g.n.demirer 20.05.09 2 · 2010-06-03 · 6 temiz Üretim kavramı türkiye gündemine ilk kez...

11

Sanayide Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik: Örnek Uygulamalar

Prof.Dr. Göksel N. DemirerOrta Doğu Teknik Üniversitesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

UNIDO EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMIBİLGİLENDİRME TOPLANTISI

20 Mayıs 2009

Dr. Fikret Yücel Konferans SalonuCyberpark Cyberplaza, Bilkent - ANKARA

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

http://www.pdffactory.com

22ÇİP ÜRETİMİ

“Verimlilik”, “Çevre Koruma” ya da “Sürdürülebilirlik” kavramları bu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir ?



33

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNiÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ

TEMİZ ÜRETİM/EKOVERİMLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ

TEMİZ ÜRETİM/ EKOVERİMLİLİK≡KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI

ATIK MİKTARI

VERİMLİLİK



44


TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ?Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (United Nations Environmental Programme).

Ya da diğer bir deyişle:

Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi. Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında verimliliğin

arttırılarak, doğal kaynakların korunması.

EKOVERİMLİLİK NEDİR ?

“Daha az etkiyle daha çok değer yaratma” ya da “paralel ekonomikve çevresel verimliliğin sağlanması”. (Word Business Council for Sustainable Development)



55


TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları1990 yılında bu yana:

√ 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş

ve

√ 217 milyon kWh enerji tasarrufuna√ 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna √ 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa

yol açmıştır.



66Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından getirilmiştir.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramıTÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.

İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır.

10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.

Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte, Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.



77


TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, √ Atık Denetleme, √ Enerji Denetleme, √ Risk Denetleme, √ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, √ Çevresel Etki Değerlendirme, √ Yaşam Döngüsü Analizi, √ Teknoloji Değerlendirme, √ Kimyasal Değerlendirme, √ Endüstriyel Ekoloji, √ Çevre için Tasarım, √ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma, √ Çevre Yönetim Sistemleri, √ Çevresel Performans Değerlendirmesi



88Temiz Üretim:

Prosesler için;√ Hammadde ve enerji kullanımının √ Toksik madde kullanımının √ Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin

Ürünler için;√ Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca (hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar)önlenmesi/azaltılması demektir.

Ekoverimli Üretim:

√ Mal ve hizmet üretiminde kullanılan hammadde miktarının azaltması√ Toksik atık miktarının azaltması√ Geri-kazanılan atık miktarını arttırması√ Enerji kullanımını azaltması√ Ürün dayanıklılığını arttırması√ Enerji ve su kullanımını azaltmasıdemektir.



99TEMİZ ÜRETİM VE EKOVERİMLİLİK KAVRAMLARI ARASINDAKİ İLİNTİ

“Temiz Üretim” kavramı ilk olarak Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Endüstri ve Çevre Bölümü tarafından 1989 yılında, “Eko-verimlilik” kavramıise Dünya Sürdürülebilir İş Konseyi (WBCSD) tarafından 1992’de kullanılmaya başlanmıştır.

Eko-verimlilik kavramı, daha az enerji ve daha az doğal kaynakla daha fazla ürün ve hizmet eldesi anlamına gelmektedir. Temiz Üretim ise atıklarıkaynağında azaltmak için prosesleri, ürünleri, kullanılan teknikleri, vb. sürekli geliştirmeyi amaçlayan, aynı zamanda verimliliği artıran bir stratejidir.

Eko-verimlilik, ekonomik karlılığı ve verimliliği arttırırken diğer yandan da kaynakları daha verimli kullanmayı ve çevreye verilen zararı en aza indirmeyi hedefler. Bir işletmenin eko-verimliliği sağlayabilmesi için: birim ürün başına kullanılan kaynak ve enerji miktarını azaltması, birim ürün başına atık miktarını azaltması, geri dönüşüm ve yeniden kullanım oranını artırması, tehlikeli maddelerin yayılımını azaltması, vd. temiz üretim teknikleri gerekmektedir.



1010

Temiz Üretim, öncelikle atık oluşumunu engelleyerek veya mümkün olan en aza indirerek ve kullanılan kaynak ve enerjinin en az tüketilmesini sağlayarak çevreyi ve biyolojik çeşitliliği korumayı yani sürdürülebilir üretimi amaçlar. Temiz üretim, eko-verimliliği arttırmak için, sürekli ileri, önleyici çevresel stratejilerin proseslere, ürünlere ve servislere uygulanması ve insanlar ve çevre için risklerin azaltılmasıdır.

