1KAMU FNANSMANINDA DEMOKRATKLEME VEEKONOMK ANAYASA NERS*

Ramazan GKBUNAR (*)

I. GR

Anayasal iktisat yaklam, temelini 19 yy. Liberalizminde bulan ve devletin ekonomiksnrlarnn belirlenmesini amalayan Yeni-Liberalizm yaklamnn, Hayek,Buchanan, Tullock gibi iktisatlar tarafndan savunulan gncel bir uygulamasdr.

Ekonomik anayasa, belli bir ekonomik sistem iinde, ekonomik sreleri dzenleyenhukuk normlar btndr. Ekonomik Anayasa kavram iki dnya sava arasndahukuki bir kavram olarak Alman doktrini, zellikle de Freiburg ekol tarafndanretilmi ve ilk misyonu liberal ekonomiye hukuk teminat getirmek olmutur. PlralistAnayasa hukukunda ekonomi-siyasi iktidar ilikileri iki modele gre dzenlenmitir:Sivil Toplum-Devlet ayrm zerine kurulu liberal model ve sosyal-ekonomik dengeleridzenleyici Devlet mdahalesinin geniledii demokratik-sosyal model. Bu ikincimodelin dzenlenmesi ve korunmas ile ilgili kurallar sava sonras anayasalarnakonmu, ekonomik anayasa genel problematii iinde ekonomik kriz ve olaanstekonomik yetkiler konusu nem kazanmtr. Yirminci yzyln son eyreinde refahdevletinin yksek maliyeti ve kriz, devletin sivil topluma mdahalesi ve ekonomideDevlet dzenlemesi ilkelerinin tartma konusu yaplmasn hazrlam, ekonomipolitika alannda krize, ar sosyal kurumsallama ve devletin ar bymesininneden olduu dncesi yaygnlamtr (alar, 1989:108-109). 20. yzyln ikinciyarsnda demokrasi krizi, politika bilimcilerinin artan ilgisine yol amtr. Kriz,ekonomik de olsa, siyasi bir kriz Devlet krizi olarak ele alnm ve bu gelimeler dahaaz mdahaleci devlet, ok daha gl - zerk bir toplum araylarna neden olmutur.Ekonomik anayasa da bu araylarn bir rn olarak ortaya kmtr.

Ekonomik Anayasa dal disiplinleraras karakterde olup, iktisat, siyaset ve hukukbilimlerinin ortak alann oluturmaktadr. Anayasal iktisatlar siyasal liberalizmin(demokrasinin) ekonomik liberalizmden kaynaklandn ileri srerek demokrasininahlaki temellerini oluturan bireysellik ile ekonomik hak ve zgrlklerinin gvencealtna alnp korunmas gerektiini ileri srmektedirler.

Gnmz demokrasilerinde bireysel zgrlkleri ve toplum refahn tehdit eden,ekonomik istikrarszlklara yol aan gelimelerin banda siyasal iktidarlarn keyfimdahaleleri sonucu oluan bte aklar gelmektedir. Siyasal iktidarlarn poplistdavranlarn snrlayacak ekonomik anayasa ile, siyasi iktidarn ekonomik konularda

* Prof.Dr. kr POSTACIOLUna Armaan, Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1997 *Ar. Grv. Celal Bayar niversitesi, ..B.F. Maliye Blm

2dzenleme yetkisinin snrlanmas amalanmaktadr. Ekonomik anayasa, batadevleyin zor kullanma gcn en belirgin bir ekilde kulland vergileme ve parabasm konular olmak zere, ekonomik yaamn eitli alanlarnda yaptmdahalelerin snrlanmasn kapsamaktadr.

II.POLTK KONJONKTR HAREKETLER VE ANAYASAL KTSAT

Anayasal iktisadn teorik temellerini "Kamu Tercihi Teorisi" (Public Choice Theory)oluturur. Kamu Tercihi Teorisi'nin geliimiyle birlikte de, devlet mdahalesininanayasal yollarla snrlandrlmasna ynelik bir teori olan "Anayasal ktisat" ortayakmtr.

