gospodarki odpadami komunalnymi i edukacji...
TRANSCRIPT
Gospodarka odpadami komunalnymi
w Polsce i na Mazowszu
wyzwania na dzień przed 1 lipca
2013 rPolskie i zagraniczne przykłady
gospodarki odpadami komunalnymi i edukacji „odpadowej”
* * *Czy jesteśmy przygotowani do wdrażania
nowego modelu gospodarki odpadami komunalnymi ?
Dr Witold Lenart, Uniwersytet Warszawski
Paradygmat winy i rekompensaty• Wytwarzanie i usuwanie odpadów komunalnych jest
pojmowane powszechnie lub grupowo jako:
• Istotne lub podrzędne zagrożenie środowiska,
• strata materialna/ekonomiczna dla ogółu społeczeństwa, kraju, samorządu, nawet rodziny
• utrata wartości niemierzalnych,
• ograniczenie dla przyrody, przyczyna stopniowej utraty różnorodności biologicznej,
• obowiązek sprzątania, zwykle bez jednoznacznego prostego określenia adresata tego obowiązku,
• uniwersalna ludzka przywara niemożliwa do usunięcia,
• wyrzut sumienia i grzech pierworodny,
• okazja do określania statusu jednostki, społeczności, władzy
Podstawy formułowania prawa
odpadowego
• System nakazowo-rozdzielczy: aprioryczne
założenie, że obywatel nie jest w stanie sam
uporać się z odpadami komunalnymi;
• Selekcja prawna strumieni odpadów mogących
generować zyski dla operatorów
• Mglista relacja pomiędzy rzeczywistymi kosztami
zaśmiecania a systemem opłat
• Brak społecznej kontroli systemu przy
rozbudowanej kontroli formalnej
Racjonalne podstawy rekompensaty za
zagrożenie odpadami komunalnymi
• Opłata za korzystanie ze środowiska: środowisko jako nośnik funkcji przyjmowania, redukowania i rozpraszania odpadów,
• Kto wystawia rachunek: środowisko czy podmiot zobowiązany do gospodarowania odpadami?
• Kwestia długu, kto zapłaci za porzucone śmieci naszych przodków?
• Jedyne kryterium wyboru egzekutora – pełne usuniecie czyli odzyskanie surowców i unieszkodliwienie odpadów
Polska. Podstawowe parametry
odpadowe.• Wytwarzamy rocznie 365 kg odpadów na
mieszkańca (kilogram dziennie), zbieramy 320
kg: 12% niedoszacowania – gdzie trafiają te
odpady?
• Najlepiej na Dolnym Śląsku: 370/344 kg/rok;
najgorzej na Podlasiu: 292/207; na Mazowszu
źle: 365/300 kg/rok.
• Odzysk ( w tym tzw czyste kompostowanie) i
unieszkodliwianie termiczne stanowią zaledwie
parę procent masy odpadów – przedostatnie
miejsce w UE, po Chorwacji
Mazowsze. Podstawowe
parametry odpadowe.
• Zbiera się 1,5 mln ton, wytwarza zapewne 1,7 mln ton
• Liczba dzikich wysypisk utrzymuje się w okolicy 150, zdecydowanie więcej niż składowisk
• Udział biotony w strumieniu odpadów komunalnych wynosi od 5 do 30%
• Lokalnie silnie ubożeje udział odpadów opakowaniowych
Wzorce europejskie, wyniki
• Lider absolutny: Szwajcaria – praktycznie wszystkie odpady komunalne są albo spalane (48 %) albo poddawane odzyskowi – przede wszystkim recyklingowi materiałowemu (52 %)
• Zieloni liderzy z UE to Holandia, Szwecja i Dania gdzie tylko parę % odpadów się składuje
• Średnio w całej UE połowa odpadów jest składowana. Na taki wskaźnik zapracowała przede wszystkim Polska oraz Bułgaria, Grecja i Rumunia
Wzorce europejskie, postępowanie
z odpadami• Spalanie odpadów komunalnych w dużych
miastach, gdzie są kłopoty ze sprawną
segregacją
• Wspieranie segregacji „dwuręcznej” z czystym
kompostowaniem prowadzonym przez
wyspecjalizowane firmy komercyjne
• Bezpieczne bufory magazynowe
przesegregowanych odpadów opakowaniowych
• Rozwinięte i wspierane donosicielstwo
ekologiczne
Przykłady zagraniczne
• Duże kompostownie wykorzystujące
biotonę i inne odpady kompostowalne
(Holandia)
• Społeczne punkty segregacji i przeróbki
odpadów wielkogabarytowych - prekursor
PSZOKów (Dania)
• Lokalna policja ścigająca śmieciarzy
zarabiająca na swe utrzymanie (Anglia)
EGO – edukacja na rzecz racjonalnej
gospodarki odpadami – podstawa działania
• Procesy wspomagające edukację: retardacja,
czyli ograniczenie łapczywości materialnej,
supletyczność działań w samorządzie i niżej,
czyli stała poprawa standardów
środowiskowych, nowe, wyższe poziomy
bezpieczeństwa ekologicznego
• Artefakty: spodziewane niesłusznie pieniądze
za odzysk, wciąż trwający syndrom zsypu,
obawa przed ekologicznym donosicielstwem.