Temiz Üretim gibi eko-verimlilik de sürdürülebilir kalkınma ile ekonomik ve çevresel gelişmenin entegrasyonu gözetir.

Eko-verimlilik yaklaşımında, bu kavramı geliştiren iş çevrelerinin önceliklerine hitap etmek üzere verimlilik, karlılık, rekabet, vb. vurgularınıöne çıkartılmıştır.

Ancak kavramsal vurgular bir tarafa bAncak kavramsal vurgular bir tarafa bıırakrakııllııp, kullanp, kullanıılan ylan yööntemler (ntemler (öörnerneğğin in materyal dengesi) ve ulamateryal dengesi) ve ulaşışılmaya lmaya ççalalışıışılan hedefler (hammadde ve enerji lan hedefler (hammadde ve enerji kullankullanıımmıınnıın azaltn azaltıımmıı) g) gööz z öönnüüne alne alıındndığıığında, bu iki kavramnda, bu iki kavramıın birbirine denk n birbirine denk olduolduğğu gu göörrüülecektir.lecektir.



1111


MATERYAL AKIM ANALİZİ

boya

tiner

tiner

uygulama

temizleme

atık boya

patlayıcı

kullanılmış tiner

yüzeydeki kuru boya

buharlaşan solvent

Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar



1212


ØØ Hangi atHangi atıık ve emisyonlar k ve emisyonlar oluoluşşmaktadmaktadıır ?r ?

ØØ Hangi hammaddeler Hangi hammaddeler kaybolmaktadkaybolmaktadıır ?r ?

ØØ Bu nerede ve nasBu nerede ve nasııl meydana l meydana gelmektedir ?gelmektedir ?

ØØ ZayZayııf noktalar nelerdir ?f noktalar nelerdir ?ØØ İİyileyileşştirme potansiyeli tirme potansiyeli

nerelerdedir ? nerelerdedir ? ØØ Hangi maddeler yeniden Hangi maddeler yeniden

kullankullanıılabilir ?labilir ?

MATERYAL AKIM ANALİZİMadde ve enerji kullanımının detaylı analizi

ØØ ÜÜretim proseslerinde, ham madde retim proseslerinde, ham madde ve enerji kayve enerji kayııplarplarıınnıın meydana n meydana geldigeldiğği peki pekççok nokta vardok nokta vardıır. r.

ØØ Bu noktalar aynBu noktalar aynıı zamanda zamanda ççevresel evresel ve ekonomik olarak ve ekonomik olarak ““zayzayııff””noktalardnoktalardıır. r.

ØØ Materyal akMateryal akıım analizi malzeme m analizi malzeme kaykayııplarplarıınnıın gern gerççekleekleşştitiğği noktalari noktalarııve bu kayve bu kayııplarplarıın miktarlarn miktarlarıınnıı

belirlemede kullanbelirlemede kullanıılan bir aralan bir araççttıır.r.



1313


Success StoriesPlease find below a selection of some of our cleaner production success stories. Status is end of the year 2006:

ARMENIAEstablishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more...

BULGARIAThe official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more...

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATITEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ

Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan

Kaynak: http://www.unido.org/index.php?id=o4545


http://www.unido.org/index.php?id=o4545


1414

Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik Koşullarının GeliştirilmesiÖzbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN

26 firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı.İkisi Taşkent Üniversitesi’nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜMerkezi tarafından eğitildi.

2006 yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar:⇒ İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3 ⇒ Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kW ⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3 ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 41.029 ton

Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar:⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl ⇒ Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl ⇒ Hava Emisyonlarında Azalma: 3.172 kg/yıl

İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi Tel. +998-71-1391847, Faks: +998-71-1391847



1515


ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ’NDE

GERÇEKLEŞTİRİLENTEMİZ ÜRETİM / EKOVERİMLİLİK

ÇALIŞMALARI



1616TEMİZ ÜRETİM/EKOVERİMLİLİK KONUSUNDA:

√ Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, Metal Kaplama, vd.) gerçekleştirilmiş pekçok araştırma, uygulama ve danışmanlık projesi

√ Sekizi uluslar arası olmak üzere 14 üniversite ya da kuruluş ile işbirliği ve proje ortaklıkları

√ AB, UNEP, TÜBİTAK, vd. desteği ile yürütülen etkinlik ve projeler

√ 2000 yılından beri verilen ve 400’ün üzerinde öğrencinin aldığı Türkiye’nin ilk Temiz Üretim/Ekoverimlilik dersi

