, of whom, to whom, itd.

Zamenica "who" se upotrebljava samo za lica:

Who teaches you English? Ko ti predaje engleski?Who is coming? Ko dolazi?Who has eaten up the strawberries ? Ko je pojeo jagode?

Konstrukcija pitanja sa padežima upitne zamenice "who" pomalo je neobična, naročito u svakodnevnom govoru. Naime, predlog koji označava padež, dolazi na kraj upitnog oblika ili celog kraćeg pitanja, iako je gra- matički pravilno da s njim pitanje počne. Zatim, svi se padeži upitne zamenice "who" svode na jedan oblik "who'\ Tako umesto strogo gramatičke rečenice:

Of whom did he speak? O kome je on govorio?

u svakodnevnom govornom engleskom jeziku se kaže:Who did he speak of? O kome je on govorio?

106

Zamenica "who" upotrebljava se kad pitamo za nečije ime i prezime: Who is

he? He is Mr. Janković. Ko je on? On je g. Janković.

Prisvojni oblik zamenice "who", tj. "whose", upotrebljava se takode za lica:

Čija je to knjiga? Moje sestre.

N a p o m e n a : Po pravilu, svako pitanje u engleskom jeziku mora imati upitni oblik glagola. Jedini izuzetak je kad su upitne

zamenice u prvom padežu "who?, what?" podmet u rečenici. Tada se u pitanjima upotrebljava potvrdni oblik glagola:

VVhom do you see there? ali:Who opened the door? Who has written this letter? What happened then?Koga vidiš tamo?

Ko je otvorio vrata? Ko je napisao ovo pismo? Šta se onda dogodilo?

Zamenica "what" se upotrebljava za stvari uopšte:

What did he say?What did you give him? A book.

Šta je rekao?Šta ste mu dali? Knjigu.

U govornom jeziku upitna zamenica "what" se takođe odvaja od predloga koji označava padež, tako da ona ostaje na početku pitanja, a predlog dolazi posle glagola ili na kraju kratke rečenice:

What are you talking about? What are the books on? What is vour room like?

O čemu govorite? Na čemu su knjige? Kakva je vaša soba?

Zamenica "which" se upotrebljava za jedno ili više lica ili predmeta, kada se vrši izbor^ili izdvajanje iz poznate grupe ili broja'.

Which is your son?Which is your book?Which season do you like best ?

Koji je vaš sin?Koja je vaša knjiga?Koje godišnje doba najviše volite?

Kad se želi pojačati izbor ili izdvajanje, onda "which" dolazi sa predlogom "of":

Which of these boys is vour son? Which of these books is yours?

Koji je od ovih dečaka vaš sin? Koja je od ovih knjiga vaša?

107

Whose book is that? My sister's.

Složenice "whoever, whatever, whichever" imaju istu upotrebu kao i proste upitne zamenice. Izuzetna njihova upotreba je kad se želi izraziti negodovanje ili nezadovoljstvo:

Whatever are you doing with your hair? Šta to radiš sa svojom kosom? N a p o m e n"a :

Uporedite prideve uwhich" i "what",

108

8) ODNOSNE ZAMENICE (Relative Pronouns)

Odnosne zamenice zamenjuju ranije pomenutu imenicu pokazujuć/ odnos izmedu te imenice i zamenice:

77//.v is the house that Jack huilt. To je kuća koju je Džek sagradio.

(zamenica "that" odnosi se na imenicu "house").Odnosne zamenice su: who (ko), which (koji), what (onaj koji, 0110 što),

that (koji).Padeži odnosnih zamenica prave sc kao kod imenica, tj. pomoću preclloga:

which, of which, to which, itd.Prisvojni padež od "who" i "which" je "whose" ili "of which" (čiji)

"Who, which, what" postaju naglašeni kad im se doda nastavak ,,-ever, -soever": "whoever, whatever, whichever" (ma koji, ma šta, ma koji):

He said whoever had come, he wou!d have Rekao je da kogod bude došao, gone hack at once. vratiće se smesta.

Odnosna zamenica "who" upotrebljava se za lica:

We lovc those persons who are kind to us. Volimo Ijude koji su ljubazniprema nama.

That is the man whom we saw resterdav. To je čovek koga smo juče vidcli.

"Who" se može izuzetno upotrebiti za stvari ili životinje kad su one personificirane ili imaju vlastita imena:

Terrv, who is a clever dog, can perform Teri, koji je inteligentan pas, ume several iricks. da izvodi nekoliko majstorija.

Prisvojni oblik "whose" upotrebljava se za lica, stvari i životinje. Ipak se za stvari i životinje češće upotrebljava oblik "of which" ispred ili posle imenicc:

77//.v is the bov whose hook vou have Ovo je dečak. čiju ste knjigu uzeli. taken.Hehrought ///cchair whose leg was broken. Doneo je stolicu čija noga je ili:

slomljena.He brought the chair the leg of which was Doneo je stolicu čija je noga brokcn.

slomljena.

"Who" sc sa glagolom u množini upotrebljava kad se odnosi na zbirnu imenicu koja označava lice:

The committee, who are unable to agree Komitet, koji se nije mogao slo- on the report, will consider the subject žiti u pitanju izveštaja, razmo- again. triće stvar ponovo.

Odnosna zamenica "which" upotrebljava se samo za stvari i životinje:

Me left the house in which \ve had long Iselili smo se iz kuće u kojoj smolived. dugo vremena živeli.

The dog which we found was black. Pas koga smo našli bio je crn.

109

^hich" se sa glagolom u jednini upotrebljava kad se odnosi na zbirnu imenicu koja pretstavlja lice (vidi "who"):

The committee which has been appointed Komitet koji je bio naimenovan to investigate the affair, will meet next da ispita stvar, sastaće se sle- Monday.

dećeg ponedeljka.

"Which" može da se odnosi na celu prethodnu rečenicu. Tada se ona odvaja zapetom:

Isaw the picture"the Green Scarf^, which Video sam film ,,Zelena marama", made me great pleasure. što mi je pričinilo veliko zado-

voljstvo.

Odnosna zamenica "what" upotrebljava se kad imenica (stvar ili živo- tinja) na koju se zamenica odnosi nije izražena, već je sadržana u njoj. Tada se "what" sastoji od "that which, the thing which" ili "those which, these tliings which":

What he said was foofish. Ono što je on govorio bilo jesmešno.

Marv told me what you were doing. Marija mi je rekla šta radiš

"What" se može odnositi na celu rečenicu. U tom slučaju dolazi ispred te rečenice (uporedi "which"):

What happened next was terrible. Ono što se desilo posle toga biloje strašno.

Odnosna zamenica "that" se odnosi na lica, stvari iii životinje, i stoji umesio "who" i "which":

The boy that (umesto "who") came yester- Dečak koji je juče dolazio bio jedciy was his brother. njegov brat.

The ball that (umesto "which%i) hefound Lopta koju je on našao bila je was John's.Jovanova.

Odnosna zamenica "that", za razliku od "who" ili "which", izražava nešto potpunije, poznatije. Ta odredenost proizilazi iz srodnosti sa odredenim članom "the", tako da u nekim slučajevima, odredeni član u istoj rečenici zahteva i odnosnu zamenicu "that":

The boy that attacked the girl was Dečak koji je napao devojčicupunished. bio je kažnjen.

"That" se nikada ne odvaja zapetom i rečenica kojom ona počinje ne sačinjava sama po sebi potpun smisao. Takva rečenica samo potpunije objašnjava rec na koju se zaraenica odnosi. Prema tome odnosna zamenica "that" je ograničenog karaktera, sužena po značenju, određenija, i ne može se upotrebiti uz reči koje nisu nečim bliže ograničene.

"That" se upotrebljava umesto "who" i "which":

a ) u rečenicama kad se odnosi na neko posebno, naročito lice ili predmet:

The dog that he found was black. Pas koga je^našao bio je crn.The thief that stole my ear-rings has been Lopov koji je ukrao moje nau- arrested.

šnice uhapšen je.

110

b ) posle rednih brojeva:

John was the first that came to help us. Jovan je bio prvi koji je došaoda nam pomogne.

c ) posle trećeg stepena poređenja prideva:

This is the nicest film that / have ever Ovo je najlepši film koji sam seen. ikada video.

d ) posle neodredenih zamenica: some, any, something, anything, nothing, itd.:

/ can show you something that you will Pokazaću vam neŠto što će vam be fond of.se dopasti.

e ) posle "all, onIy, same, very, little" ("all that" za predmete, "all who za lica):

He used the same pencil that I had. Upotrebljavao je istu olovku kaoŠto ja imam.

This is all that / can do f'or you. Ovo je sve što vam mogu učiniti.

f ) posle zbirnih imenica koje označavaju lica:

The crowd that gathered in the park was Gomila Ijudi koja se skupila u frantic.parku bila je pomahnitala.

g ) kad se odnosi na dve reči i jedna zahteva "who" a druga "which":

The girl and the cat that plaved in the DevojČica i rnačka koje su se courtyard.igrale u dvorištu.

Zamenica ,,as" se odnosi na lica i stvari, tj. umesto "who" i "which", ali nikada umesto "whose". Ustvari to je sveza, ali se upotrebljava kao odnosna zamenica naročito posle "such", a ponekad posle "same":

This is the same dress as yours. Ovo je ista haljina kao i vaša.He is not such a clever student as you are. On nije tako inteligentan student

kao što si ti.You saw the same places as we saw last Videli ste ista mesta kao i mi year. prošle

godine."As" se takođe upotrebljava kao odnosna zamenica, kad reč na koju se odnosi

nema potpuno ili određeno izražen smisao:

There is no way'of getting the informa- Nema uopšte načina za dobijanjetion, as there ought ro he. onakvih informacija kakve bi

trebalo da budu.

Posle glagola "to be" kad se želi izraziti neka istovetnost, može se upotrebiti ili "as" ili "that":

She is the same in performance as (ili Ona je na delu kao i on u obe-^that") he is in promise. ćanju.

"But" može takođe da bude sveza i odnosna zamenica. Kao odnosna zamenica upotrebljava se za lica, stvari ili životinje. Kad dolazi u odričnim (pravim i prividnim) rečenicama, onda je odrična odnosna zamenica, i tada znači ,,ko(ji) . . . ne, šta . . . ne":

There is no one but agrees to it. Ne postoji čovek koji se ne slaže

111

s tim.

ODNOSNE ZAMENICE SA PREDLOGOM

Odnosne zamenice stoje uz neke predloge. Ti predlozi označavaju padeže. Njihovo mesto može da bude neposredno ispred odnosne zamenice, ili mogu biti odvojeni od nje i dolaziti posle glavnog glagola:

The pencil with which / wrote my home- Olovka kojom sam pisao domaćiwork, ili zadatak.

The pencil which / wrote my homework Olovka sa kojom sam pisao do-with. maći zadatak.

Kad predlog koji dolazi uz "what" pripada reči na koju se zamenica odnosi, onda on mora da stoji ispred nje:

I have got the picture of what you had Nabavio sam sliku o kojoj ste mi told me.pričali.

Medutim, kad predlog pripada odnosnoj zamenici, onda on može stajati ispred nje ili na kraju rečenice:

Do you reallv know at what thev were Da li stvarno znaš šta su gledali? looking ?Do you reallv know what thev were Da li stvarno znaš u šta su gledali? looking at?

Odnosna zamenica "that" nema padeže koji zahtevaju predloge. Kad usled bilo kog razloga "that" zahteva predlog, onda ona zadržava svoje mesto. a predlog dolazi iza glagola ili na kraju rečenice:

This is the pen that I write with (nemoguće Ovo je pero kojim pišem. je reći "with that").

IZOSTAVLJANJE ODNOSNIH ZAMENICA

Odnosne zamenice se mogu izostaviti kada su u četvrtom padežu; ovo izostavljanje vrši se obično u svakodnevnom govoru, gde je iz prak- tičnih razloga potrebna konciznost:

Have you seen the hoy I sent for? Jesi li video dečaka po koga samposlao?

Međutim, kad je odnosna zamenica u ostalim padežima, onda se ona ne može izostaviti:

/ founct the man who came yesterciay. Pronašao sam čoveka koji je jučedolazio.

Odnosna zamenica u prvom padežu može se izuzetno izostaviti kad se ispred nje nalazi jedan od sledećih izraza: "it is, it was, itd. there is, there was, itd.":

It is not the fine coat (that) makes Nije džentlmen onaj koji nosi lepgentleman. kaput.

Kad se "that" izostavlja, predlog zadržava svoje mesto kao i kad je odnosna zamenica izražena:

This is the house we lived in. Ovo je kuća u kojoj smo živeli.

112

Ponekad se takođe može izostaviti reč na koju se odnosna zamenica odnosi; to se najčešće dešava u poslovicama:

Whom gocis love ciie young. Koga bogovi vole umire mlad.What cannot he cured must he endured. Ono što se ne može izlečiti, mora

se trpeti.

9) NEODREĐENE ZAMENICE (Indefinite Pronouns)

Neodredene zamenice se upotrebljavaju umesto imenica u opštem i neodređenom smislu. Tu dolaze sledeće zamenice:

a) potvrdne: some (neki), somebodv, someone (neko), something (nešto), every (svaki), everybody, everyone (svako), everything (sve), each (svaki), each other (svaki drugi), other (drugi), one(s) (jedan), another (joŠ jedan, drugi), one another (jedan drugi), much (mnogi), little (mali), more (više), else (drugi), either (jedan, ikoji), all (svi), both (oba);

b) odrične: any (neki), anybody, anvone (neko), anvthing (nešto), nothing (ništa), nobodv (niko), none (nikakav), neither (nijedan).

Neodredena zamenica "all" označava neodredenu celinu i ima zbirno značenje:

All is well that ends well. Sve je dobro što se dobro svrši.She told me all. Ona mi je sve ispričala.

Za razliku od "all", ueverything,, izražava delove neke celine:

She asked me to confess everything. Zahtevala je da sve priznam (svakupojedinost).

'BOTH" se upotrebljava za lica. stvari i životinje. Glagol je uvek u množini. Ispred nje ne može da stoji član, niti prisvojni pridev. To je, ustvari, naglašeni oblik zamenice za dva lica ili stvari:

Both my hrothers were married. Oba moja brata su bila oženjena.Both the children went to school. Oba su deteta otišla u školu.

Konstrukcija "both .. . and" se prevodi sa ..kako . . . tako, i . . . i, takode . . . i":

Both my hrother and sister went to the I brat i sestra su otišli u bioskop. pictures.

"ONE" je neodredena zamenica kad zamenjuje imenicu sa opštim i neodređenim značenjem. Prisvojni padež glasi "one's":

One never knows what to do for the hest. Čovek nikad ne zna šta je naj-bolje učiniti.

One's opinion is quite sufficient. Nečije mišljenje sasvim je do-voljno.

"MUCH" se upotrebljava za veliku količinu. Glagol je u jednini. "Many" se upotrebljava za neodredeni broj lica, stvari ili životinja. Glagol je uvek u množini:

Much has heen undertaken to improve Mnogo je preduzeto da se poljo-agricuhure. privreda unapredi.

Many have heen invited to give their Mnogi su bili pozvani da daju opinion. svoje mišljenje.

113

"SOME" se upotrebljava za lica, stvari ili životinje, i označava deo celine, broj ili količinu, koja je donekle ograničena ili odredena. Ova se zamenica upotrebljava po svim onim pravilima kao i pridev "some". Ona ponekad dolazi umesto imenica u jednini ili množini:

She told m? a lot of jokes, Init 1 can on/y Ispričala mi je mnogo šala, alirememher some. sećam se samo nekih.

Will you have some more cakes?I'U have Poslužite se kolačima? Uzeću some. neki.

"ANY" se upotrebljava takode za lica, stvari ili životinje. Dolazi umesto imenica u jednini ili množini, i ima neodređeno i neograničeno zna- čenje. Podleže istim pravilima o upotrebi kao i pridev "any":

Please, give me some hread? 1 am sorry Molim malo hleba? Žao mi je alibut there is not any. ga nema.

She wanted to eat som? plums, but there Htela je da pojede neku šljivu.were not anv. ali nije bilo ni jedne.

114

"NONE" je sastavljena od 4ino one" i upotrebljava se za lica, stvari ili životinje. Glagol je u jednini ili množini:

None of these books is what I want. Nijedna od ovih knjiga nije onakoju ja tražim.

None knows better than I do. Niko ne zna bolje od mene.

N a p o m e n a : Uporedi neodređene prideve.

a) Složenice "somebody, anybody, something, anything", itd. upotreb- Ijavaju se kao "some" i "any".

10) DEONE ZAMENICE (Distributive Pronouns)

Deone zamenice su: "each, either, neither". Upotrebljavaju se za lica, stvari ili životinje, i znače:

Each — svaki, a, o (od dvojice ili više njih uzetih pojedinačno), Either — jedan ili drugi (od dvojice), Neither — ni jedan ni drugi (od dvojice).

115

Svako zna svoju dužnost. I jedna i druga će odgovarati. Ni jedna ni druga nije moja.

Each knows his duties. Either of these will do. Neither is mine.

N a p o m e n a : Uporedi deone prideve.

G L A G O L I(Verbs)

Vrste reči koje izražavaju radnju ili stanje nazivaju se g 1 a g o 1 i m a. Tako u rečenicama:

John found his watch. Jovan je našao svoj časovnik.John was in the classroom. Jovan je bio u učionici.

reč "found" nam kazuje šta je ustvari "John" uradio, naime radnju, dok reč "was" govori gde se nalazio "John", naime stanje.

Sa gramatičkog glediŠta glagol je najvažnija reč u rečenici, jer on iznosi ono Što je najvažnije za smisao i razumevanje, tj. radnju ili stanje.

__________ Glagole možemo podeliti na više načina:

I. U odnosu na p r e d m e t delimo ih na:

a) prelazne glagole (Transitive Verbs), koji imaju uza se predmet (direktni ili indirektni, ili oba) na koji prelazi radnja. Ovi glagoli mogu imati radne i trpne oblike:

They play chess in the classroom. Oni igraju šah u učionici.Chess is plaved in the classroom. Šah se igra u učionici.

b) neprelazne glagole (Intransitive Verbs), koji ne mogu imati uza se predmet. pa prema tome ne dolazi u pitanje ni prelaženje radnje. Ovi glagoli ne mogu imati trpne oblike:

The hoy walked along the road. Dečak se šetao ulicom.

II. U odnosu na n e k e g l a g o l s k e o b l i k e :

a) pravilne glagole (Regular Verbs), koji sve glagolske oblike prave po odredenim gramatičkim pravilima. Ta pravilnost se najviše ispoljava u prosto prošlom vremenu i glagolskom pridevu prošlosti: climb-climbed, start-started, end-ended, agree-agreed, itd.

b) nepravilne glagole (Irregular Verbs), koji za prosto prošlo vreme i glagolski pridev prošlosti imaju posebne, tj. nepravilne oblike: find-found- foond, see-saw-seen, go-went-gone, itd.

116

U nepravilne glagole mogu se takode svrstati:a) pomoćni glagoli (Auxiliary Verbs), koji služe za pravljenje drugih

glagolskih oblika: "to be, to have, to do".b) nepotpuni glagoli (Defective Verbs), koji nemaju sve svoje sopstvene

glagolske oblike; ovde dolaze: can, may, must, ought, shall, will (i donekle "dare" i "need"). Oni se takođe mogu upotrebiti kao pomoćni glagoli.

U odnosu na podmet svi glagolski oblici mogu se podelitiu dve glavne grupe:

I . Lični glagolski oblici (Finite Verb Forms), iI I . Bezlični glagolski oblici (Nonfinite Verb Forms).

I. LIČNI GLAGOLSKI OBLICI (Finite Verb Forms)

U ovu grupu glagolskih oblika spadaju oni oblici koji su ograničeni ili određeni podmetom:

My knife cuts very well. Moj nož seče vrlo dobro.This chair needs repairing. Potrebno je popraviti ovu stolicu.

(Glagolski oblici "cuts, needs" odredeni su podmetima "my knife, this chair", koji se pojavljuju u trećem licu jednine.)

Lični glagolski oblici imaju t r i n a č i n a pomoću kojih oni pokazuju kako se neka radnja vrsi:

a) Pokazni način (Indicative Mood),b) Zapovedni način (Imperative Mood),c) Savezni način (Subjunctive Mood).

A) POKAZNI NAČINGlagolski oblici pokaznog načina pokazuju neku radnju kao činjenicu, ili je

izražavaju kao pogodbu, ili pak postavljaju neko pitanje o njoj:

He comes (činjenica). On dolazi.If he comes (pogodba). Ako on dode.Does he come? (pitanje). Da li on dolazi?

Lični glagolski oblici zavisc od podmeta i zato imaju b r o j i l i c e (Number and Person).

Broj (Number) pokazuje brojno stanje lica ili stvari. Postoje dva broja:

Jednina (Singular), koja pokazuje da glagol zavisi od jednog lica ili predmeta (tj. podmeta). Tako ako je podmet u jednini glagol takođe mora stajati u jednini:

My little brother nants me to help him. Moj mali brat traži da mu po-mognem.

Množina (Plural), koja pokazuje da glagol zavisi od dva ili više lica ili predmeta. Ako je podmet u množini, glagol mora takode biti u množini:

117

OBLICI

Dogs like meat. Psi vole meso.

Lice (Person) pokazuje o kom se licu ili predmetu radi; tako imamo:

Prvo lice (jednine i množine), koje pokazuje da glagol zavisi od jednog ili više lica koja govore; ako je podmet u prvom licu, glagol mora da bude takode u prvom licu: "I go, we go, I read, we read, I am looking, we are looking, I went, we went'\ itd.

Drugo lice (jednine i množine), koje govori da glagol zavisi od jednog iii više lica kojima se govori; ako je podmet u drugom licu, glagol mora takode da stoji u drugom licu: "you see, thou seest (stari oblik), you were looking, you have been", itd.

Treće lice (jednine i množine). koje pokazuje da glagol zavisi odjednog ili više lica ili predmeta o kojima se govori; ako je podmet u trećem licu, onda glagol mora takode da bude u trećem licu: "he reads, he is reading, he has been", itd.

Pokazni način ima takođe d v a g l a g o l s k a s t a n j a (Voices), i to:Radno ili aktivno stanje (Active Voice), pomoću koga lice ili predmet označen

podmetom vrši sam radnju na nekom drugom licu ili predmetu:

Somebodv threw a stone (radno st.). Neko je bacio kamen.

Trpno ili pasivno stanje (Passive Voice), pomoću koga lice ili predmet označen podmetom trpi od nekog lica ili predmeta:

A stone was thrown. Kamen je bio bačen.

Oblici pokaznog načina izražavaju se raznim g l a g o l s k i m v r e - m e n i m a (Tenses), koja pokazuju ili vreme u kom se neka radnja dogodila ili stepen, dužinu trajanja ili završetka radnje u vreme njenog dešavanja. Vremena se dele:

1) s obzirom na sastav ili oblik vremena:

a) prosta vremena (Simple Tenses), koja se sastoje samo od glavnog glagola: he sleeps, I worked, itd.

b) složena vremena (Compound Tenses), koja su složena od pomoćnog glagola i nekog od oblika glavnog glagola: I am eating, you have come, they would have seen, itd.

2) s obzirom na trajanje radnje vremena:

a) prosta vremena (Simple Tenses), lcoja pokazuju sadašnjost, prošlost ili budućnost na najjednostavniji način, tako da dužina trajanja radnje ostaje neodređena, pa se radnja prekida ili ponavlja ili vrši učestano: I vvatch, vou arrived, we have found, she will do, itd.

b) trajna vremena (Continuous Tenses), koja pokazuju da se radnja u sadašnjosti, prošlosti ili budućnosti nije završila, već se nastavlja i traje u momentu govorenja: I am watching, he was arriving, we have been waiting, she will be doing, itd.

3) s obzirom na vreme i vrstu radnje, vremena se dele na:a) Sadašnja vremena (Present Tenses):

Vreme — Tense S t a n j e — V o i c e

Radno (Active) Trpno (Passive)

118

1 Prosto sadašnje vreme (Simple Present Tense)

he works(on radi)

he is seen(on je viđenl

2 Trajno sadašnje vreme (Present Continuous Tense)

he is working(on (sada) radi)

he is being seen(on je (sada) viđen)

3 Sadašnje prošlo vreme (Present Perfect Tense)

he has worked(on je radio)

he has been seen(bio je viđen)

4 Trajno sadašnje prošlo vreme (Present Perfect Ccntinuous Tense)

he has been working(on je radio)

nema*

b) Prošla vremena (Past Tenses):



1 Prosto prošlo vreme . (Simple Past Tense)

i he worked1 (on je radio)

he was seen (on je bio viđen)

2 Trajno prošlo vreme (Past Continuous Tense) he was working(on je radio)

he was being seen(on je bio viđen)

3 Davnoprošlo vreme (Past Perfect Tense, Pluperfect Tense)

i he had vvorked(on je radio)

he had been seen(on je bio viđen)

4 Trajno davnoprošlo vrcme (Past Perfect Continuous, Pluperfect Continuous Tense)

he had been working(on je bio radio)

nema*

c) Buduća vremena (Future Tenses):


Radno (Active) Trpno (Passive

1 Buduće vreme (Future Tense) he will work(on će raditi)

he will be seen(on će biti viđen)

2 Trajno buduće vreme (Future Continuous Tense)

he will be working(on će raditi)

nema*

3

4

Predbuduće vreme (Future Perfect Tense)

Trajno predbuduće vreme(Future Perfect Continuous Tense)

he will have vvorked(on će raditi)

he will have becn working(on će raditi)

he will have been seen

(on će biti viden)

nema*

N a p o m e n a : * Ustvari ova vremena postoje, ali su bez praktične upotrebe.

119

d) Pogodbena vremena (Conditional Tenses):Vreme — Tense S t a n j e — V o i c e

Radno (Active) j Trpno (Passive)

1 Sadašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense)

he would work(on bi radio)

he wou!d be seen(on bi bio viđen)

2 Trajno sadašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous Tense)

he vvould be working(on bi radio)

nema*

3

4

Prošlo pogodbeno vreme (Perfect Conditional Tense)

Trajno prošlo pogodbeno vreme (Perfect Conditional Continuous Tense)

he wouId have >vorked(on bi bio radio)

he wouId have been working(on bi bio radio)

he wou!d liave been seen

(on bi bio viden)

nema*

N a p o m e n a : Ustvari ova vremena postoje, ali su bez praktične upotrebe.

SADAŠNJA VREMENA (Present Tenses)

Sadašnja vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna vremena radnog stanja i dva prosta i jedno trajno vreme trpnog stanja (vidi podelu na str. 110). Ova grupa vremena obuhvata pravu sadašnjost, tj. onu koja se dogada u momentu kada govorimo, ili nepravu, tj. sadašnjost uzetu uopšte bez obzira na sadašnji momenat. Ovde takođe spadaju takva prošla vremena koja pokazuju sadaŠnje stanje ili sadašnje posledice jedne radnje koja se izvršila u prošlosti, bilo da je ona trajna ili trenutna. Prema tome, pojam sadašnjosti je iscrpljen u svim vidovima, a rezultat je preciznost koju ona pružaju u engleskom jeziku.

RADNO STANJE (ACTIVE VOICE) 1) Prosto sadašnje vreme (Present Tense)

Prosto sadašnje vreme ima proste glagolske oblike koji se sastoje samo od glavnog glagola. Za ovo vreme svi su glagoli (izuzev po- moćnih i nepotpunih) pravilni, i zato oni prave prosto sadašnje vreme prema jednom

odredenom pravilu:

Potvrdni oblik prostog sadašnjeg vremena ima sva lica jednine i mno- žine ista po obliku kao i neodređeni način, izuzev trećeg lica jednine (he, she, it) koje dobija nastavak ,,-s" ili ,,-es". Tako prosto sadašnje vreme od glagola "to work" glasi:

Jednina

1. I work (ja radim)2. you work (ti radiš)3. he works (on radi) she works

(ona radi) it works (ono radi)Množina

we work (mi radimo) you work (vi radite) they work (oni rade)

120

OBLICI

N a p o m c n a : Nastavak sc izgovara kao:

1) ,,s" posle bezvučnih suglasnika (f, k, p, t ) : l laugh-he laugh.v [la:f.vj, I look-he look.v [ l u k .v], I stop-he stops [stop.v|, I start-he startv [sta:t.v], itd.

2) ,,z" posle zvučnih suglasnika (b, d, g. j, m, n, r, v, z), samoglasnika i polugiasa: Ifind-he find.v [laindzl, I listen-he iisten.v [lisnr], I see-he see.v [si:z|, I care-he care.v fk*:oz|, itd.

Nastavak ,,-es" dodajc se na neodredeni način onih glagola kod kojih je na kraju teško izgovoriti ,,s". To se dešava kod glagola koji se zavrsavaju na jedan od sledećih suglasnika: ,,s, z, sh, ch, x", i ,,g" kad se izgovara kao ,,d3": I teach — he teach-es ['tiitJVz], I brush — he brushć\s [ 'b rAj /z], I mix — he mix<?.v ['miks/z], itd.N a p o n i e n a : Nastavak ,,-es" sc čita ,,iz". V i d i gornje primerc.

Kada se nastavak ,,-es" doda giagolima "to do, to go", onda donekle dolazi do nepravilnog oblika izgovora ovih glagola u trećem licu jednine: I go — he goc.v [gouz], I do — he do<?.v [d.\z].

Dodavanjcm nastavka ,,-es" povećava se broj slogova u trećem licu: I tćY/ch (jednosl.) — he t<?<7ch<?.v (dvosiož.).

Kada se glagol u neodređenom načinu završava na ,,-y", ispred kog se nalazi suglasnik, onda se u 3. I. jednine to ,,-y" menja u ,,-i", i dodaje se nastavak ,,-es": I try (y — i) — he tr-i-es, he tries; I reply [y=i] — he rep- lies, I crv — he cries, itd.

Medutim. kad se glagol u neodređenom načinu završava na ,,-y" ispred koga se nalazi samoglasnik, onda se ,,y" ne menja, već se samo dodaje nastavak ,,-s": I stay — he stay-s, I plav — he plays, I sway — he sways, itd. Izuzetak u izgovoru je ,,to say": I say — he says [sez].N a p o m e n a : Za sadašnjc vreme pomoćnih i nepotpunih glagola vidi posebno poglavlje.

Odrični oblik prostog sadašnjeg vremena pravi se na opisni način. Ovo se opisivanje postiže tako da se ispred neodredenog načina glagola koji se menja stavi odrični oblik sadaŠnjeg vremena pomoćnog glagola "to do" ("do not" ili "does not"):

Jednina MnožinaI do not work (ne radim) we do not work (ne radimo)you do not work (ne radiš) you do not work (ne radite)he does not work (ne radi) they do not work (ne rade) she does not work itdoes not workUpitni oblik prostog sadašnjeg vremena pravi se takode na opisni način.

Ispred neodređenog načina glagola koji se menja stavi se upitni oblik po- moćnog glagola "to do" (do I, do you, does he, itd.):

Jednina MnožinaDo I work? (radim li?) do we work? (radimo li?)do you work? (radiš li?) do you work? (radite li?)does he work? (radi li?) do they work? (rade li?)

does she work? does it work?

121

Upitno-ođrični oblik prostog sadašnjeg vremena pravi se stavljanjem upitno-odričnog oblika pomoćnog glagola "to do" (do I not, do you not, does he not, itd.) ispred neodređenog načina glagola koji se menja:

Jednina

Do 1 not >vork? (ne radim li?zar ne radim?) do you not work? (zar

ne radiš?) does he not work? (zar ne radi?) does she not work? does it not work?

Množinado we not work? (zar ne radimo?)

do you not work? (zar ne radite?) do they not work? (zar ne rade?)

Skraćeni oblici: I do not — I don't work, he does not — he doesn't work; do I not — don't I work?, does he not — doesn't he work?, itd.

ZNAČENJEU engleskom jeziku pojam sadašnjosti je daleko iscrpniji nego u

našem jeziku. Ta se iscrpnost pokazujc u jasnom razlikovanju njenih raznih oblika. Pored sadašnjosti koju izražava trajno sadašnje vreme (tj. pravu sadašnjost) i sadašnjosti izražene sadašnjim prošlim vremenom (tj. današnjeg stanja ili posledica neke prošle radnje), postoji i takva sadašnjost koja označava jednu vremenski neodredenu radnju u sadašnjosti uopšte, bez obzira na sadašnji momenat. To je sadašnjost samo po obliku i njeno . značenje neodredenosti obuhvata prošlost i budućnost isto toliko koliko i sadašnjost (I sit in the park every day — juče, danas i sutra). Ova vrsta sadašnjosti još se drukčije naziva neprava sadašnjost, a ona ustvari to i jeste, kad imamo u vidu vremensku ncodređenost i njeno uopšteno značenje u odnosu na pravu sadašnjost, tj. momenat kada govorimo. Ova neprava sadašnjost izražava se prostim sadašnjim vremenom.

N a p o m e n a : U prvo vrcme engleski jezik nije imao posebnog oblika za izražavanjc budućnosti, već se za to upotrcbljavalo prosto sadašnje vremc. Prosto sadašnje vreme zadržalo je to značenje do danas, iako to nijc naročito čest slučaj. Tako u rečenicama sa vremenskim oznakama kojc imaju smisao budućnosti, kad pokazujemo da se nešto vrši kao deo nekog programa i l i plana i l i ugovora, upotrebljavamo prosto sadašnje vreme:

He comes at 6 o'c/ock tomorrow morning. On dolazi (on će doći) u 6 sati sutraujutru.

The train comes at the regular time. Voz će doći u redovno vreme.

Prosto sadašnje vreme se takode zadržalo posle nekih vremenskih sveza "if, when, till, until, as soon as, before, after, itd.", posle kojih, po pravilu ne može da dođe nikakvo buduće vreme, jer se smatra da su glagol i vremenska sveza dovoljni da izraze budućnost:

You shall not go until I know the truth. Nećeš otići dok ne saznam (budemznao) istinu.

Sličan je slučaj sa prostim sadašnjim vremenom u pogodbenim reče- nicama. Posle pogodbenih sveza, izražavanje buduće pogodbe ne vrši se

8 Gramatika engleskog jezika113

pomoću budućih vremena, već pomoću prostog sadašnjeg vremena. Među- tim, kad ove sveze nisu više pogodbene ili vremenske, već upitne, upotreb- Ijava se buduće vreme:

If he works hard, he will succeed. Ako bude mnogo radio, on ćeuspeti.

ali:

/ do not know >vhen he will come. Ne znam kad će on doći.

Prosto sadašnje vreme se upotrebljava:

a) da izrazi opšte i utvrđeno činjenično stanje, ne nešto što se dešava sada, u ovom trenutku, već u neodređeno vreme u sadašnjosti:

English people speak their own language. Englezi govore svojim sopstvenimjezikom.

b) za radnju koja se dešava učestano, koja se ponavlja ili se vrši iz običaja ili navike:

The old men sit in the park every after- Starci sede u parku svako poslenoon. podne.

He keeps his promises. On se drži obećanja.She always drinks coffee for breakfast. Ona uvek pije kafu za doručak.

N a p o m e n a : Neki prilozi ili priloški izrazi upotpunjavaju smisao ponavljanja, običaja i l i navike. Tu najčešće dolaze sledeći prilozi: "always, nearly, ever, nearly ahvays, hardly ever, scarcely ever, never, seldom, often, sometimes, rarely, every day, yearly, annually, weekly, daily, twice a day, once a week, generally, usually, mainly, regularly, hourly, how often?, itd".

c) da izrazi opštu istinu:

The earth moves round the sun. Zemlja se okreće oko sunca.The sun shines by day and the moon by Danju sunce sija, a noću mesec. night.Familiarity breeds contempt. Prisnost stvara prezir.

d) u poslovicama:

Still waters run deep. Tiha voda breg roni.

e) da izrazi niz srazmerno kratkih radnji u sadašnjosti, naročito kad se te radnje opisuju nekom drugom, dok se događaju (napr. spikeri radio- stanica, i sl.):

Now the bancl is playing, and the king Muzika svira i kralj ulazi u salu. enters the hall. He stops, greets, etc. On se zaustavlja, otpozdravlja.

itd.

f) da izrazi sposobnost, mogućnost ili zaposlenje:

She speaks Spanish. Ona govori španski.My friend works at the mill. Moj prijatelj radi u fabrici.

123

g) da izrazi sadašnju radnju glagola koji izražavaju radnje naših čula ("see, hear, feel, know, understand, itd."):

Don't you hear the noise? Zar ne čuješ galamu?We feel w'th our fingers. Mi pipamo prstima.

h) da izrazi prošlu radnju, pod uslovom da se zna da se radnja završila u prošlosti u neodredeno vreme, a posledice još traju:

We learn that a ne\v park is beingplanned. Saznajemo da se planira jedannovi park.

i) da izrazi prošlu radnju u pričanju koje se tako živo iznosi kao da je pripovedač prisutan tome dogadaju (pripovedačko sadašnje vreme):

The Moghul now leads h;s m?n through Sada Mogul vodi svoje Ijude kroz the Khyber Pass andenters the plains prevoj Kiber i ulazi u indiske of India. doline.

j) da izrazi buduću radnju u vremenskim i pogodbenim rečenicama posle sveza "when, until, as soon as, if, itd.":

Tell hlm as soon as he comes back. Reci mu čim se vrati.«

k) da izrazi buduću radnju u odnosnim rečenicama umesto budućeg vremena:

/ will pardon every rebel who swears to Oprostiću svakom pobunjeniku obey m?. koji se zakune na poslušnost.

I) da se otpočne navođenje u upravnom i neupravnom govoru:

He says: •'/ never eat anything in the On kaže: „Nikad ujutru ne jedcmmnnlngništa".

He says that he never eats anything in On kaže da ujutru nikad ništa nethe mjrning. jede.

2) Trajno sadašnje vreme (Present Continuous Tense)

Trajno sadašnje vreme ima složene glagolske oblike koji se sastojc od sadašnjeg vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog priloga

sadašnjosti:

Jednina MnožinaI am working (ja radim (sada)) we are working (mi radimo) you are working (ti radiš) you are working (vi radite)he, she, it, is working (on, a, o radi) they are working (oni rade)

Odrični oblici: I am not working, you are not working, itd.

Upitni oblici: Am I working?, are you working?, itd.

Upitno-odrični oblici: Am I not working? are you not working?, itd.

124

OBLICI

Skraćeni oblici: I'm working, you're working, he's working, itd.I'm not working, you aren't working, he isn't working, itd. Am I not working?, aren't you

working, isn't he working, itd.

ZNAČENJE

Trajno sadašnje vreme je ustvari pravo sadašnje vreme, jer pokazuje trajanje jedne radnje u trenutku kada govorimo. Za razliku od prostog sadašnjeg vremena koje izražava nepravu sadašnjost, ovo vreme pokazuje sadašnjost u najpotpunijem smislu te reči, pa se zbog toga još drukčije zove pravo sadašnje vreme. Medutim, pošto se momenat dešavanja radnje pomera sa momentom vremena, to dolazi do stalnog produžavanja radnje, koja se ustvari nastavija iz momenta u momenat, stvarajući na taj način trajnu sadašnju radnju. Ovakva se radnja izražava trajnim sadašnjim vremenom, vremenom koje samo donekle postoji u našem jeziku. Tako u rečenici:

Look at him! What is he doing? Pogledaj! Šta on radi? On pišeHe is writing his homework. domaći zadatak.

oblici "is doing" i "is writing" pokazuju radnje koje se dešavaju u ovom momentu, tj. u momentu kad postavljamo pitanje.

Trajno sadašnje vreme se upotrebljava da izrazi:

a) sadašnju radnju u razvoju, toku ili trajanju u vremenu kad govorimo:

We are learning English. Učimo (evo sad) engleski.Where are you going? Kuda ideš (sad, ovog trenutka)?What are you doing? Šta radiš (ne uopšte, već sad)?

b) dužu radnju u odnosu prema jednoj kraćoj radnji u momentu govorenja:

While the pupils are sitting in the desks, Dok đaci sede u klupama, na- the teacher comes in. stavnik ulazi.

c) dve ili više uporednih dužih radnja koje se dešavaju u momentu govorenja:

WhiJe Mary is getting John's breakfast Dok Marija sprema Jovanov do- ready, the water is heating in the ručak, voda se greje u kupa-bathroom. tilu.

d) uobičajenu radnju koja je u toku za izvesno vreme ili u izvesnim prilikama, i desila se baš ovog momenta ponovo:

When I call on himy he is always having Kad navratim kod njega, on se a bath. uvek kupa (pa i ovog momenta).

He is generally dressing for dinner at 8 On se uglavnom oblači za večeru o'clock. u osam sati.

125

(Ovakve radnje dolaze uvek sa prilozima: always, usually, i sl.).

e) naviku ili potrebu ograničenog trajanja, tj. koja je srazmerno skoro počela i verovatno neće trajati u neodredeno vreme:

/ am living with my sister. Stanujem sa sestrom.He is staying at the Green Bell Hotel. Stanuje u hotelu ,,Zeleno zvono". My hrother is taking the medicine three Moj brat uzima lek triput dnevno. tim?s a day.He ishaving Iunch at a restaurant this week. Ove nedelje on ručava u jednom

restoranu.

Međutim, kad želimo da izrazimo neograničeno trajanje takve navike ili potrebe, onda se upotrebljava prosto sadašnje vreme:

/ live with my sister. Stanujem (uopšte) sa sestrom.He stays at the Green Bell Hotel. Stanuje (uopšte) u hotelu ,,Zeleno

zvono".

f) blisku budućnost, naročito s glagolima "to go" i "to come" i ostalim glagolima koji znače kretanje ili promenu; ova radnja se onda obično vrši po nekom programu ili unapred utvrđenom planu:

My father is coming back next Sunday. Otac se vraća sledeće nedelje. She is going abroad next year. Iduće godine ona ide u inostran-

stvo.It is getting darker and darker. Smrkava se sve više i više.

