gemi yapımında kullanılan celik saclar ve kaynak yontemleri

8/7/2019 gemi yapmnda kullanlan celik saclar ve kaynak yontemleri

1/65

1. GR

nsanlar gemilerden yararlanmaya tarih ncesi dnemlerde

balamlardr. Yzen aa paralarndan ilham alnarak ii oyulmu aaktklerinden ilk gemiler meydana getirildi.

Zamanla gemi inaat yeni bululara tanklk etti. Kalaslardan gemitekneleri yapld ek yerleri muhtelif maddelerle takviye edilerek su gemez halegetirildi. Bu gemilerin ba ve k ksmlar gergi halatlar vastasyla birbirlerinebalanrd.Eski msrllarn milattan 3000 yl kadar nce bu ekildeki ilkel gemilerikullandklar bilinen bier gerektir. Akdenizde finikeliler, eski yunanllar,eskiromallar,kuzeyde iskandinavyallar gemi inaatnda byk bir mesafekatederek omurga ve postalar olan gemiler meydana getirdiler.Bu gemilerin hareket ettirilmesinde rzgar ve insan gc kullandlar. Bu gemiler

arasnda 50 krekli 60 metre boyuna kadar olanlar vardr.Medeniyetin ilerlemesiyle teknik imkanlar artt, ihtiyalar byd. Krek veyelken kuvveti ile gemilerin istenilen srate erimesi gleti. Bunun neticesiolarakta makine gc ile hareket eden gemiler yaplmaya baland. 1788ylnda ngilterede ilk buharl gemi yapld . Ardndan Amerikada bu gelimeyitakip ettti ve clermont adnda 42 metre boyundaki yandan arkl buharlgeminin inaasn tamamlad.Svannah adndaki bier dier amerikan gemiside 1829 ylnda atlantikokyanusunu aarak bir ilki gerekletirdi.

Makine gcnn gemilerde kullanlmas sonucunda daha byk

gemilerin yaplmas mmkn oldu. Ancak aa mukavemet bakmndan bykgemilerin yapmna olanak salamadndan dolay 19. Yzylda demir vegnmzn en nemli gemi inaa malzemesi olan celik gemilerin yapmnabaland. nceleri demir ve aga kark olarak kullanlr, gemilerin omurga vepostalar demirden d kaplama ve gverteleri agatan yaplrd.Demirden yaplm ilk gemiler arasnda en bilindik olanlar unlardr, 1843dengilterede yaplan boyu 87,23 metre, genilii 15,56 metre,ykseklii 9,91metre ve deplasman 3000 ton olan great britain ile yine ngilterede yaplan207 metre boy, 25 metre genilik, 17 metre ykseklik ve 2700 ton arlndakigreat eastern ...Bu gemilerin pervaneleri ve bunun yannda yandan iki adet ark mevcuttu.

19.yzyln ikinci yarsnda daha sratli gemiler iki ve daha ok pervaneliolarak yapld. 20.yzylda gemi inaatnda daha byk hamleler yapld. Byksratli ve komforlu gemilerin inaas birbirini takip etti. 291 metre boyundakibismark dnyann en byk gemisiydi. Ardndan 1929da yaplanEuropa,Bremen ve Quen Elisabeth .o dnemdeki en muhteem gemilerolarak tarihe getiler.

1


2/65

20.yzylda gemilerde motor kuvvetinden istifade edilmeye baland vebuna bal olarakta gemi inaa sektr hzla geliti.Gemi inaat teknii gnmze gelene kadar olduka hzl ve baarl birekilde geliti. Gnmzde gemi inaasnda elektrik kayna geni lcde

kullanlmakta ve elik,alminyum,ve suni malzemelerden yararlanlmaktadr.Model tecrbeleri sayesinde gemilere en elverili ekil verilerek ekonomi vemkemmellik salanmaktadr.2.GEM NAASINDA KULLANILAN BALICA MALZEMELER.

Gemilerin yapld ve tamir edildii tersanelerde balca u malzemelerkullanlr,1. Madenler.(elikler, dkme demir ve dier malzemeler)2. Aga (Keresteler)

3.Suni maddeler ve yardmc malzemeler.

2.1. elikBu blmde elik yapm, entik duyarll , elik ve kaynak

kullanlmasndaki spesifikasyonlardan bahsedilecektir.Gnmzde gemi inaatnda kullanlan en nemli malzeme eliktir. elikbilindii gibi terkibinde %1,7 ye kadar karbon bulunan demir ve karbonalamdr.Ancak elik ieriinde nispeten dk yzdelerde baka madenlerdebulunabilir. elik yardmc bier muameley tabi tutulmadan dorudan doruya

dvlerek ilenebilir. elikten dkmde yaplabilir.Terkibinde %2,5-3,5 karbon bulunan demir ve karbon alamlarna dkmedemir ad verilir. Dkme elverilidir ancak dvlerek ilenemez.

Gemi inaatnda elik, dkme elik ve hadde elii ( levha ve profilolarak) en ok kullanlan yap malzemeleridir.Dkme elik kullanlmak istendii taktirde uygun byklkteki bier elik parasderim hanelerde ahmerdan ve ekilerle dvlerek istenilen ekil verilir veyadkmhaneler-de modele gre kalplanarak dklr. Hadde elii veya haddemamlleri ise elik haddehanelerinde muhtelif l ve kalnlklarda levha veprofil eklinde imal edilerek piyasaya sunulur.

elik salar dz, bier yz baklaval veya kabartmal olarak imal edilirler.Baklaval ve kabartmal salar zerinde yrrken ayak kaymamas iin bazdemelerde kullanlrlar.

Dz salar 0,5-50 mm kalnlklarda yaplrlar. Ancak gerekli hallerdedaha kaln elik salarda imal edilebilir. 5 mm az kalnlktaki levhalara ince saad verilir. Bunlarn enleri 1 m boylar ise 4 m kadardr. 5 mm den daha kalnlevhalar iin aadaki tablo yardmyla bier fikir sahibi olunabilir.

2


3/65

2.1.1. elik trleri

Euronorm 20-74 e gre elikler kimyasal bileimlerine veya kullanm

yerinde istenen zelliklere gre snflandrlr. Kimyasal bileim asndanalaml ve alamsz olarak iki gruba ayrlr.Kullanm amalarn dikkate alan temel ayrm ise yledir; ktle elikleri( alamsz) kaliteli elikler( alamsz, alaml), asal elikler ( alamsz,alaml).

Ktle elikleri dayanm ve sneklik deerleri dnda her hangi bir zellikgzetilmeden, genel amalarla kullanlrlar. Kaliteli elikler ise yeriine grekaynaa uygunluk, gevrek krlmaya duyarszlk, derin ekilebilme, otomattezgahlarnda ilenebilme gibi baz niteliklerede sahip olacak ekilde zenleretilen eliklerdir. Asal elikler zel retim koullarndan dolay kaliteli

eliklerden daha az katk ierirler. Yksek alaml eliklerin asal olmaszorunludur. te yandan kullanm alanlar bakmndan konstrksiyon vetakmelikleri olarakta bir snflandrma yaplabilir.

2.1.1.1. Yap elikleri

Kimyasal etkilere dayankllk ve imalat srasnda sertletirme ilemingrlmeyen konstrksiyon elikleridir. Kullanm yerine gre seilmelerinde,ncelikle akma snrnn yksek olmas gz nnde bulundurulur. Bununyannda yeterli sneklik ve gerekli hallerde tokluk da aranan zelliklerdir. Buarada sz konusu eliklerin en basta kaynak olmak zere, souk ekil verme

gibi baz imal uslleriyle ilgili teknolojik zellikleride byk nem tamaktadr.ou kez malzeme nitelii olarak kabul edilmesine karn gerekte yntem vekonstruksiyon elerini de ierenkaynak kabiliyeti aada belirtilen altkavrama ayrlarak aklanabilir.

Kaynaa elverililik ; kaynak balantsnn uygulanan bir yntemlegerekletiril-

mesin de , seilen malzemenin metalurjik, kimyasal ve fiziksel zelliklerasndan her hangi bir olumsuzluk yaratmamasdr.

Dnm gsteren eliklerin kaynak ileminde sdan etkilenen blgeyeterli sneklie sahipse, kaynaa uygunluun var olduu genellikle

sylenebilir. Bunun iin genellikle alnacak nlemlerle martenzit oluumuengellenmeli veya meydana gelebilecek martenzitin bir lde tok olmasnsalamak iin eliin karbon miktar snrlanmaldr.

Kaynak gvenlii; ncelikle malzemeye bal olan kaynaa uygunlukkonstrksiyonun gevrek krlmaya kar gvenli olmas iin yeterli deildir.Yani konstrksiyonun ngrlen iletme koullar altnda gevrekleme veatlama tehlikesinden uzak kalmas, elik zellikleri yannda baka baz

3


4/65

zelliklerinde imalat tarafndan dikkate alnmasn gerektirir. Sz konusuetkenler tasarm( sa kalnl, diki tr, entik etkisi) ve zorlama durumuolarak iki gruba ayrlr.

Kaynan yaplabilirlii ; belirli bir konstrksiyonun seilen kaynakyntemiyle gerekletirilebilmesidir.

4.1.1.2. Genel yap elikleri

Alamsz ve ounlukla ktle elii olarak scal ekillendirmeden sonranormalletirilmi veya bazende souk ekil verilmi olarak kullanlrlar. Bueliklerden zellikle ekme ve akma dayanmlar gz nnde tutularak yer altve yer st inaatlar, kpr depolama kab, tat ve makine yapm gibi eitlimhendislik alanlarnda yararlanlr.

Tablo.1. EURONORM 27-74 e gre elik iaretleri

4


5/65

Bu eliklerin i yaplar ferritik ve perlitiktir. Dayanm deerleri u faktrlersayesinde artar; kat zelti sertlemesi, tane snrlar, perlit oran. Kaynaa

uygunluk bakmndan karbon mitar, gevrek krlmaya duyarszlk iin ise geiscakl veya entik vurma tokluu bir l olarak alnabilir. Sonu olarakkaynak ilemi sz konusu ise elikler sadece dayanmlarna gre toklukzelliklerine gre de seilmelidir. Dier balantlarda ise malzemenin tokolmas balantnn dayanmn etkilemez.

Tablo. 2. DN 17100 e gre eliklerin mekanik zellikleri

4.1.1.3.nce salar

Genellikle alamsz eliklerden souk ekil verilme sonrasyumuatlm, kalnlklar 3mm nin altnda olan salardr. ekil verme ve yzeykaplama ilemlerine uygun eliklerdir. nce salarda dayanm deerleri oukez ikinci planda kalr. ncelikle derin ekme ve benzeri ekil vermeyntemlerinin uygulanmas iin sneklik aranr. yapnn ince taneli olmas ve

5


6/65

sa yzeyinin belirli bir duruma getirilmesi de nemlidir. Yksek dayanmistenen baz uygulamalarda san ekil deitirme kabiliyetinin azalmaspahasna da olsa karbon miktarn artrmak veya bata mangan olmak zerealam elementi katmak yoluna gidilebilir.

Az karbonlu yumuak eliklere zg belirgin akmadan dolay incesalardan para yapmnda yzey grnmn bozan bantlar oluabilir. Buolay bata azot olmak zere znm atomlarn dislokasyonlarlaetkileiminden ileri gelir.

nce salar genellikle eritme ve diren kaynana uygundurlar.ancakkalnl 1 mm nin altnda olan salara oksi-asetilen kayna gibi ilavemalzeme gerektirmeyen uygulamalarda elikteki kalntlarn miktar ve trzenle kontrol edilmelidir. Kalntlar eriyik iinde viskozite art ve kprmemeydana getirerek kaynak metalinin

gzenekli olmasna yol aarlar.

4.1.1.4. Yksek dayanml yap elikleri

eliklerde dayanm artrma yntemleri i yapya baldr. yaplarbakmndan elikler ferritik, ferritik-perlitik, martenzitik ve stenitik olmak zeredrt gruba ayrlr.Konstruksiyonlarda yksek dayanml eliklerin kullanlmas aadakinoktalarn gz nnde tutulmasn gerektirir. Boyutlarn sadece ekme gerilmelerine gre seilmesi yeterli olabilmelidir. Yksek dayanml malzeme seerek et kalnlnn azaltlmasnda

paslanmadan gelebilecek bir snrlama vardr. Bu bakmdan atmosferetkisine dayankl yap eliklerinin kullanlmas nem kazanr.

Statik dayanmn ykselmesi yorulma dayanmn da belli oranda artrmaklabirlikte , entik duyarllnda fazlalatrr.

Yksek dayanml eliklerde sneklik genellikle der yani gevrek krlmaeilimi artar. Konstrksiyon ne kadar zenli yaplsada meydana gelebilecekhata olaslda gzden karlmamaldr.

4.1.1.5. Paslanmaz ve aside dayankl elikler

Normal alamsz ve az alaml elikler korozif etkilere dayankl

deillerdir. Bileimlerinde en az %12 Cr bulunanlar ise yzeylerine kuvvetlebalanan youn, tok ve ok ince bir oksit tabakasndan tt pasifleir, yaniindirgeyici olmayan ortamlarda korozyona kar diren kazanrlar. Ancak bueliklerde krom karbr oluursa krom miktar %12 lik deerin altna debilir.Bylece korozyona dayankllk zellii kaybolur. Dolaysyla elik bileimindekikarbon deriiklii ykseltildike karbon miktar artrlmal veya karbr yapmaeilimi kromdan fazla olan belirli elementler katlarak krom karbr oluumuengellenmelidir.

