geshtenja, druri i bukes ne token shqiptare

7/31/2019 Geshtenja, Druri i Bukes Ne Token Shqiptare

1/23

GESHTENJA

DRURI I BUKES NE TOKEN E

SHQIPTAREVE

Haki KOLA

Draft paraprak Tirane 2009


2/23

Permbajtja

Shikim i prgjithshem ......................................................................................................... 3Cfare krkon tregu .............................................................................................................. 4Konsumi Shitjet .................................................................................................................. 4Tregu, cmimet, ekonomia ................................................................................................... 4Menaxheret e Gshtenjs .................................................................................................... 5Vjelja ................................................................................................................................... 5Ruajtja ne termo e hidro terapi ............................................................................................ 6Vlerat ushqimore ................................................................................................................. 6Perhapja e geshtenjave natyrore ......................................................................................... 6Prmirsimi i grumbullit, rrallimet, krasitjet dhe kontrolli i smundjeve........................... 7Geshtenja, te dhena nga rregjistrat e pyjeve ....................................................................... 7Fermeri dhe plani i biznesit per Geshtenjen apo Kashnjetin .............................................. 8Hapi i par caktimi i qllimeve e objektivave: ................................................................... 8a. Pastrim paraprak dhe vlersim: ................................................................................... 8b. Caktimi i drureve te se ardhmes .................................................................................. 9c. Krasitja e drurve t zgjedhur : ....................................................................................... 9c.1. Pak teori pr vetit biologjike e pyjore perpara se te perdorni grshrn sharrn,kosoren apo spatn ............................................................................................................ 9Gshtenja e prmirson tokn ............................................................................................. 9Gshtenja qeveriset si pyll i ult: Nuk kthehesh pa nj barr me dru nga pylli i Gshtenjs........................................................................................................................................... 10Cikli jetsor ....................................................................................................................... 10c.2. Krasitja e pemve t zgjedhura .................................................................................. 11c.4. Rrallime periodike. ..................................................................................................... 12Kanceri i geshtenjes dhe disa rekomandime te thjeshta per lehtesim. .............................. 12Koha pr mirmbajtje e grumbullim frutash n nj grumbull me nje hektar gshtenja .. 15 Mbjellja e Geshtenjes ........................................................................................................ 15Farat, Fidanat .................................................................................................................... 15Zgjedhja e vendit: kerkesat per klimen e tokn ................................................................ 16Teknika e mbjelljes ........................................................................................................... 17Kujdesimet, pleherimi ....................................................................................................... 17Teknikat me te perdorura t shartimit me rezultate te mira dhe kosto te ulet ................... 18Shartimi me carje t plot: ................................................................................................ 18Intervist m Gshtenjn: ................................................................................................. 19

Zoti ishte n dit t mira, kur na krijoi............................................................................. 19


3/23

ShikimiprgjithshemPrpara se t mbjellesh nj pem, t zgjedhsh nj ngaster pr t mbjelle nj pemishte,sht mir t bsh planin e biznesit duke caktuar qllimin dhe objektivat q krkon tarrish. Mendohu dhe prpiqu t kujtosh. Ke ndonj njohuri psh se ,sa krkohet ky produktnga tregu, ku sht pika m e afrt q mund ta shessh, apo me cfar cmimi mund tamarr tregu prodhimin q ti do t realizosh. Sa do te jesh i mvarur nga t tjert pr tadorzuar prodhimin tend ? sht mundsia t ta marrin n shtpi n shitje me shumic,apo do ta dergosh duar duar n pazar. Nse ndjen besim t mjaftueshm pr t realizuarqllimet tuaja athere njihu dhe bashkohu me nj grup njerzish q merren me rritjen ektyre pemeve, pr t gjetur ekspertizn e duhur q do ju duhet n biznesin q po filloni.Mos jini optimist q ne fillim, krahas fitimeve, biznesi q po filloni mund tju sjell edhe


4/23

shqetsime t njepasnjeshme e nse gabimet pasojn njri tjetrin, ndoshta edhe humbjepor nse bimt q mbillni do mbijetojn e rriten ju keni shtuar nj jet mbi globin ton

CfarekrkontreguE dijm q kopshtart krkojn pem q prodhojn sasi t madhe frutash. Ajo q nuk

jemi shum t sigurt sht se cfare u plqen konsumatoreve. Perderisa nuk kemi raportete sakta nga tregu, ne do t prodhojm at q mendojm se u plqen konsumatoreve, sidhe ne jemi n gjendje t rrisim. Duhet q t shmangim edhe periodicitetin , pra t ruajmt njeten sasi prodhimi nga nje vit n tjetrin. Pra variety duhet ti rezistoje si nxehtsis ethatesires s vers ashtu edhe te ftohtit te madh te dimrit apo te ftohtit t papritur tepranveres

KonsumiShitjet

Gshtnjat ton prodhuan n vitin 2006 rreth 3,685 ton. Shkodra, Kuksi e Dibraprodhuan 85 prqind t totalit. Tregu vendas konsumon rreth 400 ton. Eksportet urritn dy vitet e fundit nga 20,000 Euro n 2005 n 170,000 Euro n 2007. M shum se50% e eksportit realizohet nga nj kompani q mbledh dhe prpunon prodhimin nTropoj. Rritja e importeve vjen pasi prodhimi vendas nuk mjafton pr t plotsuartregun vendas dhe eksportin n rritje. Eksporti pr n Kosov sht n rritje dhe EvropaPerndimore merr rreth 53% t gshtenjave t eksportuara, prqndruar kryesisht nItali).