Kamu Tercihi Teorisi (KTT), ekonomi biliminin ara ve metodlaryla politik kararverme analizidir.(Buchanan, 1980:11) KTT, politik srete alnan karar veuygulamalar, iktisat biliminin kulland ara, metot ve varsaymlara dayal olarakaklayan bir disiplindir. KTT ad altnda ortaya kan devletle ilgili pozitif teorileringelimesi, bilimsel ve siyasi tartmalar iin olduka zengin bir alma alan ortayakarmtr. KTT, ada iktisadi dnceye yepyeni bir gereki zmlemegetirmitir. Kamu ekonomisinin genilemesi ile birlikte ortaya kan ekonomik vesosyal sorunlar, kamu tercihi iktisatlarnn ilgilerinin ekonomik kararlarn alndpolitik alana ynelmesine neden olmutur. Bu iktisatlar, ekonomik sorunlaranormatif zmler getirmeye almaktan ok, niin olutuklarn analiz etmeyi nplana kararak, yepyeni bir popler yaklamla politikann ekonomik analiziniyapmlardr.

KTT'nde ekonomik faaliyetlerinde kiisel kar peinde koan, karlarnazamiletirme abas iindeki "Rasyonel nsan" ilkesi, bireylerin siyasaldavranlarna da uygulanmaktadr. Bir baka deyile, "Kiisel kar" kaygs hempiyasada hem de siyasal alanda insan davranlarna egemen olmakta, bu motif,"Ekonomik nsan"n yansra semen, politikac ve brokrat olarak "Siyasal nsan"ndavranlarn da belirlemektedir.

KTT'nde siyasal karar alma mekanizmasnda yer alan, politikac, brokrat vesemenler arasnda bir "politik mbadele" olduu kabul edilir. Piyasa ekonomisindekarar alma srecinde alclar ve satclar arasndaki "piyasa mbadelesi"ne benzer birekilde, kamu ekonomisinde de toplumsal istek oluumunda bir politik mbadele szkonusudur. Ksaca, politika ister semen ister brokrat olsun btn bireylerin "kiiselkar" nedeni ve drtsyle katldklar karmak bir mbadele biimidir.(Buchanan,1991:40)

Semenler, siyasal tercihlerini belirlerken siyasal iktidarn kendilerine ksa dnemdene tr bir ekonomik kar salayaca beklentisi iinde olmaktalar ve kendilerinedaha fazla kamusal mal ve hizmet sunulmasn istemektedirler. Gelecekte ne olacaile pek fazla ilgilenmeyen semenlerin bu davranlar ve yeniden seilmeyibaarabilmek iin oylarn maksimize etmeyi amalayan politikaclarn davranlarbtenin hacmini geniletmektedir. Politikaclar zellikle maliye politikasnn asimetrikzelliinden yararlanarak, kamu harcamalarn artrrlar, vergileri azaltc programlaruygularlar. Politikaclarn bu davranlar ve statlerini korumak, mevkileriniykseltmek ve otoritelerini artrmak arzusundaki brokratlarn "Kendilerine TahsisEdilen Bteyi Artrma" amac, kamu ekonomisinin bymesinin nemli

3nedenlerinden birisini oluturur. Kamu ekonomisinin ar bymesiyle birlikte, baskve kar gruplarnn devlet tarafndan "yapay" olarak oluturulan ekonomik transferlerielde etmek iin giritikleri "Rant Kollama" (Rent Seekng) faaliyetleri de artmakta,dolaysyla devlet faaliyetleri de daha fazla genilemektedir.

Halkn ounluu bask gruplar iinde rgtlenemediinden, ounluun tercihleriortaya kmamaktadr. Gerekte ounluklarn tercihleri, ou kez bask gruplarn dabastracak ekilde seim ounluklar olarak ortaya kmakta, ancak bu olgu srekligeitirilmektedir (Sartori,1994:193-194).