Međutim, kad se radnja ne zasniva na utvrđenom planu ili programu, onda dolazi prosto sadašnje vreme:

My father will come on Sunday if he Otac će se vratiti u nedelju ako finishes his business. završi posao.

g) trajni oblik glagola "to go" i neodređeni način glagola koji ga sledi, izražava takođe blisku budućnost tog glagola, ali ne označava samo plan ili program, nego takođe i nameru:

He is going to deliver a lecture on Shake- On će (namerava) održati preda- speare.vanje o Šekspiru.

N a p o m e n a : Neki glagoli se retko upotrebljavaju u trajnim oblicima, čak kad ozna" čavaju ili opisuju pravu sadašnjost. Ovo su većinom glagoli koji označavaju radnje:

a) naših čula: hear, see, smell, taste;b) izvan naše kontrole: know, understand, notice, recognize, remember, forget, recall, recollect,

believe, trusr, mean;c) želje i l i volje: wish, desire, refuse, forgive, want;d) osećanja, osećaja i l i uzbuđenja: care, love, hate, be afraid, adore, like, be angry, be annoyed, be

pleased;e) pomoćni i nepotpuni glagoli: be, have, can, must, may, ought, shall, will, dare, need;f) razni glagoli: seem, appear, signify, belong, contain, hold, matter, consist, pos- sess, itd.

Tako, iako u primeruDo you hear a bird in the tree; it is Čuješ li pticu na drvetu; ona singing. peva.

126

obe radnje označavaju pravu sadaŠnjost, tj. sadaŠnjost koja se dogada ovog trenutka, ipak glagol "hear" nije u trajnom obliku. Ne možemo da sprečimo da nešto čujemo, jer naše uši uvek čuju sve što se dešava oko nas bez naše volje. Zato je glagol "hear" u prostom sadašnjem vremenu. Medutim, pevati se može po volji, početi i prestati kad želimo, i zato se glagol "sing" može takode da upotrebljava u trajnom sadašnjem vremenu. Kod glagola koji ne mogu imati trajne oblike, taj se nedostatak nadoknađuje nepotpunim glagolom "can", koji ima tu osobinu da upotpunjuje i pojačava takve glagole. Zato možemo da kažemo:

Can you hear a bird in the tree; it is Čuješ li pticu na drvetu; ona singing. peva.

Ipak, ovi glagoli se mogu ponekad upotrebiti u trajnim vremenima. To se dešava samo u onim slučajevima kad se hoće naglasiti njihov naročit odnos prema momentu u kom se radnja vrši, odnosno momentu govorenja, i više u govornom nego pisanom jeziku. Kad se ovi glagoli upotrebe u trajnom sadašnjem vremenu, njihovo se osnovno značenje menja, i najčešće izraža- vaju budućnost:

He is thinking of going to France. Namerava da ide u Francusku.He is forgetting Geiman. Zaboravlja (malo po malo) ne-

mački.He is caring for his mother. Vodi brigu o majci./ am seeing your teacher at 9 o'cleock. Videću se sa tvojim nastavnikom

u devet sati.

3) Sadašnje prošlo vreme (Present Perfect Tense)

SadaŠnje prošlo vreme ima složene glagolske oblike koji se sastoje od sadašnjeg vremena pomoćnog glagola "to have" i radnog gla-

golskog prideva prošlosti onog glagola koji se menja:

Jednina

I have worked (ja sam radio) you have worked (ti si radio) lie, she, it has worked (on, ona, ono

je radio, la, lo) Odrični oblici: Upitni oblici:

Množina

we have worked (mi smo radili)you have worked (vi ste radili)they have worked (oni su radili)

Upitno-odrični oblici: Have I not worked? has he not worked? itd. Skraćeni oblici: I haven't worked, he hasn't worked, itd.

I've worked, you've worked, he's worked, itd. Haven't I worked?, hasn't he worked?, itd.

ZNAČENJEPoteškoće prilikom upotrebe ovog vremena najčešće proizlaze iz

potpunog nepoznavanja njegovog značenja i u većini slučajeva onc se smatra istovetnim sa našim prošlim vremenom. Ništa pogrešnije od toga!

127

OBLICI

I have not worked, he has not worked, itd. Have I worked?, has he worked?, itd.

Sadašnje prošlo vreme u engleskom jeziku je jedna vrsta sadašnjeg vremena, i ta činjenica mora svakom da posluži kao osnov za njcgovu pravilnu upotrebu. Tačno je da ono ima veze takode sa prošlošću, ali njegov potpun smisao u svemu pokazuje da je ono bilo vremenski ili preko poslcdica ili sadašnjeg stanja, jedno od sadašnjih vremena. To se najbolje vidi u sledećim primerima:

I have received two letters today. Danas sam primio dva pisma.He has got a new fountain-pen Dobio je novo naliv-pero. (evo ga!)

Ove rečenice, zahvaljujući glagolskom obliku (have, has), sasvim logično označavaju sadašnjost. U prvoj rečenici kazujemo da smo primili pisma danas i time smo ukazali na radnju koja sc vršila u sadašnje vreme. U drugoj rečenici istiČemo da on ne samo da je dobio novo pero, već ga ima i sada u ovom trenutku kada govorimo, dakle, takođe u sadašnjosti. (Oblik "have, has got" je potpuno isti po značenju kao i "have, has").

Često se prilikom upotrebe ovog vremena gleda samo na radnju, i na osnovu toga što se radnja završila u prošlosti, pogrešno se zaključuje da je to prošlo vreme. Medutim, u engleskom sadašnjem prošlom vremenu zbi- vanje radnje je od najmanje ili skoro nikakve važnosti. Daleko je važnije vreme u kom se ta radnja desila, i prema opštem principu određivanja vremena u engleskom jeziku, sasvim je logično da radnja koja se dogodila u sadašnjosti bude izražena jednim od sadašnjih vremena. Zaista bi izgledalo nemoguće smatrati da se ova rečenica dogodila u prošlosti:

/ have written two letters today. Danas sam napisao dva pisma.

kad se ona po svom smislu dogodila u sadašnjosti. Vršenje same radnje pisanja skoro nas uopšte ne interesuje, nego nas interesuje da li se ta radnja dogodila u sadašnjosti ili nije, a prilog "today" jasno to pokazuje.

Medutim, ne mora uvek biti izraženo vreme kada se jedna takva radnja dešavala, pa opet sadašnje prošlo vreme može da pokazuje da se radi o sadašnjosti. U tom slučaju nas takođe ne interesuje radnja, već njene posledice ili stanje, koje je započeto u prošlosti, ali se proteže u sadašnjost, stvarajući na taj način pretstavu sadašnjeg stanja ili posledica, tj. sadašnjosti.

N a p o m e n a : Možda jedna od najčešćih grešaka kod upotrcbe engleskog sadašnjeg prošlog vremena leži u tome što u našem jeziku nema velike razlike između predašnjeg svršenog vremena, sadašnjeg prošlog vremena i davnoprošlog vremena, već ih sve izra/avaino jednim istim vremenom (kod nas se retko kaže „imadah", bejah imao, itd., već skoro uvck ,,imao sam"). Usled toga što u engleskom postoji više tačno određenih vremena za izra- žavanje prošlosti, a mi, naprotiv, imamo samo jedno vreme, koje se upotrebljava za sva prošla vremena, pojavljuju se poteškoće kod nas prilikom pravilne upotrebe ovog vremena.

_____________ Sadašnje prošlo vreme se upotrebljava:

a) da izrazi radnju koja se desila u vremenu koje još i sada traje. Tu sadašnjost obično označavaju prilozi ili priloški izrazi sadašnjosti, kao: ,,today, this morning, this week, this month, this year, now, nowadays, itd." ./ have met my teacher this week. Ove nedelje sam sreo mog na-

stavnika.Have you gone to the seaside this year? Jeste li ove godine išli na more?

N a p o m e n a : Neki od ovih priloga i priloških izraza sadašnjosti mogu zahtcvati prosto prošlo vreme. Tako sledeća rečenica može da stoji u oba ova vremena, samo sa izmenjenim značenjem

128

He has bought a book this morning. On je jutros kupio knjigu.He bought a book this mornin-r.

U prvoj rečenici radnja i njeno izražavanje dogodilo se u toku jutra (tj. do ručka) i l i u vremenu koje je trajalo dok je rečcnica izražcna. Medutim, druga rečcnica označava da sc radnja desila u toku jutra (tj. do ručka), a l i da je ona kazana kasnije u toku dana (tj. posle ručka oko pet sati, i l i uvcče i l i sl)., dakle, u vremenu koje je svršeno i ncma nikakvc vczc sa momentom kada je ona izražena.

Slično je i sa ostalim prilozima ili priloškim izrazima sadašnjosti. Tako, naprimer, u sledećoj rečenici:

/ have seen your brother today. Video sam danas tvog brata./ saw your brother todav.

"today" znači 24 sata, tj. dan i noć, pa prema tome se radnja dogodila u vremenu koje traje u momentu govorenja. U drugoj rečenici "today" ozna- čava dan uzet u smislu dok se vidi, i prema tome ova radnja se desila u vremenu koje je završeno (više se ne vidi), i zato dolazi u prostom prošlom vremenu.

Posebnu pažnju treba obratiti kombinovanju prošlih i sadašnjih priloga u istoj rečenici. Tako u rečenici:

He went to Zagreb twice last week andonce this week. Prošle nedelje išao je dvaput u

He went to Zagreb twice last and has gone Zagreb, a ove jedanput. once this week.

u drugom slučaju je izraženo sadašnje prošlo vreme, jer to zahteva prilog "this week". Inače, prva rečenica je sasvim ispravna, i najčešći je slučaj da se tako i kaže, dok se sadašnje prošlo vreme obično podrazumeva.

b) da označi radnju koja se desila u neprekidnom sadašnjem razmaku vremena koje obuhvata naš život od momenta našeg rođenja do časa kad o tome govorimo. Tu neprekidnost sadašnjeg vremena izražavaju prilozi: "already, ever, never, yet":

/ have never seen that play. Nisam nikad video taj pozorišnikomad (u životu).

/ have alreadv seen that play. Već sam video taj pozorišnikomad./ have not seen that play yet. Još nisam video taj pozorišni ko-

mad.

c) da izrazi radnju koja je počela u prošlosti u neprekidnom određenom vremenu i koja traje do sadašnjeg trenutka (obično sa pokaznim pridevima sadašnjosti "this, these"):

/ have worked in Belgrade these five years. Ovih pet godina radim u Beo-gradu.

129

Međutim, ovo pravilo dobija svoju potpunu primenu upotrebljavajući predloge ili sveze "since" i "for", koji jasnije pokazuju početak i trajanje vremena u kom se radnja odigrala, jer "since" označava određeni trenutak u prošlosti od kog je radnja počela, a "for" trajanje vremena od određenog trcnutka u prošlosti do sada:

/ have not been to England since last Nisam bio u Engleskoj od prošlog March. marta.

Ovde "since" naglašava momenat od kog je radnja počela. Međutim, ako uzmemo da je sada mesec juli, onda znaČi nisam bio u Engleskoj tri meseca (april, maj i juni). Taj period od tri meseca može se drukčije izraziti pomoću "for" i da se značenje gornje rečenice uopšte ne promeni, samo što u tom slučaju naglašavamo trajanje radnje:

/ have not been to England for three Nisam bio u Engleskoj tri meseca. months.

d) da izrazi radnju koja se dogodila u bliskoj, neposrednoj prošiosti(obično sa prilozima "just" i "just now"):

My brother has just come. Moj brat je upravo došao.She has just told you what to do. Ona vam je upravo rekla šta da

radite.Somebody has just rung the bell. Neko je upravo zazvonio na

zvonce.N a p o m e n a : " j u s t now" može da bude prilog prošlosti i značiti ,,pre kratkog vremena, malopre", Tada se upotrebljava prosto prošlo vreme:

What did I do just now? Šta sam uradio malopre (pre nekolikotrenutaka).

e) da izrazi radnju koja se dogodila u vremenu koje nije uopšte pome-nuto, i onaj koji govori nema razloga da pretpostavlja da onaj koji sluša zna vreme kada se ta radnja desila:

/ have met the President. Upoznao sam Pretsednika./ have been in Greece. Bio sam u Grčkoj.

Kad se sadašnje prošlo vreme ovako upotrebi, onda se najčešće izra- žava neko sadašnje stanje ili posledica, koja se proteže do sadašnjeg momenta, ili je u istom stanju sada kao što je bila u momentu dešavanja:

My father has bought a watch. Otac je kupio sat (i sad ga ima— posledica kupovine). The stable

has burnt down. Štala je potpuno izgorela (sada jetakva i takva je bila u vreme dešavanja radnje).

f) da označi da je prošla radnja uobičajena i da se može opet ponoviti:Whenever I have spoken to him he has Kad god sam mu govorio, uvek je always

expressed the surprise at my bio iznenađen mojim držanjem attitude towards his business. prema njegovom poslu.

12 1

g) umesto predbudućeg rremena u zavisnim vremenskim rečenicama, koje počinju sa svezama "when, until, till, as soon as", itd.:

I shall ccme as soon as I (shall) have Doći ću čim napišem pismo. written my lettcr.

h) umesto trajnog sadašnjeg prošlog vremena onih glagola koji se ne mogu upotrebiti u trajnim vremenima:

/ have liked her ever since I met her. Ona mi se dopadala od momentakad sam je upoznao.

4) Trajno sadašnje prošlo vreme (Present Perfect Continuous Tense)

Trajno sadašnje proŠlo vreme ima složen glagolski oblik koji se sastoji od sadašnjeg prošlog vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog priloga sadašnjosti glagola koji se menja:

Potvrdni oblik:Jednina Množina

I have been working (radio sam) we have been working (radili smo)you have been working (radio si) you have been working (radili ste)he, she, it has been working (on, a, o they have been working (radili su)

je radio, la, lo)

Odrični oblik: I have not been working, he has not been working,

itd.

Upitni oblik: Have I been working, has he been working?, itd.

Upitno-odrični oblik: Have I not been working?, has he not been working?,itd.

Skraćeni oblici: I've been working, you've been working, itd.I haven't been working, he hasn't been working, itd. Haven't I been working?, hasn't he been working?, itd.

ZNAČENJETrajno sadašnje prošlo vreme označava trajanje radnje ili stanja

koje je poČelo u neko vreme u prošlosti, nastavlja se do sadašnjeg momenta, i verovatno će se produžiti u budućnosti. Zbog takve svoje osobine, ovo vreme zahteva onakve glagole koji po svom smislu označavaju trajanje ili mirovanje — ono što oni, upotrebljeni u sadašnjem prošlom vremenu, ne bi mogli izraziti u potpunosti. Zato se ovo vreme najčešće upotrebljava sa glagolima "lie, live, learn, rest, stand, stay, wait", itd., koji se skoro nikada ne upotrebljavaju u sadašnjem prošlom vremenu, jer po prirodi svoga značenja označavaju mirovanje ili stanje. Na taj način trajno sadašnje prošlo vreme donekle upotpunjuje obično sadašnje prošlo vreme.

Tako u rečenici:

My dog has been lying under the table Pas je ležao pod stolom od mo- since we left the house. menta kada smo napustili kuću.

122

"has been Iying" označava da je pas legao ispod stola u neko vreme u pro- šlosti (u trenutku kad smo napustili kuću), leži u momentu kada je ova re- čenica kazana, i verovatno će nastaviti da leži neko vreme u budućnosti. Oblik "has lain" je nemoguć u takvoj rečenici, jer bi značio ,,legao ie" i rečcnica ne bi imala potpun i tačan smisao.

Pa, ipak, ponekad ovi glagoli trajanja i mirovanja mogu zahtevati obično sadašnje prošlo vreme. To se dešava onda kad ne mislimo na trajno i neprekidno trajanje radnje, već na jednu isprekidanu ili ponovljenu radnju, koja je takva počela od nekog trenutka u prošiosti i takva se proteže do sada. Tako u rečenici:My brother has not always lived in Yugo- Moj brat nije uvek živeo u Jugo- s/avia. He has

lived in Italy, France slaviji. On je živeo u Italiji, Fran- and England. cuskoj i Engleskoj.

"has lived" pokazuje isprekidanost radnje. Međutim, u rečenici: My brother carrn back to Yugoslavia in Moj brat se vratio 1950 u Jugo- 1950, and since then he has been living slaviju i otada živi s nama with us in Belgrade. u Beogradu.oblik "has been living" pokazuje da je on živeo s nama od 1950 do momenta kad je ova rečenica iskazana, i verovatno će živeti s nama i dalje.

Razlika izmedu trajnog sadašnjeg vremena i trajnog sadašnjeg prošlog vremena je jednostavna, kad se ima na umu da sadašnje trajno vreme ozna- čava trajanje radnje u momentu kada govorimo, i da ne nagoveštava nikakvo nastavljanje radnje iz prošlosti; međutim, čim se u izrečenom trajanju radnjc podrazumeva odnos između prošlosti i sadašnjeg momenta kada govorimo, mora se upotrebiti trajno sadašnje prošlo vreme:The dog is Iying under the table. Pas (sada) leži ispod stola.

znači: pas leži ovog momenta kad govorimo; nema nikakvog nagoveštavanja trajanja radnje iz prošlosti.The dog has been lying under the table. Pas je ležao (i sada leži) ispod

stola.znači: pas je ležao, leži i verovatno će i dalje ležati.

The dog has lain under the table. Pas je legao ispod stola.

znači pas je samo legao, i ne interesuje nas trajanje radnje.

Trajno sadašnje vreme upotrebljava se:

a) da izrazi trajnu radnju ili stanje koje je počelo u prošlosti, nastavlja se u trenutku kada govorimo, i po svoj prilici nastaviće se u budućnosti:

He has been living here for ten years. On živi ovde već deset godina.

b) da izrazi trajnu radnju ili stanje koje se završilo pre vremena kada se govori i kada vreme nije pomenuto:I have been working hard all day. Ceo dan sam mnogo radio.

123.

c) da izrazi uobičajenu radnju ili stanje koje se opet može dogoditi:Whenever I have been speaking to John, Kad god sam razgovarao sa Jo- / have noticed his reseniment at my vanom, primetio sam da je ne-

hehaviour. zadovoljan mojim ponašanjem.

d) umesto trajnog sadašnjeg vremena, kad se izražava navika koja je srazmerno nedavno počela i ncćc sc nastaviti u neodređeno vreme:

How long have you been lcarning English? Otkad učite cngleski? Učim ga / have been learning it since June. već od juna.

e) da bi se naglasila činjenica da jcdna radnja nije bila prekidana, čak iako se ne nastavlja do sadašnjeg momenta:

/ am cold because / have been s\vimming Hladno mi je zato što sam.plivao for an hour.jcdan sat.

TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici sadašnjih vremena trpnog stanja prave se od odgova- rajućeg sadašnjeg vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prošlosti; tako imamo:

1) Prosto sadašnje vreme:Simple Present Tense I am seen (viđen sam), 1 am not seen, am I

seen? itd.2) Trajno sadašnje vreme:

Present Cont. Tense I am being seen (viđen sam), I am not beingseen, itd.

3) Sadašnje prošlo vreme:Present Perfect Tense I have been seen (bio sam viđen), I have not

been seen, itd.N a p o m e n a :

a) Trpno trajno sadašnje prošlo vreme ne postoji u engleskom jeziku.b) Značenje i upotreba trpnih sadašnjih vremena su isti kao i kod radnih sadašnjih vremena.c) Vidi trpno stanje na strani 157.

PROŠLA VREMENA (Past Tenses)

Prošla vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna vremena radnog stanja i dva prosta i jedno trajno vreme trpnog stanja (vidi tabelu.)

Prošla vremena pokazuju da se jedna radnja završila u potpunoj pro- šlosti, u vremenu koje nema nikakve veze sa momentom kada govorimo, tj. sa sadašnjosti, bez obzira da li se radi o običnoj ili davnoj prošlosti, trenutnog ili trajnog karaktera. Zbog toga se prošla vremena najviše upotrebljavaju u pričanju i iznošenju događaja u prošlosti, koji nemaju nikakve posledične ili vremenske veze sa vremenom u kome se jedna takva radnja izražava.

Engleska prošla vremena se sva podjednako upotrebljavaju i svako zamenjivanje dovodi do pogrešne upotrebe, nepreciznosti i najčešće do pogrešnog smisla. Zato je potrebno podrobno se upoznati sa pravilima o njihovoj upotrebi, jasno razlikovati značenje i upotrcbu, i tačno odrediti koje se prošlo vreme u toj prilici mora primeniti.

124.

Svako povođenje za zna- čenjem i upotrebom naših prošlih vremena neminovno dovodi do neopro- stivih grešaka.

RADNO STANJE

(Active Voice)OBLICI ^ Prosto prošlo vreme (Simple Past Tense)

Ranijc je pomenuto da su za prosto sadašnje vreme svi glagoli, izuzev pomoćnih i nepotpunih, pravilni. To pravilo ne važi za prosto prošlo vreme, jer oblici ovog vremena mogu biti pravilni ili nepravilni. Ne postoje pravila koja mogu poslužiti za odredivanje pravilnih ili ncpravilnih glagola, zato je potrebno za svaki pojedini glagol znati da li je u prostom prošlom vremenu pravilan ili nije (vidi pregled nepravilnih glagola). Do ove razlike je došlo usled toga što se izvestan broj glagola stalno upotrebljavao u svakodnevnom govoru, i usled te česte upotrebe bili su podvrgnuti stalnoj promeni, dobijajući nove oblike, koji su u odnosu na neodređeni način postali nepravilni. Naprotiv, oni glagoli koji su se rede upotrebljavali, nisu bili podvrgnuti nikakvoj promeni, pa su ostali nepromenjeni, tj. pravilni. Ovo objašnjenje može samo donekle da posluži za odrcđivanje pravilnih ili nepravilnih glagola za prosto prošlo vreme, zato je jedino preporučljivo naučiti napamet srazmerno manji broj nepravilnih glagola, dok će ostala većina glagola biti pravilna.

Prosto prošlo vreme ima proste glagolske oblike koji se sastoje samo od glavnog glagola.

Potvrdni oblik pravilnih glagola prostog prošlog vremena pravi se dodavanjem nastavka ,,-d" ili ,,-ed" na neodređeni način. Taj oblik je isti za sva lica jednine i množine i glasi:


I worked (ja sam radio) we workeć/ (mi smo radili)you workeof (ti si radio) you worked (vi ste radili)he, she, it worked (on, a, o, je radio, Ia, lo) they worked (oni su radili)

Ostala pravila za pravljenje potvrdnog oblika:

a) Kada se glagol u neodređenom načinu završava na muklo ,,-e" (tj. ,,e" koje se ne izgovara), onda se dodaje nastavak ,,-d": to like — I like-d, to close — I close^, to compare — I compare^, itd.

b) Kada se glagol završava na ,,-y" kome prethodi suglasnik, onda se ,,-y" menja u ,,-i", i dodaje se nastavak ,,-ed": to reply — I repl-i-ed, to try — I tried, to cry — I cried, itd.

Međutim, kada se ispred ,,-y" nalazi samoglasnik, onda se ,,-y" ne menja u ,,-i", već se na njega dodaje nastavak ,,-ed": to play — I play-ed, to stay — I stayedy itd.

c) Kada se neodređeni način jednosložnog glagola završava na suglasnik ispred kog se nalazi samo jedan samoglasnik, onda se taj suglasnik na kraju udvaja, pa se onda doda nastavak ,,-ed": to stop — I stop-p-ed, stopped, to log — I logged, to hop — I hopped, itd.

Ali, neki dvosložni glagoli mogu takođe udvajati suglasnik na kraju. To se događa onda kada je naglasak na drugom slogu, i kada se taj naglašen slog ponaša isto kao i jednosložni glagoli koji udvajaju suglasnik na kraju, tj. završavaju se na suglasnik kome prethodi samo jedan samoglasnik: to prefer [pri'fs:], — prefer-r-ed, to commit [ka'mit] — I committ^, itd. Izuzctno udvajaju krajnji suglasnik neki dvosložni

125.

glagoli koji imaju naglasak na prvom slogu: to travel ['trjevl] — I travell^, to worship ['wo:Jip] — I wor- shippć'c/, itd.

Do udvajanja krajnjeg suglasnika dolazi zbog toga da bi se zadržao izgovor korena koji taj glagol ima u neodredenom načinu, inače bi moglo doći do promene korenog glasa, a time do menjanja ili gubljenja značenja.

N a p o m e n a : Nastavak ,,-(e)d" se izgovara:

a) kao ,,d" kod glagola koji se završavaju na zvučni suglasnik, samoglasnik ili poluglas: to liste/z — I listen^/ [lisnd], to pull — I pulled [puld], to foIIow — I folloued ['foloud], itd.

b) kao ,,t" kod glagola koji se završavaju na bezvučni suglasnik: to work — I workcd [wo:kt], to stop — I stopped [stopt], to cross — crossed [krostl, itd.

c) kao ,,id" kod glagola koji se završavaju na ,,t" ili ,,d" ili na izgovorcno dugo ,,i" u ncodredenom načinu: to start — I started ['sta:tid], to end — I ended ['cndid], to agree — I agreed [o'gri:dl, itd.

Za prosto prošlo vreme pomoćnih i nepotpunih glagola vidi posebno poglavlje.

Odrični oblik prostog prošlog vremena pravi se na opisan način. Ovo se opisivanje postiže kada se ispred neodređenog načina glagola koji se menja stavi odrični oblik prostog prošlog vremena pomoćnog glagola "to do": (I did not, itd ):

Pravilni gl. "to work" Nepravllni gl. "to go", itd.I did not work (nisam radio) I did not go (nisam išao)you did not work (nisi radio) you did not go (nisi išao)he, she, it did not work (nije radio) he did not go (nije išao)we did not work (nismo radili) we did not go (nismo išli)you did not work (niste radili) you did not go (niste išli)they did not work (nisu radili) they did not go (nisu išli)

Upitni oblik prostog prošlog vremena pravi se takođe na opisan način. Ispred neodredenog načina glagola koji se menja, stavlja se upitni oblik prostog prošlog vremena pomoćnog glagola "todo" (did I?, did you?, itd): Pravilni glagol "to work"

Nepravilni glagol "to go"Did I work? (jesam li radio?), itd. Did I go? (jesam li išao?), itd.

Upitno-odrični oblik: Pravilni glagol "to work"

Nepravilni glagol "to go"

Did I not work? (zar nisam radio?), itd. Did I not go? (zar nisam išao?), itd.

126.

Skraćeni oblici:Odrični: I didn't work, you didn't work, itd. I didn't go, itd. Upitno-odrični: didn't I work, didn't you work?, itd. didn't I go? itd.

Prosto prošlo vreme u engleskom jeziku mnogo se razlikuje od bilo kog našeg prošlog vremena (pređašnjeg svršenog, predašnje nesvr- šenog ili prošlog vremena), iako tu i tamo može da bude beznačajnih sličnosti. Ovo vreme izražava učestanu radnju neodređenu po trajanju i završenu u potpuno prošlom vremenu, kojc nema nikakve veze sa sadašnjosti, tj. sa momentom kada govorimo. Tu potpuno prošlu radnju i njen završetak pokazuju prilozi ili priloški izrazi prošlosti (last week, yesterday, ago, itd.), ili se može na bilo koji način iz smisla shvatiti:

/ saw your sister yesterday again. Juče sam opet video tvoju sestru.Did vou finish it? Jesi li to završio?

(Prva rečenica pokazuje učestanu radnju neodređenog trajanja koja se dobila u potpunoj prošlosti tj. ,,juče" (opet). U drugoj rečenici se ne pominje vreme, ali se podrazumeva jedna potpuno prošla radnja u potpuno prošlom vremenu.)

Prema tome, prosto prošlo vreme potpuno prekida svaku povczanost sa sadašnjosti. Ono jednostavno konstatuje činjenice bez njihovih poslcdica ili iznosi dogadaje uskog značenja. Tako u rečenici:

/ visited Rom? last year. Bio sam proŠle godine u Rimu."visited" označava samo jedan događaj uskog značenja, tj. samu posetu.

Međutim, kad kažemo:/ have visited Rome. Bio sam u Rimu.

mi iznosimo i objašnjavamo rezultate koji traju izvan vremena same posete, do danas, i posledice su materijalne ili kulturne prirode, ili je to pak sećanje na posetu posmatrano iz današnjeg vremena.

Odredivanje jedne prošle radnje može se postići na različite načine: bilo pomoću priloga ili priloških izraza prošlosti, ili pomoću jedne potpuno prošle rečenične oznake, ili sl.

He sat down two minutes ago. On je seo pre dve minute.He told m? the truth last night. Rekao mi je sinoć istinu./ met your father while he was buying the Sreo sam tvog oca dok je kupovao

newspaper. novine.It was in 1950. To je bilo 1950.

Prosto prošlo vreme upotrebljava se da izrazi:

a) radnju ili stanje koje se završilo u potpuno svršenom vremenu koje nema nikakve veze sa sadašnjim momentom. Završetak trajanja

vremena označavaju prilozi ili priloški izrazi prošlosti, kao što su "yesterday, last

127.

night, last week, last Monday, last month, !ast January, last year, last century, the other day, itd.". Potpuno prošla zavisna rečenica može takođe pokazati završetak vremena, kao napr.: "when I got up this morning" (a govori se posle podne), "as I came here on Monday", "when I was a child", "when I was at school", itd.:

/ went to the Zagreb fair last year. Prošle godine išao sam na Zagre-bački sajam.

We found the book the other day. Pre neki dan smo našli knjigu./ did not go to school yesterday. Juče nisam išao u školu.As 1 came here yesterday, there was Kad sam juče ovamo dolazio, nije

nobody in the rocm. bilo nikog u sobi.He came back to Belgrade when 1 was Vratio se u Beograd kad sam bio a boy.

dečak.

b) radnju ili stanje koje je trajalo izvesno vreme u prošlosti i završilo se pre sadašnjeg momenta:

My brother lived inParisfrom 1951 until Brat je živeo u Parizu od 1951 do 1953. He lived there for two years. 1953. On je živeo tamo dve

godine.

c) radnju ili stanje u potpuno prošlom vremenu koje se ne pominje,ali se pretpostavlja da onaj kome govorimo zna vreme o kom se govori, tako da je prilog prošlosti suvišan:

Lepanto was one of the decisive battles of Bitka kod Lepanta je bila odluču-history. juća bitka u istoriji.

Romulus built Rome. Romul je sagradio Rim.

d) događaj ili niz događaja koji su se dogodili za vreme jedne radnje izvršene sadašnjim prošlim vremenom, ali pod uslovom da su sc oni završili. Obično na početku dolazi sadašnje prošlo vreme, a za njim slede oblici prostog prošlog vremena:

/ have been in Sarajevo, and there / saw Bio sam u Sarajevu i tamo sam Mr. Velich and had an interview. posetio gospodina Velića i

intervjuisao ga.e) da zameni prosto sadašnje vreme u neupravnom govoru:

He said: "I live in Rakovica". On je rekao: ,,Zivim u Rakovici".He said that he lived in Rakovica. Rekao je da živi u Rakovici.

f) da zameni davno prošlo vrcme:

The children did not speak a word till their Deca nisu progovorila ni reči dok father arrived (umesto "had arrived"). im otac nije došao.

g) za događaje koje smatramo, želimo ili pretpostavljamo da treba da se dogode, a ipak se nisu dogodili, već su samo rezultat pretpostavke, želje ili mašte. Ustvari, ovim se želi izraziti neka sadašnja želja, pretpostavka ili sl.Obično rečenice tada počinju sa "it is (high) time, I wish, suppose, if, if only" itd.:

128.

It is high tims we started.

If only I had a thousand dinars. I wish I knew English.

Krajnje je vreme da krenemo (ne,,da smo krenuli"). Kad bih samo

imao hiljadu dinara. Želeo bih da znam engleski.

Used to

Idiomatski glagolski izraz "used to" pretstavlja jednu vrstu prostog prošlog vremena.

Potvrdni oblik je isti za sva lica:

Odrični oblici:

a) prost način pravljenja: I used not to, itd.b) opisni način pravljenja: I did not use to, itd.

Upitni oblici:a) prost način pravljenja: used I to?, itd.b) opisni način pravljenja: did I use to?, itd.

Upitno-odrični oblici:a) prost način pravljenja: used I not to?, itd.b) opisni način pravljenja: did I use not to?, itd.

N a p o m e n a : Obe vrste ovih oblika upotrebljavaju se u modernom engleskom jeziku. Međutim, oblici sa "did" su besumnje najčešći i najrašireniji, naročito u kratkim pitanjima i u izrazima za zapitkivanje.

ZNAČENJE

Idiomatski glagolski izraz "used to" [ju:st ts] je ustvari prosto prošlo vreme pravilnog glagola "to use" (upotrebljavati, upotrebiti, koristiti), koji se samostalno razvio u idiomatski glagolski izraz. Dok se prosto prošlo vreme "used" [ju:zd] upotrebljava sa neodredenim načinom i predmetom ili bez njih, idiomatski glagolski izraz "used to" mora uvek pratiti neodredeni način, a predmet nikada. Tako kažemo:

I used to go to school with him. Nekada sam s njim išao u školu.ali:I used an old English book. Upotrebljavao sam staru englesku

knjigu."Used to" se prevodi na nekoliko načina: „obično, običavati, imati običaj,

nekada -f glagol koji stoji uz njega". Ponekad se uopšte ne prevodi, već se samo prevodi onaj glagol koji ga prati, a gornja značenja se sama podrazumevaju. Može se takode prevesti i pogodbenim načinom.

9 Gramatika engle&kog jezika

OBLICI

I used to you used to he used to

we used to you used to they used to

-fneodr. način + neodređen način

129

Idiomatski glagolski izraz "used to" upotrebljava se da izrazi:

učestanu, uobičajenu radnju koja se dogadala i ponavljala u neko vreme u prošlosti, ali se više ne događa, i pretpostavlja

se da vremenski period kada se radnja dešavala nema nikakve veze sa momentom kada govorimo. Ako vreme dešavanja radnje nije pomenuto ono se ipak podrazumeva, ali na jedan prilično nejasan i neodređen način, i u tome se razlikuje od prostog prošlog vremena, koje uvek zahteva tačno određeno vreme, bilo izraženo ili da se podrazumeva:

I used to go to the pictures once a week. Običavao sam (sad više ne) daidem jednom nedeljno u

bioskop. He used to ccme every Sunday. Nekad je dolazio svake nedelje.

radnju koja je trajala izvesno vreme u prošlosti i završila se:

My brother used to live in America Moj brat je nekada živeo uAmerici.

He used to be a good pupil. Bio je dobar dak.Mr. Brown used to know that man. Gospodin Braun je nekad pozna-

vao tog čoveka.

2) Trajno prošlo vreme (Past Continuous Tense)

Trajno prošlo vreme ima složeni glagolski oblik, koji se sastoji od prostog prošlog vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog priloga sadašnjosti onog glagola koji se menja:


I was working (radio sam) we were working (radili smo)you were working (radio si) you were working (radili ste)he was working (radio je) they were working (radili su)

Odrični oblik:

I was not working, you were not working, itd. Upitni oblik:

Was I working?, were you working?, itd. Upitno-odrični oblik:

Was I not working?, were you not working?, itd. Skraćcni oblici:

I wasn't working, you weren't working, itd. Wasn't I working?, weren't you working?, itd.

ZNAČENJE

Trajno prošlo vreme označava jcdnu ili više radnji koje su u prošlosti trajale duže vremena i završile se. U ovom vremenu nije toliko važna vrsta radnje i njcn završetak koliko je važno izraziti trajanje radnje

130.OBHCI

ii vremenu koje nema nikakve veze sa momentom kada govorimo. Ovo se vreme može najbolje razumeti kad poredimo dve radnje različitog trajanja, tako da ona duža radnja služi kao vremenska pozadina u toku koje se dogodila srazmerno kraća radnja. Ta duža radnja se izražava trajnim prošlim vremenom, a kraća prostim prošlim vremenom. Tako u primeru:

/ was reading a very interesting book when čitao sam vrlo zanimljivu knjigu Mary came into the room. kad je Marija ušla u sobu.

"when Mary came into the room" označava vrlo kratku, trenutnu raanju koja se dogodila u toku srazmerno duže radnje "I was reading a very interesting book". Zato je ova dugačka radnja izražena trajnim prošlim vremenom.

Razlika između trajnog prošlog vremena i prostog prošlog vremcna najboljc se vidi u sledećim primerima:

Did you meet him when he crossed Jesi li ga sreo kad je prešao ulicu? the street?Did you meet him when he was crossing Jesi li ga sreo kad je prela/io

the street? ulicu?

U nekim slučajevima sasvim je moguće trajno prošlo vreme zameniti prostim prošlim vremenom i obratno. Razlika je u tome što trajnim prošlim vremenom naglašavamo činjenicu da je radnja dugo trajala, dok prostim prošlim vremenom samo konstatujemo jednu prošlu radnju, bez obzira na njeno trajanje. Tako možemo da kažemo:

He wrote letters yesterciay moming, ili Pisao je juče ujutru pisma. He was writing letters yesterday morning.

U prvoj rečenici konstatujemo samo radnju pisanja pisama, dok u drugoj nas više interesuje vremensko trajanje. U onim slučajevima gde je teško odrediti trajanje radnje, i dolazi do kolebanja između upotrebe ova dva vremena, nije važno koje se vreme upotrebi — može da stoji i jedno i drugo

Trajno prošlo vremc može takodc da iskaže jednu vrstu budućnosti, što nije slučaj u našcm jeziku. To se dešava u neupravnom govoru kad ono zamenjuje trajno sadašnje vreme u upravnom govoru:

"/ am going to fincl the hooku. ,,Ja ću naći knjigu".He said that he was going to find the book. Rckao je da će naći knjigu.

(Ovde trajno prošlo vreme podleže pravilu o slaganju vrcmena u cngleskom jeziku.)

Trajno prošlo vreme se upotrebljava:

a) za radnju koja je u prošlosti trajala bez obzira na njen završetak.Prilozi prošlosti mogu, ali ne moraju, da označe dužinu trajanja radnje:

What were you doing yesterday? Šta ste juče radili?/ was working in the garden all day long. Radio sam ceo dan u vrtu.

1319*

b) da izrazi radnju koja je počela pre pomenutog prošlog vremena i nastavila se posle toga:

I was talking to him at 2 o' clock yesterday. Razgovarao sam s njim juče u dvasata.

c) za radnju koja je trajala i još traje u odnosu na neku drugu kratku prošlu radnju. Obično te dve radnje povezuje "when" ili "while":

They were playing chess when his father Igrali su šah kada je njegov otac came into the room. ušao u sobu.

d) da izrazi dve trajne radnje koje su se izvršile u isto vreme u prošlostii podjednako dugo trajale:

While I was reading in the room, my sister Dok sam čitao u sobi, sestra je was preparing breakfast. spremala doručak.

e) u nizu prošlih radnji prva je obično u trajnom prošlom vremenu, a ostale u prostom prošlom vremenu:

What were you doing yesterday? /was learn- Šta si juče radio? Jedno vreme sam ing English for some time, then I went učio engleski, onda sam otišao u for a walk, and after I played chess šetnju, a zatim igrao šah sa svo- with my friend Nikola. jim prijateljem Nikolom.

f) da označi da se jedna prošla trajna radnja ponavljala:

Whenever I came to him, he was painting. Kad god sam dolazio njegovoj ku-ći, on je slikao.

g) da zameni trajno sadašnje vreme u neupravnom govoru, bilo da izra- žava običnu trajnu radnju u sadašnjosti ili budućnost:

"/ am learning Englishi:. ,,Ja učim engleski".He said that he was learning English. On je kazao da uči engleski. I thought that he was going to the theatre. Mislio sam da će ići u pozorište.

h) da pokaže da jedna prošla radnja nije retka:

I was speaking with your brother and he Razgovarao sam sa tvojim bratom asked me about you. i on me je pitao za tebe.

3) Davnoprošlo vreme(Past Perfect or Pluperfect Tense)

Davnoprošlo vreme ima složen glagolski oblik, koji se sastoji od prostog proslog vremena pomoćnog glagola "to have" i radnog glagolskog

prideva proslosti glagola koji se menja:


I had worked (radio sam) we had worked (radili smo)you had worked (radio si) you had worked (radili ste)he had worked (radio je) they had worked (radili su)

132.

OBLICI

Odrični oblik:I had not worked, you had not worked, itd.

Upitni obiik:Had I worked?, had you worked?, itd.

Upitno-odrični oblik:Had I not worked?, had you not worked?, itd.

Skraćeni oblici:

I'd worked, you'd worked, he'd worked, itd. I hadn't worked, you hadn't worked, itd. Hadn't I worked?, hadn't you worked?, itd.

ZNAČENJE

Kada se nabrajaju dve ili više prošlih radnji, onda se te radnje mogu izraziti prostim prošlim vremenom bez obzira da li su se one desile istovremeno ili jedna pre druge, ali pod uslovom da se ne pokazuje međusobni odnos između njih. Tako se radnje u sledećim rečenicama razlikuju po vremenskom događanju:

John met Mary and. he raised his hat. Jovan je sreo Mariju i podigaoV •

sesir.John finished reading the book and then he Jovan je završio čitanje knige i went to bed.

otišao da spava.

U prvom primeru one su se dogodile skoro istovremeno, dok se u drugom primeru jedna desila pre druge.

Međutim, kad od dveju istovremenih radnji napravimo jednu rečenicu, onda se u njima i dalje upotrebljava prosto prošlo vreme. Ali, kad od dveju radnji koje se nisu dogodile istovremeno napravimo rečenicu, pokazujući u njihovom odnosu da se jedna desila pre druge, onda se ona radnja koja se dogodila ranije u prošlosti (ili davnije u prošlosti) izražava posebnim vremenom — davnoprošlim vremenom. Druga radnja se uvek izražava prostim prošlim vremenom:

When John had finished reading, he went Pošto je Jovan završio čitanje, to bed.otišao je da spava.