Tregu,cmimet,ekonomiaTregu i gshtnjave lidhet me prodhim t prqndruar n dy - tre rajon, njprpunues/eksportues, dhe kanal shprndarjeje shum t fragmentuar, me importtpothuajse t barabarta me eksportt rreth 200 mij euro. Tregtohen rregullisht n tregjet eshumics, me cmime midis 45 dhe 75 lek/kg. mimi mesatar i shumics n 2007 isht98 lek/kg,1 me nj mim minimal t regjistruar prej 50 lek/kg dhe maksimumi 220 lek/kg.Shifra t tilla jan konsistent me nj mim mesatar paguar fermerve i cili varion midis60 dhe 75 lek/kg.

N rajonin e Dibrs 20-40% e prodhimit mbahet pr prdorim n familje e t afrm.Frutat konsumohen t ziera ose pjekura. N Tropoj kjo pjes pritt t bjer n vitet nvijim pr shkak t rritjes s shanseve pr shitjen e eksportit dhe tndencs pozitive n

rritje t mimit.

Rendimenti n Shkoder e Peshkopi vlersohet 50 e 37 kg/rrnje, n Tropoj 6-10kg/rrnje apo 5-9 kv pr hektar. T ardhurat pr fermert q zotrojn gshtenja mekuror t zhvilluar, q prodhojn mesatarisht 20-30 kg/rrnje, arrijn 1000-1500 lek, apo

1 Si referenc, mimet e shumics n Itali me cilsi t krahasueshme t gshtenjave variojn rreth 1.5 deri1.9 eur/kg.


5/23

Prodhmi i geshtenjes sipas rajoneve 2006

2,449

1,736

1,071595

146 94 57 35

0

500

1,0001,500

2,000

2,5003,000

Shko

dKu

ks

Dib

r

Tiran

Kor

Elba

saLe

zh

Gjiro

kast

10-15 dollar pr rrnje. Nj familje me numrin mesatar t llogaritur 20 rrnj, mund tsiguroj 30 mij lek t ardhura n vit.

MenaxhereteGshtenjsGshtenja e veriut jan burim punsimi pr grat e fmijet. Grat duhet q krahas

pjesmarrjes n vjelje t prgatisin edhe ushqimet e dreks dhe mjett pr vjelje.Megjith telashet q shtohen vjelja e thanave, gshtenjave, manaferrave , qershiglave,konsiderohet nj shans pr t dal nga monotonia e punve t prditshme. Skuadra megra t Tropojs shpesh marrin pjes n vjeljen e Qeshigls (Boronics) e biimv t tjeramedicinale deri n bjeshkt e Istogut. Kjonuk u heq zonjave t shtpis detyrimin prt mirmbajtur blegtorin apo pulat, si dhelarjet e pastrimet. Pra pr t zotin e shtpismbetet kryesisht puna jasht shtpissigurimi i mjeteve financiare dhe dhnia eurdhrave e marrja e vendimeve.

Vjelja.

Vjelja kryhet nga Shtatori, deri n fillim t Nntorit, Q nga koha e Romakve prdoretpothuaj e njjta metod, shkundje me hunj, shkelje me kmb duke ar e hequrlvozhgn me gjemba, e m pas mbledhja nj nga nj. sht nj pun tepr e vshtir,

ndrsa "ata q han okollat nuk e din far heqim ne me gshtenjn, prej s cils delmielli i okolats", tha n bised nj fshatar. . Fruti shton shum peshn e tij finale n dyjavt e fundit. Si rregull n nj pemishte periudha e vjeljes zgjat deri 10-15 dit, por nvite t vecanta mund t zgjas edhe nj muaj, n mvartsi t kushteve t motit. Kjozgjatje n koh i bn gshtenjat e rna n tok objekt sulmi nga kpurdhat, lagshtira,brejtsit etj. Kshillohet q n cdo dy dit t bhet vjelje e kokrrave t rna.

Ruajta prbn nj pjes t rndsishme t biznesit me frutat e gshtenjs. Nse fruti i patrajtuar nuk prfundon n gojn e konsumatorit brenda 10 ditve, ajo pothuaj bhet epaprdorshme. Zinxhiri i ftoht duhet t jet i pandrprer. Akoma nuk kan arritur nzonat tona rurale metodat moderne t ruajtjes sic sht mjedisi m prbrje te caktuar tajrit. Sic e prmendn n Tropoj dominon metoda Gaznjet, e ruajtjes n grop 70-80 cm

t thell e t gjra n mvartsi t sasis q japin gshtnjat. Fundi mbulohet me njshtres me fier. Mbi fier vendosen gshtenjat, dhe n pjesn e siprme rrthe 30 cm njshtres me gjethe e degza, e cila shpesh mbulohet me nj shtres dheu. Kto ruhenneshum raste deri n prill. sht pothuaj n zhdukje. Pasi nxirren nga urajtja duhenkonsumuar shum shpejt.


6/23

RuajtjanetermoehidroterapiKonsiston n vendosjen e Gshtenjave pr 45 minuta ne uj me temperature 45-50 gradcelsius, dhe m pas 8-12 or n uj t ftoht.Hidroterapia konsiston n lnien e Gshtenjave n uj t freskt pr 5-8 dit ( sa t mosket m shkum n pjesn siprfaqsore t ujit. Gshtenjat e prishura dalin n siprfaqe e

bhet perzgjedhje e leht e tyre. Preferohet lnia n uj t rrjedhshm por kjo vshtirsonq t dallohet se kur prfndon shkumzimi. Kto metoda mundosjn rurujatjen deri n90 dit. Deri m tani aplikohen shum pak, por duke par teknologjin e thjeshte ekoston, rekomandohen pr tu provuar

Vleratushqimore

Gshtenjat kan prbrje interesante nga pikpamja e vlerave ushqyese, pavarsisht ngandryshimet e dukshme. Sipas disa analizave t USDA2, 100 gram geshtenja t pjekurasigurojn 245 kkal, 3 gram proteine, 2 gram yndyre, 53 gram karobohidrate prfshireedhe 5 gram fibra dietike. Kualiteti i aminoacideve konsiderohet i larte me rreth 108 pik.Jan e t pasura na karbohidrate komplekse deh fibra ditetike. Niveli i yndyrnave tesaturuara sht i ult, kurse i atyre acide me esenca yndyrore i lart. Jan t pasura nvitamin C, Tiamine, vitamin B6, acid folik, potas bakr dhe magnez. Jan gjithashtu tpasura me antioksidant, q gjithashtu shihen si t dobishm e me pak rrezik prsmundjet kronike.