Kamu tercihi iktisatclarna gre, Keynesyen ktisat (Talep-Ynl ktisat), politikaclara"Vergilemeden Harcamak" imkan salamtr. Kamu harcamalarnn vergiler yerine,emisyon ve borlanma ile karlanmas, Keynesyen ktisadn politik yaama braktmirastr. (Aktan, 1992 :78-79) Semenleri ile "Kiisel kar - Oy Pazarl" yapansiyasi iktidarlar iin, Keynesyen teori bir temel oluturmutur. Ancak devletinekonomik hayata mdahalesini srekli artrmas, bu mdahaleler iin gereklimasraflar devlet btesine yklemesi, "Bte Aklar" nn nemli lde artmasnave devamllk kazanmasna neden olmutur. Bundan dolay gnmzdemokrasilerine "Bte Akl Demokrasiler" de denilmektedir. (Sava, 1993:19-20)

Kamu ekonomisinin ar bir ekilde bymesi ekonomik yozlamaya nedenolmutur. yleki, seim ncesinde kamu harcamalarn artran, vergileri dren,istihdam artrmak ve yksek byme hzlarna ulamak adna bte aklarna vefiyat artlarna gz yuman, seim sonrasnda ise kamu harcamalarn ksan, vergileriartran ve sk para politikas izleyen hkmetlerin neden olduu "Politik KonjonktrHareketleri " (Political Business Cycles) gncel ekonomik sorunlarn da nedeninioluturmaktadr. (Eser, 1991:18) Politik konjonktr hareketleri, kendilerinin yenidenseilme ansn artrmada kullanan politikaclar tarafndan oluturulmaktadr.Demokratik ileyilerde seim ekonomisi olarak bilinen bu dinamik faktr kamuharcamalarn artrc bir rol oynamaktadr. Hkmetlerin "Seim Ekonomisi"koullarnda gerekletirdikleri bu faaliyetleri dolaysyla maliye ve para politikalarnnetkinlii azalmakta; ekonominin bu ekilde politizasyonu kamu mdahaleleriniartrmaktadr. Ekonominin politik kontrol olarak adlandrlan bu durum nedeniyleekonomide kaynak dalm bozulup, piyasalarn ileyii zayflamakta ve enflasyon,isizlik, kronik bte aklar, ar borlanma ve benzeri istenmeyen ekonomiksonulara da neden olunmaktadr.

Politik konjonktr hareketleri demokrasinin ileyiini adeta "Kamu GelirlerininPaylalmas Mcadelesi" ne dntrmektedir. Btelerin toplumsal politik gkazanma amacyla kullanlmas yannda oluturulan bte d rant aktarmakanallaryla (transferler, fonlar, tevikler v.b.) siyasi iktidarlar, kendilerine politikdestek salayan kar grublarn dllendirebilmekte veya bu destei vermeyenlericezalandrabilmektedirler. Bylece, devlet btesinin, politikaclar tarafndan moral-ahlaki ve ekonominin (teknik) kurallar dnda kullanlmas yolunun almas,kaynaklarn ekonomide nasl tahsis edileceini gsteren btelerin, siyasi iktidarlarcakar grublarnn hizmetine sunulmasna yol amtr. Bu durum ekonomik anayasanerisi iin nemli bir temel oluturmaktadr.

4Leviathan devlet sonucu politikac ve brokratlarn g ve yetkilerinin artmas "PolitikYozlama"ya da neden olmutur. Rvet, Nepotizm ve Kronizm (Adam Kayrmaclk),Hizmet kayrmacl, Partizanlk, Patronaj, Lobicilik, Rant kollama ve bir ok politikyozlama trleri ortaya kmtr.

III-EKONOMK ANAYASA GERE

Anayasal iktisatclara gre, devletin ekonomiye artan oranda mdahalesinin sosyalmaliyetinin sosyal faydasndan daha fazladr. Devletin ar bymesiyle birlikteekonomik ve politik yapda yozlamalar ortaya kmakta ve yaygnlamaktadr. Buyozlamalarn ortadan kaldrlabilmesi iin politik karar alma srecinde anayasal-kurumsal ercevenin yeniden reforme edilmesi gereklidir.Kamu tercihi iktisatlar bubalamda Anayasal ktisat Teorisi'ni nermektedirler.

