GELİR DAĞILIMI

GELİR DAĞILIMI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TANIMLAR

GELİR TÜRLERİ GELİR DAĞILIMINI ETKİLEYEN

FAKTÖRLER GELİR DAĞILIMININ ADALETSİZ

OLMASININ SEBEPLERİ TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI LORENZ EĞRİSİ VE GINI KATSAYISI TÜRKİYE’NİN GINI KATSAYISI İLE DİĞER

ÜLKELERLE KARŞILAŞTIRILMASI SONUÇ

GELİR:

Gelir bir milli ekonomide belirli bir dönemde genellikle bir yılda yeniden yaratılan mal ve hizmet değerlerinin toplamıdır.

Hane halkı ya da fert açısından gelir, üretime yapılan katkı karşılığında belirli bir sürede elde edilen değerlerin toplamıdır.

Kişisel Kullanılabilir Gelir

üretim faktörlerine yapılan gerçek ödemeler

+

kamu ve özel teşebbüslerden ve dış alemden kimselere yapılan tek taraflı transferler

-

dolaysız vergiler ve hane halkının devlete yaptığı tek taraflı transferler

Hane halkı kullanılabilir gelir

Hanede yer alan her bir ferdin yıllık kullanılabilir gelirinin toplamından hane halkı kullanılabilir gelirine ulaşılabilinmektedir.

  1. % 20 2. %20 3. % 20 4. % 20 5. % 20

Tahmini hanehalkı sayısı

3 509 804 3 509 804 3 509 804 3 509 804 3 509 804

Tahmini fert sayısı

14 566 205 13 395 793 14 212 659 14 715 167 14 721 345

15 ve daha yukarı yaştaki fert sayısı

9 235 958 9 481 535 10 183 791 11 077 144 11 466 136

15 yaştan küçük fert sayısı

5 330 247 3 914 258 4 028 867 3 638 023 3 255 209

Çalışan fert sayısı 4 252 838 4 222 657 4 612 920 5 127 275 5 789 923

Gelir getiren fert sayısı

5 725 910 5 875 612 6 190 490 6 764 270 7 508 162

Toplam hane geliri

15 467 821 297 28 317 985 202 40 479 110 521 57 779 851 101 113 594 982 567

         

Ortalama hane geliri

4 407 8 068 11 533 16 462 32 365

Ortalama fert geliri

1 062 2 114 2 848 3 927 7 716

Grubun en düşük geliri

- 6 492 9 745 13 586 20 163

Grubun en yüksek geliri

6 492 9 745 13 586 20 163 387 597

Medyan geliri 4 677 8 046 11 494 16 250 26 902

GELİR TÜRLERİ:

1)Faaliyet gelirleri Ücret, maaş ve yevmiye gelirleri Müteşebbis gelirleri

2)Faaliyet dışı gelirler Gayrimenkul gelirleri Menkul kıymet gelirleri Karşılıksız gelirler

gelir türleri

toplam müteş.

yevmiye

maaş

toplam müteş. 81.788.507.523 94.229.194.811 113.279.120.188

yevmiye 3.915.767.364 5.041.943.451 6.823.930.974

maaş 47.837.261.229 62.560.876.002 75.748.880.039

2002 2003 2004

Gelir Dağılımını Etkileyen Faktörler:

Servetin dağılımı İşgücü niteliğinin tanımı Faktör fiyatlarının dağılımı Diğer faktörler; yüksek enflasyon, para arzı artışları, yüksek

faizler, yüksek devalüasyon, bütçe açıkları, nüfus artışı, iç borçlanma, etkin olmayan vergi sistemi.

TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMINDAKİ

EŞİTSİZLİĞİN ARTMASININ NEDENLERİ:

1) 1970’li yıllardan beri giderek artan enflasyon

2) İç ticaret hadlerinin süratle tarım sektörü aleyhine gelişmesi

3) İç piyasada satın alma gücünü kırarak iç talebi daraltma ve ihracatı arttırmak amacı ve bu amaçla yürürlüğe konulan ekonomi politikası önlemleri

4) genel bütçeden eğitim, kültür ve sağlık hizmetleri için ayrılan ödeneklerin reel olarak azalması, kamu kesiminin ürettiği mal ve hizmetlere durmadan zam yapılması, toptan vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin payının yükselmesi

TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI

KİŞİSEL GELİR DAĞILIMI:

Bir ülkede belirli bir sürede yaratılan tüm gelirin haneler ya da kişiler arasında bölüşüldüğünün ortaya konulması, hanelerin sosyal ve ekonomik yapılarında zaman içinde meydana gelen değişikliklerin belirlenmesi.

HANEHALKI YÜZDELERİ

1963 1968 1973 1986 1987 1994

Birinci %20 4,5 3,0 3,5 3,9 5,2 4,9

İkinci %20 8,5 7,0 8,0 8,4 9,6 8,6

Üçüncü %20 11,5 10,0 12,5 12,6 14,0 12,6

Dördüncü%20 18,5 20,0 19,5 19,2 21,1 19,0

Beşinci %20 57 60,0 56,0 55,9 49,9 54,9

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1963

1968

1973

1986

1987

1994

Beşinci %20

Dördüncü%20

Üçüncü %20

İkinci %20

Birinci %20

Hanelerin Yüzde 20’lik Dilimlere Göre Gelirleri ve Gini Katsayısı

GÖSTERGELER TÜRKİYE KENT KIR

1973 1987 1994 1987 1994 1987 1994

BİRİNCİ %20 3,50 5,24 4,86 5,43 4,83 5,21 5,57

İKİNCİ %20 8,0 9,61 8,63 9,33 8,19 10,03 10,14

ÜÇÜNCÜ %20 12,50 14,06 12,61 13,60 11,87 14,98 14,80

DÖRDÜNCÜ %20 19,50 21,15 19,03 20,71 17,90 21,97 21,79

BEŞİNCİ %20 56,50 49,94 54,88 50,93 57,22 47,82 47,70

GİNİ KATSAYISI 0,51 0,43 0,49 0,44 0,51 0,41 0,41

Kaynak: Sıddık Ensari, “Son Yirmi Yılda Gelir Dağılımı” Ekonomik Forum Dergisi, 15 Nisan 1997. S.18.

KENT

0

10

20

30

40

50

60

70

1987 1994

YILLAR

1.%20

2.%20

3.%20

4.%20

5.%20

KIR

0

10

20

30

40

50

60

1987 1994

YILLAR

1.%20

2.%20

3.%20

4.%20

5.%20

%20’lik dilimler

TÜRKİYE KENT KIR 

1994 2002 2003 2004 2005 1994 2002 2003 2004 200 1994 2002 2003 2004 2005

TOPLAM100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

BİRİNCİ %20 4,9 5,3 6,0 6,0 6.1 4,8 5,5 6,1 6,4 6.4 5,6 5,2 6,4 6,3 6.1

İKİNCİ %20 8,6 9,8 10,3 10,7 11.1 8,2 9,7 10,3 10,8 11.5 10,1 10,3 11,0 11,2 11.3

ÜÇÜNCÜ %20 12,6 14,0 14,5 15,2 15.8 11,9 13,9 14,5 15,2 16.0 14,8 14,7 15,0 15,8 15.9

DÖRDÜNCÜ %20 19,0 20,8 20,9 21,9 22.6 17,9 20,5 20,8 21,4 22.6 21,8 21,7 21,2 22,7 22.6

BEŞİNCİ %20 54,9 50,1 48,3 46,2 44.4 57,2 50,4 48,3 46,1 43.5 47,7 48,0 46,3 43,9 44.2

GİNİKATSAYISI 0,49 0,44 0,42 0,40 0.38 0,51 0,44 0,42 0,39 0.37 0,41 0,42 0,39 0,37 0.38

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu

türkiye

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2003 2004 2005

yıllar

5.%20

4.%20

3.%20

2.%20

1.%20

KENT

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2003 2004 2005

YILLAR

5.%20

4.%20

3.%20

2.%20

1.%20

KIR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2003 2004 2005

yıllar

5.%20

4.%20

3.%20

2.%20

1.%20

BÖLGESEL GELİR DAĞILIMI:

Milli gelirin ülkedeki farklı bölgelerde yaşayan kişilere göre dağılımıdır.

Bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik dengesizlikler, bölgeler arasında tarım, sanayi, ticaret, hizmet, haberleşme, ulaştırma, sağlık, eğitim, demografik ve sosyal göstergeler bakımından farklılıklar olmasından kaynaklanmaktadır.

Coğrafi Bölgelere Göre Hanehalkı Sayısı ve Kullanılabilir Gelirlerin Dağılımı

BÖLGELER 1973 1987 1994

Hh.sayısı Toplam gelir Hh.sayısı Toplam gelir Hh.sayısı Toplam gelir

TOPLAM100 100 100 100 100 100

MARMARA-EGE 33,78 37,73 36,96 44,99 42,16 52,48

AKDENİZ15,18 13,15 13,44 10,66 12,48 11,06

İÇ ANADOLU21,89 23,47 24,27 21,52 17,90 15,42

KARADENİZ14,50 15,76 10,60 8,92 12,80 10,86

DOĞU-G.DOĞU ANADOLU 14,66 9,89 14,72 13,91 14,55 10,18

Kaynak: Sıddık Ensari, “Son Yirmi Yılda Gelir Dağılımı” Ekonomik Forum Dergisi, 15 Nisan 1997. S.21.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1973 1987 1994

yıllar

toplam gelir

doğu-g.doğu anad.

karadeniz

iç anad.

akdeniz

mar.-ege

I.%20 II.%20 III.%20 IV.%20 V.%20

MARMARA 4,3 7,5 10,7 16,4 61,1

EGE 5,4 9,7 14,1 20,9 49,9

AKDENİZ 5,2 9,1 13,2 19,6 52,9

İÇ ANADOLU 5,0 9,1 13,8 21,9 50,2

KARADENİZ 5,1 9,5 13,8 20,1 51,5

DOĞU ANADOLU

6,3 11,3 16,2 23,1 43,1

G.DOĞU ANADOLU

7,1 11,1 14,9 20,8 46,1

TÜRKİYE 4,9 8,6 12,6 19,0 54,9

DİE.,1994 Hanehalkı Gelir Dağılımı Anketi Sonuçları, Türkiye- Kent-Kır ve Bölgelere Göre %20, %10, %5 ve %1'lik Gelir Dağılımı, Ankara. 1997.

Türkiye’de Bölgeler İtibariyle Yüzde 20’lik Kesimlerin Milli Gelirden Aldıkları Pay (1994)

bölgelere göre yüzdelik dilimler

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

bölgeler

5.%20

4.%20

3.%20

2.%20

1.%20

Türkiye’de bölgelerin milli gelirlerinden almış oldukları pay, 1996 (%)

MARMARA 36,0

EGE 16,1

AKDENİZ 12,3

KARADENİZ 9,4

İÇ ANADOLU 16,4

DOĞU ANADOLU 5,7

GÜNEY DOĞU ANADOLU5,3

Kaynak:DİE

bölgelerin milli gelirden aldıkları pay -1996

MARMARA

EGE

AKDENİZ

KARADENİZ

İÇ ANADOLU

DOĞU ANADOLU

GÜNEY DOĞU ANADOLU

 Bölgeler 

Toplam-  Birinci İkinci Üçüncü Dördüncü Beşinci

 