PerhapjaegeshtenjavenatyroreGshtenja sht karakteristike pr Mesdheun, Kaukazin, indin Kinn e Japonin. NShqipri haset pothuaj kudo por krahinat ku sht me shumic jan Shkodra n Grumir,Mes, Shllak, e Shosh; Tropoja n Kolgecaj, Lekbibaj e Tropoj, Peja ne Decan, Junik eGjakov; Kuksi n Malzi, Peshkopia ne fshatrat pr rreth qytetit, Burreli n Dukagjin eDerjan, Lezha n Kashnjet, Tirana n ShupalPogradeci n Rrmenj, Zrvaske, Delvina nLefterhor, Muzin, Dhrovjan, Leshnice e plot vende t tjera shtrihet nga masive t vogladeri n grupe e drur t vecanta shpesh shumshekullor.

2 Cituar na Tree bread in eagles country


7/23

Prmirsimiigrumbullit,rrallimet,krasitjetdhekontrolliismundjeveSipas t dhnave t kadastrs t vititi 2002, n fondin pyjor ndodhen 10530 ha gshtenjanga t cilat m tepr se gjysma kan rol mbrojtes. Rreth 1920 hektar jan t przier me

lloje tjera pyjore, pjesa tjeter njohet si gshtnjisht e pastr.

Geshtenja,tedhenangarregjistratepyjeve

Nr.

Treguesit kryesor tesiperfaqes e vellimitte pyjeve megeshtenje sipasfunskionit

Sip (ha)Vellimi iPergj.ne 000m

Nga velllimi i Pergjithshem

Lende PunimiDruzjarri000 m

Gjithsej000 m

eTrashe000 m

eMesme000 m

e Holle000 m

Tot Gjithesej 10530 684 422 258 77 87 262

a Pyll I thjeshta 8610 572 374 224 68 82 198

b Pyll i Perziera 1920 112 48 34 9 5 64

Me rol mbrojtes

Mbr Mbrojtes 5880 486 312 191 58 63 174

a Pyll I thjeshta 4910 417 283 170 53 60 134

b Pyll i Perziera 970 69 29 21 5 3 40

Prodhues

Pr Prodhues 4,650 198 110 67 19 24 88

a Pyll I thjeshta 3,700 155 91 54 15 22 64

b Pyll i Perziera 950 43 19 13 4 2 24

sht nj pem q pr shekuj me radh sht rritur n gjendje t egr, si tregojn edhetoponimet "pylli i gshtenjave" etj. Ka interes n rritje i komunitetit, pr t marrvendimet e duhura pr t drejtn e prdorimit, apo prmirsime t vazhdueshme, pr tishndrruar nga cungishte t degraduara n pemishte me prodhimtari t lart. FshatinPetkaj n Kuks, Bucimasi n Pogradecit dhe Tomini n Dibr, dshmojn se gshtenjate degraduara, mund t kthehen n nj koh t shkurtr, n pyje t shndetshm, metregues t mir dendrometrike, dhe prodhimtari t larte frutash.


8/23

Foto marre nga libri The bread tree in the eagels country

FermeridheplaniibiznesitperGeshtenjenapoKashnjetinHapi i par sht prgatitja e planit. Cdo fermer qe prdor pyll me gshtenja, n mvartsi

t gjndjes ekzistuese, prcakton qllimet, ojektivat si dhe masat e ndrhyrjet. Bazar neksperiencen e prftuar nga SNV, me projekte t mbshtetura nga Banka Botrore eSIDA jan krijuar disa modele t t trajtimeve silvikulturore e agroteknike. Si prgatitetplani:

Hapiiparcaktimiiqllimeveeobjektivave:Gshtenja sht si t thuash pyll frutor, me krkesat n rritje nga tregu.. Objektivi iprgjithshm i trajtimit t gshtenjishteve t degraduara synon ne shtimin e prodhimit tfrutave, pr konsum familjar e treg, si dhe prodhim lnd punimi n moshn eshfrytzimitStrategjia e menaxhimit qllimi realizohet me disa hapa e masa q planifikohen:

a.Pastrimparaprakdhevlersim:Nj grumbull gshtenjash i braktisur pr nj koh t gjat, bashkjeton me bimbarishtore e shkurrore. Pastrimi paraprak dhe heqjae mbeturinave, lehtson vlerimin egjndjes s prgjithshme,, raportin e drurve t rinj me t vjetrit, si dhe vendim marrjen.Gshtnjat e mira dallohen m leht dhe mundsohet zbatimi i punimve t m vonshme.


9/23

b.Caktimiidrureveteseardhmesmbi bazn e kritereve t mposhtme: Te jene te shendetshm, me levore te paster dhe rritje t shpejt. Te jen t drejt, t qndrojn vertikalisht me baze t kurores te formuar Te jene pa te meta (carje, dege thithake, kembeza etj). Te kene kurore uniforme dhe simetrike Te ken trung te vet krasitur ne pjesn e poshtme t tij

N mvartsi t stadit t zhvillimit e gjndjes ekzistuese kshillohet t zgjidhen 200-250drure te se ardhmes pr hektar. Distanca nga druri ne dru nga 6-9 m. Kshillohet druret ezgjedhur t shenohen me boj, me nje rreth ne trup ne lartesine e gjoksit. Deri nerrallimin e dyte ose te trete me te zgjedhur, gjendja e drureve mund te ndryshoje, prandajzgjedhja e meparshme e drurit te se ardhmes duhet rishqyrtuar ne zgjedhjet pas ardhese,n mvartsi t ecuris.

