Univerzitet ”Sv.Kiril i Metodij” Ekonomski Fakultet - Skopje

SEMINARSKA RABOTA

Pazar na kapital

Tema:Globalizacija na megunarodniot pazar

na kapital

Izrabotil: Mentor:

Skopje, 2006 godina

1

Содржина:

Вовед.................................................................................................................2

1.Дефинирање на глобалниот финансиски пазар.........................................3

2. Детерминанти и елементи на финансискиот пазар.................................6

З. Карактеристики на формирање и функционирање

на глобалниот финансиски пазар......................................................7

З.1. Интернационализација и глобализација

на финансиските пазари.........................................................8

3.2. Појава и развој на финансискише иновации........................................9

3.3 Дерегулациони токови............................................................................10

4. Учесници на глобалниот финансиски пазар...........................................11

5. Улога , функции и значење на глобалниот финансиски пазар.............14

6.Мотиви за движење на капиталот.............................................................15

Заклучок .........................................................................................21

Користена литература....................................................................22

2

ВОВЕД

Современиот облик на финансиски пазари постои од крајот на

деветнаесетиот век, кога централните банки во поголемите и поразвиени земји

основале и организирале во почетокот национални, а подоцна и меѓународни

финансиски пазари.

Финансискиот пазар претставува организиран метод на трансфер на

акумулацијата и парични фондови меѓу економските субјекти со суфицитни и

економските субјекти со дефицитни финансиски фондови.1

Глобализацијата на финансискиот пазар е условена од структурни промени во

функционирањето на светското стопанство. Овој процес се менувал по

интензитет и квалитет, во зависност од динамиката на промени во светското

стопанство. Со оглед на тоа, можат да се забележат четири периоди релевантни

за анализа на глобализацијата на финансискиот пазар.

1 Др. Тихомир Јовановски: "Финансиски пазар" – Економски Центар Скопје, 1994 година, стр. 45-51

3

1. Дефинирање на глобалниот финансиски пазар

Првата фаза започнува кон средината на шеесеттите години од XX век

кога се случиле следните промени:

1) формирани се еконономски интеграции меѓу хомогените групации на

земји,

2) експанзивно се развивале меѓународните трговски односи,

3) во развиените пазарни стопанства крупните корпорации го

интернационализирале своето работење,

4) се релативизирале ограничувањата во функционирањето на

меѓународниот финансиски систем со се поголема катализаторска улога на

меѓународните финансиски организации.

Втората фаза на глобализација се врзува за седумдесеттите години од

XX век кога се интензивирани финансиските односи, посебно оние на

меѓународното банкарство.

Тоа се објаснува со следните појави:

1) со зголемување на платно-билансните дебаланси во рамки на

групацијата на развиените земји, кои се предизвикани со првиот и вториот

нафтен шок во 1973 и 1979 година,

2) со појава на земјите во развој кои се производители и извозници на

нафта и кои по тој основ остварувале огромни платно билансни суфицити,

3) се формирале нови центри за штедење и инвестиции,

4) развиените земји во својата цел за покритие на своите платно

билансни дефицити го развиле механизмот за рециклажа на петродоларот,

5) земјите во развој своите платно билансни дефицити ги решавале со

зголемен увоз на странски капитал.

Третата фаза се одвива во осумдесеттите години. Најпрвин, ескалирал

проблемот со презадолженост на земјите во развој, кој морал да се решава

интегрално преку планови за репрограмирање и рефинансирање на

меѓународните договори. Потоа, се интензивирале процесите кон изградба на

монетарниот и финансискиот систем. Се формирале и нови финансиски центри

во светот (азиските тигрови). И на крајот, со примена на современата

4

информациона технологија доаѓа до вистинска револуција во функционирањето

на банкарските и другите финансиски институции.

Четвртата фаза на глобализација на финансискиот пазар започнува во

почетокот на деведесеттите години од XX век и можеме да кажеме дека и денес

се одвива.2

Финансискиот пазар се дефинира и како сретнување на понудата и

побарувачката на слободни финансиски средства.

Во теоријата и практиката на финансискиот пазар сретнуваме два

термини: традиционален финансиски пазар и современ финансиски пазар.

Традиционалниот финансиски пазар од меѓународен карактер e стар

колку што е стара и меѓународната трговија. Кога постои традиционалниот

меѓународен финансиски пазар развиените економски и финансиски центри

внатре во себе имале развиен финансиски пазар кој овозможувал кредитни и

други финансиски можности на резидентите од другите земји. Тој вид на пазар

претставувал дел од националниот финансиски пазар и бил под национална

регулатива. Таквата состојба постоела во долг временски период од развитокот

на банкарството се до појавата на евродоларскиот пазар, кој за разлика од

традиционалниот финансиски пазар може да се смета за екстериторијален.