Anayasal iktisatlara gre, bireylerin ekonomik hak ve zgrlklerinin korunabilmesiiin, "siyasi iktidarn ekonomik konularda dzenleme yetkisinin snrlandrlmas"gerekmektedir (Sava, 1991:5). Anayasal iktisatlar devletin grev vesorumluluklarnn ok ak ve net bir ekilde ve snrlar ile birlikte anayasada yeralmas gerektiini ne srmektedirler. Anayasal iktisatlara gre anayasal ekonomiile siyasi iktidarlarn; para arz, faiz oran, dviz kuru, asgari cret, vergileme,harcama, transfer demeleri, yatrmlar, gelir dalm ve benzeri ekonomikkonularda, istedikleri gibi davranamayacaklar ekilde oyunun kurallarn yenidenbelirlemek gerekir.

Anayasal ktisat Teorisi iyi bir toplumsal dzeni oluturacak politik ve ekonomik kuralve kurumlarn sosyal szleme teorisine dayal olarak belirlenmesini ngrr.Dolaysyla anayasa toplumsal bir szleme olarak ele alnr (Aktan, 1994: 145).Anayasal iktisadn "Sosyal Szleme Teorisi"ne dayal olmas sonucunda, geleceide ipotek altna sokan temel tercihlerin -i ve d borlanma, para basm,zelletirme ve geni anlamda transfer demeleri gibi..- snrlarn bir "SosyalSzleme" ile tesbit etmek, baka bir ifade ile "Politik Anayasa" y ekonomik birpaktla ereveleyip kaytlamaktadr.Bu anlamyla "Anayasal ktisat" politikayageirilen ekonomik korsedir. Ayrca "Sosyal Szleme" ile izilen bu ekonomik alankanunla dzenlemek parlamentonun yitirilen onurunu iade ederken, getirilendzenlemelerde bir temel uzlamann sonucu olarak yaplmaktadr (alar,1988:108). Dolaysyla bir toplumun hem hukuki ve hem de kurumsal yapsnynlendirecek anayasalarn, vatandalarn bilinli abalaryla optimal eklini alacakabul edilmektedir.

Demokratik lkelerde devlete ekonomik alanlarda bir monopol yetkisi biimindetannm olan "yasa karma ve zor kullanma gc"n siyasi iktidarlar keyfi ve arlde kullanmaktadrlar. Siyasi iktidarlarn bu glerini nasl kullanacaklar bireyselhak ve zgrlkler asndan ok nemlidir. Gerekten de demokratik lkelerde vemevcut kurumsal yap iinde, devlet tamamyla semenlerin kontrol dna kmakzeredir. yleki gnmzde, ekonominin genel faaliyet dzeyi politik yaamdakigelimelerden etkilenmektedir. Oy ounluu ile demokrasi yanl bir ekilde eanlaml saylmas ve ekonominin politik etkilenmelere ak olmas demokrasilerdeenflasyonist eilimlerin nedeni olmakta demokrasinin ileyiinden doan gelimelerlkelerin ekonomik ve sosyal makro dengelerini bozan, demokratik rejimin geleceini

5tehlikeye atan sonulara yol amaktadr."Oy ounluu" (Majoritarianism) iledemokrasinin yanl bir ekilde e anlaml saylmas halk egemenlii ilkesini dezedelemektedir. Siyasi iktidarlar gnmzde gemi yllara gre ok daha fazla gelirmaksimizasyonu snrna yaklamlardr. Gemi yllarda sz konusu edilmeyensnrlayc bir ekonomik anayasa gnmz iin acil bir ihtiyatr. (Sava, 1991:342)

IV. EKONOMK ANAYASADA SINIRLAMALAR

Oluturulacak ekonomik anayasada, siyasi iktidarlarn vergileme, borlanma veharcama gcn nasl kullanabileceini tahmine alp; tahmin edilen bu kullanmabiimine gre bireyi devlete kar korumak iin, siyasi iktidarn vergileme ve harcamagcnn ne gibi anayasal snrlamalarla snrlandrlabilecei ngrlmektedir. Ayrcaekonomik anayasada, anayasal ekonomik snrlamalarn olaanst dnemlerde(sava, iddetli iktisadi krizler v.b.) istisnai olarak uygulanabilecek durumlar dabelirtilir. Ekonomik anayasada yer alacak balca snrlamalar unlardr:

Demokrasilerin domas, mutlak siyasal iktidarlarn vergilendirme yetkisininsnrlandrlmas ynndeki gelimelerin bir sonucu olmutur.Hukuk devleti kavramkiilerin temel hak ve zgrlklerinin gvence altna alnmasn gerektirir. Temel hakve zgrlklerin snr ve z vergilendirme yetkidsinin de snrn oluturur.Vergileme hakk ve yetkisi anayasalarda ak, net ve anlalr biimde yer almaldr.Maksimum vergi oranlar ve bunlarn belirli bir sre (rnein 5, 10 yl) deimeyeceianayasal gvence altna alnmaldr.

Anayasal bir dzenleme ile, vergi sisteminin gelir artrc potansiyelini snrlayacakalanlardan birincisi "Vergi konusu"nun snrlandrlmaldr. Anayasal iktisatyaklamnda vergi konusunun snrlandrlmas, verginin kapsamnn ak bir biimdebelirlenmesi suretiyle olur. Vergi kapsamnn aka belirlenmesi, siyasi iktidarnvergileme gcnn snrlandrlmas ynnden nemlidir.

Belli bir vergi konusunda uygulanacak vergi oranlarnn snrlandrlmaldr. .Busnrlandrmada, tm toplumu oluturan bireylerin ayn vergi oranna tabi tutulmasyani mkellefin vergileme ynnden yeknesak bir ileme tabi tutulmas, vergilemegn snrlayacak kurumsal bir nlem olarak ele alnmaktadr

Anayasal iktisat yaklamnda, siyasi iktidarn vergilendirme gcnnsnrlandrlmasnda bavurulacak yollardan birisi de kamu gelir ve giderlerinin bellibir makro deikene gre (rnein gayri safi milli hasla) belirlenmesidir. Dolayl vedolaysz vergilerin toplam vergi gelirleri iinde kabilecei maksimum orann sabit birilkeye gre belirlenmesi ve vergi yknn GSYH'nn belli bir orann geemeyeceigibi anayasal dzenlemeler de sz konusu olabilir.

Anayasal iktisatlara gre, mali federalizmde her idare (government) biriminin malisistemi, corafi snrlar iindeki faaliyetleri ile snrldr; kamusal hizmetlerinfinansman iin sadece bu alan iinde kullanlmaya uygun kaynaklardan yararlanlr.Anayasal iktisatlar tarafndan idareler aras (inter-governmental) mali blmeilikin esaslarn anayasada yer almas ve devletin vergilendirme yetkisinin ksmenmahalli idarelere devredilmesi gerektii ileri srlmektedir. Mali federalizmde merkezihkmetin vergi potansiyelinin koruyucu devlet hizmetlerinin finansmanna yeteceklde snrlandrlmas gerektii ve bu amaca ulamak iin de merkezi hkmetin

6vergi potansiyelini salanacak hizmetle ilikilendirerek; konusu ve oran belirlenmidar bir vergileme yetkisi verilmesi gerektii ileri srlmektedir. Anayasal iktisatlaragre, vergi ve harcamalar yerelletike bir baka ifade ile mali bakmdan federalizmgerekletike devletin ekonomiye mdahalesi de azalacaktr. Dolaysyla malifederalizm, btenin ar bymesinin nlenmesi konusunda alternatif bir snrlamaarac olarak nerilmektedir.

Anayasal iktisatclara gre, devletin borlanma g, gelecekte elde edilecek vergigelirleriyle denecek bir aktif deeri, bgn elde etmek demektir. Dier bir deyilekarar alclar, bugn karar alma srecine katlma hakk olmayan gelecekteki vergideyicileri aleyhine olarak kaynaklar gelecekten bugne aktarmaktadrlar. Bununiin anayasalarda, devletin i ve d borlanmasna ilikin genel esaslardzenlenmeli, borlanmann mutlaka parlamentolarn gzetim ve denetimi altndakanunla yaplmas ve borlarn miktarnn milli gelirin belli bir orann amamassalanmaldr. Ayrca d bor miktarnn; bor servisinin, dviz gelirlerinin belli biryzdesini oluturacak ekilde bir snrlandrma getirilebilir.