Avantazhet: Przgjedhja e drurve t s ardhmes ul ndieshem volumin e punes, u sherbehet

drureve q kan perspektive t prodhojn dhe jo grumbullit ne teresi Ka kosto te ulet pune per nderhyrjet e para ne pyll Nuk cenon rritjen natyrale te pyllit ose e cenon shume pak ate, pra mund te quhet

pothuajse metoda natyraliste, prandaj dhe mbron biodiversitetin Ruan ne menyre strikte perberjen llojore te grumbullit, ose i ndryshon ato

saktesisht te kontrolluara, ne favor te llojit te preferuar.

c.Krasitjaedrurvetzgjedhur:

c.1.Pakteoriprvetitbiologjikeepyjoreperparaseteperdornigrshrnsharrn,kosorenapospatnGshtenja e rritur n pyll formon trung t drejt me pak deg. Ajo fillon t lidh kokrran mosh 40-60 vjet. Nse i kemi vn qllim vehtes q ta trajtom pr t prodhuar fruta,ajo frutifikon n moshn 12-15 vjec. Deri n moshn 10 vjecare, fidanat e pa shartuarrriten ngadal, por pas ksaj moshe rriten shpejt, me ritme t mira rritje deri n moshn50 vjecare. Rritja n trashsi vazhdon pr shekuj t tr.

GshtenjaeprmirsontoknKa krkesa pr dritn, por kto jan t kufizuara, si rregull renditet midis drurve gjysmhijedashs deri n hije dashs. Ka hije mjaft t rnd. Kjo vjen nga q i ka gjethet emdha dhe t vendosura horizontalisht. Nse lihet n gjndje natyrore, ka prirje t paktapr tu vet rralluar. Meqense prodhon gjethe me shumic, dhe dekompozimi i gjethevet rn n tok ndodh mjaft ngadal, preferohet mjaft pr t prmirsuar dhe veshur e


10/23

rehabilituar mbulesen e degraduar t toks. Ngricat e papritura i shkaktojn dme, ndersaerrave dhe stuhive u bn ball mjaft mir, me sistemin e fuqishm rrnjor.

Gshtenjaqeverisetsipylliult:NukktheheshpanjbarrmedrungapylliiGshtenjsLshon llastar me shumicnga sythet preventive, sa herq pritet, prandaj pyjetaktualisht t degraduara, nsembrohen dhe trajtohen, mundt qeverisen fare mir si pyje tulta. Filizi i dal nga cungu, ingjan pr ritmet e zhvillimitshartess. Dy mund t jenproduktet kryesore q mund tijapin fermerit pr treg ktopyje t ulta, material drusor tvazhdueshm q vjen ngarrallimet e her pas hershme,pr t lejuar rritjen e kuroravedhe shtimin e frutave tek druretq lihen pr t ardhme, si dhefrutat e prvitshme. Punon

tr ditn pr t shtuar frutat, por n mbrmje nuk del nga pylli me duar bosh, ai mundt dergoj n shtepi apo ne treg nj ngarkese me dru zjarri, apo material tjetr prgardhin, urn, catin, fasulet apo hardhite.Rotacioni i prerjeve ndryshon sipas rasteve e objektiavave t pronarit e sillet 15-20 vjet.N disa zona t Anglis trajtohet me cikl njevjecar, pr t prodhuar bastuna pr tmoshuarit e njerzit n nevoj.Trajtimi si pyll i lart pr t prodhuar lnd punimi sht i kufizuar. Kur trajtohet ka njrotacion prej 50 -7 vjet. Pyllit t mesm gshtenja nuk i prshtate as si dru nnpylli prdru pr ngrohje dhe as si dru mbipylli pr lnd3.

Ciklijetsor

3 I Mitrushi, Druret dhe Shkurret e Shqipwrise


11/23

Cikli jetsor i gshtnjs jepet skematikisht n tre faza: faza e rinise; e pjekurise dhe fazae mplakjes. Gjat fazes se pare, druri i perqndron t gjitha fuqit e tij n zhvilliminvegjetativ; n fazen e dyt, rritja e drurit zvogelohet dhe n t njjtn kohe rritetkapaciteti i frutifikimit. Kur druri mplaket, ulet gjithnj e m tper rritja dhe prodhimi ifrutave

c.2.KrasitjaepemvetzgjedhuraKrasitja klasifikohet n tre gupe:E dobet, e cila aplikohet n deget e treta dhe t katrta.Mesatare, ku prerjet vashdojn n deget e para dhe t dyta dhe kurora arrin nj aspektmesatar t nyjezuar dhe rezulton akoma me rezerva, n mase t kufizuar t degzimeve tdyta dhe t treta.E fort, i cili i aplikohet n do vendosje t degeve. Druret paraqesin kurore pak tnyjezuar, duke patur n pjesen me t madhe vetm dege t nyjezimit t pareMe poshte, po japim disa aspekte te kryerjes se nderhyrjeve ne permiresimin e Geshtenjes

per frut me ane te krasitjeve.

Gshtenja njihet per fuqi t madhe llastarizuese dhereagon mir nga prerjet e zbatuara n kurore. Nveanti, duket q gjatesia e llastareve t shprthyerpas prerjeve, pavarsisht nga lloji i krasitjes qzbatohet, sht me e madhe tek ato t dala nga trungu,sidomos afr bazs s tij. M t shkurtra janllastart e dala n pjeset me periferike t kurores. Nrastin q fermeri krkon t prirsoj nga gshtenjishtt braktisur pr nj kohe t gjat, nuk i mjafon nj

nderhyrje e vetme, pr prmirsuar pemt e prodhuar fruta. Q kur bhet planiprojektohet t bhen rrallime e krasitje t vazhdueshme deri n zgjerim e rregullim telementeve prodhues t kurores.