6


7/65

Paslanmaz eliklerde alam elementleri nem srasna gre krom,nikel, molibden ve mangandr. Bunlardan krom ve nikel i yapnn ferritik veyastenitik olmasn salarlar.

4.1.1.5.1. Ferritik Cr elikleri

yaplar ve mekanik zellikleri mekanik ilemlerle deimez. Ancakkuvvetli stenit yapc olan karbon belirli bir miktara ulanca kromun ferrityapc etkisi prtadan kalkar. Bylece yksek scaklkta oluan stenitin soumahzna bal dnm rnne gre perlitik veya genellikle havada su alanmartenzitik paslanmaz krom elikleri elde edilir. Ferritik eliklerin taneler arasgerilme korozyonuna duyarllklar azdr. stenitik krom-nikel eliklerine grekkrtl gazlara kar daha direnlidirler. Temelde amonyak ve temel genelkorozyona dayanml olan bu elikler noktasal taneler ii ve taneler aras

korozyona urayabilir. Bu durum da ncelikle i yapdaki heterojenliklerdenkaynaklanr. Dolaysyla korozyon dayanm uygun sl ilemler yardmylaiyiletirilebilir.

Gei scaklnn yksekliinden dolay entik vurma tokluklar odascaklnda dk olan bu eliklerde st scaklklara doru gidildike tutmasresine bal olarak aada aklanan 3 gevrekleme blgesi grnr. 400-500 derece arasnda fazla kalm ve yava soutulmu % 15 den fazla

krom ieren eliklerde kelmelerin neden olduu 475 derecegevreklemesi grlr.

600-800 derece aras fazla tutma sonucu yksek kromlu ferritik ve bazstenitik eliklere %50 Cr-%50 Fe den oluan sigma faz oluur.

950 derece zerinde ise tane irilemesine ek olarak tane snrlarnda kromkarbr keltileri oluur.

Bu eliklerde kaynak ileminden nce tokluu artrmak iin 150-200 derecearasnda n stma ve kaynak sonras tav yaplmaldr. Tane irilemesi vekarbr kelmelerine kar kaynak srasnda s girii dk tutulmaldr.Tokluu ykselten stenitik trdeki ilave malzemesi kullanlarak kaynakdikiinin atlama eilimi azaltlmaldr.

4.1.1.5.2. stenitik Cr-Ni elikleri

Korozyona dayankl eliklerin en nemli blmn olutururlar.Manyetik olmayan bu eliklere stenitik i yaplar dnm gstermedii iinnormalletirme ve sertletirme sl ilemleri uygulanmaz. Korozyonu nlemekiin gerekli olan kromun ferrit yapc etkisini, stenit yapc alam elementikullanarak ortadan kaldrmak mmkndr. Ancak bu amalai kuvvetli stenityapc olamasna karn karbr meydana getirerek korozyon davrannzayflatan karbonun orann ykseltmek yerine ayn zamanda oksitleyiciredkleyici asitlere de dayankl olan nikelden yararlanlr.

7


8/65

Kkrtsz korozif ortamlarda stenitik elikler ferritiklerden genellikledaha iyi sonu verirler. Molibden katlmasyla organik ve eitli mineral asitlere,tuzlara kar daha fazla diren kazanrlar. Bu eliklerin dezavantajlarndan biriscak atlama eilimi gstermeleridir. Ayrca bu eliklerdeki en byk sorun

krom-karbr kelmesidir. Bu karbrler taneler aras korozyona ve taneayrlmasna neden olurlar. Bu olayda krom miktarnn korozyona dayankllksnrnn altna dmesi byk rol oynar. stenitik elikler kaynaa okelverilidirler. Gemi inaa sektrnde bu zelliklerinden dolay olduka younkullanm alanlar vardr. Bu eliklerde snekliin yannda tokluk deerideoldka yksek bir deerdedir. Kaynak esnasnda sdan etkilenen blgelerdeherhangi bir sertleme grlmez. Sadece kaynak dikii yannda kritik scaklasnan ve yava souyan dar bir erit boyunca karbrler ayrabilir. Bu nedenlekaynak edilecek elikler gerektiinde stabilize trden seilmelidir. Ayrcastenitik eliklerin isi iletim katsays kk , sl genleme katsays bykolduundan arplma tehlikesine kar kaynak srasndaki s girdisinin dk

tutulmas yararldr. Taneler aras korozyonu nlemek iin elie stablizatr(karbona ilgisikromdan daha fazla olan elementler) maddeler katlabilir.

Baz fabrikalar dahada byk llerde sa levhalar retebilmektedirler.Sa levhalarn lleri u ekilde gsterilir.

rnein: 500x1500x7 ( 5000 says levhann uzunluunu , 1500 sayslevhann geniligini , 7 saysda levhann kalnln mm cinsinden gsterir)2.1.1. elik yapm

Gemilerde kullanlan elikler balca u yntemden biri ileyaplmaktadr. Gemi eliklerinde yksek mukavemet ve korozyona kardayanm aranan en byk zelliklerdendir.

a) Siemens-Martinb) Thomas yntemic) Bazik oksijen veya oksijen fleme yntemid) Elektrik ark yntemi.

2.1.1.1. Siemens-Martin

Siemen-Martin yntemi gemilerde kullanlan eliklerin yapmndasenelerce kullanlmtr..Oksitleme ve gerekebilecek olan eritme siemens-martin ocann tekneeklindeki haznesinde gerekletirilir. Rejeneratif yakma sistemiyle ok yksekscaklklara ulalabilir. Bu sistemde baca gazlar ssndan faydalanlarak nstlan hava ve yanc gaz ayr kanallardan flenerek ocak arj zerinde alevolutururlar. Oksitleme sresi dier yntemlerden olduka uzundur. En nemliolay karbonun , CO gazna dnme-

8


9/65

sidir. Ykselen gaz kabarcklar yani kaynama olay sayesinde banyo iyicekarr. Tm eriyik iinde oksitleme reaksyonu homojen bier hal alr.

Hammadde olarak kat veya sv pik demir ile hurda kullanlr. Pik demir

iindeki karbon hurdada bulunan demir oksitleri (pas,tufal) indirger. Is dtanverildii iin karmdaki hurda miktar yksek tutulabilir. eliin kalitesideeritilen hurda miktarna dorudan baldr. Bu nedenle yksek kaliteli elikimalatnda haddehane artklar veya yksek kaliteli dier hurdalardanyararlanlabilir.

stten stlan ve scak olan crufun reaksiyon kabiliyeti ok yksektir.Bu yzden bazik karakterli ocaklarda ok dk fosfor (%0,02), kkrt(%0,03) ve azot oranlar elde edilebilir. Hurdadaki alam elementleri svmetalde kolaylkla zlebilir. Uzun oksitleme sresi bileimin cok hassassaglanmasna olanak tanr. D kaynakl stmadan dolay eriyiin donmas sz

konusu degildir. Alam elementleri oksitlenmeden sonrada katlabilir.

2.1.1.2. Thomas yntemi

Siemens-Martin yntemine gre daha yeni olan bu yntemde reaksiyonhznn artrlmasnda oksijen kullanlr.Oksitleme bazik astarl konvertrlerde yaplr. Bu yuzden fosforca zengin olanpik demirden elik retilmesi mmkn olur. Gereken hava konverterin oksayda kanal ieren tabanndan sv pik zerine flenir. Bu yntemde sadecesilisyum ve mangan degil karbonda fosfordan nce yandndan istenenkarbon miktar okstlenmeden sonra ferromangan veya spiegel katlarak

salanabilir.Thomas eliinde gosfor ve azot miktarlar olduka yksektir. Fosfor ve

azot gevreklemeye neden olduklar iin thomas eliinin retimi almanyadabyk lde durdurulmutur. Thomas eliinini kullanld sistemlereuygulanacak deiiklik veya tamir ilemlerinde ok dikkatli davranlmaldr.Thomas eliinde mekanik zelliklerle balantl olarak kaynak kabiliyetideolduka ktdr.

2.1.1.3. Oksijen fleme yntemi

Avusturyada ilk kez 1949da endstriyel lekte uygulanmtr. Elde

edilen elikteki azot miktarnn ok az olmasn salayan saf oksijen su ilesoutulan bir borudan pik zerine flenir. Oksijenin metale ilk rastlad yerdekibyk scaklk etkisiyle astarn tahrip olmamas iin fleme Thomaskonverterindek, gibi tabandan yaplmaz. Hava yerine oksijen kullanmndangelen scaklk art thomas yntemindeki yanma srasnda deitirir. Fosforkarbondan nce yanar ,bylece fosfor miktar cok azalr. Banyoya % 25 ekadar hurda katlabilir. Bir dier ekonomik stnlkte pik trnn seimindekiserbestliktir.

9


10/65

Oksijen fleme yntemiyle kaliteli,dk katkl,kaynaa elverilielikler ekonomik olarak retililir. Bu yntem gnmzde siemens-martinynteminin yerini almaktadr.

2.1.1.4. Elektrikli yntemler

bu yntemde gereken enerji ark veya indksiyon ile salanr. Yksekalaml eliklerin retilmesi iin;

Ocaktaki oksijen aktivitesi mmkn olduu kadar dk tutulmaldr. Aksihalde alam elementide yanar.

Yksek ocak scaklklarna eriilebilmelidir. Bylece alam elemntleribanyoya daha kolay girer.

Bu koullar ancak elektrikli eritme yntemiyle salanabilir. Yakttan dolay

katklarn artmas sorunu yoktur. Gereken oksitleme ilemi demir cevheriveya oksijenle yaplr. Yksek dayanml ve yksek alasml eliklerde zellikleyeterlitoklukbakmndan znm gaz miktar ok az olmaldr. Bu amalahidrojen ve azotun giderilmesi oksijene gre ok daha zordur.

Eriyen elektrotlu ark ynteminde;srekli biimde metal banyosuna doruhareket ettirilen elik elektrot oluturduu elektrik arkyla vakum altnda eritilir.Gaz veya sv haldeki reaksiyon rnleri bu ortamda elii daha kolay terkeder.Kkrt ve fosfor ise kimyasal olarak giderilir. Bu yntemle elde edilen eliklerindinamik zorlamalara kar dayanmlar ve entik vurma tokluklar olduka iyidir.

2.1.1.5. Oksijeni alma ilemleri

elik yapmnda metalurjik durumlar gz nne alan birinci derecedereaksiyon karbon ve oksijen karmnn bier gaz ortam oluturmasdr.elikyapmnda kullanlan yntem ve oksijeni alma ilemi elde edilen eliin trnoluturur. Oksit giderme ileminde oksijene kar kimyasal ilgileri demirdendaha fazla olan aadaki elementlerden yararlanlr.

Mn-V-C-Si-Ti-B-Zr-Al

2.1.2. Kaynar elikler (U)

Bu tr eliklerin oksijeni az miktarda alnm olup genel olarak 12,5 mmkalla kadar olan levhalarn yapmnda kullanlrlar. Bu nedenle bu eliinkullanm alan daha az nemli elemanlarn imalatyla snrl tutulmutur.Gzeneksiz , karbon ve katklar ok az olan demir tabakas kaynar elikleriin karekteristiktir. .

10


11/65

2.1.3. Durgun elikler (R)

Tamamen oksijeni alnmtr olup en nemli tekne bnyesel elemanlariin nerilmektedir. E daglm yani homojen olan i yaps bu tr elikleri

bilhassa kaln levhalar iin ok uygun klar. Oksit giderme ilemi silisyum vealminyumun yardmyla gerekletirilir. Durgun elik imali iin silisyumkatksnn %0,10 dan daha fazla olmas gerekir. Durgun elik katlamayabaladnda elde edilen ingotun st blmlerinde belirli bzlme oyuklar veyaboru eklindek, gaz boluklar meydana gelir. ngotun bu ksm (lunker)kesilerek atlr. Kafa lunkeri blok haddesinde kesilir. Dolaysyladurgunlatrlm elikte retim verimi durgunlatrlmam celiklerden birazdaha dktr. Makrosegragasyonlar kaynar elie gre yok denecek kadarazdr.Kaynar elik ingotlarndaki gibi demir tabakas bulunmadndan durguneliklerde haddelenen yar mamllerin yzey kalitesi iyi deildir. Derin ekme

salar bu nedenle ounlukla kaynar veya ekil deitirme kabiliyetine byknem veriliyorsa dk karbonl zel durgun eliklerden imal edilirler.Aadaki hallerde elik durgun dklmek zorundandr.

Dkme elikler ; gemi inaatnda en ok kullanlan materyaldir.Dklen paralara daha sonra haddeleme veya dvme gibi ekilverme ilemleri uygulanamayaca iin gzeneksiz yapda olmalaristenir.

Sert elikler ; %0,25 den fazla karbon ieren eliklerde oksijenmiktar dk olduundan katlama srasnda ortaya kan CO gaz

ingotu terkedemeyecek kadar azdr. Kalite asndan saknca yaratanbu durumu nlemek iin elik durgunlatrlr.