Современиот меѓународен финансиски пазар се разликува од

традиционалниот во тоа што тој се развивал надвор од националните

финансиски пазари и тоа како паралелен пазар и не е под регулатива на ниедна

земја. Тој се карактеризира и со специфичности на институционалната

структура, начинот на кој се создаваат и пласираат паричните фондови,

конкурентноста и еластичноста.

Значајна улога во работењето на современиот меѓународен финансиски

пазар имаат евробанките, банкарски институции кои што се во состојба да

конкурираат за орочени депозити и во давање на заеми во валута или валути кои

не се на земјите во кои што тие се лоцирани.

Посебна карактеристика на меѓународниот финансиски пазар е неговата

глобализација. Основни карактеристики на глобализацијата на меѓународниот

финансиски пазар се следните:

2 Борко Крстиќ: „Мегународно банкарство,, Економски факултет Ниш, 2001 година, стр.52-54

5

1) учество на се поголем број банки на меѓународниот финансиски

пазар, посебно од индустриски развиените земји во светот,

2) обемот на финансиските трансакции на меѓународниот

финансиски пазар се повеќе го надминува обемот на меѓународните трговски

трансакции,

3) во вршењето на меѓународните финансиски трансакции се позначајно

место зазема секјуритизацијата,

4) во современите услови на стопанисување во областа на меѓународниот

финансиски пазар се остварува се повисок степен на компетитивност и

ефикасност на пазарот. Тоа се гледа во хармонизираниот начин на формирање

на висината на каматните стапки и останатите стапки на принос, во стеснување

на каматните маргини со што се намалуваат трошоците за реализирање на

финансиските операции,

5) се остварува наднационално институционализирање на

мониторингот и супервизорството во работењето на банките на меѓународен

план,

6) се остварува капитална и финансиска поврзаност на банките од

различни земји, се создаваат се поголеми интербанкарски депозити и врз основа

на тоа се остваруваат заеднички кредитни пласмани во вид на конзорцијални

и синдикациони заеми,

7) се повеќе се користи комјутерска и информативна технологија во

работењето на банките и на другите финансиски институции и во

функционирањето на меѓународниот финансиски пазар,

8) се шири мултинационалното банкарство како значаен облик на

меѓународното работење на банките,

9) интегрирањето на евровалутниот кредитен пазар со останатите

значајни финансиски центри во светот,

10) перманентно работење на значајните светски берзански организации.

6

2. Детерминанти и елементи на финансискиот пазар

Др. Тихомир Јовановски смета дека детерминанти на финансискиот

пазар во една национална економија се:

1) егзистирање на плурализмот во сопственоста и еднаков третман на

сите видови сопственост,

2) пазарни услови на стопанисување,

3) слобода на економските субјекти во конципирање и

остварување на својата деловна политика врз основа на диктирањето на пазарот,

4) деловните банки да имаат статус и да работат како самостојни

економски субјекти,

5) егзистирање на развиен финансиски систем,

6) раширена лепеза на хартии од вредност,

7) формирање на цената на финансиските средства и хартиите од

вредност врз основа на односот меѓу понудата и побарувачката,

8) егзистирање и функционирање на единствен финансиски пазар како

компонента на вкупниот економски пазар,

9) релативна стабилност на куповната сила и интервалутната вредност на

домашната валута,

10) висок степен на суверенитет на народната банка како

монетарна власт во земјата,

11) отвореност на домашниот пазар кон пазарите на другите земји и кон

меѓународниот пазар, посебно кон меѓународниот пазар на пари и капитал,

12) висок степен на концентрација и централизација на

финансиските средства, врз основа на тоа и на деловните банки и банкарскиот

систем во целост.

Сите наведени детерминанти се глобални бидејќи нивното влијание на

пазарите во пооделни национални економии е детерминирано од:

1) нивото на развој на производните сили,

2) карактеристиките на стопанскиот систем,

3) карактеристиките и развиеноста на финансискиот систем во земјата.

7

Постојат повеќе детерминанти што влијаат врз тоа кога ќе се основаат

финансиските пазари, како ќе се основаат и кои видови финансиски пазари ќе се

основаат во рамките на една национална економија. Тоа пак зависи од

карактеристиките на стопанскиот систем, степенот на развиеност на

националната економија, местото и улогата на банкарскиот систем, развиеноста

на финансискиот систем, степенот на стабилност на националната економија,

степенот на отвореност на националната економија.