Anayasal iktisatlar, kamu harcamalarnn srekli ar bir ekilde bymesininsnrlandrlmas iin, anayasal denk bte nerisini ortaya koymaktadrlar. Ayrcakamu harcamalarnn GSYH ya da GSMH'nn belli bir yzdesini aamayaca; vergigelirlerinin kullanmna ilikin olarak anayasal snrlamalar getirilmesi; kamuharcamalar ve vergiler zerinde kurumsal snrlamalar getirilmesini denermektedirler.

Parlamentoda vergileme-harcama kararlarnn yasama organ tarafndan oy birlii ilealnmas nerilmekte ancak oybirlii kuralnn uygulanmasndaki glkler nedeniyle,bte kararlarnn 5/6 gibi kaliteli ounlukla alnmas nerilmektedir.

Yasama organnda vergi ve harcama yasalarnn ayr ayr yaplmas yerine, her ikiyasann fayda-maliyetler ayn zamanda olarak hesaplanarak, harcama nerileri ilevergi nerileri bir bte dengesi altnda ele alnmaldr. Ayrca kaynaklarn etkindalmn salamak amacyla, harcamalarn onlar karlayacak vergi nlemleri ilebirlikte oylanmas nerilmektedir.

Anayasal iktisatlar genelik ilkesinin simetrik olarak hem gelir hem de harcama iinuygulanmas halinde, aznln, karar verme yetkisine sahip ounluk tarafndanistismarnn nlenmi olacan ileri srerler.

Vergi gelirlerinin nasl kullanlaca egzojen olarak, yani vergi sisteminden bamszolarak ele alnmaktadr. Anayasalarda vergi gc ile ilgili dzenlemeler yer ald,hatta baz anayasalarda vergi gc ile ilgili dzenlemeler yapld halde, devletharcamalar ile ilgili dzenlemeler ya hi yoktur veya ok genel hkmler halindedir.Dolaysyla hem "vergileme gcnn" ve hem de "harcama gcnn" birliktesnrlandrlmas gerekir.

Vergi mkellefleri kamunun ne kadar gelir elde edip, ne kadar harcama yaptn;sonu olarak devlete dedii paralarn nerelere harcandn bilmek istemektedirler.Vergi mkelleflerinin bu istei, demokrat toplumlarda hakl bir istekdir. Bugn birey,genellikle, neyi niin dediini bilmeden vergi demektedir. Anayasal iktisatlara

7gre, kamu gelirlerinin amalar dnda kullanlmasn nleyecek mekanizmalar,vergi sistemine getirilmelidir

Anayasal ktisatlar, siyasi iktidarlarn para arzna dorudan ve dolayl yollarlayapt mdahalelerin, enflasyonun temel nedenini oluturduunu kabul ederek,devletin para deerini etkileyebilecek her trl giriimden uzak kalmas gerektiinine srerler. "Para arznn; fiyat indeksine balanmas" veya "Para arznnekonominin doal byme hzna uygun olarak her yl belli bir oranda artrlmas"nerilerinin ekonomik anayasada yer almasn nerirler.

Ekonomik anayasadaki snrlamalara uyulmadnda bunun yaptrmcumhurbakannn parlamentoyu, yeni bir seim talebiyle feshetmesi olmaldr.

ada demokrasilerin gerei, yalnzca temel hak ve zgrlklerin anayasalgvence altna alnmas deil ayn zamanda bireyin ekonomik istismardankurtarlmas da olmaldr. Anayasalarn temel varlk nedeni, bireyi devlete karkorumaktr. Ekonomik yaamda bireyin mutlak zgrle sahip olabilmesi iinncelikle bireyin ekonomik haklarnnn anayasal dzeyde aka belirlenmesigerekir.

ada demokrasilerde toplumsal siyasal yaam dzenleyen genel kurallaranayasalarda belirlendii gibi anayasalara konulacak genel nitelikli hkmlerlesemenin, politikacnn ve brokratn uymas gereken kurallar konulmaldr. Bylecebireyin ekonomik ynden devlete kar korunmas salanabilecektir. Byle biranayasal snrlama demokrasinin daha salkl finansmann salayacaktr.