2.1.4. Yar durgun elikler

Durgun elie oranla daha az oksijeni alnmtr. Daha az oksijenialnm olmasna karn kaynar elie oranla daha ok kullanlr. Yapmdurgun elikten daha ucuz ve iinde boru eklindeki gaz boluklar daha azbulunduu iin kaynak edilen eliklerde daha ok kullanlr. Yani kaynakkabiliyetleri yeterli dzeydedir. Bu yzden levha ve profil olarak gemilerdekullanlan eliklerin byk ounluu yar durgun elikten yaplr.

.2.1.5. zel durgun elikler (RR)

Sv elie mangan ve silisyuma ek olarak alminyum katlp kalanoksijen aliminyum oksit e azot ise AlN e dntrlr. Bylece oksijeninyannda ekil deitirme yalanmasna neden olan azotun gevrekletiricietkiside ortadan kaldrlm olur. AlN paracklarn katlamada ekirdek rolnoynamas ve i yapnn ince taneli olmasn salar. Sonu olarak dayanm

11


12/65

tokluk deerleri nemli lde ve olumlu ynde deiir. Akma snr ve entikvurma tokluu artar, gei scakl der.

2.1.6. Isl ilem

Gemi yapmnda kullanlan eliin byk br blm haddelenmi olarakpiyasaya sunulur. Bununla beraber geminin kritik blgeleri iin entikmukavemeti yksek olan malzeme veya yksek mukavemetli elikleristendiinde normalizasyon sl ilemi istenir. yapnn inceltilmesi elik lloranlarda alminyum veya dier yap inceltici elemanlarn katksyla elde edilir.Tamamen ldrlms, ince taneli normalize edilmi karbon elii kontroll brkimyasal birleme uygun olarak istenirse entik darbe dayanm yksek olanelikler elde edilebilir. Su verme ve temperleme ilemleri ile daha sert veyksek mukavemetli elikler elde edilebilir. Fakat bu ilemler dk alamlveya alamsz elikler iin kullanlr.

2.1.7. Levhalar

Levhalar tr ilemle elde edilmekte olup bunlar ;kenar kesmelilevhalar, dz haddelenen levhalar, veya devaml erit hadde levhalardr.

Kenar kesmeli levhalar her iki ynde haddeleme zellii tamaktadr.Her iki ynde haddeleme ilemine cross rolling ad verilir. Bitirme ilemleriarasnda soutma, dzeltme, serme, damgalama, kesme ve kontrolbulunmaktadr. Bu trde yaplan eliklerin genellikle boyuna ve eninedorultularda ok iyi entik mukavemetleri vardr.

Dz haddelenen levhalarn, her iki ynde haddeleme ilemindengeirilmedikle-ri iin enine dorultuda dk uzama zellii vardr. Bu tr elikreten fabrikalarda biri yatay dieri dey dorultuda iki adet hadde vardr.Dey hadde silindiri yan kesme olmadan levhann enine boyutunu elde eder.

Devaml erit haddeleme ilemi daha ok ince ve geni levhalarnyapmnda kullanlr. Ara sra ktkler devaml erit haddelemeye girmedennce belirli br derecede her iki ynde haddeleme ileminden geerler. Budurumda levhalarn her iiki dorultudaki nitelikleri kenar kesmeli ve devamlerit hadde ilemleri ile yaplan eliklerinkinin arasndadr.

2.1.8. Yksek mukavemetli elikler

istenilen mekanik zellikler ve kaynaa elverililik bakmndan yksekmukavemetli eliklerin seimi byk br zenle yaplmaldr. Yksekmukavemetli elik salarn gemilerde kullanlmas iki gruba ayrlabilir.

a) Akma snr 345 MPA =50.000 psi= 3502 kg/mm olan yksekmukavemetli karbon elikleri.

12


13/65

b) Akma snr 690 MPA =100.000 psi =70,4 kg/mmye kadar kandk alaml sulama yoluyla hzl soutulmu ve temperlenmielikler.

Yksek mukavemetli elikler genelde u durumlarda kullanlrlar.

Geminin elik tekne arln azaltmak

Yksek gerilmelerin olutuu blgelerde ok kaln levhalarnkullanlmasn nlemek iin. Dk alaml nikel elikleri alak,bilhassa 57 derecenin altnda scaklk isteyen yerlerde stn entikmukavemetli olduklar iin yksek gerilmelerin olduu yerlerdekullanlrlar.

2.1.9. eliin entik sertlii zellikleri ve levha kalnlnn entik

dayanmna etkisi

Malzemenin entik sertlii veya arpmalara dayankll, yk altndakiplastik ekil deitirmesinde yuttuu enerji olarak tanmlanr. Malzemenin buzellii metalrjik veya mekanik atlamalar yada entiklerin olumasesnasnda anszn atlamaya karn dayanklln artrr. atlamadan nceok az veya hi enerji plastik olarak yutulmamsa ve kopma yark tipinde isemalzeme gevrek olarak tanmlanr. eliin bu zellii byk lde scaklabal olduundan dnm scakl entik sertlii iin br kriter olmutur.Gerekte dnm dar bir scaklk blgesinde oluur.entik sertliinin veya dayanmnn llmesi iin entik darbe paraya entik

darbe deneyi uygulanr.

Metalurjik bakmdan ayn gruptan veya dkmden bir elik iin dahakaln levhalar ince levhalara gre entik etkisine daha fazla duyarldrlar. Budurum daha fazla elik fabrikasnda haddeleme srasndaki bitirmescaklklklarndaki deiikliklere baldr. Levha kalnln 12.5 mm den 38mm ye artrmak baz durumlarda arpma dnm scakln 10 ila 20 derecearasnda ykseltir.

Belirli yerlerde,daha kaln levhalar iin daha byk entik sertlii olanelik kullanma yoluyla bu kalnlk etkisi ortadan kaldrlabilir. Hereye ramen

kaln levhalarn kullanlmasnda yerleri neresi olursa olsun ok dikkatlidavranmak gerekir.

13


14/65

ekil.1. ABSin D tr elii iin tipik V-entii dnm scakl egrisi.

2.1.10. Haddelenmi levhalarn ynsel zellikleri,souk ekillendirmeninmalzemeye etkisi ve yorulma

Levhalar haddelenirken i yap haddeleme ynnde uzar. Sonu olarakboyuna alnan deney paralarnn entik vurma deerleri enine alnan deneyparalarnnkinden daha yksek olarak bulunur. Bu nedenden dolay gemilerinkaplama salarnn sarlmasnda levhalarn ba ve k ynlerinde boyuna

olarak bulunmasna dikkat edilmelidir. Bylece haddelemenin boyuna olduuynde gelecek olan gerilmelere uygun hareket edilmi olur.

Kalnlk boyunca yani levha yzeyine dik ynde levhalarn entik sertlii

daha azdr. Buna ek olarak kalnlk ynnde levhann kopma mukavemeti veesneklii azalmaktadr. Bu nedenden levhalarn kalnl ynnde yksekyksek kopma gerilmelerinin tanmasn istemeyen dizaynlar kullanlmaldr.

Souk ekil verme ; malzemede deiik hasarlar oluturur. Birinci olarakflenleme veya fazla ekil verme sonucu malzeme yzeyinde atlaklar v.bkusurlar oluar. kinci olarak ar derecede souk ekil verilmi paralarda

entik dayanmnda ve sertlikte dme gzlemlenir. Baz eliklerde gerilmelerinsreklilii sonucunda ters bier etki oluabilirki bunuda orta dereceli br stmahzlandrr.

Souk ekillendirmede entik sertliindeki azalma elik yaklak olarak%3 den fazla gerildii zaman ortaya kar. Karine dkm salarn veya iyer-stringer dkm salarn haddelenmesi sorun yaratmaz. Bununla beraber kalnsalarn ufak yar aplara haddelenmeleri entik sertliini etkiler.

14


15/65

Tekne eliinin zorlanma yalanmas genellikle az grlen br olayolmakla birlikte buna karn gerekli nlemler ; Bessemer elii zorlanmasonucu yalanmada esnekliinden ok kaybettii iin bu tr eliin souk ekilverilmesi gerekli herhangi br yapsal eleman iin kullanlmamas eklinde

alglanmaldr.Bilhassa kaln levhalarda makasta kesilmi kenarlarn dzeltilmesi buralardanherhangi bier atlamann balamas olasln ortadan kaldrr.

Geminin yapsnda yorulmann nemli bir unsur olduuna dair pek azkant vardr. Yksek mukavemetli eliklerin yorulma zelliklerinin normalmukavemetli eliklerinkinden daha fazla olmad bilinmektedir. Bu sebeptendolay akma mukavemetinin artndan dolay yorulma mukavemetinde belirginbier art olmaz. Yksek mukavemetli elikleri kullanan baz dizaynlar akmanoktalar karlatrlnca bazen pek ileri saylmaya bilir. Bundan dolay,yksekmukavemetli elikler kullanldnda baz kritik ayrntlarn dizaynna gerekli

nem verilmelidir.

3. ELK SPESFKASYONLARI

3.1. Normal ve yksek mukavemetli elikler

American bureau of shipping (ABS) VE American society for testing andmaterials (ASTM) tekne elikleri iin benzer kurallar karmlardr. Tablo1 veTablo 2 de teknelerin yapmnda kullanlacak normal mukavemetli ve yksekmukavemetli elikler iin ABS in kurallar kitabndaki istekleri gsterilmitir.lkemizde bu standartlar Trk loydu tarafndan belirlenmektedirler. Ayn

zamanda ASTM spesifikasyonunun A-131 blmde bu elikleri kapsar.

Aksi istenmedike profiller ve lamalar A tr veya AH tr isteklerineuyan eliklerden yaplmaldr.Yksek gerilim ve alak scaklktaki servis gibi zel uygulamada kullanlaneliin ticari trleri unlardr ;

ASTM A 537 snf 1, A 537 snf 2, A 514, A 518 ve A 517 .

3.2. Levha kalnlk snrlamalar.

Tekne yapsndaki yerine gre eliin deiik trlerinin kalnlksnrlamalar Tablo 3 de verilmitir.

3.3. Amerikan donanmas

Amerikan donanmasnn yumuak elik, yksek kopma ve dkalaml yksek mukavemet elikleri iin spesifikasyonlar vardr.

15


16/65

MIL-S-22698 spesifikasyonu gemilerde kullanlan yapsal karbon elikleriniiine almakta olup ABSin normal mukavemetteki tekne eliklerine aitspesifikasyonu ile tam br uyuma halindedir. Kaln levhalar iin, her ikispesifikasyonda entik sertliini elde edebilmel amacyla normalizasyon ister.

Yksek kopma mukavemetli elik iin amerikan donanmas spesifikasyonuMIL-S-16113,HT trdr. Bu br karbon manganez elii olup akma snrkalnla bal olarak en az 290-245 MPA arasnda deimektedir.

Akma snrlar 345-690 arasnda olan sulama yoluyla hzl sogutulmusve temperlenmi elikler amerikan deniz kuvvetleri malzeme satn almaspesifikasyonlaryla belirlenmitir.

Yeni aratrmalar sonucunda yksek sertlik isteyen kaynaklkonstrksiyonlar iin akma snr 860-1035 MPA arasnda eliklerin yapmnabalanmtr.

Amerikan donanmas MIL-S-24113 (gemiler) spesifikasyonu sulamayoluyla hzl soutulmu vede temperlenmi karbon- manganez eliklerinikapsar..

16


17/65

Tablo.3. Normal mukavemetli tekne elikleri iin ABS istekleri

17


18/65

Tablo.4. Yksek mukavemetli AH32, DH32 ve EH32 tr elikler iin ABSistekleri

18


19/65

Tablo.5. ABS elik trleri iin kalnlk snrlar

Not :

1) 51 mm den kaln olan salar zel olarak onaylanm spesifikasyonlara greyaplmaldr.

2) Sintine dnm, iyer sac, mukavemet gvertesi, ambar agz kenar sa,stringer levhas gibi yerlerde kurallarca zel malzemelerin kullanlmasgerekli haller olabilir.

3) Gemi yar boyunda tekne alt sa (karine), iyer sac ve mukavemetgvertesi sac dnda 51 mm kalnla kadar kabul edilebilir.

4) Kurallara uygun br dabl batm uygulanmsa sintine dnm sa iin enfazla 19 mm kabul edlebilir.

Akma snr345-485 arasnda olup entik istekleride belirlenmitir. Buspesifikasyonda ayn zamanda ASTM A537 ye benzer normalize edilmi elik

19


20/65

trn kapsar.Dk alaml sulama yoluyla hzl soutulmu vemenevilenmi HY80 ve HY100 elikleri MIL-S-16216 da verilmitir.

ABS ve amerikan ky koruma rgt (U.S.Coast guard) svlatrlm

petrol gaz (LPG) ve svlatrlm doal gaz (LNG) gibi sv gazlarn dkscaklklarda tanmalar iin kurallar karmtr. Genel olarak birinci derecedeyk tanklarnda kullanlacak olan elik salar iin 4 trl servis scakl aralvardr.

1) 0 C zerindeki servis scaklklar iin ABSin B ve D tr normalmukavemetli salar haddlendii gibi kullanlabilir.

2) 0 C ve -18 C arasndaki servis scaklklar iin ABS in E ve CS tr eliksalar kullanlabilir.