Во врска со детерминантите што влијаат врз тоа колку и кои видови на

финансиски пазар ќе егзистираат, сретнуваме два вида на критериуми:

1) рочност на финансиските средства и

2) квалитативни карактеристики на инструментите на финансискиот

пазар.

Според првиот критериум, финансискиот пазар може да биде

краткорочен, среднорочен и долгорочен.

Според вториот критериум, т.е. според квалитативните карактеристики

на инструментите, финансискиот пазар може да биде: пазар на пари и

краткорочни хартии од вредност, пазар на капитал и долгорочни хартии од

вредност, берзи и девизен пазар. Сите овие пазари се одделни, самостојни, но

тие во исто време се и компоненти на финансискиот пазар.

З. Карактеристики на формирање и

функционирање на глобалниот финансиски пазар

Под поимот современи финансиски пазари се подразбираат финансиски

пазари какви што настануваат во последните години и какви што ги среќаваме

во сегашниот современ свет.

Проф. Др. Тихомир Јовановски смета дека глобалниот финансиски пазар

ги има следните карактеристики:

1) висок обем и развиена структура на финансиски ресурси,се поголемо

учество на развиените индустриски земји во работењето на финансискиот пазар,

2) има посебна институционална и секторска структура,

3) висок степен на поврзаност на домашните со меѓународниот

8

финансиски пазар,

4) остварување на позитивни ефекти, помали ризици и дефинирана

контрола.

Глобализацијата на финансискиот пазар е многу динамична. Таа се

манифестира како преку експанзивниот раст на обемот на финансиските

ресурси на финансиските пазари, така и во реалниот раст, откако ќе се исклучат

ефектите на промена на девизните курсеви, двократното сметање и делумното

прекривање помеѓу пооделните пазари.3

Сите промени на финансиските пазари можат да се групираат во три

основни категории, кои воедно претставуваат и основни карактеристики на

современите финансиски пазари:4

- интернационализација и глобализација на финансиските пазари,

- појава и развој на финансиски иновации,

- дерегулациони токови.

З.1. Интернационализација и глобализација на

финансиските пазари

Интернационализацијата и глобализацијата на финансиските пазари

претставуваат една од основните карактеристики на современите финансиски

пазари. Глобализацијата значи процес на интеграција на финансиските пазари

на националните економии во еден светски меѓународен финансиски пазар.

Постојат голем број фактори кои влијаеле на интернационализација и

глобализација на финансиските пазари. Според Френк Фабози, три од нив имаат

клучно значење:5

1) дерегулација и либерализација на пазарот и активности на пазарните

учесници од страна на клучните центри во светот,

3 Поопширно за тоа види кај Др. ТЈовановски: "Финансиски пазар"-"Економски Центар Скопје, 1994 година

4 Види поопширно во книгата на авторите Др.Слободан Комазец, Др. Радован Ковачевиќ, Др.Дејан Ериќ и Др. Жарко Ристиќ: "Финансиски пазари и берзи"- Економски факултет Београд, 1988 год,

5 Frank J.Fabozzi, Franko Modigliani H Michael G. Ferri:" Foundations of Finacial Market and Institutions" Prentice Hall, Englewood Cliffs NJ, 1994, crp. 2

9

2) технолошкиот напредок, кој овозможува полесна контрола и

мониторинг,

3) зголемување на институционализацијата на меѓународниот пазар, што

значи тенденција на движење кон институционалните инвеститори, како што се:

пензиските фондови, инвестиционите фондови, осигурителни друштва и други.

3.2. Појава и развој на финансискише иновации

Големиот број на финансиски иновации допринесуваат до ширење на

финансиските пазари и за нивна интернационализација. Во теоријата постојат

повеќе одредени тешкотии околу класификација на иновациите.6 Според едно

сфаќање, поврзано со толкувањето на економскиот совет на Канада, можно е

сите иновации да се класифицираат во три групи:

1) инструменти на ширење на пазарот, кои довеле до зголемување на

ликвидноста на пазарот и атрактивноста за нови инвеститори,

2) инструменти за управување со ризик, кои помагаат да се

трансферира ризикот од оние субјекти кои се повеќе остеливи на ризик кон

оние кои се помалку осетливи,

3) арбитражни инструменти и процеси, кои овозможуваат остварување

предности во поглед на поголеми приноси или пониски трошоци на различни

пазари.

Според сфаќањето на стручните лица кои работат во Банката за

меѓународни пресметувања (BIS – Bank for International Settlements), сите

иновации можат да се групираат во следните неколку групи:

1) иновации во доменот на трансфер на ценовниот ризик,

2) инструменти за трансфер на кредитен ризик,

3) иновации за зголемување на ликвидноста,

4) иновации заради подобрување на кредитирањето и

5) иновации заради стекнување на нов акционерски капитал.