Ovo se vreme može takođe grafički pretstaviti. Linija koja je pov n označava tok vremena:

prošlost sadašnjost budućnost-------------------•------------•------------------1---------------------------------------------->

A B 1

Uzmimo da su A i B dve prošle radnje. Radnja A se dogodila ranije u pro- šlosti od radnje B. Zato se radnja A izražava davnoprošlim vremenom, koje pokazuje baš taj vremenski odnos dogadanja dveju prošlih radnji, dok se radnja B izražava prostim prošlim vremenom.

133.

Ovakav odnos dveju prošlih radnji može se takode izraziti ako je radnja u prostom prošlom vremenu pomenuta ranije u nekoj recenici, ili se može shvatiti ili razumeti iz teksta, iako nije pomenuta.

Davnoprošlo vreme se upotrebljava da izrazi:

a) prošlu radnju koja se dogodila pre završetka neke druge prošle radnje:

/ had left horm before he cam?. Otišao sam od kuće pre nego štoje on došao.

b) radnju u prošlosti koja je počela pre neke druge prošle radnje, alise završila istovn neno s njom.I had just finished breakfast \vhen he Upravo sam bio završio doručak cam? in kad

je on ušao.

c) radnju koja se u prošlosti završila pre jednog određenog prošlog momenta:

He had come homs before 2 o'clock. Došao je kući pre dva sata.

d) prošlu pogodbu koja se nije izvršila, već se samo pretpostavljalo da bi se izvršila pre neke druge prošle radnje:If I had had tims, / should Imve ccm?. Da sam bio imao vremena, bi'o

bih došao.e) prošlu radnju ili stanje u smislu ,,već", koja se završila pre nego što ^e

potpuno završilo vreme označeno prilogom ili priloškim izrazom:

He had passed two exams in June. Položio je već dva ispita u junu.

f) da zameni sadašnje prošlo ili prosto prošlo vreme u neupravnom govoru:"/ have seen Michael„Video sam Mihaila".He said that he had seen Michael. Rekao je da je video Mihaila."/ saw Michael yesterday". „Juče sam video Mihaila".He said -hat he had seen Michael the Rekao je da je juče video Mi-

day before. haila.

4) Trajno davnoprošlo vreme (Past Perfect or Pluperfect Continuous Tense)OBLICI

Trajno davnoprošlo vreme ima složen glagolski oblik koji se sastoji od davnoprošlog vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog priloga sadašnjosti onog glagola koji se menja:Potvrdni oblik:

Jednina MnožinaI had been working (radio sam) we had been working (radili smo)you had been working (radio si) you had been working (radili ste)he had been working (radio je) they had been norking (radili su)

134.

Odrični oblik:I had not been working, you had not been working, itd.

Upitni oblik:Had I been working?, had you been working?, itd.

Upitno-odrični oblik:Had I not been working?, had you not been working?, itd.

Skraćeni oblici:I 'd been working, you 'd been working, itd. I hadn't been working, you hadn't been working, itd. Hadn't I been working?, hadn't you been working?, itd.

ZNAČENJE

Trajno davnoprošlo vreme ima u odnosu na neku drugu prošlu radnju skoro isto značenje kao i obično davnoprošlo vreme, samo što ono ne naglašava činjenicu, već trajanje radnje. Kao u trajnom sadašnjem prošlom vremenu, tako i u ovom upotrebljavaju se glagoli stanja ili mirovanja, koji su inače retki u običnom davnoprošlom vremenu.

UPOTREBA Trajno davnoprošlo vreme se upotrebljava da izrazi:

a) prošlu radnju koja je počela, trajala i završila se istovremeno sa nekom drugom isto tako prošlom radnjom:

/ had been waiting for more than half Čekao sam više od pola sata dok an hour when he came. je on došao.

b) prošlu radnju koja je počela, trajaia i završila se pre neke druge isto tako prošle radnje:

She had been waiting for two hours before Čekala je dva sata pre nego što he cam? back. se on vratio.

c) da je jedna zamišljena pogodba mogla trajati duže vremena pre nego što bi se neka druga pogodba izvršila:

If we had been ringing the bell the whole Da smo bili zvonili ceo dan, on day, he would not have answered, for se ne bi javio. jer nije bio kod he was not at home. kuće.

d) da zameni trajno sadašnje prošlo vreme ili trajno prošlo vreme u neupravnom govoru:

"/ have been talking to Mary,,Ja sam razgovarala sa Marijom". She said that she had been talking to Mary. Rekla je da je razgovarala sa Ma-

rijom."/ was talking to Mary yesterday". ,,JuČe sam razgovarala sa Ma-

rijom".She said that she had been talking to Rekla je da je razgovarala sa Ma- Mary the day

before. rijom juče.

135.

TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici prošlih vremena trpnog stanja prave se od odgovarajućeg prošlog vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prošlosti; tako imamo:

1) Prosto prošlo vreme:Simple Past Tense I was seen (bio sam viden), I was not seen, was I

seen?, itd.

2) Trajno prošlo vreme:Past Cont. Tense I was being seen (bio sam viden), was I being seen?,

I was not being seen, itd.

3) Davnoprošlo vreme:Pluperfect Tense I had been seen (bio sam viden), had I been seen?,

I had not been seen, itd.N a p o m e n a :

a ) Trpno trajno davnoprošlo vreme ne postoji u engleskom jeziku.b ) Značenje i upotreba trpnih prošlih vremena su isti kao i kod radnih prošlih vremena.c ) Vidi trpno stanje na str. 157.

BUDUĆA VREMENA (Future Tenses)

U engleskom jeziku buduća vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna buduća vremena radnog stanja i dva prosta buduća vremena trpnog stanja (vidi tabelu na str. 110). Pored ovih oblika, buduća vremena obuhvataju još neke druge koji ne spadaju neposredno u ovaj krug vremena, ali koji označavaju budućnost na ovaj ili onaj način. Time je u izražavanju budućnosti stvorena prilično komplikovana i zamršena situacija u kojoj pitanje nekih oblika budućnosti nije još potpuno raščišćeno. Čest je slučaj da u nekim upotrebama razni glagolski oblici budućnosti daju razna značenja, dok se u drugim upotrebama ne može među njima zapaziti nikakva razlika. Ovde će biti govora o upotrebi uobičajenih pisanih i govornih oblika bu- dućih vremena u granicama zadovoljenja najvažnijih i najnužnijih znanja potrebnih da bi se ona što bolje shvatila. (Za znaČenje, oblike i upotrebu budućeg vremena u prošlosti treba videti pogodbena vremena.)

R A D N O S T A N J E (Active Voice)

1. Buduće vreme (Future Tense)

Buduće vreme ima složene glagolske oblike koji se sastoje od pomoćnih glagola "shall, will", i neodredenog načina glagola koji se menja. Pošto mesto i značenja ovih pomoćnih glagola utiču na vrstu budućih radnji, budućnost se deli na p r a v u i n e p r a v u , prema tome da li jedan budući oblik izražava

budućnost u njenom pravom smislu, ili je to budućnost samo oblikom, a izražava želju, volju, odlučnost ili sl.

136.

OBLICl

a) Prava budućnost (Real or Pure Future)

Oblici prave budućnosti prave se stavljanjem pomoćnog glagola "shall" za prvo lice jednine i množine, i "will" za drugo i treće lice jednine i množine, ispred neodredenog načina glagola koji se menja:

Potvrdni oblik:

JedninaI shall work (ja ću raditi) you will work (ti ćeš raditi) he will work (on će raditi)

Množinawe shall work (mi ćemo raditi) you will work (vi ćete raditi) they will work (oni će raditi)

Odrični oblik:

I shall not work, you will not work, itd.

Upitni oblik:Shall I work?, will you> work?, itd.

Upitno-odrični oblik:Shall I not work?, will you not work?, itd.

Skraćeni oblici:I'll work, you'll work, he'll work, itd. I shan't work, you won't work, itd. Shan't I work?, won't you work?, itd.

N a p o m e n a : Za buduće oblike pomoćnih i nepotpunih glagola treba videii posebnopoglavlje.

ZNAČENJE

Pod izrazom „prava" budućnost podrazumeva se svaka buduća radnja koja će se pod normalnim, predviđenim ili nepredvidenim okolnostima dogoditi u budućnosti, bez uticaja bilo čije volje, želje ili zapo- vesti. Poznato je da kada govorimo o budućim radnjama, mogućnost želje, volje, odlučnosti i zapovedanja nije nikada potpuno isključena. Međutim, kad je ta mogućnost svedena na najniži stepen, ili je potpuno isključena, pojavljuje se prava budućnost, koja se odnosi samo na čistu buduću radnju bez primesa ljudskih želja, volje i sl. koje budućnost zasenjuju, i od nje stvaraju budućnost samo po obliku. Najčistija prava budućnost je ona koja najmanje sadrži ličnog, naročito u onim slučajevima gde buduća radnja zavisi od nekih spoljnih faktora van naše volje (vreme, stanje, uslov, razlog ili sl.).

Oblici pomoćnih glagola "shall, will" pomažu u stvaranju budućeg oblika nekog glagola. Prvi znači „morati, biti obavezan", drugi „hteti, želeti".

137.

Međutim, "shall" je nekada izražavao zapovest, a pošto čovek retko sam sebi nešto naređuje, to je njegovo prvobitno značenje počelo da slabi u prvim licima, postajući na taj način prirodna reč za budućnost bez ikakvih naročitih primesa, tj. za čistu ili pravu budućnost. Slično je bilo i sa drugim pomoćnim glagolom za pravljenje budućih oblika. On je osetljiv kada stoji u prvim licima, zato se počeo upotrebljavati za drugo i treće lice jednine i množine, u kojima nije teško govoriti o tuđoj želji ili volji. Tako je on izgubio svoje osnovno značenje i postao prirodan oblik za pravu budućnost u drugom i trećem licu jednine i množine. Otuda pitanje "Shall I?" znači 4,Is this your command?" (Moram li? Je li to tvoje naređenje?), a "Will you" znači "Do you wish?" (Hoćete li? Želite li?).

"Shall" se upotrebljava u prvom licu jednine i množine:

a) da izrazi sigurnost ili izvesnost. Tada je naglašen i ne skraćuje se:

I do not know when I shall die, but I know Ne znam kada ću umreti, ali znam / shall die some day. da ću(sigurno) umreti jednog dana.

b) kada se izražava buduće stanje sopstvenih osećanja koja ne zavise od bilo čije volje:

I shall be sorry when he dies. Biće mi žao kad on umre.

c) kad se zna ili oseća da jedan budući događaj zavisi, pored sopstvene volje, takođe i od drugih okolnosti:

I hope I shall go to England next year. Nadam se da ću iduće godine ićiu Englesku.

d) kad u odnosu na sebe govorimo o budućnosti i nalazimo se manje- više pred neizbežnom ili kobnom posledicom:

We shall get wet through if the rain does Mi ćemo sasvim pokisnuti ako not stop soon.kiša uskoro ne prestane.

e) da izrazi pretskazivanje ili potrebu za pretskazivanjem. Tada se shall" upotrebljava u potvrdnom obliku prvog lica jednine, ili u upitnom

obliku prvog lica jednine i množine:

/ shall do it next week. Ja ću to uraditi sledeće nedelje.Shall we come back in time? Hoćemo li se vratiti na vreme?<

f) kad je oblik "shall we" jednak ili upotpunjuje zapovedni način (let us ili let's):

Shall we start tomorrow? Hoćemo li krenuti sutra?Let us start tomorrow. Da krenemo sutra.

g) kad postavljamo pitanje o volji ili savetu onog lica kome se obraćamo: Now,

shall I take your book? Pa, hoću li uzeti tvoju knjigu?

138.

66

"Will" se upotrebljava u drugom i trećem licu jednine i množine:a) da izrazi sigurnost ili izvesnost:

He may ccme any day, but he will come Može da dode svaki dan ali će some day.(sigurno) jednog dana doći.

b) da izrazi neki zahtev. Ovo se redovno dogada u pitanjima i "wiir' onda ima smisao "please". Ipak je najčešći slučaj u drugom licu:

Will you come in (Please, come in). Molim vas udite.

c) da izrazi nestrpljenje u viŠem stepenu:

IVhen will the strike be over? Kad će se Štrajk završiti?

d) da označimo samo pretpostavku:

ThiSj I thinky will be right. Smatram da će to biti u redu.

e) da izrazi pretskazivanje u drugom i trećem licu jednine i množine u potvrdnom obliku, i u trećem licu jednine i množine u potvrdnom i upitnom obliku:

You will be sorry for it later. Posle će ti zbog toga biti žao.It will be ready very soon. To će uskoro biti gotovo.Will he be angry with her? Hoće li se on naljutiti na nju?

f) da izrazi jednu povremenu buduću radnju:

Sometim?s he will be out all day Iong9 but Ponekad će on biti napolju ceo sometimes he will sit alone in his room. dan, ali ponekad će sedeti u

sobi sam.

b)Neprava budućnost (Unreal or Coloured Future)

Oblici neprave budućnosti su takođe složeni i prave se stavljanjem "will" za prvo lice jednine i množine (ponekad za sva lica) i

"shall" za drugo i treće lice jednine i množine (ponekad za sva lica) ispred neodređenog načina glagola koji se menja: Potvrdni oblik:

Jednina MnožinaI will work (ja ću raditi) we will work (mi ćemo raditi)you shall work (ti ćeš raditi) you shall work (vi ćete raditi)he shall work (on će raditi) they will work (oni će raditi)

Odrični oblik:

I will not work, you shall not work, itd.

Upitni oblik:

Shall I work?, shall you work?, itd.

Upitno-odrični oblik:

Shall I not work?, shall you not work?, itd.

139.

OBIJCI

Skraćeni oblici:I'Il work, you'll work, itd. I won't work, you shan't work, itd. Shan't I work?, shan't you work?, itd.

ZNAČENJE

Slabljenje prvobitnih značenja pomoćnih glagola "shall, will" prouzrokovalo je stvaranje čiste ili prave budućnosti. Međutim, kad njihova prvobitna značenja (hteti, trebati) preovladaju, onda je oblik bu- dućeg vremena od sporedne važnosti, a mogućnost izražavanja ljudskih namera, želja, volje ili sl., ispoljava se do te mere da postaju glavni činioci radnje. Tada dolazi do neprave budućnosti. Pošto je to budućnost samo po obliku, pomoćni glagoli se skoro potpuno upotrebljavaju u svojim značenjima, tj. "shall" u značenju ,,morati, biti obavezan, imati da", a "will" u značenju „hteti, želeti", i time stvaraju posebnu vrstu budućnosti, koja prvenstveno izražava volju, želju, nameru, odlučnost, odbijanje i sl. — to jest produkte unutrašnjih, intimnih raspoloženja čoveka, koji potpuno isključuju momenat spoljnih faktora toliko važnih za pravu budućnost.

"Shall" se upotrebljava u nepravoj budućnosti:

a) da izrazi pretskazivanje ili pak želju ili zahtev za pretskazivanjem, i to u drugom licu upitnog oblika (shall you?):

What shall you tell John when you see him? Šta ćeš reći Jovanu kada ga vidiš?

b) da izrazi obećanje ili pretnju:If you are a gooci boy, you shall have a Ako budeŠ dobar, dobićeš lepu nice toy.

igračku (obećanje).If you are not a good boy, you shall have Ako ne budeš dobar, nećeš dobiti nothing.

ništa (pretnja).

c) da izrazi neizbežnu i kobnu posledicu nezavisnu od ljudske volje (tada je značenje "shall" blisko nepotpunom glagolu "must" (morati):

Who wins his love shall lose hers. Ko zadobije njegovu ljubav, izgu-biće (mora izgubiti) njenu ljubav.

d) da izrazi odluku ili volju lica kome se obraćamo, i to samo u trećem licu jednine "shall he, she, it". Međutim, ako to lice ne odlučuje, onda se upotrebljava "will":

When shall the lesson be? Kada će se održati čas? (obraćamose licu koje odlučuje)

When will the lesson be? Kada će se čas održati? (obraćamose licu koje ne odlučuje)

140.

e) da izrazi budući događaj koji ne zavisi od volje onog kom se govori(obično u drugom licu jednine ili množine):

Shall you get there in time if you take the Da li ćeš stići tamo na vreme ako 9 o'clock train? putuješ vozom u devet sati?

Međutim, ponekad se "shall you" upotrebljava za neki budući događaj koji delimično ili potpuno zavisi od volje lica kom se obraćamo. Tada on izražava zahtev i stoji umesto "please". Ipak, u modernom engleskom postoji tendencija da se upotrebljava "will you", čak i onde gde nema mesta pitanju o nečijoj volji:

Shall you be at home if Icome in the after- Hoćeš li biti kod kuće ako dođem noon? (umesto"Please beat home. ..etc. posle podne? (umesto „Molim ili "Will you be at home"...) te budi kod kuće, itd.)

"Will" se upotrebljava u nepravoj budućnosti:

a) da izrazi volju, pristanak ili obećanje:

I will not do it any more, / promise. Neću viŠe to činiti, obećavam.

b) da izrazi odbijanje u odričnim rečenicama za sva lica: Give it to

me! No, / will not. Daj mi to! Ne, neću.

c) da izrazi upornost. Tada je obično naglašen i nikad se ne skraćuje:

He keeps telling me not to do it> but I Uvek mi je govorio da to ne ra- will do it. dim, ali ja hoću da to radim.

d) da izrazi odlučnost (kad rečenica ima smisao ,;rešen sam da to učinim i učiniću") gde i pored volje naglašavamo sigurnost izvršenja:

/ will show you that book, / will notforget. Pokazaću vam tu knjigu, neću dazaboravim.

e) kad rečenica ima smisao „kako možete u to posumnjati":

Will you come with me? Will I? Hoćeš li poći sa mnom? Hoću li?(u smislu ,,zar sumnjaš")

Napomena o izuzetnim upotrebama „SHALL, WILL" u pravoji nepravoj budućnosti

"Will" izuzetno može u prvom licu jednine i množine da izrazi pravu budućnost, i to:

a) kad lična zamenica "I" stoji sa "you" ili nekom drugom reči i pravi množinu:/ expect you and I will get there before the Nadam se da ćemo ti i ja pre others.

drugih stići tamo.

141.

kad rečenica ima smisao „smatrate li da odgovaram svrsi'You want som?body to do the work? Tražite nekog da to učini? Will I do? Da li bih ja odgovarao?

"Shall" se izuzetno upotrebljava u nepravoj budućnosti:da izrazi ponudu u pitanjima u prvim licima jednine i množine: Shall I open the

window? Hoću li otvoriti prozor? (ili že-lite li... ili: nudim se da...)

2) Trajno buduće vreme (Future Continuous Tense)

Oblici trajnog budućeg vremena su složeni i prave se od budućeg vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog priloga sadašnjosti glagola koji se menja:


I shall be \vorking (ja ću raditi) we shall be \vorking (mi ćemoraditi)

you will be working (ti ćeš raditi) you will be working (vi ćete raditi)he will be working (on će raditi) they will be working (oni će raditi)

Odrični oblici:I shall not be working, you will not be working, itd-

Upitni oblici:Shall I be working?, will you be working?, itd.

Upitno-odrični oblici:Shall I not be working?, will you not be working?, itd.

Skraćeni oblici:Pll be working, vou'II be working, itd. I shan't be working, you won't be working, itd. Shan't I be working?, won't you be working?, itd.

N a p o m e n a : Oblici neprave budućnosti pravc se na isti način.

ZNAČENJE

Trajno buduće vrcme, kao i sva ostala trajna vremena, izražava trajanje jedne radnje, u ovom slučaju trajanje jednc buduće radnjc. To trajanje radnje ispoljava sć bilo po smislu ili prilozima koji označavaju budućnost, bilo odnosom prema nekoj kratkoj ili isto toliko dugoj radnji u budućnosti. Posebno značenje trajnog budućeg vremena je izražavanjc bliske budućnosti, ali ne neposredne kao što je bio slučaj kod trajnog sa- dašnjeg vremena, u posebnoj upotrebi nekih glagola u budućnosti:

He is seeing him at once. Posetiće ga odmah.lie will be seeing him in a few mom:nts. Posetiće ga kroz nekoliko tre-

nutaka.

142.

Najzad, ovo vreme takođe izražava dogadanje neke radnje koja će se odvijati u budućnosti prema unapred odredenom ili utvrđenom planu ili programu.

Trajno buduće vreme upotrebljava se da izrazi:

a) trajnu buduću radnju koja će obuhvatiti jedan potpun vremenskiperiod. Trajanje radnje je ograničeno prilozima ili priloškim izrazima za budućnost:

My aunt will be working in the garden the Moja će tetka raditi celo posle who!e afternoon. podne u vrtu.

b) trajnu buduću radnju koja će se vršiti u odnosu na jednu trenutnu buduću radnju:

Mary will be reading when you come back. Marija će čitati kad se budešvratio.

Will you be waiting for me at 2 o'clock? Hoćeš li me čekati u dva sata?

c) trajnu buduću radnju koja je deo nekog programa ili unapred utvrđe- nog plana:

Next week Mr. Brown will be delivering Iduće nedelje će gospodin Braun a lecture on Shaw. održati predavanje o Šou.

3) Predbuduće vreme (Future Perfect Tense)

Predbuduće vreme ima složene glagolske oblike koji se sastoje od budućeg vremena pomoćnog glagola "to have" i radnog glagolskog prideva prošiosti glagola

koji se menja: Potvrdni oblik:

Jednina MnožinaI shall have worked (ja ću raditi) we shall have worked (mi ćemo

raditi)you will have worked (ti ćeš raditi) you will have worked (vi ćete raditi)he will have worked (on će raditi) they will have worked (oni će raditi)

Odrični oblik:I shall not have worked, you will not have worked, itd.

Upitni oblik:Shall I have worked, will you have worked, itd.

Upitno-odrični oblik:Shall I not have worked, will you not have worked?, itd.

Skraćeni oblici:I'll have worked, you'lI have worked, itd. I shan't have worked, you won't have worked? itd. Shan't I have worked?, won't you have worked? itd.

143.

UPOTREBA

ZNAČENJE

Predbuduće vreme je po smislu istovetno sa davnoprošlim vremenom, samo s tom razlikom što ono pokazuje odnos dveju radnji u budućnosti. Dve buduće radnje izražene u posebnim rečenicama uvek su u običnom budućem vremenu. Međutim, kad te dve buduće radnje spojimo, s namerom da iskažemo njihov međusobni odnos, onda se jedna radnja dogada ranije, a druga kasnije u budućnosti. Ona radnja, koja se ranije desi i završi u budućnosti pre neke druge buduće radnje ili momenta, izražava s e p r e d b u d u ć i m v r e m e n o m . Pretpostavljeno grafički ovo vreme izgleda ovako:

Prošlost Sadašnjost Budućnost I---------1-----------------A----------B------------------------'(pred. vr.) (bud. vr.)

A i B pretstavljaju dve buduće radnje. Medusobni odnos pokazuje da se radnja A dogodila pre radnje B, i zato se ona izražava predbudućim vremenom, dok se radnja B izražava običnim budućim vremenom. Ili u primeru:

He will have finished his work hefore you On će završiti posao pre nego što leave.odete.

(Radnja A: "He will have finished his work"; radnja B: "before you leave").N a p o m e n a : Ovo vreme stranci često zanemaruju i zamenjuju ga skoro redovno, naravno pogrešno, običnim budućim vremenom. Sledeća dva primera pokazuju jasnu razliku:

/ shall go to Ljubljana on July lsf. Ja ću prvog jula ići u Ljubljanu.I shall have gone to Ljubljana by the end Ja ću do kraja juna ići u Ljubljanu. of June.

Predlozi "by, before, when" itd. upotrebljavaju se da pokažu odnos koji je potreban da bi se iskazala radnja predbudućeg vremena:

/ shall have written letters when you come Ja ću već napisati pisma kad seback. ti vratiš.

Do you hope it will have stopped raining Da li se nadaš da će kiša prestatibefore we leave? pre nego što krenemo?

He will have passed his exams by the end On će položiti ispite do krajaof October. oktobra.

Predbuduće vreme upotrebljava se da izrazi:

a) radnju koja će se desiti i izvršiti u budućnosti pre neke druge neodre- đene buduće radnje:

They will have left Belgrade before they Otputovaće iz Beograda pre nego get your cable.što prime tvoj telegram.

b) radnju koja će se desiti i završiti pre nekog momenta u budućnosti: / shall

have finished my work by 7 o'clock. Ja ću završiti posao do sedam sati.

144.

c) radnju koja se po svoj prilici dogodila u prošlosti, a ima smisao „pretpostavljam da, očekujem da, zamišljam da", itd.

She will have sent the parcel hy air mail. Biće da je paket poslala vazdu-šnom poštom.

OBLICI Trajno predbuduće rreme (Future Perfect Continuous Tense)

Trajno predbuduće vreme ima složen glagolski oblik koji se sastoji od predbudućeg vremena pomoćnog glagola 4<to bc" i glagolskog priloga sadašnjosti:

Potrrdni oblik:Jednina

I shall have been vrorking (ja ću raditi) you will have been working (ti ćeš raditi) he will have been working (on će raditi)

Množinawe shall have been working (mi ćemo raditi) you will hare been working (vi ćete raditi) they will have been working (oni će raditi)

Odrični oblik:

I shall not hare been working, you will not have been working, itd.

Upitni oblik:

Shall I have been working? Will you have been working?, itd.

Upitno-odrični oblik:

Shall I not have been working?, Will you not have been working?, itd.

Skraćeni oblici:

Fll have been working, you9ll have been working, itd. I shan't have been working, you won't have been working, itd. Shan't I have been working?, won't you have been working?, itd.

ZNAČENJEOvo vreme iskazuje izvesno trajanje jedne predbudućc radnje. Za

razliku od običnog predbudućeg vremena, koje više naglašava Činjenicu da će se jedna radnja završiti, predbuduće trajno vreme ističe samo trajanje jedne buduće radnje, ali koja se neće završiti pre početka neke druge buduće radnje ili pre nekog budućeg momenta, već će se verovatno nastaviti i posle toga. Ovo se vreme retko upotrebljava u engleskom jeziku.

10 Gramatika englcskog jezlka145

Trajno predbuduće vreme upotrebljava se da izrazi:

a) trajnu buduću radnju koja će trajati u budućnosti pre početka jedne druge buduće radnje:

When you com? back he will already have Kada se vratis on će te već čekati. been waiting for you.

b) trajnu buduću radnju koja će trajati u budućnosti i posle jednog bu- dućeg momenta:

By next August he will have been writing On će već do kraja avgusta napi- his second novel. sati svoj drugi roman.

c) trajnu radnju koja se po svoj prilici dogodila u prošlosti:

You will not have been reading this book Biće da ovu knjigu niste pre čitali, before, so take it with you. zato je ponesite.

II. TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici budućih vremena trpnog stanja prave se od odgova- rajućeg budućeg vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prošlosti; tako imamo:

1) Buduće vreme:Future Tense I shall be seen (ja ću biti viden), I shall not be seen,

shall I be seen, itd.

2) Predbuduće vreme:Future Perfect I shall have been seen (ja ću biti viđen), I shall not have Tense

been seen, shall I have been seen, itd.N a p o m e n a : a ) Trpna trajna buduća vremena ne postoje u engleskom jeziku.

b ) Značenje i upotreba trpnih budućih vremena su isti kao kod radnog stanja budućih vremena.

c ) Vidi trpno stanje na str. 157.

P O G O D B E N A V R E M E N A (Conditional Tenses)

U engleskom jeziku postoje dva prosta i dva trajna pogodbena vremena radnog stanja i dva prosta pogodbena vremena trpnog stanja (vidi tabelu na str. 111.)

Pogodbena vremena se upotrebljavaju za izražavanje raznih vrsta pogodbi i njenih posledica. Ako je u pitanju izražavanje sadašnje pogodbe ili budućnosti u prošlosti, onda se upotrebljava sadašnje pogodbeno vreme. Međutim, prošla pogodba i njene posledice izražavaju se prošlim pogodbenim vremenom.

146.

1) Sađašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense)

Sadašnje pogodbeno vreme ima složene glagolske oblike koji se prave kada se ispred neodređenog načina glagola koji se menja, stavi "should" (prošlo vreme od "shall") za prvo lice jednine i množine, i "would" (prošlo vreme od "will") za drugo i treće lice jednine i množine:

Potvrdni oblik:Jeđnina Množina

I should work (ja bih radio) We should work (mi bi radili)you wou!d work (ti bi radio) you would work (vi bi radili)he would work (on bi radio) they would work (oni bi radili)

Odrični oblik:I should not work, you would not work, itd.

Upitni oblik:Should I work?, would you work?, itd.

Upitno-odrični oblik:Should I not work?, would you not work?, itd.

Skraćeni oblici:I'd work, you'd work, he'd work, itd. I shouldn't work, you wouldn't work, itd. Shouldn't I work?, wouldn't you work?, itd.

N a p o m e n a : Za pogodbena vremena pomoćnih i nepotpunih glagola treba videti posebno poglavlje.

ZNAČENJE

Sadašnje pogodbeno vreme označava pogodbu koja bi se u sadašnjosti izvršila da za to postoje uslovi. Kada prošla vremena pomoćnih glagola "shall, will" zadržavaju sadašnja mesta, tako da "should" stoji u prvom licu jednine i množine, a "would" u ostalim licima, onda se stvara neka vrsta p r a v e pogodbe. Međutim, kada ti glagoli ispolje svoja prvobitna znaČenja i upotrebljavaju se u svim licima, onda je ovo vreme pogodbeno samo po obliku, a ustvari se izražava volja, dužnost, potreba i sl. te se na taj način stvara tzv. n e p r a v a pogodba.

Jedno ne tako retko značenje ovog vremena je izražavanje budućnosti u prošlosti. Ma koliko ovo izgledalo čudno i neobično, ono ipak pokazuje doslednost,

preciznost i logičnost engleskih vremena. Najbolje se to vidi u sledećem primeru:

He said, "/ shall ccm? on Saturday". Rekao je: ,,Ja ću u subotu doći". He said that he would come on Saturday Rekao je da će u subotu doći.

(Oblik u neupravnoj rečenici "he would come" zaista označava budućnost u prošlosti, pošto je sama reČenica kazana u neko vreme u prošlosti.)

147

OBLICI

10*

Prava pogodba

Sadašnje pogodbeno vreme upotrebljava se u pravoj pogodbi ("should" u 1. licu jedn. i množ. "vrould" u 2. i 3. licu jedn. i množ.) da izrazi:

a) pogodbenu radnju koja bi se u sadašnjosti dogodila da za to postoje uslovi:

I should buj the book, if I had money enough. Kupio bih tu knjigu da imam dovoljno novca.

b) uslornu buđuću radnju:

We should go to the football mitch if you gave us mmey.c) buduću radnju u prošlosti (tzv. buduće vrcme u prošlosti "Future in the past"):

I said that I should read. Rekao sam da ću čitati.

Neprava pogodbaU nepravoj pogodbi "should" može da stoji u svim licdma i tada izražava: a) sadašnju dužnost, obavera ili moranje:

I should work hard for my excmi. Treba mnogo da radim za ispite.You should go to the doctor. Trebalo bi da ideš kod doktora.He should go and find the driver. Trebalo bi da ide i nade šofera.

"Would" u nepravoj pogodbi može takođe da stoji u svim licima. Tada izražava:

a) volju, običaj ili nariku:I would like to see that picture. Volela bih da vidim taj film.Whenever I said a word, she would tell me Kad god bih progovorio, ona bi to be silent.

mi rekla da ćutim.b) učtivo pitanje:

Wouldyou be so kindas to show me the waj Da li biste bili ljubazni da mi to the General Post Office? pokažete gde je Glavna pošta?

2) Trajno sadašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous Tense)

Ovo vreme ima složene glagolske oblike koji se sastoje od sadašnjeg pogodbenog vremena pomoćnog glagola <cto be" i glagolskog priloga sadašnjosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik:Jednina

I should be working (ja bih radio) you would be working (ti bi radio) he would be working (on bi radio)

Množinawe should be working (mi bi radili) you would be working (vi bi radili) they would be working (oni bi radili)

148.

UPOTREBA

Mi bi isli na futbalsku utakmicu, ako nam daš novac.

Ođrični oblik:I should not be working, you would not be working, itd.

Upitni oblik:Should I be working? would you be worklng?, itd.

Upitno-odrični oblik:Should I not be working?, itd.

Skraćeni oblici:. I'd be working, you'd be working, itd. I shouldn't be working, you wouldn't be working, itd. Shouldn't I be working?, wouldn't you be working?, itd.

Trajno sadašnje pogodbeno vreme označava i upotrebljava se da izrazi:

a) trajanje jedoe sađašnje pogođbe koja bi se izvršila da za to postoje nslovi:

He wou!d be reading the whole afternoon if On bi čitao celo posle podne da he had the book. ima tu knjigu.

b) trajnu b«dnću rađnj« n proškarti, zamenjujući trajno buduće vreme m neupravnom govoru:

Mary told her friends that she would be Marija je rekla svojim prijatelji- learning the whoJe night. cama da će učiti celu noć.

3) ProŠlo pogođbeno Treme (Past Conditional Tense)

ProŠlo pogodbeno vreme ima složene glagolske oblike kojise sastoje od sadašnjeg pogodbenog vremena pomoćnog glagola to hare

i radnog glagolskog prideva prošlosti glagola koji se menja:


I should have worked (ja bih bio radio) we shonld have worked (mi bi biliradili)

you woold have worked (ti bi bio radio) you wouId have worked (vi bi biliradili)

he wonId have worked (on bi bio radio) they wouId have worked (oni bi biliradili)

Odrični oblik:I should not have worked, itd.

149.

ZNAČENJE I UPOTREBA

OBLICI

Upitni oblik:Should I have worked?, itd.

Upitno-odrični oblik:Should I not have worked?, itd.

Skraćeni oblici:Pd have worked, itd. I shouldn't have worked, itd. Shouldn't I have worked?, itd.

Prošlo pogodbeno vreme upotrebljava seda izrazi:

a) pogodbenu radnju koja bi se desila u prošlosti da su za to postojali uslovi:

/ should have gone to the seaside if I had Išao bih bio na more da sam imao had money enough. dovoljno novaca.

b) radnju predbudućeg vremena u neupravnom govoru:"/ will have left Belgrade by 5 oy clock,,Ja ću otputovati iz Beograda pre

pet sati".He said that he would have left Belgrade by Rekao je da će napustiti Beograd 5 oy

clock. pre pet sati.

4) Trajno prošlo pogodbeno vreme (Past Conditional Continuous Tense)

Trajno prošlo pogodbeno vreme ima složene glagolske oblike koji se sastoje od prošlog pogodbenog vremena pomoćnog glagola "to be" i

glagolskog priloga sadašnjosti glagola koji se menja:

Potvrdni oblik:

JedninaI should have been working

(ja bih bio radio) you would have been working

(ti bi bio radio) he would have been working

(on bi bio radio)

Množinawe should have been working

(mi bi bili radili) you would have been working

(vi bi bili radili) they would have been working (oni bi bili radili)

Odrični oblik:

I should not have been working, itd.

Upitni oblik:Should I have been working?, itd.

Upitno-odrični oblik:Should I not have been working?, itd.

150.

OBLICI

Skraćeni oblici:I'd have been working, itd. I shouldn't have been working, itd. Shouldn't I have been working?, itd.

Trajno prošlo pogodbeno vreme ne samo da iznosi jednu pogodbu, već i naglašava njeno trajanje.

Ono se upotrebljava da izrazi:

trajanje jedne pogodbe u prošlosti koja bi se izvršila da su za to postojali uslovi:

He would have been working for ten hours On bi bio dnevno radio deset sati every day if he had not been ill. da nije bio bolestan.

trajnu predbuduću radnju u neupravnom govoru:

"/shall have been sleeping by 10 o'clock". Spavaću do deset sati. He said that he would have been sleeping Rekao je da će spavati do deset by 10 o'clock. sati.

TRPNO STANJE

(Pasive Voice)

Glagolski oblici pogodbenih vremena trpnog stanja prave se od odgo- varajućeg pogodbenog vremena pomoćnog glagola "to be" i glagolskog prideva prošlosti; tako imamo:

1) Sadašnje pogodbeno vreme:Present Conditional Tense I should be seen (bio bih viđen), I should not

be seen, should I be seen? itd.2) Prošlo pogodbeno vreme:Past Conditional Tense I should have been seen (bio bih viđen), I should

not have been seen, should I have been seen?, itd.N a p o m e n a : a ) Trpna trajna pogodbena vremena ne postoje u engleskom jeziku.

b ) Značenje i upotreba ovih vremena su isti kao i kod radnog stanja.c ) Vidi trpno stanje.

B) Z A P O V E D N I N A C l N(Imperative Mood)

Zapovedni način je glagolski oblik koji se upotrebljava da izrazi naređenje, zapovest, zahtev, savet, želju ili molbu:

Leave the room! Napusti sobu! (naređenje)This is the best course; follow it! Ovo je najbolji način; sledi ga!

(savet)Help me if you can! Pomozi mi ako možeš! (molba)Save me! Spasi me! (želja)

151.

ZNAČENJE I UPOTREBA

ZNAČENJE

U ovim primerima se podrazumeva podmet "you" (ti, vi) iako nije pomenut, pa je zapovedni način takođe jedan od ličnih glagolskih oblika.

Pošto zapovedni način izražava uvek neki zahtev, a zahtevi se redovno odnose na sadašnjost ili budućnost, to se jedan isti oblik zapovednog načina može smatrati ili sadašnjim ili budućim glagolskim oblikom, već prema vremenu na koje se odnosi.

U pogledu pravljenja, zapovedni način ima dve vrste oblika: p r a v e i o p i s n e oblike.

a) Pravi oblik zapovednog načina je isti kao i neodređeni način glagola koji se menja. Ovaj se oblik upotrebljava za drugo lice jednine i množine.

Predlog "to" koji označava neodredeni način izostavlja se:b) Opisni oblici zapovednog načina popunjavaju ostala lica u jednini i

množini, i prave se na opisan način. Za opisivanje se upotrebljava glagol "to let" i predmet odgovarajuće zamenice, koji se stave ispred neodredenog načina glagola koji se menja bez predloga "to". Tako ceo zapovedni način glasi:


Let me work (da radim) Let us work! (da radimo!)work! (radi!) work! (radite!) let him, her, it work! (neka onf ona, ono let them work! (neka oni rade!) radi!)

Odrični oblik:Jednina Množina

Let me not work! (da ne radim!) Let ns not Work! (da ne radimo!)do not work! (ne radi!) do not work! (ne radite!)let him, her, it not work! (neka on, ona, let them not work! (neka ne rade!) ono ne radi!)

Skraćeni oblici:"Let us" se skraćuje u "letV', "do not" se skraćuje u "don't": let's work!, don't work!,

itd.

Oblici pravog zapovednog načina se upotrebljavajuda izraze:

a) naređenje ili zapovest:Stop talking! Prestani da pričaŠ!

b) zahtev:Open the doorl Otvorite vrata!

c) molbu ili želju:Pass me the pen, pleasel Molim te daj mi pero!

152.

OBLICI

UPOTREBA

d) savet: Follow my steps.

e) poziv: Come and help yourself!

f) zabranu: Don't stand by the

window!

Oblici opisnog zapovednog načina

a) dozrolu: Let me tell him!b) sugest jj:

Let us have a talk in English!

c) molbu: Let me help hlm!Idi mojim stopama!

Hajde, posluži se!

Ne stoj pored prozora!

upotrebljavaju se da izraze:

Pusti me da mu kažem!

Daj da mu pomogneml

C) ŽELJNI IU SAVEZNI NAClN(Subjunctive Mood)

Prethodna dva načina, pokazni i zapovedni, preovladuju u našem jeziku. Naši ljudi ih shvataju, i prema

tome redovno upotrebljavaju sa potpunim njihovim značenjem i smislom. Međutim, savezni način nema svoju posebnu i izrazitu upotrebu u našem jeziku, pa se zbog toga prilikom primene u engleskom jeziku često zamenjtije pokaznim načinom. Ovo zamenjivanje dovcdi često do krupnih grešaka izvrtanja smisla. Da do toga ne bi došlo, potrebno je shvatiti razliku izmedu saveznog i pokaznog načina.

Pokazni način iznosi jednu radnju kao činjenicu koja se konstatuje ili tvrdi, i koja kao takva nema nikakve veze s nečim što u osnovi može da nagovesti želju, sumnju, pretpostavku, ili slično. Time se izražava, dakle, nešto što kao činjenica postoji, i otuda proizilazi potvrdan smisao kod pokaznog načina. Tako je u rečenici:

My brother would not ccm2 though he Moj brat ne bi došao iako je was invited. pozvan.

izneta radnja „iako je pozvan" kao činjenica, jer on ustvari i jeste pozvan. Time pokazujemo pozitivnu činjenicu u odnosu na sumnju, želju, pretpostavku ili sl., koje svojim značenjima iznose nešto što nema realne osnove, i što je ustvari zamišljanje ili priželjkivanje, pa prema tome sadrže negativan smisao.

153.

Da malo porazgovaramo engleski!

ZNAČENJE

Tako u rečenici:

My brother would not come though he Moj brat ne bi došao i kad bi were invited. bio pozvan.

izneta je radnja ,,i kad bi bio pozvan" ne kao činjenica, već kao pretpostavka, jer on ustvari nije bio pozvan. Ovde se, naprotiv, podrazumeva negativan smisao, koji je rezultat nedostatka realne podloge i u suštini pretstavlja samo plod mašte, priželjkivanje ili pretpostavku. Takav glagolski način, koji izražava jednu radnju, ne kao činjenicu, već kao uslov ili pogodbu pod kojim se podrazumeva sumnja, želja, namera, predlog ili pretpostavka, naziva se s a v e z n i m načinom. On se zove tako jer se retko upotrebljava sam, već je najčešće podređen glavnoj rečenici.