Eksperienca tregon q pemt e krasitura jan n gjendje te arrijne prodhim maksimal, n3-5 vjet, sipas intensitetit te krasitjes s zbatuar

Shembuj te krasitjes se lehte


12/23

c.4.Rrallimeperiodike.Gjate nje rrallimi do te hiqen 25% te drureve zoterues. Periodiciteti i rrallimeve do te jetcdo 3-4 vjet. Mundet qe fermeri te futet edhe me shpesh per te plotesuar nevojet e tij mematerial drusor, por intensiteti n total duhet pjestuar. Gjate rrallimeve do te mbahetparasyshe q tu krijohen kushte zhvillimi drureve te se ardhmes.Atje kur eshte enevojshme do te hiqen dhe druret zoterues. Me ane te heqjes se tyre do te clirohen drurete tjere dhe zhvillimi i pyllit do te jet ne harmoni me realizimin e objektivave te synuara.

Kanceriigeshtenjesdhedisarekomandimetethjeshtaperlehtesim.Nje fenomen qe ka influencuar n degradimin e masiveve uljen e numrit t rrnjve,prodhimtarise dhe siperfaqes se mbuluar me

Para krasitjes Pas krasitjes


13/23

Infeksion kanceri i shkaktuar nga krasitja Infeksion shkaktuar nga mbeshtetesi

Geshtenje e tharjen e pemv t vjetra, ka qene infeksioni nga i quajturi tashm Kancer iLevores (Cryphonectria parasitica) si dhe nga semundja e Bojes (Phytophtoracambivora). Pr fermerin paraqitet m i thjesht e i mbar luftimi mekanik. Pra ata presindhe heqin nga ngastra drurrt dhe degt e prekura, si dhe bjn djegien e tyre.Metoda e luftimit me e eksperimentuar dhe q ka dhen rezultat t mira, sht metodabiologjike e bazuar me kompresa dheu EIDICH. Bazohet n faktin q shtresasiprfaqsore e toks sht e pasur me mikoorganizma q mund t ken veprimantibiotik n luftimin e kancerit (Cryphnctria parasitica), pasi mendohet qantagonizmi kryesor ndaj Kancerit realizohet nga Trichoderma viride.


14/23

N trrenin ku merret dheu, afr gshtnjave me kancer t mbyllur (hipovirulent), shtohetuj derisa dheu t mos behet plastik. Nj flet plasmasi mbshtillet n drurin baraz meplagn e krijuar q synohet t sherohet dhe lidhet posht tij. Pastaj paloset posht nmenyre q t dale n pah pjesa e semure. N kt pike vendoset dheu i lagur, duke engjeshur deri sa t puthitt me drurin e infektuar sa me shume t jet e mundur. N fundtrhiqt lart pjesa e palosur e plasmasit dhe mbyllet me nj lidhje siper kompreseses. Prlidhjen e plasmasit, kshillohet perdorimi i tubit plastik. N qot se kompresa sht e

izoluar mire dhe nuk thahet, per 2-3 muaj, plaga ekrijuar nga kanceri pritet t jet plotsisht e mbyllur.

Fotot ilustrojne veprimet e kryera n vendosjen ekomprese se dheut per lutimin e kancerit.

Njkohsisht pr cdo rast shikohen edhe mundesitee tjera per luftimin me ane te preparateve tendryshme kimike. Nuk mund te fiksohet ndonje afatkohor se kur duhette behet ky luftim, por parimisht ai do te behetvazhdimisht sa here dhe kudo qe konstatohet.

3. Shkalbezimi. N rastet kur hasen cungje tedrureve te thyer qe jane mbi 50 cm gjatesi, t thare

burim infeksioni per mjaft demtutes te pyllit, merren masa pr heqjen e tyre, n vjeshtose pranver.

Vendosja e kompresesse dheut per luftimin e

kancerit te levores

Realizimi shkalbezimit


15/23

KohaprmirmbajtjeegrumbullimfrutashnnjgrumbullmenjehektargshtenjaPr t siguruar prodhimtari t aryseshme , pr t kufizuar prhapjen e smundjeve dhe

dmtuesve, si dhe pr t arrutr nj far vler tregtare, gshtenja i bn thirjje familjespronare pr ta vnn n kujdes. S pari, nes krkojm t vjelim fruta duhet pastruarvendi ku bien gshtenjat. Me ndihmen e dhive, deleve, apo te mjeteve prerese, bimet ereja, dllinjat e barishte duhe hequr vazhdimisht, rreth 2-3 her gjat vegjetacionit.Edhekur nuk sht prezent kanceri, n cdo tre vite sht mir t bhen krasitje fitosanitareduke hequr degt e thara apo ato me infeksion. Krasitja sht e krkuar, pasi gshtenjarritet prgjithsisht n majat e degve. Pprara vjeljes sht me rndsi t pastrohenbarrat, gjethet e degzat e degt e thara. N vendet e pjerrta pjest e pastraua vendosenn forme brezash q shebejne edhe pr t mbajtur frutat e pjekur q bien n tok.N tok te pastrua lehetsohet vjelja, por edhe grumbullimi i co kokrre merr rndsi pr tlarguar infeksionin e toks nga insekte apo smundje q infekton frutat e mbetur.