√ Ulusal ve uluslar arası çalıştaylar

√ Lisans ve yüksek lisans tezleri

√ Bir Türkçe web sayfasıhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/


http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/


1717


UYGULAMA ÖRNEKLERİ



1818


GAZBETON ÜRETİMİNDE OLUŞAN FİRENİN ÜRETİM SÜRECİNDE GERİ KAZANILMASI

AKG YALITIM VE İNŞAAT MALZ. SAN. ve TİC. A.Ş. (İZMİR)

AKG Gazbeton 410.000 m3/yıl kapasiteli İzmir ve 550.000 m3/yıl kapasiteli Kırıkkale üretim tesisleriyle gazbeton yapı malzeme ve elemanları üretmektedir. Duvar bloklarıve donatılı elemanlarını da kapsayan bir ürün yelpazesine sahiptir.

Hedef: İzmir tesisinde gazbeton üretiminden oluşan ve satışa konu olamayacak fire ürünün, ürün kalitesini bozmayacak şekilde tekrar üretime geri kazandırma sürecinin geliştirilmesi.

Yöntem: • Dış kaynaklı doküman araştırmasının yapılması ile fikrin doğrulanması• Malzeme ve mikro yapıda araştırma yaparak uygun adımların belirlenmesi • Prototip çalışmaların yapılması ve sonuçlarının değerlendirilmesi• İstatistiki değerlendirme ile en uygun yaklaşımın seçilmesi• Nihai olarak kullanılabilecek olan uygulama reçetelerinin dizaynı• Eldeki bilgilerle uygulamaya geçilmesi ve sonuçların takibi• Üretim prosesine uyumun gerçekleştirilmesi ve sistemin kullanımı

Finansal Kaynak: Firma özkaynakları + TTGV Çevre Teknolojileri Desteği



1919


Sonuç: Prosesteki değişikliklerin aktif kullanımı ile üretimden çıkan firenin geri kullanımına olanak sağlanmıştır. Üretim tesislerinde kaçınılmaz olan proses firesinin, kaliteyi bozmadan aynı ürün içinde kullanılabilirliği çevresel etki açısından da oldukça önemlidir.

• Oluşan firenin atık bertaraf maliyeti olarak 50.000 TL’nin yanısıra,• Hammadde kullanımının azaltılması ile yıllık 320.000 TL tasarruf elde edilmesi

düşünülmektedir.

(Sistemin aktif kullanımı 1 yıllık periyodu tamamlanmadığından, rakamlar hedef değer olarak değerlendirilmelidir)

Yatırım Maliyeti: Personel, teçhizat, sarf malzemeleri, araştırma ve test giderleri, proses ekipmanları için toplamda yaklaşık 243.000 $ maliyet oluşmuştur.

Yıllık Kazanç: 370.000 TL

Proje Geri Dönüş Süresi: Yaklaşık 1 yıl

Kaynak: AKG YALITIM VE İNŞAAT MALZ. SAN. ve TİC. A.Ş.



2020


ATIK SÜLFÜRİK ASİT ÇÖZELTİSİA.G. SIMPSON CO. LTD. (Oshawa, Ontaria, Kanada)

A.G. Simpson Co.Ltd. tampon başta olmak üzere farklı otomotiv bileşenleri üreten bir firmadır. 3300 kişinin çalıştığı tesiste bu bileşenlerin kromla kaplanması ve boyanması da gerçekleştirilmektedir.

Hedef: Demir ve nikelle kontamine olmuş, %70’lik atık sülfürik asit çözeltisinin %50 daha az üretimi ve tesis dışında tasfiye gereksiniminin tümüyle ortadan kaldırılması

Yöntem: Varolan uygulamaların ve atık üretiminin detaylı bir incelemesi sonucu, olasıgeri kazanım olasılıkları belirlenmiş ve en uygun yöntem basit bir proses modifikasyonu ile hayata geçirilmiştir.

Sonuç: Yıllık 4000 kg sülfürik asit atığının üretimi önlenmiş, 4000 kg atığın arıtma tesisine yollanması yerine, yeniden kullanılması sağlanmıştır.