Постојат повеќе причини за воведување на финансиските иновации.

Меѓу најважните се сметаат следните:

6 www.bis.org -P. Andersen and Ramon Moreno: "Financial integration-an overview"-working paper No 23

10

1) Зголемување на нестабилноста и неизвесноста во стопанските

системи на повеќето земји, предизвикано од големите промени како што е :

укинување на златниот стандард и фиксните девизни курсеви, зголемување на

меѓународната конкуренција, зголемување на каматните стапки итн.

2) техничко - технолошкиот развој, посебно развојот на компјутерската

технологија и телекомуникациите.

3) се поголемото знаење и едукација на учесниците во работите на

финансискиот пазар,

4) зголемување на конкурентната борба меѓу финансиските посредници,

5) тенденција кон заобиколување на постоечката регулатива,

6) тенденција за зголемување на финансиската благосостојба.

3.3 Дерегулациони токови

Финансиските системи и финансиските пазари во повеќе земји во светот

отсекогаш претставувале едно од најрегулираните области. Дерегулационите

токови се разликувале меѓу земјите, но имале една

заедничка карактеристика - смалување на улогата на државата во

регулирање на финансиските пазари.

Познати се повеќе форми на регулатива. Меѓу нив спаѓаат:

1) регулатива на објавување и откривање - тоа значи обврска на

емитентите на различни хартии од вредност јавно да ги објавуваат сите

релевантни информации за сегашните и потенцијалните идни инвеститори, како

и подеднаква достапност на овие информации до сите субјекти,

2) регулирање на финансиското работење и активности-ова се однесува

на утврдување на различни правила по кои се вршат активностите на

финансиските пазари,

3) регулирање на работата на финансиските институции посебно во

поглед на одредувањето на кредитниот потенцијал или кредитниот пласман на

банките,

4) регулирање на активностите на субјектите од странските земји-каде

се регулира нивното однесување,

11

5) кредитно-монетарна или банкарска регулатива- со која се влијае на

контролата на понудата и побарувачката на пари, нивото на парична маса и на

нивото на стопанска активност.

4. Учесници на глобалниот финансиски пазар

Постојат голем број на учесници на финансиските пазари, кои е

навистина тешко дасегрупираатикласифицираат по групи.

Според едно сфаќање, постојат четири големи групи на учесници на

финансиските пазари:7

1. централно монетарно - финансиските институции,

2. депозитните институции,

3. недепозитните институции и

4. чисто-посредничките институции

Централните банки имаат многу значајна улога на многу сегменти

на финансиските пазари и имаат улога на регулаторно тело. Тие може да

одиграт значајна улога во развојот на финансиските пазари на два начина:

1) со емисија на квалитетни хартии од вредност, кои се

атрактивни за другите учесници,

2) со операции на отворен пазар, каде може да се појавуваат во улога на

купувач или продавач на веќе емитуваните финансиски инструменти.

Депозитните институции претставуваат значајна група на учесници на

финансиските пазари кои до средства доаѓаат со собирање депозити од

останатите учесници на стопанскиот и општествениот живот.

Во рамки на овие депозитни институции, како учесници на

финансискиот пазар, некои автори ги вклучуваат банките, штедните и

кредитните асоцијации, штедилниците и кредитните унии.

Недепозитните финансиски институции се пак такви институции кои до

средства не доаѓаат по пат на собирање на депозити. Постојат голем број на

учесници на финансиските пазари кои до средства доаѓаат на други начини.

7 Др.Слободан Комазец, Др. Радован Ковачевиќ, ДрДејан Ериќ и Др. Жарко Ристиќ: Финансиски пазари и берзи"-Екононски Факултет Београд, 1998 година

12

Така, според Фредерик Мишкин, тие можат да се поделат во две групи:

договорни институции и инвестициони институции.8

Во договорниот тип на финансиски институции можат да се вклучат

осигурителните друштва и пензиските фондови. Тие доаѓаат до средства

воглавно на договорна основа, преку периодични уплати во одредени временски

интервали.

Инвестиционите финансиски институции ги сочинуваат различни

инвестициони компании и фондови. Тие по својата суштина веќе претставуваат

премин кон категоријата на чисти финансиски посредници, бидејќи до

средствата доаѓаат со емисија на свои хартии од вредност, а ги пласираат во

диверзификувани портфолија на други хартии од вредности на многу сегменти

на финансискиот пазар. Тие претставуваат учесници и посредници на

финансиските пазари кои ги вршат следните основни функции:

1) посредување меѓу штедните субјекти и инвестиционите единици,

2) давање на совети на инвеститорите,

3) смалување на ризикот преку диверзификација, што е последица на

структурата на протфолиото, кое се состои од стотина хартии од вредност,

4) смалување на трансакционите трошкови и

5) можност за даночни олеснувања.