Bazuar n Bruneton-Governatori (1999) prllogartiejt pr kohen e shpenzuar gjat nj vitipr nje hektar geshtenje sht si vijon:

Porceset e puns Koha e krkuar n dit njeriVjelja 5Krasitja deg t thata 4Mbyllja 1

Pastrimi 2Riprtritja e t tjera 4Totali 16 dit

MbjelljaeGeshtenjes

Farat,FidanatGeshtenja mbillet si pr dru ashtu edhe pr fruta. Ilia Mitrushi rekomandon mbjelljene gshtenjs pr dru si me far ashtu edhe me fidana. Mbjellja realizohet n gropa thapura q n vjesht, nj meter larg njra tjetres. N cdo grop hidhen dy faragshtenje, te cilat mbulohen 4-5 cm me dherishte t imt. Nse e lejon terreni, tokasht e rekomanduehme q ne vitet e para t mbillet me bim prashise si miser, apopatate pr dobi t vet gshtenjave, q mbahen n kt mnyr t dlirta nga bimt ekqia. Kur t mbirat filloj t ngatrrojn njra tjetren n rritje, behet clirim i tyre,duke ln si hap t par nj fidan pr cdo grop, rrallimi vazhdon deri sa t mbetet


16/23


17/23

shkriftsia. N vendin ton duket se i ka krkuar dhe i ka gjetur tokat flishore tneogjenit. Nuk i prshtaten tokat q kan m tepr se 4% glqere, po ashtu nuk duhetmbjell nse tokat jan t cekta e t lagta.

TeknikaembjelljesMbjellja korrekte fillon me zhguljen nga fidanishtja transportin dhe ruajtjen e fidanit derisa mbillet. N asnje mnyre nuk duhet ti kap era dhe dielli rrnjet e zbuluara gjatetransportit apo n pritje pr ti mbjell. Shtratifikim sht I domosdoshm qoft edhe prnj dit. Duhet q sistemi rrenjor te jet sa m rehat n grope. Rrnjt tepr t gjata duhenkrasitur. Prpara se t futen n grope ata duhet t marinohen ne solucion me uje e pleh.sht mir q n grop t mos mbillet m thell se n fidanisht, ndoshta pak m cekt.Ujitja pas mbjelljes siguron lidhjen e rrnjve. Fidanit I pritet maja n 130 cm lartsi , prt lehtsuar punn e sistemit rrnjor, q sht tronditur pas zhguljes.

Rekomandohen distancat nga 4*4 pemtoret intensive, deri n 12*12m. Kurora e pakrasitur e nj bime normale arrin 10 meter lartesi, nse trajtohet si gshtenje pylli arrinderi n 30 m lartsi. Fermert e shkenctaret ndajn mendime t ndryshme pr distancat:kur mbillen shum afr, nuk zhvillohen mir, forma nuk sht e mir, kur kuroratbashkohen, prodhimi dhe cilsia ulet. Krastijet nuk mund t kufizojn n afat t gjatrritjen. Shpesh n moshn 12-15 vjecare, kur mbjelljet jane te dendura fermeri detyrohett heq gjysmn e tyre

Kujdesimet,pleherimiBarerat q mbijn rreth drurit, vjedhin uj, ushqime e drite, q pems s re I duhen pr tu

rritur shpejt. Ka dy mnyre pr ti kufizuar, mulcirim ose prashtije.

Nj fermer pyet se ne cfare distance rreth pems ka nevoj t hiqen bimet e kqia.Prgjigje: kontrolli I barrave rreth 1 meter diameter rreth pemes sht I domosdoshmsidomos n tre vitet e para. Me rritjen e pemve edhe distance nga trungu rritet deri ne 1.5apo dy meter, duke shoqruar rritjen e rrnjve

Plehu shpesh konsiderohet si ushqim pr pemen. N fakt shumica e pemve e prodhojnushqimin nprmjet fotosintezs, duke I marr atmosfers gazin kabonik, e fusin at nuj dhe bima merr atome, hidrogjeni, oksigjeni e karboni, t cilt I prdor pr t ndrtuartrupin e deget e saj. Nprmjet ktij procesi bima gatuan glukozn, q prdoret m pas si

burim energjie si dhe lnd e par n ndrtim. Shpesh n kt process I duhen edhe atomeazoti, fosfori, sulfuri, potasi, t cilat sistemi rrnjor I merr nga toka nprmjet, n simbiozme disa kpurdha t njohur si mikoriz. Azoti sht m I pranishmi n atmosphere, dhepr ironi u mungon bimve. Kur ai shtohet n tok, llastarve u ndryshon ngjyra dheritmet e rritjes shtohen. Pikrsiht azoti prbn at q bima krkon m shum prplehrim. N munges t tij, rritja zvoglohet dhe prodhimi paksohet s teprmi.Kombinimi I plehut organic 15-20 kg pr grope me 05-1kg superfosfat dhe perzierja mirme dheun e grops q t mos prekin rrnjet konsiderohet e mjaftueshme per kohen e


18/23

mbjelljes

TeknikatmeteperdoruratshartimitmerezultatetemiradhekostoteuletKalemat per shartim prite n Shkurt-Mars, kur bimt jan n pushim dimeror.Zgjidhenllastar nje vjecar. Nj vit para drurt e perzgjedhur me prodhimtari e frut t mirkrasiten pr t prodhuar kalema t shndetshm. Kalemat me gjatesi 40-50 cm lidhen ntufza, dhe amballazhohen me kujdes, q t ruajn vitalitetin. Vendosen n qeli tefreskta me temperture 2-3 grad celsius. Prpara shartimit kalemat dezinfektohen duke izhytur per 30 min. ne nje soluciom te oksi klorurit te Bakrit (me 5 gr./liter).Shplahenpr 20 minuta me uj t rrjedhshm, thahen dhe dergohen pr shartim. Kultivart prshartim: grupin e geshtenjave te buta Avellinese, nje kg ka rreth 40 kokrra, sa m pakbrazda, dhe heqje e lehte e mebrans;

Shartimimecarjetplot:


19/23

IntervistmGshtenjn:Zotiishtendittmira,kurnakrijoi

Diku n kufirin midis qershorit e korrikut, Pylli I Gshtenjave, i jep edhe ngjyrat, aromnajrin e freskin qendrs s qytetit n Tropoj. I mrekulluar, duke lvizur nga njra pemtek tjetra, duke inventarizuar gjndjen shndetsore t tyre n vitin 1986, ishimfamiljarizuar s teprmi dhe debatet e ndrsjellta me gshtenjat , debate q me erdhn nmndje, kur SNV me besoi t prgatisja kt udhzues modest pr fermeret q