Yatırım Maliyeti: 25.000 DolarYıllık Kazanç: 212.500 DolarKaynak: http://www.on.ec.gc.ca/pollution/third-auto-parts/intro.html


http://www.on.ec.gc.ca/pollution/third-auto-parts/intro.html


2121


Ø Sprey durulama sistemine geçildiØ Borular onarıldıØ Ürünler üzerindeki kimyasalların kaplama yapılan

tanklar üzerinde uzun süreler süzülmeleri sağlandıØ Günlük kontrol programı uygulandıØ Su kullanımı % 46 azaltıldı

Yüzey Kaplama (Anotlama) Yapan Bir Firma

0

500

1.000

1.500

l/m²

Specific water consumptionof an anodizing company

specific water consumption 1.263 1.273 919 600 392 425 400 400

1993 ´94 ´95 ´96 ´97 ´98 ´99 2000



2222


Ø Bir ultrafiltrasyon ünitesi kullanılmaya başlandıØ Temizleme sistemi modifiye edildiØ Yıkama kimyasalı kullanımında % 76, su kullanımında

% 80 azalma sağlandı

Oto Tamir AtOto Tamir Atöölyesilyesi



2323

172.755 Dolar/y172.755 Dolar/yııl (Amortisman sl (Amortisman süüresi: 4 ay)resi: 4 ay)TasarrufTasarruf

Su, Su, ııssıı ve kimyasal kullanve kimyasal kullanıımmıında % 6nda % 6--16 aras16 arasıında nda azaltazaltıımm sasağğlandlandıı..Toplam 53.374 m3/yToplam 53.374 m3/yııl su ve 407,8 ton/yl su ve 407,8 ton/yııl kimyasal tasarrufu sal kimyasal tasarrufu sağğlandlandıı..Su kullanSu kullanıımmıı ve ayrve ayrııca arca arııttıılmaslmasıı gereken atgereken atıık su miktark su miktarıı da ciddi da ciddi ööllçüçüde de azaldazaldıı..

AtAtıık k AzaltAzaltıımmıı

◊◊ Boyama tanklarBoyama tanklarıında varolan ancak kullannda varolan ancak kullanıılmayan debi metreler, aktif lmayan debi metreler, aktif hale getirildi.hale getirildi.◊◊ Boyama tanklarBoyama tanklarıına yerlena yerleşştirilen diferansiyel bastirilen diferansiyel basıınnçç ileticileri yardileticileri yardıımmıı ile ile tanklardaki boyama tanklardaki boyama çöçözeltisi miktarlarzeltisi miktarlarıınnıın sn süürekli olarak rekli olarak ööllçüçümmüüsasağğlandlandıı..◊◊ KullanKullanıılan bir bilgisayar programlan bir bilgisayar programıı/otomasyon sistemi yard/otomasyon sistemi yardıımmıı ile ile boyama tanklarboyama tanklarıında uygulanan boyama snda uygulanan boyama süürereççleri otomatik olarak leri otomatik olarak izlenebilir/kontrol edilebilir hale getirildi. izlenebilir/kontrol edilebilir hale getirildi. ◊◊ Bu otomasyon sistemi, farklBu otomasyon sistemi, farklıı nitelik ve miktarlardaki kumanitelik ve miktarlardaki kumaşşlarlarıın n boyanmasboyanmasıı iiççin gerektiin gerektiğği kadar boya/boyama i kadar boya/boyama çöçözeltisi kullanzeltisi kullanıımmıına na olanak verdi.olanak verdi.

AtAtıık k AzaltAzaltıımmEtkinlikleriEtkinlikleri

Ekipman Modifikasyonu (otomasyon)Ekipman Modifikasyonu (otomasyon)Uygulanan Kirlilik Uygulanan Kirlilik ÖÖnleme Ynleme Yööntemintemi

Boyama, ABoyama, AğğartmaartmaAlt SektAlt Sektöörr

CFI, Kuzey CFI, Kuzey KarolinaKarolina, ABD., ABD.FirmaFirma

TEMİZ ÜRETİM NEDİR ? (4/6)



2424


131.800 Dolar/yıl(Amortisman süresi : 2,6 yıl)

◊ Üretimde optimizasyonsonucu yıllık bira üretimi3200 ton artırılmıştır, KOİemisyonu azaltımı yıllık 35,2 ton olarak gerçekleşmiştir.◊ Hammadde tasarrufu ve atık azaltımı sonucu yıllık220.5 ton KOİ emisyonazaltımı sağlanmıştır.◊ Temiz üretim teknolojileriuygulamaları sonucu eldeedilen yıllık KOİ emisyonazaltımı 102 ton’dur.