Развиениот глобален финансиски пазар го карактеризира постоењето на

голем број на учесници кои се специјализираат за работи на посредување

помеѓу учесниците на финансиските пазари.9 Тука спаѓаат специјализираните

брокерски и дилерски куќи. Овие куќи го обезбедуваат на останатите учесници

на финансиските пазари следниот спектар на услуги.

Кога зборуваме за глобализацијата воопшто и за

глобализација на финансиските пазари, мора да истакнеме дека постојат

три основни институции од кои таа е водена: Светската банка, Светската

трговска организација (WТО) и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ).10

8 Frederic S. Mishkin :"Is Financial globalization beneficial?"- NBER working paper 11891, декември 2005 година9 Др, Жарко Ристиќ: "Финансиски пазари и берзи"-Екононски Факултет Београд, 1998 година

10 Др. Билјана Секуловска Габер : "Мегународни организации и интеграции"-Економски Факултет скопје, 2003 година. Повеќе информации за овие организации можат да се најдат на интернет страните на ММФ, Светска Банка и

13

Светската банка е витален извор на финансиска и техничка помош на

земјите во развој во светот. Таа се состои од две институции:

Меѓународната банка за обнова и развој (IBRD) и Меѓународната

Асоцијација за развој (IDA). Секоја од нив игра различна но важна улога во

нејзината мисија за намалување на сиромаштијата во светот и подобрување на

стандардот на живеење.

IBRD се фокусира на земјите кои имаат среден приход и се

кредитоспособни, додека IDА се фокусира на најсиромашните земји во светот.

Заедно, Светската Банка обезбедува заеми со ниски камати, кредити без камати

и грантови на земјите во развој наменети за едукација, здравје,

инфраструктура, комуникации и многу други цели.

Светската Трговска Организација (WТО) е единствената глобална

меѓународна организација која работи и ги креира правилата на трговија меѓу

народите. Нејзината цел е да им помогне на производителите на стоки и услуги,

на извозниците и на увозниците да ги водат своите бизниси.

ММФ е јавна институција формирана со пари кои ги плаќаат даночни

обврзници од целиот свет, меѓутоа за своето работење таа не одговара пред

граѓаните кои јафинансираат. За својата работа, ММФ репортира пред

министрите за финансии и централните банки на земјите во светот.11

ММФ бил конципиран врз уверувањето дека постои потреба од

колективно делување на глобално ниво за одржување на екононската

стабилност. Формиран е според уверувањето дека пазарот често е несовршен,

односно дека постои потреба за меѓународен притисок врз земјите со цел да

имаат поекспанзивни економски политики, како на пример да ги зголемуваат

трошењата, да ги намалуваат даноците и каматните стапки за да ја стимулираат

економијата. Меѓутоа, денес ММФ одобрува средства само на оние земји кои

спроведуваат политики на намалување на буџетските дефицити, зголемување на

Светската Трговска Организација

11 Џозеф Стиглиц : " Глобализацијата и незадоволството од неа" - фељтон

објавен во повеќен броеви на списанието "Капитал", 2003 година

14

даноците и политиката на високи каматни стагаси кои водат кон контракција на

економијата.

Светската банка пак, чија основна цел беше намалување на

сиромаштијата, почна да одобрува и заеми за структурално прилагодување, но

само по претходно одобрување на ММФ, односно ако земјата претходно ги

исполни условите кои ги бара ММФ.

Нобеловецот по економија Џозеф Стиглиц, во своето дело

"Глобализацијата и незадоволствата однеа", смета дека дека ММФ не ја

остварил својата мисија.

ММФ не успеа да ја оствари својата основна мисија - воспоставување на

глобална економска стабилност, како што не беше успешна и во својата нова

мисија која се состоеше во управување на транзицијата на

транзицијата на поранешните земји кон пазарна економија.

5. Улога , функции и значење на глобалниот

финансиски пазар

Неразвиените финансиски пазари се сведени воглавно на банките и

други депозитно-кредитни односи. Развиените пазари содржат бројни

финансиски инструменти, институции, софистицирани финансиски техники и

сложени финансиски текови. Тие обично се делат на :

1) пазар на пари и краткорочни хартии од вредност,

2) пазар на капитал

3) пазар на долгорочни хартии од вредност (берзи),

4) девизен пазар и

5) пазар на осигурување.