EGO – stan świadomości
• Deklaratywność – do 80% społeczeństwa chce segregować, 70 podobno segreguje
• Zagrożenie odpadami i zaśmieceniem – na 10-12 miejscu w rankingu zagrożeń
• Niewiedza granicząca z ignorancją dotyczaca ilości i składu odpadów oraz zasad segregacji i unieszkodliwiania
• Utrzymująca się postawa roszczeniowa
• Niechęć do kontroli sąsiedzkiej
• Brak zaufania do władzy i służb gminnych
EGO - założenia fundamentalne
• Łańcuch techniczno-edukacyjny UUUUU: uczenie się, unikanie, używanie powtórne, utylizacja, unieszkodliwianie, zwracanie uwagi, uporczywe upominanie, uśmiech zamiast uporu,
• Każdy system dobry, byle skuteczny.
• Zgoda na niesprawiedliwy podział obciążeń za wytwarzanie odpadów
EGOSystemy i podejścia edukacyjne i wdrożeniowe znane z
sukcesów w Europie i w Polsce
• Edukacja i technika dwuręczna
• Model opakowań zwrotnych, tradycje,
bariery, uwarunkowania
• Edukacja dorosłych przez dzieci
• Lekcje i przedmioty o odpadach
• Odpowiedzialność konsumencka
• Segregacja ex-situ, w tym kompostowanie
osiedlowe
EGO
Natarczywa edukacja autopsyjna
• Wszystkie obiekty gospodarki odpadami z
zapleczem edukacyjnym pozwalającym na
śledzenie całego cyklu od odebrania do
wykorzystania lub unieszkodliwienia
odpadów
• Bezpośredni kontakt z własnymi odpadami
w domu – automonitoring
• Sztuka i zabawa z odpadami komunalnymi
Realia polskiego systemu w przeddzień
wdrożenia nowelizacji Ustawy
• Subsydiarność, czyli wybór gminy jako
organu odpowiedzialnego
• Zastrzeżenia dotyczące konkurencyjności i
ich oddalenie w obliczu zagrożenia
• Prawa obywateli i ich ograniczenie
• Perspektywy rozwoju zapisów prawa
miejscowego
• Istota zmiany – władztwo nad odpadami
Informacja o ilości i strukturze
odpadów• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych
danych o masie odpadów żadnym z praktycznie dostępnych sposobów –przybliżona metoda przyjmowania wartości wyjściowych
• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych danych o strukturze odpadów żadnym z praktycznie dostępnych sposobów –przybliżona metoda przyjmowania wartości wyjściowych
Informacja o wytwarzających
odpady
• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych
danych o lokalizacji wytwórców odpadów –
wybór metody naliczania opłat na terenach
zamieszkałych
• Budowanie atmosfery
współodpowiedzialności i rozumienia
kontroli wewnętrznej – przykłady
zagraniczne
Elementy świadomości „odpadowej” mające
znaczenie dla sprawności systemu
• Wybór akceptowalnego systemu
segregacji
• Zapewnienie pośrednika wspomagającego
segregację w domach wielorodzinnych i w
zabudowie zintegrowanej komunalnie
• Współpraca w zakresie ewaluacji i
doskonalenia systemu
Utrudnienia na wejściu
• Potrzeba akceptacji nierówności dzisiaj, gdy jest ona skrajnie wysoka (niemożność stosowania kryterium masy odpadów i ich stopnia segregacji dokonanego in situ)
• Różnorodność pomysłów dotyczących opłat oraz oferty usług podstawowych
• Mnogość potencjalnych podmiotów gotowych oferować usługi odpadowe; potrzebna, ale trudna obiektywna klasyfikacja instalacji i rodzajów usług
Braki i zagrożenia• Mizeria kontroli we wszystkich fazach
systemu, brak koncepcji dotyczącej kontroli
• Niedostatki motywacyjne w samorządzie i u wytwarzających
• Brak wizji rozwoju systemu i realistycznego harmonogramu osiągania wyższych wskaźników odzysku
• Sfery obstrukcji, destrukcji, korupcji i obojętności
Wymagania UE• Poziom wyprowadzania biotony:
praktycznie do kompostowania lub do wytwarzania bioenergii
• Traktowanie odpadów objętych opłatą produktową – dylemat współpracy z organizacjami odzysku
• Składowanie – brak możliwości zakładania składowisk, odzysk terenów po starych miejscach deponowania odpadów, wymagania Dyrektywy Szkodowej
Uwarunkowania techniczno-
technologiczne.