Ekipman Modifikasyonu◊ Yüksek bira kaybını ve diatomit kullanımına sebepolan ve tam üretimkapasitesini karşılamayandiatomit filtre için santrifüjsistemi adapte edilmiştir. ◊ Üretimde optimizasyonçalışmaları yapılmıştır.

BiraÜretimi

The ZhongceBeijing BiraFabrikası,Çin

Ekonomik Fayda

Atık Azaltımı ve TasarrufUygulanan YöntemlerSektörFirma



2525


ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLENBAZI UYGULAMA ÖRNEKLERİ



2626BİR SÜT ÜRETİMİ FABRİKASI İÇİN TEMİZ ÜRETİM FIRSATLARININ ARAŞTIRILMASIBu çalışmada Türkiye’nin önde gelen bir süt işleme tesisindeki pastörize süt üretimi prosesinde temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Süt üretim prosesi kaynaklı çevresel yükler belirlenmiş ve kütle-denge analizine dayanan bir atık azaltım denetlemesi yöntemi aracılığıyla atık azaltım olanaklarıbelirlenmiştir. Daha sonra seçilen olanaklar çevresel fayda ve ekonomik uygulanabilirlik yönünden değerlendirilmiş ve tesise sunulmuştur.

Çalışılan Tesis

Çalışmada incelenen firma yıllık 18 milyon litre süt işleme kapasitesine sahip bir süt ürünleri fabrikasıdır.

Fabrikanın bir atıksu arıtma tesisi bulunmadığından, üretilen atıksu fabrikanın yanındaki bir çaya deşarj edilmektedir.

Dolayısıyla TÜ teknikleri ile kirliliğin azaltılması hem bir ihtiyaç hem de önemli bir fırsatı işaret etmektedir.

Pastörize süt üretimi çiğ süt alımı ve pastörizasyon olmak üzere iki temel prosesi içermektedir.



2727


Zaman KontrolluÇek Vana

Sicak tutma borulari

CW

Çig SütSaklama Tanklari

Clarifier

Sise Paketleme

FMDebi ölcer

FM

HW

CW

Pastörizasyon Krema

Separatör

HW Odor

HomojenizatörDengeleme

Tanki

DengelemeTanki

FM 1

T

Filtre

CW

KlarifikatörÇamuru

Klarifikatör

1

Karton PaketlemePastörizeSütSaklamaTanklari

CW

Kanal

Her zamankullanilmayan

hat

Pompa

T

Karistirma

Piston

Kokusuzlastirma(Deodorizasyon)Separatör

camuru

ÇiðSüt

Sogutma PlakalariÇig Süt TankiFiltre

A. Çig Süt AlimProsesi

B. Süt Pastörizasyonu

İşletmenin Proses Akım Şeması



2828


YÖNTEM

√ Bu çalışmada uygulanan temiz üretim denetlemesi yöntemi bu konuda önde gelen kurumlarca (UNEP, DEPA, 2000; Technical Pollution Prevention Guide, 1997; Environment Protection Authority, 1997; Sustainable Business Associates, 1998; New York State Department of Environmental Conservation Pollution Prevention Unit, 2001)hazırlanan farklı kılavuz ve kontrol listelerinin derlenmesi ve yeniden organize edilmesiyle oluşturulmuştur.

√ Temiz üretim denetlemesi yöntemi olarak kütle-dengesi kullanılmıştır.

√ Bu çalışmada kapsamında sadece süt üretimi prosesi ele alınmıştır.

√ Kütle dengesine girdi ve çıktılarının belirlenmesi için debi ölçümleri ile proseslerin farklı basamaklarından kaynaklanan atık yüklerini belirlemek üzere deneysel analizler (KOİ, AKM, Alkalinite ve pH) yapılmıştır.



2929


Önerilen TÜ araçları arasında:

İyi işletme prosedürü (GHK)Ekipmanların ve bağlantıların onarılması, Küçük proses kontrolü ekipmanlarının yerleştirilmesi İşletme yöntemlerinin değiştirilmesi

Çeşitli proses sularının yeniden kullanımı, Süt çamuru ve sütlü suların saha dışında hayvan yemi olarak ve sığırların sulanmasında kullanımıAlkali çözeltinin başka ekipmanların temizlenmesinde yeniden kullanımı,

Teknolojik değişikliğiOtomatik temizleme sistemi (CIP) kullanımıSu kullanımında verimlilik için shut-off spray nozüllerin monte edilmesi

Alternatif kimyasallarTemizlik için alternatif kimyasal maddelerin kullanılması

yer almıştır.