Финансиските пазари овозможуваат:

1) брзо материјално и финансиско реструктуирање на субјектите

во согласност со сопствените потреби и дејствување на пазарот,

2) бришење на границите меѓу ликвидните и неликвидните средства,

бидејќи секундарниот пазар овозможува ликвидност речиси на секој

имот,

15

3) дисперзија на ризикот преку пошироко и полесно

структурирање на имотот,

4) постојано прилагодување на рочноста на изворите и пласманите на

средства,

5) постојано менување на обликот на имот и комбинирање на

облиците на имот според приносите и други мотиви и

6) вреднување на имотот и квалитетот на секој учесник на

финансискиот пазар.

Финансиската теорија и политика воглавно дошле до сознание и став

дека не може да има ефикасен систем на финансирање и кредитирање на

репродукцијата (на макро и микро ниво) доколку не постои организирано и не

функционира финансискиот пазар. Тој секогаш се јавува како механизам кој

треба да доведе до оптимална алокација на финансиските средства и до

урамнотежување на понудата и побарувачката на пари и капитал.12

Финансискиот пазар треба да ги доближи сопствениците на пари и

капитал и инвеститорите, да тој капитал го прифатат и рационално го

инвестираат.

Финансискиот пазар е единствено во состојба да врши концентрација и

ефикасна дисперзија на штедењето, да врши дисперзија на ризикот и

диверзификација и рангирање на инвестиционите проекти.

6. Мотиви за движење на капиталот

Капиталот може да се движи во рамките на една национална екононија и

надвор од таа национална економија. Во првиот случај станува збор за

сретнување на понудата и побарувачката на слободни долгорочни парични

средства на домашни субјекти. Во вториот случај, станува збор за сретнување

на понуда и побарувачка на слободни долгорочни парични средства на домашни

12 Masaaki Shirakawa H Shigenori Shiratsuka : "Financial Market Globalization: Present and Future", Institute for Monetary and Economic Studies, Discussion Paper Series 97-E-l 1, 1997 година

16

и странски субјекти на домашниот пазар на капитал или пак на меѓународните

пазари на капитал.13

Мотиви за таквото движење на капиталот има многу. Тие можат да бидат

разгледувани од повеќе аспекти: еконономски, финансиски, политички итн. Тие

можат да бидат разгледувани и од аспект на субјектите што продаваат капитал,

од субјектите што купуваат капитал, од аспект на националните економии што

внесуваат капитал, од аспект на националните економии што изнесуваат

капитал и од аспект на вкупноста на меѓународното движење на капиталот.

Во досегашните истражувања, како теоретски така и практични,

се согледани следните мотиви:

1) мотиви за пласирање на приватниот капитал каде што спаѓаат

профитот како основен двигател на вкупните активности, ширење на пазарот,

постоење на законска регулатива, посебно кај земјите увозници на капитал со

која се обезбедува заштита на странскиот капитал; начинот на конципирање на

стопанскиот систем, макроекономската политика и развојната стратегија,

односно од тоа каков фискален режим постои, монетарен систем, царински

систем, систем за стимулирање на странски вложувања;

2) мотиви за меѓународно движење на јавниот капитал, каде што спаѓаат

мотивите кои се детерминирани од влијанието на државата во регулирањето на

екононските и финансиските односи и движења. Имено, државата во современи

услови е регулатор на стопанскиот развој, на макроекономската стабилност,

степенот на вработеност, надворешните екононски и финансиски односи итн.

Тоа значи дека јавниот сектор е доста сложен и неговото учество во

националните економии е релативно високо. Исто така и јавните институции

имаат релативно високо учество во инвестициите. Државата формира и посебни

фондови од кои дава заеми или помош на други држави и други национални

економии станувајки на тој начин значаен субјект во меѓународното движење на

капиталот.

3) Мотиви за движење на капиталот од аспект на земјите што увезуваат

странски капитал. Користењето на странски капитал покрива многу дебаланси

13 Др. Т. Јовановски: " Финансиски пазар"-Економски центар Скопје,

1994 година, сгр.138-144

17

во стопанскиот развој на една национална економија. Ако се тргне од тезата

дека увозот на странски капитал во националната економија е законитост за

земјите кои сакаат да ја променат и да ја подобрат производната структура и да

се индустријализираат, тогаш е сфатливо зошто овие земји се задолжуваат во

странство, создавајки си на тој начин проблеми и зголемувајки го степенот на

зависност од земјите извозници на капитал. Бидејќи странскиот капитал

во основа е скап, земјата корисник мора рационално да го користи и да го

комбинира со домашните фактори наразвој.