3) -18 C ve -57 C arasndaki servis scaklklar iin kullanlacak elik 5,5 Centik darbe deneyi isteklerine alma scaklnn altndaki derecelerdeuygun olmaldr.

4) -57 C ve -196 C arasndaki scaklklar iin stenitik paslanmaz elikler,nikel alaml elikler veya alminyum alaml eliklerin kullanlmas istenir.alma scaklklarna bal olarak nikel alasml eliklerde nikel oran %2,25-9,0 arasnda deiebilir. ASTM in nikel yzdesi 2,25 olan A203 trleri62 C a kadar kullanlabilir. Nikel yzdesi 9,0 olan A353 ve A553 trleri-196 C ye kadar kullanlabilir. Ana malzemenin kaynak metalinin ve sgei blgesinin entik zellikleri belirlenen isteklere uygun olmaldr.

-18 C den dk servis scaklklarnda her kaynak ynteminde kaynak metali,ergime hatt, s geci blgesi iin darbe entik deneylerinin yaplmas istenir.Tekne yapsndan ayr olarak yaplan ikinci derecedeki tanklarda bu tanklarnyaknlarndaki blgelerde ve tekne yapsnda olan birinci derecedeki tanklardadaha dk servis scaklklar olduu iin kullanlan tekne eliinin normaltekne eliine gre daha stn entik sertlii olan trdeki eliin kullanlmasistenir.

4. GEM NAASINDA MALZEMELERN SELMES VE UYGULANAN ISIL

LEMLER

4.1. Malzemelerin seimi

Dizayner, normal servis koullarnda atlamaya dayanacak malzemelerisemelidir. rnein : Deiik devamszlklarn olduu ve yksek gerilimleremaruz kalan yerlerde daha byk entik sertlikliine sahip eliklerikullanmaldr. Ayn ekildenormalden daha dk scaklklara maruz kalanyerlerde alacak malzemelerinde entik sertlikleri olduka yksek olmaldr.

20


21/65

Her nekadar malzemelerin seilmesi byk lde klaslamakurulularnn (lkemizde TURK LOYDU klaslama kurallar geerlidir)kurallarnca snrlandrlm olsada yapsal i iin kullanlacak eliin ok

deiik trlerinin bulunabilecei dsnlmelidir. Baz trler kontroll scaklkhaddelemesi, yap inceltmesi veya normalizasyon gibi yntemlerin kullanlmassonucu daha da belirginletirir.

Gn getike artan bir oranda ticaret gemilerinin d kaplamasnda,gvertelerinde, ba ve k direklerinde vede yk donanm direklerinde yksekmukavemetli elikler kullanlmaktadr. Bu eliklerin bir sr deiik tipleri okbir geni alanda zellikleri deien bir ekilde haddelendikleri gibi normalizeedilmi olarak veya sulama yolula hzl soutlmu ve temperlenmi durumlardasunulmaktadr.

ekil.2. D kaplama

Kopma mukavemeti zelliklerine ek olarak entik sertlii, yorulma vekaynatlabilme zellikleri eliin seiminde belirli bir uygulama iin ncedenbelirlenmelidir. phesiz en son onay klaslama kurulularndan alnmaldr.Bazen bu kurulular kullanlmas dnlen elik trnn kimyasal analizini,dizayn ve malzeme nin (kaynak metalinide kapsayacak ekilde) uygunluunugsterecek deneyleri veya her ikisinide isteyebilir.

21


22/65

Baz durumlarda malzemelerin seilmesi bilhassa zel kaynakyntemlerinin, ve kaliteli kaynaklarn bulunabilmesine baldr. Yksekmukavemetli eliklerinveya normal mukavemetli eliklerin kullanlmas genilde aralarn elde edilebilmesine, malzemelere ve iilie baldr. Herhangi

br hasar olduunda kabilecek onarmlarn yaplabilmesi iin,tekne zerindenerelerde yksek mukavemetli eliklerin,sulama yoluyla hzl soutulmu vetemperlenmi eliklerin kulllanldn gsteren resimlerin bulunmas istenir. Buresimlerle birlikte malzemenin yapmnda kullanlan yntemler ve nerilenonarm yntemleri de verilmelidir.

Gemi inaas iin kullanlan elik paralarn dayanm, tokluk zellikleri vetane byklklerini ayarlamak iin u yntemler uygulanr.

4.2. Uygulanan sl ilemler

4.2.1. Normalizasyon

Normalizasyon ileminde ama kk ve e eksenli tanelerde oluanferritik-perlitik bir i yapya ulamaktr. Normalizasyon tavlamas souk ekilverme , dkm, scak haddeleme, kaynak, yaynma tav gibi ilemlerden sonratane yapsn inceltmek iin uygulanr. Elde edilen normal iyap mekanikzelliklerde tokluu arttc ynde iyileme salar.

tektoid alt eliklerde verilen s parann ekline uygun olarakauyarlanmaldr. lemde baar salanmas iin ar stma

ar tutma (belirlenen uygun srenin almas ) nlenmelidir. Her iki

durumdada tane irilemesi tehlikesi vardr. ri taneli stenitten oluan ferritik-perlitik i yapda iri taneli olur. Pahal ,tufal oluturucu ve ince etli bykparalarn frn iinde desteklenmesini gerektiren normalletirme tav, bunedenlerle sadece konstrksiyonun gvenlii asndan zorunlu ise yaplr.

Ancak elik dkm paralarda gevrek olan (WDMANNSTAETTEN)iyapy yok etmek iin bu ileme sklkla ba vurulur.sl ilem sonucu oluanyapnn vurma tokluu olduka iyidir. Byk dvme paralarn ve haddernlerinin yava soumalar nedeniyle ortaya kan iri taneli i yapsninceltmek iin bu yntem sklkla kullanlr.Perinli atlak durdurucusu armuzlarn yerini gnmzde zel entik sertliiolan malzemeler almtr..

4.2.2. Sulama

4.2.2.1. Basit sulama

Su veya ya gibi tek bir ortamda srekli soutma yntemidir. Sertlemederinlii az olan alamsz eliklerde i ve d yzeyler aras scaklk farkndandolay atlamalar oluabileceinden karmak paralara uygulanmaldr. Bu buparalar yadada soutula bilen alaml eliklerden yaplmaldr.

22


23/65

4.2.2.2. Kesikli sulama

stenitlenen para 300 ile 400 derece aras scakla kadar suda daha

sonra i ve d yzeylerdeki scaklk fark dengelenmeden yava olarak yadasoutulur. Bu yntem gemi imalatnda kullanlan elikler iin pek tercihedilmeyen bir yntemdir.

4.2.2.3. Martemperleme

stenitlenen eliin belirli bir scaklkta sabit tutulan tuz eriyiiyle banyoedilmesidir. ve d scaklk dengesi salanana kadar elik bu banyodatutulur.Daha sonra beynit dnm balamadan buradan alnr ve yada suverilerek ilem tamamlanr. Bu yntem genelde alaml eliklee uygulanr.

Ancak ince kesitli alamsz elikler iinde uygulanabilen bir yntemdir.5. PASLANMA VE KOROZYONDAN KORUMA.

Malzeme yzeleri d etkenler nedeniyle olduka zarar grrler. Havannoksijeni malzemeyi tekil eden elemanlarla reaksiyona girerek pas oluturur.Bir dier etkide malzemenin elektrolitik etkilerle anp incelmesidir.

Gemileri tekil eden elik malzemeler bilhassa deniz suyunun etkisiyleokside olur. D yzeyler srekli paslanr. Du iinde kalan blmlerde bilhassagalvanik tesirlerle anrlar. Bu galvanik tesirler iki ayr cins madenin ( elik ve

bakr bronzu). Deniz suyu iinde birlikte bulunmasyla ortaya kar. ki madenarasnda tuzlu su ierisinde bir akm meydana gelir. Bu akm madenlerdenbirini tahrip eder. Mesela bronz pervaneli bir geminin pervanesi ile elik teknearasnda meydana gelen elektrik akm elik aksam tahrip eder. Bundanbaka haddede ekilerek elde edilen elik salarn st yzeyinde haddekabuu ad verilen bir oksit tabakas bulunur. Bu hadde kabuuda deniz suyuiinde farkl bir maden gibi tesir ederek elik aksam tahrip eder.

Gemi eliklerinin yukardaki etkilerden korunmas gerekir. Bunun iim ilkyaplacak i elik malzemenin hadde kabuunun temizlenmesidir. naattanevvel malzeme paslanmaya terk edilerek paslanan hadde kabuu tel fra ile

temizlenebilir. Bu iin daha abuk yaplmas istenirse kum pskrtme raspasyapmal veya asitlerle hadde kabuunu ortadan kaldrmaldr. 8 mm den kalnsa levhalarda bu ilem alev temizleme cihazlaryla gerekletirilebilir.

Bu ekilde kir ve pas tabakalarnn temizlenmesinin ardndan muhtelifkoruyucu boyalar srlerek gemi teknesini tekil eden elik malzemelerkorunur. Teknenin su altnda kalan ksmnn boyanmas, paslanma veanmaya kar olduu gibi denizde yaayan canllarn (midye istiridye)

23


24/65

yaparak geminin sratini kesmelerinide nler. Su st boyalardakoruyucudur.

eliklere astar olarak paslanmay nleyici boya srlr. Bu boya

genellikle inkokromattan yaplmtr. Ancak su altndaki ksmlara klorkauuklu slyen srlr.

Son zamanlarda gemi yapmnda kullanlan alminyumda elikmalzemeye andrc etki yapar. Bunu nlemek iin araya izolasyon malzemesikonulmaldr. Gemide kullanlan elik aksamlarn byk bir blm boya yerinegalvanizleme yntemiyle korunur. Galvaniz kaplama boyadan daha uzunmrldr. Buna katodik korunma ad verilir.

ekil.3. Bronz pervane ve bodoslama zerinde katodik korunma yollar

24


25/65

6. ELK GEM TEKNESNN BLMLER VE KULLANILAN ELKSALAR

Gemi teknesi omurga, d kaplama, gverte, perde, posta,

bodoslama, kemere, stringer, dikme gibi pek ok sayda elemannbirlemesinden meydana gelir. Bu elemanlar teknenin emniyetini,dayanklln, su geirmezliini salar.

6.1. Omurga.

Orta ve byk boy gemilerin yapmnda levha omurga kullanlr. Levhaomurga taban salarnn orta ksmn tekil eder. Omurga salar tabansalarndan daha kaln ve daha dayankldr.

ekil.4. Levha omurgann konumu

6.2. Ba ve k bodoslama.

Gemi teknesin ba ve u ksmlarn tekil eder. Ba bodoslamaomurgann ba taradan balar ve gverteye kadar devam eder. Eskiden dikolarak yaplan ba bodoslama son zamanlarda meyilli olarak yaplmaktadr.

Ba bodoslama lama demirden dikdrtgen kesitli olarak, veya dkme eliktenimal edilir. Ayrca sa levhalarn elektrik kayna ile birletirilmeleri sonucudaoluturulabilirler.Aada sa levhalarn elektrik kaynagyla birletirilmesiyle meydana gelen babodoslamann resmi grlmektedir.

ekil.5. Kzakta bir geminin salardan kaynakla yaplm ba bodoslamas.

25


26/65

K bodoslama ise gemi teknesinin k taraf ucunu meydana getirir. Yan duvarve taban kaplamalar k bodoslamada birleirler. K bodoslamada dkmeelikten vede kvrlm salarn elektrik kaynagyla birletirilmesinden meydana

gelir.

6.3. Gemilerde taban ksm

Kzakta veya havuzda bulunan veya bir kazada oturan gemide dkaplamann taban ksm en ok zorlamaya maruz kalr. Suda yzen bir gemide,en byk su basncn taban ksm karlar. Bu sebepten dolay gemilerin tabanksmlarnn kuvvetli malzemeden yaplmas gerekir. Bu blgelerin imalatndayksek mukavemetli darbe dayanm iyi olan elik malzemeler kullanlr.Salardan yaplm dekler gemi tabann takviye ederler. Umumiyetledekler enine olarak, gemi boyunca muntazam aralklarla sralanan sa

malzemelerden yaplrlar. Kk gemilerde taban tek kat sa (singlbotum)olarak yaplr. Orta byklkte ve byk gemilerde taban ift kat yaplr(dablbotum).

ekil. 6. Dablbotum atlyede yaplrken

ekil.7. Dablbatum kzakta

ekil .7 de kzakta bir dablbotum paras grlyor. Geminin tabanksmn oluturan dablbotumun zerinde yan duvarlar ve elik perdelerkonularak inaata devam edilecektir. Dablbotum deklerinin hepsi salardanyaplabilecei gibi ksmen kebent ve bayraklardan da yaplan ak dekeklinde de olabilir.

26


27/65

6.4. Postalar

Postalar geminin kaburgalarn tekil eder. Tekneye ekil verir ve su

basncna kar d kaplama salarna mukavemet salar. Postalarn ekillerive kesitleri gemi tipine ve byklne gre deiir. Postalar eit aralklarlagemi boyunca sralanr. U ksmlarda daha sktr. ekil.8 de sa kaplamalarhenz konmam inaat halindeki bir geminin postalar grnmektedir.

ekil.8. Kaplama salar konulmadan nce postalarn grn6.5. Gverte

Bir geminin en stte bulunan devaml gvertesi mukavemet gvertesiveya ana ba gvertesidir. Bu gverte d kaplama ile, salam bir tarzda,stringer kebenti vastasyla, perinle veya kebentsiz olarak kaynaklabirletirilir. Gnmzde ounlukla kaynakl birletirme kullanlmaktadr. Dkaplamaya balanan kenar sana stringer sa denir. Stringer sa dier

gverte kaplama salarndan daha kaln yaplr.