3030


Bu çalışmanın sonuçlarına göre:

AzaltAzaltıılanlanGeriGeriEngellenebilecekEngellenebilecek

40.140.12020..77181.9181.918636.918636.9101.1101.19089.29089.247329.747329.7

AlkaliniteAlkalinite(kg/(kg/ggüünn))

AKMAKM((kkg/g/ggüünn

))

KOKOİİ(kg/(kg/ggüünn

))KazanKazanıılan Sulan Su(kg/(kg/ggüünn))

KimyasalKimyasalkullankullanıımmıı(kg/(kg/ggüünn))

DeDeşşarjarj(kg/(kg/ggüünn

))

Su Su KullanKullanıımmıı(kg/(kg/ggüünn))

Ω Bu değerler, önerilen TÜ önlemleri hayata geçirildiğinde, bu fabrikanın

→ kullanım suyunu %50, varolan atık su deşarjlarını %9.3, varolan kimyasal madde kullanımını %65.4, KOİ yükünü 181.9 kg/gün ve AKM yükünü 20.7 kg/gün oranında azaltabileceğini, ve

→ kullanım suyunun % 19.6’ı da yeniden kullanabileceğini

göstermektedir.



3131BİR KAĞIT HAMURU VE KAĞIT FABRİKASINDA TEMİZ ÜRETİM OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu çalışmada, bu fabrika için temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Bu kapsamda birmetodoloji geliştirilmiş, hammadde, enerji ve su girdileri belirlenerek, tesisin çevreselperformansı, sonraki çalışmalara temel oluşturması için, diğer ülkelerde benzersistemlerle çalışan kağıt hamuru ve kağıt fabrikaları için önerilen ve uygulananÇÇevreselevresel PerformansPerformans GGööstergeleristergeleri ile karşılaştırılmıştır. Gerçekleştirilen kütle dengesianalizi sonrası, ilgili literatür de kullanılarak, uygulanabilir atık azaltım seçenekleribelirlenmiştir. Son olarak, fabrikanın üretim verimliliğini arttırmak için belirlenen atıkazaltım seçenekleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

Fabrikanın Akım Şeması



3232


YÖNTEM◊ Farklı kaynaklardan birtakım atık denetimi kılavuzları (UNEP, UNIDO, USEPA ve diğerleri) araştırılmış ve bu çalışmada kullanılacak metodolojiyi derlemek amacı ile kullanılmıştır.

◊ Atık denetimini gerçekleştirmeden önce, denetim için gerekli tüm bilgilerin toplanıldığını gösterecek bir kontrol listesi (checklist) hazırlanmıştır.

◊ Toplanan veriler, ABD, Kanada, Avustralya ve Avrupa’daki şirketlerin uluslararası çevresel performans göstergeleri ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma tesisteki çeşitli süreçlerin geliştirilmesi için çeşitli fırsatlar sunmuştur.

◊ Bu yöntemle belirlenen her temiz üretim fırsatı için farklı atık azaltımıyöntemleri incelenmiş ve belirlenmiştir.



3333


ÖNERİLEN TEMİZ ÜRETİM OLANAKLARI ve UYGUN ATIK AZALTIMI DÜZEYLERİ

SEKA Balıkesir Fabrikası’nın üç ana proses bölümü için farklıkaynaklardan toplanan ÇPG’ler tablolaştırıldıktan sonra, fabrikanın performansı bu göstergelerin ortalama değerleri ile karşılaştırılmıştır. Daha sonra bunlar tesis yönetimi ve personeli ile tartışılmıştır.

Tesisin her proses bölümü için belirlenen maksimum atık azaltımıdüzeyleri (farklı çalışmalardan, kitapçıklardan, rehberlerden vb. edinilen) ile birlikte temiz üretim olasılıkları da tesis yönetimi tarafından onaylanmıştır.

Zaman kısıtlaması nedeniyle Temiz Üretim yöntemlerinin detayları bu sunumda yer almamıştır. Ancak gerekli bilgilere ana kaynaktan ulaşılabilir.