4) Во областа на меѓународното финансиско работење сретнуваме

неколку мотиви за извоз на капитал. Тоа се мотиви од аспект на субјектите што

пласираат финансиски средства на пооделни национални и меѓународни пазари.

Тука спаѓаат: создавање на поголем профит, користење на поевтина работна

сила, суровина и енергија во другите национални економии, проширување на

пазарите за пласирање на сопствени производи и одредени капитални добра,

избегнување на плаќање царина по пат на градење капацитети во рамките на

друга национална економија итн.

Кога се зборува за движењето на капитал, не значи дека секој конкретен

пласман во странство донесува поголем профит отколку во земјата. Извозот на

капитал треба да се гледа од аспект на неговите ефекти врз работењето на

целата корпорација, па дури и на националното стопанство, и тоа на долг рок.

Според Др. Ристо Гогоски постојат следните мотивиза извоз на капитал:14

1) остварување поголем профит или некој облик на приход од

инвестираниот капитал,

2) евтина работна сила во странство, особено кај трудо -интензивното

производство,

3) пониски цени на суровините и енергијата кај одделни земји можат да

привлечат странски капитал,

4) со извозот на капитал се отвораат нови погони во странство за

да се проошири пазарот за продажба на сопствените производи.

5) желбата да се обезбеди политичко влијание во некоја друга земја.

14 Ристо Гогоски: "Стратегија во мегународните економски односи", Центар за научно ч истражувачка работа"Охрид, 2003 година, стр. 272

18

Увозот на капитал предизвикува определени позитивни и цегативни

ефекти за земјата која се јавува како негов домаќин.

Позитивни ефекти за земјата увозничка на капитал се:15

1) увозот на капитал претставува дополнителна акумулација од

странство. Со тоа се овозможува инвестициите да бидат поголеми од

домашната акумулација. Со дополнителниот капитал ќе може

поцелосно и поефикасно да се користат и домашните ресурси.

2) зголемените инвестициони вложуваша овозможуваат и пораст на

вработеноста.

3) големо е значењето на увозот на капитал во трговскиот биланс. Со

ангажирање странски капитал се инвестира во капацитети за задоволување на

домашниот пазар, а кај малите отворени економии и за експанзија на извозниот

сектор, т.е. доаѓа до супституција на увозот. Токму супституцијата на увозот и

зголемувањето на извозот влијаат врз подобрување на трговскиот биланс на

земјата.

4) со увозот на капитал се овозможува и финансирање на дефицитот во

платниот биланс, со што стопанството добива повеќе време за потребните

приспособувања да се постигне надворешна рамнотежа.

Негативни ефекти за земјата увозничка на капитал се:

1) под влијание на странскиот капитал, посебно кога се работи за

директни странски инвестиции, стопанството се развива според интересите на

странските инвеститори,

2) странскиот капитал може да ги исцрпи домашните ресурси, особено

оние што не се регенерираат,

3 ) со трансферот на профит и камати се одлива во странство

дел од домашната акумулација,

4) се зголемува технолошката зависност од странство,

5) се загрозува националниот суверенитет- како економскиот, така и

политичкиот.

15 Ристо Гогоски: "Стратегија во мегународните економски односи", Центар за научно истражувачка работа"Охрид, 2003 година, стр. 276-290

19

ГЛобални капитални текови-приливи и одливи ( во билиони USD )

Приливи на капитал

1999 2000 2000 2002 2003 2004

САДДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

289.4 285.6 165.2 740.2

321.3 436.6 289.0 1.046.9

167.0428.3 187.5 782.9

72.4 427.9 268.0 768.2

399544.5 244,8 829.2

1155794.4 523.3 1.433.2

КанадаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

24.82.7-10.8 16.6

66.1 10.3 0.877.2

27.5 24.6 7.5 59.7

20913.4 5.039.3

6.3 13.210.930.3

6.342.5 -6.042.8

ЈапонијаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

12.3 126.9-265.1 425.9

8.2 47.4 -10.2 45.4

6.260.5 -17.6 49.1

9.1 -20.0 26.6 15-7

6.2 81.2 34.1 121.5

7.8 196.7 68.3 272.8

Обединето КралствоДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

89.5 183.9 83.6 357.1

122.2 255.6 423.2 801.0

53.8 69.6 333.2 456.6

29.2 76.6 91.1 196.9

15-5 149.3 410.4 575.3

72.6 171.0 720.5 964.0

Бвро областаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

89.5 183.9 83.6357.1

122.2 255.6 423.2 801.0

53.8 69.6333.2 456.6

29-2 76.6 91.1 196.9

15.5149.3 410.4 575-3

97.1444.1 349.2890.5

Пазарите на земјите воразвој

Директни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Вкупни капитални текови