(Milyon TL-) %%20 %20 %20 %20 %20

Gini

Ege 24.749.670.741 100,0 6,6 11,1 15,2 21,9 45,2 0,38

Batı Marmara 8.140.661.180 100,0 7,0 11,8 15,9 21,8 43,4 0,36

Akdeniz 22.855.518.122 100,0 6,0 10,3 14,7 21,1 47,9 0,41

Doğu Marmara 16.157.831.642 100,0 6,8 10,9 14,9 21,1 46,4 0,39

Batı Anadolu 19.680.879.224 100,0 5,7 10,1 14,8 22,0 47,4 0,41

Orta Anadolu 8.509.918.108 100,0 7,5 11,7 14,9 20,3 45,7 0,38

Batı Karadeniz 8.795.504.098 100,0 6,3 11,2 15,3 21,6 45,6 0,39

Doğu Karadeniz 7.065.020.357 100,0 7,6 11,8 15,9 22,2 42,6 0,35

Kuzeydoğu Anadolu

4.042.294.721 100,0 6,1 11,0 15,7 22,6 44,6 0,38

Ortadoğu Anadolu 5.703.783.630 100,0 6,5 11,4 16,2 23,5 42,4 0,36

Güneydoğu Anadolu

7.442.527.860 100,0 7,1 11,6 15,6 21,8 43,9 0,36

HANE GELİRLERİNİN, GELİRE GÖRE SIRALI %20’LİK DİLİMLER 2003 YILI

Kaynak:DİE

hane gelirlerinin bölgelere göre dağılımı 2003

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Ege

Batı

Marm

ara

Akde

niz

Doğu

Marm

ara

Batı

Anad

olu

Orta

Anad

olu

Batı

Kara

deniz

Doğu

Kara

deniz

Kuze

ydoğ

uAn

adolu

Ortad

oğu

Anad

olu

Güne

ydoğ

uAn

adolu

bölgeler

5.%20

4.%20

3.%20

2.%20

1.%20

FONKSİYONEL GELİR DAĞILIMI:

Emek,sermaye, müteşebbis ve doğal kaynaklardan oluşan üretim faktörlerinin milli gelirden aldıkları pay, fonksiyonel gelir dağılımını göstermektedir.

Tablo 2:Hanehalkı yıllık kullanılabilir gelirlerinin türlerine göre dağılımı

Kaynak: DİE 2002 Hanehalki Bütçe Anketi

hanehalkının gelirinin türlerine göre dağılımı 1994

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

hanehalkı kullanılabilir gelirinin türlere göre dağılımı 2002

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

  Türkiye Kent Kır

Gelir Türleri 1994 2002 1994 2002 1994 2002

Maaş ve Ücret 23,7 35,8 27 42 16 23

Yevmiye 5 2,9 5 3 5 4

Müteşebbis Gelir 42,4 34,5 33 26 63 53

Mülk Geliri (1) 5,2 6,9 6 7 3 6

Transfer Geliri 10,0 17,5 10 18 10 16

KIR 1994

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

KIR - 2002

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

KENT - 2002

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

KENT 1994

Maaş ve Ücret

Yevmiye

Müteşebbis Gelir

Mülk Geliri (1)

Transfer Geliri

HANEHALKI KULL. GELİRİN TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI(%)

02468

1012141618

Tarım

imala

t

inşaa

t

Tica

ret

Hizm

et

Gayr

imen

kul

İzaf

i Kira

(2)

Gerç

ek K

ira(2

)M

enku

lKı

ymet

Devle

tten

Yurtd

ışın

dan Diğe

r

1994

2002

KIR

0

10

20

30

40

50

60

1994

2002

KENT

02468

1012141618

1994

2002

SEKTÖREL GELİR DAĞILIMI:

Tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin ulusal gelirden aldıkları paylar, bunların uzun dönemdeki durumları, devletin hangi sektörler aleyhine ve hangi sektörler lehine ulusal gelirin dağılımını etkilediğini gösterir(Türk, 2003: 314 - 315).

1994

0

5

10

15

20

25

30

iktisadi faaliyet kollarına göre gelir dağ.

1994

2002

0

10

20

30

40

50

60

70

2002

1994

KIR

0

20

40

60

80

100

120

2002

1994

EĞİTİM DURUMUNA GÖRE GELİR DAĞILIMI:

• Eğitim seviyesi yükseldikçe, elde edilen gelirin de artması beklenmektedir.

• Ancak yapılan araştırmalarda eğitim seviyesi arttıkça gelir dağılımı eşitsizliğinin de artması gözlenmiştir.