3434


3-3Atık Su Üretimi (m3/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

15.5411.5TAKM (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

3-3KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

2-2BOİ5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

3-3Su Tüketimi (m3/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

YaYağğmurmur SuyuSuyuKontrolKontrolüü

KKüüttüükk YYüüzdzdüürmermeSuyununSuyunun Geri Geri

DevriDevri

BeklenenBeklenen ToplamToplamMaksimumMaksimum

AzaltAzaltıımm

BeklenenBeklenen MaksimumMaksimum AzaltAzaltıımmParametreParametre

Odun depolama ve doğrama işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti



3535

CTMP Proses işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti

63--3Atık Su Üretimi (m3/ton

üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

19.55-86.5TAKM (kg/ton üretilen hava

ile kurutulmuş hamur)

100.52032.52028KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

38513119BOİ5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

63--3Su Tüketimi (m3/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur)

DökülmeKontrolu

UzatılmışDelignifikasyon

GeliştirilmişDoğramave Eleme

GeliştirilmişHammadde

Seçimi

BeklenenToplam

MaksimumAzaltım

Beklenen Maksimum Azaltım

Parametre




3636


Kağıt makine işlemlerinde belirlenen atık azaltımlarının özeti

2.50.511-Atık Su Üretimi(m3/ton

üretilen hava ilekurutulmuş hamur)

10---10TAKM (kg/ton üretilen kağıt)

15---15KOİ (kg/ton üretilen kağıt)

7---7BOİ5 (kg/ton üretilen kağıt)

2.50.511-Su Tüketimi (m3/ton üretilen kağıt)

Bezİzolasyonların(Gland Seal) değiştirilmesi

KeçeDuşlarınd

a(Felt Shower)

KullanılanTemiz SuyunAzaltılması

Vakum Pompaların

da Kullanılan İzolasyon Suyunun

Azaltılması

Ek VakumÇekmeTanklarıParametre

BeklenenToplam

MaksimumAzaltım

Beklenen Maksimum Azaltım



3737

TEKSTİL SEKTÖRÜNDE AVRUPA BİRLİĞİ IPPC DİREKTİFİ İLE UYUM ÇALIŞMALARI: BAT

UYGULAMALARI PROJESİ

Prof.Dr. Ülkü Yetiş yürütücülüğündeki bu proje kapsamında Türkiye’nin önde gelen bir tekstil fabrikasında kirlilik önleme ve arıtma çalışmaları sürdürülmektedir.

Halen devam eden bu çalışma kapsamında Tekstil SektörüBAT Referans Dokümanı baz alınarak “Mevcut En Mevcut En İİyi yi TekniklerTeknikler” arasından işletme ile paralellik gösterenler seçilmiştir. Tesiste varolan prosesler ile ilgili olduğu için seçilen kirlilik önleme ve azaltma olanakları prosesler özelinde incelenmiş ve proses değerlendirmeleri sonucunda 22 adet uygulanabilir Kirlilik Önleme ve Azaltma Seçeneği belirlenmiştir ve bunlardan 4 tanesi uygulanmıştır.



3838

IPPPPC ≡ Integrated Pollution PreventionPollution Prevention and ControlEKKÖÖK ≡ Entegre KirlilikKirlilik ÖÖnlemenleme ve Kontrolü

IPPC Direktifi (96/61/EC ) endüstriyel üretim;⇒kaynaklı kirlilikirliliğğinin öönlenmesininlenmesini (örneğin ham madde seçimi, temizteknolojiler, vd.)ve⇒sürecinde ortaya çıkan kirliliğin kontrolünü (örneğin arıtmatesisleri ile)kapsamaktadır.




3939PROJE KAPSAMINDA PROJE KAPSAMINDA

KKİİRLRLİİLLİİK K ÖÖNLEME SNLEME SÜÜRECRECİİProsesler HakkProsesler Hakkıında Bilgi Ediniminda Bilgi Edinimi

BAT Referans DokBAT Referans Doküümanmanıı İİle le ÇÇakakışışttıırmarma

22 Adet Kirlilik 22 Adet Kirlilik ÖÖnleme Senleme Seççeneeneğğii

SeSeççeneklerin Uygunlueneklerin Uygunluğğunun Belirlenmesiunun Belirlenmesi

UygulanmasUygulanmasıı ÖÖngngöörrüülen 4 Adet Selen 4 Adet SeççenekenekProf. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara



4040


PROJE KAPSAMINDA KPROJE KAPSAMINDA KİİRLRLİİLLİİK K ÖÖNLEME NLEME SSÜÜRECRECİİ (Devam)(Devam)