27


28/65

ekil.9. Gverte salar.

Stringer san d kaplamaya stringer kebentiyle balanr. Gvertekaplamalar ambar azlar kadar ince yaplr. Ambar az kelerine cift katsa koyulur veya kelere kaln sa paralar altrlarak kaynak edilir.

Kk gemilerin gvertelerinin tamamen sa kaplanmas lzumsuzdur.

Bu gemielrin ambar az kenarlarna dar levhalar ve apraz sa eritlerbalandktan sonra gverte tamamen aa kaplanr.

ekil.10. Alt gverte

28


29/65

6.6. D kaplama

D kaplama gemi teknesinin su gemez ve basnlara dayankl

kabuunu tekil eder. D kaplama 2,5 metreye kadar genilikte ve 10-12metreye kadar uzunlukta kaln dayanm yksek olan sa malzemelerdenyaplr.

ekil.11. Bir yk gemisinin orta kesiti.

ekildeki orta kesit resminde omurga levhasndan itibaren A, B, C, D ... harfleriile iaretlenen d kaplama sa sralar grnmektedir. Bunlar srasyla omurgalevhas, taban salar, sintine dnm sras, yan duvar sa ve iyer saolarak adlandrlr.

29


30/65

ekil.12. Omurga, taban ve sintine dnm salar

ekik.12 de kzakta yaplmakta olan bir geminin omurga levhalar, taban salarve ksmen yerine konulmu fazla eimli sintine dnm salar grlmektedir.

ki sral san birbirlerine balantlarna armuz, ayn srada uc uca

eklenen iki levhann ekine sokra denir. Sokralar kaynakla birletirilirler ancakarmuzlarn birletirilmesinde perinde kullanlabiilir. D kaplama salar dzbir sath tekil ederler. Sintine dnm sa yuvarlak eimli olmakla birliktebazen keli olarakta yaplabilir.

6.7. Perde ve tanklar

gemi teknesini blmlere ayran enine ve boyuna duvarlara perde adverilir. Bu perdeler gemi teknesine mukavemet verirler ve batma tehlikesine

30


31/65

kar emniyet salarlar. Btn elik gemilerde ba bodoslamann arkasndangemi boyunun 1/20 mesafesinde su gemez bir msademe perdesi bulunur.Makine ve kazan daireleri ambarlarda su gemez perdelerle ayrlrlar. Yolcugemilerindede batma tehlikesine kar kanun ve tzklere uygun olarak

perdeler yaplr. Perdeler umumiyetle yatay olarak sralanm yksekmukavemetteki elik salarn birbirlerine eklenmeleri sonucunda yaplmlardr.Bu perdelerin zerine ise dikey olarak elik profiller balanr.

ekil.13. Bir tankerde enine ve boyuna perdeler.

ekil.14. Yolcu gemisinde perdeler.

ekil.15. Bir tankerde perdeler

Perdeler su ve toz gemez veya yangn perdesi gibi muhtelifmaksatlardan birini veya bir kan karlamak zere yaplrlar. Bunun yanndasadece tanklarn alkalanmasn nlemek iin yarm perdelerde yaplr.

31


32/65

6.9. Ambar azlar ve aft yolu

Ambar azlar ambarlara yk konulup kartlmasna yarayan gverteaklklardr. Ykleme ve boaltmay kolaylatrmak iin ambar azlar bykyaplrlar. Ambar azlarnn etrafna mezarna denilen geni ereveleryerletirilir.

aft yolu makine dairesinden k pike kadar devam eden bir tneldir.Makine dairesi ortada olan gemilerde aft yolu k ambarlarn alt tarafndangeer. Ayn zamanda her hangi bir kaza annda aft yolundan gemiye su

gemesini nlemek amacyla aft yolu su geirmez elik salarla kaplanr.

Perdeler gibi aft yolu da sa levhalarn birbirine kaynakla veya perinlebirletirilmesiyle imal edilirler.

ekil.16. Yaplmakta olan bir gemide aft yolu

32


33/65

7. SA VE PROFLLERN LENMES

7.1. elik salarn dzeltilmesi

Sa ve profil imal eden tesislerden alnan salar haddeden getiktensonra dzgn olmayan soumalar nedeniyle ou kez dalgal, kenarlar kvrkveya ksmen erilmi halde bulunabilirler.

Dalgal sa ve profillerin ilenmesi ve markalanmas olduka gtr.Kaynak veya perinle birletirmeler sonucunda ilave gerilmeler oluur. Bunedenle kaynak ekmeleri daha da artm olur. Bu dalgalanmay veya kmeyigiderme ilem,ne dzeltme ad verilir. Dzeltme souk olarak sa dzeltmesilindirleri kullanlarak veya zel hallerde el ile rs zerinde dvlerek yaplr.

Gemi inaasnda iki dzeltme ilemi vardr, n dzeltme ve n ileme

sonras dzeltme.

n dzeltme istif sonrasnda yaplr ve sa profillerin grd ilk ilemdir. Builemden sonra salar markalama ve dier ilemler iin atlyeye sevk edilir.

Salarn sa dzeltme silindirleriyle dzeltilme ilemi u ekildedir,dalgal veya km formda bulunan sa levhalar iki sral dnel silindirlerarasna konveyr yardmyla sevk edilir. Ana silindirlerin salad basn ilesalar yava yava dzeltilirler. Dzeltme ilemi srasnda ckmelerimn fazlaolduu blgelerde destekleme grevini grmek ve ilemi kolaylatrmakamacyla destek silindirleri kullanlr. kmeler nemli lde sratma etkisi

gsterdiklerinden daha zor dzeltilir.Bu nedenle ince salarn dzeltilmesinde ok sayda silindir kullanlr. Kalnsalar beli veya yedili silindirlerle dzeltilirle. Dzeltme silindirlerinden nce vesonra dzenlenen makaral konveyrler vastasyla salarn sevki ve silindiregirmesi kolaylatrlr.

ekil.17. 5 ana silindirli sa dzeltme silindirinde salarn dzeltilme ilemi.1-Altsilindirler,2- st silindirler,3- Destek silindirler, 4-yardmc silindirler,

5-Konveyr

Ancak sa dzeltildikten sonra kalc bir dzlk meydana gelecei iin builemdeki sertleme metalin mekanik zelliklerinde de bir miktar deiiklikmeydana getirir. ok fazla km salar birka kere silindirlerdengeirilecekleri iin ileme sertlemesi olduka byk deerlerde olacaktr.

33


34/65

7.2. Alevle ve mekanik olarak salarn kesilmesi.

Alevle kesme ilemi gemi inaasnda olduka kullanlan bir yntemdir.Alevle kesmenin temel prensibi metal elemann saf oksijen hzmesiyleyaklmasna dayanr. Makinayla alevle kesme ilemi elle kesme ilemine gredaha stndr. Makinelerle her byklkte san kesilmesi mmkndr ayrcadz kesme ileminin yannda erisel ynde kesme ilemi de kolaylklayaplabilir. Kesme ilemi srasnda ayn zamanda kaynak azlardahazrlanabilir.

Salarn mekanik olarak kesilmesi ; sa ileme atlyesindeki eitlitiplerdeki makinelerle yaplr. Dz kenarl salar giyotin makas veya universalmakaslarla , erisel kenarl salar erilik yaraplar bykse universal

makasla kk ise dnel bakl makas ile kesilirler.Giyotin makaslarda kesme ilemi makas boyunca ban tek hareketiylesalanr. Bu makaslarla 20-50 mm ye kadar olan salar kesilebilir. Makasn alttarafndaki bak makas gvdesine sabit olarak balanmtr. Makas almayabalaynca st bak alta doru hareket eder. Salar giyotin makas baklararasna konveyrler veya makaral sehpalar araclyla sevk edilir. Sevk edilensan uygun pozisyonda yerletirildii kontrol edildikten sonra makasaltrlabilir. nce makine aftna monte edili ekzantriklere bal stopller sazerine bastrlr sonra baklar harekete geirilir. Kabza formundaki zelaparatlar, kesme ilemi bittikten sonra ba ayrr ve bak st konumaykselir. Bir ok makas tipinde tutucular (stoperler) bir elektirik motoru ile

hareket ettirilirler. Bu suretle san uygun konumda olup olmadn kontrolsalanm olur. niversal makaslar: niversal makaslar giyotin makaslar gibi metal

malzemelerin kesilmesi iin kullanlr. Ancak niversal makaslarla dorusalve erisel kesimler yapla bilir. Tek tarafl, ift tarafl ve kombine niversalmakaslar kullanlmaktadr. En ok kulanlan tip kombine olan makaslardr.Bu tiplerde gvdenin bir tarafnda sa kesmek iin baklar dier tarafndadelgi orta ksmnda ise malzemenin kesilmesi iin ayr baklar bulunur.Kesileek sa kalnl 20-32 mm kadardr. Makas iki kii tarafndaaltrla bilir. En byk dezavantaj sa kesmede kesme hareketinindefalarca tekrarlanmas zorunludur. Her defada san konumu deitirilir,

kesim hatt hassas deildir hatta san kesilen ksm eilir, daha sonra birdzeltme ilemi gerektirir.

Dnel bakl makaslar: Disk makaslar, giyotin makaslar kadar dzgnkesim yapan, yksek verimli makaslardr. Erisel ve dzgn olmayan sakesimlerinde kullanlrlar bu baklar iki dner baa sahiptirler.

34


35/65

Dnel baklar zt ynde dnerlerve aralarndaki a ayarlanabilir.Bu suretle dz ve al kesmeyapla bilir. Disk makas altran

elamann kalifiye olma zorunlulu-u ve kesilen parann bklmesi,disk makasn gemi inaatnda kulla-nlmasn olduka snrlamtr.Baz tiplerinde alt bak deydir vesabittir .

ekil.18. Dnel bakl makaslar.

nce sa kesme makaslar: 3 mm kalnla kadar olan ince salar, sabitveya seyyar titreimli makaslar ile kesilirler. Titreimli makaslar esas olarakmalzemenin erisel ve dzgn olmayan kesimlerinde kullanlr. Elektrikli ve

haval seyyar makaslar zellikle gemideki almalar iin uygundur.

7.3. Souk ekil verme

Salara silindirik ve konik sekil vermek iin souk ekil verme preslerikullanlr. Bunlar hidrolik presler, giyotin tipindeki presler ve sa bkmesilindirleridir. ok karmak eimli salara scak ekil vermek olduka zor biriilii gerektirir . Bu ilemlerin souk olarak yaplmas ile iilikten %60-70tasarruf salanr. Ayrca souk ekil vermenin bir ok stnl de vardr;masraflarn azalmas daha az zamanda eme yapla bilmesi, frna gerekkalmamas, tamir ve bakmn kolaylamasn ve daha az sahaya gerek

duyulmas gibi.

7.3.1. Sa bkme silindirlerinde ekil verme:

Salara souk ekil verme iinde l ve drtl sa bkme silindirlerikullanlr.

Kapal silindirik bkme iin, ak gvdeli bkme silindiri kullanlr.stsilindir

hareketlidir. Bklecek sa, prese nakledilir ve kalkm durumdaki silindirinaltna getirilir. Bu ilem atlyedeki tavan kreyni veya dier bir aparatlayaplr. Ayrca konveyrler de kullanlabilir. st silindir san zerine indirilir

ve bastrlr. Bastrma kuvveti erilik yarapna gre ayarlanr. Silindirleraltrlr ve sa ileri geri hareket eder st silindir giderek bastrlr. Eerkonik form verilecekse, st silindir, alt silindire paralel durumda deil alolacek ekilde ayarlanr. Konik form silindirlerin dnmesi ve st silindiringiderek alt silindire yaklamas ile verilir.

35


36/65

ekil. 19.Salara flen basmak zere ayarlanan silindirler.

l silindir salara flen basmak iin kullanlr. Bu ilem iin, st silindire zelbir aparat taklr ve sa alt silindirlerinin stne yerletirilen ara para zerinekonulur.

Bazen salar balyozla dzeltilerek silindire yollanrlar. Silindirde ilk formuverilen salara, baz haller ve presle ve ya scak ileme ile nihai ekil verilir.Salar scak ve ya souk ilensin mutlaka nihai markalamaya tabi tutulurlar vekesilirler. ift dzlemli emelerde ise salar ance enine eim verilir dahasonra st silindir ykseltilerek 90 dndrlr ve boyna eim iin ilk durumagetirilir. Maksimum sa eimi st silindir ekseninin aasnda olmaldr. 1-1,5mt boyunda, kalnl san maksimum enine eiminden biraz daha fazla olanelik ara paras san boyunca, sa ortasna yerletirilir. Sa ve ara parasilindirden birlikte geerler; san merkezinden boyuna lifler uzatlm olur vebuda gerekli boyuna eimi temin eder.

ekil.20. Boyuna eimle ift eimli saa ara para kullanlarak ekil verilmesi.a) anak-biimli sata

b) semer- biimli salar.