• Rozumienie postulatu NDT/BAT dla instalacji
• Ograniczoność zastosowania supertechnologii w warunkach istnienia instalacji prostszych, spełniających warunki
• Lista preferencji i ograniczeń, np.: brudne kompostownie – nie, paliwo alternatywne beza odpadów niebezpiecznych
• Rola rozwiązań lokalnych i rozwój MŚP w tym rzemiosła odpadowego
• Wsparcie ze strony funduszy celowych
Uwarunkowania proceduralne
związane z zarządzaniem ochroną
środowiska
• Energia z odpadów – zapisy w dokumentach strategicznych, także gminnych
• Zapisy w mppz oraz w suikrg
• Warunki do decyzji administracyjnych
• Problem rankingu odpadowego gmin związany z aplikacjami po środki pomocowe
Implikacje strategiczne i prospekcja ewolucji
społeczno-administracyjnej systemu
• Realia warunków polskich: wyprowadzenie i
kompostowanie biotony, segregacja in situ z
preferencją wydzielania odpadów
suchych/opakowaniowych, zakłady segregacji
infra situ powiązane z lokalnymi instalacjami
odzysku lub recyklingu, spalarnie tylko w paru
dużych miastach
• Strategia skierowana na ograniczanie
wytwarzania odpadów: kompozycja edukacyjno-
konsumencko-finansowa
I Ogólnokrajowy Kongres Recyklingu,
Warszawa marzec 2013
Wnioski i rekomendacje dotyczące edukacji na rzecz
racjonalnej gospodarki odpadami (EGO)Załącznik do Dokumentu Końcowego Kongresu
Uczestnicy i organizatorzy Kongresu zgadzają się z opinią, że edukacja ekologiczna
wspierająca racjonalną gospodarkę odpadami jest potrzebą chwili i powinna być
traktowana nie jako dodatek do planowanych działań, ale wstęp i warunek sukcesu.
EGO ma być prowadzona profesjonalnie, planowo i z zapewnionymi środkami oraz
wyspecjalizowaną kadrą. Konieczne jest szerokie korzystanie z doświadczeń
praktycznych, posługiwanie się technicznymi i organizacyjnymi konkretami,
wykorzystywanie dobrych rozwiązań lokalnych i regionalnych, ale też zagranicznych.
W żadnym przypadku nie należy tej ważnej kwestii przekazywać wykonawcom
pospolitych i powielających się programów edukacji ekologicznej pod pojemnymi
hasłami ochrony środowiska w ogóle.
Przedstawione podczas obrad i wielokrotnie sygnalizowane przez uczestników dane
dotyczące świadomości ekologicznej Polaków, w szczególności stanu wiedzy i zwykłej
orientacji w zakresie wyzwań gospodarowania odpadami są zatrważające. Przy takim
stanie tej świadomości wdrażanie nowych rozwiązań i uzyskanie oczekiwanych
poziomów segregacji, odzysku i recyklingu odpadów komunalnych jest poważnie
zagrożone. Dlatego konieczne jest wzmocnienie, rozszerzenie i sprawniejsze
zorganizowanie całego systemu EGO. Najważniejszymi elementami tego
przyspieszenia powinny być:
- zdecydowane działania edukacyjne na poziomie samorządowym zgodnie z
zapisami w Ustawie o Odpadach, ale z koniecznym udziałem prawa miejscowego;
obserwuje się nikłe stosowanie zabiegów informacyjno-edukacyjnych przy
wprowadzaniu nowych zasad gospodarki odpadami komunalnymi;
- konsekwentne i konkretne wprowadzenie do przedszkoli i szkół rozwiniętych treści
dotyczących odpadów zapisanych w podstawach programowych, w szczególności
zadanie to musi być realizowane przez samorządy w stosunku do pierwszych
trzech poziomów kształcenia ogólnego;
- oczekiwane są centralne i regionalne inicjatywy wspierane przez fundusze celowe
zmierzające do łagodnej koordynacji rozlicznych, często dublujących się i nie
najwyższej jakości akcji edukacyjnych; przy generalnie wystarczających środkach
kierowanych na taką edukację;
- wskazane jest powierzenie wyłonionej w drodze konkursu instytucji lub organizacji
roli krajowego ośrodka informacji o treściach i metodach EGO, działającej we
współpracy z odpowiednimi agendami UE oraz przy wykorzystaniu doświadczeń
krajów, gdzie problem został rozwiązany; wskazane jest przygotowanie kanonu EGO
jajko krajowego wzorca dla inicjatyw edukacyjnych;
- niezbędne jest rozszerzenie sfery EGO na problematykę technologii i technik
recyklingu stwarzając tym samym podstawy do aktywności społecznej, w tym
biznesowej na tym polu;
- wzmocnienie EGO powinno prowadzić do stopniowego powstawania w Polsce
społecznego ruchu kontroli nad realizacją wyzwań związanych z wdrażaniem
nowoczesnej gospodarki odpadami, brak społecznej kontroli , przy wyraźnym
niedostatku kontroli instytucjonalnej, grozi lekceważeniem przyjętych zasad;
- organizacje odzysku, a także inne przedsiębiorstwa uczestniczące w realizacji polityki
recyklingu w Polsce powinny szeroko korzystać z nieobligatoryjnych systemów
ekologicznej odpowiedzialności, certyfikacji, czy CSR.
Uczestnicy panelu edukacyjnego widzą potrzebę prowadzenia regularnych spotkań
dotyczących EGO w skali ogólnokrajowej.