Savezni način je u staroengleskom jeziku služio da izrazi razna lična raspoloženja, nesigurnost, nepouzdanost, oklevanje i kolebanje. Međutim, u modernom engleskom jeziku ova značenja ne pojavljuju se više sa tolikom snagom, i savezni način postepeno izumire i retko se već upotrebljava u govornom svakodnevnom jeziku. Većina oblika saveznog načina je iščezla i jedino se uporno održavaju i upotrebljavaju kod pomoćnog glagola "to be". To je poslednje značajno uporište engleskog saveznog načina, naročito u zavisnim rečenicama. Umesto nestalih oblika, u modernom engleskom jeziku upotrebljavaju se opisni oblici saveznog načina, koji se sastoje najčešće od pomoćnih glagola "shall, may" i neodređenog načina. Pa, ipak, kao stvaran glagolski način, sa posebnom sintaksom sličnom onoj u latinskom ili francuskom jeziku, savezni način u engleskom jeziku jedva da postoji.

OBLICIOblike saveznog načina delimo na p r a v e i o p i s n e .

Pravi oblici saveznog načina još se jedino pojavljuju u:

a) prostom sadašnjem vremenu pomoćnog glagola "to be" koje glasi

Jednina Množina(if) I be (da sam) (if) we be (da smo)(if) you be (da si) (if) you be (da ste)(if) he, she, it be (da je) (if) they be (da su)

b) u trećem licu jednine prostog sadašnjeg vremena svih ostalih gla gola. Taj je oblik isti kao u neodređenom načinu i nema nastavka ,,-(e)S

"to have" "to work"(if) I have (da imam) (if) I work (da radim)

you have (da imaš) you work (da radiš)he have (da ima) he work (da radi)we have (da imamo) we work (da radimo)

154.

you have (da imate) you work (da radite)they have (da imaju) they work (da rade)

155.

c) prostom prošlom vremenu pomoćnog glagola "to be", koje glasi:

Jednina Množina(if) I were (da sam bio) (iO we were (da smo bili)

you were (da si bio) you were (da ste bili)he were (da je bio) they were (da su bili)

N a p o m e n a : Sva ostala vremena saveznog načina su ista kao u pokaznom načinu, samo ona složena vremena koja se prave pomoću "to be", sadrže u sebi i dalje oblike saveznog načina.

Oblici prostog sadašnjeg vremena saveznog načina upotrebljavaju se vrlo retko, dok je upotreba prostog prošlog vremena daleko češća.

Opisni oblici saveznog načina prave se od nepotpunih, ili u ovom slučaju, pomoćnih glagola "shall" i "may" i neodređenog načina glagola koji se menja; i to:

a) "shall" ili "may" i neodredeni način — umesto pravih oblika prostog sadašnjeg vremena saveznog načina:

l do not like him though he be an honest Ne sviđa mi se iako je možda man.pošten čovek.

ili:

/ do not like him though he may be an honest min.

b) "should", "would" i "might" i neodređeni način — umesto pravih oblika prostog prošlog vremena saveznog načina:

It is probable that he were at home. Verovatno je da je moždakod kuće.

ili:

It is probable that he might be at homs. Verovatno je da je možda kodkuće.

Oblici pravog saveznog načina još se uvek upotrebljavaju:

a) u glavnim rečenicama da izraze želju ili naređenje:

God save the Kingl Bože spasi Kralja!Deny it who can. Neka to opovrgne ko može.

b) u zavisnim rečenicama posle "although, though, before, if, lest, that, till, until, unless" kad treba da se izrazi neka pretpostavka:

Let him be careful lest he be accused. Neka pazi da ga ne bi optužili.

Oblici opisnog saveznog načina upotrebljavaju se:

• a) sa "may, might" i neodredenim načinom u zavisnim rečenicama da izraze:

156.

UPOTREBA

1) svrhn ili nameru (obično sa svezom "that"):

He takes care that no expenses may incur. On pazi da se ne bi izložio tro-škovima.

/ begged that I might be allowed to come. Preklinjao sam da bi mi dozvolilida dođem.

2) želju (ponekad i sa "would"):

/ wish your son may (might) find the street. Želeo bih da vaš sin može da nađe

tu ulicu.

3) pretpostavku i dozvolu (sa svezama "though, however"):

I do not like him though he may be an ho- Ne sviđa mi se iako je moždanest min. pošten čovek.

However good he may be we cannot allow Ma kako da je dobar, ne možemohim to try it. mu dozvoliti da to pokuša.

4) posle glagola koji označavaju strah ili nadu i izraza "it is possible, it is probable" itd. (Ovde se ponekad takođe upotrebljava "will, would"):

I fear that he may be late. Bojim se da može zakasniti.I feared that he might be late% Bojao sam se da može zakasniti.I fear that he will be Jate. Bojim se da će zakasniti./ feared that he would be late. Bojao sam se da će zakasniti.

b) sa "shall, should" i neodredenim načinom, za sva lica u zavisnim rečenicama, da izrazi:

1) srrhu ili nameru (posle sveze "lest") bez obzira na vreme u glavnoj rečenici:

She would not come, lest she should work Ona nije htela da dođe da ne bi in the garden. radila u vrtu.

2) naređenje:They were tojd that everybody should stand Rečeno im je da svi moraju stajati

still, mirno.3) pretpostavku u pitanjima u kojima se podrazumeva negativan

smisao:

Is it possibje that he should have attended Je li moguće da je on posetio to that Jecture. predavanje (smisao: nije mo-

guće).N a p o m e n a : Kad se u glavnoj rečenici izražava pretpostavka koja je suprotna činje- nici u zavisnoj rečenici, onda se u njoj upotrebljava "should" samo za prvo lice jednine i množine, a "would" za ostala lica. U zavisnoj rečenici upotrebljava se prosto prošlo vreme

157.

saveznog načina za izražavanje sadašnjosti, i davnoprošlo vreme saveznog načina za izražavanje prošlosti:

If Mary were (but she is not) at home, they Da je Marija (ali ona nije) kod kuće, oni would see her. bi je videli.If he were at school, he would have known the Da je bio u školi, on bi bio znao lekciju. lesson.

158.

4) posle glagola koji označavaju iznenađenje, žaljenje, ili lično raišljenje, ili posle bezličnih izraza "it is (im)possible, it is essential, it is fair" itd.:

I regret that you shouM have taken so mjch trouhle.

I am sorry that you should have come. I am surprised that they should have vvaited in front of the door.

Žalim što ste morali toliko da se mučite.

Žao mi je što ste morali da dodete. Iznenaduje me da su morali čekati pred vratima.

TRPNO STANJE GLAGOLA(Passive Voice)

Trpno stanje je u engleskom važnije i češće nego u našem jeziku, jer ga duh jezika ne samo trpi, nego i zahteva.

Mnoge rečenice iskazane radnim stanjem ne dobijaju svoj puni smisao; međutim, kada se stave u trpno stanje, one nađu svoje pravo mesto. Ovim se objašnjava jednostranost izra- žavanja onih ljudi koji uče engleski, jer povodeći se za duhom našeg jezika, zanemaraju trpno stanje u engleskom — toliko važno za svestrano izražavanje i duh jezika. Naravno da u tome ne treba preterivati, jer i pored svih prednosti trpnog stanja u engleskom, ono može da bude štetno i način izražavanja nakaradan.

Opste pravilo koje preovladuje u upotrebi trpnog stanja je sledeće: usretsrediti bvu pažnju na radnju samog glagola (tj. priroka) više nego na ulogu vrsioca radnje (tj. podmeta). Na taj način pojavljuje se želja da se prvenstveno izrazi aktivnost glagola. To se naročito ispoljava kod onih trpnih rečenica gde je podmet radne rečenice neodređen, nejasan ili sumnjiv, pa se u trpnoj rečenici i ne upotrebljava, jer je bez naročite važnosti. Zbog toga smo u rečenici:

People play chess all o?er our countrj. Ljudi igraju šah u celoj našoj zemljiviše zainteresovani „igranjem šaha" nego nejasnim i suvišnim izvršiocem radpje „Ijudi", jer ko bi ga inače i igrao nego ljudi. Zato je ovakva rečenica, stavljena u trpno stanje

Chess is played all over our countrj Šah se igra u celoj našoj zemlji.sažetija, potpunija i stilski u duhu engleskog jezika, sasvim na mestu i opravdana.

Trpno stanje se ne upotrebljava samo kad smo zainteresovani više radnjom nego izvršiocem, već takode i u svim onim rečenicama gde se radni podmet ne može lako da izrazi, ili se pak želi izbeći upotreba prvog lica, i uopšte u svim onim rečenicama koje imaju trpno značenje.

Evo primera:

159.

ZNAČENJE

The matter will be reported to the police. (Ta stvar će biti javljena policiji). (Umesto: I shall....).It was thought well of him (Dobro se mislilo o njemu).(Umesto: They thought....)

160.

Dok neprelazni glagoli imaju samo radno stanje, dotle prelazni mogu da budu u radnom ili trpnom stanju. Izuzetno se neprelazni mogu upotrebiti u trpnom stanju. To se dešava onda kad posle njih dođe predlog koji svojim značenjem menja taj glagol u prelazni. Međutim, predlozi koji izražavaju pravac, onemogućuju to preinačenje.

OBLICI

Opšte pravilo za pravljenje trpnih glagolskih oblika jeste da se na odgovarajuće vreme pomoćnog glagola to be doda trpni glagolski pridev prošlosti:Glag. pridev prošl.

Prosto sadašnje vreme Trajno sadašnje vreme Sadašnje prošlo vreme Trajno sadašnje prošlo vreme Prosto prošlo vreme Trajno prošlo vreme Davnoprošlo vreme Trajno davnoprošlo vreme Buduće vreme Trajno buduće vreme Predbuduće vreme Trajno predbuduće vremeSadašnje pogodbeno vreme Trajno sadašnje pogodbeno vreme nemaProšlo pogodbeno vreme I should have beenTrajno prošlo pogodbeno vreme nemaSadašnji neodređeni način to beProšli neodređeni način to have beenGlag. pridev ili prilog sadašnjosti beingGlagolski pridev ili pril. prošl. having beenGlagolska imenica sadašnjosti beingGlagolska imenica prošlosti having been

rvrLD/\ Trpno stanje se upotrebljava:

kad želimo da naglasimo predmet radne rečenice (u trpnoj rečenici on postaje podmet)

"King Lear" was written by Shakespeare. Šekspir je napisao „Kralja Lira".

da se izbegne upotreba prvog lica:The task has alreadv been carried out. (Zadatak je već izvršen.) (Umesto:

I have been....).

161.

Vreme glag.to be I

amI am being I have beennema I wasI was being I had been nema I shall benemaI shall have beennemaI should be N

da se izbegne imenovanje vršioca radnje uopšte:

John was sent to the Post Office. Jovan je bio poslat

na poštu.

gde je teško izraziti ili je nepoznat vršilac radnje:It was sent for the doctor. Poslali su po doktora.My pen has been taken (by someone). Neko mi je uzeo nalivpero.

kad rečenica sama po sebi ima trpno značenje:

They are to be enrolled on Monday. Upisaće se u ponedeljak.

sa glagolima to let, to blame (može da dođe i radno stanje):

The house is to be let. (Ili: to let.) Kuća se izdaje.She is to be blamed. (Ili: to blame.) (Ona je za prekorevanje.)

PRETVARANJE RADNE REČENICE U TRPNU

Sastav radne rečenice sa prelaznim glagolom je sledeći:

P e o p l e p l a y c h e s s all over our country podmet prir. predm.

Glagol u ovoj rečenici je u radnom stanju, pošto predmet vrši radnju. Kada, međutim, kako smo ranije rekli, podmet radne rečenice nije ono najvažnije što nas interesuje, već glagol, onda je reČenica u trpnom stanju. Da bi jednu radnu rečenicu pretvorili u trpnu, treba učiniti sledeće:

a) predmet radne rečenice postaje usled nove uloge glagola toliko važan da dolazi na prvo mesto trpne reČenice, tj. postaje podmet. Dok je u radnoj rečenici kao predmet bio u 4 padežu, sada kao podmet prelazi u 1. padež. (Chess — ko ili što? Šah 1. padež);

b) glagol iz radnog glagolskog oblika prelazi u trpni glagolski oblik odgovarajućeg vremena (Umesto play, trpni oblik is played, oba u sadašnjem vr.);

c) posle trpnog glagolskog oblika stavlja se predlog by koji ga povezuje sa predmetom t^pne rečenice. Ukoliko je taj predmet suvišan, onda se predlog zajedno s njim izostavlja;

d) podmet radne rečenice postaje predmet trpne rečenice. Dok je on u radnoj rečenici bio u 1. padežu, sada kao predmet prelazi u4 padež. Međutim, kad je predmet trpne rečenice nejasan, neodređen ili sumnjiv, on se najčešće izostavlja.

162.

Tako će ova rečenica u trpnom obliku da glasi: Chess is played all

over our country. Šah se igra u celoj

našoj zemlji.

(Predmet sa predlogom by people je izostavljen, jer nije bitan za smisao

rečenice.)Ostali predmeti trpne rečenice, koji jedva da ikad mogu da budu

uklju- čeni, jesu: me (I), you (you), him (he), her (she) itd., zatim neodredene ili bezlične zamenice someone, somebody, anybody, itd., i reči opšteg značenja p?ople, a man itd. Međutim, kad je predmet važan za potpuno razumevanje rečenice i njenog smisla, onda se on izražava:

The lecture was delirered by Mr. Dinich. Gospodin Dinić je održao predavanje.

U ovom primeru naše interesovanje dovelo je do upotrebe trpnog stanja, ali pošto uloga predmeta ima važno značenje i potrebna je za potpuno razumevanje smisla rečenice, morali smo da ga izrazimo.

Predmet sa prediogom by neprirodan je u engleskom jeziku. Većina rečenica, gde on može stajati i gde je potreban, sa pravom pripada radnom stanju, i takve rečenice ne bi nikada trebalo stavljati u trpno stanje. Iz ovoga proizlazi da trpno stanje ima specijalno i veoma važno mesto u engleskom jeziku, i prema njemu treba biti oprezan, jer većina rečenica koje su dobre u radnom stanju, izgledaju veoma nakaradne u trpnom stanju:

Nikola likes good boys. Nikola voli dobre dečake.

Potpuno dobra rečenica, nema potrebe za trpnim

stanjem. Good boys are liked by Nikola.

(Potpuno nemoguća rečenica).U nekim se rečenicama umesto by upotrebljava predlog with. To se

naročito dešava u onim rečenicama gde se hoće da pokaže da je nešto urađeno nekim sredstrom, pomoću nečega ili sa nečim. Tada with odgovara na pitanje how?:

Tennis is played with balls. Tenis se igra sa loptama.Soldiers are prorided with bajonets. Vojnici su snabdeveni bajonetima.

Oba predmeta radne rečenice (direktni i indirektni) mogu da postanu podmet trpne rečenice, zbog toga što oni u engleskom sačinjavaju tzv. predmetski padež, koji ima isti oblik. Ipak je češći slučaj da direktni predmet postane podmet trpne rečenice, a indirektni samo u tom slučaju kad se želi da se on kao novi podmet posebno istakne:

Somebody gare me a pencil. Neko mi je dao olovku.

163.

I was given a pencil. Data mi je olovka.(Redovan oblik: I je od direktnog predmeta)

A pencil was given (to) me. Olovka mi je data.(Izuzetan oblik: a pencil je istaknut)N a p o m e n a : Kod pretvaranja rečenica treba paziti da se ne izostavc predlozi ili prilozi koji stoje uz glagol, jer su oni potrebni da upotpune radnju tog glagola. Prilog za način dolazi neposredno ispred glagolskog prideva prošlosti kojeg označava:

My friends looked after me well. Prijatelji su me dobro pazili.I was well looked after bj mj friends.

164.

II. BEZLIČNI GLAGOLSKI OBLICI(Non-finite Verb Forms)

Glagolski oblici koji nisu određeni ili ograničeni podmetom, a niti po svojoj prirodi mogu da budu, nazivaju se b e z l i č n i m g l a g o l s k i m o b 1 i c i m a:

a) Expecting him to return, I did not leave the house. Expecting him to return, you did not leaye the house. Expecting him to return, he did not leave the house itd.

(Očekujući ga da se vrati, ja (ti, on) nisam napuštao kuću.)h) I went to find him. You went to

find him. He went to find him itd.

(Ja sam (ti, on itd.) pošao da ga nađem.)c) I heard of his coming. you heard of

his coming. he heard of his coming itd.

(Ja (ti, on) sam čuo o njegovom dolasku.)U ovim rečenicama "expecting, to find, coming" odnose se na "I" u prvoj

rečenici, u drugoj rečenici na "you", u trećoj na "he", itd., drugim rečima, oni ostaju nepromenjeni u svim licima. Zato što nisu određeni ili ograničeni brojem ni licem podmeta, već se upotrebljavaju potpuno bezlično, nazivamo ih bezličnim glagolskim oblicima.

Postoje t r i vrste bezličnih glagolskih oblika:a) Neodredeni način (Infinitive Mood),b) Glagolski prilog i pridev (Participles),c) Glagolska imenica (Gerund).

A) NEODREĐENI NAČIN (Infinitive Mood)

Glagolski oblik koji izražava jednu radnju, a da se pri tome ne odnosi na izvršioca iste, tj. na podmet, naziva s e n e o d r e đ e n i n a

č i n. Tako u primeru:Volim da čitam zanimljive knjige.

glagolski oblik "to read" ne odnosi se samo na podmet ,,I" (izvršioca radnje), već stoji potpuno

neodređeno, i isto tako bi se mogao odnositi na bilo koje lice.N a p o m e n a : Neodređeni način često se pogrešno zamenjuje sa ostalim vrstama bez- ličnih glagolskih oblika. Da do toga ne bi došlo, potrebno je znati da neodređeni način naglašava radnju koju sam izražava, dok ostali bezlični glagolski oblici naglašavaju radnju prethodnog glagola:

I saw him play in the garden.(naglašen sam oblik "play") Video sam ga da se igra u vrtu.

I saw him piaying in the garden ("playing" naglašava "saw").

11 Gramat ika cngleskog jez ika

ZNAČENJE

/ like to read interesting books.

161

PODELA

Neodređeni način može da ima oblike za sadašnjost i pro- šlost radnog i trpnog stanja; zato ga delimo na:

Vreme — Tense S t a n j e — V o i c eRadno (Active) Trpno (Passive)

Sadašnji neodređeni naci.i (Present Infinitive)

Sadašnji trajni neodr. način (Present Continuous Infinitive)

Prošli neodređeni način (Perfect Infinitive)

Prošli trajni neodr. način (Perfect Continuous Infinitive)

to work(raditi)

to be working(raditi)

to have worked(raditi)

to have been working(raditi)

to be seenbiti viđen

nema

to have been seen (biti viđen)

nema

1) Sadašnji neodređeni način (Present Infinitive)

Oblik radnog sadašnjeg neodredenog načina je prost oblik koji dolazi sa ili bez predloga "to" napr.: to work, to see, itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred neodredenog načina: to work, not to vvoik,

(raditi, ne raditi), to see, not to see (videti, ne videti), itd.Oblik trpnog neodređenog načina se pravi kada se na neodređeni način

pomoćnog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev prošlosti glagola koji se menja: to be seen (biti viđen), to be found (biti nađen), itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: "not to be seen (ne biti viđen), not to be found (ne biti nađen), itd.

ZNAČENJE

Neodredeni način najčešće označava ono vreme koje pokazuje glavni glagol. Tako on može da izrazi svako od tri vremenska perioda: prošlost, sadašnjost i budućnost:

This is not a good place to rest. Ovo nije (nije bilo, neće biti)This was not a good place to rest. dobro mesto za odmor.This will not be a good place to rest.

Neodređeni način nema posebni oblik za budućnost. Medutim, kada on stoji sa glagolima koji se odnose na budućnost i nekim sličnim izrazima, onda se on može smatrati prividnim budućim neodredenim načinom:

/ hope to go to my brother's next week. Nadam se da ću iduće nedelje ićikod moga brata.

166.

OBLICI

Sadašnji neodređeni način sa nepotpunim glagolom "may" može takode da označi budućnost, koja nije tako odredena i jasna kao ona izražena pomoću "shall, will":

He may wait for you. On će te možda čekati.

Sadašnji neodređeni način se upotrebljava:

a) kao pođmet u rečenici:

"To err is humin, to forgive divine" ,,Ljudi greše, a bogovi praštaju".

b) kao predmet u rečenici:

"Do not forget to do good". ,,Ne zaboravi da činiš dobra dela".

c) kao predikatski dodatak u rečenici:

To see him is to love him. Videti ga znači zavoleti ga.

d) nezavisno:

"To be or not to be..." „Biti ili ne biti..."

e) da zameni pogodbenu recenicu:To consider (if I consider) his position, it Kad bih razmotrio njegov položaj, was

exceptionally serious. video bih da je izuzetno težak.

f) kao prilog koji posle neprelaznih glagola (obično kretanja) najčešće izražava nameru:

Did you ccm? to take your vmbrella? Jeste li doŠli da uzmete kišobran? "Iccm? tobury Caesar,not topraize /z/m". „Dolazim da sahranim Cezara, a

ne da ga veličam".

g) kao prilog koji ima ulogu i smisao glagolskog prideva budućnosti: The best

is yet to be. Najbolje će tek doći.

h) kao sastavni deo složenih budućih i pogodbenih vremena: (bez "to"):He will come on Sunday. On će doći u nedelju.We should come if we had tim?. Mi bismo došli da imamo vremena.

i) sa četvrtim padežom da napravi jednu posebnu vrstu konstrukcije, koja zamenjuje zavisnu rečenicu. Ova konstrukcija slična je latinskom ,,aku- zativu sa infinitivom". Ona skraćuje rečenicu i upotrebljava se posle glagola koji pokazuju: izvesnost, potvrdu, duševna zapažanja, lična mišljenja, dozvolu, naređenje ili želju, kao što su "believe, command, deny, declare, feel, hear, expect, forbid, imagine, know, order, permit, require, suppose, suffer, make, see, understand, want, wish, think, conclude, presume, suspect, fancy, remember, affirm, hold, consider, advise, own, confess, acknowledge, warn, ask, itd".

167.

Tako u rečenici:

/ saw him that he played in the garden. Video sam da se igra u vrtu.

umesto zavisne rečenice "that he played" možemo upotrebiti konstrukciju četvrtog padeža sa neodređenim načinom. Tada rečenica glasi:

/ saw him play in the garden. Video sam ga da se igra u vrtu.

Ova konstrukcija je postignuta na sledeći način:

1) sveza "that" se izostavlja (I saw he played in the garden).,

2) podmet zavisne rečenice (ovde "he") postaje direktni ili indirektni predmet u četvrtom padežu ("him") (I saw him played in the garden);

3) glagolski oblik zavisne rečenice prelazi u neodređeni način sa ili bez predloga "to" (I saw him play in the garden).

N a p o m e n a : Upotreba trpnog sadašnjeg neodredenog načina je ista kao u radnom stanju.

2) Trajni sadašnji neodređeni način (Present Continuous Infinitive)

Radni oblik trajnog sadašnjeg neodredenog načina pravi se tako da se na neodredeni način pomoćnog glagola 4<to be" stavi glagolski prilog sadašnjosti glagola koji se menja: to be \vorking, to be \vaiting, to be sitting, itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to

be working, not to be waiting, not to be sitting, itd.Trpni oblik trajnog sadašnjeg neodređenog načina ne postoji u engleskom

jeziku.

Trajni sadašnji neodredeni način upotrebljava se:

a) da naglasi sadašnji momenat više nego opšti smisao koji

izražava obični sadašnji neodredeni način:

He can do nothing. On ništa ne može da učini (uopšte).

ali:He can be doing nothing. On možda ništa ne radi (sada).

h) da izrazi blisku budućnost, naročito posle glagola "must, wish% want" itd.:

I am sorry I must be going. Izvinite, moraću da idem.My hrother wants to be reading; don't stop Moj brat hoće da čita; ne zadr- himl

žavajte ga!

168.

OBLICI

3) Prošli neodređeni način

OBLICI | (PerfeCt Infinitive)

Radni oblik prošlog neodredenog načina pravi se kad se na neodređeni način pomoćnog glagola "to have" stavi radni glagolski pridev prošlosti glagola koji se menja: to have worked, to have come, to have read, itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have worked, not to have come, not to have read, itd.

Trpni oblik prošlog neodredenog načina pravi se kad se na prošli ne- određeni način pomoćnog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev pro- šlosti glagola koji se menja: to have been seen, to have been found, to have been used, itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have been seen, not to have been found, not to have been used, itd.

Prošli neodređeni način upotrebljava se da izrazi:

a) radnju koja se dogodila u prošlosti. Tada obično stoji posle nepotpunih glagola i pravi na neki način njihova prošla vremena:

You must have been very hard-working Mora biti da ste juče bili vrlo yesterday.vredni.

b) prošlu radnju koja se završila pre radnje koja joj prethodi:He seems to have lelt the suit-case open. Izgleda daje ostavio kofer otvoren.

c) posle trpnih oblika glagola kao što su "know, say, suppose, think" i sl.:He is supposed to have known truth. Pretpostavlja se da je on znao

istinu.She is said to have walked for five days. Priča se da je pešaČila pet dana.

d) da izrazi radnju koja nije izvršena (tzv. „imaginarni neodređeni način") i to posle nepotpunih glagola "could, might, ought to, should":

You ought to have got here earlier. Trebalo je da ovde ranije stignete(a vi niste).

e) da izrazi radnju koja nije izvršena, a trebalo je da se izvrši po nekom planu ili programu; ovo se događa posle pomoćnog glagola "to be":

Is he to have repaired this chair, too? Je li takođe trebalo da popravi iovu stolicu (jer nije popravio ni prethodnu).

f) da izrazi radnju koja nije izvršena u proŠlosti; ovo se događa posle glagola koji označavaju nameru, nadu ili iščekivanje:

I hoped to have come to you some day. Nadao sam se da dođem jednogdana kod vas.

g) posle glagolskog izraza "had better":Mary had better have stayed with us. Marija bi bolje učinila dajes nama

ostala.

169.

UPOTREBA

4) Trajni prosli neodređeni način (Perfect Continuous Infinitive)

Radni oblik trajnog prošlog neodredenog načina pravi se kad se na prošli neodređeni način pomoćnog glagola "to be" doda glagolski prilog sadašnjosti glagola koji se menja: to have been working, to have been waiting, to have been sitting, itd. Odrični oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have been working, not to have been waiting, ild. Trpni oblici trajnog prošlog neodređenog načina ne postoje u engleskom jeziku.

UPOTREBA

Trajni prošli neodredeni način upotrebljava se da istakne jedan momenat u prošlosti u vremenu kada se govori:

He must have been sleeping then. Mora da je tada spavao.

Neodređeni nacin sa i bez predloga »to«

Ranije se "to" u engleskom jeziku upotrebljavao kao obični predlog za izražavanje namere, kretanja ili pravca. I danas je on to značenje zadržao u nekim slučajevima; međutim, u većini slučajeva ono je toliko oslabilo da se može s pravom smatrati samo kao oznaka za neodređeni način, koja nema više svog sopstvenog značenja.

Predlog "to" može da dode ispred neodređenog načina sam ili u izrazu "in order to" (da, da bi). Pored toga on se može često izostaviti, tako da se u rečenici pojavljuje sam oblik neodređenog načina, bez predloga "to".

1) Predlog »to« stoji ispred neodređenog načina:

a) glagola koji dolaze posle nepotpunog glagola "ought":He ought to obey his parents. On treba da sluša svoje roditelje.

b) glagola koji dolaze posle "dare" (usuditi se, izazivati), "need" (potrebovati), kad su oni pravilni glagoli (uporedi dvostruku ulogu ovih glagola):

He did not dare to go there. On se nije usudio da ide tamo.That is what you need to learn. To je tebi potrebno da naučiš.

c) ispred glagola koji dolaze posle "to be about" (biti spreman da): He was

about to write a letter. Spremao se da napiše pismo.d) posle imenica i prideva (radni ili trpni — prema značenju). Posle nekih

prideva (easy, hard, difficult, enough, good, itd.) najčešće dolazi radni neodređeni način:

This is easy to understand. To je lako shvatiti.He has no money to waste. Nema novca za rasipanje.

e) posle rednih brojeva:Mary was the first to come. Marija je prva došla.

170.

OBLICI

f) posle upitnih zamenica ili upitnih priloga u neupravnom pitanju, naročito posle glagola "know, understand, teach" i sl.:

My friend did not know what to do. Moj prijatelj nije znao šta da radi. She could not learn where to look for it. Ona nije mogla da zna gde to

da traži.g) posle glagola koji izražavaju naređenje, želju, dužnost ili nameru:

/ wanted h.'m to come as soon as possible. Želeo sam da on što pre dode. Did you intend to study engineering? Jesi li nameravao da studiraš

tehniku?

h) posle sledećih glagola: begin, continue, choose, decide, forget, forbid, like, love, remember, require, i sl.:

Do you like to go to the pictures? Voliš li da ideš u bioskop? She continued to look for a job. Nastavila je da traži posao.

i) posle glagolskih trpnih oblika, pa čak i onih glagola koji u radnom stanju ne zahtevaju predlog "to" (kao "see, help, make" i sl.):

His son was seen to drive a bike. Videli su njegovog sina da terabicikl.

The money has been given to cover all the Bio je dat novac da se pokriju svi expenses.troškovi.

j) posle glagola "let, blame" (može da dode radni ili trpni neodredeni način sa "to"):

I have heard that Mr. Brown's house is Čuo sam da se kuća gospodinato let (ili "to be let") at last. Brauna najzad izdaje.

He is to blame. (ili "to be blamed".) Njega treba prekoreva i.

k) posle pomoćnih glagola, i to posle "to have" kad znači "morati", i "to be" kad izražava želju, dužnost, zapovest, ili mogućnost:

He has to go at once. On mora smesta da ide.The lift-boy is to be already here. Dečak na liftu treba da je već

ovde.What am I to do? Šta treba da radim?

1) posle načinskih i količinskih priloga "so... as, as...as, such... as, enough, too":

WouId you be so kind as to show me the Budite Ijubazni i pokažite mi kudaway to the railway station? se ide na stanicu.

He was too slow to come in t.'m2. Bio je isuviše spor da bi došaona vreme.

2. Predlog "to" ne dolazi ispred neodređenog načina: a) posle nepotpunih glagola "can, may, must, shall, will":

You can try. Možete da pokušate.You may open the window. Smete da otvorite prozor.He will come on Saturday. On će doći u subotu.She should see the doctor. Ona treba da ode kod doktora.

b) posle glagola "dare" (smeti, usuditi se) i "need" (potrebovati, imati potrebu), kad su oni nepotpuni g!agoli (uporedi dvostruku ulogu ovih glagola):

The boy dared not go forward. Dečak nije smeo da krene napred.

171.

You need not know more than that. Vi ne morate da znate više od toga.

c) posle glagola koji izražavaju radnje naših čula "see, hear, feel, watch" itd.:

Did you see him climb the tree? Jesi li ga video kad se penjaona drvo?

We watched her play in the corner of the Posmatrali smo je kako se igra u room. uglu sobe.

Have you heard the bird sing in the tree? Jeste li čuli pticu kako peva nadrvetu?

d) posle glagola koji izražavaju duševna zapažanja: "mark, perceive, observe, behold". Glagol "know" kad znači „videti, imati iskustva, biti poznato", može da dođe sa ili bez predloga "to":

He observed his behaviour be very impolite. On je zapazio da je njegovo po~našanje nepristojno.

We have known him come every day. Viđali smo da dolazi svaki dan.I have never known him to be Iate. Nisam uopšte znao da on ikad

kasni.

e) posle sledećih glagola "help, let, make, (kad ima značenje „navesti, primorati, prisiliti"), bid (ponekad, ne uvek):

Will you help him climb the apple-tree? Hoćeš li mu pomoći da se popnena jabuku?

He made me open the suit-case. Primorao me je da otvorim kofer.

N a p o m e n a : Glagoli pod c, d, e u trpnom stanju dobijaju "to" ispred neodredenog načina.

(He was seen to climb the tree.) (Videli su ga kako se penje na drvo.)

f) posle sledećih izraza:had better rather thanhad rather better thanhad sooner more thanhad best sooner than had as sooncan but need onlycannot but need hardlynothing but need scarcely

You had better go home. Bolje bi bilo da ideš kući./ cannot but tell the truth. Mogu samo reći istinu.

172.

B) GLAGOLSKI PRILOZI I PRIDEVI(Participles)

Vrste priloga i prideva koje se prave od glagola nazivaju se glagolskim prilozima i pridevima. Oni označavaju ili upotpunjavaju druge reči na isti način kao što to rade i ostali

prilozi ili pridevi:

A vicious and kicking horse gives much Konj koji je opak i udara, zadaje trouhle to its master. svom gospodaru mnogo muke.

("kicking" je glagolski pridev, koji u ovoj rečenici isto kao i obični pridev "vicious" označava imenicu "horse").

Da oni takode poseduju karakter glagola, vidi se po tome što iza njih može da stoji predmet, isto kao kod određenih glagolskih oblika:

Having eaten his dinner, he returned to Pošto je ručao, vratio se na posao. vsork.

PODELA

Glagolski prilog i pridev može imati' oblike sadašnjosti i prošlosti radnog i trpnog stanja:



Glagolski prilog sadašnjosli (Present Participle)

Glagolski prilog prošlosti (Perfect Participle)

Glagolski pridev prošlosti (Past Participle)

seeing(videći)

having seen(videvši)

seen(\ideo, la, lo)

being seen(videći)

having been seen(videvši)

seen(viđen, a, o)

N a p o m c n a : U engleskom ne postoji oblik glagolskog priloga ili prideva za budućnost. Za to služi neodređeni način, a za iskazivanje bliske budućnosti izrazi uto be about", "on the point", i "going" i neodredeni način:

The world to come. Budući svet.

The house is about to fall. Kuća će pasti. (sklona padu)

1) Glagolski prilog sadašnjosti (Present Participle)

Postoje d v a oblika glagolskog priloga sadašnjosti: r a d n i i t r p n i .

a) Radni oblik glagolskog priloga sadašnjosti pravi se tako da se na neodređeni način koji se završava na suglasnik doda nastavak ,,-ing": to vvork — work-ing, to look — looking, to find—finding, itd.

173.

OBLICI

Međutim, kad se neodređeni način završava na samoglasniČko koje prilikom izgovora postaje poluglas, onda se posle dodavanja nastavka ^-ing", to ,,r" čita suglasnički: to hear — hearing ['hisrig] tear — tearing ['tGarig], itd.

Kada se neodređeni način glagola završava na muklo ,,e", tj. ,,e" koje se ne čita, onda ono ispada kad se doda nastavak ,,-ing": to write — writ-ing, to close — closing, to have — having, itd.

Izuzeci u ovom pravilu su oni glagoli kod kojih se to muklo ,,e" ili ,,ee" čita kao ,,i:": to he — being ['bi:ir)], to see — seeing ['si:ir)], to agree— agreeing [s'gri:ir)]» itd.

Muklo ,,e", ili koje se ne čita, zadržavaju oni glagoli koji imaju na kraju izgovoreno ,,d3", jer bi u protivnom došlo do poklapanja u izgovoru sa sličnim glagolima: ,,to singe" [siqd3] (pržiti) — singeing ['sind^ig], ali ,,to sing" [siq -pevati] — singing ['sigio] ili ,,to swinge" [swind3 -udarati] — swingeing, ali ,,swing" (njihati) — swinging ['swii]ii]], itd.

Kada se neodredeni način završava na ,,-ie, -oe, -ye" onda se muklo ,,e" zadržava (ali se ne izgovara), i služi kao ortografska spona između samoglasnika na kraju neodređenog načina i samoglasnika na početku nastavka ,,-ing": to hie (žuriti) — hie-ing, to hoe (okopavati) — hoeing, to dye (bojiti) -dyeing, itd.

Međutim, kod neodređenog načina nekih glagola koji se zavrŠavaju na ,,-ie", to se ,,-ie" menja u ,,-y" i onda se dodaje nastavak ,,-ing": to lie— lying, to die — dying, to tie — tying, itd.

Jednosložni glagoli koji se završavaju na suglasnik kom prethodi samo jedan samoglasnik, udvajaju suglasnik na kraju. Do udvajanja dolazi zbog toga da bi se izbegla promena izgovora korenog samoglasnika: to get — get-t-ing, to stop — stopping, to swim — swimming, itd.

Izuzetno udvajaju suglasnik na kraju neki dvosložni glagoli koji imaju naglasak na drugom slogu, i taj se slog ponaša tačno kao jednosložni glagoli sa suglasnikom na kraju, kom takođe prethodi samo jedan samoglasnik: to forget [fs'get] — forget-t-ing, to admit [s'dmit] — admitting, to compel [ksm'pel] — com )elling, itd.

Ipak, neki dvosložni glagoli koji imaju naglasak na prvom slogu, a obično se završavaju na ,,-g, -I, -p, -s", mogu takođe da udvajaju krajnji suglasnik: to travel ['trasvl] — travelling, to worship ['wo:Jip] — worshipping, to humbug ['liAmbAg] — humbugging, to bias ['baiss] — biassing, itd.

b) Trpni oblik glagolskog priloga sadašnjosti pravi se od glagolskog priloga sadašnjosti pomoćnog glagola "to be" i trpnog oblika glagolskog prideva prošlosti glagola koji se menja: to see — being seen, to find — being found, to use — being used, itd.

Glagolski prilog sadašnjosti upotrebljava se:

a) kao pridev, tj. atributivno, da označi imenicu: running water (tekuća voda), a singing bird (ptica pevačica), a barking dog (pas koji laje), itd.

174.

UPOTREBA

b) kao dodatak glagolu da istakne stanje ili način na koji vršilac jedne radnje istu izvršava. Ustvari, on naglašava radnju prethodnog glagola, za razliku od neodređenog načina koji naglašava samo svoju radnju. Ovo se najčešće događa posle glagola koji označavaju radnje naših čula (hear, feel, see, itd.) ili glagola mirovanja ili kretanja (run, come, stand, itd.):

Sea-gulls are scm?tim?s seen following ships.

We saw them lounging in the sunshine.

The girl came running.The boys remiined standing.

Galebovi se ponekad vide kako prate brodove.

Videli smo ih kako leškare na suncu.Devojka je došla trčeći. Dečaci su ostali stojeći.

c) da skrati zavisne rečenice: vremenske, načinske, uzročne ili pogodbene. U tom slučaju radnja izražena glagolskim prilogom sadašnjosti dešava se u isto vreme kad i radnja glavnog glagola. Kad su podmeti glavne i sporedne rečenice isti, onda glagolski prilog sadašnjosti zavisi od podmeta glavne rečenice, skraćujući zavisnu rečenicu na taj način što u sebi sadrži svezu, podmet i glagol zavisne rečenice (tzv. zavisni glag. prilog):

Crossing the street I m?t her.

("crossing" — while I was crossing)Being seen he stopped at once. ("being seen"

— because he was seen)Leaving the road, you will ccme upon a spring.Sreo sam je prelazeći ulicu.

Budući da su ga primetili, on se odmah zaustavio.

Napuštajući drum, vi ćete naići na izvor.

Medutim, kad su podmeti glavne i zavisne rečenice različiti, onda glagolski prilog sadašnjosti ne zavisi od podmeta glavne rečenice, već ispred njega dolaze imenice ili zamenice u prvom padežu, koje vrše ulogu podmeta. To znači da oba podmeta moraju biti izražena, a ne da se jedan podrazumeva. Ovde glagolski prilog sadašnjosti zamenjuje ili skraćuje zavisnu rečenicu na taj način što u sebi sadrži svezu i glagol zavisne rečenice (tzv. nezavisni ili apsolutni glag. prilog):

The weather permitting, we shall have a bathe (if the weather permits).

My little brother being unwell, my father did not allow him to go out.

Ako vreme dozvoli mi ćemo ići da se kupamo (različiti podmeti 1. vreme, 2. mi).

Pošto se moj mali brat nije osećao dobro, otac mu nije dozvolio da iziđe.

d) u stalnim izrazima gde je podmet izostavljen tako da se neki glagolski prilozi upotrebljavaju čak kao prcdlozi ili sveze: izrazi generally speaking (uopšte govoreći), judging from (sudeći po), predlozi: regarding (s obzirom), owing to (zbog), sveze: provided (ako).

e) za pravljenje trpnih vremena radnog i trpnog stanja: he was walking, it is being built, he will be waiting, itd.

175.

2) Glagolski prilog prošlosti (Perfect Participle)

Postoje d v a oblika glagolskog priloga prošlosti: r a d n i i t r p n i .

a) Radni oblik glagolskog priloga prošlosti pravi se kada se na glagolski prilog sadašnjosti glagola "to have" doda trpni glagolski pridev prošlosti glagola koji se menja: to work — having worked, to do — having done, to enter — having entered, itd.

b) Trpni oblik glagolskog priloga prošlosti pravi se kada se na glagolski prilog prošlosti pomoćnog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev pro- šlosti glagola koji se menja: to see — having been seen, to find — having been found, to use — having been used, itd.

Glagolski prilog prošlosti se upotrebljava za skraćivanje zavisnih rečenica, pokazujući da se radnja dogodila pre radnje u glavnoj reČenici:

Having written the letter, he posted it. Pošto je (pre) napisao pismo, oti-šao je da ga preda na poštu.

3) Glagolski pridev prošlosti (Past Participle)

Postoje d v a prideva prošlosti u engleskom jeziku: r a d n i i t r p n i . Oni imaju isti oblik.

Kao što u engleskom postoje pravilni ili nepravilni glagoli, tako isto radni i trpni glagolski pridevi prošlosti imaju takođe

pravilne ili nepravilne oblike.Pravilni oblici se prave na isti način kao i oblici prostog prošlog vremena

pravilnih glagola, tj. dodavanjem nastavka ,,-ed" na neodredeni način (Vidi str. ):

Neodr. način Radni gl. pridev Trpni gl. pridevto want (želeti) wanted (želeo, la, lo) wanted (željan, a, o)to return (vratiti) returned (vratio, la, lo) returned (vraćen, a, o)to free (osloboditi) freed (oslobodio, la, lo) * freed (oslobođen, a, o)

Nepravilni oblici se donekle razlikuju od nepravilnih oblika prostog prošlog vremena, pa je zato najbolje učiti ih napamet. (Vidi tabelu nepravilnih glagola.) Ipak, postoje neka opšta pravila koja mogu pomoći prilikom pravljenja glagolskog prideva prošlosti od neodređenog načina. Tako glagolski pridev prošlosti može imati:

a) isti oblik kao neodređeni naČin ili prosto prošlo vreme:

Neodr. način Prosto prošlo vreme Gl. pridev prošl.to cut (seći) cut cutto put (staviti) put putOBLICIto let (pustiti) let let

176.