V. SONU

Demokrarasi ve demokratiklemeye katkda bulunduu ileri srlen deikenler(Huntington, 1994:35-36); Yksek bir genel ekonomik refah dzeyi; Gelir ve/veyaservetin nisbeten eit dalm; Piyasa ekonomisi; Gl bir orta snf ve bir burjuvazi,Sosyal oulculuk ve gl ara gruplardr. Tm bu deikenler ancak bireylerinekonomik hak ve zgrlklerininin anayasal bir gvenceye alnmasylagerekleebilecei bir gerektir.

Siyasi iktidarn gcnn ekonomik alanda snrlandrlmas gerei olaraktanmlanabilen Anayasal ktisat, demokratik lkelerde zellikle "Ekonomi- politika"sorununu zmeyi amalamaktadr. Anayasal iktisat yaklamnda yasalarn ekonomiilkelerinin yerini alaca gibi doru olmayan bir dnceye saplanmadan; bununsadece, siyasal karar ve tercih otoritelerinin siyasal kar gdsyle alacaklar keyfikararlarn snrlandrlmas ve bu tercihlerin kamu yararna olabilmesini salamak gibibir ilevi bulunduunu dnmek daha gerekidir.

2000li yllara girmeden nce, lkemizde devletin grev ve sorumluluklarnn ok akve net bir ekilde snrlar ile birlikte oluturulacak olan bir ekonomik anayasadayeniden belirlenmelidir. Gerekletirilecek ekonomik anayasada siyasi iktidarlarnvergileme ve harcama yetkilerini snrlayan, btelerin denklii ve birliini garantieden esaslar getirilmelidir. Enflasyona dayanarak kamu harcamalarnn finansmandolaysyla ortaya kan kamu finansman aklar ve kronik enflasyon politiksorumsuzluun en nemli gstergeleridir. Dolaysyla, anayasal mali ve parasal

8reformlarn yaplmasyla, politikaclar belli alanlarda daha sorumlu davranmayayneltilinebilecei gibi, bte andan kaynaklanan sorunlardankurtulunulabilinecektir. Byle bir anayasal snrlama Trkiyede kamu kesiminin dahasalkl finansmanna yol aacaktr. Balca yaplmas gerekli reform nerilerunlardr;

-Vergi gelirlerinin milli gelir iindeki paynn snrlandrlmas, zellikle dolayl vergilerintoplam vergi gelirleri ierisinde kabilecei snr belirlenmeli, retim faktrlerizerindeki vergi ykn azaltan, bir vergi politikas oluturulmaldr.

-Devletin vergilendirme yetkisi ksmen yerel idarelere devredilmelidir. (VergiKonusunun Corafi Snrlar), Merkezi hkmetin vergilendirme yetkisi, vergipotansiyelini salanacak hizmetle ilikilendirerek; konusu ve oran belirlenmi daryetki olmaldr.

-Borlarn miktarnn milli gelirin belli bir orann amamas salanmaldr. Ayrca dbor miktarnn; bor servisinin, dviz gelirlerinin belli bir yzdesini oluturacakekilde bir snrlandrma getirilmelidir.

-Kamu harcamalarnn srekli ar bir ekilde bymesinin snrlandrlmas iin,denk bte ilkesinin anayasada kurumsallatrlmas gereklidir. Ayrca kamuharcamalarnn GSYH ya da GSMH'nn belli bir yzdesini aamayaca ve vergigelirlerinin kullanmna ilikin olarak anayasal snrlamalar da getirilmelidir.