20/23

dshirojn t prmirsojn e kultivojn kashnjetet (gshtenjishtet) e tyre. Ditt e gjata tlvizjes s paprer n pyll shoqroheshin si n nje bot prrallash, me mbrmjet emrekullueshme te qytetit, nj folez e strukur n mes alpeve, ku ndodheshin me qndrimt prkohshm Dritro Agolli, njri nga shkrimtaret Kongoli, e t tjere intelektuale qe Ijepnin hije restorantit t qytetit, apo me miq kolege t shumte, gjimnazist te

mrekullueshm q ndrsa m ndihmonin n aventurn e t numruarit, matjeve erregjistrimit, thurnin ndrat pr tu br universitare, pa e besuar se n vitet 90-91 do tbheshin protagonist t ndryshimeve politike shqiptare. Diku afr shtpia e autorit tlibrit t par pr gshtenjn, inxhinierit jetshkurter Beqir Elezi, n ann tjeter ne rrz tpyllit shtpit e t tjer miqve inxhinier pyjesh, q ajri I gshtenjs u kishte kthjelluartrurin, duke u mundsuar t kontribounin si profesore pr studentt e pyjeve e si zyrtar tlarte pr te administruar pyjet e Shqiprise. Vjeshta erdhi shpejt, shtitjet e plazhi buzValbons n kohn e lir ja lan vendin pjekjes s gshtenjave duke I futur kokrrt efresketa n zjarret flak shume e fuqi pak, me fier, q sic thot Ahmet Osja, e kishte

shpikur zoti q ti piqte sa mmir e t mos i digjte gshtenjat

e freskta, q ja kalonin pr shijem t mirave gshtenja teEvrops. E cna duhet pamja emarones italiane, para shijes smrekullueshme q me siguritons ja jep klima e toka evecante shtonin me krenarivendalinjt. Duke mbajturshpatet me drejtim nga lindjadhe veri lindja, gshtenja i lintene shpatet me drejtimperendimor vendin bungs,fqinjsi e natyrshme, kugshtenja shihte gjithmon ngalart bungn e prer her pas herpr gjeth pr dhit, apo dru prfurraat e buks, pr faktin seishte e pazonja t bnte fruta sit simotrs, dmth t ngrnshmepr njerzit, ashtu sic filluan tbhen me kalimin e kohstregimet e gshtenjave te mocmeper vehten e marrdhniet menjerzit e tyre. Pjes t atyreprsiatjeve sikur m vinin t

shkputura..e m detyronin ti ribeja pyetjet e te rikujtoja pergjigjet

Pyetje: Thon se origjina juaj sht nga Kina e Japonia, e ktu ju kan sjell romaket,

keni ndonj gjyshe apo stergjyshe, q I kujton romaket apo q e deshmon prejardhjen

tuaj?


21/23

Prgjigje: Gjyshet e stergjyshet tona mund te kujtojne Skenderbeun, ndoshta edhe meheret, por q t shkojm deri tek romaket e lashte, kjo ju mbetet ju njerezve, nse jeni tineresuar, mund t bni sot analiza t sofistikuara , duke kryer germime e marr mostra.Sigurisht q ashtu si rapsodet tuaj kalojn me knge t pashkruara nga brezi n brez

ngjarjet, edhe t part ton na kan sjell goj pas goje legjenda pr romakt sikultivuesit ton t par, bile thuhet se ata na gjeten n gjendje te eger diku n lindje tmesme, jan t shumt q e fiksojn sikur te ken qen t pranishm kur thon se rreth37 vjet para lindjes s Krishtit, romaket kishin filluar t na kultivonin n mas t gjr,kishin krijuar pyje t ter me drur t zhvilluar me kurora robuste. Frutat e bollshme qene u dhuronim si shprblim ata I prdornin pr t prodhuar miell te cilin e przienin megrurin pr t prodhuar buk. Nga pyjet masive me gshtenj filluan t prfitojn edhepopujt e Greqis e Turqis, q trasheguan n n territorin e tyre pyje t tra. Pikrisht ngaKastanumi, q tani ndodhet n pjesn aziatike t Turqis, ne kemi prejardhjen dhe mormedhe emrin, q e kemi pothuaj t prbashkt si n Spanj, Itali e Franc.

Tani po nisemi me shpejtesi edhe per amerike e Australi. Por perseri shohim e kemideshire te jemi te perziera me kusheriren tone te lashte kineze, q duket se e duron memire semundjen e keqe q nuk po na ndahet. Ajo q na ka habitur sht harresa q na kabr shteti, dhe nse gabimisht juve shkoni e pyesni n Tropoj, shrbimin bujqsor, atepyjor, apo fermeret, asnjri nuk din t thot se kush sht kujdestari e na ka neve nrregjister. Napoleoni vite m pare kishte me etikete e numr cdo dru t sojit ton nFranc

Pyetje: Megjith vlern tuaj t madhe, nse e kujtoni n kohn e tij Sknderbeu sikurflet m shum pr ullinjt se sa pr juve, mos ju nnvleftsonte pr shkak t origjins,

si t thuash pr hakmarrje ndaj Turqve ?