Gelir Elde Eden Fertlerin Eğitim Durumuna Göre Fert Sayısı ve Gelirleri Dikey %

gelir getiren fert sayısı

0

10

20

30

40

50

60

1987

1994

CİNSİYETE GÖRE GELİR DAĞILIMI:

• 1994 yılında Türkiye’de gelir getiren fertlerin yaklaşık olarak %36’sı kadın; %64’ü ise erkektir.

• Buna karşılık 1994 içinde yaratılan gelirin sadece %12’si kadınlara; %88’e erkeklere aittir.

• Ayrıca 1994 yılı itibariyle erkeklerde fert başına düşen ortalama gelirin kadınların ortalama gelirinin 4,2 katı olduğu görülmektedir.

TABLO.9. Gelir Getiren Fertlerin Cinsiyetine Göre Fert Sayısı ve Gelirleri, 1994 Dikey %

GELİR GETİREN FERT SAYISI

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

KADIN ERKEK

GELİR GETİREN FERT SAYISI

GELİR GETİREN FERTLERİN GELİRİ

0,00

10,00

20,0030,00

40,00

50,00

60,00

70,0080,00

90,00

100,00

KADIN ERKEK

GELİR GETİREN FERTLERİNGELİRİ

TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMININ ÖLÇÜLMESİ

LORENZ EĞRİSİ

Gelir dağılımı çalışmalarında yaygın olarak kullanılan Lorenz eğrisi gelir dağılımındaki eşitsizliğin grafiksel olarak gösterilme yollarından biridir.

GİNİ KATSAYISI:

Lorenz eğrisi gösteriminden elde edilen Gini Katsayısı, eşitsizlik düzeyini tek bir sayıyla ifade ederek çeşitli gelir dağılımlarının karşılanmasını sağlar.

Kaynak: TUİK

YILLAR 1994 2002 2003 2004 2005

GINI KATSAYISI 0,49 0,44 0,42 0,40 0,38

ÜLKELER İLGİLİ YILLAR GINI KATSAYISI

AVUSTURYA 2000 29,1

BRAZİLYA 2000 57

BELÇİKA 2004 33

KANADA 2000 32,6

ÇİN 2004 46,9

FİNLANDİYA 2000 26,9

ALMANYA 2000 28,3

YUNANİSTAN 2000 34,3

İSKOÇYA 2000 34,3

İTALYA 2000 36

MEKSİKA 2004 46,1

NORVEÇ 2000 25,8

POLONYA 2002 34,5

RUSYA 2002 39,9

GÜNEY AFRİKA 2000 57,8

İSPANYA 2000 34,7

İSVEÇ 2000 25

TÜRKİYE 2003 42

İNGİLTERE 1999 36

AMERİKA 2000 40,8

TÜRKİYE’NİN GINI KATSAYISI İLE DİĞER ÜLKELERLE KARŞILAŞTIRILMASI

SONUÇ

Türkiye bireysel gelir dağılımı eşitsizliğinin en fazla olduğu ülkeler arasında yer almaktadır.

Türkiye gelir dağılımı bakımından Şili, Peru, Brezilya gibi Güney Amerika ülkelerinden daha iyi, fakat sanayileşmiş ülkelerden daha kötü durumdadır.

Dünya bankası raporlarında tüm gelişmiş ülkelerde gelirin daha adil ağıldığını, kapitalist modelle gelişme çabasında olan yarı sanayileşmiş ülkelerde gelir paylaşımının son derece eşitlikten uzak olduğunu görüyoruz.

Eşitlikçi bir gelir dağılımı anlayışı:

gelirin farklı gruplar arasında büyük uçurumlar oluşmasına ortam yaratmayan dağılım olması; asgari gelir düzeyinin belli bir seviyenin altına düşmemesi.

Eşitlikçi dağılımın kendiliğinden adil olarak gerçekleşmesi beklenemez.

Bu nedenle, gelir dağılımına devlet tarafından müdahale edilmesi “sosyal devlet”in bir gereğidir.

Varolan eşitsizlikleri azaltma ve gelir düzeyi düşük kesimlerin gelirlerini ekonomik gelişmeye paralel olarak arttırmak önemli.