UPOTREBA

b) različiti oblik od neodredenog načina i prostog prošlog vremena, i to:

1) promenjen osnovni samoglasnik i dodat nastavak ,,-(e)n": to speak, spoke, spoken; to throw, threw, thrown, itd.

2) promenjen osnovni samoglasnik i dodat nastavak ,,-t": to sweep, swept, swept: to learn, learnt, learnt; itd.

Trpni glagolski pridev prošlosti upotrebljava se:

a) kao običan pridev, tj. atributivno, da označi imenicu uz koju stoji. On tada ima sva tri stepena poredenja: learned Dutch, more learned Dutch, most learned Dutch; a broken leg, a dignified look, a wearied soldier, itd.

b) kao dodatak glagolu, naročito posle glagola "to see, to have, to get"i sl. i predmeta, kad se želi istaći da je radnja data nekom drugom da je uradi:

See these letters translated as soon as Pobrini se da ova pisma što prepossible. budu prevedena.

/ got my watch repaired. Dao sam da mi se sat popravi./ must have my hair cut. Moram se šišati (dati da mi se

kosa potseče).c) da skrati zavisne rečenice: vremenske, odnosne ili uzročne. Tada on

pokazuje istodobnost radnje u prošlosti:

This said {When this was said) he Ieft the Rekavši to napustio je pozornicu. stage.He stole the money intended/or the poor. Ukrao je novac namenjen siro-

masima.

d) u nekim stalnim izrazima (obično sa predlozima): unheard of (ne- čuven), uncalled for (nepozvan), wished for (željen), itd.

e) u trpnim oblicima glagolskih vremena: I was seen, it is being built, we shall be taken, itd.

N a p o m e n a : Radni glagolski pridev prošlosti upotrebljava se za pravljenje radnih oblika nekih složenih glagolskih vremena: I have worked, you had seen, he will have been seen, itd.

C) GLAGOLSKA IMENICA (Gerund or Verbal Noun)

Vrste imenica napravljene od glagola koje izražavaju radnju ili stanje označeno glagolom, nazivaju se g l a g o l s k i m i m e n i c a m a . Prema tome, one istovremeno nose u sebi glagolske i imeničke karakteristike, . prave se od prelaznih (sa

predmetom) i neprelaznih glagola:

VValking is a healthy exercise. Pešačenje je zdrav sport.CoIIecting stamps is an interesting hobby. Skupljanje maraka je interesantna

pasija.

177.

UPOTREBA

Imenički karakter glagolskih imenica vidi se po tom što su one zadržale sve osobine običnih imenica, i to:

a) mogu u rečenici da budu podmet, dodatak priroku, i predmet:Speiling is very difficult in English U engleskom je pisanje vrlo teško.

(podm?t).Living is working (dod. priroku). Življenje se sastoji u radu.Do you like reading? (preclm.) Voliš li da čitaš?

b) da pred njima stoji pridev, određeni ili neodređeni član i predlog:Quick typing is always wanted. Brzo pisanje na mašini se oduvek

traži.The growling of the beast terrified the child. Režanje zveri uplašilo je dete. After seeing the play, we went hom?. Posle gledanja pozorišnog ko-

mada, otišli smo kući.

c) da pred njima stoji saksonski ili da sledi romanski prisvojni pridev:My son's spelling is not satisfactory. Pisanje mog sina nije zadovolja-

vajuće.The hunting of wild beasts is dangerous. Opasan je lov na divlje zveri.

Glagolski karakter glagolskih imenica vidi se po tom što su one za- držale osobine glagola, i to:

a) zahtevaju predmet (kod prelaznih glagola):Writing letters is som?tim?s a passion. Pisanje pisama je ponekad strast.

b) zahtevaju isti predlog kao glagoli:Looking at the rough sea is pleasant. Prijatno je posmatrati uzburkano-

more.c) da bude označen prilogom:

Reading slowly leads to better under- Lagano čitanje dovodi do boljeg. standing.razumevanja.

PODELA

Glagolske imenice imaju iste oblike kao glagolski prilozi. One mogu da izražavaju sadašnjost i prošlost radnog i trpnog stanja:

Vreme — Tense S T A N J E — V o i c e


Glagolska imenica sadašnjosti (Present Gerund)

Glaeolska imcnica prošlosti (Perfect Gerund)

writing(pisanje)

having written(pisanje)

being seen(videnje)

having been seen(viđenje)

178.

Glagolska imenica upotrebljava se:

a) posle predloga:

Horses are used for dravving heavy loads. Konji se upotrebljavaju za vučenje^teških tereta.

h) posle izraza: that is, there is, there was, itd., there is no, there is much, can't help, i sl.:

There is no standing inside. Nema stajanja unutra.

I can't help laughing. Ne mogu da se ne nasmejem.

There is much talking about his arrival. Mnogo se priča o njegovom do-lasku.

c) posle prideva i priloga: busy, like, near, much, little, worth, i sl.:

He was busy writing his homework. Bio je zauzet oko pisanja domaćegzadatka.

That is worth seeing. To je vredno videti.

d) posle prisvojnih prideva:

My father does not object to my playing Moj se otac ne protivi što igram football.futbal.

Are you tired of his asking so many Zamara li vas to što vam on po- questions?stavlja tolika pitanja?

e) posle sledećih glagola: hate, love, like, dislike, permit, begin, dread, prefer, intend, attempt, try, neglect, suspect, omit, imagine, cause, propose, advise, remember, recollect, regret, finish, excuse, keep, go on, pardon, forgive, enjoy, stop, fancy, mind, detest, understand, can't stand, can't bear, it wants, delay, postpone, impede, avoid, defer, risk, put off, leave off, start, commence, endure, purpose, be fond of, take to, abhor, burst out, continue, decline, prevent, refuse, risk, i sl.

Do you like wearing dark-coloured suits? VoliŠ li da nosiš tamna odela? Most people prefer riding to walking. Većina ljudi više vole jahanje

nego pešačenje.

To permit spitting in public places is a Dozvoliti pljuvanje na javnim crlme. mestima je zločin.

N a p o m e n a : Ipak, neki od ovih glagola takode zahtevaju i neodređeni način.

179.

UPOTREBA

SLAGANJE VREMENA(Sequence of Tenses)

Usled nepoznavanja duha jezika i pravila o slaganju vremena najčešće se greške javljaju ne samo kod onih koji uče engleski, već i kod onih koji njime dobro vladaju. Oni obično zanemaruju tu stranu engleske gramatike i povode se za duhom našeg jezika, koji ne poznaje nikakvu zavisnost glagolskog vremena u zavisnoj rečenici od glagolskog vremena u glavnoj rečenici. Međutim, ta je zavisnost nužna u engleskom jeziku, s obzirom na preciznost i značenje engleskih vremena, koji ni pod kojim uslovom ne otstupaju od svojih pravila. Otuda je proistekla logična posledica da se, naprimer, buduće ili sadašnje vreme ne može da upotrebi u zavisnoj rečenici da izrazi budućnost ili sadašnjost, ako je u glavnoj rečenici glagol već u prošlosti, kao što je to slučaj u našem jeziku. Takvi i slični slučajevi doveli su do nužnosti pravila koja pokazuju odnos glagola u glavnoj i zavisnoj rečenici. Taj odnos naziva s e s l a g a n j e v r e m e n a .

Za tačnu i sugurnu primenu slaganja vremena potrebna su dva prethodna znanja:

a) potpuno poznavanje i brza primena oblika glagolskih vremena; ib) jasna pretstava o engleskim sadašnjim, prošlim i budućim vremenima.

(Vidi podelu na str. 110). Onima kojima, naprimer, nije jasno da je sadašnje prošlo vreme (Perfect Tense) takođe jedna vrsta sadašnjeg vremena, ili da u engleskom postoji poseban glagolski oblik za izražavanje budućnosti u prošlosti, nikad neće biti jasna primena slaganja vremena u engleskom jeziku.

Postoje dva osnovna pravila o slaganju vremena, koja podjednako važe za prosta i trajna glagolska vremena, radnog i trpnog stanja. Ona glase:

a) Kada je glagolski oblik glavne rečenice u bilo kom sadašnjem ili budućem vremenu, onda u zavisnoj rečenici može da dođe glagolski oblik bilo koga vremena, isto kao i u našem jeziku:

RADNO STANJE

Glavna rečenica Sveza Z a v i s n a r e č e n i c a

Bilo koje sad. ili bud. vreme

Bilo koje sadašnje, prošlo, buduće ili pogodbeno vrcme

I hearI have heard I shall hear itd. itd.

that you Iearn English (prosto sadašnje vreme) you are learning English(sadašnje trajno vreme) you have learnt English (sadašnje prošlo vreme) itd. itd.you will learn English (buduće vreme) you will be learning English (trajno bud. vreme) you will have learnt English (prcdbuduće vrcme) itd. itd.you learnt English (prosto prošlo vrcme) you were learning English (trajno prošlo vrcmc) you had Iearnt English (davnoprošlo vrcme) itd. itd.you would learn English (sadašnje pogodbeno vr.) you would have learnt English (pr. pog. vrcme) itd. itd.

180.

TRPNO STANJE

Glavna rečenica Sveza Z a v i s n a r e č e n i c a

Bilo koje sad. ili bud. vreme

Bilo koje sadašnje, prošlo, buduće ili pogodbeno vreme

I hear

I have heard

I shall hearitd. itd.

that English is learnt (prosto sadašnje vreme)

English is being learnt (trajno sadašnje vreme)

English has been learnt (sadašnje prošlo vreme) itd. itd.

English will be learnt (buduće vreme)

English will have been learnt (predbuduće vreme) itd. itd.

English was learnt (prosto prošlo vreme)

English was being learnt (trajno prošlo vreme)

English had been learnt (davnoprošlo vreme) itd. itd.

English would be learnt (sadašnje pogodbeno vr.)

English would have been learnt (prošlo pogodb. vr.) itd. itd.

b) Kada je glagolski oblik glavne rečenice u bilo kom prošlom vremenu (prostom ili trajnom), onda u zavisnoj rečenici dolazi do pomeranja vremena, i to:

1) Prosto ili trajno prošlo vreme upotrebljava se da izrazi SADAŠNJOST (umesto prostih ili trajnih sadašnjih vremena).

2) Davnoprošlo vreme upotrebljava se da izrazi PROŠLOST (umesto prostog prošlog i sadašnjeg prošlog vremena).

3) Buduće u prošlosti (sadašnje ili prošlo pogodbeno vreme) upotrebljava__ __ r ___

se da izrazi BUDUCNOST (umesto budućeg i predbudućeg vremena).

N a p o m e n a : Sadašnja i buduća vremena su otpala u zavisnoj rečenici po ovom pravilu, pošto je njihova primena i značenje bespredmctno. Za pomeranje pogodbenih vremena u zavisnoj rečenici treba videti posebno poglavlje o pogodbenim rečenicama.

12 Grania t ika cngleskog jez ika 177

RADNO STANJE

Glavna rečeniea Z a v i s n a r e č e n i c a

Prosto ili trajno 1. SADAŠNJOST

/. Prošlo vreme Prosto prošlo

I heard(Čuo sam

thatda

you Iearnt English (umesto: prostog sadašnjeg učite engleski) vremena you learn)

Trajno prošlo vreme

you were learning (umesto: trajnog sadašnjeg English vremena you are leaming)

2. PROŠLOST

Davnoprošlo

I heard(Čuo sam

that

da

you had learnt English (umesto: prostog proste učili engleski) šlog vremena you learnt

i sadašnjeg prošlog vr. YOU HAVE LEARNT)

Trajno davnoprošlo

you had been Iearning English (Umesto: trajnog prošlog vremena you WERE learning i trajnog sadašnjeg prošlog vr. you have been learning)

3. BUDUĆNOST

Buduće u prošlosti

you >vou!d learn English (umesto: budućeg vre- ćete učiti engleski) mena you will learn)

Trajno buduće u prošlosti

you >vou!d be learning English (umesto: trajnog budućeg vremena you will be learning)

Predbuduće u prošlosti

you wouId have Iearnt English (umesto: predbu- dućeg vremena you will have learnt)

Traino predbud. u prošlosti

you wouId have been learning English (umesto: trajnog predbudućeg vrem. you will have been learning)

182.

TRPNO v . STANJE Glavna recenica Z a v i s n a r e č e n i c a

Prosto ili trajno

1. Prošlo vreme

I heard(Čuo sam

thatda

1. SADAŠNJOST

Prosto prošlo

English was learnt (umesto: prostog sadašnjeg se engleski uči) vremena is learnt)

Trajno prošlo

English was being learnt (umesto trajnog sada- šnjeg vremena is being learnt)

I heard(Čuo sam

thatda

2. PROŠLOST

Davno prošlo

English had been learnt (umesto: prostog prose engleski uč o) šlog vrem. was learnt)

sadašnjeg prošlog vrem. i has been learnt)

I heard(Čuo sam

thatda

3. BUDUĆNOST Buduće u prošlostiEnglish would be learnt (umesto: budućeg vre- će se engleski

učiti) mena will be learnt)

Predbuduće u prošlosti

English wouId have been learnt (umesto: pred- budućeg vrem. will have been learnt)

N a p o m e n a : Postoje izvesni izuzeci kada se pravilao slaganju vremena ne mogu da primene:

a) kada se izražava neka opšte poznata činjenica ili istina, onda u zavisnoj reČenici dolazi prosto sadašnje vreme bez obzira na glagolsko vreme u glavnoj rečenici:

/ was glad to hear that he is a man to Bilo mi je milo kad sam čuo da je be relied on.on čovek na kogse mogu osloniti

They did not know that the earth moves Oni nisu znali da se zemlja okreće round the sun. oko sunca.

m

b) kad vršimo poređenje u zavisnoj rečenici (obično sa than, as well as, as much as, i sl.) može da dođe svako vreme koje po smislu odgovara:

Last year he spoke English worse than Prošle godine govorio je engleski he speaks now. gore nego što sad govori.

He liked you as much as he likes me. On vas je voleo koliko voli sadmene.

12* 1 8 3

POMOĆNI GLAGOLI(Auxiliary Verbs)

Glagoli, koji pomažu drugim glagolima da prave neke svoje glagolske oblike raznih vremena, stanja ili

načina, nazivaju se p o - m o ć n i m g l a g o l i m a . Oni preuzimaju tu ulogu na sebe, pošto se vrlo mali broj engleskih vremena ili načina pravi dodavanjem nastavaka ili promenom korenog samoglasnika, i većini je potreban drugi glagol da im pomogne u tome. (I have slept, he will sleep, she had come, itd.). Pomoćni glagoli ne pomažu samo glavnim glagolima, već se ispomažu međusobno, naročito kod glagolskih vremena koja zahtevaju više pomoćnih glagola (I shall have been going, having been seen, itd.).

U engleskom jeziku postoje t r i vrste pomoćnih glagola:

a) pravi pomoćni glagoli "to have" i "to be", jer se oni skoro isključivo upotrebljavaju kao pomoćni glagoli. Posle njih u složenim vremenima uvek dolaze glagolski prilozi ili pridevi radnog ili trpnog stanja.

b) nepotpuno-pomoćni glagoli "shall, will, may", jer su delimično nepotpuni, a delimično pomoćni glagoli. Kao pomoćni glagoli služe za pravljenje budućih i pogodbenih vremena. Posle njih uvek dolazi neodredeni način (vidi posebno poglavlje).

POMOĆNI GLAGOL ,,To Be

(Auxiliary Verb "To BB")

V r e m e J e d n i n a M n o ž i n a

•

I (1. lice)You (2. lice) He, she, it

(3 lice)We, you, they (1, 2, 3 licc)

Prosto sadašnje am are is are

Trajno sadašnje am being are being is being are beingSadašnje prošlo have been have been has been have beenProsto prošlo >vas were was wereTrajno prošlo was being were being was being were beingDavnoprošlo had been had been had been had beenBuduće shall be will be will be 1. shall be

2. 3. will bePredbuduće shall have will have will have 1. shali have been

been been been 2. 3. will have beenSadaš. pogodb. should be would be would be 1. should be

2. 3. would beProšlo pogodb. should have wouId have wouId have 1. should have been

been been been 2. 3. would have beenZapoved. način let me be! be! let him, her, 1. let us be, 2. be!

it be! 3. let them be!

Sadašnji ncodredeni način: to beProšli ncodređeni način: to have beenGlagolski pridev prošli: beenGlagolski prilog sadašnji: beingGlagolska imcnica being

184.

PODELA

UOBLICI

c) samostalno-pomoćni glagoli "to do" i "to let", jer mogu da budu samostalni glagoli i u isto vreme pomoćni. Prvi se upotrebljava isključivo za opisno pravljenje odričnih i upitnih oblika prostog sadašnjeg i prošlog vremena pravilnih i nepravilnih glagola. Glagol "to let" upotrebljava se isklju- čivo za pravljenje opisnog oblika zapovednog načina. Glavni glagol koji dolazi posle njih uvek je u neodredenom načinu. (I do not work, I did not work, do I work?, did I work?, let me work!, itd.).

N a p o m e n a : Pomoćni glagoli nemaju trpnih i trajnih glagolskih oblika. Ukoliko imaju trajnc oblike, oni se ne mogu upotrcbiti samostalno, već takođc služe za pravljenje trajnih oblika nekog drugog glagola.

Pomoćni glagoli prave odrične i upitne oblike na prost način, tj. upitni oblik zamenjivanjem mesta zamenice i glagola (I am — Am I? you have — have you?, itd.) i odrični oblik stavljanjem "not" posle potvrdnog oblika (I am — I am not, you have — you have not, itd.).

Ostali oblici. Upitni oblici prave se na prost način, tj. zamenom mesta zamenice i glagola: I am — am I? I was — was I? I shall be — shall I be? I have been — have I been? I had been — had I been? itd., itd.

Odrični oblici prave se takođe na prost način, tj. stavljanjem not posle glagola: I am — I am not, I was — I was not, I have been — I have not been, I shall be — I shall not be, I had been — I had not been, itd.

Skraćeni oblici:Potvrdni: Pm, you're, he's, she's, it's, we're, you're, they're. Odrični: Pm not, you

aren't, he isn't, itd. wasn't, weren't, itd.

N a p o m e n a : Oblici saveznog načina glase: Sadašnje vreme: If I be, if you be, if he be, if >ve be, itd. Prosto prošlo: If I >vere, if you were, if he were, itd. Ostala vremena saveznog načina su ista kao i u pokaznom načinu.

Pomoćni glagol "to be" znači „biti" i upotrebljava se:

a) za pravljenje radnih trajnih vremena i svih vremena trpnog stanja: I am working, he will be working, I should have been working; I am seen, he was seen, we shall be seen, I am being seen, itd.

b) kao glagol nepotpunog priroka. Tu on sjedinjuje imenicu ili neku drugu vrstu reči (dodatka) sa svojim podmetom:

/ was absent. Bio sam otsutan.They were at home. Oni su bili kod kuće.That boy is a pupil. Taj dečak je učenik.

c) kao glavni glagol sa potpunim svojim značenjem. Tada se prevodi „biti, postojati, nalaziti se, ići (posetiti), itd.

The world is. Svet postoji.There are some who do not think Iike that. Ima ih koji ne misle tako.Have you been to Yugoslavia? Jeste li išli u Jugoslaviju?

d) da izrazi (sa "to" posle) želju, nameru, zapovest, program, sporazum, plan, mogućnost, itd. (Vidi neodredeni način.)

185.

UPOTREBA

POMOĆNI GLAGOL "To Have" (Auxiliary Verb "To Have")

V r e m c J e d n i n a M n o ž i n a

I (1. licc) You (2 lice) He, she, it(3 lice)

We, you, they (1,2,31.)

Prosto sadašnje have have has have

Trajno sadašnje am having are having is having are havingSadašnje prošlo have had have had has had have hadProsto prošlo had had had hadTrajno prošlo was having were having was having were havingDavno prošlo had had had had had had had hadBudućc shall have will have will have 1. shall liave

2. 3. will havePredbuduće shall have will have will have 1. shall have had

had had had 2. 3. will have hadSadaš. pogodb. should have would have would have 1. should have

2. 3. would haveProšlo pogodb. should have would have would have 1. should have had

had had had 2. 3. would have hadZapovcd. način let me have! have! let him, her, 1. let us have! 2. have!

it have! 3. let them have !

Sadašnji neodređeni način: to have Glagolski pridev prošli: had

Prošli neodrcdeni način: tohavehad Glagolski prilog sadašnji: havingGlagolska imenica: having

Ostali oblici:Upitni i odrični oblici prave se na prost način, tj. zamenjivanjem mesta

zamenice i glagola ili stavljanjem negacije "not" posle glagola: I have — I have not, have I? I had — I had not, had I? itd. itd. Skraćeni oblici: I've, you've, he's, she's, it's,

we've, you've, they've; haven't, hasn't, hadn't, itd.

Pomoćni glagol "to have" znači „imati" i upotrebljava se:

ci) Z?L pravljenje prošlih složenih vremena radnog i trpnog stanjau svim načinima: I have worked, I shall have worked, I had worked, itd.

b) kao glavni glagol sa svojim potpunim značenjem. Tada je on prelazan glagol i upitne i odrične oblike pravi pomoću "to do". U ovoj upotrebi njegovo značenje je donekle izmenjeno: „posedovati, dobiti, jesti, provesti," itd.:

/ had two letters this morning. Jutros sam primio dva pisma.(I did not have... itd. Did I have?. .. itd.) Nisam primio, jesam li primio?,

itd.c) da označi obavezu ili potrebu u smislu glagola „morati", „trebati".

Tada posle njega dolazi neodredeni način sa "to". Upitni i odrični oblici prave se pomoću "to do":

He has to write his homework. Treba da piše domaći zadatak.(he does not have to... itd., does he have (ne treba da piše, treba li da

piše? itd.)

186.

to? itd.)

POMOĆNI GLAGOL „To Do" (Auxiliary Verb "To Do")

Pomoćni glagol "to do" razlikuje se od nepravilnog glagola u tome što pomoćni glagol ima samo prosto sadašnje i prosto prošlo vreme.

OBLICI

V r e m e J e d n i n a M n o ž i n a

I (1 lice) 1You (2 lice) He, she, it(31.)

We, you, they (1 ,2 3 1 . )

Sadašnje prosto do do does do

Odr. obl. do not do not does not do not

Skr. obl. don't don't doesn't don't

Upit. obl. do I? do you? does he,she,it? do we, you, they?

Prosto prošlo did did did did

Odr. obl. did not did not did not did not

Skr. obl. didn't didn't didn't didn't

Upit. obl. did I? did you? did he, she,it? did we, you, they?

N a p o m e n a : Kad uto do" nije pomoćan glagol, onda ima sledeće oblike za prosto sadašnje i prosto prošlo vreme: I do not do, do I do? I did not do, did I dd? itd. itd.

Pomoćni glagol "to do" upotrebljava se:

a) za pravljenje odričnih i upitnih oblika ostalih glagola sem pomoćnih i nepotpunih (opisni način) i to za prosto sadašnje i prošlo vreme: I do not teach, do I teach, do I not teach, itd.; I did not teach, did I teach, did I not teach? itd.

b) za pravljenje odričnih oblika drugog lica zapovednog načina (opisni način): Be! don't be! Go! don't go! Come! don't come! itd.

c) da se izbegne ponavljanje glavnog glagola, zatim za isticanje glavnog glagola i najzad za pravljenje izraza za zapitkivanje:

/ do not speak English, but he does. Ja ne govorim engleski, ali ongovori.

But he did come! Ali on je stvarno došao.He knows my brother, doesn't he? On poznaje mog brata, zar ne?

N a p o m e n a : Za pomoćni glagol "to let" vidi zapovedni način (opisni oblik). Za "may, might", "shall, should" i "will, wouId" vidi savezni način i posebno poglavlje o nepotpunim glagolima.

NEPOTPUNI GLAGOLI(Defective Verbs)

ZNACENJE Glagoli koji nemaju svoje sopstvene glagolske oblike zaneka vremena, nazivaju se n e p o t p u n i g l a g o l i .

Nedostatak glagolskih oblika sastoji se u tome što nemaju neodređeni način' i trpni

187.

glagolski pridev, pa je prema tome nemoguće napraviti bilo koje slo- ženo vreme. Oni takođe nemaju trajne oblike, kao ni zapovedni način.

Ovi su glagoli nepotpuni ne samo u pogledu glagolskih oblika, već i što se tiče samostalne upotrebe. Pošto uz njih ne može doći imenica ili zamenica kao predmet, zbog toga oni uvek dolaze ispred drugog glagola, vršeći na taj način neku vrstu pomoćne službe. Nijedan nepotpuni glagol (izuzev ought to) ne zahteva neodređeni način sa predlogom to. Zato kažemo:

I can read a ne I can to read,I must see a ne I must to see,I may go a ne I may to go, itd.

Glagolski oblici za ona vremena koja nedostaju nepotpunim glagolima prave se od drugih glagola sa istim ili sličnim značenjem. Tako će, naprimer, glagol can, koji ima svoje sopstvene oblike za prosto sadašnje i prosto prošlo vreme, uzimati sinonim to be able to, da napravi ostale glagolske oblike za ona vremena koja mu nedostaju: buduće vreme: I shall be able to, sadašnje prošlo vreme: I have been able to itd.

Ovi glagoli takođe se smatraju nepravilnim u odnosu na oblike koje imaju, jer u prostom prošlom vremenu dolazi do preglašavanja korenog samoglasnika i dodavanja nastavaka (obično d, t). Pored toga imaju isti oblik za sva lica (u sadašnjem vremenu nemaju nastavka s za 3. 1. jednine):

I cđn, you can, he can, itd. I co«ld, you could, he could, itd.I mđy, you may, he may, itd. I m/ght, you might, he might, itd.I shtfll, you will, he will, itd. I should, you wouId, he would, itd.

Nepotpuni glagoli su:

can — moći (biti u stanju), umeti, znati, smeti, may — smeti, moći (biti u mogućnosti), must — morati,ought to — trebati, morati (biti dužan ili obavezan), shall — trebati, morati, imati da, will — hteti, želeti.

N a p o m e n a : Posebnu grupu čine glagoli dare (usuditi se, smeti, drznuti se) i need (potrebovati, imati potrebe), koji mogu biti nepotpuni i pravilni.

C A N

Glagol can (moći, umeti, znati i smeti) ima svoje sopstvene glagolske oblike samo za prosto sadašnje i prosto prošlo vreme. Za oblike ostalih vremena upotrebljava se glagol istog značenja to be able to (moći, biti u stanju da). Evo svih oblika glagola can:

Prosto sadašnje Prosto prošlo

Sadašnje prošlo Davnoprošlo Buduće

Predbuduće Sadašnje pogodbeno Prošlo pogodbenoI can, you can, he can, itd. (ja mogu) I could, you could, he could, itd. (ja

188.

sam mogao) I have been able to (ja sam mogao) I had been able to (ja sam mogao) I shall

be able to (ja ću moći) I shall have been able to (ja ću moći) I should be able to (ja bih mogao) I should have been able to (ja bih mogao)

N h p o m e n a : Glagol can nema trajnih vremena, neodredenog, saveznog i zapovednog načina, kao ni glagolskih prideva ni priloga. Odrični i upitni oblici se prave na prost način, i to: odrični: I can not, cannot skraćeni oblik I can't [ka:nt], upitni oblik can I? can I not? skraćeni oblik can't I?

UPOTREBA

Najranije značenje glagola can bilo je znati. Ovo se značenje zadržalo do danas u smislu umeti, znati, kad se hoće da zna kako se nešto radi i da li neko ume nešto da uradi. U modernom engleskom jeziku glavno zna- čenje ovog glagola je moći u smislu biti u stanju. Sporedno značenje je smeti u smislu odobravanja, dozvole da se nešto učini.

Nepotpuni glagol can se upotrebljava da izrazi:a) fizičku i umnu sposobnost:

Can you put the chair on the table? Možeš li staviti stolicu na sto? He cannot understand this sentence. Ne može da razume ovu rečenicu.

b) dozvolu ili odobrenje:Can I go out? (Smem li da izađem)?

c) budućnost; tada se prevodi sa možda -r buduće vreme:Go to the restaurant. Youcanfindhim. Idi u restoran. Možda ćeš ga naći.

d) nagoveštavanje nekog napora da bi se nešto shvatilo, razumelo ili dokučilo, naročito uz glagole koji izražavaju radnje naših čula. Tu je glagol can neka vrsta pomoćnog glagola koji u potvrdnom obliku naglašava i upotpunjuje radnju glavnog glagola, a u odričnom i upitnom obliku ima jedan zadatak više, tj. da napravi odrične i upitne oblike glavnih glagola najedan izuzetan način:/ can see a bird in the air. Mogu da vidim, Vidim pticu u vazduhu./ cannot see a bird in the air. Ne vidim pticu u vazduhu.Can you see a bird in theair? Vidiš li pticu u vazduhu?

189.

e) učtivo pitanje oblikom prostog prošlog vremena could: Could you tell me

your name? Da li biste mi rekli kako se zovete?.N a p o m e n a : Izricanje bezličnosti vrši se pomoću priloga there. Tako imamo oblike: there can, there could, kao što je slučaj i sa ostalim nepotpunim glagolima.

M A Y

Nepotpuni glagol may (smeti, moći) ima samo dva sopstvena glagolska oblika, i to za prosto sadašnje may i prosto prošlo vreme might. Za

oblike ostalih vremena upotrebljavaju se glagoli to be allowed, i to be permitted (biti dozvoljeno). Evo svih oblika glagola may:

Prosto sadašnje Prosto prošlo

Sadašnje prošlo

Davnoprošlo

Buduće

Predbuduće

Sadašnje pogodbeno

Prošlo pogodbeno

I may, you may, he may, itd. (ja smem)I might, you might, he might, itd. (ja

sam smeo)I have been allowed (permitted) to, itd.

(ja sam smeo)I had been allowed (permitted) to, itd.

(ja sam smeo)I shall be allowed (permitted) to, itd.

(ja ću smeti)I shall have been allowed (permitted)

to, itd. (ja ću smeti)I should be allowed (permitted) to, itd.

(ja bih smeo)I should have been allowed (permitted)

to, itd. (ja bih smeo). N a p o m e n a :

Odrični i upitni oblici se prave na prost način:

I may not

Skraćeni oblici:

I mayn't ['meintj

I might

Skraćeni oblici:

I

may I? may I not?

mayn't 1? might I?

might I not?

mightn't I ?

Nepotpuni glagol may se upotrebljava da izrazi:

a) dozvolu ili odobrenje, koje nije istovetno sa onim izraženim sa can, već ima izvesnu primesu zahtevanja, potrebe, pa takode i dužnosti:

Father says that I may go out.Father, may / go out?

You may go to see your friencl.Otac kaže da smem da izađem.

190.

OBLICI

Oče, smem li da izađem?Možeš da ideš da posetiš prijatelja.

191.

b) mogućnost koja u sebi sadrži izvesnu nesigurnost, kolebanje, drugim rečima uslovnu mogućnost:

It may come to an end. Možda će se to okončati.He believes that you may do that. Veruje da ti to možeš uraditi.

c) budućnost i tada se prevodi sa možda 4- buduće vreme:

You may go abroad next year. Možda ćete ići u inostranstvo idućegodine.

/ think I may not be here to-morrow. Mislim da možda neću biti ovde sutra.

d) želju ili nameru. Kad je glagol u glavnoj rečenici u sadašnjem ili budućem vremenu pokaznog načina, onda se u sporednoj rečenici upotrebljava may da izrazi savezni način. Međutim, kad je glagol u glavnoj rečenici u prošlom svršenom vremenu, onda se upotrebljava might da takode izrazi savezni način:

He works hard that he may win a prize. Mnogo radi da bi dobio nagradu. (Sadašnje vreme)

He will work hard that he may win Mnogo će raditi da bi dobio nagradu. a prize. (Buduće vreme)

He worked hard that he might win Radio je mnogo da bi dobio nagradu. a prize. (Prošlo vreme)

M U S T

Nepotpuni glagol must (morati) ima samo jedan sopstveni oblik i to za prosto sadašnje vreme. Za oblike ostalih vremena posuđuje glagol to have to (morati, imati da). Evo svih glagolskih oblika glagola must:

Prosto sadašnje

Prosto prošlo Sadašnje prošlo Davnoprošlo Buduće Predbuduće Sadašnje pogodbeno Prošlo pogodbeno

I must, you must, he must, itd.(ja moram) I had to, itd. (ja sam morao) I

have had to, itd. (ja sam morao) I had had to, itd. (ja sam morao) I shall have to, itd. (ja ću morati) I shall have had to, itd. (ja ću morati) I should have to, itd. (ja bih morao) I should have had to, itd. (ja bih morao)

N a p o m e n a : Odrični i upitni oblici od must prave se na prost način;

I must not must I? must I not?

Skraćeni oblici

I mustn't [mAsntl mustn't I?Oblik must not znači ne smeti, dok se need not upotrebljava u značenju ne morati.

192

OBLICI

Nepotpuni glagol must se upotrebljava da izrazi:

a) potrebu, obavezu ili prisiljavanje u momentu kada se govori, tj. u pravoj sadašnjosti:

You must eat them all. Moraš ih sve pojesti.

I must cut it in three equal pieces. Moram je iseći na tri jednaka komada.

b) potrebu, prisiljavanje, ili obavezu u budućnosti:

You must get there before night. Moraćeš da stigneš tamo pre noći. / must pay him to-

morrow. Moraću da mu platim sutra.

c) stalnu zabranu, ustaljen red ili pravilo:

Little children must not cross the street. Mala deca ne smeju da prelaze ulicu. You

must take off your shoes at home. Kod kuće moraš da skidaš cipele.

O U G H T T O

Ought to (trebati) ima samo jedan sopstveni oblik, i to za prosto sadašnje vreme, iako se taj isti oblik upotrebljava i za prosto prošlo vreme. Upotreba u prostom prošlom vremenu objašnjava se time što je oblik ought to bio nekada prošlo vreme od pravilnog glagola to owe (du- govati), pa se posle samostalno razvio u nepotpuni glagol. Ovo je jedini nepotpuni glagol koji zahteva neodređeni način sa predlogom to.

Nepotpuni glagol ought to upotrebljava se da izrazi:

a) moralnu ili društvenu obavezu ili dužnost:

PVhat ought you to do when a friend Šta treba da radite kad vas poseti visits you?prijatelj?

Children ought to obey their parents. Deca treba da slušaju svoje roditelje.

b) verovatnost:

Dinner ought to be readv by now. Ručak treba da je već gotov.

N a p o m e n a : Za nepotpune glagole shall, will vidi buduće vreme, a za should, would pogodbeno vreme.

193

UPOTREBA

OBLICI

UPOTREBA

N E E D

Glagol need može da bude nepotpun i pravilan. Kao nepotpun glagol znači: trebati, morati, smeti, a kao pravilan: potrebovati,. biti potrebno, imati potrebu.

Nepotpuni glagol need.

Za ovaj glagol važe sva ona pravila koja smo pomenuli za nepotpune glagole, tj. nema nastavka u 3. 1. jednine u prostom sadašnjem vremenu, posle njega dolazi neodređeni način bez to, a odrične i upitne oblike pravi na prost način. Kod ovog nepotpunog glagola treba posebno naglasiti da su njegovi potvrdni oblici skoro sasvim van upotrebe u modernom engleskom jeziku, i samo odrični i upitni oblici pretstavljaju njegovu češću upotrebu.

OBLICIUstvari postoje dva vremena nepotpunog glagola need:

Prosto sadašnje I need (treba, moram, smem)

Prosto prošlo I needed (trebalo je, ja sam morao,smeo).

Odrični i upitni oblici se prave na prost način:

Prosto sadašnje vreme I need not need I? need I not?

Prosto prošlo vreme I needed not needed I? needed I not?

Skraćeni oblici: I needn't [ni:dnt] needn't I?

UPOTREBA

Nepotpuni glagol need se upotrebljava u značenju trebati, morati, smeti, kad stoji sa neodređenim načinom nekog drugog glagola na kome se nalazi rečenični naglasak.

Need you go so soon? Treba li da ideš tako brzo?He needed not go there at all. Nije uopšte trebalo da ide tamo.He asks if he need come. Pita da li treba da dođe.

Pravilni glagol need.

Kao pravilan glagol need se menja kao svi pravilni glagoli, tj. ima nastavak -s u 3. 1. jednine u prostom sadašnjem vremenu, pravi odrične i upitne oblike pomoću to do, posle njega dolazi neodredeni način sa to ili predmet. Upotrebljava se u značenju: potrebovati, biti potrebno, imati potrebu: Tada je on naglašen i na njemu se nalazi rečenični naglasak. Evo primera:

That is what he needs to know. To je ono što je potrebno da zna. He did not need to work. Nije mu bilo potrebno da radi.Do you need a new coat? Da li ti je pot^eban nov kaput?

194

D A R E

Ovaj glagol može takođe da bude nepotpun i pravilan. Iste razlike koje su iznete između nepotpunog i pravilnog glagol a need, važe i za ovaj glagol.

Nepotpuni glagol dare

Prosto sadašnje I dare, he dare, itd. (ja se usuđujem)

Prosto prošlo I dared, you dared, itd. (ja sam seusuđivao).

Odrični i upitni oblici se prave na prost način: Prosto sadašnje vreme I

dare not dare I? dare I not?Prosto prošlo vreme I dared not dared I? dared I not?

Skraćeni oblici: I daren't [dsont] daren't I?

UPOTREBA

Nepotpuni glagol dare upotrebljava se u značenju: usuditi se, smeti. Iza njega dolazi neodređeni način drugog glagola bez to; rečenični naglasak je tada na neodređenom načinu:

Dare he open ihe door? Usuđuje li se da otvori vrata?I dared not say a single word. Nisam se usudio da kažem ni jednu reč./ dare say. Smem da kažem.

Pravilni glagol dare

Kao pravilan glagol dare ima sve osobine i oblike pravilnih glagola. Tada znači: usuđivati se, izazivati, i rečenični naglasak je na njemu:

/ do not dare to do that. Ne usuđujem se da to uradim.He did not dare to complain. Nije se usudio da se žali.

S H A L L

Nepotpuni glagol "shall" (trebati, morati, imati da) ima svoje sopstvene oblike samo za:

a) Prosto sadašnje vremeb) Prosto prošlo vreme

UPOTREBA

195

OBLICI

I shall, I shall not, Shall I? I shan't. I should, I should not, Should I? shouldn't.

"ShalF'se upotrebljava za pravljenje (1 lica) budućih vremena. "Should" se upotrebljava za pravljenje (1, lica) pogodbenih vremena.

196

OBLICI

W I L L

Nepotpuni glagol "wiir' (hteti, želeti) ima svoje sopstvene oblike samo za:

a) Prosto sadašnje vreme You will, will you? You will not,won't itd.

b) Prosto prošlo vreme You would, would you? You wouldnot, wouldn't itd.

UPOTREBA"Will" se upotrebljava za pravljenje (2, 3 lica) budućih

vremena."Would" se upotrebljava za pravljenje (2, 3 lica) pogodbenih vremena (vidi str.

174).