207.5 113.3 -64.4 256.3

213.574.7 -11.6 276.6

224.0 -8.1 -436 172.3

166.5-22.0 25.5 170.0

175.7 62.0 95.0 332.8

250.0 170.1 153.6573.6

Извор: IMF, World economic outlook-30.08.2005, International Financial Statistik

Одливи на капитал

20

1999 2000 2001 2001 2003 2004

САДДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-224.9 -116.2-171.2

8.7 -503.7

-159.2-121.9 -288.4 -0.3

-569.8

-142.4 -84.6 -134.9 -4.9

-366.8

-134.8 15.9-75.4-3.7-198.0

-173.8 -72.3 -38.8 1.5

-283.4

-248.5-90.8 -481.1

2.8-817.7

КанадаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-17.3 -15.6 10.2 -5.9 -28.5

-44.5 -43.0 -4.2 -3.7 -95.4

-36.2-24.4 -10.5-2.2 -73.3

-26.5 -15.9 -8.5 0.2

-50.7

-22.2 -9.1 -20.63.3

-48.7

-47.0 -14.4 -5.0 2.8

-63.5

ЈапонијаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-22.3 -154.4 266.3 -76.3 13.4

-31.5 -83.4 -4.1 -49.0 -168.0

-38.5 -106.8 46.6 -40.5 -139.2

-32.0 -85.9 36.4 -46.1-127.7

-28.8 -176.3 149.9-187.2 -242.3

-31.01 -173.8 -48.0

-160.9 -413.6

Обединето КралствоДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-201.6-34.3 -96.8 1.0

-331.7

-245.4 -97.2 -426.2 -5.3

-774.1

-59.7 -124.7

-255.0 4.5 -434.9

-49.5 1.2

-150.7 0.6

-198.3

-64.1 -58.4 -421.3

2.6 -541.2

-80.2 -262.0 -585.3 -0.4

-928.0

Евро областаДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-338.2 -330.5 -31.0 11.6

-688.1

-404.9 -385.2 -166.2 16.2

-940.1

-284.7 -254.6-244.3 16.5

-767.1

-170.2 -162.9

-218.9 -2.6

-554.6

-153.4-313.8 -269.8 35.2

-701.9

-196.1 -353.4-362.8 15.4

-896.9

Пазарите на земјите во развојДиректни инвестиции Портфолио инвестиции Други инвестиции Резервни средства Вкупни капитални текови

-34.7 -49.8-77.4 -93.4-255.3

-39.0 -105.3 -139.6 -113.2-397.2

-40.8 -105.0 20.8

-116.0 -240.9

-27.4 -88.5 -0.7

-185.8 -301.0

-29.6 -130.9 -118.7 -364.8 -644.0

-61.0 -179.8 -182.7 -517.2 -940.7

Извор: IMF, World economic outiook-30.08.2005 , International Financial Statistics

21

Заклучок

Наспроти овие поволни развои, кои би можеле да помогнат да се

привлечат странски инвеститори и да се стимулира домашното инвестирање,

финансиската интеграција може да најави дека финансиските пазари во земјите

во развој се поранливи на некои

видови шокови и дека може да биде тешко во некои инстанци да се најдат

погодни инструменти за да се управува со овие шокови.

Поголема финансиска интеграција може да ја засили нестабилноста на

пазарите во размената со странство и овој ефект може да биде поголем со

воведување менаџерски техники за одбегнување со ризик.

Финансиска интеграција постои. Таа е неизбежен процес во кој сите

земји, некои помалку, некои повеќе се инволвирани. Останува нејасно дали

финансиската интеграција го стимулира или го задоцнува развојот на

домашните финансиски пазари.

Од една страна, изложувањето на странска конкуренција помага во некои

случаи и странските инвеститори почнуваат да купуваат домашни банкноти

наместо доларски банкноти. Сепак, неодманешното испитување сугерира дека

доволно простор за подобрување на ликвидноста на пазарите во земјите во

развој. Освен тоа, со отстранување на контролата на капиталот, големи пазарни

економии во земјите во развој со висок рејтинг исто така ги покриваат нивните

финансиски потреби издавајќи меници во меѓународниот пазар или

запишувајки се во листата на напредните пазари со акции.

22

Користена литература:

Борко Крстиќ: „Мегународно банкарство,,Економски факултет Ниш, 2001

Тихомир Јовановски, Финансиски пазар, Економски центар – Скопје, 1994

Ценка Милушева, Глобализацијата на меѓународниот пазар на капитал,

Економски факултет – Скопје, 2006

23

24