Prgjigje: Un nuk besoj se vellait tim ullirit t bekuar i ka mbetur hatri kur Napoleonina trajtonte si t para e Francs dhe na kishte rregjistruar nj pr nj. Un besoj se Ju edini fjaln e urt q Ullirin e gzoni nga gjyshi, Gshtenjn nga babai, dhe vetm Maninmund t arrini ta keni tuajin. Sknderbeu, e kishte shtpin e t jatit midis arrave egshtenjave shekullore, po t shkoni do t gjeni trunje tonat t stevjetra tek pusi i Gjonit.Ndoshta porosin e dha pr krastat gurishtore te zones s ngrohet t Shqipris smesme, ku sht e vrtete q ulliri me durimin q ka rritet avash, duron t mir e t keqe,e u jep jerzve yndyrn e mrekullueshme e t domosdoshme. T jemi t hapur e t themit vrteten, neve nuk e durojm vapn e thatsirn si ulliri, jemi t prkdhelura e nukjemi msuar t heqim t zinjt e ullirit. N at koh ne ishim me shumic e plotshndet, ne u dhuronim ushtarve t buk t gatuar e t amballazhuar. E dijme q ju bninga neve edhe miellin, si n koh t mir ashtu edhe n t keqe, si kur bie shi n koh tmbjelljeve ashtu edhe kur nuk bie, si kur sht luft,ashtu edhe feste, kur qndronin\ ezbaviteni n hijen ton. Kt nuk e bn dot misri e gruri, ata krkojn t zotin, gjategjith kohs tek koka, traktorin pr t punuar cdo vit, draprin pr t korrur, ata krkojnkanalin pr ujitje e ujin, krkojn mjete pr mbjellje, korrje e shirje. Cdo kush mund t nakonsumoj t fresket e t amballazhuar me art, pr grurin e misrin duhet t punosh tokn,


22/23

t rrahsh plisin, te mbjelsh farn, t prashitsh, e ujitsh, pr cdo vit, t prdorsh naftpr traktorin, plehra kimike. Naft pr kombajnn e plot shpenzime t tjera, duke eharxhuar gjysmn e vitit n mes t diellit n parcelen q ke mbjelle pr cdo vit t jets.Vrtet q njeriu duhet t na pres rreth 8-15 vjet q t behemi gati t prodhojme, por mepak kujdes kt e shprblejme m pas pr dhjetra vjet. T part tuaj na kan repsektuar

e na kan mbjell, n Kosov e Shqipri, , e secili duke u krenuar pr shijen e vecant epamjen e bukur t drurit, luleve e kokrres apo shijen e vecante e kurativ q i japimmjaltit kur bleta na prdor pr t kullotur, kur na ka neve, t shendetshme, sht irehatuar, ka kohe t shkoj edhe n shkoll edhe n kurse, por edhe t punsohet diku, eneve t na i jap ato 16 dit pune q na duhen edhe n fund javt n formen e piknikut.Ne i dhurojm te holla, por edhe shije. Ne mund t prodhojm deri n 250 emblesirashume t shijshme e t dobishme, nse juve msoni pak m teper.

Pyetje: Pr disa vjet, sikur ju harruan, u duk se po u zhdukej fara, por tani duket se jovetm n Shqipri e Kosove, por edhe ne Europ sikur po krkojn?

Pergjijgje: Nse i hidhni nj sy historise, do te shihni se sa t rndsishme kemi qene.Edhe n kohn e napoleonint gjenden dokumenta pr taksa q paguanin n qeverifermeret Italiane e Franceze, si pr tregtimin ashtu edhe pr te ardhurat q siguronin ngane. sht e vrtete q kohet moderne sikur na kan ln mnjane, ndoshta edhesmundja e keqe apo kancer sic e quani juve, na sht vardisur s teprmi e diku dikuedhe na ka demtuar, por duket se pas vardisjeve pas modernve, njerzit po na kthehenprseri. N qytetin ton sht krijuar nj qender prpunimi, e cila kto dy vjetet e funditnuk ngopet me geshtenja q pasi prpunohen nisen pr jasht shtetit, tek fqinjet ton tevjeter. Ju do t bni si t doni. Por duhet ta dini q zoti na krijuar n dit t mira dhekrahas ullirit ka lene hapsira t gjera edhe pr neve. Ne ju mbrojme tokn, ju japim lndndertimi, e dru zjarri q I keni aq me pakic, ju japim t ardhura m shume se sa kulturatbujqsore, mjafton, t na trajtoni atje ku kemi vite q luftojm t mbijetojm, por kemishprthyer mbi 15 mij llastare per cdo hectare, ju mund t na shihn me kujdes tzgjidhni m t miret, t na ndihmoni pak q t kaprcejme smundjen e t bejme kurore,e neve q ne dy vitet e pra pas ksaj ju shperblejme me punesim e me te ardhura, pothuajm shume se cdo kulture apo biznes tjeter. Nuk themi te mbyteni. Mendohuni. Merrnilapsin e letren Beni nje plan biznesi. Proven e tregut e kemi kaluar Evropa na don. Disaprova i keni bere ne Pogradec, ne Shkoder, Mat e Diber. Ne Tropoje keni vite q na eshihni hajrin. N Shnmri e Petkaj por ringjallemi nn kujdesin e banoreve q se fundmiu pajisen me dokumenta pronsie. N Junik Decan e Gjakov, na keni ln n vuajtje

pothuaj gjysm shekullore..Ne e dijm qpronarve u dhimbsemi q t na vejn spatn esharren, pasi u kemi rritur e shkolluar fmijt. Porduam ti kujtojm q pikrisht fmijt q rritmneve, jan tash burrat apo grat q duhet tvendosin pr t ardhmen ton. Operacionet qrekomandojn ekspertt jane n fakt pr t nashptuar neve. Ky infeksion i rnd hiqet mespat. Nuk nuk na vdes spata nse kemi kujdesintuaj o kujdestart tan. Neve dijm q t rilindim.


23/23

Por si lindja edhe rilindja jan t vshtira e duan kujdes. Nse na jepini kujdesin nse naoperoni, neve ringjallemi e i shrbejm pleqris suaj e po ashtu nipave e strniapeve tuaj.Jeta eshte bere llogari. Ne jemi te sigurta q nese ju mendoheni, llogaria punon ne favorintone.e mirwqenia jonw, wshte mirqwnie pwr juve e tokwn tuaj pwr gjenerata twpafundme

geshtenja, druri i bukes ne token shqiptare

Documents