NEPRAVILNI GLAGOLI(Irregular Verbs)

Nepravilnim glagolima nazivaju se oni glagoli koji za prosto prošlo vreme i radni glagolski prilog i trpni pridev imaju izmenjene, tj. nepravilne oblike. Do nepravilnih oblika je došlo zbog toga što neki glagoli imaju iste oblike kao neodređeni način, ili preglašavaju koreni samoglasnik, ili pak pored toga dobijaju posebne nastavke. Objašnjavanje detaljnih promena koje su dovele do toga da ovi glagoli postanu nepravilni ne bi nam pružilo pouzdana pravila na koja bi se sa sigurnošću mogli osloniti. Najpouzdaniji je način učiti napamet oblike nepravilnih glagola. Ovde je iznet pregled većeg broja nepravilnih glagola:

Neodređeni način Prosto prošlo vreme Glag. pridev ili prilog

(Infinitive) (Past Tense) (Past Participlc))

Abide [a'baid] stanovati abode [o'boud] abode [o'boud]

Arise [s'raiz] dizati se arose [s'rouz] arisen [o'rizn]Awake [aVeik] probuditi se awoke [s'vvouk] awoke [o'wouk]

awaked [3'weikt] awaked [s'weiktjBe [bi:I biti was [woz] were [wa:] been [bi:n]Bear [bea] nositi bore [bo:] borne [bo:n]Bear [bcs] roditi bore [bo:j born [bo:n]Beat [bi:tj udarati beat [bi:t] beaten [bi:tn]Become [bi'kAm] postati become [bi'keim] become [bi'kAm]

Befall [bi'fo:!] dogoditi se befell [bi'fel] befallen [bi'fo:ln]Beget [bi'get] stvoriti begot [bi'got] begotten [bi'gotn]Begin [bi'gin] početi began [bi'gaen] begun [bi'gAn]

Behold [bi'hould] zapaziti beheld [bi'held] beheld [bi'held]Bend [bend] saviti bent [bent] bent [bent]Bereave [bi'ri :v] lišiti bereft [bi'reft] bereft [bi'reft]

bereaved [bi'ri.vd] bereaved [bi'ri:vd]Neodređeni način Prosto prošlo vreme Glag. pridev ili prilog

(Infinitive) (Past Tcnse) (Past Participle)

1 97

Beseech [bi'si:tjl preklinjati besought [bi'so:tJ besought [bi'sort]

Bestead [bi'stedj okružiti bestead [bi'stedj bestead [bi'stedjBestrew [bi'stru :J posuti bcstrewd [bi'strurdj bestrown [bi'strounjBestride [bi'straid] zajašiti bestrode [bi'stroudj bestridden [bi'stridnjBet [bet] kladiti se bet [betj bet [betjBid [bidl zapovediti bid [ bidj bid [bidj

bade [beid] bidden [bidn]Bind [baindl vezati bound [baund] bound [baund]Bite [baitl gristi bit [bitj bit [bitj

bitten [bitnjBleed [bli:d] krvariti bled [bledj bled [bledjBlend [blend] pomešati blent [blentj blent [blentjBless [blesj blagosloviti blest [blestj blest [blestj

blessed [blest] blessed [blestjBIow [blou] duvati blew [blu:] bIown [blounjBreak [breik] slomiti . broke [brouk] broken [brouknjBreed [bri:d] uzgajati bred [brcd] bred [bredjBring [brio] doneti brought [bro:t] brought [bro:tJBuild [bildl graditi built [bilt] built [bilt]Burn [ba:nj goreti burnt [bs:nt] burnt [bo:nt]

burned [bs:nd] burned [bo:nd]Burst [bs:st] prsnuti burst [bs:st] burst [bo:st]Buy [baij kupiti bought [bo:tJ bought [bo:t]

Can [ksenj moći could [kud]

Cast [ka:stj baciti cast [ka:st] cast [ka:stjCatch [kastJI uhvatiti caught [ko:tJ caught [ko:tJChide [tjaidj prekorevati chid [tjidj chid [tjidj

chidden [tjidn]Choose [tju:zj birati chose [tjouzj chosen [tjouzn]Cleave [kli:vj rascepiti cleft [kleftj cleft [kleftj

-i clove [klouvj cloven [klouvnjCleave [kli:vj prijanjati cleaved [kli:vdj cleaved [kli:vdj

» clave [kleivjCling [klioJ prilepiti clung [klAoJ clung [kUoJClothe [kloudj odevati clad [klaedj clad [klaedj

clothed [klouSd] clothed [kloučdjCome [kAmJ doći came [keim] come [kAmJ

Cost [kostj koštati cost [kostj cost [kostjCreep [kri:p] puziti crept [kreptj crept [kreptjCrow [krouj kukurikati crew [kru:J crown [krounj

crowed [kroudj crowed [kroudjCurse [ks:sl proklinjati cursed [ko:stJ cursed [ko:stJ

curst [ko:stJCut [kAtJ seći cut [kAtJ cut [kAtJ

Dare [desj usuditi se dared [deodj dared [deodj

durst [do:stJDeal [di:l] deliti dealt [dcltj dealt [deltjDig [dig] kopati dug [dAg] dug [dAgJ

Ding [dioJ trcsnuti dung [dAi]J dung [dAoJ

dinged [dii]d] dinged [diod]Dip [dipj zagnjuriti dipt [diptj dipt [diptj

dipped [dipt] dipped [diptjDo [du:J činiti did [ dicij done [ d/\n]

198

Neodrcđeni način (Infinitive) Prosto prošlo vreme(Psta Tense)

Glag. pridev ili prilog(Past Participle)

Draw [dro:j vući drew [dru:] drawn [dro:n]

Dream [dri:m] sanjati dreamt ]drcmt[ dreamt [dremt]dreamed [dri:md] dreamed [dri.md]

Dress [dres] oblačiti dressed [drest] drest [drest]dressed [drest]

Drink [driok] pi.ti drank [draegk] drunk [drAgk]

Drive [draiv] terati drove [drouv] driven [drivn]Dwell [dwcl] stanovati dwelt [dwelt] dwelt [dwelt]

Eat [i:t] jesti ate [aetj eaten [i:tn]

Fall [fo:l] pasti fell [fel] fallen [fo:ln]

Feed [fi:d] hraniti fed [fed] fed [fed]Fight [fait] boriti se fought [fo:t] fought [fo:t]Feel [fi:l] osećati felt [felt] felt [felt]Find [faind] naći found [faund] found [faund]Flee [fli:] bežati fled [fled] fled [fled]Fling [fliol hitnuti

flung [AAI]]flung [flAi]]

Fly [flai] leteti flew [flu:] flown [floun]Forbear [fo'b^o] okaniti se forbore [fa'bo:] forborne [fo'bo:n]

Forbid [fs'bidl zabraniti forbade [fs'beid] forbidden [fo'bidn]Forget [fs'get] zaboraviti forgot [fs'got] forgotten [fo'gotn]Forgive [fs'giv] oprostiti forgave [fa'geiv] forgiven [fo givn]Forsake [fa'seik] ostaviti forsook [fa'suk] forsaken [fo'seikn]Freeze [fri:z] zamrznuti froze [frouz] frozen [frouzn]

Geld [geld] uštrojiti gelt [gelt] gelt [gelt]

gelded ['geldid] gelded [ geldid]Get [get] dobiti got [ gDt] got [got]

gotten [gotn]Gild [gild] pozlatiti gilt [gilt] gilt [giUJGird [go:d] opasati girt [gs:t] girt [go:t]

girded [ g3:did] girded [go:did]Give [giv] dati gave [geiv] given [givn]Go [gou] ići went [went] gone [gon]Grave [greiv] urezati graved [greivd] graven [greivn]

■

graved [greivdjGrind [graind] mleti ground [graund] ground [graund]Grow [grou] rasti grew [gru:] grown [groun]

Hang [haeoJ visiti hung [hA^] hung [hA^]

hanged [h«ijd] hanged [haegd]Have [haev] imati had [haed] had [haed]Hear [hia] čuti heard [ha:d] heard [ho:d]

Heave [hi:v] dići hove [houv] hove [houv]heaved [hi:vd] heaved [hi:vd]

Hew [hju:] deljati hewed [hju :d] hewn [hju:n]hewed [hju:d]

Hide [haid] sakriti hid [hid] hidden [hidn]•

hid [hid]

Hit [hit] poeoditi hit [hit] hit [hit]Hold [hould] držati held [hcldl held [held]Hurt [ho :t] povrediti hurt [ho:t] hurt [ho:t]

13 Gramatika engleskog jczika

Neodređeni način Prosto prošlo vreme Glag. pridev i(i prilog

(Infinitive) (Past Tcns) (Past Participel)

Keep [ki:pj držati kept [kept] kept [kept]

Kneel [ni:lj klečati knelt [neltj knelt [nelt]Knit [nit] plesti knit [nit] knit [nit]

knitted [nitid] knitted ['nitid]Know [nou] znati knew [nju:J known [noun]

Lade [Icid] natovariti Iaded [MeididJ Iaded ['leidid]

laden ['leidn]Lay [lci] položiti laid [IeidJ laid [leid]Lead [li:d] voditi led [led] Ied [led]Lean [li:n] nasloniti se leant [lentj leant [lentj

leaned [li:nd] leaned [li:nd]Leap [li:p] skočiti leapt [Iept] Ieapt [lept]

'leaped [Ii:pt] leaped [Ii:pt]Learn [b:n] učiti Iearnt [b:nt] learnt [lo.nt]

Iearned [b:nd] learned [Io:nd]Leave [li:v] ostaviti left [left] left [lcftlLend [lendj pozajmiti lent [Icnt] Ient [lent]Let [let] pustiti let [letl let [letlLie [lai] ležati Iay [IeiJ lain [lein]Light [la.it] zapaliti lit [lit] lit [Iit]

lighted ['laitid] lighted ['laitid]Load [loud] tovariti loaded ['loudidj loaded ['loudid]

laden ['leidn]Lose [lu:z] izgubiti lost [lost] lost [lost]

Make [meik] napraviti made [meid] made [meid]

May [mci] smeti might [maitj—

Mean [mi:n] značiti meant [ment] meant [ment]Meet [mi:t] sresti met [met] met [met]Methinks [mi'Ginks] misliti methought [mi'GoU] —

Mow [mou] kositi mowed [moud] mown [moun]Must [mASt] morati

— /

Nip [nip] uštinuti nipt [nipt] nipt [nipt]

nipped [nipt] nipped [nipt]Ought to [o :t to] trebati — —

Overcome [ouvo'kAm] overcame [ouvo'keim] overcome [ouvo'kAm]

savladati

Pay [pei] platiti paid [peid] paid [peid]

Pen [pen] ograditi pent [pentj pent [pentjpenned [pend] penned [pend]

Put [put] staviti put [put] put [put]

Rap [raep] udariti rapt [raept] rapt [nept]

Read [ri:d] čitati read [red] read [red]Rend [rend] trgati rent [rent] rent [rent]Rid [rid] osloboditi rid [rid] rid [rid]

ridded [ ridid] ridded ['ridid]Ride [raid] jahati rode [roud] ridden [ridn]Ring [rig] zvoniti rang [raeij] rung [rAo]

200

Rise [raiz] dizati se rose [rouz] risen [rizn]Neodređeni način

(Infinitive)Prosto prošlo vreme

(Past Tense)Glag. pridev ili prilog

(Past Participlc)

Rive [raiv] rascepiti (se)

Rot [rotl trunuti Run [rAnj

trčati

Saw [so:J strugati

Say [sei] reći See [si:] videti Seek [si:k] tražiti Seethe [si:5] vreti

Sell [scl] prodati Send [send] poslati Set [sct] staviti Sew [sou] šiti Shake [Jcik] drmati Shail [JĆCI] trebati Shape [Jeip] uobličiti

Shave [JeivJ brijati

Shear [Jio] strići

Shed [Jed] odbaciti Shine [jain] sijati Shoe [Ju:] potkovati Shoot [Ju:tj pucati Show [Jou] pokazati

Shred [Jred] cepati

Shrink [Jriokl grčiti se Shrive [Jraiv] ispaštati

Shut [jAt] zatvoriti Sing [si ol pevati Sink [siok] potonuti

Sit [sit] sedeti SIay [slei] pogubiti Sleep [sli:pl spavati Slide [slaid] klizati Sling [slio] bacati Slink [sliok] prikradati se Slip [jlip] kliznuti

Slit [slit] rasporiti Smell [smel] mirisati

Sniite [smait] udariti

Sow [sou] sejati

Spcak [spi:k] govoriti13* rived [raivd]

rotted ['rotid] ran [raen]

sawed [so:d]

said [sed] saw [so:] sought [so:t] sod [sod] seethed [si:6d] sold [souid] sent [sent] set [set] sewed [soud] shook [juk] should [jud] shaped [Jeipt]

shaved [Jeivd]

shore [Jo:] sheared [Jiod] shed [Jed] shone [Jon] shod [Jod] shot [Jot] sliowed [Joud]

shred [Jred] shredded ['jredid] shrank [jra?ok] shrove [jrouv] shrived [Jrivdj shut [jAt] sang ['sseol sank [saiijk]

sat [saet] slew [slu:] slept [slept] slid [slid] slung [SIAIJ] slunk [sUok] slipt [slipt] slipped [slipt] slit [slit] smelt [smelt] smelled [smeld] sniote [smout] smit [smit] sowed [soud]

spoke [spouk]riven [rivn] rived [raivd] rotten [rotnjrun [rAn]

sawn [so:n] sawed [so:d] said [sed] seen [si:n] sought [so:t] sodden [sodn] seethed [si:dd] sold [souldj sent [sentj set [sct] sewn [soun] shaken [Jcikn]

shaped [Jeipt] shapen [Jeipn] shaved [Jeivd] shaven [jeivnj shorn [Jo:n] sheared [JiodJ shed [Jed] shone [Jon] shod [Jod] shot [Jot] shown [Joun] showed [Joud] shred [Jred] shredded ['j'redid] shrunk [JrA^k] shriven [Jrivn] shrived [jriv.dj shut [jAtl sung [SAO] sunk [sAok] sunken [sAtjkn] sat [sćetj slain [slein] slcpt [slept] slid [slid] slung [SIAIJ] slunk [sUijk] slipt [sliptj slipped [slipt] slit [slit] smelt [smelt] . smelled [smeld] smitten [smitn] smit [smit] sown [soun] sowed [soud] spoken [spoukn]

195Neodređeni način (Infinitivc)

Prosto prošlo vreme(Past Tcnse)

Glag. pridev ili priiog(Past Participle)

Speed [spi:d] žuriti Spell [spel] sricati

Spend [spend] potrošiti Spill [spil] prosuti

Spin [spin] presti

Spit [spit] pljuvati

Split [split] rascepiti Spoil [spoil] pokvariti

Spread [spred] raširiti Spring [sprig] skočiti

Stand [stacnd] stajati Stave [steiv] probušiti

Steal [sti:l] krastiStick [stik] zalepitiSting fstiol ubostiStink [stiqk] zaudarati

Stre\v [stru:] posuti

Stride [straid] koračati

Strike [straik] udariti

String [strig] nizatiStrive [straiv] boriti se Swear [swfco] kleti seSweat [swet] znojiti se

Sweep [swi:p] čistiti Swell [swel] oteči

Swim [swim] plivati Swing [swiq] njihati se

Take [teikj uzeti Teach [ti:tj] predavati Tear [tRo] cepati Teli [tel] kazati Think [Oigk] misliti Thrive [Graiv] uspevati

Throw [Grou] baciti Thrust [OrASt] gurati Tread [tred] stupatii sped [sped] j spelt [spelt] I spelled [spelt] ! spent [spcntl

spilt [spilt] ; spilled [spilt] span [spaen] spun [spAn] spit [spit] spat [spaet] split [splitj spoilt [spoilt] spoiled [spoild] spread [spred] sprang [spraeg] ! stood [stud] staved

[steivd] stove [stouv] | stole [stoul] I stuck [stAk] stung [stAol stunk [st.Mjk] stank [staeok] strewed [stru:d]

strode [stroudl sfruck [strAk]

strung [strAol strove

[strouv] swore [SWD : ]

sweat [swet] sweated

['swetid] swept

[swept] swelled

[sweld]

swam [swaem] swung

[swAr|]

took [tuk] taught [to:t] tore [to:] told [tould] thought [8o:tl throve [Grouv] thrived [Grivd] threw [Oru:] thrust [OrASt] trod [trod]

sped [sped] spelt [spelt spelled [spelt] spent [spent] spilt [spilt] spilled [spilt] spun [spAn]

spit [spit] spat [spaet] split [splitj spoilt [spoilt] spoiled [spoild] spread [spred] sprung [sprAol

stood [stud] staved [steivd] stove [stouv] stolen [stouln] stuck [stAk] stung [stAo] stunk [stAok]

strewen [stru:n] strewed [stru:dj stridden [stridnjstrid [strid]struck [strAk]

stricken [strikn]

strung [strAo]

striven [strivn]sworn [swo :n]sweat [swet]sweated ['swctid]

swept [swept]swollen [swouInJswelled [sweld]swum [swAm]swung [swArj]

taken [teikn] taught [to:t] torn [to:n] told [tould] thought [0o:t] thriven [Orivn] thrived [Orivd] thrown [Oroun] thrust [OrASt] trodden [trodn]

Neodređeni način Prosto prošlo vreme glag. pridev ili prilog

(Infinative) (Past Tense) (Past Participle)

Understand [Ands'staendl 1[ understood [Anda'stud]

| understood [Ands'studl

razumeti i1 i

Wake [weikj buditi woke [wouk] i

woken [woukn]woke [wouk]

uaked [weikt] waked [weiktlWax [waeksj navoštiti waxed [waekst] waxed [waekstl

■ waxen [w<eksnlWear [w80j nositi wore [vvo:] worn [wo:n]Weave [wi:vj tkati wove [\vouv] woven [wouvn]

wove [wouvJWeep [wi:p| plakati v\ept [weptj wept [wept]Wend [wendj krenuti wended [wendid] wended [wendidl

went [\vent]Wet [wetj kvasiti wet [wetl wet [wet]

wetted ['wetidl wetted ['wetid]Will [wil] hteti would [wudl

—

202

Win [winl dobiti won [wAn] won [wAn]Wind [waind] zavijati wound [waund] wound [waund]Withdraw [wi6'drD:] povući withdrew [wi3'dru:] withdrawn [wi5'dro:n]Withho!d [wid'houId] withheld [wid'held] withheld [wi6 held]

zaustavitiWork [ws:kl raditi worked [wg:kt] worked [wo:ktJ

wrought [ro:t] wrought [ro:tJWreathe [ri:61 uviti se wreathed ['ri:5id] wreathed ['ri:6idj

wrung [rAij] wmng [rAr)lWimg [riq] u\ ijati wringed [riogd] wringed [rirjgdj

wrang [raeg]Write [raitl pisati wrote [rout] vvritten [ritnj

P R I L O Z I(A d v e r b s)

ZNACENJE

Vrste reči koje prvenstveno upotpunjuju značenje glagola, pokazujući kako se neka radnja vrši, nazivaju se p r i 1 o z i m a. Međutim, prilozi mogu pored glagola da takođe upotpunjuju značenje prideva, predloga, sveze, pa čak i nekog drugog priloga:

Did you sleep well last night? He was given a very nice present. He was despised, merely because he was poor.He swam half a

cross the river. My s

204

ister sings very well.Jeste li noćas dobro spavali? Dobio je

vrlo lep poklon. Prezirali su ga samo zbog togašto je bio sirorriašan. Plivao je do polovine reke. Moja sestra vrlo dobro peva.

Prilozi mogu da

imaju sledeće oblike:

a) Proste, koji se sastoje od korena reči bez ikakvih nastavaka: thus (tako), now (sada), then (onda), itd.

Neki prosti prilozi imaju isti oblik kao i njihovi odgovarajući pridevi. U ovom slučaju, pošto nemaju poseban oblik, jedini način na koji se mogu razlikovati, jeste uloga ili upotreba koju oni vršc u rečenici. I

205

jedni i drugi označavaju ili upotpunjuju druge reči; međutim, pridev označava imcnicu ili zamenicu, dok prilog, naprotiv, označava skoro sve reči izuzev imenica i zamenica. Ovde spadaju sledeći najčešći pridevi — prilozi: much, long, loud, earlv, hard, near, a little, only, enough, fast, late, ill, high, right, direct, slow, itd.:Prilog He stayed long.(Dugo se zadržao.)My friend speaks loud.(Moj prijatelj glasno govori.) He came only once. (Došao je samo jedanput.)

b) pravljeni, koji postaju

stavljanjem predmetka ili dometka na imenicu, pridev ili čak i prilog: i to:

1) stavljanjem predmetka "a" ili "be": ahead, aloft, alone, behind, beneath, besides, itd.

206

PridevHe went on a long journey.

(Otišao je na dug put.) There were heard a lot of loud words.

(Čulo se mnogo glasnih reči.) This is my onIy son. (Ovo je moj jedini sin.)

2) stavljanjem dometka ,,-ly" ili ,,-s", i to:

— pridevima koji se završavaju na suglasnik dodaje se dometak bez ikakvih promena: honest-honest/y, sad-sadly9 bad-bad/v.N a p o m e n a : Neki prosti pridevi menjaju značenje kad dobiju ovaj nastavak i postanu prilozi:

Prilog

hardly (jedva) scarcely (jedva, retko) nearly (skoro, blizu) closely (izbliza) shortly (uskoro) fairly (prilično) directly (odmah) widely (uveliko) itd.

— pridevima koji se završavaju na muklo ,,e" (tj. koje se ne čita): wise wise/y, late-late/>', itd. Medutim, kad se pridev završava na ,,-le" ispred kog se nalazi suglasnik, onda se to ,,-le" menja u ,,-ly": able-ab/y, whole- who/y, simple-simp/y, itd. Muklo ,,e" se gubi samo u slučaju kad ispred njega

207

Pridev

hard (težak) scarce (redak) near (blizak) close (blizak) short (kratak) fair (pošten)direct (neposredan)wide (širok) itd.

dolazi ,,u": true-truly, due-du/y, itd.

— dvosložnim ili višesložnim pridevima koji se završavaju na ,,y", koje se pre stavljanja dometka ,,-ly" menja u ,,i" hungry-hungr-i-ly, lucky-lucki/y, happy-happify. itd. Medutim, jednosložni pridevi na ,,y", ne menjaju taj nastavak u ,,i". Iako ponekad mogu menjati ,,y" u ,,i", ipak je onaj prvi oblik češći: dry-dry/j>, shy-shy/j, coy-coyIy, itd. Izuzetak je gay-ga/ly.

— pridevima koji se završavaju na „-1". Tada dolazi do udvajanja ovog suglasnika, i prilozi se završavaju na ,,-lly": beautiful-beautiful /v, real-realfy, critical-critical/^, itd. Medutim, kad se pridev već završava na dva „-11", onda se jedno „-1" ispušta, pa se doda nastavak ,,-ly", tj. ,,-lly": full-ful/)>, dull-dul/r, itd.

— imenicama koje označavaju deo vremena: month-monthly, week-weekly, day-daily, itd.; ili imenicama sa raznim

208

značenjima: need-needs, name-namely, part-partly, body-bodily, itd.

— rednim brojevima, samo u formalnom engleskom jeziku. Inače se sami redni brojevi bez dometaka upotrebljavaju kao prilozi: first-firstly, second- secondly, itd.

3) združivanjem

predloga i priloga: thereof,

thereupon, hereof, itd.

4) etimološkim

putem od zamenica:

od this: there, thither,

thence, then, thus,od he: here, hither, hence,od who: where, whither, whence, when, how,

c) složeni (priloški izrazi), koji su složeni od različitih vrsta reči: at any rate, of course, at last, itd.

209

VRSTE PRILOGA

U engleskom postoje t r i vrste priloga: ob

210

ični, upitni

i odnosni ili vezivni.a) Obični prilozi

(Simple Adverbs)

Ovi prilozi razlikuju se od ostalih po svom značenju. Dele se na:

1) Priloge načina (Adverbs of Manner): thus, slowly, surely, foolishly, needs, itd.

He behaved foolishly.Glupo se ponašao.

2) Priloge stepena (Adverbs of Degree): almost (skoro), quite (sasvim), very (vrlo), enough (dosta), too (suviše), itd.

He is very clever but rather indolent. Vrlo je inteligentan, ali prilično

nemaran.N a p o m e n a : Kada se »the« nadje ispred prideva ili priloga u drugom stepenu poredenja, onda to nije više odredeni član,

211

već količinski prilog. Tako u rečenici:

The sooner, the better.

Ukoliko pre, utoliko

bolje.

prvo "the" znači "by how

much", a drugo "by so

much".

3) Brojni prilozi (Adverbs of Number): seldom (retko), often (često), again (ponovo), twice (dvaput), itd.

He seldom failed, and always did his best. Retko nije uspevao, i uvek je činio

što je najbolje mogao.4) Prilozi vremena

(Adverbs of Time) Postoje dve vrste: Određeni: yesterday (juče), now (sada), last week (prošle nedelje), itd. Neodređeni: before (pre), since (otkad), soon (skoro), itd.

He has already come. On je već došao.

5) Prilozi mesta (Adverbs of Place): here (ovde), there (tamo), south- wards (na jug), inside (unutra), itd.

212

You must sit here, not there. Moraš da sedneš ovde, a ne tamo-

6) Prilozi potvrđivanja ili odricanja (Adverbs of Alfirmation or Denial): probably (verovatno), certainly (izvesno), not (ne), perhaps (možda), itd.

He will certainly succeed.On će sigurno uspeti.

7) Prilozi za naglašavanje (Emphasizing Adverbs): too (suviše), also (takode), even (čak), only (samo), itd.

Only one man was caught.

Uhvaćen je samo jedan

čovek.

8) Prilozi uzroka

(Adverbs of Reason):

therefore (stoga), hence

(odatle), itd. Therefore

he will fail. Zato on neće

uspeti.

b) Upitni prilozi

(Interrogative Adverbs)Ovi prilozi služe

za postavljanje pitanja. Obično su sastavljeni od

213

dve reči. Takode se dele na:

1) Priloge načina: napr. how? (kako?)

How did he do this? Kako je on ovo učinio?

2) Prilo

ge stepena:

napr.: how

far? (dokle,

kako daleko?)

How far is this

true?

Koliko ovde

ima istine?3) Brojni prilozi:

napr.: how often? (koliko, kako često?) how many? (koliko):

How often did your sister ccme? Koliko puta je dolazila sestra?

4) Prilo

zi vremena,

napr.: when

(kada), how

long (koliko?)

214

How long will

he remain

here?

Koliko će

ostati ovde?

5) P

rilozi

mesta,

napr.:

where?

(gde?),

how far

(dokle?)

Whence

did he

com2?

Odakle je

došao?

6) Prilozi

uzroka, napr.:

why? (zašto?),

wherefore? (radi

215

čega?):

Wherefore does

he always weep? Zašto

uvek plače?c) Odnosni ili

vezivni prilozi (Relative or Connective Adverbs).

Kad se upitni prilozi ne upotrebljavaju za postavljanje pitanja, već samo služe da pokažu odnos prema nekoj ranije pomenutoj reči, onda se oni nazivaju o d n o s n i m p r i l o z i m a . Kad ti isti prilozi povezuju rečenice, onda suto v e z i v n i p r i l o z i ( p o d e l a je ista kao kod ostalih vrsta priloga):

This !s the place where we work. Ovo je to mesto gde mi radimo.

POREĐENJE PRILOGA

Pravilno poređenjePrilozi, kao i

pridevi, ne menjaju oblik, izuzev kada se menjaju u raznim stepenima poređenja. I

216

oni imaju tri stepena poređenja, koja se prave po istim pravilima kao kod prideva:

1) Jednosložni prilozi, uključujući samo dvosložne priloge "often" (često), i "early" (rano), porede se dodavanjem nastavka ,,-er" za drugi stepen, ,,-est" za treći stepen (tzv. germanski ili saksonski način poređivanja): fast, faster, fastesr (brzo, brže, najbrže), long, longer, longes/ (dugo, duže, najduže) early, earlier, earlies/ (rano, ranije, najranije), itd.

2) Dvosložni i višesložni prilozi na ,,-Iy" porede se tako da se ispred njih stavi "more" za drugi stepen i "most" za treći stepen poređenja (tzv. romanski način poređenja): wisely, more wisely, most wisely (mudro, mudrije, najmudrije), usefully, more usefully, most usefully (korisno, korisnije, najko- risnije), itd. Ovde dolaze i neki dvosložni prilozi koji se ne svršavaju na ,,-ly", kao seldom, more seldom,

217

most seldom (retko, ređe, najređe). Prilog "often" češće pravi drugi i treći stepen poređenja na ovaj način (often, more often, most often).

Nepravilno poređenje

Nepravilno poređenje pojavljuje se kod onih priloga koji su po obliku isti ili slični sa pridevima koji imaju nepravilno poređenje:

well — better — best (dobro, bolje, najbolje)

badly, ill — worse — worst (rđavo, gore, najgore^

far — farther -— farthest

further — furthest (daleko, dalje, najdalje)

late — later — latestlast (kasno, kasnije,

najkasnije)little — less — least

(malo, manje, najmanje)much — more —

most (mnogo, više, najviše)

218

near — nearer — next (blizu, bliže, najbliže).

MESTO PRILOGA

«

Prilozi kao reči koje stoje uz neke druge reči da ih izbliže označe, mogu da zauzimaju razna mesta u rečenici. Ovo je važno u engleskom jeziku zbog postizanja potpunog smisla u rečenici, kao i zbog duha jezika. Da bi se lakše i preglednije odredilo mesto priloga u rečenici, treba objašnjavanja podeliti: prvo, mesto priloga u odnosu na glagol, drugo, u odnosu na ostale vrste reči.

Prilozi u odnosu na glagol mogu da zauzmu sledeća mesta:

a) Prilozi za neodređeno vreme (never, ever, often, always, itd.) dolaze na onom mestu gde bi stajala negacija glagola:

I have gone to the football match.I have not gone to the football match. Često sam išao na futbalsku

219

(prilog often na mesto negacije) utakmicu.I have often gone to the football match.

He was a good pupil. He was not a

220

good pupil.

(prilog always dođe na mesto negacije) Uvek je bio dobar učenik. He was always a good pupil.

I go to bed at 9 o'cl

221

ock. I do not go to bed at 9 o^clock.

(prilog "usually" dođe na mesto negacije)

222

Obično idem spavati u devet sati I usually go to bed at 9 o'clock.

U složenim vremenima svi prilozi, izuzev priloga za određeno vreme, mogu imati ovo mesto:

I have (not) tried to find a

job. Pokušao sam da

(pošteno, na

I have honestly tried to find

a job. pošten način)

nadem posla.

Kad su u glagolskom obliku dva pomoćna glagola, i drugi je oblik od "to be", onda ovi prilozi mogu stajati između njih ili posle drugog:

I have often been told.

Često mi je govoreno.

I have been often told.

Međutim, kad je rečenica već odrična, onda ovi prilozi dolaze posle negacije:

I have not often gone to thefootball match. Nisam često išao na futbalsku

utakmicu.

223

He was not always a good

pupil. Nije uvek bio

dobar đak.

I do not usuallv go to bed

at 9 o'clock. Obično ne

idem da spavam udevet sati.

Položaj neodređenih priloga vremena menja se kad se želi nešto naro- čito naglasiti. Tada oni obično dolaze ispred negacije ili pomoćnog glagola, i to što bliže podmetu:

/ often have gone to the football match. Često sam išao na futbalsku

utakmicu.

fe always was a good pupil.

Uvek je bio dobar đak.

He usualb does not go to

bed 9 o'clock. Obično ne

ide u krevet u devet

sati.

N a p o m e n a : Odrični prilozi za neodređeno vreme stoje posle glavnog glagola, a ispred neodrcdenog načina:

He promtsed never io go there.Obećao je da neće nikada ići

tamo.

224

Prilozi za način

mogu zauzeti mesto

negacije u sledećim

slučajevima:

1) kad je predmet

rečenice neodređeni način:

I constantly persuaded him

to come back. Ja sam ga

stalno ubeđivao da sevrati.

2) kad je predmet rečenice cela zavisna rečenica:

Hefrankly admitted that he had committed On je otvoreno priznao da je iz- the crime. vršio zločin.

b) Prilozi za određeno vreme i mesto dolaze na kraju rečenice:

I told my son to come here.

Rekao sam sinu da

dođe ovamo.

We came back last

Monday. Vratili smo se

prošlog ponedeljka.Kada ove priloge

treba naglasiti, onda se

225

oni stavljaju na početak rečenice:

Yesterday I was with him.

Juče (baš juče) sam bio s

njim.

On the table / fonud your

hat. Na samom stolu sam

našao tvojV v •

sesir.N a p o m e n a : Kad se u istoj rečenici nadju prilozi vrcmena i mesta, onda prilog mesta dolazi ispred priloga vremena:

I was sitting in the park yesterday. Juče sam sedeo u parku.

Priloške oznake različitog vremenskog ograničenja (napr. "at 5 o'clock" i "yesterday"), mogu imati sledeća mesta: "yesterday at 5 o'clock" ili "at 5 o'clock yesterday".

c) Prilozi za način dolaze posle neprelaznih ili prelaznih glagola bez predmeta:

My daughter slept quietly.

Moja ćerka je spavala

mirno.

Does he swim well? Pliva

li on dobro?

226

My pupils read gladly. Moji

đaci rado čitaju.

Međutim, kad glagoli dolaze sa kratkim predmetom, onda nijedan prilog nc može da odvoji prirok od predmeta. Tada prilozi dolaze posle predmeta. Ali, ako je predmet produžen (tj. kad uz njega dolazi neka druga oznaka radi bližeg označavanja), onda prilog izuzetno dolazi ispred predmeta:

He recounted his experiences proudly. On je sa ponosom ispričao svoj^

doživljaje.Hg recounted proud\y his

experiences of the Ponosno je ispričao svoje doživ- life in the Antarctic. ljaje iz života na Antarktiku.

N a p o m e n a : Kad se u istoj rečenici nadju prilozi mesta, vremena i načina, onda posle predmeta dolazi do sledcćeg reda priloga: način + mesto + vreme. Ovakav red priloga niie ustaljen, pa se mogu desiti i druge kombinacije, kao naprimer: mesto + način + vreme, itd.

d) Prilozi za uzrok (kao "accordinglv,

227

consequently, therefore", itd.), mogu da zauzmu sledeća mesta:

1) umesto negacije:

He consequent!y decided to go. Prema tome je on odlučio da ide.

2) ispred podmeta: (u naglašavanju):

Consequently he decidecl to go. Prema tome on je zaista odlučio

da ide.3) posle glagola i

predmeta:

I did ii accordinglv. Učinio sam to dosledno.

Prilozi u odnosu na druge reči koje označavaju (prideve, predloge, sveze, i druge priloge) mogu imati sledeća mesta:

1) uvek ispred reči koju označava:

perfectly right, potpuno u pravu,quite untrue, sasvim neistinito,merely because, itd. samo zato što, itd.

Međutim, postoje neki izuzeci kada prilozi mogu zauzeti različita mesta; ovde

228

treba navesti sledeće slučajeve:

Prilog "enough" obično dolazi ispred ili iza imenice; medutim, on redovno dolazi posle prideva ili drugog priloga:

I have got

time enough. Imam

vremena

dovoljno. ili

I have got

enough time. Imam

dovoljno

vremena. ali:

The translation is good enough. Prevod je dosta dobar.He smms well enough. On dosta dobro pliva.

Prilozi "ago, since hence" dolaze posle glagola i imenica koje označavaju:

It was six months ago. To je bilo pre šest meseci.I have not gone there ever since. Otada nisam išao tamo.

229

Prilog "else" dolazi posle zamenica ili drugih priloga:

Is there anything else? Ima li još nešto?What else did he say? Šta je još rekao?

N a p o m e n a : Neki prilozi naročito su osetljivi na mesto, i samo mala promena mesta može da promeni smisao rečenice. Tu dolaze: "on!y, correct!y, happily, even, almost, nearly, too". Da bi se ovi prilozi upotrebili u smislu koji se želi, onda ih treba staviti Što bliže reči koju označavaju:

Only his son reads Eglish.Samo njegov sin čita

engleski.'1

His son only reads Engllsh.Njegov sin samo čita

engleski.His son reads English only. Njegov sin čita samo engleski.

230

P R E D L O Z I(Prepositions)

Vrste reči, koje stoje uz imenice ili zamenice i pokazuju njihov odnos prema drugoj reči u pogledu mesta i vremena i sl., nazivaju se predlozima.

John placed the pen on the table. John placed the pen in the table. John placed the pen under the table. He will come in the morning. He will come at noon. He will come within an hour.

Jovan je stavio pero na sto. Jovan je stavio pero u sto. Jovan je stavio pero ispod stola. On će doći ujutru. On će doći u podne. On će doći kroz jedan sat.

Predlozi "in, on, under" i "in, at, within" pokazuju različiti odnos prema imenici bilo u pogledu mesta ili vremena.

Često se prilozi pogrešno uzimaju kao predlozi i obratno, a to zbog toga što ove obe vrste reči imaju ponekad isti oblik. Jedini način na koji se oni mogu razlikovati jeste odrediti ulogu koju svaka od njih vrši u re- čenici. Tako, kad se u rečenici upotrebi prilog, on ima jednostranu ulogu, tj. samo označava reč ili izraz na koji se odnosi. U rečenici:

He lookeci about. . Gledao je okolo.

prilog "about" označava samo glagol "looked" i nema druge uloge. Međutim, kad se u rečenici upotrebi predlog, onda cn ima dvostruku ulogu: prvo, da označi svoj predmet, i drugo, da pokaže odnos predmeta i reči na koju se odnosi. Tako u rečenici:

He looked about the room. Gledao je po sobi.

predlog "about" povezuje svoj predmet "the room" sa glagolom "looked"* Predlog pokazuje u kakvoj je vezi ili odnosu reč „soba" sa glagolom ,,gledati". Evo još nekoliko primera:

Prilog

I saw him once before. (Nekad ranije sam ga video.)

PredlogHe stood before the door. (Stajao je pred vratima.)

231

ZNAČENJE

You must go behind. (MoraŠ da ideš pozadi.)The girl hid behind the tree. (Devojčica se sakrila iza drveta.)

232

The house was ^lean within. (Kuća je bila unutra čista.)

He came a few days after. (Došao je posle nekoliko dana.)

The men stood around. (Ljudi su stajali unaokolo.)

/ slept within the stable. (Spavao sam u štali.)

He came after a few days. (Došao je posle nekoliko dana.)

They sat around the table. (Sedeli su oko stola.)

U engleskom jeziku predmet koji stoji sa predlogom je takođe u predmetskom padežu (tj. 3. ili 4 padežu). Pošto kod imenica nema razlike između oblika u prvom i trećem ili četvrtom padežu, onda se ta razlika može videti samo kod zamenica; tako "he" ima promenjen oblik za treći ili četvrti padež, tj. "him", itd. Međutim, bez obzira da li u predmetskom padežu dolazi do promene ili ne, predlog uvek dolazi sa predmetom koji je u trećem ili če- tvrtom padežu:

He sat below me (ne "/66) in the class. Sedeo je niže mene u razredu. / looked for the box> but I could notfind it. Tražio sam kutiju, ali je nisam

mogao naći.N a p o m e n a : Često se u četvrtom padežu greši kad se predlog odnosi na dve zamenice ili jednu zamenicu i jednu imenicu. Treba zapamtiti da u tom slučaju predlog zahteva da obe reči budu u četvrtom padežu:

As for John and me. Što se tiče Jovana i mene.

Engleski jezik je tokom svog razvitka sve više gubio padežne nastavke, i njihovu ulogu su postepeno preuzimali predlozi, tako da su ih oni u modernom jeziku skoro sasvim zamenili, razvijajući se u veoma važnu vrstu reči, punu idiomatike svojstvene duhu engleskog jezika. Tako su predlozi za strance i postali skoro nepremostivi deo gramatike, utoliko pre što je ono malo pravila o upotrebi predloga ne samo nepotpuno, već i ponekad dvosmisleno. U svakom slučaju najbolje je pamtiti kad, gde i kako se pojedini predlozi upotrebljavaju, jer naprimer, koje će nam pravilo objasniti zašto se kaže "to agree to" ili "to agree upon" za stvari i "to agree with" za lica, ili zašto "to compare with" znači „porediti, proceniti stepen sličnor.ti", a "to compare to" „porediti, nagovestiti sličnost", itd.

Predlozi mogu imati sledeće oblike:

a) proste (Simple), koji imaju svoj posebni oblik sa korenim osnovnim značenjem: to (k, ka, u), from (od), out (iz), of (od), in (u), itd.

b) složene (Compound), koji su nastali združivanjem dvaju predloga: within (u), upon (na), into (u), inside (u), itd.

c) glagolske (Verbal), koji su postali od glagolskog priloga sadašnjosti: considering (s obzirom), regarding (što se tiče), during (za vreme), except (izuzev), itd.

d) predloške izraze (Prepositional Phrases), koji su nastali kombino- vanjem predloga sa ostalim vrstama reči: with regard to (u pogledu), at the back of (pozadi, iza), by means of (pomoću), itd.

233

vrsteRanije je rečeno da predlozi pokazuju u kakvoj je vezi ili odnosu

jedna reč prema drugoj. Taj odnos može biti u vezi sa vremenom, mestom, pravcem, okolnosti, itd., i zato predloge delimo na više vrsta: predloge za mesto, položaj, vreme, pravac, okolnost, udaljenost, količinu, uzrok i sl.:

The dog is under the steps(mesto) Pas je ispod stepenica.

The boy arrived in time. (vreme) Dečak je stigao na vreme.

Go to the table. (pravac) Idi do stola.

He spent about five pounds. (koliČ.) Potrošio je oko pet funti.

My sister looked at the picture. (udaljenost) Sestra je gledala u sliku.

Where do you come from? (poreklo) Odakle dolazite? itd., itd.

upotrebaZbog neustaljenosti i idiomatičnosti engleskih predloga, teško je

govoriti o pravilima koja bi pomogla prilikom njihove upotrebe, pošto je upotreba predloga u najvećem broju slučajeva rezultat dobrog poznavanja duha jezika. Ipak, nekoliko nepotpunih pravila mogu korisno da posluže u delimičnom upoznavanju, a samim tim i upotrebi ove vrste reči.

Ovde će biti govora o nekim opštim objašnjenjima praktiČne upotrebe engleskih predloga, koji se najčešće pogrešno upotrebljavaju.

A B O U T

Ovaj se predlog upotrebljava:

a) sa značenjem: o, oko, u vezi

Tell me something about him. He came about his son. It was about noon.

b) sa značenjem: po, tu i tamo The

beggars wandered about the town.

c) u raznim izrazima: What about

going there?

234

Reci mi nešto o njemu. Došao je

radi svog sina. To je bilo oko

podne.

Prosjaci su lutali gradona.

Kako bi bilo da idemo tamo?

ABOVE, OVER, ON, UPON, ACROSSOvi su predlozi slični po upotrebi kada znače: iznad, na, više, povrh. Ipak je

najčešći "above", iako umesto njega može da stoji bilo koji od ovih predloga:

The hawk flies above (over) the wood. Jastreb leti iznad šume. The hoards were piled one above (on, upon, Daske su bile složene jedna iznad over) another. druge.

Baš zato što predlog "above" obuhvata smisao ovih drugih predloga, on je od svih njih najmanje određen. Tako, kad u drugoj rečenici upotrebimo "over" "on" ili „upon", onda se podrazumeva da se daske nalaze neposredno jedna na drugoj, tj. dodiruju se. Ali, kad upotrebimo "above", daske su razdvojene i ne smeju se dodirivati.

Razlika izmedu "above" i "over" je u tome što "over" sadrži smisao širenja u prostor, odnosno kretanje preko nečega u vodoravnom pravcu, dok "above" ima smisao stanja ili kretanja u vertikalnom pravcu. Tako kad kažcmo:

The mountain towers above the plain. Planina se uzdiže nad ravnicom.

obično se misli samo na njenu visinu. Ali kad kažemo:

The mountain towers over the plain. Planina nadvišuje ravnicu.govori se o ravnici koja je u senci planine koja nju nadvišuje. Tako je u sle- d:ćoj rečenici nemoguće upotrebiti "over":

The mountain peak is 7000 feet above the Taj planinski vrh je 7000 stopa sea level.iznad morske površine.