Salara iki ynl veya karmak eim verme ilemi olduka zordur. Busalara ekil verilmeden nce, boyuna kenarlar uzatlr. Bu ilem dzeltmeveya eme silindirlerinde kenarlar boyunca ara para kullanlarak yaplr. Sonrasaa enine ynde bilinen yolda ekil verilir ve tmsek ksm ste gelecekekilde ters evrilir, alt silindirlerle sa arasna yerletirilmi olan ara para ilebirlikte silindirlerden geirilir.

36


37/65

ift eimli salarn eim kontrol, 3 boyuna ablon ve 3-5 enine ablonlakontrol edilir. Silindir ve eilecek san erilik yar ap, silindirin yar apndanbyk olmaldr.

San kresel veya anak eklinde olmas gerekiyorsa, nce sanekseni silindirden geilir, semer eklini almas gerekiyorsa, nce sankenarlar geirilir.

Salara dalga- biiminde korugeyt yaplacaksa, bu ilem sa bkmesilindirinde yaplr. Burada bu korugeyt yarap, silindir yar apndan bykolmaldr.

S eklinde sa eiminde , eim hatt nce tebeirle iaretlenir. San birkenar tebeir hatt boyunca silindirden geirilir, sonra sa ters dndrlr vedier kenar boyunca tekrar eilir. Bu tip emeler iinde uygun kalnlkta ara

paralar kullanlr.

Hava kanal, kaporta v.s ilerde kullanlan ince salarn ( 1-2 mmkalnlkta) eimi iin 30-100 mm apta 0,4-2,0 mt boyda silindirlere haiz 3l, elkumandal bkme silindirleri kullanlr. Silindirler, kol ve dililer yardmyladndrlr. Bu tip silindirler bazen 4,0mm kalnla kadar olan salarn eimiiinde kullanlr.

Salara preslerde ekil verme: Birden fazla eime sahip salara ekil verme, silindirlerden baka presler ile de yaplmaktadr. Bu hidrolik preslergenellikle 250-750 ton basma kuvvetinde olurlar . Ancak kaln salara ekil

vermede kullanlan preslerin basma kuvvetleri 2000 tona kadar kar .

Eme ilemleri iin niversal ve zel kalplar kullanlr . niversal prestetaklp sklebilir kalp tutucusunun baland taban pleyti , kalp tutucusunabalanan skle bilir kalplar , presin kafasna sabitletirilmi kalp tutucusunabalanm sklebilir st kalp bulunur .

ekil.21.niversal preste silindirik kalplar

37


38/65

Bu dzenleme ile , niversal pres silindirik kalp takmyla donatlm olur, bu da salarn tek ynde eilmesini salar . Ba bodoslama salar , i bkeykenarl omurga salar bu tip forma sahip salardr .

ekil.22.ok ynl erilie sahip salarn presle souk bklm halleria)Bodoslama sab) bkey kenarl omurga sac)Stern tp sad)Sintine dnm sae)K taraf saf)Semer eklinde eilmi sa

Eriliin balad noktalar , sa kesildikten sonra belirli bir toleransla

sa zerine markalanr. elik eritlerden yaplm geici ablonlar , sanekseni ve kenarlar boyunca kalplardan karlr. Markalandktan sonra sa,kreyn ile tanarak pres kalbna yerletirilir ve ekil verilir.

Bir kenar boyunca eme ilemleri bittikten sonra sa evrilerek ayntarzda dier kenarlar eilir. Eer sa boyunca eimin deierek gitmesiisternirse, kalp tutucular, alt sa desteklenerek al olarak ayarlanlr.

Eer boyuna eme yaplacaksa, metal takviye paralar kullanlr. Buparalar san enine kesit ekline uygun erilie haizdir. Bu paralarn biri sazerine, kalp eksenine gelecek ekilde, dier ikiside kalp ularna gelecek

ekilde san altna yerletirilir. st kalp aaya doru bastka, san boyunalifleri uzar ve bylece gerekli erilik salanm olur.

Erilen sa kreynler ile alnr ve kalplarla kontrol edilir. Kalbn kenarlarsa yzeyine tam olarak temas etmelidir.

Silindirik niversal pres kalplar, az boyuna eimli olan salara iftynl eim vermekte kullanlr (metal takviye paralar kullanlarak):

38


39/65

Sintine dnm salar ve k dnm salar ift ynl eime haizdirler vepreslerde, anak kalplara ekil verilirler. Bu halde niversal presin kalptutucular arasna alt kalplar yerletirilir. anak kalp da st kalp tutucusunacvata ile balanr. Pres altrlarak, saa istenilen ekil verilir. Sa alt kalp

zerine konulur ve ekil verme sresince enine ve boyuma hareket ettirilir.San eriliinin her zaman alt ve st kalplarla tam uyuma gstermemesinedeniyle, sa metal destek paralaryla ayarlanr. Enine ve boyuna erilik yarapn azaltmak gayesiyle, iki boyuna iki de enine erit, alt kalbn kenarlarboyunca yerletirilir. Bu halde st kalp, alt kalp ekseni boyunca sa zerinekonulan erite temas eder.

ekil.23. Universal sa bkme presi iin anak kalplar.

ki tarafda ayr erilie sahip salara semer- biimi kalp takm ile ekilverilir. Bu tip eme yukarda izah edilen emelerle benzer ilemlere sahiptir.

Kresel ekle sahip k taraf salar zel tipte kaynakl kalp ile eilir.ablon yardmyla kresel ekil verilmi olan alt kalp i bkeydir ve presin

taban pleytine balanr. st kalbn alt yzeyi d bkey- kresel ekildedir vepresin kafasna balanr. Sa kreyn ile alt kalp stne yerletirilir ve presleistenilen ekil verilir. Salarn eim kontrolnde, ablon veya kalplarn saatam olarak uyum gstermesi gerekir.

Salarn giyotin tipinde eme ve ekillendirme presleriyle eilmesi: oksayda eitli tekne elemanlar ve (ba, k omurga salar, zel ekilliblme ve perde salar, korugeyt salar, direk salar, hava kanal salar,elektrik panel salar ve ok deiik ekilli dier elemanlar ) giyotin tipindeeme ve ekillendirme presleriyle ekillendirilirler.

Bu makinelerde, elemanlar zel ve niversal kalplar vastasylaekillendirilir. zel kalplar ok sayda benzer paralarnekillendirilmesinde kullanlr. niversal kalplar ise nispeten daha az saydabenzer paralarn ekillendirilmesinde kullanlr. ekil.24.teki universal kalpkanal-kesitli elemanlarn ekillendirilmesinde kullanlr. Pres, flen basmagayesinde kullanldnda flen geniliine gre ayarlanan stoper, alt kalbabalanr, birka eimli karmak elemanlar veya kutu kesitlere ekilverildiinde eik st kalpl niversal kalplar kullanlr.

39


40/65

ekil.24.niversal eme kalplara)dz st kalpl b) eik st kalpl

Bu preslerin kullanlmas halinde eim kontrol ve eim toleranslar flenlemepreslerinde olduu gibidir. Presler iki kiilik ekiplerle alitrlr.

7.4.Az hazrlama ilemleri

Az hazrlama bir ok durumda elemanlarn kenarlar , sa dzleminegre istenilen bir ada dzenlenerek kaynak ilemleri iin hazrlanlr.

Alevle kesme ileminde kenarlar al olarak kesilmemi (azalmam) salara, kenar dzeltme makinesinde az alr. Bu makine sankenarlar dz yada al olarak dzeltilir. Alevle kesme ilemi neticesindedalgal hale gelmi 15-20 mm veya daha kaln salar yada makinedeilenebilirler.

Bu makinenin gvdesi, kapal kesitli dkm bir taban ile yanlardakibalant paralarndan ibarettir. lenecek sa, taban zerine yatrlr ve vidalpabularla zerine bastrlr.(bu bastrma elektronil, hidtolik veya pnmatikyntemle olabilir).

Daha verimli almak iin boyutlar, makine ilenecek en geni saauygun olan ilave bir kaynak konstrksiyonlu tabanda makine tabannn arkatarafna yerletirilir. zerinde ileme takm bulunan araba tm makine boyuncataban yzeyine hareket eder. Bu hareket gvdedeki gayd lar zerinde olur.Hareket klavuz vida ile salanr. Daha modern tiplerinde araba hareketikrenmayer ve dz dili ile salanr. Dz dili arabaya baldr. Suport zerinde

bir veya iki kesici takm bulunur. Eer bir takm varsa takm 180 dndrc biraparat taklr. Bu suretle takmn her iki ynde hareketine, olanak verilmi olur.Eer suportta iki takm bulunuyorsa takmlardan biri arabann kar yndekihareketinde kullanlr.

40


41/65

ekil.25.san kenarlarnn ilenmesinden nce durumunun gey ile kontrol1)Gey taklm suport 2)Makine pleytine yerletirilmi sa

Sa ilenmeden nce, yerletirme durumu suport zerine monte edilmiolan bir gey ile kontrol edilir. zerinde ince u bulunan gey, sankenarndaki marka hatt zerinde gezdirilerek ayarlama yaplr.

25-30 mm kalnla kadar salarn ilenmesinde kenarlarboyuncabulunan dz para karlabilir. Eer daha ince salar ileniyorsa,kenar boyunca aaya doru hareket edebilen zel takmlar kullanlr.

Ters dnebilir takmlar kullanldnda, takmn doru durumda olupolmad dikkatle izlenmelidir. Takm : merkezinin sa kalnlnn yarnoktasndan, 3 mm den az olmamak zere, zerinde olacak ekildeayarlanmaldr. Takm bu durumdayken, dz para tarafndan takm zerinetatbik edilen kuvvet takmn alt blgesine younlatrlr. Dz parann kalnltakm yatay olarak hareket ettirilerek ayarlanr ve takm yerletirilirken deyolarak hareket ettirilir. Al kenar hazrlanacaksa, takm al olarak ayarlanr.

Kesici takmn hz elik kalitesi ve sa kalnlna gre deiir.

Kesici takmlar zel makinelerde bilenmelidir. alma esnasnda bazentakmlar darbe yklerine maruz kalabilirler, bu nedenle yksek kalitelieliklerden yaplrlar. Sert metal ulu takmlar darbe ykne uygun olmadiin kullanlmaz. Bu makinelerde suport hareketi 15 mt dir.

Sa kenarlar alevle kesilirken ayn zamanda kaynak az iin alolarak kesilebilmektedir. Bu nedenle az hazrlama makinelerinin kullanmterk edilmitir.

7.5. Flenleme ve delme

Kk tekne elemanlarna flen aadaki yollarla baslr.

E1 kumandal kenar kvrma makineleri ile

Flenleme makineleri ile.

41


42/65

Salara her trl ekil verebilen her hangi bir presle

niversal sa bkme presiyle

Hidrolik makinelerde, flen baslacak ksm eneler arasna zel kademelibir kama ile ve hidrolik kriko yardmyla tutturulur. ; sonra yatay silindir sazerine basarak flen leme yapar.

ekil.26. Flenleme makinesinin hareketini gsteren diyagram

a) Gvdeb) Hareketli parac) Tahrik elemand) Sklebilir para

e) Stoperf) Kenetlerg) San flen baslmadan nceki durumuh) Flen basldktan sonraki durumu

ekilde grlen flenleme makinesinde sa flen iin markalanm hatta greayarlanarak yerletirilir. Yerletirme kontrol edildikten sonra, eilecek ksmmakinenin alt ve st eneleri arasna sktrlr. Dnel parann sa deykonuma getirmesiyle flen baslm olur. Makinenin st enesinde bulunansklebilir. Parann kalnl eilecek sa kalnl kadar olmaldr. Uzunkenarl durumlarda bu para iki veya blml olur. Kk elemanlara flen

basldnda bir arada birka para makineye yerletirilir be bir hareketlebirden fazla elemana flen baslm olur.

Bu ilemler san boyutlarna ve iin karmaklna gre iki kiitarafndan yaplr.

42


43/65

8.KAYNAK

Gnmzde gemi inaasnda perin ve dier elemanlarla oluturulanbirletirmelerin yerini kaynak l balantlar almtr. Kaynakl balantlar doal

olarak ok daha iyi szdrmazlk salarlar. Kaynak teknii amaca ynelikolarak uygulanmaktadr. malat amal Tamir amal Yzey kaplama amal

Bir imalat yntemi olarak kaynak teknii dier imalat yntemlerine kyaslaok daha fazla nem tamaktadr. Boru hatlar, 100 000 tonluk dev spertankerler, petrol platformlar gibi hemen hemen btn prodksiyonlarda kaynakvazgeilemez konumdadr ve bu rnlerin temel imalat yntemini tekiletmektedir. lkemizde zellikle oksi-asetilen ve elektrik ark kaynakyntemlerinin kuullanlma alanlar byk gelime gstermitir.

Dier retim yntemlerinin olanak vermedii tamir ilemlerindede kaynakteknii baar ile kullanlmaktadr. Bu nedenle yksek mukavemetlerinaranmad her trl elik konstrksiyonda rahatlkla kullanlabilecek kaynakelektrotlar gelitirilmitir.