-Siyasi iktidarlarn para arzna dorudan ve dolayl yollarla yapt mdahalelerin,enflasyonun temel nedenini oluturduundan devletin para deerini etkileyebilecekher trl giriimden uzak kalmas iin zellikle, siyasi iktidarn, paradan sorumlukamu otoritelerine mdahalesinin snrlandrlmasnda "Merkez Bankas'nnBamszl" konusu ile "Para arznn; fiyat indeksine balanmas" veya "Paraarznn ekonominin doal byme hzna uygun olarak her yl belli bir orandaartrlmas" salanmaldr. Ksaca, Trkiye 2000li yllara uzun dnemli ekonomikhedefler zerinde anlam geici mdahaleleri ieren bir politik yap ve politikactopluluu ile girmesi gerekir.

Anayasal iktisat anlay demokrasiyi kstlayan bir yaklam deil aksine bireysellikilkesini n plana karan ve ekonomiyi serbestletiren rekabeti yasal-kurumsaldzenlemelerin yaplmasyla siyasi iktidarn faaliyet alannn sistematik bir biimdesnrlanmasn neren bir hukuksal reformdur. Ksaca, siyasal karar ve tercih alansnrlandrlarak zel, bireysel karar ve tercih alan geniletilmesi ngrlmektedir.Artk gnmzde demokrasiyi ekonomi ile birlikte dnmenin zaman gelmitir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

AKIN, lhan F. (1987), Kamu Hukuku, stanbul

AKTAN, Cokun C.(1994), 21. Yzyl in: Yeni Toplumsal Szleme, TYaynlar, stanbul

AKTAN, Cokun C.(1994), ada Liberal Dncede Politik ktisat, TakavMatbaas, Ankara.

9AKTAN, Cokun C.(1992), "Anayasal Iktisadn Felsefi ve Teorik Temelleri",Ekonomik Anayasa Sempozyumu, 28-29 Mays1992, Takav, Ankara.

AAN, Nami (1980), Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme,AHF Dergisi, XXXVII, Say:12..

BUCHANAN, James M.(1991), Kamu Tercihi ve Anayasal ktisat, Ed.Ayta EKER-Cokun C.AKTAN, Akl Selim Ofset Tesisleri, zmir.

BUCHANAN, James M.(1980), "Public Choice and Public Finance", ED. Karl W.Roskamp, Proceedings of The 34'th Congress of 11 pf, Editions Cujas, Paris.

BUCHANAN, James M.-BRENNAN.Geoffrey (1980), The Power To Tax-AnalyticalFoundations of a Fscal Constitution, Cambridge University Press.Cambridge.

ALAR, Bakr (1989), Anayasa Bilimi (Bir alma Tasla), BFS Yaynlar,stanbul.

ALAR, Bakr (1988), "Demokrasi Krizi ve Terapiler-Kriz deolojileri ve Krizdeolojilerinin Hukuk Dilinde fadesi: ktisat Politikas Anayasas zerine Bir kiNot", Toplum ve Bilim, Yaz-1988.

DAHL, Robert A.(1993), Demokrasi ve Eletirileri, (ev.:Levent KKER), YetkinBasmevi, Ankara.

ESER, Uur (1991), "Anayasal ktisat ya da Yeni Liberalizm'in ktisadi KrizKuram zerine Dnceler"; Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Say;136, Ekim 1991

DOWNS, Anthony (1976), Demokrasilerde Devlet Btesi Neden okKktr?, ETA Dergisi, C:XII, Say:1.

HUNTINGTON, Samuel P.(1993), nc Dalga (20. Yzyl SonlarndaDemokratikleme), (ev.:Ergn zbudun), Yetjkin Basmevi, Ankara.

SARTOR, Giovanni (1993), Demokrasi Teorisine Geri Dn, (ev.:T.Karamustafaolu-M.Turhan), Yetkin Basmevi, Ankara.

SAVA, F. Vural (1993), Anayasal ktisat (Geniletilmi ikinci bask), Takav, zmir.

SAVA, F. Vural (1989), "ktisat Politikas Anayasas", Anayasa Yargs-5,Anayasa Mahk. Yay. No:13, Babakanlk Basmevi, Ankara.