Predlozi "on" i "upon" su isti kako po smislu tako skoro i po upotrebi. Iako neki Englezi ne prave razliku izmedu njih, ipak se "on" upotrebljava u običnomsvakodnevnom jeziku,dok je "upon" usiljeniji i formalniji po smislu.

"Across" (kroz, preko, na) označava kretanje u poprečnom smislu s jedne na drugu stranu, i bliže je predlogu "over" nego "above".

He went across the street. Prešao je preko ulice.

BETVVEEN, AMONG(ST), AMID(ST), BETWIXT"Between" i "betwixt" se upotrebljavaju samo za dva lica ili dva predmeta, ili

za dve grupe lica ili predmeta:

The hoy sat between two girls. Dečak je sedeo između dve de-vojčice.

Izuzetno se "between" može upotrebiti za više od dva lica ili predmeta, kada označava neki uzajamni odnos:

A treaty between the three powers. Yugoslavia lies between Italy, Austria, Hungary, etc.

Sporazum između tri sile. Jugoslavija leži između Italije, Austrije, Mađarske, itd.


209

"Among" i "amongst" se upotrebljavaju za više od dva lica ili predmeta:

The boy sat among the girls. Dečak je sedeo izmedu devojaka.

Razlika između "among(st)" i "amid(st)" je u tome što prvi znači „medu, pomešan sa", a drugi „medu, okružen sa". "Amid(st)" pokazuje samo položaj; "among(st)", naprotiv, pokazuje aktivan odnos, kao naprimer, u prijateljstvu, drugarstvu, neprijateljstvu i sl. Ponekad se oni razlikuju i u tome što se „amid(st)" ne upotrebljava za stvari iste vrste, dok se "among(st)", naprotiv, upotrebljava. Tako kažemo "among friends" (među prijateljima), ali možemo takođe reći "among enemies" kad mislimo na odnos, i „amid enemies" kad mislimo na razne vrste neprijateljstava.

Napomena: "Amid" se upotrebljava više u poeziji, a "amidst" u prozi.

A T

Predlog "at" se upotrebljava:

a) ispred imena malih gradova ili sela, ili kad govorimo o nekom uda- ljenom mestu bez razlike na veličinu. Medutim, često se u sličnim slučajevima Hpotrebljava predlog "in"; zato se upotreba predloga "at" uglavnom svodi na to kako gledamo na svaki pojedini slučaj. Ako govorimo o nekom selu i ne nalazimo se u njemu, onda se upotrebljava "at"; međutim, kad govorimo o malom mestu ili selu u kom se trenutno ili stalno nalazimo, onda dolazi uz njega predlog "in":

My uncle lives at Rakovica. Moj ujak stanuje u Rakovici (onajkoji govori stanuje negde drugde).

We have got a new bookshop in Rakovica. Mi (tj. stanovnici) dobili smo novuknjižaru u Rakovici.

Isto tako "at" se upotrebljava kad govorimo o nekom manjem mestu ili selu u geografskom smislu; "in" se, naprotiv, upotrebljava kad govorimo0 poznatom prostoru u običnom smislu:

We arrived at Liverpool by ship. U Liverpul smo stigli brodom.There are few rich men in this village. Malo ima bogatih ljudi u ovom

selu.

"At" se ponekad može upotrebiti za velika mesta, koja se nalaze jakt daleko od onoga koji govori. U protivnom se upotrebljava "in". Tako, Ame- rikanac može da kaže za Paris "at Paris", a Francuz ^in Paris".

b) da označi tačan, približan ili neodređen položaj ili mesto, kako u bukvalnom tako i u'prenosnom smislu:

Look at that p^cture! Pogledaj onu sliku!He threw a stone at him. Bacio je na njega kamen.1 am surprised at your behaviour. Iznenađuje me tvoje ponašanje.

c) ispred imena poznatih, čuvenih kuća, zgrada, palata, pozorišta i sl.:

"The Third Mani( is running at the einema ,,Treći čovek" se daje u bioskopu 4

'Belgrade". „ Beograd ".

236

We were at the British Museum yesterday. Juče smo biliu Britanskom muzeju.

d) za jednu određenu tačku vremena (sat, minute, sekunde): The train leaves

at 3 o'clock. Voz polazi u tri sata.e) za neodredeni vremenski period koji traje izvesno vreme:

We shall come at noon, to be sure. Mi ćemo doći u podne, budisiguran.

Is this restaurant open at night? Je li ovaj restoran otvoren noću?

BELOW, BENEATH, UNDER(NEATH)

"Under" je po smislu suprotan od "over", a "below" od "above". Tako "under" označava da je neki predmet neposredno ispod drugog predmeta i da ga dodiruje. Naprotiv, "be!ow" označava da je jedan predmet udaljen od drugog kada na njega gledamo odozgo:

The bathrocm is under the kitchen. Kupatilo je ispod kuhinje.The sun is already below the horizon. Sunce je već zašlo za horizont.

"Beneath" i "below" mogu u prenosnom smislu da označe da je nešto (događaj, radnja, situacija), ispod nečijih mogućnosti, stanja, dostojanstva, i sl.:

He is beneath your notice. On nije vredan vaše pažnje.That mirriage is below his rank. Taj brak je ispod njegovog

dostojanstva.

BY, THROUGH, WITH

"By" se upotrebljava da izrazi vršioca radnje, "through" posredstvo, ■zrok ili uslov, "with" sredstvo. "By" se obiČno odnosi na lica, "with" na stvari, a ,,-through" se može odnositi na jedno ili drugo:

The road having been impassable through Pošto je drum usled dugog neupo- long disuse, a way was opened. by trebljavanja postao neprolazan, pioneers with axes.

pioniri su sekirama prokrčiliprolaz.

"By" se može primeniti na sve što se uzima kao saučesnik radnje-.iliA kretanja:\\

The m?tal was coroded by the acid. Metal je bio nagrizen kiselinom.Skill is gained by practice. Veština. se vežbom posti^e.N a p o m e n a : » B y « se često pogrešno zamenjuje sa »with«. U sledečcm primeru pogresna . zamena ovih dvaju predloga dovodi do menjanja smisla.

They were displeased by the election o Bili su nezadovoljni izborom dru- another chairman. gog pretsednika.

They were displeased with the election of another chairman.

U prvoj rečenici "by" se odnosi na radnju izbora kojom oni nisu bili zado- voljni, a u drugoj "with" označava nezadovoljstvo zbog toga što je izabran čovek koji ini nije po volji.

"By" se ponekad upotrebljava uz neke glagole radi bližeg označavanja. Ovo su najčešći glagoli: call (zvati), know (znati), measure (meriti), perceive {shvatiti), see (videti), seem (izgledati), take (uzimati), understand (razumeti), itd:

I judge by her dress that she is poor. Po haljini sudim da je siromašna.I saw by his glance that he was a rogue. Po njegovom pogledu sam pri-

metio da je lupež.

FROM, OF

Ova dva predloga se često pogrešno zamenjuju. "From" se upotrebljava da pokaže da se materija od čega je nešto napravljeno promenila i da više nije u svom prvobitnom stanju. "Of", naprotiv, pokazuje da je materija ostala nepromenjena:

Bread is made from flour. Hleb se pravi od brašna.The table is made of wood. Sto je napravljen od drveta.

I N, O N

"In" se upotrebljava da pokaže da je nešto u nepokretnom stanju u prostoru koji je, ako ne potpuno a ono većim delom, zatvoren sa svih strana. "On" se, naprotiv, upotrebljava da pokaže da nešto ima neposredan dodir sa površinom koja je otvorena ili nezaklonjena:

The plane is in the sky. Avion je na nebu.The 'train is in the station. Voz je u stanici.There is a bus on the road. Na putu se nalazi jedan autobus.The book is on the table. Knjiga je na stolu.

U prenosnom smislu "in" označava uključivanje u neki pojam ili slično, ali sa istom osobinom kao i u bukvalnom smislu. "On" se u prenosnom smislu upotrebljava da označi stanje ili uslov neke duševne radnje:

Is there anything in it, then? Ima li onda nešto u tome?He is on my side. On je na mojoj strani.

Osim toga "in" se upotrebljava; a) ispred imena zemalja, jezika:

In Yogouslavia, in England, in Portugai; in Serbian, in English, itd.b) ispred godišnjih doba i godina:

In the spring, in autumn, in the year 1955, in 1789, itd.

c) ispred imena velikih gradova, važnih centara i metropola, itđ. (Vidi "at"):

238

He has been in Beigrade for six years. Živi u Beogradu već šest godina.

d) kao deo priloške oznake koja pokazuje izvesno duže trajanje: in the morning (ujutru), in the afternoon (popodne) itd.

Predlog "on" se još upotrebljava:a) sa određenim članom uz imena reka, mora, okeana i jezera:

London iies on the Thamss. London leži na Temzi.

b) kad govorimo o određenom danu u nedelji ili mesecu, a ne mislimo na njegovo trajanje: on Sunday (u nedelju), on Saturdays (subotom)j on the Ist of January (prvog januara), itd.

TO, TILL, INTO

Predlog "to" se upotrebljava da pokaže kretanje s jednog mestar na drugo:

We came to schooi at 1 o'clock. Došli smo u školu u 7 sati.

Ponekad se "to" upotrebljava da označi udaljenost u prostoru:

We walked to the river and back. Šetali smo se do reke i natrag.

Predlog "till" se upotrebljava da označi vremenski razmak.

I shail stay there till hext month. Ostaću tamo do sledećeg meseca..Predlog "into" pokazuje pravac, neposredno kretanje ili pretvaranje vt nešto,

tendenciju, mesto opredeljenja za razliku od "in" koji označava mirovanje:

Did you throw the stone into the water? Je si li bacio kamen u vodu? ali:A iarge stone Iies in the water. Veliki kamen leži u vodi.He went into the classroom. Ušao je u učionicu.It is rather difficult to translate mtoEnglish. To je prilično teško prevesti nai

engleski.

FOR, AT

Kada se govori o cenama razne robe, onda se "for" upotrebljava za stvarnu cenu izraženu u novcu, dok se "at" upotrebljava kad određena suma nije pomenuta, već se govori o ceni uopšte:

I bought a book for 100 Dinars. Kupio sam knjigu za 100 dinara.I cannot buy it at such a price. Ne mogu da je kupim po toj ceni.

Međutim, kad posle cene dolazi mera ili težina neke robe, onda se "at" može upotrebiti sa iznosom izraženim u novcu:

The cloth was sold at 3000 Dinars a meter. Štof se prodavao po 3000 dinarametar.

SINCE, FOR, FROM

Predlog "for" dolazi ispred reči ili izraza koji pokazuju trajanje nekog vremenskog razmaka, i često se može izostaviti. On se upotrebljava skoro uz svako glagolsko vreme izuzev prostog sadašnjeg vremena:

239

/ have been here (for) two years. Ovde živim već dve godine.

Predlog "since" se upotrebljava kad govorimo o jednoj određenoj tačkl vremena u prošlosti koja se nastavlja do sadašnjeg trenutka. Upotrebljava se samo sa sadašnjim prošlim i davnoprošlim vremenom:

He has been here since 4 o'clock. Ovde je već od 4 sata./

Predlog "from" može takođe da označi određenu tačku vremena, aliposle njega mora da dode "to" ili "till":

My mother has been ill from last Monday Majka je bila bolesna od prošlog till today.ponedeljka do danas.

IN, WITHIN

Predlog "in" upotrebljava se za neki vremenski razmak u budućnosti u smislu "posle završetka nečega". "Within" se, naprotiv, upotrebljava u značenju "pre kraja nečega":

The train will arrive in an hour. Voz će stići za jedan sat (ili posle).The train will arrive within an hour. Voz će stići za jedan sat (tj. u

toku jednog sata).

MESTO PREDLOGA

Sam naziv ove vrste reči kazuje da je mesto predloga ispred reči koje označava, tj. imenica ili zamenica:

The book is on the desk. Knjiga je na klupi.She will take care of him. Ona će se brinuti o njemu.

Predlog dođe na kraj rečenice:

a) kad se odnosi na odnosnu zamenicu, bilo da je ona upotrebljena ili izostavljena, ili je pak pretstavljena sa "as" ili "that":

This is the rocm that I slept in. Ovo je soba u kojoj sam spavao.This is the room I slept in.

b) kad se odnosi na upitnu zamenicu:

Who did you give it to? Kome ste to dali?

c) u trpnim rečenicama sa onim glagolima koji sa predlogom postajn prelazni:

I will look into tfre matter. Ja ću razmotriti tu stvar.The matter will be looked into. Ta će se stvar razmotriti.

240

S V E Z E(Conjunctions)

Reči koje povezuju jednu rečenicu sa drugom da bi je proširile, ili koje povezuju delove govora iste ili slične vrste, nazivaju se s v e z a m a:

You may not go outunti\your work is done. Ne možeš da izađeš dok ne za-vršiš posao.

He is honest and poor. On je pošten i siromašan.

U prvom primeru sveza "until" povezuje rečenice "you may not go out" i "your work is done". U drugom primeru sveza "and" povezuje prideve "honest" i "poor".

Kad vezujemo dve reči pomoću sveze, one su obično iste ili slične vrste reči. Tako, one povezuju imenicu sa zamenicom, glagol sa glagolom, pridev sa pridevom ili glagolskim prilogom ili pridevom, prilog sa prilogom ili priloškim izrazom, i najzad predlog sa predlogom:

John and I went to school at seven d'clock. Jovan i ja smo otišli u školu usedam sati.

She sat down and wept. Ona je sela i zaplakala se.The plane flew into and through a cloud. Avion je ulazio i izlazio iz oblaka. He returned happy and smiling. Vratio se srećan i sa osmehom.

Kod vezivanja rečenica često će se upotrebljavati tzv. vezivni ili odnosni prilozi, kao: whether (da li), when (kada), whence (otkud), where (gde), how (kako), i why (zašto), a koji su delimično prilozi, a delimično sveze. Kada oni označavaju glagol iz iste rečenice pokazujući mesto, vreme, način ili sl. jedne radnje, onda su oni prilozi. Međutim, kada vezuju rečenice, onda su sveze.

Često se pogrešno zamenjuju sveze sa ostalim prilozima, predlozima ili bilo kojom drugom vrstom reči. Do zabune neće doći ako vodimo računa0 tome kakvu službu vrši pojedina reč u rečenici. Ako vezuje reč ili reče- nicu sa drugom reči ili rečenicom, onda je to sveza. Ako pokazuje u kakvom odnosu stoji jedna reč prema drugoj ili kakvo dejstvo ima nad njom, onda je to predlog. I najzad, ako označava neku drugu reč, onda je prilog. Evo nekoliko primera:

1 will come after you have dined (Sveza). Doći ću pošto ručate. / will come after dinner (Predlog). Doći ću posle ručka.

I will come a few days after (Prilog). Doći ću nekoliko dana posle.

241

ZNAČENJE

He went away before he had dined (Sveza). He went away before dinner (Predlog). I have never seen him before (Priiog).

Wait till I return (Sveza). Wait here till sunset (Predi.) etc.

Otišao je pre nego što je ručao, Otišao je pre ručka. Nikad ga pre nisam videć.

Pričekaj dok se vratim. Čekaj ovde do zalaska sunca, itd.

__________ Sveze mogu da imaju sledeće oblike:

t

a) proste, koji se sastoje samo od izvorne reči: and (i, a), but (ali), that (da), since (od), for (jer), itd.

b) pravljene, koji su postali spajanjem raznih delova govora u jednu reč: otherwise (inače), nevertheless (ipak), whereas (dok), therefore (zato), itd.

c) složene, koji su nastali združivanjem raznih vrsta reči, praveći na taj način izraze koji su u službi sveza: on the contrary (naprotiv), so that (tako da), as long as (dok), for that reason (zato), itd.

d) glagolske, koji su postali od glagolskog priloga sadašnjosti ili glagolskog prideva prošlosti: owing to (usled), provided (ako), itd.

e) uzajamne, koji dolaze u parovima: both... and ( i . . . i), either... or (ili... ili), neither... nor ( n i . . . niti), itd.

__________U pogledu uloge u rečenici, sveze delimo na dve glavne skupine :

a) uporedne sveze (Co-ordinative Conjunctions). Tu spadaju slcdeće sveze: sastavne (and, both... and, further, neither... nor, not only but itd.), rastavne (or, else, otherwise, itd.), suprotne (but, again, yet, only, however, nevertheless, itd.) zaključne (therefore, consequently, itd.).

b) zavisne sveze (Subordinative Conjunctions). Tu spadaju: namerne (that, so that, in order that), vremenske (when, until, since, as long as itd.) uzročne (as, because, since, for, itd.) pogodbene (if, unless, whether, provided, itd.) i dopusne (though, although, itd.).

UPOTREBA

Ovde će biti govora o nekim grupama najčešćih sveza koje usled sličnosti značenja redovno stvaraju poteškoće prilikom upotrebe kako kod početnika tako i kod onih koji su već poodmakli u poznavanju jezika.

AS (I SLOŽENICE), BECAUSE, FOR, SINCE

Od ovih uzročnih sveza "because" je najneposrednija i najpotpunija u izražavanju uzroka. "Since", koja prvenstveno označava redosled u vremenu, izražava takođe redosled u nizu uzroka, prirodno posredovanje uzroka i posledicu. "As" izražava nešto što je slično, podudarno ili jednako. "Since" je blaže od

242

"because", "as"je opet blaže od "since". I jedna i druga mogu da izraze uzrok ispred glavne rečenice. Tako možemo da kažemo:

Since (ili "as") you are going, / will Pošto idete, ja ću vas pratiti. accompany you.

Često je jedna reč blaža i umerenija i sadrži manje usiljenosti. Tako je u rečenici:

As you request it, I will com?. Ja ću doći pošto ti to zahtevaš.nemoguće upotrebiti "because"

"For" je prilično nestalna sveza i ponekad je potpuno ista kao "because". Ipak, "for" češće izražava neki nagoveštaj ili sugestiju i ukazivanje više nego uzrok ili povod. Zbog toga u rečenici:

Jt is morning, for the birds are singing. Jutro je jer ptice pevaju.

nemoguće je upotrebiti "because", jer ne izražavamo nikakav uzrok, već nagoveštaj ili ukazivanje.

Sveza "inasmush as" (ukoliko) je formalan izraz i znači „tačno toliko i ništa više". Sinonim "for asmuch as" jc zastarela sveza i nije više u upotrebi u modernom jeziku.,

Inasmuch as the debtor has no property, I Ukoliko dužnik nema svojine, abandon the claim. odustajem od potraživanja.

"As" može da bude vremenska sveza:

What was it that so fascinated the young Šta je to toliko opčaralo mladog student, as he stood by the river shore? studenta, dok je stajao pored

obale reke?Kao sveza poređenja "as" stoji sa prilogom "as" da bi bliže označio pridev ili

prilog: as fast as (brz kao), as tall as (visok kao), as easily as (lako kao). Ovo drugo "as" je sveza, a ne predlog i zbog toga posle nje ne dolazi predmet u četvrtom padežu:

He is as tall as / (am tall). Iste je visine kao i ja.

B U T, A N D"But" je sveza suprotnosti koja polazi od običnog suprotstavljanja do

potpunog odricanja:

/ am willing to go, but content to stay. Voljan sam da pođem, ali bih irado ostao.

He is not an honest man, but a villain. On nije pošten čovek, već lupež.

U prvom primeru "but" znači ,,s druge strane, u drugu ruku", tj. blaži oblik suprotstavljanja. Međutim, u drugom primeru "but" znači „naprotiv" ili drugim rečima potpuno odricanje.

243

"But" se ne može ni u kom slučaju uzeti kao potpun sinonim sveze "and". Pomoću "and" dodajemo u rečenici reči sličnih osobina, a pomoću "but" dodajemo reči suprotnih ili različitih osobina, tako u rečenicama:

He was a brave and tender man. He was brave but tender.

Bio je hrabar i nežan čovek. Bio je hrabar ali i nežan.

značenje sveze menja smisao. U prvoj se rečenici pod "brave and tender" podrazumeva da je nežnost prirodna i svojstvena hrabrosti, a u drugoj "brave but tender" pokazuje da hrabrost i nežnost nisu uvek povezane.

Sveza "and" može pored gornje osobine da izražava takođe i nameru ili posledicu, kao u sledećem primeru:

Try and do your duty. Pokušaj i učini svoju dužnost.Go and bring my hat. Idi i donesi mi šešir.

Ovakve rečenice mogu da izraze tesno povezivanje dveju radnji: nameru i posledicu koje pripadaju više glagolima "to try" i "to go" nego svezi "and", koja ipak zadržava svoju moć vezivanja. Međutim, "and" se može upotrebiti kao česta zamena prilogu "to" i neodređenom načinu, tako da umesto "try and do" ili "go and bring" možemo reći "try to do" ili "go to bring", u kom slučaju "and" preuzima na sebe smisao namere ili posledice.

Sveza "except" je naglašenija od ,,but".

BOTH... AND, (N)EITHER... (N)OR, NOT ONLY... BUT ALSO

Kod ovih sveza naročitu pažnju treba obratiti da reči koje se s njima povezuju budu iste vrste. Tako, ako posle prve uzajamne sveze dolazi pridev, posle druge sveze mora takode da dođe pridev; ako posle prve sveze dolazi imenica, posle druge takođe redovno dolazi imenica, itd. Opšte pravilo glasi: posle svake uzajamne sveze dolazi ista vrsta reči — a često i ista reč.

Kod "both... and" treba paziti da reč ili reči povezane — ovim svezama moraju se ponoviti posle svake ili izvući i staviti ispred "both". Tako mo- žemo da kažemo:

Both for eating and for drinking.iliFor both eating and drinking.ali nikakoBoth for eating and drinking.

Both the hall and the kitchen were lighted. I pretsoblje i kuhinja su biliosvetljeni.

ali ne:Both the hall and kitchen were lighted.

244

Kako za jelo tako i za piće.

zato što se reči koje dolaze posle sveza razlikuju po obliku (drugi oblik nema člana "the") i pored toga zbog izostavljanja člana čine celinu. Otuda je "and" u ovom slučaju obična sastavna sveza, a ne uzajamna sa "both".

245

Posle "either" nikad ne dolazi "nor" kao uzajamna sveza, a posle "neither" nikad ne dolazi "or", već svaka od njih mora u celini da bude ili potvrdna ("either... or") ili odrična ("neither... nor"). Glagol je u potvrdnom ili odričnim oblilcu sa "either... or", a samo potvrdan sa "neither... nor".

He is either biind or deaf. Ili je slep ili gluv.He is not either biind or deaf. (naglaš.) Niti je slep niti gluv. He is neither biind nor deaf Niti je slep niti gluv.

"Not only... but also" su naročito komplikovane uzajamne sveze uglavnom zbog toga što one više nego ostale navode na kršenje osnovnog pravila, da posle svake uzajamne sveze mora da dođe ista vrsta reči:

He wrote not only to the secretary but also Pisao je ne samo sekretaru već to the president (a ne: He not only... itd). i pretsedniku.

U Z V I C I(Interjections or Exclamations)

Vrste reči kojima izražavamo osećaje, osećanja, uzbuđenja ili strasti, nazivaju se u z v i c i m a.

"Oh! I f s outl" saici the clentist. ,,Oh! Izvađen je!" reče zubar.

Uzvici se razlikuju od ostalih vrsta reči zato što oni nemaju nikakvu važnu službu u rečenici, tj. ne pomažu u pravljenju rečenice kao što rade ostale vrste reči. Ako se uzvik nade u sredini rečenice, on nije povezan sa nijednom reči niti isprcd niti iza njega. Često se on i ne pojavljuje u rečenici, već stoji sasvim sam, kao: Oh!, ah!, pooh!, alas!, itd. Ovo su samo glasovi koji služe za uzvikivanje. Tako ako u rečenici:

My son, alas! is dangerous!y ill. Jaoj! sin mi je jako bolestan.

izostavimo reč "alas", značenje se rečenice niukoliko ne menja. Svaka druga reč ima svoju službu u rečenici. "My" označava imenicu "son", "son" je podmet glagola "is", "dangerously" je prilog koji označava pridev "ill", itd. Medutim, reč "alas" ne odnosi se i ne označava ništa i može se izostaviti, a da ne promeni ili ošteti smisao ili sastav rečenice.

Ponekad se uzvici upotrebljavaju da bi se obratila nečija pažnja, kao naprimer "Hallo" i sl.

Po obliku uzvici su proste reči. Grupe reči, kao "How avvfull!" nisu . uzvici, već nepotpune rečenice čiji podmet i prirok nisu izraženi. Isto tako nisu uzvici oblici zapovednog načina, kao "Come!" ili "Hark", ovo su pot- pune rečenice čiji podmeti takođe nisu izraženi.

246

R E Č E N I C E(Sentences)

Niz ili grupa reči, koje imaju potpuno značenje i izražavaju potpunu misao, naziva se r e č e n i c o m :

/ m?t your brother ii the train. Sreo sam u vozu tvoga brata.He ccm? to see the boat. Došao je da vidi čamac.

John and his brother set off on horse. Jovan i njegov brat odjahali suna konju.

Tako se rečenicom izražava potpuna misao bilo da ona izražava tvrdnju, pitanje, zapovest ili uzvikivanje:

The cow lies on the grass. Krava leži na travi. (tvrdnja)Wili the sun rise at six? Rada li se sunce u šest? (pitanje)Move a little faster. Pokreni se malo brže. (zapovest)

What a dark night it is! Kako je mračna noć! (uzvikivanje)

Uopšte uzevši, rečenica se sastoji od: podmeta (Subject), priroka (Predicate), predmeta (Object) i raznih dodataka.

placed the dish on the table(prirok) (predmet) (dodatak mesta)

a) PODMET (Subject)

U rečenici bilo da ona izražava tvrdnju, pitanje, zapovest ili uzvik, podmet je ona reč koja vrši radnju. On odgovara na pitanje ,,ko ili šta?" i uvek je u prvom padežu. Podmet takođe određuje broj i lice glagolskog oblika:My brother never eats meat. Moj brat nikad ne jede meso.The mouse steals food. Miš krade hranu.The hammer was ieft on the doorway. Čekić je ostao na pragu.

U potvrdnim rečenicama podmet dolazi na prvom mestu, tj. ispred priroka. U upitnim rečenicama, usled inverzije, njegov položaj je izmenjen, tako da on dolazi posle priroka. U zapovestima se čak i ne pojavljuje, već se uvek podrazumeva kao zamenica drugog lica "vou".

247

SASTAV

My mother(podmet)

Podmet može da bude imenica, zamenica, neodređeni način ili glagolska imenica:

The letter never reached m^. Nikad mi nije to pismo stiglo.He was taken very ill. On se jako razboleo.To do this is very easy. Ovo je vrlo lako učiniti.Seeing is believing. Videti znači verovati.

Kao dodatak podmetu može da posluži druga imenica (apozicija), pridev (atribut) ili neki izraz. Ovakav podmet se onda naziva prošireni podmct:

Mr. Brown, the teacher, lives in our neighbourhood.Bad men hide their faults. Nepošteni ljudi skrivaju greške.A man convinced against his will is of Čovek ubeđen protiv svoje volje the sam2

opinion still. još uvek je istog mišljenja.

b) PRIROK (Predicate)

Onaj deo rečenicc koji izražava radnju podmeta naziva se prirok. On se sastoji od glagolskog oblika, koji je glavni deo, i od dodatka:

The ball is floating. The results were published. The horse has become very tired. That ring was of much value.Lopta pliva.

Rezultati su bili objavljeni.Konj se jako umorio.Prsten je bio od velike vrednosti.

Međutim, kad je u priroku neprelazni glagol koji ne zahteva nikakav dodatak, onda je taj glagol jedini deo priroka:

The hogs grunt. Svinje grokću.A boy runs. Dečak trči.

Glagolski dodaci su: komplement i priloške oznake.Reč ili grupa reči koje upotpunjavaju smisao delimično izražen glagolom,

naziva se komplement glagola. Glagol koji zahvata komplement može biti prelazan ili neprelazan:

The jury declared the accused to be Porota je izjavila da je optuženiinnocent. nevin.*

The manuscript was of great importance. Rukopis je bio od velike važnosti.

248

G. Braun, nastavnik, stanuje u našem susedstvu.

Drvo pada. Je li drvo blizu zida? Idi do onog drveta! Kako je veliko drvo!

The tree falls. Is the tree near the wall? (you) Go to that treel What a big tree it is!

(U ovoj rečenici komplement pomaže glagolu da kaže nešto podrobnije o predmetu i zato se naziva predmetski komplement (Objective Complement). U drugoj rečenici komplement upotrebljava podmet i zato se naziva pod- metski komplement (Subjective Complement).

249

Najosnovniji oblici priloških oznaka su sami prilozi, koji su, prema ranije iznetom objašnjenju, reči koje upotpunjuju i proširuju znaČenje reči sa kojima su povezane (u ovom slučaju sa glagolom). Međutim, istu tu ulogu mogu da vrše priloški izrazi, koji pored pojedinačnih priloga sačinjavaju razne priloške oznake mesta, vremena, uzroka, načina, itd. Kada se prilog ili takvi priloški izrazi odnose na lične glagolske oblike (Finite Verbs), onda $c oni nazivaju priloškim oznakama:

Who is plciying in the park? Ko se igra u parku?He arrived in the morning. Stigao je ujutru.My friends ahvays com? on Sundav. Moji prijatelji uvek dolaze ne-

deljom.N a p o m e n a : Slaganje podmeta i priroka. Podmet i prirok moiaju uvek biti u istom licu i broju. Pored ovog osnovnog pravila treba voditi računa i o nekim posebnim pravilima slaganja podmeta i priroka:

a) Kad su dva ili više podmeta u jednini povezani svezom "and", glagol u priroku je uvek u množini:

The boy and ihe girl (= they) were upset. Dečak i devojčica su bili uzne-mireni.

John and I ( = we) have ccme together. Jovan i ja smo došli zajedno. John cind you (— you) were both there. Jovan i ti ste bili tamo.

b) Kad dve imenice povezane sa "and" označavaju jedno lice ili stvar,ili treba da izraze jedan pojam, i podmet je po smislu u jednini, onda je takode i glagol u jednini:

A carriage and pair has just entered the KoČija upregnuta u par konja jeyard. upravo ušla u dvorište.

The poet and statesman is dead. Umro je pesnik i državnik.

(imenice "carriage" i "pair" izražavaju jedan pojam, tj. kola sa zapregom od dva konja, a ne dva predmeta, pa je zato glagol u jednini. "Poet" i "statesman" je isto lice, i podmet je u jednini; zato i prirok mora biti takođe u jednini).

Međutim, kada bi u drugoj reČenici ponovili član ispred imenice . "statesman", videlo bi se odmah da se radi o dvema različitim ličnostima (jedno je pesnik, drugo je državnik), i zato se u takvim slučajevima pnrok stavlja u množinu:

The poet and the statesman are dead. Umrli su i pesnik i državnik.

c) Kada zbirna imenica označava skup lica ili stvari uzetih kaocelina, glagol u priroku je u jednini. Ali, kad se misli na svaku pojedinu ličnost ili stvar odvojeno, glagol je u množini:

The jury consists of twelve persons. Porota se sastoji od dvanaest lica.The jury were divided in their opinion. Porota je bila podeljena u mi-

šljenju.d) Kada je dve ili više imenica u jednini povezano sa "either... or ili

"neither... nor", glagol u priroku je takođe u jednini:

250

Either you or your brother is blamed for Tebe ili tvog brata treba za to this.prekorevati.

Neither he nor she was present at the Ni on ni ona nisu bili prisutni meeting.sastanku.

e) Kada je podmet sastavljen od imenica ili zamenica koje nisu u istom licu, a povezane su sa "or, nor", onda se glagol u priroku slaže sa poslednjom pomenutom reči u podmetu; međutim, radi boljeg i tačnijeg razumevanja, bolje je ponoviti glagolski oblik uz svaki podmet:

Either John or I am to get the prize. Ili Jovan ili ja treba da dobijemonagradu.

iliEither John is to get the prize or I am. Ili Jovan treba da dobije nagradu

ili ja.

f) Kada je jedan deo podmeta u jednini povezan sa "or, nor" sa drugim delom koji je u množini, onda podmet u množini treba staviti odmah do glagola, tako da bi i glagol u priroku bio takođe u množini:

Neither the book nor the notebooks are in Ni knjiga ni sveska nisu u the desk.klupi.

g) Kada posle "each, either, neither" dolaze imenice ili zamenice, glagol je uvek u jednini:

Each of these boys has a ball. Svaki dečak ima po jednu loptu.

h) Dve ili više reči u jednini u podmetu povezane sa "as well as", imaju glagol u jednini:

A pen as well as a pencil was left on the Pero i olovka su ostali na prozoru. window-siIL

i) Kad se reči u podmetu povezane sa "as well as" razlikuju u broju ili licu, ili u jednom i drugom, onda glagol u priroku stoji u onom broju i licu one reči koja je prva pomenuta u podmetu:

My friends as well as I were at the meet- Moji prijatelji i ja bili smo na ing. sastanku./ as weii as they was late. I ja i oni smo bili zakasnili.

j) Kada deoni pridev označava dve ili vise reči u jednini u podmetu,onda glagol takođe dolazi u jednini:

Every leaf, every twig, every drop of water Svaki list, svaka grančica, svaka teems with life. kap vode prepuna je života.


251

c) PREDMET (Object)

Ona reč (ili reči) u rečenici na kojoj se vrši glagolska radnja, naziva se predmetom. Ima glagola koji uzimaju dva predmeta — jedan, koji izražava stvar prema kojoj je glagolska radnja usmerena, i drugi, koji izražava lice ili lica kojima ili za koje se glagolska radnja vrši. Prvi se zove direktni predmet (Direct Object), i on je uvek u četvrtom padežu; drugi se zove indirektni predmet (Indirect Object), i on je uvek u trećem padežu (vidi treći i četvrti padež).

My father teaches English. Moj otac predaje engleski.My father teaches us English. Moj otac* nam predaje engleski.I sent him a parcel. Poslao sam mu paket.

Ostale vrste predmeta su:a) Zadržani predmet (Retained Object). Glagol koji u radnom stanju uzima

dva predmeta, može obično u trpnom stanju da zadrži jedan ili drugi; otuda se taj predmet naziva zadržani:

Mr. Brown teaches me English. English is taught me by Mr. Brown. I am taught English by Mr. Brown.

Međutim, ponekad se dešava da direktni predmet stavljen posle glagola u radnom stanju, ne može se zadržati posle istog glagola u trpnom stanju:

They brought me a chair. Doneli su mi stolicu.A chair was brought me. Stolica mi je bila doneta.

(Ali, skoro je nemoguće reći "I was brought a chair") (direktni predmet). Da li se jedan direktni predmet posle glagola u trpnom stanju može zadržati ili ne može, zavisi od specifičnosti i duha jezika. Naprimer, možemo reći "I was given a book for my birthday" (Dobio sam knjigu za rođendan), ali se ipak ne može dati nikakvo pravilo zašto se direktni predmet može zadržati posle nekih glagola, a ne posle svih.)

b) Povratni predmet (Refiexive Object). Kada se povratna zamenica stavljena posle glagola odnosi na isto lice kao podmet, onda se ona naziva povratnim predmetom. Takvi su predmeti, međutim, vrlo retki:

He kept himself separated from the world. Držao se odvojeno od sveta.

c) Srodni predmet (Congate Object). Kada neprelazni glagoli imaju predmet koji je imenica sa istim ili srodnim značenjem kao glagol, onda se taj predmet naziva srodnim. On može da bude izražen ili da se podrazumeva:

My grandmother lived a long life. Moja baba je dugo živela.The partisans fought their best (fight). Partizani su se borili što su bolje

mogli.

252

G. Braun mi predaje engleski.

VRSTE I OBLICIU engleskom jeziku treba razlikovati tri rečenična oblika:

a) Rečenični izraz (Phrase),

b) Zavisnu rečenicu (Clause) i

c) Samostalnu rečenicu (Sentence).

A) REČENlCNI IZRAZ (Phrase)

Rečenični izraz je grupa reči koja u sebi ne sadrži nikakav prirok, bilo izražen ili koji se podrazumeva. Prema tome on ne može sadržavati ni jedan lični glagolski oblik (Finite Verbs), i zato, iako rečenični izraz ima svoj smisao, on ne može da izrazi potpunu misao, već uglavnom služi u svrhu upotpu- njavanja izvesnih reči u rečenici, otprilike onako kao što to čine pridevi ili prilozi. Tako u rečenicama:

He passed by in a hurry. Prošao je užurbano.

The cheque arrived in time. Ček je prispeo na vreme.

I have called on for several times. Navraćao sam nekoliko puta.

"in a hurry", "in time'% i "for several times" su rečenični izrazi, koji kao, naprimer, prilozi, označavaju i upotpunjuju radnje glagola "came, arrived, called on".

Rečenični izraz može da počinje sa:1) predlogom (Prepositional Phrase):

/ have been waiting for that letter for Čekao sam to pismo tri nedelje. three weeks.

That work was beyond his strength. Taj posao prevazilazio je nje-govu snagu.

2) neodređenim načinom (Infinitive Phrase):

/ want to open the door. Hoću da otvorim vrata.

The boy searched the place to find the ball. Dečak je pretražio mesto da binašao loptu.

3) glagolskim prilogom sadašnjosti ili trpnim pridevom prošlosti (Par- ticipial Phrase):

Having lived a careful life, he lived up Pošto je živeo brižljivo, doživeo je till sixty.šezdeset godina.

Taking his son home, he was angry. Vodeći sina kući, bio je besan.B) ZAVISNA REČENICA (Clause)

Iako se zavisna rečenica smatra skupom reči koji se takođe sastoji od podmeta i priroka, ona ipak ne može da izražava potpunu misao, te liči na rečenicu samo po sastavu. Prema tome, ona nema ni potpunu ni samostalnu misaonu celinu, već je deo koji ima odredenu ulogu u jednoj dužoj rečenici. Njena uloga se sastoji u tome

253

da izrazi imeničke, pridevske ili priloške ekvivalente, koji se prema nekoj reči u složenoj rečenici odnose ustvari kao imenica, pridev ili prilog:

The men return to work tomorrow. Ljudi se sutra vraćaju na posao.The men return to work when the pits Ljudi se vraćaju na posao kada open. se

rudarska okna otvore.

(U prvoj rečenici "tomorrow" odgovara na pitanje "when?" i označava glagol "return" kazujući vreme radnje. To je, dakle, prilog vremena. Međutim, u drugoj rečenici umesto priloga nalazi se zavisna rečenica "when the pits open", koja isto tako odgovara na pitanje "when?" i označava glagol "return" govoreći takođe o vremenu radnje. Ova zavisna rečenica nema potpun smisao i ne može samostalno stajati i slično prilogu "tomorrow" poprima njegovu ulogu, pa se zato naziva priloška zavisna rečenica.)

Tako, s obzirom na ulogu zavisnih rečenica da izražavaju imeničke, pridevske ili priloške ekvivalente koji se prema nekoj reči u složenoj reče- nici odnose kao imenice, pridevi ili prilozi, delimo ih na:

a) imeničke zavisne rečenice (Noun Clauses)b) pridevske zavisne rečenice (Adjectival Clauses)c) priloške zavisne rečenice (Adverbial Clauses)

A) IMENIČKE ZAVISNE REČENICE (Noun Clauses)

Kada jedna zavisna rečenica vrši ulogu imenice u odnosu na neku reč u drugoj rečenici, onda se ona naziva imeničkom zavisnom rečenicom:

We knew the route. Bio nam je poznat put.We knew that the road led to Rakovica. Znali smo da put vodi u Rakovicu.

(U prvoj rečenici imenica "route" je predmet glagola "knew"; međutim, u drugoj rečenici "that the road led to Rakovica" je u istom odnosu prema tom glagolskom obliku i zato što ona vrši istu ulogu kao imenica "route", ona se naziva imeničkom zavisnom rečenicom.

Pošto imenica može da ima razne uloge u rečenici, kako u podmetu tako i u predmetu, sasvim je ispravno što i imenička rečenica onda može da ima slične uloge. Tako imenička zavisna rečenica može da bude:

1) podmet glagola:That he will write soon is quite certain. Sasvim je izvesno da će on uskoro

pisati.2) apozicija imenici u podmetu:

The rumour that the king is sick is false. Lažan je glas o tome da je kraljbolestan.

3) predmet glagola u glavnoj rečenici:

No one knows when he will come. Niko ne zna kad će on doći.

4) predmet predloga:

This wiil seli for what it is worth. Prodaće se za onoliko kolikovredi.

5) komplement glagola:

This is exactly what I expected. Tačno to sam i očekivao.

254

N a p o m e n a : Imenička zavisna rečenica obično počinje sa "that" odnosnom zame nicom ili odnosnim prilogom.

B ) PRIDEVSKE ZAVISNE REČENICE (Adjectival Clauses)

Kada jedna zavisna rečenica vrši ulogu prideva u odnosu na neku reč u glavnoj rečenici, onda se ona naziva pridevskom rečenicom:

We m?t a reputed statesman. Upoznali smo se sa jednim čuve-nim državnikom.

We m?t a statesmin who had an interna- Upoznali smo se sa državnikom tional reputation. koji uživa međunarodni glas.

(U prvoj rečenici pridev "reputed" označava predmet "statesman". Međutim, u drugoj rečenipi "who had an international reputation" je u istom odnosu prema predmetu "statesman", pa zato takva rečenica koja vrši ulogu prideva, naziva se pridevskom zavisnom rečenicom.)

N a p o m e n a : PridevsKe zavisne rečcnice počinju odnosnom zamsnicom ili prilogom

C) PRILOŠKE ZAVISNE REČENICE (Adverbial Clauses)

Kada jedna zavisna rečenica vrši ulogu priloga u odnosu na neku reč u glavnoj rečenici, onda se ona naziva priloškom zavisnom rečenicom:

The mcister paid his servants fairly. Gazda je pošteno plaćao sluge.