Yzey kaplama veya dolgu amal kaynak uygulamas, paralarndeiik amalarla yzeylerinin ayn veya farkl ilave malzemelerle kaplanmasolarak tanmlanabilir. Bu tip bir ileme mekanik anmalar veya kimyasalanmalar sonucunda gerek duyulabilecei gibi, bu tr zorlama ve etkilere

maruz kalaca nceden bilinen paralarn , yksek direnli malzemelerlekaplanmas amacna dnk olarak da ba vurulabilir.

Kaynak dtan grnte ekil sreklilii gsteren bir birletirmeyntemidir. Gerekten kesite dardan baktmzda zellikle kaynak yerinin altve st tesviye edildiinde sanki ek yeri yokmu gibi grnr.

Kaynakla yaplan retimde seilen malzemenin mmkn olduu kadarana malzeme ile ayn ergime scaklna sahip olmas ngrlmektedir.Kaynak tekniinde kullanlan e malzeme deyimi metalurjik anlamda eitlikolarak dnlmekte, bir birletirmede kaynak blgesinde tm malzemelerin

birbirleri iinde karabilmeleri anlamn tamaktadr.

Kaynak ynteminin ve kullanlacak dolgu metalinin seimi, kaynatlacakmalzemeye, kaynak pozisyon snrlamalarna, iin srasna ve dzenine,aralarn portatifliine geni lde baldr. Kaynakla birletirme yntemlerininpek ok kurulularca kalite kontrolleri istenir. Her tersanenin iinde normalolarak kullanlan kaynak ynteminin onaylanmas iin gerekli deneylerinyaplmas klaslama kurulularnca istenir.

43


44/65

8.1.Metallerin kaynanda kullanlan balca kaynak yntemleri.

Metallerin eritme kaynanda balca olarak, aadaki usuller kullanlr.

1) Eritme kayna usulleri

1.1) Dkm eritme kayna

1.2) Elektrik diren eritme kayna

1.3) Gaz eritme kayna

1.4) Elektrik ark kayna

1.4.1) Karbon ark ile kaynak

1.4.2) Metal ark ile kaynak

1.4.3) Koruyucu gazla kaynak ( Gaz alt kayna)

A- TIG kayna

a) Normal TIG kayna

b) Plazma TIG kayna

c) Ark atom kayna

B-MIG kayna

a) Normal MIG kayna

b) Aktif gazla MIG kayna

1.4.4) Metal koruyucu altnda (yaltlm elektrod ile) kaynak

1.4.5) Tozalt kayna

1.5) elektron bombarduman ile kaynak

1.6) Lazer n ile kaynak

2. Basn kayna usulleri

2.1) Souk basn kayna

44


45/65

2.2) Ultrasonik kaynak

2.3) Srtnme kayna

2.4) Ocak kayna

2.5) Dkm basn kayna

2.6) Gaz basn kayna

2.7) Elektrik diren kayna

2.8) Elektrik ark basn kayna

2.9) Difzyon kayna

lkemizde allm oksi- asetilen ve elektrik ark kaynak yntemlerininkullanlma alanlar byk bir gelime gstermektedir. Gemi yapm, elikkonstrksiyon , basnl kaplar ve byk makine konstrksiyonlarnda toz altkaynann klasik tek tel ile yaplan yntemi geni apta kullanlmasna karn,ift telle yaplan tandem, seri ve paralel yntemleriyle bant elektrotuygulamas henz yoktur.

Gaz altnda yaplan MAG kayna, son 10 yl ierisinde, artan orandaendstrimizin eitli alanlarnda, rnein buhar kazanlar, gemi yapm, elikkonstrksiyon... v.b. , uygulama alanlar bulunmaktadr. Soygaz atmosferi

altnda yaplan TIG ve MIG kayna ynemleri yksek alaml elik ve demird malzemelerin kaynanda yaygn biimde kullanlmaktadr. Kimyaendstrisi, petro kimya tesisleri, gda endstrisi bunlarn balca rnekleriarasndadr.

Lazer ve elektron nlar ile kaynak Hava Kuvvetleri nin yan sra zelsektr iletmelerinde de kullanlmaktadr. rnein; Renoult otomobilfabrikasnda elektron nlar yoluyla kaynak yaplmaktadr. Plazma ilekesmenin kullanld bir ok endstri dal mevcuttur. Srtnme kaynamatkap ular ve spap retiminde kullanlmaktadr. ift tabanl tencere retimilkemizde uygulanan difzyon kaynana ait rnekler arasndadr.

Nmerik kontroll ve programl oksijen ile kesme makinalartersanelerimize girmitir. Kaynak dikilerinin muayene ve kontrol dezellikle1970 li yllardan sonrageni apta uygulama alanna girmitir. Buarada TSEde kaynak standartlarnn karlmasna hz verilmitir. zellikle dpazarlara alan lkemiz endstrisinde kalitenin temini iin muayene vekontroln ciddi olarak yaplmasnn nemi byktr .

Bu gn lkemizde her tr rtl elektrod, toz alt ve gaz alt kaynaktelleri, zl teller, yumuak ve sert lehim tel ve alamlar , btn kaynak

45


46/65

gazlar, elektrik ark kaynak makinalar toz alt ve gaz alt kaynak cihazlar, oksi-asetilen kaynak fleleri ve detantrleri, nokta kayna makineleri, oksijenlekesme ve lehimleme dekapanlar retilmekte ve eitli lkelere ihraedilmektedir.

8.2. Malzemelerin kaynak kabiliyeti

Bir metalsel malzeme, ayet snn tesiri altnda kalan blgedeki,zellikleri fazla miktarda tahribe uramamsa kaynaa uygun olarak kabuledilebilir. Baz hallerde bu blgedeki zelliklerin korunmas bakmndan, zelnlem ve yntemlere gerek duyulabilir; ite bu gibi durumlarda malzemeninkaynak kabiliyeti incelenmesi gerekir.

Kaynak kabiliyeti kesin ve kantitatif olarak ifade edilmeyen, kompleks biranlam olan bir zelliktir. Millet aras kaynak endstrisi IX nolu komisyonu

kayak kabiliyetini u ekilde aklamaktadr :

Bir metalsel malzeme verilen bir yntem ile bir dereceye kadar kaynakedilebilir ;uygun bir yntem uygulanarak metalik balant elde edildii zaman,balant yerel zellikleri ve bunlarn konstrksiyona etkisi bakmndan,belirlenmi bulunan zellikleri salamaldr.

Aklamadan da grld gibi kaynak kabiliyeti yalnz malzemeye aitbir zellik deildir, ayn zamanda kaynak yntemine ve konstrksiyona dabaldr. Bir malzeme bir kaynak ynteminde gayet iyi bir kaynak kabiliyetigstermesine ramen dier bir yntemde zayf bir kaynak kabiliyetine sahip

olabilir. rnein, alminyum ve paslanmaz elikler oksi- asetilen yntemindezayf bir kaynak kabiliyeti gstermelerine karn, gazalt (MIG-TIG) yntemindeiyi bir kaynak kabiliyetine sahiptirler.

ekil.27. Kaynak kabiliyetinin mazleme retim yntemi ve konstrksiyona ball.

46


47/65

ekil.28. DIN 8528 e gre kaynak kabiliyetini etkileyen faktrlerin ematikgsterilmesi.

Bir metalsel malzeme yksek derecede kaynak kabiliyetine sahiptirdenildii zaman, zel nlemlere bavurulmadan, tatminkar bir kaynakkalitesin,in elde edilemeyecei anlam ortaya kmaktadr.

Kaynak kabiliyeti, derecesini belirten zellikler , yukarda da belirtilmiolduu gibi malzemeye ve konstrksiyona ve kaynak yntemine bal olarakdeiir, iyi bir kaynak kabiliyeti derecesinde kaynak blgesinin mekanik vekimyasal zellikleri mmkn olduu kadar esas metale yaklam olmaldr.

47


48/65

9.GEM NAASINDA KULLANILAN KAYNAK YNTEMLER

Gemi yapmnda en fazla kullanlan kaynak yntemi pastal elektrodlarla elle yaplan metal-ark kaynadr. Bununla beraber, bir ok otomatik ve yar

otomatik yntemler baar ile kullanlmaktadr. Bunlar ;toz alt, gaz metal ark,toz ekirdekli ark, curuf alt ve MAG yntemleridir. Curuf alt ve MAG gibiyntemler kaln kesitli paralarn bir tek paso da kaynatlabilmesini salar. zeltoz alt kaynaklar uzun bir kaynan tek taraftan kaynatlmasn salayabilir.Gelecekte elektron n kayna veya lazer n kayna yntemleri gemiyapmnda uygulama sahalar bulabilir. Bu blmde gemi yapmnda kullanlanbelirli kaynak yntemleri anlatlmaktadr.

Kaynak ynteminin ve kullanlacak dolgu metalinin seimi, kaynatlacakmalzemeye, kaynak pozisyon snrlamalarna, iin srasna ve dzenine vearalarn portatifliine geni lde baldr. Kaynak yntemi ve dolgu metali

yle seilmelidir ki sonuta elde edilen kaynak dikiinin mekanik zelliklerikaynatlan ana metalinkine e deer olsun.

Kaynakla birletirme yntemlerinin pek ok kurulularca kalite kontrolleriistenir. Her tersane iinde normal olarak kullanlan kaynak yntemininonaylanmas iin gerekli deneylerin yaplmas klaslama kurulularnca istenir.

9.1. rtl metal ark kayna

yi bir kaynak dikiinin elde edilmesini etkileyen faktrler, kaynakbirletirme dizayn, ieriye girilebilme, kaynak aznn hazrlanmasndaki

doruluk, kaynak aralarnn uygunluu, yukarda anlatlan kaynak yntemlerive kaynaklarn ustal belirlenmesi iin, kullanlacak elektrodlarn deiiktiplerin karakteristikleri ve her biri iin tercih edilen kaynak tekniinin yetitirmekurslarnn uygulanmas gereklidir.

Baz elektrod trleri ayn mukavemet aralklarndaki dier elektrodlarlakarlatrldklarnda daha az uzaman rnei gsterirler. Dk uzamas olanE6012,E6013 ve E7014 gibi elektrodlarn, mukavemet gverteleri d kaplama,dablbatum tank st kaplamas v.s, gibi ana mukavemet elemanlarnnkaynanda kullanlmas onaylanmaz.

Otomatik gravite kaynanda zel olarak yaplm yksek demir oksidi vedemir tozu rtl elektrodlar ke kayna yapmada kullanlr. Elektrodlarnboyu yaklak olarak 635-760 mm olup, bir kaynak zel olarak yaplmpresleri kullanarak ayn anda 4-6 elektrodu kullanabilir. 3 ayakl pensenin bazdar yerlerde kullanlmas zor olduu zamanlar zel olarak yaplm ve yaylolan penseler kullanlabilir.

48


49/65

Tablo.6.Gemi yapmnda en ok kullanlan elektrodlar.

Elektrodlarn her birinin deiik kaynak durumlar iin l snrlandrmalarvardr. En alttaki elektrod yatay durumdaki ke kaynaklar ve dzdurumdaki kaynaklar iin uygundur.

9.1.1. Elektrodlarn saklanmas

Elektrodlar karma olmamas, hasar grmemesi veya gereksiz ekilde

nemlenmemeleri iin temiz ve kuru bir ortamda saklanmaldr. Deiik elektrodtipleri eitli nem kontrolleri isterler. E6010 ve E6011 elektrod tipleri iyiyanmalar iin rtlerinde biraz nem isterler ve genel olarak slanmamalar veuzun sre ok fazla nemli havada kalmama kouluyla kullanlmadan ncekurutulmalar gerekmez . Tekrar kurutma derecesi 66 dereceyi gememelidir.

Hidrojenli elektrodlar, kullanlmadan hemen ncesine kadar zel ekildekorunmu kutularda saklanmal ve tamamen kuru olmaldr. Kutulardan birdefa karldktan sonra ise 120 derece ile230 derece arasndaki frnlardasaklanmaldr. Yksek mukavemetli ile yksek gerilmelere maruz normalmukavemetli eliklerin kaynatlmasnda , tiplerine bal olarak elektrodlarn

260- 4258 derece arasnda bir saat sreyle kurutulmalar iyi olur. Eer hemenkullanlmayacaklarsa frnlarda saklanmaldrlar.

Dk hidrojenli elektrodlarn rtleri ortam scaklklarnda havannnemini eker. Nemlenme sresi ortam scaklna ve nem oranna, elektrodtipine ve iin yapl ekline gre 4 ile 9 saat arasnda deiir. Daha kritikdurumlarda kaynak yapmak iin veya baz yksek mukavemetli eliklerinkaynatlmasnda bilhassa nemli bir havada bu sre 4 saatten daha az olabilir.

49


50/65

Yksek nemli hava koullarnda yaklak olarak 120 derecede alan portatiffrnlar kullanlmaldr.

Arka taraf bantlama ; Arka taraf temizlemeden tek tarafl kaynak

ileminin yaplabilmesi iin cam yn gibi deiik tipte arka taraftan desteklememalzemeleri yaptrclarn yardmyla yerine tutulur dierleri ise kaynatlacakbalantnn arka tarafna ( kkne) sktrlr. Baz durumlarda otomatik veyayar otomatik kaynaklarda arka taraftan destekleme band kullanmadan ncearka kk pasolar el kayna ile kaynatlr. Arkadaki bant yakmamaya zengsterilmelidir. Baz durumlarda bandn yanmamas iin geici olarak bandnzerine bakr levha konur.

ekil.29. Gravite kayna

9.2. Toz alt kayna

Toz alt kayna yntemi dz levha bloklarn (gvertelerin, perdelerin,dkaplama salarnn, karine ve bordadaki dz ksmlarnn) armuz vesokralarnn kaynanda ve dz yatay pozisyonlarndaki ke kaynaklarnn

yaplmasnda geni lde kullanlr.