YYüüksek Su, Boya ve Yardksek Su, Boya ve Yardıımcmcıı Kimyasal Kimyasal KullanKullanıımmıı nedeniyle Dikkat nedeniyle Dikkat ÇÇeken Prosesler eken Prosesler

((Proses SProses Sıırasrasıına Gna Gööre);re);

ØØ BOYAMABOYAMAØØ HAHAŞŞILLAMAILLAMA

ØØ TERBTERBİİYEYE



4141


UYGULANAN SEUYGULANAN SEÇÇENEKLERENEKLER

1. ALTERNATİF KİMYASAL KULLANIMI 2. HALAT BOYAMADA TERS AKIM PRENSİBİİLE YIKAMA 3. KULLANILMAYAN TEKNELERDE KILAVUZ ATLAMA4. KOSTKOSTİİK GERK GERİİ KAZANIMIKAZANIMI



4242


SESEÇÇENEK 1: ALTERNATENEK 1: ALTERNATİİF F KKİİMYASAL KULLANIMIMYASAL KULLANIMI

AmaAmaçç: : ÇÇevre ve evre ve İİnsan Sansan Sağğllığıığı üüzerinde Daha az zerinde Daha az ZararlZararlıı Kimyasal KullanKimyasal Kullanıımmıı

Neler yapNeler yapııldldıı;;

Mevcut Kimyasallar Mevcut Kimyasallar İİncelendincelendi (T(Tüüketim Miktarlarketim Miktarlarıı, , ReReççeteler, eteler, GBFGBF’’lerileri))

Problemli Kimyasallar BelirlendiProblemli Kimyasallar Belirlendi ((ToksikToksik, D, Düüşşüük k BiyoBiyo--ParParççalanabilirlik, alanabilirlik, KansorejenKansorejen vs.)vs.)



4343SESEÇÇENEK 1: ALTERNATENEK 1: ALTERNATİİF F

KKİİMYASAL KULLANIMIMYASAL KULLANIMINeler yapNeler yapııldldıı;;

8 Adet Problemli G8 Adet Problemli Göörrüünen Kimyasal Madde Belirlendinen Kimyasal Madde Belirlendi2 Adet 2 Adet İİyon Tutucu, 1 yon Tutucu, 1 StabilizatStabilizatöörr, 3 K, 3 Küükküürt Boyarmadde, 1 rt Boyarmadde, 1

Formaldehit Formaldehit İİççerikli Reerikli Reççine ve 1 Adet ine ve 1 Adet DispergatDispergatöörr

Alternatifler Belirlendi, Proseslere ve Alternatifler Belirlendi, Proseslere ve ÜÜrrüün Kalitesine n Kalitesine Uygun Olan Yeni Kimyasallar KullanUygun Olan Yeni Kimyasallar Kullanıılamaya Balamaya Başşlandlandıı

ÇÇevresel evresel İİzlemeler Yapzlemeler YapııldldııBiyoBiyo--ParParççalanabilirlik Testlerialanabilirlik Testleri

Rekabet ?




4444


SESEÇÇENEK 1: SONUENEK 1: SONUÇÇLARLAR

Boyama BBoyama Bööllüümmüü İİyon Tutucu Madde Deyon Tutucu Madde Değğiişşikliikliğği,i,AtAtııksuksu BiyoBiyo--parparççalanabilirlialanabilirliğği Artti Arttıırrııldldıı (%40(%40’’tan tan

%60%60’’a)a)ArArııtma Tesisi KOtma Tesisi KOİİ yyüükküü azaltazaltııldldıı (Ayl(Aylıık 3100 kg KOk 3100 kg KOİİ

yyüükküü azaltazaltıımmıı))

Boyama BBoyama Bööllüümmüü KKüükküürt Boya Dert Boya Değğiişşikliikliğği,i,Sucul YaSucul Yaşşam ve Mikroorganizmalar iam ve Mikroorganizmalar iççin in ÇÇok ok ToksikToksik

öözellizelliğğe sahip e sahip SSüülfidlfid MiktarMiktarıı azaltazaltııldldıı (%70(%70’’in in üüzerinde zerinde SSüülfidlfid azaltazaltıımmıı))



4545

TEŞEKKÜRLERProf. Dr. Göksel N. DemirerÇevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik ÜniversitesiTel: 210 58 67, 210 26 41Faks: 210 26 46e.posta: [email protected]


mailto:[email protected]


g.n.demirer 20.05.09 2 · 2010-06-03 · 6 temiz Üretim kavramı türkiye gündemine ilk kez...

Documents