The master paid his servants as they Gazda je plaćao sluge po zasluzi. deserved.(koliko su zaslužili)

(U prvoj rečenici prilog "fairly" označava glagol "paid". Međutim, u drugoj rečenici tu istu ulogu vrši rečenica ,,as they deserved". Takva rečenica koja vrši ulogu priloga, naziva se priloška zavisna rečenica.)

Priloška zavisna rečenica ne mora samo da vrši ulogu priloga prema glagolu u glavnoj rečenici, već ona može istu takvu ulogu da vrši prema pridevu ili drugom prilogu u glavnoj rečenici.

255

Sveze kojima počinju priloške zavisne rečenice nazivaju se zavisnim svezama. Prema vrsti sveze i priloškog odnosa, priloške zavisne rečenice delimo na:

1) načinske (Adverbial Clauses of Manner), koje počinju svezama: "as, as much as, than", itd.:

The old man faced this ne\v disaster as Starac se našao lice u lice sa ovom you would expect him to do. novom nesrećom, onako kako

bi se i očekivalo.

2) vremenske (Adverbia! Clauses of Time), koje počinju svezama: "when, before, after, since, until, >vhile", itd.:

The pain ceased >vhen the dentist came in. Bol je prestao kad je zubar ušao.

3) mesne (Adverbial Clauses of Place) koje počinju svezama "where" i njenim složenicama:

The beggar fol!o\ved me vvherever I went. Prosjak me je pratio gde god samlsao.

4) uzročne (Adverbial Clauses of Reason or Cause) kojc počinju svezama "for, because":

He will succeed because he works hard. On će uspeti jer mnogo radi.

5) posledične (Adverbial Ciauses of Result) koje počinju svezama "thaf' i sl.:

He u orked so hard that he was taken ill. Toliko je radio da se razboleo.

6) pogodbene (Adverbial CJauses of Condition) koje počinju svezama "if, unless, although, though, except, >vhoever, whatever":

/ wi'11 clo that if / can. Ja ću učiniti to ako budem mogao.

Pogodbene rečenice izražavaju razne vrste pogodbi. Prema tome da li se posledice jcdne pogodbe mogu ispuniti ili ne, delimo ih n a :

a) stvarne pogodbcne rečenice (Real Conditional Sentences)b) nestvarne pogodbene rečenice (Unreal Conditional Sentences)

A ) STVARNE POGODBENE REČENICE (Real Conditional Sentences)

Kada se posledice jedne pogodbe u sadašnjosti ili prošlosti mogu ispuniti, onda takva rečenica izražava činjenicu ili mogućnost i naziva s« s t v a r n a p o g o d b e n a r e č e n i c a . Tada su glagolski oblici « njoj u pokaznom načinu i odnos vremena je sledeći:

S a d a š n j o s tPogodbena rečenica Sadašnje vreme

if I come(Videću vas ako dođem)

256

Glavna rečenica 1. Buduće vremeI shall see you

2. Zapovedni način Sadašnje vreme

Come to the club if you want to play table-tennis

(Dođi u dom ako želiš da igraš stoni tenis)

3. Sadašnje vreme Sadašnje vreme

He is not good if he disobeys his parents

(Nije dobar ako je neposlušan prema roditeljima)

P r o š l o s t

Glavna rečenica Pogodbena rečenica

Buduće vreme Prošlo vreme

He will clo it next time if he did not todavV

(On će to učiniti drugi put, ako nije uradio danas)

Sadašnje vreme Prošlo vreme

He knows his duty if he refused to come

(Ako je odbio da dođe, on zna svoju dužnost)

Prošlo vreme Prošlo vreme

Your son was quite right if he did not come to the club

(Vaš sin je imao potpuno pravo ako nije otišao u dom)

B) NESTVARNE POGODBENE REČENICE (Unreal Conditional Sentences)

Kada se posledice jedne pogodbe u sadašnjosti ili prošlosti ne mogu ispuniti, onda takva rečenica izražava nešto što se može zamisliti samo kao verovatna posledica, tj. pretpostavka, ili nešto što je samo plod maštc, tj. nemogućnost; takva rečenica naziva se n e s t v a r n a p o g o d b e n a r e č e n i c a. Tada su glagolski oblici u ovim rečenicama u saveznom načinu i odnos vremena je sledeći:

S a d a š n j o s t

Glavna rečenica Pogodbena rečenica1. Sadašnje pogodbeno Prošlo vreme

/ should stay at home if it rained (pretpostavka)(Ostao bih kod kuće da kiša pada)

The cat would eat you if you were a fish (nemogućnost)(Da ste riba, mačka bi vas pojela)

P r o š l o s t

Glavna rečenica Pogodbena rečenicaProšlo pogodbeno Davnoprošlo vreme

You would have caught the train if you had left earlier (pretpostavka)

257

(Bio bi uhvatio voz da si ranije krenuo)

I should have told her if I had been you (nemogućnost)(Ja bih joj bio rekao da sam bio na vašem mestu)

N a p o m e n a : Kao i vremenske rečenice koje počinju svezama »when, as soon as« itd., u pogodbenoj rečenici posle »if« ne mogu se upotrebiti »shall, will, should, wouId«. Izuzcci se mogu nači samo u saveznom načinu i u učtivim oblicima kad tražimo nečiji pristanak (If you will wai t . . . ) .

Sveza »unless« znači »if not« (ako ne . . . ) . Tako sledeću rečenicu možemo iska- zati na dva načina.

My brother will not com? unless youinvite him. Moj brat neće doći sve dok (ako)

My brother wiil not com? if you do ga ne pozovete. not invite him.Izostavljanje sveze "if" pojavljuje se samo u akademskoj prozi i vrlo se retko

upotrebljava u svakodnevnom govoru. Kada se ova sveza izostavi. onda u pogodbenoj rečenici dolazi do obrnutog reda reči (inverzije):

If I had seen you eariier I should have caiied you.

(ili pomoću izostavljanja "if") Da sam te bio video ranije, ja bihHad I seen you eariier I should have te bio pozvao.

called you.

C) SAMOSTALNA REČENICA (Sentence)

Skup ili grupa reči, koja sačinjava potpunu i samostalnu misaonu celinu, naziva se s a m o s t a l n o m r e č e n i c o m . Ona sadrži bar jedan podmet izražen ili koji se podrazumeva i jedan prirok sa bilo kojim ličnim glagolskim oblikom. Kao što joj samo ime kaže, ona stoji potpuno samostalno bez obzira na drugu rečenicu ili rečenice i izražava potpunu misao:

The pupils returned hom?. Go into the classroom (you). There was a thunderstorm and the excursion spoilt.

Samostalne rečenice se dele na:

Đaci su se vratili kući. Idite u učionicu.Došlo je do oluje i izlet je bio

pokvaren.

1) proste rečenice (Simple Sentences),2) dvostruke složene rečenice (Double Sentences), i3) mnogostruko složene rečenice (Multiple Sentences.)

258

1) PROSTE REČENICE (Simple Sentences)

Rečenica koja sadrži bilo koji lični glagolski oblik, izražen ili koji se podrazumeva, naziva se p r o s t o m r e č e n i c o m . Izraz „prosta re- čenica" ne odnosi se na sadržaj ili dužinu rečenice. On prosto označava da je rečenica sastavljena od samo jednog ličnog glagolskog oblika, bez obzira koliko u njoj može da bude bezličnih glagolskih oblika:

I saw your brother in the street. Video sam tvog brata na ulici.

Mr. Warmin, walking along the street, G. Uorman, idući ulicom, sreo je met Mr. Brown, the doctor, coming g. Brauna, doktora, koji je dola- in the opposite direction. zio sa suprotne strane.

(There is) No smoking inside. Pušenje unutra zabranjeno.

(Sve ove rečenice sadrže samo jedan lični glagolski oblik: u prvoj rečenici "saw", u drugoj "met", u trećoj "is" koji se podrazumeva. Iako je druga rečenica znatno duža i sadrži dva bezlična glagolska oblika ("coming" i walking"), ona je ipak samo prosta rečenica.)«t

2) DVOSTRUKA SLOŽENA REČENICA (Double Sentence)

Kada svaka od dve rečenice povezane sastavnom svezom sadrži po jedan lični glagolski oblik i prave celinu, onda one sačinjavaju d v o- » t r u k o s l o ž e n u r e č e n i c u . Te dve rečenice nisu zavisne jedna od druge u pogledu gramatičke uloge i mogu da stoje potpuno odvojene sa svojim posebnim smislom:

He was in bad health, and therefore he could not work.

He not only made a promise, but also kept it.

He must confess his fault, or he will be fined.Bio je slabog zdravlja i stoga nije mogao da

radi.

Ne samo da je obećavao, već ta- kođe održavao obećanje.

On će morati da prizna svoju grešku ili će biti kažnjen.

259

N a p o m e n a : Ponekad oba sastavna dela dvostruko složene rečenice mogu sadržavati imeničke, pridevske ili priloške rečenice.

3) MNOGOSTRUKO SLOŽENA REČENICA (Multiple Sentence)

Kada svaka od tri ili više rečenica, povezanih sastavnim svezama, sadrži po jedan lični glagolski oblik, i sačinjavaju jednu celinu, onda one prave m n o g o s t r u k o s l o ž e n u r e č e n i c u . Po sastavu ova rečenica je potpuno slična dvostruko složenoj rečenici, samo s tom razlikom što nju sačinjavaju više od dve rečenice. Inače, svaka sastavna rečenica može

/ cam?y I sawy I conquered.

"Howard was then led to inquire into condition of mv-e distant jails, for which purpose he visited every large jail in England, and many of those in Scotland and Ireland".

"She found them indeed, but it made her heart trcmble, for they were in such a terrible state".

Dođoh, videh, pobedih.

Hauarda je to zatim navelo da ispitauslove u nekoliko udaljenih zatvora, radi čega je posetio sve velike zatvore u Engleskoj, a ta- kođe mnoge u Škotskoj i Irskoj.

Ona ih je zaista našla, ali joj je srce zadrhtalo, jer ih je videla u tako strašnom stanju.

REĐ REČI U REČENICI(Word Order)

Pošto imenice i pridevi (a donekle i zamenice) nemaju nastavaka a ni drugih oblika po kojima bi se videla njihova uloga u rečenici, zato u engleskom jeziku postoji ustaljen red reči. Pomoću stalnog reda reči moguće je u većini slučajeva odrediti njihovu ulogu u rečenici. Pravila o redu reči nisu u svim slučajevima potpuna i zadovoljavajuća, jer on vrlo često zavisi od onoga šta prvenstveno želimo da naglasimo, ali ipak osnovni red reči ostaje manje više nepromenjen. Ovde će biti govora o redu reči samo ukoliko on nije bio obuhvaćen u ranijim poglavljima, kao što s u : padeži, mesto imenice, prideva ili priloga, i najzad sastav rečenice.

S obzirom da je engleski jezik bez nastavaka, prvo što treba učiniti prilikom sastavljanja rečenice, jeste saopštiti ono što je najvažnije za smisao i razumevanje, tj. vršioca radnje (podmet), samu radnju (prirok) i stvar ili iice na kom se vrši radnja (predmet), ili drugim rečima:

PODMET PRIROK PREDMETMary found the book(Marija je našla knjigu)

Ovaj red reči je ustaljen i služi kao kostur ogromne većine engleskih rečenica. Drugi delovi rečenice ili vrste reči upotpunjuju ovaj kostur na razne načine i prema svojim sopstvenim pravilima o mestu, koja su uglavnom već ranije izneta. Tako:

a) ispred predmeta dolaze sveze i prilozi (vidi sveze i mcsto odredenih priloga vrcmena i prošlih oznaka)

b) izmedu podmeta i priroka dolaze prilozi (vidi mesto neodređenih priloga i dr.)

c) položaj direktnog i indirektnog predmeta (vidi treći i četvrti padež, sastav rečenice i mesto priloga)

d) posle predmeta dolaze prilozi i priloške oznake (vidi mesto priloga).

260

da stoji samostalno i da bude upotpunjena imeničkim, pridevskim ili pri- loškim rečenicama:

Stalan red reči može se često izmeniti. Ovo se prvenstveno odnosi na ostale delove rečenice van osnovne konstrukcije „podmet + prirok -f- predmet", kao što je mesto prideva, priloga i dr. Do pomeranja dolazi na- ročito onda kad se želi naglasiti neka reč u rečenici, i ukoliko je ta reč naglašenija, utoliko se više pomera prema početku rečenice.

Međutim, kad do pomeranja dođe u osnovi konstrukcije ,,podmet-f prirok -f predmet", onda dolazi do tzv. o b r n u t o g r e d a r e č i , ili i n v e r z i j e. Obrnuti red reči prvenstveno obuhvata zamenu mesta podmeta i priroka (PRIROK-PODMET), a ređe i predmeta (PREDMET- PRIROK-PODMET).

Do obrnutog reda „PRIROK-PODMET" dolazi:a) u pitanjima, izuzev u onima koja počinju upitnim pridevima ili

zamenicama, koje u sebi sadrže podmet u prvom licu:

1. Are you a Yugoslav? Jeste li vi Jugosloven?2. Can you speak English well? Umete li da govorite engleski

dobro?3. What did you do? Šta ste uradili?4. Whom have you seen? Koga ste videli? ali: Who has seen him? Ko je video njega?

b) u uzvicima: (ponekad) i zapovednom načinu (ponekad):

"How beautiful are the feet of him that Kako su veličanstveni koraci ono- bringeth good tidings" ga koji donosi dobre vesti.

Mind you take the money with you. Molim te ponesi sobom novac.

c) u pogodbenim rečenicama bez "if":

Should the weather be wety the meeting Ako vreme bude kišovito, sastanak will not be held. se neće održati.

d) kada je prirok beznačajan (po dužini i sl.) u poređenju sa podmetom, ili kad se želi naglasiti jedan deo priroka, naročito negacija. Pored pravih i prividnih negacija (never, hardly, scarcely, itd.) ovde dolaze izrazi kao što su "only once, only when, only then" i sl.

Only once did I succeed in seeing him. Uspeo sam samo jednom da gavidim.

Never did I dream that it wouid come to Nikad nisam sanjao da će dothis. ovog doći.

"Silver and golcl have I none,,Ni srebra ni zlata nemam ja".

e) kad rečenica počinje rečima "here, there, much, thus":

There is a garden at the back of the house. Pozadi kuće nalazi se vrt.Here comes your mother. Evo dolazi tvoja majka.Thus can you open the tin. Tako se može otvoriti konzerva.

f) posle "so" i "neither" kad jedno drugo lice poistovetnjuje ili odbija radnju izraženu u prethodnoj rečenici:

261

I am going to the pictures. So am I. Ja ću ići u bioskop. Takođe i ja.

Iam notgoing to the plctures. Neitheram I. Ja neću ići u bioskop. Takode ni ja.

g) sa glagolima "say, answer", kad dolaze u zapetama, prilikom na- vođenja nečijih reči:

"/ intend to go to London tomorrow„Nameravam sutra da idem u said he. London", rekao je on.

h) kad prirok ili podmet stoje na početku rečenice:In spring in 1956 will take place a general Uproleće 1956 održaće se opšti election.

izbori.

No excuse could he found. Nikakvo izvinjenje nije mogaonaći.

UPRAVNI I NEUPRAVNI GOVOR(Direct and Indirect Speech)

Reči koje je izreklo jedno lice, mogu se saopštiti na d v a načina:a) kad se reči iznose doslovno onako kako ih je jedno lice izreklo; to je u p r

a v n i, ili kako se još naziva d i r e k t n i g o v o r (Direct Speech); te reči se onda nalaze u navodnim znacima:

He said, "I have seen your son". Rekao je: „Video sam vašeg sina".

b) kad ne menjajući smisao jedno drugo lice iznosi svojim rečima tude r e č i ; t o j e n e u p r a v n i ili i n d i r e k t n i g o v o r (Indirect Speech):

He said that he had seen my son. Rekao je da je video mog sina.

Prilikom sastavljanja rečenice u neupravnom govoru treba voditi ra- čuna o sledećem:

a) o pomeranju vremena, tj. slaganju vremena i glagolskih oblika u neupravnom govoru, jer se glagol kojim se uvodi neupravni govor nalazi u glavnoj rečenici, a glagol koji izražava radnju citirane rečenice u zavisnoj rečenici:

He said "You are an honest man". Rekao je: ,,Ti si pošten čovek". He said that I

was an honest man. Rekao je da sam pošten čovek.

("He said" je glavna rečenica, "that I was an honest man" je zavisna rečenica).b) o pravilnom pretvaranju ličnih zamenica i njihovih padeža upravnog

govora u odgovarajuće zamenice i njihove padeže u neupravnom govoru:

He said "You are an honest man". Rekao je: ,,Ti si pošten čovek". He said that I was an honest man. Rekao je da sam pošten čovek.

(Zamenica "you" upravnog govora prešla je u "I" zamenicu neupravnog govora.)

262

c) sve zamenice i prilozi mesta koji u upravnom govoru pokazuju blizinu, u neupravnom govoru pokazuju daljinu; isto tako prilozi vremena koji u upravnom govoru pokazuju sadašnjost, pretvaraju se u priloge pro- šlosti u neupravnom govoru; evo najčešćih slučajeva:

this prelazi u that today prelazi u that dayhere prelazi u there tomorrow prelazi u the next daynow prelazi u then yesterday prelazi u the day before

ili the previous day ago prelazi u before last night prelazi u the night beforeitd. itd. itd. itd.He said, "/ was alone yesterday". Rekao je: „JuČe sam bio sam'\He said that he had been alone the day Rekao je da je juče bio sam. before.

d) sveza "that" može, ali ne mora, da povezuje zavisnu rečenicu sa glagolom s kojim neupravna rečenica otpočinje:

He saicl, "You will come to school". Rekao je: ,,Ti ćeš doći u školu". He said that / should ccme to school. Rekao je da ću doći u školu. He sciid I should ccm2 to school.

Sve rečenice upravnog govora koje se stavljaju u neupravni govor, mogu se podeliti na p e t vrsta, i to:

a) potvrdne i odrične rečenice u neupravnom govoru,b) upitne rečenice (pitanja) u neupravnom govoru,c) zapovedni način u neupravnom govoru,d) uzvici u neupravnom govoru, ie) mešani oblici rečenica u neupravnom govoru.

A) POTVRDNE I ODRIČNE REČENICE U NEUPRAVNOM GOVORU

Za uvođenje ovih rečenica upotrebljavaju se glagoli "to say" (reći) i "to tell" (kazati).

"To say" se upotrebljava:1) da uvede upravni ili neupravni govor bez predmeta:

He said, "/ was at home" Rekao je, „Bio sam kod kuće".He said that he had been at home. Rekao je da je bio kod kuće.

-U slučaju da "to say" u upravnom govoru dode sa predmetom. onda ispred predmeta dolazi predlog "to". U neupravnom govoru to nije pre- poručivo:

He said to Mary, "/ was at home". Rekao je Mariji: „Bio samkod kuće".

,,To tell" se upotrebljava samo u neupravnom govoru i uvek sa predmetom, ali bez predloga "to":

He told me that he had been at homz. Rekao mi je da je bio kod kuće-

Kad je glagol kojim se uvodi neupravni govor u bilo kom sadašnjem ili budućem vremenu, onda u zavisnoj rečenici neupravnog govora može <la dođe bilo koje glagolsko vreme (prvo pravilo o slaganju vremena):

263

He says, "I learn English". On kaže: ,,Ja učim engleski".He says that he learns English. On kaže da uči engleski.

He says that he learnt English. On kaže da je učio engleski.He says that he will learn English. On kaže da će učiti engleski.

itd. itd. itd. itd.

Međutim, kad je glagol kojim se uvodi neupravni govor u bilo kom prošlom vremenu, onda u zavisnoj rečenici neupravnog govora dolazi do pomeranja vremena i tada treba primeniti drugo pravilo o slaganju vremena, tj. da se glagolski oblik zavisne rečenice uvek pomera za jedno mesto u prošlost:

,He said, "I learn English". On je rekao: ,,Ja učim engleski".

He said that he learnt English. Rekao je da uči engleski.

(Umesto prostog sadašnjeg vremena upravnog govora, (I learn) došlo je prosto prošlo vreme u neupravnom govoru) (learnt).

He said, "/ learnt Englishi(. Rekao je: „Učio sam engleski".He said that he had learnt English. Rekao je da je učio engleski.

(Umesto prostog prošlog vremena u upravnom govoru (learnt), došlo je davnoprošlo vreme (had learnt) u neupravnom govoru.)

He said, "/ shall learn English". Rekao je': ,,Ja ću učiti engleski".He said that he would learn English. Rekao je da će učiti engleski.

(Umesto budućeg vremena (shall learn) u upravnom govoru, došlo je buduće vreme u prošlosti (would learn) u neupravnom govoru):

He said, "/ am learning English". Rekao je: ,,Ja učim engleski".He said that he was learning English. Rekao je da uči engleski.

(Umesto trajnog sadašnjeg vremena (am learning) u upravnom govoru, došlo je trajno prošlo vreme (was learning). u neupravnom govoru). itd. itd.

264

B) UPITNE REČENICE (PITANJA) U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad jednu upitnu rečenicu ili pitanje stavimo u neupravni govor, onda ona postaje tzv. n e u p r a v n o ( i n d i r e k t n o ) p i t a n j e (Indirect Question) Od upravnog (direktnog) pitanja ono se razlikuje u tome što upravno pitanje u sebi sadrži upitni oblik glagola (prirok-bpodmet) i na kraju dolazi znak pitanja, dok neupravno pitanje ima potvrdan oblik glagola (podmet-b prirok) i na kraju ne dolazi znak pitanja:

Upravno pitanjc:

"Are you a pupil?"

Neupravno pitanje:

He asks me if I am a pupil.

Glagoli kojima se uvodi neupravno pitanje su: to ask (pitati), enquire (tražiti), wonder (pitati se), want to know (hteti saznati).

Stavljanje upitnih rečenica ili pitanja u neupravni govor može biti dvojako. Zavisi da li one počinju sa:

a) upitnom zamenicom ili upitnim prilogom ili

b) samo upitnim oblikom glagola.

a) Kad rečenica počinje upitnom zamenicom ili upitnim prilogom (who, what, which, where, when, itd.), onda ove zamenice i prilozi u neupravnom govoru služe kao sveze izmedu glagola kojim se uvodi neupravno pitanje i samog neupravnog pitanja. (Obrati pažnju na pomeranje vremena u neupravnom pitanju!):

He asks, " What is the time?".He asks what the time is.He asks what the time was.He asks what the time will be. Itd., itd.

He asked, " Where do you learn English?" He asked where I learnt English,

He asked, " Where did you learn English?" He askecl where I had leamt English.

He asked, " Where will you learn English He asked where I should learn English.

He asked, " Where are you learningEngiish?"

He asked where I was learning English.On pita: „Koliko je sati?".On pita koliko je sati.Pita koliko je bilo sati.Pita koliko će biti sati. Itd., itd.

Pitao je: „Gde učiš engleski?" Pitao je gde učim engleski.

Pitao je: „Gde si učio engleski?', Pitao je gde sam učio engleski.

Pitao je: „Gde ćeš učiti engleski?" Pitao je gde ću učiti engleski.

265

"Jesi li ti učenik"

Pita me da li sam učenik.

Pitao je: „Gde učiš engleski?" Pitao je gde

učim engleski.

266

He asks, "Is it yours?"He asks if it is mine.He asks whether it is mine or not.

He asked, "Is it yours?" He asked if it was mine. He asked whether it was mine or not.

He asked, "Was it yours?" He asked if it had been mine.

He asked, "Will it be yours?" He asked if it would be mine. Itd., itd.On pita: ,,Je li ono tvoje?"

Pita da li je ono moje.Pita da li je ono moje ili nije.

On je pitao: ,,Je li ono tvoje?" Pitao je da li je ono moje. Pitao je da li je ono moje ili nije.

Pitao je: ,,Je li ono bilo tvoje?" Pitao je je li ono bilo moje.

Pitao je: ,,Da li će ono biti tvoje?" Pitao je da li će ono biti moje. Itd., itd.

C) ZAPOVEDNI NAČIN U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad se zapovedni način upravnog govora stavlja u neupravni govor, onda se dobije n e u p r a v n a z a p o v e s t ili n a r e d e n j e , koje se u neupravni govor uvodi pomoću glagola "to tell" (reći), "to ask" (pitati, moliti, tražiti), "to beg" (moliti), "to order" (narediti), "to command" (zapovediti). Posle njih dolazi predmet u trećem padežu.

Da bi zapovedni način stavili u neupravni govor, upotrebljavamo umesto njega neodređeni način:

John said. "Close the doorf ' John told me to close the door.

She said "Mary, bring the knife!" She told Mary to bring the knife.

He said, "Come here!" He commanded me to come there.

Jovan je rekao: „Zatvori vrata!" Jovan je rekao da zatvorim vrata.

Onaje rekla: ,,Marija,donesi nož!" Ona je rekla Mariji da donese nož.

On je rekao: „Dođi ovamo!" Naredio mi je da dodem tamo.

D) UZVICI U NEUPRAVNOM GOVORU

Uzvici se stavljaju u neupravni govor opisivanjem. To opisivanje se postiže upotrebom onih glagola koji približno ili potpuno izražavaju vrstu uzvika, ali tako da se njihov osnovni smisao ne promeni:

He said, "Hello, Mary!"He greeted Mary (with "hello!")

She said, "What a lovely blouse!"

She remarked what a lovely blouse it was. Itd., itd.

267

b) Kad upitna rečenica ili pitanje počinje samo upitnim oblikom glagola, onda se kao sveza izmedu glagola kojim se uvodi neupravno pitanje i samog pitanja upotrebljavaju "iF' ili "whether". Ovaj drugi povlači za sobom "or not":

Rekao je: „Zdravo, Marija!" Pozdravio je Mariju (sa zdravo).

Reklaje: „Kako je bluza lepa!" Primetila je kako je to lepa bluza. itd., itd.

268

E) MEŠANI OBLICI U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad se, naprimer, potvrdna rečenica povezana sa pitanjem stavlja u neupravni govor, onda se svaka od njih uvodi svojim odgovarajućim glagolom, ili se upotrebljava uobičajeni oblik "adding that" ili nešto slično:

„ What time is it? My watch has stopped" „Koliko je sati? Moj sat je stao". He asked me what time it was, and added Upitao je koliko je sati i dodao that his watch had stopped. je da je njegov sat stao.

"He is at school. Where were you?" ,,On je u školi. Gde si ti bio?"She said that he was at school, and wanted Ona je rekla da je on u školi i

to know where I had been. htela je da zna gde sam ja bio.Itd., itd. Itd., itd.

UPITNI IZRAZI ILI IZRAZI ZA ZAPITKIVANJE(Question Phrases or Question Tags)

Ponekad u razgovoru postavlja se pitanje i odmah jednim drugim upitnim oblikom pita lice kome se obraća, da to potvrdi ili odrekne. Taj upitni oblik kojim se traži

potvrda ili odbijanje naziva se u p i t n i m i z r a z o m ( i l i izrazom za zapitkivanje). On se prevodi sa ,,je li, jelte, nije li, zar ne?", itd. Postoje d v e

konstrukcije u kojima se može primeniti upitni izraz:a) kad je rečenica potvrdna, upitni izraz pravi se od upitno-odričnog

skraćenog oblika pomoćnih ili nepotpunih glagola. U tom slučaju oČekuje se potvrdan odgovor:

He is a Yugoslav, isn't hc? (Yes, he is .) We can read English, can't >ve? (Yes, we can.)He learns English at school, doesn't he?( Yes, he does) He will learn English at school, vvon't he? (Yes, he will.)He wouId ccm?9 wouldn't he? Itd.

b) kad je rečenica odrična, upitni izraz pravi se samo od upitnog ne- skraćenog oblika pomoćnih ili nepotpunih glagola. U ovom slučaju očekuje se odričan odgovor:

He is not a YugosIa\\ is he? (No, he is not.)We cannot read English, can we? (No, we cannot.)He does not learn English at school, does

he?He will not learn English at schooU will

he?He would not come, would he? Itd.

On nije Jugosloven, zar ne?

Mi ne umemo čitati engleski, zar ne?On ne uči engleski u školi, zar ne?

On neće učiti engleski u školi#

zar ne? On ne bi doŠao, zar ne? Itd.


On je Jugosloven, zar ne? Mi umemo da čitamo engleski, zar ne?On uči u školi engleski, zar ne?

On će učiti engleski u školi, zar ne?On bi došao, zar ne? Itd.

241

S A D R Ž A J

271

stranaPredgovor .........................................................................................................................................3

Prvi deo

FONETIKA I PRAVOPIS

272

(Phonetics anci Orthographv)

O jeziku uopšte (uvod) ....................................................................................................................5Pisani engleski jezik.........................................................................................................................6

273

Govorni engleski jezik .....................................................................................................................7Podela glasova ..................................................................................................................................7Govorni organi (Organs of Speech) ..................................................................................................8

A) Samoglasnici (Vowels) ..................................................................................................10

Prednji samoglasnici (Front Vowels) .............................................................................................................11

274

Srednji samoglasnici (Central Vosvels) ..........................................................................................................12Zadnji samoglasnici (Back Vo\vels) ..........................................................................................................................12

B) Dvoglasnici (Diphthongs) .............................................................................................14

C) Suglasnici (Consonants) ...............................................................................................

17

275

Naglasak (Accent or Stress) ..............................................................................................................

25

Naglasak reči (Word Stress)...............................................................................................

25Rcčenični naglasak (Sentence Stress) ...................................................................................................................................26

Ritam i intonacija (Rhythm and Intonation) .........................................................................................................................................26

276

Jaki i slabi oblici (Strong and Weak Forms) ...............................................................................................................................................27Interpunkcija (Punctuation)...........................................................................................................28Velika slova (Capitals) ....................................................................................................................29

Drugi deo

MORFOLOGIJA

277

(OBLICI) I SINTAKSA

(Morphology (Forms) and Syntax) '

Vrsta reči (Word Classes) ...............................................................................................................30Imenice (Nouns or Substantives) .......................................................................................................32Složenice (Compound Nouns) ...........................................................................................................34

278

Rod imenica (Noun Gender) ...........................................................................................................35

Menjanje roda ...................................................................................................................36

Odredivanje roda ...............................................................................................................

37

Padeži (Cases) .................................................................................................................................

39

279

Prvi padež ili nominativ

(Nominative).................................................................................................................

40

Drugi padež ili genitiv (Genitive) ......................................................................................................................41

Treći padež ili dativ (Dative) ............................................................................................42

280

Četvrti padež ili akuzativ (Accusative) ..................................................................................................................44

Peti padež ili vokativ (Vocative) .....................................................................................................................44

Množina imenica (Plural of Nouns) .............................................................................................44Množina složenica (Plural of Compound Nouns) ...........................................................................................................................48

281

Nepravilna množina (Irregular plural) ..............................................................................................................................................49Osobenosti nekih imenica u jednini i množini (Characteristics of Some Nouns in

the Singular and the Plural) ................................................................................................50

Osobenosti nekih imenica u jednini (Characteristics of Some Nouns in the Singular)

282

Osobcnosti nekih imenica u množini (Characteristics of Some Nouns in the Plural)

P R I D E V I (Adjectives) .............................................................................................................54

a) Vlastiti pridevi (Proper Adjectives) ....................................................................................................................55

b) Opisni pridevi (Descriptive Adjectives) .....................................................................................................................56

283

c) Količinski pridevi (Quantitative Adjectives) ............................................................................................56

d) Pokazni pridevi (Demonstrative Adjectives) ...........................................................................................58

e) Upitni pridevi (Interrogative Adjgctives) .............................................................................................60

f) Prisvojni pridcvi (Possessive Adjectives) .................................................................................................60

284

g) Neodredeni pridevi (Indcfinite Adjectives)....................................................................................................61

h) Deoni pridevi (Distributive Adjectives) .....................................................................................................................64

i) Brojni pridevi (Numeral Adjectives) ...................................................................................................................65

Poredenje prideva (Comparison of Adjectives) ........................................................................................................................................65

285

a) Prvi stepen poređenja (Positive) pravilnih i nepravilni prideva .......................................................................................................65

b) Drugi i treći stepen poredenja (Comparative and Superlative) pravilnih prideva)........................................................................................................66

Germansko poredenje prideva (-er, -est) .........................................................................................................66

286

Romansko poređenje prideva (more, most + pridev) ..................................................................................................68

Nepravilno poređcnje prideva (Irregular Comparison) ..............................................................................................68

Upotreba nekih oblika nepravilnog poredenja ................................................................................................69

Mesto prideva u rečenici ...................................................................................................71

287

Član (Article) ....................................................................................................................................72

Neodređeni član (Indefinite Article) .................................................................................................72Određeni član (Definite Article) .......................................................................................................77Brojevi (Numbers) ............................................................................................................................84

1) Prosti brojevi (Cardinal Numbers) ................................................................................................................................85

288

2) Redni brojevi (Ordinal Numbers) .....................................................................................................................................................

3) Učestani brojevi (Repeating or Iterative Numbers).............................................................................................................................87Z a m e n i c e (Pronouns) ...............................................................................................................88Lične zamenice (Personal Pronouns) ...........................................................................................88

Predmetski ili objektski oblik ličnih zamenica (Objective

289

Case) ....................................................................................................................................89

Prisvojne zamenice (Possessive Pronouns) ........................................................................................................................................92Povratne zamenice (Reflexive Pronouns) ........................................................................................................................................93Uzajamno-povratne zamenice (Reciprocal Reflexive Pronouns) ..................................................................................................94

290

Zamenice za naglašavanje (Emphasizing Pronouns) ...............................................................................................................94Pokazne zamenice (Demonstrative Pronouns) .........................................................................................................................................95Upitne zamenice (Interrogative Pronouns) .........................................................................................................................................98Odnosne zamenice (Relative Pronouns) ........................................................................................................................................100

291

Odnosne zamenice sa predlogom ..........................................................................................................................103Izostavljanje odnosnih zamenica .............................................................................................................................104

9) Neodređene zamenice (Inclefinite Pronouns) ......................................................................................................................................104

10) Deone zamenice (Distributive Pronouns) ........................................................................................................................................106

292

Glagoli (Verbs) .............................................................................................................................107

I Lični glagolski oblici (Finite Verb Forms) .............................................................................................................................................108a) Pokazni način ..............................................................................................................................108Sadašnja vremena (Present Tenses) .............................................................................................111Radno stanje (Active Voice) ..........................................................................................................111

293

1) Prosto sadašnje vreme (Present Tense) ..................................................................................................................1112) Trajno sadašnje vreme (Present Continuous Tense) ..............................................................................................1153) Sadašnje prošlo vreme (Present Perfect Tense) ......................................................................................................1184) Trajno sadašnje prošlo vreme (Present Perfect

294

Continuous Tense) ..............................................................................................................122

Trpno stanje (Passive Voice) .........................................................................................................124Prošla vremena (Past Tenses) .......................................................................................................124

Radno stanje (Active Voice) ..............................................................................................125

1) Prosto prošlo vreme (Simple Past Tense) ...........................................................................................................125

295

2) Trajno prošlo vreme (Past Continuous Tense)..............................................................................................................1303) Davnoprošlo vreme (Past perfect or Pluperfect Tense) ................................................................................................1324) Trajno davnoprošlo vreme (Past Perfect or Pluperfect Continuous Tense) 134

Trpno stanje (Passive Voice) .........................................................................................................136

296

Buduća vremena (Future Tenses) .................................................................................................136

Radno stanje (Active Voice) ..............................................................................................136

1) Buduće vreme (Future Tense) .................................................................................................................................136a) Prava budućnost (Real or Pure Future) .......................................................................................................................137

297

b) Neprava budućnost (Unreal or Coloured Future) .............................................................................................................139

Napomena o izuzetnim upotrebama »shall, will« u pravoj i nepravoj budućnosti

2) Trajno buduće vreme (Future Continuous Tense) ...............................................................................................142

298

3) Predbuduće vreme (Future Perfect Tense) .....................................................................................................................1434) Trajno predbuduće vreme (Future Perfect Continuous Tense) ...................................................................................................................................145

Trpno stanje (Passive Voice) ............................................................................................................146Pogodbena vremena (Conditional Tenses) .............................................................................................................................................146

299

1) Sadašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense) .............................................................................................147

Prava pogodba .............................................................................................................148Neprava pogodba..........................................................................................................148

2) Trajno sadašnje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous

Tense) ............................................................................................................................148

300

3) Prošlo pogodbeno vreme (Past Conditional Tense) ...................................................................................................149

4) Trajno prošlo pogodbeno

vreme (Past Conditional

Continuous Tense) .. 150

Trpno stanje (Passive Voice) .........................................................................................................

151

301

B ) Zapovedni

način

(Imperative Mood) ..................................................................................................................C ) Željni.....................................................................................................................(Subjunctive Mood) ........................................................................................................................153

Trpno stanje glagola (Passive Voice) ..................................................................................................................................157Pretvaranje radne računice u trpnu....................................................................................................................................159

302

Bezlični glagolski oblici (Non-finite Verb Forms) ....................................................................................................................................161A) Neodređeni način (Infinitive Mood) ..............................................................................................................................................161

1) Sadašnji neodređeni način (Present Infinitive) .............................................................................................................1622) Trajni sadašnji neodređeni način (Present Continuous Infinitive) ............................................................................................................................164

303

3) Prošli neodređeni način (Perfect Infinitive) .............................................................................................................1654) Trajni prošli neodređeni način (Perfect Continuous Infinitive).............................................................................................................................166Neodređeni način sa i bez predloga »to« ......................................................................................................................166

304

B) Glagolski prilozi i pridevi (Participles) .....................................................................................................................................169

1) Glagolski prilog sadašnjosti (Present Participle) ...........................................................................................................................1692) Glagolski prilog prošlosti (Perfect Participle) .............................................................................................................1723) Glagolski pridev prošlosti (Past Participle) .................................................................................................................172

305

C) Glagolska imenica (Gerund or Verbal Noun) ..................................................................................................................................173Slaganje vremena (Sequence of Tenses) .............................................................................................................................................176Pomoćni glagoli (Auxiliar.y Verbs)...............................................................................................180Pomoćni glagoli »To be« (Auxiliary Verb »To Be«) ..................................................................................................................................180

306

Pomoćni glagoli »To Have« (Auxiliary Verb »To Have«) ..............................................................................................................................182Pomoćni glagol »To Do« (Auxiliary Verb »To Do«) ..................................................................................................................................183Nepotpuni glagoli (Defective Verbs) .............................................................................................184

Can ......................................................................................................................................185May.......................................................................................................................................136

307

Must ....................................................................................................................................187Ought to................................................................................................................................188Need .....................................................................................................................................189Dare .....................................................................................................................................190Shall .....................................................................................................................................190Will......................................................................................................................................191

308

Nepravilni glagoli (Irregular Verbs) ............................................................................................191P r i 1 o z i (Adverbs).......................................................................................................................198

Poređenje priloga ...............................................................................................................201Mesto priloga .....................................................................................................................202

P r e d 1 o z i (Prepositions) .........................................................................................................206

About ................................................................................................................................208

309

Above, over, on, upon, across ............................................................................................209Between, among(st). amid(st), betwixt ................................................................................................................................209At........................................................................................................................................210Below, beneath, under(neath) ............................................................................................211By, through, with ...............................................................................................................211

310

From, of..............................................................................................................................212In, on ......................................................................................................................................

212

To, till, into ........................................................................................................................213For, at ................................................................................................................................213Since, for, from....................................................................................................................214In, within ............................................................................................................................214

311

Mesto predloga ..................................................................................................................214

S v e z e (Conjunctions) ................................................................................................................216

As (i složenice), because, for, since ...................................................................................................................................217But, and ..............................................................................................................................218Both..........and, (n)either. . . (n)or, not only. . . . but also ................................................................................................219

/

312

U z v i c i (Interjections or Exclamations)..................................................................................................................................221Rečenice (Sentences) ....................................................................................................................222

a) Podmet (Subject) .....................................................................................................................222b) Prirok (Predicate) ...................................................................................................................223c) PredmetJ Object) ...................................................................................................................226A) Rečenični izraz (Phrase) ........................................................................................................227

313

B) Zavisna rečenica (Clause) ......................................................................................................228

a) Imeničke zavisne rečenice (Noun clauses)....................................................................................................................228b) Pridevske zavisne rečenice (Adjectival Clauses) .........................................................................................................229c) Priloške zavisne rečenice (Adverbial Clauses) ..........................................................................................................229

314

A) Stvarne pogodbene rečenice (Real Conditional Sentences) ..........................................................................................................................230B) Nestvarne pogodbene rečenice (Unreal Conditional Sentences) ..........................................................................................................................231

C) Samostalna rečenica (Sentense) ............................................................................................232

315

1) Proste rečenice (Simple Sentences) .........................................................................................................................2332) Dvostruka složena rečenica (Double Sentence)..............................................................................................................2333) Mnogostruko složena rečenica (Multiple Sentence) ...........................................................................................233

Red reči u rečenici (Word Order) ..............................................................................................234

316

Upravni i neupravni govor (Direct and Indirect Speech) ....................................................................................................................236

a) Potvrdne i odrečne rečenice u neupravnom govoru ................................................................................................................................237b) Upitne rečenice (pitanja) u neupravnom govoru..........................................................................................................239

317

c) Zapovedni način u neupravnom govoru..........................................................................................................240d) Uzvici u neupravnom govoru ................................................................................................................................240e) Mešani oblici u neupravnom govoru..........................................................................................................241

Upitni izrazi ili izrazi za zapitkivanje (Question Phrases

or Question Tags) ..............................................................................................................241

318

MILAN STANKOVIĆ GRAMATIKA

ENGLESKOG JEZIKA

Tehnički urednikDRAGAN DERKAČ ♦

Korektori

BRANKA TASIĆVERA SPASOJEVIĆ *

Obim: 15^2 tabaka Tiraž: 10.000 primeraka

319

Štampanje završeno septembra 1957 god. u Beogradskom grafičkom zavodu.

320

gramatika engleskog jezika

Documents