Bu yntem ayn zamanda kzaktaki tekne zerindeki gvertelerin armuzve sokralarnn toz alt kaynak makinasnn hareketi aaya doru birazeimliyken kullanlr ve bu eim 19 mm den daha kaln levhalarn tek pasodakaynatlmasnda 1 dereceyi gemez ve ok pasoya gre kaynak az almkaynak balantlarnda ve ke kaynaklarnda 3 dereceyi gemez. Bununlaberaber bir ok kaynak yukarya doru yaplr.

50


51/65

Tekne zerindeki gverte kaplamasnn toz alt kaynanda, alttarafndan elde yaplm bir kk pasosu veya arka tarafnda bir bantladesteklenmi st taraftan bir kk pasosu atlr ve daha sonra st taraftan toz

alt kayna bitirilir.

Tersanelerin kendilerinin sa kaynana gre deien standart birkaynak yntemi kaynak az balantlarnn uygulanmas gereklidir. Kontroledilmesi gerekli olanlar elektrod tipi ve ls, nem miktar, akm, voltaj,ilerleme hz, tozun tr ve incelik derecesidir. Kaynaklar kaynak aznnalmasndaki deiiklikler ve anormal durumda bu standartlardan ne gibisapmalar olabileceini bilmelidirler.

Kaynak aznn temizlii, levha kenarnn hazrlanmas ve montaj eldeyaplan kaynaa gre daha fazla zen ister. Metod kaynaklar atlamalarn

nne geebilecek kadar boyda yaplmaldr. Levhalar bir arada tutabilecekkadar ksa ve sk olmaldr. Kaynak yaplrken atlam olan metod kaynaklartemizlenerek karlmaldr.

Kaynatlacak her iki uta tant lamalar bulunmaldr. Bunlar toz altkaynanda tantlar salar. Bu tant lamalar ana levhalara gayet iyi birekilde kaynatlmal ve kaynak annda ana levhalar ayrlmaldr. Bu tantlamalarnda da aynen ana levhalarn kaynak az ekli devam ettirilmelidir. Herpaso kaynak mmkn olduu kadar tant lamalarnn en ucundan balamalve toz alt kaynak makinesinin bal ana levhaya ulatnda kaynak koullarolumaldr. Baz durumlarda kaynak pasosu dier uca ulamadan nce bitirilir.

Makine daha sonra dier utaki tant lamasndan kart ynde kaynaabalar ve ilk durulan noktada kaynak ilemi bitirilir. Dier durumlarda kaynakilemine durmakszn br utaki tant lamasnn sonuna kadar devam edilir.

Geri adml tipi kaynak sras iki levha ile birlikte kullanld zamanbzlmeleri ve kaynan her iki ucundaki scak atlama olaslklarn azaltr.Armuzun ilk 2-2,5 mt lik ksm kaynak makinesi ile geri adml yntemlekaynatlr. Daha sonra kaynak kart ynden ilk balang dorultusundatamamlanr.

ekil.30. Tek tarafl toz alt kaynanda tipik balant detaylar

51


52/65

Kaynak azna paralel olarak monte edilmi bir ray zerinde hareketeden taycnn kullanld ara en ok tercih edilendir. Her ne kadar tek arklsistemler ok kullanlyorsa da iki veya elektrodlu makinelerde yaplankayna oaltmak iin kullanlr. Birden fazla elektrotlu makinelere ek olarak

yaplan kayna oaltmak iin scak tel ve toz metal katklar (zel yntemdeneyleri istenemektedir) gibi zel metodlar kullanlr.

elikler zellikle ysek mukavemetli elikler dk servis scaklklar iinkaynatldklarnda genellikle istenilen entik sertliini elde etmek iin normaldenfazla sayda paso ile kaynatlrlar.

ekil.31.Stifnerlerin levha paneline otomatik ke kayna.

52


53/65

Tek tarafl otomatik toz alt kaynak yntemi gelitirilmi olup kar taraftaen az kaynak onarm ile gvenilir kaynaklar elde edilebilir. En ok kullanlankart taraftan destekleme yntemlerinden biri ekil .30. da verilmitir. zel

kalitede bir toz kullanlmtr. Bu toz yksek sya dayankl olmal ve ergimihale gelen kaynak metalinin aaya akmasna enhgel olarak istenilen birkaynak dikii olumasn salamaldr. Bakr bant desteklemesinde genelliklehava basncnn yardm ile tozu e dalml bazn altnda tutar ve bir kaynakaz almas istenmez. Kaynatlacak levhala ya mekanikyntemlerle veyamknatslarn yarm ile kaynak sresince yerlerinde tutulur.

Blok hazrlama atlyesinde yapld gibi kaynatlacak elemanlarnbirbirine sk bir ekilde yapmasnn gerekli olduu zamanlarda kekaynaklar otomatik olarak yaplabilir. Bu tr kaynak levha panellerine stifnerleriveya grderleri balamada veya t eklinde sa tan yaplan derin grderlerin

yapmnda kullanlr. Buda ekil.31 de gsterilmektedir.

Makaraya sarlm kaynak besleme teli ve tozun kuru bir yerdesaklanmas gereklidir, bylece temiz bir kaynak diki yzeyi elde edilebilir.Kaynak sresince dk hidrojen tipi bir rt oluturan tozun kaynakileminden nce nem oran yksek ise bir kurutma ileminden geirilmesi iyiolur.

9.2.1.Toz alt kaynanda kullanlan kaynak telleri

Toz alt kaynanda kullanlan kaynak telleri, yksek kaliteli ve zellikle

elektrik ocaklarnda ergitilerek retilen eliklerdir. Normal tellerden farklkimyasal bileimi ile kaynak yerinin metalurjik emniyeti bakmndan gerekli olanmanganez miktarnn yksek oluudur. eitli amalar iin genellikle 1,2 12mm apnda kalibre edilmi kaynak telleri kullanlr. Bu tellerin yzlerinintamamen dz ve przsz, ya, pislik ve pastan uzak olmalar gereklidir.Counllukla bu teller bakrla kapl olarak piyasaya srlr. Tellerin zerindekibakr tabakas meme ierisindeki akmn geiini iyiletirdii gibi paslanmayakarda telleri korur. zeri pasl teller memede kontak zorunluluklar vememenin abuk anmasna neden olduklarndan, kesin olarakkullanlmamaldr. Ayrca teller uygun olmayan anm yada byk aplmemelere kullanlrsa kontak zorluklar doururlar. Buda ,akmn nform bir

ekilde arka gelmesine engel olduundan kaynak yerine verilen s miktardeiir. Sonuta da dikiin hatal kmasna neden olur .

Toz altnda kullanlan teller zellikle birleimdeki manganez miktarnagre snflandrlr. DIN 8557 veya AWS. 5.1765T/ASTMA558-65 e gre tozalt kaynanda kullanlan tellerin kimyasal birleimleri aadaki ekillerdeverilmitir. DIN668 egrede kaynak tellerinin toleranslarda grlmektedir.

53


54/65

Tablo.7. DIN 8557 ye gre toz alt kaynanda kullanlan tellerin kimyasalbirleimleri.

Tablo.8. AWS,A5-65T / ASTMA 558 65T ye gre toz alt kaynandakullanlan tellerin kimyasal bileimleri.

Tablo.9.DIN 668 e gre kaynak tellerinin toleranslar

54


55/65

Toz alt kaynanda kaynak metalinin alamlandrlmas iin genelolarak aadaki yol kullanlr.

a) alaml tel ile kaynak yapmak

b)alamsz bir tel ile alaml bir kaynak tozu kombinezonunu semek

c)kompoze bir elektrot kullanmak. Bu elektrotlar, alam eleman ieren bir rtile alamsz bir telden meydana gelir.

9.2.2. Toz alt kaynanda kullanlan kaynak tozlar

Toz alt kaynanda kullanlan bir kaynak tozu, genel olarak, rtl birelektrot ile yaplan kaynakta rtnn salad ayn ii grr yani kaynak

ilemine fiziksel ve metalurjik bakmdan etkir.

Toz alt kaynanda kullanlan kaynak tozlarn eitli bakmlardansnflandrmak mmkndr:

A)Kaynan amacna gre

Hzl kaynak tozlar Derin girmeli kaynak tozlar nce sa kayna tozlar Aralk doldurma kabiliyetine sahip kaynak tozlar

B) Yapm ekline gre

Ergimi kaynak tozlar Sinterlenmi kaynak tozlar Aglomere kaynak tozlar

C) Kimyasal karakterine gre

Asit karakterli tozlar Bazik karakterli tozlar Ntr karakterli tozlar

D) Manganez miktarna gre

Yksek manganezli tozlar Orta manganezli tozlar Manganezsiz tozlar olmak zere snflandrlr

55


56/65

ekil.32.Toz alt kaynanda kullanlan kaynak tozunun bileimine bal olarakzellikleri

ekil.33. Ergimi metal tozlarn retimi

56


57/65

ekil.34. Toz alt kaynann prensibi.

9.3. Gaz alt kayna

Gaz alt kayna genel olarak kaynak yeri bir gaz ile korunan zel bir arkkayna usuldr. Kullanlan elektrot ve gazlarn cinslerine gre koruyucu gazkaynak usullerini eitli snflara ayrmak mmkndr. Bu gne kadar pratiktekullanlan koruyucu gaz kaynak usullerini aadaki gibi snflandrabiliriz.

a) Erimeyen elektrotla yaplan gaz alt kayna Erimeyen iki elektrotla yaplan gaz alt kaynak usul Erimeyen bir elektrotla yaplan gaz alt kaynak usul

Tablo.10. Gaz alt kaynak usulleri

57


58/65

b) Eriyen elektrodla yaplan gaz alt kayna Soy gaz atmosferi altnda eriyen metal elektrotla yaplan gaz alt kaynak

usul -karbon di oksit atmosferi altnda eriyen metal elektrotla yaplan gaz alt

kaynak usul- plak elektrotla karbodioksit atmosferi altnda kaynak- Karbondioksit atmosferi altnda zel kaynak usulleri- Koruyucu ek maddelerle karbondioksit atmosferi altnda yaplan kaynak

usulleri

Gaz alt kayna uygulama rnekleri

9.4.Gaz metal ark kayna

Gaz metal ark kayna ynteminde arkn olduu yere devaml olarak birbesleme teli gelmekte ve oluan ark gaz ile rtlmektedir .ilem otomatikveya yar otomatik olabilir. Yar otomatik ynteminde kaynak teli ve gaz eldetutulan bir tabancaya esnek hortumlar iinde verilir. rt olarak kullanlangazlar arasnda karbondioksit veya argon ve karbondioksit karmlar,oksijen ve hatta nitrojen vardr.

Bu ark kayna yntemi eliin kaynanda olduu gibialminyum,titanyum ve dier demir olmayan metallerin kaynanda dakullanlr. Ayn zamanda bu yntem sonunda elde edilen kayna ark

blgesindeki dk hidrojenin olumas ve entik sertliinin ok iyi olmasyznden akma mukavemeti 550 MPa ve daha fazla olan dk alamleliklerin kaynanda kullanlr. Bu yntemde yzey temizlii dier btnyntemlere oranla ok daha nemlidir.

Gaz metal ark kaynann dier trleri pskrtme nakli,ksa devri ark vetitreyen arktr. Pskrtme naklinin belirgin zellikleri yksek kaynakdoldurmas ve yksek akm derecesi olup kaln levhalarn dz pozisyonda

58


59/65

kaynanda tercih edilir. Ksa devre ark s giriini azaltr ve ince levhalarndz pozisyonlardan baka pozisyonlarda kullanlmasn salar. Bu ynteminyar otomatik bir yntem oluu tartlr. Titreimli ark yntemi 2 dzeyarasnda deien bir akmdr. st dzey en fazla akm alt dzey ise en

dk akm gsterir. Bu yntem her pozisyondaki kaynak iin kullanlr vekaln levhalarn kaynatlmasnda bir hassa avantajldr.

9.5. Toz ekirdekli ark kayna:

Toz ekirdekli ark kayna gaz metal ark kaynana benzemektediryanlz kaynak besleme telinin ekirdeinde bir toz bulunmakta olup rtgaz kullanla bilir veya kullanlmaya bilir. Bununla beraber bu toz kaynaktaarkn hareketini ve metalurjik tepkilerini deitirmeyerek bunlar dtan

rtl normal elektrotlarn hareket ve tepkilerine e deer kllar. Budeiiklikler bu yntemi daha kullanl duruma getirir ve atlye dndakikaynaklarda daha ok kullanlr. dik ve tavan kaynaklar belirli tel trleri ileyaplabilir.

Kullanlan tozlar istenilen metalurjik gereksinmelere gre rt gaznnkullanlp kullanlmamasna bal olarak sei

gemi yapımında kullanılan celik saclar ve kaynak yontemleri

Documents